Beleggers Belangen 51

BELEGGERS BELANGEN

FAGRON ziet zijn topman vertrekken ARCADIS gaat onderuit na nieuws over een fraudeonderzoek in Brazilië MICROSOFT blijft het goed doen op de beurs ondanks magere resultaten GLENCORE wil de schuld nog verder verlagen en meer kosten besparen

nr. 51 | 18 december 2015 | €5,95

AP

SPELEN MET VUUR ANALISTEN DE MIST IN MET KOOPTIPS ARCELORMITTAL

SPECIAL

TERUGBLIK 2015 PORTEFEUILLES Jaaroverzicht INTERVIEW Ceo Boskalis blikt terug en vooruit RONDETAFEL Beursjaar 2015 in perspectief

15bel051z001 1

16-12-15 12:10

INHOUD | 3

WEEK 51 | 18 december 2015 17 | NEDERLAND

35 | INTERNATIONAAL

46 | INTERVIEW

ArcelorMittal zit in impasse

Microsoft hoog gewaardeerd Aalberts ruimt op

Voor beleggers in de staalgigant was 2015 een rampjaar, met 62% koersverlies sinds eind 2014. Herstel is nog niet in zicht. Het is onmogelijk te voorspellen wanneer de overcapaciteit in de branche afneemt.

Het softwarebedrijf heeft een uitstekend beursjaar achter de rug ondanks matige resultaten. Veranderingen werpen weliswaar vruchten af, maar wonderen mogen niet worden verwacht.

14 | OMSLAGARTIKEL

Analistenadviezen 2015 Niet dat analisten het slecht deden met hun aandelenselectie voor 2015, maar de vele goed renderende adviezen werden overschaduwd door drie giftige kooptips: Altice, ArcelorMittal en Delta Lloyd.

Koopadviezen voor TomTom, Galapagos en BAM rendeerden het best, en ook de analist die Imtech aan het begin van het jaar in de ban deed en daarna voet bij stuk hield, leverde goed werk.

Het portfolio van bedrijven en producten zal de komende tijd worden opgeschoond om hogere toegevoegde waarde te kunnen bieden.

INHOUD

8 | SPDR GOLD SHARES KEERPUNT NADERT

04 04 05 06 08 09 13 14 17 19 20 23 35 36 40 46 48 50

Commentaar Sociale media Beurs en Economie Lezersvragen Tips Assetallocatie Obligaties Omslagartikel Aandelen Nederland Update Analisten Special Aandelen internationaal Technische Analyse Koerswijzer Interview Service Tot slot

9 | NN GROUP +1,2% 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z003 3

16-12-15 16:42

4 | COMMENTAAR

SOCIALE MEDIA

TRENDING TOPICS MEEST GELEZEN DEZE WEEK OP BELEGGERSBELANGEN.NL DE OVERNAMEKANDIDATEN VOOR 2016

CENTRALE BANKEN EN OLIE BLIJVEN MAJEURE THEMA'S

Jaar later is niet alles anders 'S

truikelend de drempel over' was vorig jaar de kop boven mijn artikel op deze plaats. Daarmee refereerde ik vooral aan de onrust die toen heerste als gevolg van de crisis in Rusland. Daar verhoogde de centrale bank op 16 december 2014 zijn belangrijkste rentetarief van 10,5 tot 17% in een poging de vrije val van de roebel tot stilstand te brengen. Die crash van de Russische munt was weer veroorzaakt door de dalende olieprijs en door de zorgen over toekomstige renteverhogingen in de VS. Wat bij deze terugblik op een jaar geleden opvalt, is zowel de tijdelijkheid als de tijdloosheid van de thema's. Eerst de tijdelijkheid: niet dat de crisis in Rusland nu voorbij is, maar de munt staat per saldo weer waar die twaalf maanden geleden stond en datzelfde geldt voor de graadmeter van de Moskouse aandelenbeurs. En de stabiliteit van de Russische economie heeft geen noemenswaardige rol gespeeld in 2015, noch is de verwachting dat dit in 2016 gaat gebeuren. Dan de tijdloosheid: ook dit jaar waren de dalende olieprijs en de zorgen over toekomstige renteverhogingen in de VS – aangevuld met de economische ontwikkelingen in China – dé bepalende factoren op de financiële markten. En of de Fed de rente, zoals verwacht, woensdag na het ter perse gaan van deze editie nu verhoogt of toch niet, de beleidbeslissingen van de grote centrale banken in de wereld en het verloop van de olieprijs zullen zeker ook de majeure thema's zijn van 2016.

Dus opnieuw struikelend over de drempel? Helaas leven we niet in een tijd waarin ik hierop ontkennend kan antwoorden. Maar enige relativering mag ik dus wel laten doorklinken in dit laatste commentaar van 2015: er gebeurt veel in de wereld, maar dat betekent niet dat een jaar later altijd alles anders is.

Volgende week en de week daarna verschijnt er geen Beleggers Belangen; het eerstvolgende nummer kunt u 7 januari online doorkijken en ligt een dag later in uw brievenbus. Van eventuele advieswijzingen zullen we u via het besloten deel van onze website op de hoogte houden. En net als vorige week roep ik abonnees die willen meekijken op de nieuwe website op om zich via het onderstaande mailadres bij mij te melden. Wij wensen u fijne feestdagen toe, en veel geluk en wijsheid in 2016 − niet in de laatste plaats met uw beleggingen. < johan.brinkman@reedbusiness.nl

Bij veel grote bedrijven zijn de investeringsmogelijkheden wel zo'n beetje uitgeput en dus zoeken ze naar andere mogelijkheden om het geld te laten rollen. Ze kunnen ervoor kiezen om eigen aandelen in te kopen, maar op overnamepad gaan is ook een aantrekkelijke optie. Door de lage rente is het financieren van overnames immers goedkoop. Vincent van Roon bespreekt in zijn blog de vijftien bedrijven die in de wandelgangen van Beursplein 5 het meest worden genoemd als overnamekandidaat. Een daarvan is een nieuwkomer: veel beleggers houden er rekening mee dat Lucas Bols nog geen jaar na zijn entree alweer van de beurs wordt gehaald.

Bekijk de andere veertien overnamekandidaten op beleggersbelangen.nl. <

foto: ANP

hoofdredacteur: Johan Brinkman

Ook USG People is een overnamekandidaat.

MEEST BESPROKEN OP TWITTER TWIJFELS OVER SHELL Olieconcern op laagste stand in vijf jaar na slecht nieuws op verschillende fronten. @PaulEMetz Dat dividend houdt Shell nog wel paar jaar vol, maar huidige bedrijf is terminaal. @analistnl #Shell niet enige met hoog dividend. Vooral Russische/Oekr/Roemeense oliebedrijven aan kop. @diedemink Waarom zijn er eigenlijk geen shortposities op #shell? Te groot fonds, dus posities halen de meldingen niet? @RTLZ 'Bodem weg onder olieprijs; koers van Shell kan terug tot 17 euro', zegt Jos Versteeg. @janrotmans Mocht u aandelen Shell hebben dan zou ik ze na vandaag zo snel mogelijk van de hand doen. @beursanalist Door recente olieprijsdaling is verwachte winst p aandeel #Shell onder dividend gedaald ergo payout ratio van > 100%.

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z004 4

16-12-15 17:41

BEURS EN ECONOMIE | 5

OPEC HOUDT PRIJS LAAG OM POSITIE TE BESCHERMEN

Olie in overvloed

BRENT-OLIE $

6000

140

■ Legenda

120

In anderhalf jaar tijd kelderde in Londen de prijs van ruwe olie van $115 naar minder dan $40 per vat. De lage olieprijs is een meevaller voor automobilisten en voor de Europese economieën, maar een ramp voor het klimaat en olieproducerende landen.

100 80 60 40

auteur: Ivan Snurer, kwantitatief analist bij Quantalytica

D

e prijs van aardolie is sinds juli vorig jaar met 66% gedaald en staat nu op het laagste niveau in zeven jaar. Automobilisten profiteren van fors lagere brandstofprijzen, maar de spectaculaire prijsdaling roept bij economen veel vragen op. Want hoewel we minder betalen voor het rijden met de auto en het verwarmen van onze woning, geven we toch niet meer geld uit aan restaurants, een nieuwe auto of vakantie.

Normaal gesproken stimuleert goedkope olie de vraag, maar het Internationaal Energieagentschap (IEA) verwacht dat de olieprijs volgend jaar nauwelijks zal stijgen. Nochtans is er sprake van een groeiende vraag in China, India, de Verenigde Staten en Europa.

Aan de basis van die voorspelling ligt de beslissing van het verbond van olieproducerende landen (OPEC) het productieplafond van 30 miljoen vaten aan zijn leden niet dwingend op te leggen; nu halen zij dagelijks 31,5 miljoen vaten uit de grond. Daarbij verwacht de IEA dat in de loop van volgend jaar de vraaggroei zal vertragen, wanneer de olieprijs zijn sterkste daling achter de rug heeft.

Ondanks het feit dat de wereldeconomie eind volgend jaar behoefte heeft aan 96,7 miljoen vaten olie per dag, tegenover 95,3 miljoen nu, stijgt de vraag niet sterk genoeg om de prijzen drastisch te verhogen.

De huidige olieprijs is dermate laag dat menig land dat sterk afhankelijk is van zijn olie-export, een negatieve betalingsbalans heeft. Zo stevent Saoedi-Arabië, de grootste olieproducent ter wereld en boegbeeld van de OPEC, dit jaar af op een begrotingstekort van 20%. Gelukkig kan het steenrijke land

teren op gigantische financiële reserves, maar als de olieprijs de komende jaren niet noemenswaardig stijgt, zijn die over vijf jaar opgesoupeerd.

Op zich hebben de OPEC-landen, omdat de olie-inkomsten in 2015 naar het laagste niveau in vijf jaar zijn gedaald, baat bij een verlaging van het productieplafond, maar los van het feit dat dit inkomsten scheelt, zorgt de hogere olieprijs die hieruit voortvloeit ervoor dat de winning van schalie-olie en alternatieve energie lucratiever wordt.

Een en ander maakt dat de landen die voor hun welvaart erg afhankelijk zijn van olie, er bij een lagere prijs juist meer in plaats van minder van oppompen. Het gevolg is een overvloed aan olie waar de wereldeconomie geen behoefte aan heeft.

Als de olieprijs niet noemenswaardig stijgt, zijn de Saoedische reserves over vijf jaar opgesoupeerd Als de vraag onvoldoende stijgt om het overaanbod te compenseren, dan daalt de prijs.

Een langere periode van lage olieprijzen is echter slecht nieuws voor het klimaat. Weliswaar concurreren klimaat en olieprijzen niet direct met elkaar, maar een lage olieprijs maakt wel dat wind- en zonne-energie minder aantrekkelijk worden en dat de emissie van CO2 minder snel zal dalen dan technisch mogelijk is. En dat terwijl tien jaar geleden nog zo veel mensen ervan overtuigd waren dat het einde van het tijdperk van de fossiele brandstoffen nabij was.

De lage olieprijs tart niet alleen de leden van de OPEC, ook oliemajors en toeleveranciers als Shell en SBM Offshore lijden er-

20 ‘99 ‘01 ‘03

‘05 ‘07 ‘09

‘11 ‘13 ‘15

■ AEX

Het huidige prijsniveau is niet meer vertoond sinds het dieptepunt van de laatste crisis.

onder. Het zou zomaar kunnen dat we aan de vooravond staan van een omwenteling, een tijdperk waarin we de olie niet meer op krijgen en de olieprijs lang laag blijft. In een dergelijk geval is er een vraagschok nodig om de prijs van aardolie duurder te maken.

Als India China’s groeisprong van de jaren '90 zou kopiëren, zou de prijs van olie weer fors kunnen stijgen. Maar ook de olieproductie van Iran en Rusland is daarvoor van belang, want ook die landen beschikken over omvangrijke olie- en gasvoorraden.

VOORSPELLINGEN Eigenlijk is het geen doen om de ontwikkeling van de olieprijs te voorspellen. Naast de basale wet van vraag en aanbod, wordt de prijs bepaald door de dollarkoers en door geopolitieke spanningen. Niemand zag anderhalf jaar geleden de prijsdaling aankomen, ook de experts van Goldman Sachs niet. Begin dit jaar was nog sprake van $200 per vat, in september hoorde je dat een verdere halvering naar $20 niet ondenkbaar was en nu houdt men rekening met een olieprijs van $60, een stijging van 50%.

Gelukkig houden de Arabieren de olieprijs bewust laag om olie als grote energiebron op de kaart te houden. Want als de olieprijs onverhoeds toch stijgt, worden we geconfronteerd met een enorme lastenverzwaring die tot een nieuwe economische crisis zou kunnen leiden. <

VOOR MEER PRIKKELENDE OPINIES, GA NAAR BELEGGERSBELANGEN.NL 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z005 5

16-12-15 16:42

■

6 | LEZERSVRAGEN

LEZERSVRAGEN Graag ontvangen wij uw actuele beleggingsvragen op www.beleggersbelangen.nl/vraag. Wij zullen ze zo snel mogelijk beantwoorden.

geschoten van €4,81 naar €6,53.

De omzet is in deze periode met 5,1% gegroeid naar €261,4 mln en het bedrijfsresultaat (ebit) steeg met 30% naar €13,0 mln.

In het derde kwartaal zwakte het groeitempo af. De omzet steeg met 1,8% naar €115,2 mln en de ebit nam met 8,5% toe tot €5,1 mln. In een toelichting op de cijfers zei het concern dat de afzet van kapitaalgoederen in agrarische markten negatief wordt beïnvloed door de lage melkprijs en de onzekerheid over fosfaatrechten. Aan de andere kant ontvangt de akkerbouw goede prijzen voor de gewassen, maar de investeringsbereidheid in deze sector is volgens Reesink nog onvoldoende om de verminderde vraag bij de veehouderij te compenseren.

De goede prestaties rechtvaardigen op zich een verhoging van de geschatte winst per aandeel.

Daarbij moet wel rekening worden gehouden met de toename van het aantal uitstaande stukken. Om de aankoop van Agrometius te financieren heeft Reesink begin september aandelen geplaatst bij investeerders waardoor het aantal stukken met 9,99% is toegenomen. De winst moet dus over meer aandelen worden verdeeld. Als rekening gehouden wordt met dit verwaterende effect stevent het bedrijf af op een winst per aandeel van €8 tot €9 in 2015. Voorzichtigheidshalve wordt de schatting in de Koerswijzer aangepast naar €8. Hierdoor kan het dividend stijgen richting €4. < beleggersbelangen@reedbusiness.nl

BELEGGERS MOETEN HEEL LANGE ADEM HEBBEN

Reesink produceert zijn landbouwmachines in de luwte.

VERWATERING DOET EFFECT STERK HALFJAAR DEELS TENIET

Is de taxatie voor de winst per aandeel van Reesink niet aan de lage kant? tekst: Michiel Pekelharing

H

et aandeel Reesink zal niet snel de aandacht trekken op het Damrak.

Op de meeste dagen worden er slechts enkele honderden aandelen verhandeld en het grootste gedeelte van de stukken is in vaste handen van een groep grootaandeelhouders.

Reesink bestaat al sinds 1786 en de firma staat al bijna 60 jaar genoteerd aan de Amsterdamse beurs – afgezien van een korte uitstap naar het inmiddels opgedoekte Alternext. Het bedrijf maakt groot landbouwmateriaal zoals tractoren, combines en be-

mestingsmachines. Daarnaast neemt Reesink de distributie voor zijn rekening van de merken Claas, Toro, Kuhn en Linde.

Behalve via groei op eigen kracht wil het bedrijf de inkomsten ook opschroeven via overnames. In september werd bijvoorbeeld de aankoop van Agrometius afgerond – een onderneming die gespecialiseerd is in GPS-techniek en precisielandbouw.

De operationele gang van zaken geeft vooralsnog aanleiding voor optimisme. In de seizoensmatig sterke eerste helft van het jaar is de winst per aandeel omhoog

Waarom besteedde u in uw recente omslagartikel over biotechbedrijven geen aandacht aan UniQure? tekst: Michiel Pekelharing

H

et omslagartikel van vorige week stond in het teken van Duitse biotechbedrijven, waarvan er steeds meer een notering krijgen aan Euronext Amsterdam. Als Nederlandse onderneming met een notering aan de Amerikaanse Nasdaq valt UniQure niet in deze categorie.

Dat we vorige week niet over deze onderneming hebben geschreven, is dan ook geen aanwijzing voor het ontbreken van beleggingspotentieel.

UniQure ontwikkelt gentherarapieën die er niet op gericht zijn om ziekteverschijnselen te bestrijden, maar waarbij corrigerende genen worden ingebracht bij cellen die niet naar behoren werken. Deze aanpak is geschikt

voor het bestrijden van genetische afwijkingen. Het bedrijf heeft in Europa al een middel op de markt (Glybera) tegen de zeldzame aandoening LPLD, waarbij bloedvaten verstopt raken met vet. In Europa zijn er naar schatting 150 tot 200 patiënten voor wie dit middel uitkomst kan bieden. Tegenover de zeer bescheiden omvang van deze groep staat echter een fors prijskaartje van circa €1,1 mln per behandelingstraject. De Italiaanse partner Chiesi is verantwoordelijk voor de prijsstelling en de marketing, waarna UniQure royalty’s van 23 tot 30% van de omzet ontvangt.

Op langere termijn heeft het bedrijf meer ijzers in het vuur.

Een succesvolle proef met een

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z006 6

16-12-15 16:43

LEZERSVRAGEN | 7

therapie tegen hartfalen heeft de aandacht getrokken van farmaciereus Bristol-Myers Squibb.

Dankzij het samenwerkingsverband met dit concern had UniQure aan het eind van het derde kwartaal een kaspositie van $214,5 mln. Dat is ruim voldoende om voorlopig de onderzoekskosten van circa $10 mln per kwartaal te financieren. Het gaat echter nog jaren duren voordat het middel alle onderzoeksfasen heeft doorlopen en klaar is voor een marktdebuut. Bij elke onder-

zoekshorde bestaat het gevaar dat de effectiviteit of veiligheid van het middel achterblijft bij de marktverwachting.

UniQure – waarvan de activiteiten overigens tot 2012 in Amsterdam genoteerd stonden als AMT – is een veelbelovend aandeel. Maar beleggers kunnen beter wachten met instappen totdat het sentiment in de biotechsector verbetert en goedkeuring voor Glybera in de VS dichterbij komt; dat wordt naar verwachting 2018. < beleggersbelangen@reedbusiness.nl

MEEST GESTELDE VRAAG

DE TIJD VAN RENDEMENT MET WEINIG RISICO IS VOORBIJ

Wat is het beste alternatief voor obligatie-ETF's?

DOLLAR TREKT EEN ZWARE WISSEL OP DE RESULTATEN

Wat is uw opinie over het Amerikaanse modebedrijf Michael Kors? tekst: Jaap Barendregt

D

e ontwikkelingen bij Michael Kors zijn divers.

Er was een omzetstijging van 7% in het laatste kwartaal, maar die komt van nieuw geopende winkels en winkels waar ook merken van andere bedrijven worden verkocht.

Bij de bestaande winkels stagneerde de omzet. De groei in de Amerikaanse thuismarkt, tevens de grootste markt voor Kors, was benedengemiddeld.

Die in Europa en Japan was soms zelfs uitbundig, ook al doordat er nieuwe winkels werden geopend. De omzet, in dollars gemeten, werd echter getroffen door de kracht van de Amerikaanse munt, die ook leidde tot minder toerisme

naar de VS. De operationele marge van Kors daalt. Dit komt door de uitbreidingsinvesteringen, maar ook doordat de Amerikaanse vraag verschuift naar lager geprijsde producten. Bovendien betekent de stagnerende populariteit van het merk dat er soms kortingen moeten worden gegeven. Daarbij blijft de sterke dollar een probleem. Een en ander leidde bij de laatste kwartaalcijfers tot een lichte verlaging van de wpa-verwachting voor 2015/16, tot bijna de hoogte van de winst per aandeel van 2014/2015.

Wij hebben een verkoopadvies voor Kors staan. Dat blijft waarschijnlijk zo zolang de opmars van de dollar voortduurt. <

tekst: Karel Mercx

T

rackers met als onderliggende waarde obligaties zouden wel eens kunnen gaan dalen omdat het dieptepunt in de rentes wellicht achter ons ligt. De vraag rijst dan of het verstandig is om deze ETF's om te ruilen voor een tracker met als onderliggende waarde Amerikaanse dividend aristocrats. Dit zijn bedrijven die 25 jaar of meer jaarlijks het dividend hebben weten te verhogen. Als u daarvoor kiest moet u er rekening mee houden dat het risico in uw portefeuille aanzienlijk stijgt. Dividend aristocrats lijken veilige, grote en defensieve bedrijven, maar zij gaan in een crisistijd net zo hard onderuit als andere aandelen. In de wereldwijde globale financiële crisis daalden de grote dividendbetalers bijvoorbeeld met iets meer dan 50%. Raakt u bij een dergelijke daling in paniek, dan adviseren wij u om niet in dividend aristocrats te beleggen.

Bedenk ook dat het dividendrendement van dit type bedrijven nu historisch gezien laag is (2,0%) als gevolg van de flink opgelopen aandelenkoersen. Een andere manier om ernaar te kijken is dat het absolute dividendbedrag niet verandert en het dividend elk jaar stijgt. Op lange termijn volgen de koersen de stijging van het dividend. Als u het niet erg vindt om tijdelijk onder water te staan als op lange termijn rendement volgt, is aanschaffen van de dividend aristocrats wél de juiste keuze.

U kunt uw obligatie-ETF ook omruilen voor een tracker met lowbèta-factoren. Maar als dividend aristocrats te beweeglijk voor u zijn, vormt low bèta voor u ook niet de oplossing. De low-bèta-index van de Deutsche Bank belegt in aandelen die minder bewegen dan de MSCI World index, maar ook deze aandelen gingen met 50,1% onderuit in de crisis. Dit is minder dan de 57,5% van de index, maar het is nog steeds heel fors.

Kennen wij dan wellicht andere ETF’s met een laag risico en een aantrekkelijk rendement? Het antwoord is nee. Het beleid van de centrale banken heeft investeren met een laag risico namelijk onmogelijk gemaakt. Iedereen die kans wil maken op rendement moet opschuiven op de risicocurve. Sparen is verliesgevend. Beleggers die meer risico nemen gaan voor staatsobligaties; ook verliesgevend. Beleggers die verder op de curve gaan zitten komen uit bij bedrijfsobligaties. Daar is met veilige obligaties ook geen rendement te maken en onveilige obligaties kennen risico’s. De keuze is dus: of u stelt uw rendementsverwachtingen bij, of u gaat een stuk meer risico nemen. <

karel.mercx@reedbusiness.nl 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z007 7

16-12-15 16:43

8 | TIPS

TIP VAN DE WEEK SPDR GOLD SHARES

TIPTERUGBLIK Naturex 17 december 2014

KEERPUNT VOOR GEDAALDE GOUDPRIJS NADERT De fundamenten voor goud zijn sterk aan het verbeteren, terwijl de koers aan het dalen is. Dit maakt een investering in de goudprijs aantrekkelijk.

tekst: Karel Mercx

I

n 2011 noteerde de goudprijs op $1911 per troy ounce. Momenteel staat hij 45% lager, op $1060. De goudprijs was voor 2011 sterk opgelopen omdat beleggers dachten dat het bijdrukken van geld (in vaktermen 'quantitative easing' of QE) in de Verenigde Staten zou zorgen voor een sterke toename van de inflatie. De beleggers hadden het echter mis en de goudprijs zonk in de jaren erna als een baksteen. Centrale bankiers zijn al die tijd blijven zoeken naar manieren om de economie te

SPDR GOLD SHARES

170 150 130 110 2010

2011

2012

2013

2014

2015

De goudprijs is gedaald tot het laagste niveau sinds oktober 2009.

SPDR GOLD SHARES Fondscode (ticker) Beurs Hoogste koers 12 mnd* Laagste koers 12 mnd* Beurswaarde Koers-winstverhouding 2015 (t) Dividendrendement (t)

GLD New York $125,58 $100,53 $21,70 * intraday

stimuleren en de inflatie te verhogen, en dat heeft de fundamenten onder de goudprijs sterk verbeterd.

In 2015 kondigen centrale banken tot nu toe 68 stimuleringspakketten aan. Een paar voorbeelden. Mario Draghi, voorzitter van de Europese Centrale Bank, verlaagde op 3 december de depositorente tot -0,3%. De Japanse Centrale Bank is geld aan het bijdrukken om op de beurs van Tokio aandelen te kopen. Afgelopen zomer devalueerde China zijn munt.

Al deze acties hebben ervoor gezorgd dat de waarde van de nationale munt van de desbetreffende landen is gedaald. Dit maakt goud, dat niet valt bij te maken, aantrekkelijk.

Er% is een gerede kans dat de wereldeconomie in 2016 in een recessie terechtkomt. Wat ■ Legenda gaan centrale banken dan doen? Gaan zij de geldpersen sneller of langzamer laten draaien dan de huidige $125 mrd per maand? Het huidige beleid, in combinatie met de dalende goudprijs, maakt een belegging in goud voor het eerst in jaren kansrijk.

Een eenvoudige manier om in fysiek goud te beleggen is via de SPDR Gold Shares (ticker: GLD), een ETF die belegt in fysiek goud met $22 mrd ■ xxx onder beheer. De kosten zijn 0,4% per jaar. De koers van de GLD noteert op 10% van de fysieke goudprijs.

Deze ETF is genoteerd in dollars, waardoor er een valutarisico is. Dit zien wij echter niet als een probleem. Integendeel. De schulden in de eurozone lopen nog steeds op en Europa heeft een van de actiefste centrale banken.

Draghi wil koste wat het kost inflatie veroorzaken om de schulden draagbaar te houden.

Wij denken dat hem dit gaat lukken. Het gevolg zal een lagere euro zijn, waardoor de ETF meer waard wordt. <

SPDR Gold Shares: kopen slotkoers 15 december: $101,52

tekst: Jaap Barendregt

N

aturex is een klein Frans bedrijf dat is gespecialiseerd in productie van natuurlijke ingrediënten voor met name voeding, drank en medicijnen.

De resultaten van een herstructurering in 2013 zouden vanaf begin 2015 zichtbaar moeten worden dankzij een revitalisatieprogramma. De autonome omzetgroei zou bij de halfjaarcijfers ongeveer 8% moeten zijn en de kasstroom zou de hoge nettoschuldpositie moeten verlagen met ten minste €10 mln. De resultaten waren: een autonome groei van 4,5% en een nettoschuldreductie van €22,1 mln, naar €138,3 mln, bij een operationeel resultaat (ebitda) van €25 mln. Beleggers reageerden positief.

In het derde kwartaal trad verdere verbetering op, met een autonome omzetgroei van 6% en een nettowinststijging van 103% naar €1,7 mln. De lage winst levert een k/w voor 2015 op van 66,8, maar de toekomstige winstgroei zal de waardering verlagen naar redelijke proporties. Aanhouden dus. <

jaap.barendregt@reedbusiness.nl

+41,7%

Naturex: houden

NATUREX Fondscode (ISIN) Beurs Hoogste koers 12 mnd* Laagste koers 12 mnd* Beurswaarde Koers-winstverhouding 2015 (t) Dividendrendement (t)

FR0000054694 Parijs €72,00 €45,01 €651 mln 66,8 * intraday

Natuurlijke ingrediënten zijn meer in trek.

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z008 8

16-12-15 16:43

ASSETALLOCATIE | 9

KOMT ER NOG EEN EINDEJAARSRALLY?

OLIE DOET PIJN; FED MAG HET TIJ KEREN Terwijl grondstoffen in het algemeen en olie in het bijzonder beleggers hoofdpijn bezorgen, is het voor de komende periode Fed-voorzitter Janet Yellen die het sentiment op de financiële markten mag bepalen. tekst: Johan Brinkman

A

ls de beurzen nog een eindejaarsrally willen realiseren, moeten ze snel en krachtig herstellen, want december verliep tot halverwege de maand ronduit teleurstellend. De dreun van het ECB-steunpakket dat op 3 december niet aan de verwachtingen voldeed, dreunt nog steeds na, maar onderliggend bezorgt de al sinds medio vorig jaar dalende olieprijs beleggers hoofdpijn. Een troost voor de investeerders die eens een ander verhaaltje willen horen: het Fed-rentebesluit en de toelichting daarop van voorzitter Janet Yellen, woensdag na het afsluiten van deze editie, zal de komende weken en maanden ongetwijfeld het sentiment op de financiële markten – van aandelen tot valuta's en van obligaties tot grondstoffen – in zeer belangrijke mate gaan bepalen. <

AANDELEN NEDERLAND tekst: Jeroen Boogaard

V

aak zien we dat de beurzen tegen het einde van het jaar nog een sprintje trekken. Dat is dit jaar vooralsnog niet het geval. De aanhoudende daling van de olieprijs speelt de beurs parten. Dit heeft ook zijn weerslag op de markt voor high yield bedrijfsobligaties in de VS, waarin olieen gasbedrijven met een aandeel van circa 13% goed zijn vertegenwoordigd. Door de

WEEKPERFORMANCE AEX PER 15 DEC GROOTSTE STIJGERS NN Group KPN DSM

IN % +1,2% +1,0% +0,9%

GROOTSTE DALERS Delta Lloyd Altice Aegon

IN % -14,5% -12,5% -6,8%

lagere olieprijs dreigt het gevaar dat het percentage wanbetalingen duidelijk zal stijgen.

Daarnaast nemen beleggers een afwachtende houding aan vanwege het aanstaande rentebesluit in de VS. Woensdag zal de Fed de rente naar verwachting voor het eerst in negen jaar verhogen. Aangezien een renteverhoging inmiddels wel is ingeprijsd, hoopt de markt vooral meer te weten te komen over het tempo waarin de rente volgend jaar verder wordt opgeschroefd. Zalvende woorden van Fed-voorzitter Janet Yellen kunnen het sentiment weer ten goede doen keren.

Niettemin is de jaarwinst van de AEX-index bijna volledig verdampt, na wederom een zwakke beursweek. Dankzij een sterk herstel op dinsdag bleef de schade over de vijf handelsdagen tot en met dinsdag uiteindelijk nog beperkt tot een verlies van 1,8%, in lijn met de koersdalingen in de rest van Europa.

De Midkap verloor 0,5%.

In de hoofdgraadmeter op het Damrak hielden slechts vier fondsen de voeten droog.

Grootste stijger was NN (+1,2%). Wellicht profiteerde de verzekeraar van een uitstroom bij de twee branchegenoten Delta Lloyd (-14,5%) en Aegon (-6,8%), die beide tot de grootste dalers in de AEX behoorden. Er ontstaat twijfel of de aangekondigde enorme claimemissie van Delta Lloyd wel zal slagen. Ook bij Aegon zijn er zorgen over de financiële positie. Reden voor RBC Capital Markets om het advies voor de Haagse verzekeraar te verlagen van outperform naar market perform. Verder zat het met schulden beladen Altice (-12,5%) in de hoek waar de klappen vielen, voornamelijk als gevolg van de turbulentie op de markt voor junkbedrijfsobligaties. Dit kan de herfinanciering van het telecombedrijf bemoeilijken. Zwaargewicht Shell moest door de lagere olieprijs 3,7% inleveren en had daarmee een groot aandeel in de daling van de AEX. De defensieve waarden Unilever (-1,1%) en Heineken (-2,2%) konden zich niet aan de sombere stemming onttrekken. De vrij stevige waardering tast hun status van veilige haven aan.

Hetzelfde geldt voor de uitgevers Wolters Kluwer (-3,5%) en RELX (-2,5%).

In de Midkap kreeg het geplaagde Fagron de genadeklap. Het aandeel verloor nog eens 30%, nadat bekend werd dat oprichter en topman Ger van Jeveren opstapt en het bedrijf niet langer prioriteit geeft aan het overnameproces, maar aan de gesprekken met de banken. De aandeelhouders kunnen zich gaan opmaken voor een flinke kapitaalverhoging. Een overname behoort echter nog altijd tot de mogelijkheden. Volgens De Tijd zouden investeringsfonds CVC en de Belgische ondernemer Yvan Vindevogel interesse hebben in Fagron. Het aandeel noteerde woensdag op het nieuws bijna 20% hoger.

Een andere verliezer was Arcadis (-11,5%).

Het ingenieursbureau is betrokken bij een fraudeonderzoek in Brazilië. Met een winst van bijna 9% ging Flow Traders aan kop in de Midkap. De handelaar spint garen bij de hoge volatiliteit op de beurzen. <

VOLG OOK DE DAGELIJKSE ANALYSE OP BELEGGERSBELANGEN.NL 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z009 9

16-12-15 19:12

10 | ASSETALLOCATIE Nikkei

AANDELEN INTERNATIONAAL tekst: Johan Brinkman

FTSE100

VS, VK, JAPAN EN EUROPA

STAATSOBLIGATIES

S&P

tekst: Jaap Barendregt

Stoxx600

1 december 2015 = 100

9/11

100

D

e markten zullen beleggers na een toch al zenuwslopend jaar tot aan de laatste handelsdagen in spanning houden. Woensdag na de deadline van deze editie maakte de Amerikaanse centrale bank haar rentebesluit bekend. Vooral de toelichting daarop door Fed-voorzitter Janet Yellen zal handelaren voldoende munitie geven om nog in 2015 oude posities af te bouwen en nieuwe posities te openen.

Maar ook zonder het vooruitzicht van het einde van een tijdperk van zeer goedkoop geld, hadden investeerders de afgelopen week voldoende om zich zenuwachtig over te maken. Net zoals het gehele jaar speelde daarin de olieprijs een wezenlijke rol.

Die bevindt zich nu op de crisisniveaus van 2008/2009 en dat zette de koersen van de oliereuzen in beweging. Beleggers wikken en wegen of ze nu uit of juist in oliebedrijven moeten stappen en welke oliemajor dan favoriet is. Daarom kunnen in een week tijd een paar oliebedrijven hard verder onderuit gaan, terwijl een ander deel juist lijkt terug te veren. Zo sleepten de laatste vijf handelsdagen – gemeten in lokale valuta – de Amerikaanse oliemajors Chevron (+7,3%) en Exxon Mobil (+6,4%) voor de Dow Jones nog een enigszins acceptabel rendement (-0,3%) uit het vuur, terwijl het Franse Total (-0,3%) en vooral Shell (-3,7%) bijdroegen aan het negatieve weekresultaat van respectievelijk de CAC (-1,4%) en de AEX (-1,8%). Van de genoemde bedrijven hebben we op Total een houd- en op Exxon Mobil een verkoopadvies in de Koerswijzer.

Op de beurs van Parijs was Sanofi (+0,1%) een van de weinige fondsen die wat terrein won na het nieuws dat de farmaceut in gesprek is met de Duitse branchegenoot Boehringer Ingelheim over een uitwisseling van activiteiten. Ons advies op Sanofi blijft 'kopen'. De grote nervositeit onder beleggers wereldwijd zorgde er afgelopen week voor dat een groot deel van de belangrijkste handelsplaatsen die wij volgen tot ruim 2% terrein verloor. Daarbij deed de breed samengestelde Amerikaanse S&P500 (-1,0%) het zoals vaker de laatste weken beter – of minder slecht – dan de Europese evenknie Stoxx600 (-1,7%). De twee AEX-fondsen binnen de pan-Europese index, Altice (-12,5%) en Delta Lloyd (-14,5%), droegen overigens

95

1 dec

5 dec

10 dec

15 dec

■ S&P ■ FTSE100 ■ Nikkei ■ Stoxx600

December was voor de internationale aandelenmarkten tot nu een slechte maand.

in belangrijke mate bij aan de Europese misère sinds de ECB begin deze maand beleggers teleurstelde met een 'mager' nieuw steunpakket. Tussen het ECB-besluit op 3 december en afgelopen dinsdag liet de Stoxx600 met Europese aandelen een resultaat zien van -3,4%, terwijl de Amerikaanse S&P500 met -0,3% de schade zeer beperkt hield. In de kleine twee weken tussen de Europese en Amerikaanse rentebesluiten gingen overigens vooral de Japanse Nikkei (-6,9%) en de Britse FTSE (-4,1%) hard onderuit. In Londen trokken behalve Shell (-9,9% tussen 3 en 15 december) vier grondstoffenbedrijven de FTSE naar beneden: Rio Tinto (-11,9%), BHP Billiton (-12,8%), Antofagasta (-17,6%) en Anglo American (-29,9%). Op Koerwijzer-bedrijf Rio Tinto hebben wij een koopadvies. En in Tokio weegt de onzekerheid over de rentemaatregelen in de VS kennelijk zwaarder dan de nieuwe steunmaatregelen die premier Shinzo Abe eind november afkondigde om de economie uit de tweede recessie in twee jaar tijd te halen.

Concluderend: van Tokio tot Londen en van Frankfurt tot New York blijven aandelenbeleggers als verslaafden gedreven worden door de kansen op en de omvang van een nieuw 'shot' door 's werelds grote centrale banken. En die drive heeft ook dit jaar (tot dusver) weer koerswinsten gebracht, bijvoorbeeld voor de Shanghai Composite (+8,5%), de Nikkei (+6,4%) en de Stoxx600 (+5,0%), dit alles nog exclusief dividend.

Daarentegen staan de S&P500 (-0,8%) en de FTSE (-8,4%) – gemeten in lokale valuta – op verlies. En hebben we nog een aantal spannende handelsdagen in 2015 voor de boeg. <

H

et Fed-besluit heeft toch nog grote gevolgen. Ondanks het feit dat de verhoging nu bijna een jaar wordt aangekondigd door sommige financiële partijen, zijn er toch weer heftige koersschommelingen. De AEX-index gaf deze week veel jaarkoerswinst weg, veel bedrijfsobligaties zakten in koers, en ook de koersen van de perifere sep Europese staatsobligajul de laatste dagen onder druk (zie ties staan grafiek). Terwijl het maar gaat om een verhoging van de Fed met 25 basispunten!

Dat laatste is natuurlijk niet helemaal waar.

Het gaat tevens om de eerste verhoging sinds tijden, waarmee een omslag wordt bewerkstelligd uit een periode die als paradijselijk voor obligaties kan worden gezien (zie ook de bedrijfsobligaties). Bovendien speelt op de achtergrond dat de financiële markten onzeker zijn over het vervolg. Veel analisten verwachten dat de Fed bijna elke keer als een vergadering besloten wordt met een persconferentie, haar rentetarieven zal verhogen. Dat is in 2016 vier keer.

Op zich zou dat nog steeds tot een lage Amerikaanse geldmarktrente leiden, ook historisch gezien.

Het gaat bij het gevoel van onzekerheid echter ook over de mogelijke gevolgen in andere financiële markten. Een hogere rente zou kunnen doorwerken in de markt voor bedrijfsschuld en kan vooral bij bedrijven die scherp zijn gefinancierd tot pro-

Italiaans

DRIE TIENJAARSRENTES

Portugees

1 december 2015 = 100 115 110 105 100

1 dec

5 dec

10 dec

15 dec

■ Italiaans ■ Spaans ■ Portugeees

Beleggers hebben wat winst genomen op hun lange schuld.

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z010 10

Spaans

16-12-15 19:12

COLUMN | 11

blemen leiden als zij hun schuld moeten verlengen (tegen een hogere coupon). En wat zal bijvoorbeeld de Amerikaanse dollar gaan doen ten opzichte van de andere munten? De verwachting is dat de munt aan kracht zal winnen. Dat zou dan weer de economische groei van de VS kunnen vertragen en daarmee de winstgevendheid van de bedrijven die op export zijn gericht. Een krachtiger dollar heeft echter ook gevolgen voor landen en bedrijven die schuld in dollars hebben en inkomsten in eigen valuta: hun schuldpositie verslechtert. Deze landen en bedrijven zijn vooral gesitueerd in de opkomende markten. Wij weten op het moment van schrijven helaas nog niet wat de Fed heeft besloten. Mocht de Fed toch weer besluiten haar tarieven niet te verhogen, dan is er kans op een verdere negatieve reactie in de markten, door teleurstelling.

Mocht zij wel verhogen, dan is er kans op opluchting. <

BEDRIJFSOBLIGATIES tekst: Jaap Barendregt

zouden worden meegeteld. Hun inkomsten blijven dalen, maar hun productiekosten kennen die flexibiliteit niet.

De financiĂŤle markten maken zich nu onder meer zorgen over de algehele rentestijging die het gevolg kan zijn van het Fedbeleid. Bedrijven in problemen moeten hun aflopende leningen dan verlengen tegen een hogere coupon. Bovendien bestaat voor die bedrijven het gevaar dat ratingagentschappen hun kredietstatus verlagen.

Indien dat naar high yield is, zijn pensioenfondsen gedwongen de obligaties van die bedrijven te verkopen; vele mogen geen high-yieldschuld in de boeken hebben. Dan speelt ook nog dat indien zo'n bedrijf voor de balansversterking niet voldoende aandelen kan emitteren, de versterking wellicht moet komen van schuld die gedekt wordt met activa. Daardoor zouden de unsecured high-yieldobligaties in (rangorde en) waarde dalen. Gelukkig zijn er ook bedrijven die voorzorgen nemen. Zo verlaagt het schuldenrijke Glencore nu de schuld.

De afgelopen week daalden high-yieldobligaties volgens Bloomberg in de VS met ruim 2% en in Europa met ruim 1%. Investment-gradeobligaties daalden op beide continenten met gemiddeld 0,50%. <

I

n een omgeving met gematigde groei en 'lage' inflatie zullen obligaties het in de regel goed doen, zeker als de centrale banken hun rentetarieven laag houden en geldverruimingsmaatregelen nemen.

In dit obligatieklimaat is het prettig toeven, want bedrijven kunnen goedkoop lenen. Er zijn dan ook weinig wanbetalingen, terwijl de obligatiekoersvorming zich voorspoedig ontwikkelt voor de zittende beleggers. Maar er komt aan een dergelijke 'paradijselijke' situatie uiteindelijk toch een einde. Bij voortgaande koersstijging wordt het rendement van de obligaties bij aanschaf steeds lager. Dit speelt vooral bij investment-gradeleningen: obligaties met de beste kredietstatus. Hun effectief rendement is zo laag geworden dat veel beleggers zijn overgestapt op high-yieldleningen. Die hebben een lagere kredietstatus, vertegenwoordigen dus meer risico, maar bieden daarvoor in ruil een hoge coupon. Ook in de markt van high-yieldobligaties is wat wolkvorming. Vooral in de VS is het percentage wanbetalingen van circa 1% gestegen naar bijna 3%. Dat lijkt alarmerend, maar is historisch gezien nog laag. Bovendien zou het percentage toch weer 1% zijn indien de gas-, olie en andere grondstofbedrijven niet

COMMODITIES tekst: Karel Mercx

D

e prijsdaling van grondstoffen is duidelijk nog niet ten einde. Deze week gingen vooral de energiegerelateerde grondstoffen hard onderuit. Natural gas was met een min van 8,54% de verliezer van de week, op de voet gevolgd door benzine (-7,15%), stookolie (-5,58%) en Europese olie (-5,24% ). De brede Bloomberg Commodityâ&#x20AC;&#x2122;s Index verloor 2,45% en staat 22,8% onder de introductiekoers van 100 uit 1991. De deelindex Energie ging deze week 5,66% onderuit en staat zelfs 66,8% lager dan de introductiekoers van 100 uit 1991.

De Verenigde Staten maakten deze week bekend dat het exportverbod op olie, dat was ingesteld in 1973 om ervoor te zorgen dat de VS altijd over voldoende energiereserves zouden beschikken, wordt opgeheven. Wij vragen ons af hoeveel olie de VS kan exporteren. Olietankers worden door het overaanbod op de oliemarkt immers

auteur: Karel Mercx

CHINA VERSLECHTERT ONDER DE RADAR

Yuan-onrust dreigt weer

O

p 11 augustus schrok de wereld: de Chinese centrale bank bracht de waarde van de Chinese munt, de yuan, naar beneden. Een lagere munt betekent een boost voor de Chinese export. De enige reden voor een centrale bank om de export te stimuleren is dat het economisch niet lekker loopt. Aangezien de Chinese economie 13% uitmaakt van de wereldeconomie laat een vertraging in China zich wereldwijd voelen. Aandelen doken om die reden hard naar beneden en ook grondstoffen gingen omlaag. Omdat China bij sommige producten verantwoordelijk is voor tientallen procenten van de wereldconsumptie, betekent groeivertraging in dat land zonder twijfel minder vraag naar grondstoffen.

Twee weken later raakte de wereld echt in paniek. Op maandag 24 augustus stond de AEX intraday 9 procent in de min en was de vrees voor een neerwaartse spiraal bij beleggers groot. Van de winsten van opkomende markten is 25% afhankelijk van de prijs van grondstoffen. Die winsten dreigden door de malaise op de grondstoffenmarkt als sneeuw voor de zon te verdwijnen. Opkomende markten zijn verantwoordelijk voor 65% van de wereldwijde groei, waardoor een wereldwijde recessie op de loer lag. Dit zou de Chinese centrale bank weer kunnen verleiden tot een nieuwe devaluatie. Voorzitter van de Europese Centrale Bank Mario Draghi beloofde beleggers meer actie en leidde hiermee de aandacht af van de problemen. Onder de radar is de situatie in China intussen echter verder aan het verslechteren. De centrale bank heeft de yuan verder verzwakt en grondstoffen hebben een nieuw dieptepunt bereikt.

China zal binnenkort dus wel weer in het middelpunt van de belangstelling staan. < karel.mercx@reedbusiness.nl 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z011 11

16-12-15 19:12

12 | ASSETALLOCATIE

gebruikt als opslagplaats. De opleving van de olieprijs is in ieder geval wel weer verder naar achter geschoven. Bij de eerste beschikbare ruimte in een olietanker, zal de VS olie exporteren, wat zal voorkomen dat de olieprijs gaat stijgen – een totale oorlog in het Midden-Oosten die de olie-export stillegt daargelaten.

Elon Musk, Amerikaans ingenieur en misschien wel een van de succesvolste ondernemers van deze tijd, kwam deze week met de opmerking dat zonnecellen in een hoek van de Amerikaanse staten Utah en Nevada de volledige VS van energie zouden kunnen voorzien. Hij voegde daaraan toe dat een klein gedeelte van Spanje genoeg is om heel Europa van zonne-energie te voorzien.

De ontwikkelingen in alternatieve energie in de VS gaan steeds sneller. Tussen 2000 en 2010 groeide deze sector met 100%. De volgende verdubbeling volgde vier jaar later. Eind 2014 gebruikte de Amerikaanse economie voor 13% alternatieve energie.

Beleggen in zonne-energie of windenergie is echter niet interessant. Los van het opslagprobleem, lijkt het zo goed als zeker dat de prijzen van alternatieve energiebronnen door technologische ontwikkelingen zullen blijven dalen. De Chinese yuan daalde deze week verder (zie de column op pagina 11). Dit impliceert dat de Chinese economie aan het afkoelen is, met als gevolg dat de prijzen van grondstoffen op korte termijn verder zullen gaan dalen.

Wij adviseren beleggers om weg te blijven van de grondstoffensector. Speculatieve beleggers kunnen bij het eerst volgende koersherstel een turbo short nemen op de grondstoffenindex. <

AARDGAS

D

e Amerikaanse dollar en de euro kregen de laatste maanden verreweg de meeste aandacht in de financiële wereld. De Japanse yen is wat naar de achtergrond weggezakt, omdat eind vorig jaar een einde is gekomen aan de spectaculaire daling van deze munt. In 2012 stond de Amerikaanse dollar tegenover de Japanse yen onder de 80, eind 2014 was dat al 120 (een hogere USD/JPY betekent een lagere waarde voor de yen). Dit jaar is er geen sprake van een forse stijging; het paar schommelt tussen de 120 en 124.

Als de angst toeslaat op de financiële markten, wordt de yen gekocht, en stijgt deze in waarde. Dat is meermaals gebleken, ook in augustus toen de aandelenmarkten wereldwijd in korte tijd hard onderuit gingen. De USD/JPY daalde toen in een week tijd van 124 naar 118. We denken niet dat dit fenomeen wordt veroorzaakt doordat de yen wordt gezien als een sterke munt, en daarmee een veilige haven. We geloven eerder dat veel marktpartijen posities hebben waar een shortpositie in de yen een onderdeel van is. Als vanwege een plotselinge verandering van de risicoperceptie posities gesloten worden om geld veilig te stellen, wordt de yen teruggekocht. Dit kan een stijgende waarde van de yen tot gevolg hebben.

We hebben lange tijd een shortpositie in de yen gehad, eerst long EUR/JPY, later long USD/JPY vanwege de zwakte van de euro. De

Aardgas

110

90

2011

2012

2013

2014

2015

We denken dat de USD/JPY op lange termijn verder zal stijgen.

redenen waren de erbarmelijke staat van de Japanse overheidsfinanciën en het zeer verruimende monetaire beleid, gericht op het laag houden van de waarde van de munt. Nu de yen een stuk goedkoper is, is de centrale bank van Japan al een tijd relatief terughoudend met maatregelen. Maar de eerste oorzaak, de zorgwekkende financiën, is nog altijd aanwezig, en gaat voorlopig ook niet weg. De overheid heeft een schuld ter grootte van 230% van het BBP. Voor de eurozone, waar het ook al niet goed is, is dat ‘maar’ 92,1%. Het begrotingstekort van Japan is 7,7%, ook bijzonder hoog. Dit probleem is niet makkelijk op te lossen. We blijven dan ook negatief over de yen. Dat neemt niet weg dat er perioden van maanden, zelfs jaren zijn dat de yen relatief sterk is. Dit opent wellicht een nieuwe koopkans voor de USD/ JPY voor de lange termijn. <

Vertrouwen van Duitse beleggers herstelt 3,50 3,00 2,50 2,00

mrt

Y

USD/JPY

ZEW-INDEX NEEMT VOOR TWEEDE ACHTEREENVOLGENDE MAAND TOE

$ per MMBtu

jan

VALUTA’S tekst: Hildo Laman

mei

jul

sep

nov

Afgelopen week was aardgas de grootste verliezer.

E

ind goed al goed voor de Duitse beleggers. Dat valt althans op te maken uit de toename van het economische vertrouwen van investeerders in Duitsland, zoals dat in december is gemeten door onderzoeksinstituut ZEW. De ZEWindex, die het vertrouwen in de komende drie tot zes maanden weerspiegelt, 9/11 klom van 10,4 in november naar 16,1 deze maand. Economen voorspelden een toename tot een stand van 15. Duitse beleggers verwachten dat de nieuwe extra stimuleringsmaatregelen van de Europese Centrale Bank gunstig zullen uitpakken voor de economie. Door de Griekse crisis, de afzwakkende groei in China, de vluchtelingencrisis en de wereldwijde geopolitieke onrust, was het Duitse vertrouwen in oktober gedaald tot het laagste punt (1,9) sinds najaar 2014.

Maar sindsdien volgden dus twee maanden van herstel. Toch is het decem■ S&P ■ FTSE100 ■ Nikkei ■ Stoxx600 bercijfer ver verwijderd van de piek van dit jaar in maart (54,8). Ook de Duitse hoofdgraadmeter DAX is sinds het dal van 24 september weer flink gestegen.

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z012 12

16-12-15 19:12

OBLIGATIES | 13

INSPELEN OP KWANTITATIEVE VERRUIMING HEEFT NIET VEEL OPGELEVERD

MAGER JAAR VOOR STAATSEN BEDRIJFSOBLIGATIES Ronduit matig, met onaangenaam veel volatiliteit. Voor beleggers in staatsen bedrijfsobligaties was 2015 geen fraai jaar. Vooral de Amerikaanse high-yieldmarkt en leningen uit opkomende landen presteerden zwak. Die trends waren deels in onze obligatie-advieslijst terug te zien.

Ris RISICO-OPSLAG bp

bp

550

170

500

150

450

130

400

110

jan

mrt

mei

jul

sep

nov

■ iBoxx Euro High Yield Main ■ iBoxx Euro Corporates

tekst: Stephen Hendriks

E

en intrigrerend jaar voor obligatiebeleggers, zo schreven wij een jaar geleden in onze vooruitblik op de obligatiemarkt. Intrigerend was het zeker, maar soms ook frusterend en helaas niet erg winstgevend. In onze vooruitblik gingen we uit van een verdere convergentie van de kapitaalmarktrente in Noord- en ZuidEuropa. Die verwachting is redelijk uitgekomen. Het effectief rendement op Duitse tienjaarsleningen steeg met een kleine tien basispunten en de Italiaanse en Portugese tienjaarsrente daalde met respectievelijk 21 en 10 basispunten.

In dit klimaat presteerden onze eurozoneposities heel redelijk. De DB x-trackers iBoxx Sovereigns Eurozone Yield Plus ETF en de Amundi Government Bond Lowest Rated EuroMTS IG ETF behaalden dit jaar een totaalrendement van respectievelijk 2,6 en 2,1% (berekening op basis van koersen van 15 december, zie tabel). De DB x-tracker Global Inflation-Linked ETF – waarin de VS en het Verenigd Koninkrijk samen een weging van bijna 75% hebben – bleef

vrijwel ongewijzigd. Dat was in ieder geval nog een stuk beter dan onze enige Koerswijzerpositie in staatsobligaties uit opkomende landen, het Templeton Global Bond Fund. Dat fonds verloor dit jaar 6,3%.

Een geluk bij een ongeluk is dat dit fonds in dollars noteert. Omgerekend in euro's bedraagt het rendement namelijk +3,4%. Het inspelen op kwantitatieve verruiming van de ECB – zoals wij via een Nordea-fonds en de ABN Amro covered bond hebben gedaan – leverde niet al te veel op (zie tabel).

BEDRIJFSOBLIGATIES STELLEN TELEUR De prestaties van bedrijfsobligaties vielen in het algemeen niet mee. Voor de Amerikaanse high-yieldmarkt, die een verlies van 5,2% in 2015 liet zien, hadden we dat ook wel voorzien. De rente-ontwikkeling – een van de twee bouwstenen van het (effectief) rendement – was in de VS minder negatief dan we hadden verwacht. Maar de stijging van de risico-opslag op Amerikaanse highyieldleningen van ongeveer 504 tot 709 basispunten kwam niet (helemaal) als een

RENDEMENT AANBEVOLEN OBLIGATIES IN 2015 Naam Templeton Global Bond Fund ($) DB x-tracker iBoxx Inflation-Linked ETF DB x-trackers iBoxx Euro Sovereigns Yield Plus ETF** Amundi ETF Govern. Bond Lowest Rated EuroMTS IG** Nordea-1 European Covered Bond Fund BP EUR*** ABN Amro Covered Bond 3,625% 22/6/2020 Credit Suisse Tier 2 CoCo 7,875% 24/2/2041 ($) Rabobank Ledencertificaten Véolie Enmvironnement perpetual 4,45% Delta Lloyd 9% 29/8/2042****

assetclass Staatsobligaties Staatsobligaties Staatsobligaties Staatsobligaties Bedrijfsobligaties Bedrijfsobligaties Bedrijfsobligaties Bedrijfsobligaties Bedrijfsobligaties Bedrijfsobligaties

rendement (in %)* -6,3 -0,1 2,6 2,1 -0,3 1,1 3,4 8,4 4,3 -1,3

* Koerswinst plus ontvangen coupon, per 15 december

*** Per 24 februari in Koerswijzer opgenomen

** Per 21 juli in Koerswijzer opgenomen

**** Per 17 juni in Koerswijzer opgenomen

De risico-opslag op Europese bedrijfsobligaties steeg vanaf mei meer dan verwacht.

verrassing. Dat gold echter niet voor de stijging van de risico-opslag op Europese highyieldleningen en op solide, 'investment grade' Amerikaanse en Europese bedrijfsobligaties. Vanaf mei werd een stijging van de risico-opslag ingezet die niet meer is gecorrigeerd (zie grafiek). Daardoor kwam het totaalrendement op Europese high-yieldobligaties dit jaar op slechts 0,75% uit.

Dat was wel veel beter dan de -5,2% op Amerikaanse high yield. De lichte, gunstige daling van de Duitse vijfjaarsrente kon de stijging van de risico-opslag op Europese investment-gradeleningen niet meer compenseren. Daardoor was het totaalrendement op dit segment in 2015 -0,8%. Dat was nog net iets beter dan het rendement van -0,95% op Amerikaanse investment-gradeleningen. Wij hebben – afgezien van de covered bonds – alleen Koerswijzer-posities in bedrijfsobligaties aan de hand van de meer risicovolle leningen, soms ook met een high-yieldrating, met een relatief hoge coupon. Deze hebben het in 2015 redelijk goed gedaan. Het totaalrendement op de Credit Suisse $ 7,875% Tier 2 CoCo is 3,9% in dollars. Omgerekend in euro's is dit rendement zelfs 12,3%. Ook de Rabobank Ledencertificaten en de Véolie Environnement 4,45% achtergestelde lening presteerden naar behoren. Hekkensluiter onder onze bedrijfsobligatieposities is de Delta Lloyd 9% achtergestelde lening met een rendement van -1,3%. Het aandeel Delta Lloyd daalde sinds medio juni, toen wij de lening in de Koerswijzer opnamen, echter met maar liefst 72%. In het eerste nummer van het nieuwe jaar verschijnt een vooruitblik op de obligatiemarkten. < 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z013 13

bed

16-12-15 18:32

foto: ANP

Staalgigant ArcelorMittal leverde dit jaar meer dan de helft van zijn beurskoers in. Het was een van de slechtste kooptips van 2015.

TIPGEVERS ARCELORMITTAL, DELTA LLOYD EN ALTICE HEBBEN WAT UIT TE LEGGEN

Giftige kooptips overschaduwen topadviezen Analisten die ArcelorMittal, Delta Lloyd en Altice het gehele jaar op 'kopen' lieten staan, hebben hun klanten bij de kerstboom heel wat uit te leggen.

Daarentegen kunnen tipgevers met tevredenheid terugzien op hun koopadviezen voor TomTom, Galapagos en BAM. Bonuspunten waren er voor die enkele analist die Imtech begin dit jaar op 'verkopen' had staan en daarna voet bij stuk hield. tekst: Johan Brinkman

A

rme buy-and-hold-beleggers in Altice. Investeerders die het aandeel van de Franse kabelaar eind vorig jaar of begin dit jaar 'kochten en weglegden', zagen het aandeel eerst stijgen tot €33,16 op 26 juni. Daarmee was Altice met +89,3% het best renderende aandeel van

de vijftig AEX-en AMX-fondsen in het eerste halfjaar. Maar sinds die tijd is het hard bergafwaarts gegaan, tot €12,41 op 4 december. En een week na die peildatum van dit onderzoek was daar nog maar €10,59 van over.

Waar vanaf eind juni de onrust over Grie-

kenland Altice samen met de markt mee naar beneden trok, waren althans voor Beleggers Belangen de halfjaarcijfers op 5 augustus het keerpunt. De cijfermatige onduidelijkheden hierin en het onderscheid dat Altice ging maken tussen A- en B-aandelen, waren reden om op 7 augustus bij een koers van €29,51 onze koopaanbeveling te wijzigen in een verkoopadvies.

Daarmee bleef het grootste deel van het rendement behouden.

TOTAAL RENDEMENT KOOPADVIEZEN IN % SECTOR

ABN

Bouw & infrastructuur Chemie & (bio)farma Detachering Financiële instellingen Retail Handel Industrie Logistiek Media, recreatie & entertainment Olie & gas Holdings Technologie Software & industriële diensten Telecom Vastgoedmij Voeding & drank

-8,1 -3,3 55,2 -10,9 5,1 -35,2 29,9 -1,2 28,3 12,2 0,0 22,5 1,1 0,0 4,9 1,6

Stand per 4 december

BELEGGERS BELANGEN | 18 december 2015

15bel051z014 14

16-12-15 17:39

OMSLAGARTIKEL | 15

TOTAALRENDEMENTEN In % kopen Theodoor Gilissen 4,78 ING Research 4,66 ABN Amro 3,06 Deutsche Bank 3,23 Goldman Sachs 2,35 SNS 2,00 J.P. Morgan 1,45 UBS 1,10 Morgan Stanley 1,00 Citigroup 0,59 Credit Suisse -0,07

verkopen verschil 0,59 4,19 0,00 4,66 0,14 2,92 2,29 0,94 1,12 1,22 -1,22 3,22 0,04 1,41 0,06 1,04 -0,21 1,21 -0,08 0.66 -0,96 0,90

Bovenstaande tabel is gebaseerd op de 244 koop- en 82 verkoopadviezen van de genoemde elf brokers. Voor de rangschikking zijn alleen de kooptips bepalend. Een negatief cijfer bij een verkooptip is positief voor de belegger.

Goldman Sachs bewandelde een andere route. De Amerikaanse zakenbank zette de kabelaar pas in maart – toen de koers al flink was opgelopen – op 'kopen', en wijzigde dat advies sindsdien niet. Met een rendement van -46,1% per 4 december heeft deze tip daarmee een plek verworven in de top-10 slechtste koopadviezen van 2015 (zie tabel op pagina 16). Eens te meer blijkt dus dat timing een van de belangrijkste, maar ook een van de moeilijkste onderdelen is van beleggen.

HALFJAARCIJFERS WAREN KEERPUNT Met dit voorbeeld willen wij onszelf niet

Weer blijkt timing een van de belangrijkste, maar ook een van de moeilijkste onderdelen van beleggen te zijn

op de borst slaan. Er zijn namelijk zeker ook adviezen van onze hand die dit jaar een negatief rendement hebben opgeleverd. Zo hanteerden wij, net als ABN Amro, Citi Group en Credit Suisse, begin dit jaar een koopadvies op Delta Lloyd dat we pas in het najaar wijzigden in een houdadvies.

Tot 14 april, toen de hoogste jaarstand van €18,59 werd bereikt, deed dit niet veel pijn. Maar vanaf augustus maakte het aandeel een enorme duikvlucht.

Net als bij Altice, vormden de halfjaarcijfers het keerpunt in de koersontwikkeling. Bij de publicatie op 11 augustus kon de verzekeraar wel een goede operationele ontwikkeling laten zien, maar bleek de solvabiliteit snel te zijn verslechterd.

Daarna ging het van kwaad tot erger. Op de peildatum van dit onderzoek was het aandeel nog €5,39 waard, waarmee het jaarrendement tot dan uitkwam op -68,2%. Vorige week bleek de gifbeker nog altijd niet leeg: vrijdag sloot het aandeel op €4,48.

Ook bij het derde aandeel dat de top-10

%

Methodiek

W

ekelijks presenteren we in de rubriek Analisten een tabel met de actuele beleggingsadviezen van elf binnen- en buitenlandse beursbedrijven (zie pagina 20/21). Hoewel deze tabel alleen het advies inzake de AEX-fondsen weergeeft, bekijken we − om een betere indruk te krijgen van de kennis en kunde van deze beursbedrijven − één keer in het halfjaar eveneens hun adviezen inzake de AMX-aandelen. Zodra een analist van een van de elf brokers met een koopof verkoopaanbeveling naar buiten treedt, noteren wij het onderliggende resultaat. Omdat banken de opinies op verschillende tijdstippen (voorbeurs, tijdens de handelsuren en nabeurs) naar buiten brengen, wordt de koersontwikkeling met één handelsdag vertraging (slotkoers) opgetekend. De rendementen zoals in dit artikel weergegeven, houden rekening met het uitgekeerde dividend. Overigens vinden wij dat de resultaten van de analisten niet zomaar te vergelijken zijn. Het aantal analisten dat beurshuizen in dienst hebben, verschilt van bank tot bank.

Binnen- en buitenlandse grootbanken beschikken, anders dan lokale Nederlandse brokers, vaak over tientallen experts. Toch blijft het interessant al hun tips langs de meetlat te leggen.

KOERSONTWIKKELING VAN DE VERKOOPADVIEZEN CITI

CS

0,0 -10,5 7,4 -8,1 0,0 27,8 -18,2 -12,6 22,6 34,9 0,0 0,0 -6,7 -5,9 0,0 -6,4 24,7 0,0 0,0 -7,0 0,0 0,0 1,3 6,3 0,0 0,0 17,7 16,1 0,0 13,7 13,1 0,0

DBK

GS

ING

JPM

MS

SNS

0,0 0,0 1,8 0,0 0,0 43,1 18,3 31,3 31,7 14,9 1,6 0,0 0,0 4,7 35,5 0,0 13,9 0,0 18,9 8,7 -16,5 11,7 7,5 -2,7 0,0 0,0 7,8 8,7 0,0 9,8 0,0 0,0 -6,0 0,0 0,0 0,0 27,1 4,6 0,3 -10,0 0,0 -55,5 0,0 18,5 -1,7 20,1 -25,2 -11,7 17,9 15,8 28,3 24,7 7,5 0,1 10,7 0,0 35,3 0,2 -0,7 8,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,3 1,5 23,7 -0,4 6,7 21,0 0,0 4,2 -7,1 -29,9 0,0 -15,3 35,4 -19,4 5,8 3,9 35,4 25,9 0,0 21,4 3,5 4,6 0,0 20,1 31,6 24,6 36,6 7,5 3,8 23,2

TG

UBS

43,1 -8,0 35,1 0,0 52,1 41,0 4,4 19,3 8,3 0,0 0,0 0,0 16,9 -55,5 0,0 -2,1 16,0 28,3 10,5 -8,4 0,0 0,0 3,6 0,0 0,0 0,0 0,0 35,4 0,0 13,7 25,1 29,9

ABN

CITI

CS

0,0 0,0 0,0 -0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,4 -41,1 0,0 10,2 -4,7 -14,1 0,0 0,0 24,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 -2,7 0,0 -56,6 0,0 43,5 0,0 0,0 -3,7 6,0 0,0 0,0 21,5

DBK

GS

ING

JPM

MS

SNS

TG

UBS

0,0 0,0 0,0 0,0 45,1 0,0 0,0 0,0 0,0 22,9 0,0 0,0 0,0 -56,3 0,0 0,0 0,0 2,5 0,0 0,0 0,0 0,0 55,3 118,8 0,0 0,1 0,0 0,0 10,3 0,8 0,0 1,7

0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

0,0 0,0 0,0 -60,9 0,0 0,0 0,0 -24,0 24,5 35,3 0,0 0,0 0,0 0,0 7,0 21,5

0,0 0,0 0,0 -33,1 0,0 0,0 -56,3 38,2 0,0 -5,3 0,0 0,0 0,0 0,0 7,6 24,8

0,0 0,0 0,0 0,0 2,2 0,0 0,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 -91,6 0,0 -20,9 17,1

-10,7 -30,3 33,5 -11,1 16,6 0,0 -28,3 1,7 0,0 -32,8 0,0 35,3 -48,2 32,1 0,0 35,2

0,0 10,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 -11,6 0,0 6,0 0,0

bron: voor alle tabellen Quantalytica

18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN

15bel051z015 15

16-12-15 17:39

16 | OMSLAGARTIKEL

van slechtste koopadviezen beheerst, is dat te wijten aan het tweede halfjaar. ArcelorMittal bereikte op 15 mei een hoogste jaarstand van €10,38. Maar vooral sinds in augustus ook de westerse beurzen in paniek raakten over de groei van de Chinese economie, ging de koers snel naar beneden. En ook voor de staalproducent is het leed nog niet geleden: tussen 4 en 11 december zakte het aandeel verder, van €3,97 (-55,5% in 2015) tot €3,60.

Bovenstaande voorbeelden wekken de suggestie dat er nogal wat misging bij de koopadviezen van analisten in het afgelopen jaar. Maar in ieder geval tot en met 4 december was het aantal koopadviezen dat de brokerklanten wél winst opleverde ruim in de meerderheid. Van de 244 koopadviezen die de elf onderzochte banken op enig moment dit jaar gaven, resulteerden er 159 (65,2%) in winst en 85 (34,8%) in verlies. Halverwege het jaar was die verhouding overigens nog 82,5% versus 17,5%.

HOOGSTE JAARSTAND OP PEILDATUM En wat waren dan die gouden tips van 2015? Allereerst twee aandelen die ook al in het eerste halfjaar zeer goed rendeerden en die – anders dan Altice – dat koersrendement in het tweede halfjaar nog verder uitbouwden. Al in het eerste halfjaar behoorden zowel TomTom (+83,4%) als BAM

(+47,1%) tot de uitblinkers. En het navigatiebedrijf breidde het koersrendement tot en met de peildatum op 4 december voor geheel 2015 uit tot +118,8% en de bouwer tot +96,7%.

De analyse van Beleggers Belangen dit jaar over TomTom is dat vooral door de overname van de navigatietak van Nokia, op 3 augustus, het bedrijf door veel beleggers als prooi wordt gezien. Omdat wij die hoge waardering al maanden niet meer konden rijmen met de resultaten, herhaalden wij afgelopen najaar nog eens ons houdadvies. Echter, nog op de peildatum van dit onderzoek zette het aandeel met €12,10 een hoogste jaarstand neer.

BAM is een heel ander verhaal. De grafiek van de bouwer vertoonde vooral in de eerste twee maanden van het jaar een steile opwaartse curve op basis van het economisch herstel in Europa. Daarna hobbelde het aandeel wat door, om toch op 2 november weer een hoogste jaarstand neer te zetten (€5,15). Mede dankzij de focus op kostenbeheersing hebben ook wij onlangs ons koopadvies voor het bouwbedrijf herhaald.

RUSTIGE OPMARS Drie aandelen waarmee analisten in de tweede jaarhelft in de top-10 terechtkwamen, waren Galapagos, Corbion en USG

DE BESTE KOOPADVIEZEN PER 4 DECEMBER (RENDEMENTEN IN %) TomTom TomTom TomTom Galapagos Galapagos BAM BAM Corbion USG People USG People

118,8 118,8 118,8 101,2 101,2 96,7 96,7 70,2 62,0 55,7

SNS Securities ING Research ABN Amro Theodoor Gilissen Goldman Sachs Theodoor Gilissen SNS Securities ING Research ABN Amro Theodoor Gilissen

SCOREN MET IMTECH Martijn den Drijver Marc Zwartsenburg Marc Hesselink Jos Versteeg Keyur Parekh Joost van Beek Edwin de Jong Marco Gulpers Konrad Zomer Jos Versteeg

DE SLECHTSTE KOOPADVIEZEN PER 4 DECEMBER (RENDEMENTEN IN %) Delta Lloyd Delta Lloyd Delta Lloyd ArcelorMittal ArcelorMittal ArcelorMittal Delta Lloyd ArcelorMittal Altice Delta Lloyd

-68,2 -68,2 -66,6 -55,5 -55,5 -55,5 -48,2 -47,1 -46,1 -43,3

ABN Amro Citi Research Credit Suisse ING Research SNS Securities UBS SNS Securities J.P.Morgan Goldman Sachs ING Research

People. Vooral de koersgrafiek van het biotechnologiebedrijf – waarvoor wij een houdadvies geven – vertoont echter een grillig verloop. Nadat op 18 augustus de hoogste jaarstand (€58,53) was neergezet, was er in september een koersval nadat het farmacieconcern Abbvie had laten weten het middel filgotinib niet in licentie te willen nemen. De koers 4 december was €44,78.

Ook USG People zette al in de zomer de hoogste jaarstand neer – €14,90 op 8 augustus – maar het aandeel kende sindsdien, anders dan Galapagos, weinig verloop en was op de peildatum €14,35 waard. Onlangs herhaalden ook wij ons koopadvies voor USG People, omdat de efficiencyverbeteringen uit het verleden de winstgevendheid van de uitzender in onze ogen in een opgaande markt zullen doen versnellen.

Corbion, tenslotte, zette de rustige opmars van het eerste halfjaar net zo gestaag door in de daarop volgende vijf maanden.

En ook na de hoogste jaarstand op 11 november (€22,91) kende het aandeel weinig verloop. Maar hoewel iedereen het over er over eens is dat het voormalige CSM goed gepositioneerd is om te profiteren van de overgang naar 'bio-based' chemie, maakt de stevige waardering ons ook terughoudend. Wij gaan dan ook niet verder dan een houdadvies.

Janwillem Knoll Farooq Harif Richard Burden Jaap Kuin Inigo Recio Pascual Carsten Riek Marcell Houben Roger Bell Timothy Boddy Albert Ploegh

Tot slot de verkoopadviezen, ook in 2015 weer een relatieve zeldzaamheid. De elf brokers gaven dit jaar slechts 82 keer een aandeel op enig moment een verkoopadvies mee, terwijl ze hiermee toch in de tweede jaarhelft goed hadden kunnen scoren – zie Altice. Van die 82 verkooptips waren er 46 (56,1%) echter onterecht, in de zin dat een koopadvies winst had opgeleverd. Overigens was het percentage onterechte verkoopadviezen halverwege 2015 nog 72,2%.

Het beste verkoopadvies kwam van Joost van Beek. De analist van Theodoor Gilissen was de enige die Imtech al sinds vorig jaar op 'verkopen' had staan en daarna voet bij stuk hield. Daarmee behoedde hij zijn klanten voor een resultaat van -97,4%.

Ook Edwin de Jong verdient met zijn verkooptip op Imtech van 6 augustus een eervolle vermelding. Overigens hebben we het koersverloop van Imtech na 18 augustus niet meer meegeteld, omdat het fonds toen uit de AMX werd gezet. <

BELEGGERS BELANGEN | 18 december 2015

15bel051z016 16

16-12-15 17:39

AANDELEN NEDERLAND | 17

ARCELORMITTAL % ■ Legenda

9

7

5

jan

mrt

mei

jul

sep

nov

Na een rustig voorjaar begon in juni de vrije val van het aandeel.

Voor de zesde maal op rij sluit ArcelorMittal een jaar af met koersverlies.

OVERSCHOT OP STAALMARKT DOET ONDERNEMING VEEL PIJN

ARCELORMITTAL IN IMPASSE Voor beleggers in ArcelorMittal is 2015 een rampjaar. De koers is met 62% gedaald sinds eind 2014. Voor het bedrijf zelf moet een groot deel van de echte pijn nog komen. Het is onmogelijk te voorspellen wanneer de overcapaciteit in de branche afneemt. tekst: Michiel Pekelharing

H

et is voor beleggers in ArcelorMittal geen nieuwe ervaring dat een beleggingsjaar met koersverlies wordt afgesloten. Het is zes jaar geleden dat het aandeel aan het eind van het jaar hoger stond dan aan het begin (2009). De onderneming heeft behoorlijk last van de overcapaciteit die zich de laatste jaren op de wereldwijde staalmarkt aftekent. Met name in de afgelopen kwartalen is het overschot snel gegroeid.

Die ontwikkeling heeft alles te maken met de afzwakkende economische groei in China. Dat land stevent in het lopende jaar af op een groeitempo van 6,8% en steeds meer economen houden er rekening mee dat dit tempo terugvalt richting 6% volgend jaar.

In 2014 nam het bbp van China nog met 7,4% toe. De afkoeling valt samen met een verschuiving van de samenstelling van de economische expansie. De investeringen in infrastructuur nemen af en de consumptieve bestedingen toe. Hierdoor wordt de vraag naar staal kleiner. Brancheorganisatie World Steel Association houdt rekening met een krimp van 3,5% in 2015 en 2% vol-

gend jaar. Dat komt hard aan, aangezien China goed is voor de helft van de wereldwijde staalconsumptie en de productie in het land nog altijd groeit. Een enorme hoeveelheid Chinees staal vindt tegen steeds lagere prijzen zijn weg naar andere regio’s.

In een presentatie die bestuurslid Michel Wurth van ArcelorMittal op 2 december gaf, rekende hij voor dat de verkoopprijzen van een grote rol staal gemiddeld slechts $87 boven de kosten van de benodigde grondstoffen liggen. Dat is de helft van wat in 2014 gebruikelijk was en $100 minder dan het verschil in Europa. Volgens Wurth maken Chinese staalovens op deze prijsniveaus flinke verliezen. Die rode cijfers hoeven op korte termijn niet per se te leiden tot een sluiting van de deel van de productiecapaciteit in China, aangezien de regering deze sector de hand boven het hoofd houdt.

MEEVALLER Ook in andere regio’s wordt de marktwerking verstoord door overheidsingrijpen.

Op 8 december verlengde de Europese Unie de heffingen op de import van stalen

pijpen uit China en de kans is groot dat de Verenigde Staten binnenkort dit voorbeeld volgen. Voor ArcelorMittal is dat een meevaller, aangezien die gebieden goed zijn voor circa driekwart van de afzet en daar een enorm deel van de productiefaciliteiten is gevestigd. De steunmaatregelen leggen echter niet per se een bodem onder de resultaten. Op 8 november schrapte de onderneming het dividend en de verwachte ebitda voor 2015 werd verlaagd van $6 à $7 mrd tot $5,2 à $5,4 mrd.

Het ligt voor de hand dat er pas ruimte komt voor een koersherstel op het moment dat de overcapaciteit afneemt. ArcelorMittal voorspelt zelf dat dit in de loop van 2016 zal gebeuren, maar analisten van Citigroup maakten al een vergelijking van de huidige situatie met die in de jaren negentig. Toen duurde het elf jaar voordat het capaciteitsoverschot was weggewerkt en de staalprijs daalde in die periode met 76%. Door de grote omvang van het huidige overschot en het risico dat de bankconvenanten in de komende kwartalen worden geschonden zal de onzekerheid rond het aandeel in de eerste helft van 2016 eerder toe- dan afnemen. <

CONCLUSIE

Na een koersdaling van 62% sinds eind 2014 en ruim 90% in de laatste zes jaar zit al enorm veel ellende in de koers verwerkt. Bij gebrek aan aanwijzingen van een afnemende overcapaciteit is het echter te vroeg voor een koopaanbeveling. ArcelorMittal blijft op 'houden'.

ArcelorMittal: houden openingskoers 16 december: €3,60 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z017 17

16-12-15 16:44

ADVERTENTIE

OPEN EEN BELEGGINGSACCOUNT IN DECEMBER EN ONTVANG

€1.000,- TRANSACTIETEGOED. OOK BUITEN DEZE ACTIE HANDELT U TEGEN ONGEKEND LAGE TARIEVEN. TARIEVEN AANDELEN (NL)

€

2,00 +0,02%

AANDELEN (VS)

€

0,50

€

+$0,004 PER AANDEEL

OPTIES

0,85 PER CONTRACT

€

TURBO’S

2,00 +0,02%

VOOR MEER INFORMATIE OVER DE ACTIE EN ONZE LAGE TARIEVEN ZIE WWW.DEGIRO.NL.

BELEGGERS BELANGEN COMPETITIE Beleggers Belangen organiseert voor het eerst een beleggingscompetitie.

Wij nodigen u van harte uit om mee te doen!

DE SPELREGELS ZIJN ALS VOLGT: • Mail voor het einde van het jaar uw tip of die van uw vereniging door naar beleggersbelangencompetitie@reedbusiness.nl • Van alle binnengekomen tips zullen wij de rendementen bijhouden en publiceren.

• Deelnemers hebben de gelegenheid drie maal per jaar hun tip terug te trekken tegen de slotkoers van die dag en een nieuwe tip door te geven.

Prijzen: • De top-10 winnende particulieren krijgen een gratis abonnement voor 2017.

• De winnende beleggingsclub krijgt een collectief jaarabonnement voor maximaal 25 leden.

DOE NU MEE! E-MAIL UW TIP NAAR BELEGGERSBELANGENCOMPETITIE@REEDBUSINESS.NL

48105 Belbel competitie adv-DRUK1.indd 1

15bel051z018 18

15-12-15 19:31

16-12-15 16:45

UPDATE | 19

UPDATE ARTIKELEN + TIPS FAGRON

ARCADIS

De topman van Fagron treedt af en het bedrijf zet de overnamebesprekingen op een laag pitje om zich volledig op de gesprekken met kredietverstrekkers te richten.

Het aandeel Arcadis ging in de uitverkoop nadat bekend werd dat het ingenieursbureau betrokken is bij een fraudeonderzoek in Brazilië. tekst: Jeroen Boogaard

tekst: Michiel Pekelharing

G

er van Jeveren is op maandag 14 december teruggetreden als topman van Fagron. Van Jeveren was 25 jaar geleden de oprichter van het bedrijf, dat indertijd nog Arseus heette. Hij wordt opgevolgd door Hans Stols, die onafhankelijk bestuurder was bij Fagron.

De wissel aan de top is nodig omdat na teleurstellende halfjaarcijfers de zorgen over de zwakke balans gestaag zijn toegenomen.

Aanvankelijk leek een overname uitkomst te bieden, maar eind november werd duidelijk dat de zoektocht naar een koper veel tijd kostte en dat Fagron in gesprek moest gaan met kredietverstrekkers over de dreigende schending van de bankconvenanten.

Tegelijk met het vertrek van Van Jeveren werd bekend dat de onderneming afstevent op de uitgifte van nieuwe aandelen om de financiën op orde te krijgen. Het aandeel daalde maandag met 30%, maar veerde woensdagochtend weer met 20% op toen de Belgische krant De Tijd meldde dat investeringsmaatschappij CVC toch interesse heeft in een overname.

Door de zwakke financiële positie verkeert Fagron niet in een goede onderhandelingspositie. Als er al een akkoord wordt bereikt, is het de vraag in hoeverre dat in het belang is van de zittende aandeelhouders. Het is ook een optie dat CVC een belang neemt bij een herfinancieringsronde. Met het oog op de zeer hoge mate van onzekerheid wordt het verkoopadvies herhaald. <

De zon begint door te breken voor Glencore.

GLENCORE Glencore gaat de schuld nog verder afbouwen dan aangekondigd. tekst: Hildo Laman

M

ijnbouwer Glencore wil de nettoschuld verlagen tot $18-19 mrd eind volgend jaar. Het eerdere doel was $20 mrd. De nettoschuld is het saldo van alle leningen min cash. Glencore gaat ook de kosten nog verder reduceren en de productie van een aantal mijnen wordt afgeremd. Ook zal het bedrijf veel minder dan gepland investeren in 2016: $3,8 mrd, terwijl dat bedrag dit jaar nog op $5,7 ligt. De schuldreductie moet ervoor zorgen dat het bedrijf de investmentgraderating kan behouden.

Het aandeel reageerde positief op de verdere bezuinigingen. Het begint er op te lijken dat Glencore de huidige moeilijkheden te boven zal komen. We hebben het advies al eerder verhoogd naar 'houden', nadat het lang op 'verkopen' heeft gestaan. Het laatste nieuws bevestigt wat ons betreft het advies. <

N

aar aanleiding van berichten in de media heeft Arcadis bevestigd dat het meewerkt aan een onderzoek van de Braziliaanse justitie. Aanleiding is mogelijke fraude bij een aantal bedrijven die betrokken zijn bij het zogeheten São Francisco River Integration Project, met een totale waarde van circa $6,4 mrd. De lokale dochter van Arcadis is reeds vanaf 2005 bezig met deze megaklus en verzorgt samen met Concremat het projectmanagement. Het contract werd in 2014 verlengd met 33 maanden en vertegenwoordigt voor Arcadis (jaaromzet €2,0 mrd) over deze periode een waarde van circa $35 mln, wat bescheiden is. Ook geruststellend is dat het onderzoek gericht is op het consortium van bouwbedrijven. Arcadis treedt slechts op als adviseur. Niettemin ging de koers van Arcadis met 20% onderuit, om uiteindelijk bijna 11% lager te sluiten op het nieuws.

Hoewel de uiteindelijke schade voor Arcadis lastig is in te schatten, gaan wij ervan uit dat deze beperkt blijft gezien de kleine omvang van het contract. In het ergste geval wordt het bedrijf voorlopig uitgesloten van overheidsopdrachten in Brazilië. Arcadis heeft zijn activiteiten in het land vanwege de recessie echter al sterk afgebouwd en deze vertegenwoordigen nog slechts 5% van de omzet en zijn bovendien gespreid over zowel de publieke als private sector. Bij een bescheiden k/w van circa 9 voor 2016 laten we het koopadvies staan. <

De auteur heeft een positie in Arcadis

advies 2 december: verkopen openingskoers: €8,64

advies 29 september: houden openingskoers: 87p

advies 28 oktober: kopen openingskoers: €22,94

advies 16 december: verkopen openingskoers: €5,50

advies 16 december: houden openingskoers: 83p

advies 16 december: kopen openingskoers: €19,05

18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z019 19

16-12-15 16:44

20 | ANALISTEN

tekst: Stephen Hendriks

Goldman Sachs

SPREIDING Goldman Sachs blikt vooruit op 2016 en voorziet magere rendementen. Aandelen en bedrijfsobligaties zijn nog het meest aantrekkelijk.

H

et assetallocatieteam van Goldman Sachs heeft geen al te vrolijke boodschap voor beleggers. Het rendement op een over verschillende vermogenscategorieën gespreide portefeuille (45% staatsobligaties, 35% aandelen en 20% bedrijfsobligaties) dat al niet heel aantrekkelijk meer was, zal volgens de broker onder het gemiddelde liggen. Dat komt omdat het opwaartse potentieel van aandelen beperkt is en staatsobligaties naar verwachting komend jaar zelfs een negatief rendement zullen laten zien (-4,4% voor Amerikaanse en -1,3% voor Duitse tienjaarsleningen). Bovendien nemen de neerwaartse risico's toe, ook voor de categorie aandelen, waarover Goldman Sachs nog het meest positief is.

Zowel de Amerikaanse als de Europese aandelenbeurzen hebben de afgelopen jaren geprofiteerd van een stijging van de waardering (koers-winstverhouding). Voor komend jaar verwacht de broker echter een totaalrendement – koerswinst plus herbelegd dividend – op de S&P500-index van slechts 3,3%. De winstgroei van zo'n 10% zal voor een groot deel worden 'opgegeten' door een daling van de waardering.

Goldman Sachs ziet meer kansen voor aandelen uit andere ontwikkelde landen. Voor

de Europese beurs ziet de broker een totaalrendement (in euro's) van 11,8% en voor de Japanse Topix van zelfs 16,7%.

Ook bedrijfsobligaties zijn nog – enigszins – aantrekkelijk. Goldman Sachs rekent op een totaalrendement van 4,9% op Amerikaanse high-yieldleningen, met de niet onbelangrijke kanttekening dat de olieprijs dan wel zal moeten stabiliseren. Solide Europese investment-gradeleningen zijn ook het overwegen waard. Amerikaanse bedrijven hebben hun schuldpositie laten oplopen om inkoop van eigen aandelen en overnames mee te financieren. Europese bedrijven zijn conservatiever. Goldman Sachs gaat uit van een totaalrendement op Europese investment-gradeleningen van 2,7%. <

Bank of America ML

GOUD De komende maanden blijft de goudprijs nog onder druk staan, maar daarna wordt weer een stijgende lijn ingezet.

D

e goudprijs heeft de afgelopen maanden veel tegenwind gehad, constateert Bank of America Merrill Lynch (BofA ML). Een sterkere dollar en een stijgende (reële) rente – goud keert immers geen dividend uit – zijn ongunstig voor de goudprijs. Daar komt nog bij dat de algemene daling van de grondstoffen ook het sentiment op de goudmarkt heeft beïnvloed. Daarbij was de volatiliteit op de financiële markten lange tijd laag en ook dat is niet in het voordeel van goud, stelt de

broker. Er was dan ook een grote uitstroom uit goud-ETF's zichtbaar en ook de belangrijke Chinese en Indiase markt hebben de goudprijs weinig steun gegeven.

Helaas heeft de goudprijs zijn bodem nog niet gevonden, waarschuwt BofA ML. Het grootste gevaar is de renteverhoging van de Federal Reserve. Omdat andere belangrijke centrale banken – met name de ECB en de Bank of Japan – hoogstwaarschijnlijk een stimulerend beleid blijven voeren, zal de dollar bij een Amerikaanse renteverhoging nog sterker worden. Als renteverhogingen niet door inflatie worden 'gecompenseerd', komt de goudprijs onder druk, zo heeft de afgelopen veertig jaar wel duidelijk gemaakt. Volgens de broker kan daarom de goudprijs begin volgend jaar nog wat verder terugvallen, naar $950 per troy ounce.

Toch ziet de broker wel lichtpuntjes voor de goudprijs. In de loop van 2016 kan de inflatie in de wereldeconomie weer wat aantrekken. Dat komt niet alleen door een (verwachte) stabilisatie van de grondstoffenprijzen – met name de olieprijs – want BofA ML ziet ook een afname van de overcapaciteit in de westerse wereld, vooral in de VS. Het herstel van de Amerikaanse economie laat zich nu vooral op de arbeidsmarkt zien. Daarbij let de broker niet alleen op de dalende werkloosheid, maar vooral op de stijging van de uurlonen.

Als de inflatie komend jaar inderdaad aantrekt en het tempo van de renteverhogingen van de Federal Reserve niet al te hoog ligt, loopt de reële rente (de rente gecorrigeerd voor inflatie) weer wat terug. In een dergelijk scenario ziet de broker de goudprijs in de loop van 2016 van het tijdelijke dieptepunt van $950 stijgen tot $1088 aan het einde van het jaar. Voor 2017 ligt de prognose van BofA ML zelfs op $1213. <

BELEGGINGSADVIEZEN AALB

AGN

AH

ATC

BOKA

DL

DSM

GTO

HEIA

INGA

KPN

MT

NN

OCI

H

H

H

H

H

O

K

K

K

O

H

K

H

H

H

O

O O O H H O O V K O

K H K K H K K K K H

K K H O K O H K V H

K H K K H H K O K V

K H V K H K K K K H

H H H K K O O O O O

O O O H H O O H V K

K H H H H(K) H H K V O

K K H H H K H O K H

O V H V K K H K O H

K H K H K K K K V K

K K K H O K H K V K

K H K K K H K K V K

H H H V K K V K V K

H K K H O K H K V O

O O H O O O H O O O

ABN Amro Citigroup Credit Suisse Deutsche Bank Goldman Sachs ING J.P.Morgan Morgan Stanley SNS Securities Theodoor Gilissen UBS K = kopen

V = verkopen

H = houden

AKZA ASML

O = tijdelijk geen oordeel

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z020 20

16-12-15 16:44

COLUMN | 21

Citi

Deutsche Bank

APPLE

DOLLAR

Op korte termijn komt de groei wat onder druk, maar de toekomst van Apple ziet er rooskleurig uit.

Aan de opmars van de Amerikaanse dollar is nog geen eind gekomen.

N

adat Apple in 2014 en in de eerste helft van dit jaar de S&P500-index versloeg, is de klad in het koersverloop gekomen. In de tweede helft van 2015 bleef het aandeel juist achter bij de S&P500-index. Volgens analisten van Citi is dat vooral te wijten aan twijfel over de groei in de komende kwartalen. Die twijfel kan de broker wel begrijpen. In 2015 is het aantal verkochte iPhones met 37% gestegen.

Dat groeipercentage is drie keer zo hoog als voor de gehele sector het geval is. De sterke groei op de Chinese markt en de introductie van de iPhone 6 waren daar verantwoordelijk voor.

In het komende jaar zal er echter nauwelijks volumegroei zijn, meent Citi, dat voor de sector als geheel juist een groei van 11% voorziet. Volgens de broker is de vergelijkingsbasis met dit jaar lastig, maar zal in 2017 de groei weer terugkeren met de introductie van de iPhone 7, waarvoor Citi hoge verwachtingen heeft. Bovendien zal Apple komend jaar zijn palet aan diensten – denk aan Apple Pay, Apple Cloud en diensten op het gebied van gezondheidszorg – verder uitbouwen. De broker houdt dan ook vast aan het koopadvies met een koersdoel van $145. Het aandeel is op basis van een k/w van 11,6 – inclusief $25 cash per aandeel – voor het gebroken boekjaar aantrekkelijk gewaardeerd, vindt Citi. <

PHIA RAND RDSA

H

et verloop van de Amerikaanse dollar is geen verrassing voor de valutastrategen van Deutsche Bank. Sinds de val van het Bretton Woods-systeem (van vaste wisselkoersen) in 1971, worden negen- tot tienjarige neerwaartse cycli gevolgd door zes- tot zevenjarige opwaartse cycli.

De huidige opwaartse cyclus van de dollar loopt zo'n kleine vijf jaar, wat betekent dat zo'n tweederde van de huidige cyclus is afgerond – niet alleen in tijd, maar ook in omvang, stelt de broker. De brede, handelsgewogen dollarkoers kan de komende twee jaar dan ook nog wel 10% verder stijgen.

Natuurlijk weet Deutsche Bank ook dat niet iedere cyclus het historisch gemiddelde netjes volgt. Zo is het meest opvallende verschil met eerdere cycli dat de dollar al zo veel terrein heeft gewonnen voordat de Federal Reserve met een reeks van renteverhogingen is gestart. Maar dat betekent niet dat de dollar zijn top al heeft bereikt. Normaal gesproken vallen renteverhogingen van de Federal Reserve enigszins samen met die van andere belangrijke centrale banken. Maar die – wellicht met uitzondering van de Bank of England – volgen de Fed ditmaal niet en voeren nog altijd een stimulerend beleid. Deutsche Bank houdt dan ook vast aan zijn prognose voor de euro-dollarwisselkoers van 0,90 voor eind 2016 en 0,85 voor 2017 (het huidige niveau is ongeveer 1,09). <

REN

TNTE

UL

UNA

VPK

WKL

K

K

K

H

H

H

H

K

K

Naast de in deze tijd bijna ge-

K K H K H K K O V H

H H V K K H H O K H

H K K O H O O O K K

K H K K H K K H K H

H H O O H O H O V H

V K H V H H V H O K

H H(V) 1 K V H V H V K H

O K H H H H K K V K

H V K K K V H K K K

bruikelijke advieswijziging voor

1

Credit Suisse

Delta Lloyd, was er de afgelopen week alleen een wijziging voor Unilever. Credit Suisse verhoogde het advies van 'verkopen' naar 'houden' en het koersdoel van €39,50 naar €41. Het aandeel zal volgens de broker niet meer slechter presteren dan de sector als geheel.

Adviezen per 13 december 2015

auteur: Stephen Hendriks

HIGHYIELDMARKT ZORGT VOOR ONRUST

Kredietcrisis nog niet over

D

e activistische belegger Carl Icahn houdt van uitgesproken meningen, ook op sociale media. 'Ik vrees dat dit nog maar het begin is', zo tweette de investeerder eind vorige week over de koersdalingen op de high-yieldmarkt.

Zorgen over bubbelvorming in dit segment van de obligatiemarkt zijn niet nieuw. Medio vorig jaar wijdde onder meer Forbes Magazine er al een artikel aan waarin de Amerikaanse vermogensbeheerder Mackay Shields – een obligatiespecialist – aan het woord werd gelaten. Deze was destijds nog zeer enthousiast over deze vermogenscategorie, onder meer omdat high-yieldbedrijven het gunstige financiële klimaat hadden gebruikt om de looptijd van hun schulden te verlengen. Dat argument werd ook in maart van dit jaar gebruikt door een andere Amerikaanse vermogensbeheerder, Nuveen Asset Management.

Een verlenging van de looptijd betekent een lager herfinancieringsrisico en dat zou het wanbetalingsrisico beperken.

Vermogensbeheerder GMO onderzocht deze stelling en kwam in juli tot een geheel andere conclusie: langere resterende looptijden leiden niet tot minder wanbetalingen op de high-yieldmarkt. GMO nam enkele recente wanbetalingen van Amerikaanse oliebedrijven als voorbeeld. Deze werden niet veroorzaakt doordat bedrijven hun schulden aan het einde van de looptijd niet konden terugbetalen, maar door een onverwachte en hevige daling van de olieprijs die de kasstroom enorm onder druk zette. Hierdoor konden deze oliebedrijven niet eens meer aan hun couponverplichting voldoen, aldus GMO. De schuldproblematiek van (bedrijven uit) de opkomende landen en de onrustige high-yieldmarkt laten zien dat de kredietcrisis nog niet ten einde is, maar dat deze slechts van gedaante is veranderd. < stephen.hendriks@reedbusiness.nl 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z021 21

16-12-15 16:44

J MANNEN HORLOGES

J MANNEN HORLOGES

J MANNEN HORLOGES

Alles over uurwerken, techniek, historie en bekende merken

Alles over uurwerken, techniek, historie en bekende merken

Alles over uurwerken, techniek, historie en bekende merken

€ 8,95

€ 8,95

€ 8,95

S

P

E

C

I

A

L

E

E

D

I

T

I

E

Buitenplaatsen HEDEN EN VERLEDEN VAN DE MOOISTE HISTORISCHE ZOMERVERBLIJVEN IN NEDERLAND

STIJL-ABC MANNEN HORLOGES

STIJL-ABC MANNEN HORLOGES

STIJ MAN HOR

Alles over uurwerken, techniek, historie en bekende merken

Alles over uurwerken, techniek, historie en bekende merken

Alles over uu historie en

€ 8,95

€ 8,95

STIJL-ABC MANNEN HORLOGES Alles over uurwerken, techniek, historie en bekende merken

€ 8,95

S

P

E

C

I

A

L

E

E

D

I

T

I

E

STIJ MAN HOR Alles over uu historie en

Buitenplaatsen HEDEN EN VERLEDEN VAN DE MOOISTE HISTORISCHE ZOMERVERBLIJVEN IN NEDERLAND

STIJL-ABC MANNEN HORLOGES Alles over uurwerken, techniek, historie en bekende merken

€ 8,95

JUBILEUMAANBIEDING

Elsevier bestaat 70 jaar!

Daarom krijgt u 70% korting op alle geselecteerde specials STIJL-ABC MANNEN HORLOGES

STIJ MAN HOR

Alles over uurwerken, techniek, historie en bekende merken

Alles over uu historie en

€ 8,95

STIJL-ABC MANNEN HORLOGES

Alles over uurwerken, techniek, historie en bekende merken

€ 8,95

Bestel via www.elsevier.nl/aanbieding

SPECIAL TERUGBLIK

2015

Beleggingsjaar 2015 kende hoge pieken en diepe dalen. De monetaire verruiming van de ECB zette de beurzen tot de zomer fors hoger, waarna de ongerustheid over China tot een vrije val leidde. Hernieuwd optimisme luidde een periode van herstel in, die aan het eind van het jaar echter weer teniet werd gedaan.

Beleggers Belangen blikt terug.

DECEMBER 2015 24 Jaaroverzicht portefeuilles 28 Interview Peter Berdowski, ceo Boskalis 30 Rondetafelgesprek Extra exemplaren bestellen?

Ga naar beleggersbelangen@reedbusiness.nl

15bel051z023 23

16-12-15 19:11

24 SPECIAL TERUGBLIK 2015 ACOMO, TKH, USG PEOPLE EN AALBERTS UITBLINKERS VAN EIGEN BODEM

maand. Daar tegenover stonden gelukkig nog meer winnaars in een grote verscheidenheid aan sectoren. Van de internationale aandelen waren sportmerk Adidas, uitzender Manpowergroup, bouwmarkt Home Depot, technologiebedrijf Microsoft, advertentieconcern WPP, apparatenbedrijf SEB en bierbouwer SABMiller de grootste uitblinkers. De toppers van het Beursplein in onze portefeuille NL waren Acomo, TKH, USG People en Aalberts. In de ETF-portefeuille deed de Consumer Staples Select Sector SPDR het bijzonder goed.

Sommige aandelen zien we terug in meer-

dere portefeuilles. Zo drukt de Franse retailer Casino-Guichard het rendement van zowel de offensieve als de dividendportefeuille. Dat wordt echter in beide portefeuilles enigszins gecompenseerd door de posities in het reeds genoemde uitblinkende Microsoft. Voor Aalberts, TKH en Heineken geldt dat ze deel uitmaken van zowel de Nederlandse als de offensieve portefeuille. Voor het rendement van Heineken speelt timing een belangrijke rol. De bierbrouwer maakte het gehele jaar deel uit van de offensieve portefeuille, waardoor de beheerders volop konden profiteren van de rit omhoog naar het koersrecord van 19 november. In deze maand werd dit aandeel tevens opgenomen in de portefeuille NL, maar daar hadden we tot nu toe weinig plezier van: het rendement op Heineken bedroeg -7,1%.

Uiteraard gaat de beheerder ervan uit dat de bierbrouwer na dit dipje de weg omhoog weer zal vinden.

In het algemeen tonen onze beheerders zich tevreden over de ontwikkeling van onze voorbeeldportefeuilles. Net als veel van onze abonnees hebben ze vooral oog voor de lange termijn, dus langer dan een jaar. Geen enkele beheerder doet harde uitspraken over de korte termijn – lees: de eerste helft van 2016 – maar duidelijk is dat de huidige koersdips bijvoorbeeld bij de grondstoffengerelateerde aandelen zeker kansen bieden op de uitbouw van rendementen in het nieuwe jaar. <

Onze posities in opkomende markten verliezen in 2015 gemiddeld 3,6%, met Vanguard MSCI Emerging Markets als grootste daler. De ETF, met vooral veel Chinese aandelen, levert dit jaar 7,5% in. Ook het Fidelity Emerging Europe, Middle East and Africa Fund stelt teleur met een min van 6,8%. Alleen Carmignac Emergents houdt het hoofd boven water, met een klein plusje van 1,4%.

Nog slechter verging het onze belangen in grondstofgerelateerde ETFs, met vooral een fors verlies voor het Blackrock World Energy Fund, dat dit jaar 19,8% inleverde ondanks het gunstige wisselkoerseffect.

De ETF belegt in 's werelds grootste oliebedrijven, met Exxon Mobil, Shell en ConocoPhillips als zwaargewichten. Een blik op het koersverloop van deze aandelen dit jaar verklaart de teleurstellende prestaties van Blackrock World Energy.

Een andere grote daler binnen de categorie grondstoffen is DWS Invest Global Agribu-

siness, dat met een verlies van 10,3% het moeilijke jaar voor landbouwgerelateerde aandelen weerspiegelt. Dit beleggingsfonds is overwogen in producenten van kunstmest als Agrium, Potash, Mosaic en CF Industries, die het erg moeilijk hebben op de beurs door de steeds verder dalende prijzen van onder meer kalium, ingegeven door de zwakke agrarische markt, die op zijn beurt weer voor een belangrijk deel afhankelijk is van opkomende markten als het kwakkelende Brazilië.

Tegenover negatieve rendementen voor grondstoffen en opkomende markten staat gelukkig wel een mooi rendement voor de veel zwaarder wegende posities in individuele aandelen en de subcategorieën smallen midcaps en ETF's/beleggingsfondsen overig. Vooral de twee beleggingsfondsen in Europese small- en midcaps blinken uit, met een gemiddeld rendement van 24% in 2015. Het Delta Lloyd Europees Deelnemingen Fonds is goed voor een winst van

GRONDSTOFFEN ZWAK, NEDERLAND STERK IN 2015 Voor de beheerders van onze voorbeeldportefeuilles was 2015 wederom geen gemakkelijk jaar. Vooral in opkomende markten en grondstoffen moesten verliezen worden geslikt, maar een groot aantal andere aandelen, ook van eigen bodem, rendeerden juist weer bijzonder goed. tekst: Johan Brinkman

O

pkomende markten, grondstoffen en aandelen die hieraan zijn gerelateerd – het waren voor beleggers in het algemeen en de beheerders van onze voorbeeldportefeuilles in het bijzonder de categorieën waarin je niet belegd wilde hebben in het jaar 2015.

Helaas hadden ook wij begin dit jaar geen glazen bol en aldus behoorden grondstoffengerelateerde aandelen als Weir Group, Rio Tinto, Royal Dutch Shell, FMC en CSX, maar ook de SPDR Energy Select Sector en de Wisdom Tree EM High Dividend tot de grootste verliezers van de afgelopen 11,5

OFFENSIEVE PORTEFEUILLE tekst: Menno van Hoven BEST RENDEREND Adidas

54,1%

GEMENGD

D

e offensieve portefeuille van Beleggers Belangen is in 2015 bij de slotkoersen van 15 december goed voor een winst van 5,2%. Het beeld is duidelijk, eigenlijk net als de afgelopen jaren. De grondstoffengerelateerde en – daarmee samenhangende – opkomende-marktenposities drukken opnieuw het rendement, dat positief uitvalt dankzij een stevige overweging in individuele aandelen, met name in de Verenigde Staten.

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z024 24

16-12-15 19:11

SPECIAL TERUGBLIK 2015 25 27,4%, terwijl Templeton European smallen midcaps ook goed presteert, met een plus van 21,5%. Deze rendementen zijn overigens in lijn met de zeer sterke prestaties van kleinere aandelen in Europa dit jaar.

Dat zien we als we naar de individuele aandelenposities in de offensieve portefeuille kijken, met dubbelcijferige rendementen voor veel aandelen. Absolute uitblinker is Adidas, dat we vorig jaar als een van de laatste aandelen kochten na een forse koersdaling in verband met de problemen in Rusland. Inmiddels is Adidas, dat in 2015 maar liefst 54% stijgt, goed voor een fraai rendement. Andere grote uitschieters zijn Aalberts, het Franse BIC, Heineken, TKH en de Amerikaanse aandelen Home Depot, Manpowergroup en LyondellBasell Industries, die natuurlijk een extra impuls kregen door de sterke dollar ten opzichte van de euro.

In negatieve zin springen Casino-Guichard, Rio Tinto en Weir Group er uit. Gezien

DEFENSIEVE PORTEFEUILLE tekst: Karel Mercx BEST RENDEREND Microsoft

33,1%

VEEL KASGELD

D

e defensieve portefeuille staat 1,06% lager dan de slotstand van 2014.

Daar zijn we tevreden mee, want het was een jaar waarin de defensieve portefeuille meerdere grote klappen te verwerken heeft gekregen. Zo daalde Royal Dutch Shell met 23,3% tot €20,37; de eerste keer dat Shell op deze koers noteerde was in 1997. Het dividend heeft er de afgelopen jaren er echter wel voor gezorgd dat de totale investering in Shell 7,44% in de plus staat.

Wij vinden het echter niet fijn dat Shell zijn dividend niet volledig betaalt uit de kasstromen, en het fonds ligt daarom onder het vergrootglas.

Ook Wal-Mart ging dit jaar onderuit, en wel met 22,4%. Oorzaken waren de sterke dollar en een eenmalige stijging van de loonkosten. Wij maken ons geen zorgen.

Het dividend gaat namelijk sinds 1975 elk jaar met gemiddeld 5 à 10% omhoog. De verhouding tussen het dividend en de winst

de activiteiten en geografische spreiding van deze bedrijven is dat echter geen verrassing. Overigens herstelde de Franse supermarktketen Casino-Guichard, die sterk vertegenwoordigd is in Brazilië, op woensdag 16 december bijna 8% na positief nieuws omtrent het terugbrengen van de schuldpositie.

Gemeten vanaf de start in 2010 is Home Depot de grootste stijger, met een totaalrende-

ment van 212%, gevolgd door LyondellBasell met +187%. De grootste daler is het Britse Weir Group, een toeleverancier aan de olieen mijnbouwindustrie, met -42%. <

OFFENSIEVE PORTEFEUILLE x € 10.000

%

130

GROOTSTE STIJGERS Adidas Manpowergroup Home Depot

54,1% 41,5% 41,0%

-41,6% -35,8% -33,9%

is 47%, en dit betekent dat er nog ruimte is voor meerdere jaren van dividendverhogingen. De balans is ijzersterk. Het verzekeren van obligaties van Wal-Mart kost 54 basispunten. Ter vergelijking: het verzekeren van Nederlandse staatsobligaties kost 39 basispunten. Op lange termijn volgen de koersen van aandelen het dividend. Wij blijven dus rustig zitten.

Het derde bedrijf dat dit jaar meer dan 20% verloor is Arcadis. Wij vinden dit echter zwaar overtrokken en denken dat beleggers het aandeel van de hand deden omdat zij bang waren voor de volgende Imtech, Fugro of Fagron. Arcadis was zijdelings betrokken bij de verduistering van €47 mln. De beurswaarde van Arcadis verloor ongeveer €250 mln.

Centrale banken maken het de defensieve belegger steeds moelijker. Vroeger was het mogelijk om geld te verdienen met

120 115 jan

mrt

mei

jul

sep

nov

De portefeuille ging deze zomer flink onderuit, maar herstelde daarna weer aardig.

sparen. Op het moment dat aandelen laag gewaardeerd waren, bouwde de belegger zijn positie in spaargeld af ten gunste van aandelen. Stegen aandelen een aantal jaren bovengemiddeld, dan verkocht de belegger een gedeelte van zijn aandelen en vervolgens ging hij wat meer sparen. Dit is er niet meer bij. Sparen is verliesgevend, maar dit geldt ook voor staatsobligaties. De enige obligaties die nog rendement geven, zijn de risicovolle obligaties. Onze kasgeldpositie bedraagt 43,4% omdat wij niet mee willen doen met het nemen van extra risico om kans te maken op rendement. We wachten rustig op de kansen die gaan komen. <

DEFENSIEVE PORTEFEUILLE x € 10.000

%

130

GROOTSTE STIJGERS Microsoft WPP Acomo

■ Legenda

120

jan

-23,3% -22,4% -21,6%

AB inbev

125

33,1% 20,4% 17,6%

GROOTSTE DALERS Royal Dutch Shell Wal-Mart Arcadis

■ Legenda

125

GROOTSTE DALERS Weir Group Casino-Guichard Rio Tinto

AB inbev

mrt

mei

jul

sep

nov

Door de grote hoeveelheid kasgeld bleven de uitslagen van de portefeuille beperkt.

18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z025 25

16-12-15 19:11

26 SPECIAL TERUGBLIK 2015 PORTEFEUILLE NL tekst: Freek Tewes BEST RENDEREND TKH

36,0%

TKH DE BESTE

V

orig jaar namen wij USG People op in onze portefeuille NL. Aan het eind van het jaar was dat het slechtst renderende aandeel met -21,3%. Maar geduld hebben loont: USG People haalt dit jaar met 31,4% het op een na hoogste rendement in de portefeuille. De eerste plaats is voor TKH, dat dit jaar exact 36% is gestegen. Voor beide bedrijven zijn onze verwachtingen voor 2016 veelbelovend. Aalberts (zie pagina 46), was vorig jaar het op twee na best renderende bedrijf en herhaalt die prestatie dit jaar met 27,5% rendement.

Er waren het afgelopen jaar ook een paar uitglijders. De meest recente – en meest pijnlijke – was Fagron. We schaften het aandeel medio oktober op speculatieve gronden aan nadat het van boven de €40 was gedaald tot onder de €20. Een paar weken later hadden we een koerswinst van bijna 20%, maar even later begon de ellende. Brokers die hun adviezen en koersdoelen neerwaarts bijstelden en een

ETF-PORTEFEUILLE tekst: Hildo Laman BEST RENDEREND Consumer Staples ETF

14,9%

DOLLARWINST

D

e ETF-portefeuille heeft het in 2015 helemaal niet slecht gedaan. Het rendement van 4,4% is beter dan dat van menig aandelenindex en zeker beter dan de rente op een spaarrekening. Het totaalrendement is nog altijd uitstekend, met 18,3% sinds de start in maart 2014.

Een van de belangrijkste factoren voor het portefeuillerendement van het afgelopen jaar is de Amerikaanse dollar, die met ongeveer 10% is gestegen tegenover de euro.

artikel in de Belgische krant De Standaard brachten de koers in een vrije val en deden ons besluiten het hazenpad te kiezen. Het portefeuillerendement kwam hierdoor onder dat van de AEX uit.

De grootste min in portefeuille is op dit moment Value8 met -8,7%. Dat fonds had in 2014 het op een na hoogste rendement, dus het is niet onlogisch dat het wat gas terugneemt.

ASML en het onlangs in portefeuille genomen Heineken verliezen dit jaar respectievelijk -7,9 en -7,1%. Het totaalrendement van de portefeuille komt dit jaar op 4,3%, tegen 5,4% voor de AEX en 8,5% voor de AMX. Op dit moment zijn we tevreden over de samenstelling van de portefeuille, maar we willen het wel altijd beter doen dan de beurs.

Het portefeuillerendement was het grootste deel van het jaar ook hoger dan dat van de AEX total return, en in het voorjaar liet de portefeuille zelfs een rendement zien dat 10 pro-

centpunten boven dat van de AEX lag. Voor volgend jaar is het voornemen dan ook om de portefeuille nog beter te beheren en het jaar met een hoger rendement af te sluiten dan de AEX behaalt. Dat zal niet eenvoudig worden, want wij verwachten dat 2016 bepaald niet zonder horten of stoten zal verlopen. Zal de olieprijs zich enigszins herpakken en weer richting de $60 of $70 per vat gaan? Komen er nog meer Volkswagen-achtige debacles? Zet de economische groei door en wat wordt het monetaire beleid daarbij? Allemaal zaken die het beleggingsklimaat danig kunnen veranderen. Wij gaan proberen er weer een mooi portefeuillejaar van te maken. <

PORTEFEUILLE NL x € 1000

%

15

TKH USG People Aalberts

36,0% 31,4% 27,5%

GROOTSTE DALERS Value8 ASML Heineken

■ Legenda

14

GROOTSTE STIJGERS

13 12 jan

-8,7% -7,9% -7,1%

Tien van de ETF’s in de portefeuille zijn in dollars genoteerd, en zo kan het dat, om een voorbeeld te geven, de koers in dollars van de Vanguard Dividend Appreciation ETF (een zwaargewicht in onze portefeuille) ongeveer 4% lager staat op het moment van schrijven, terwijl het rendement in euro's een plus van 5,8% te zien geeft.

De grondstofprijzen vormen een andere belangrijke factor – helaas negatief. De drie ETF’s in onze portefeuille die gerelateerd zijn aan grondstoffen, staan alle drie in de min. De grootste daler is ook de enige nieuwkomer in de portefeuille dit jaar: de SPDR Energy Select Sector, die op een verlies van 18,9% staat. In deze ETF zitten bedrijven die actief zijn in de olie- en gassector, en het zal bekend zijn hoe het zulke bedrijven in 2015 is vergaan op de beurs.

Ook de Agriculture ETF staat onder nul.

In deze ETF zit een aantal agrarische producten zoals maïs, tarwe en sojabonen.

Momenteel laten de meeste agrarische

mrt

mei

jul

sep

nov

Na de recente daling staat de portefeuille dicht bij het niveau van begin dit jaar.

producten negatieve rendementen zien, net als metalen en energie. Ook zilver staat dit jaar lager, hoewel het verlies dankzij de dollarstijging beperkt blijft. Dit geldt overigens ook voor de andere grondstofproducten: er is over het algemeen een negatieve relatie tussen de waarde van de dollar en de prijzen van grondstoffen. Voor een Nederlandse belegger betekent dit dat de lagere prijzen deels gecompenseerd worden door het valutaeffect.

Een sector waar we succes mee hebben gehad is vastgoed: de Europese vastgoed-ETF staat op een winst van 12,0%. We hebben in maart al winst genomen op een deel van de Amerikaanse vastgoed-ETF, de Vanguard REIT. Dat deden we omdat vastgoed vanwege het hoge rendement een vrij groot gewicht in de portefeuille had gekregen, maar natuurlijk waren we ook niet wars van het veiligstellen van een deel van het bijzonder hoge rendement.

Een andere uitblinker was de iShares Euro

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z026 26

AB inbev

16-12-15 19:11

SPECIAL TERUGBLIK 2015 27 Stoxx Small ETF, met een plus van 9,1%.

Dat resultaat is te danken aan de afgenomen zorgen van beleggers over de toekomst van de eurozone, een gevolg van het beleid van ECB-president Mario Draghi.

Daarnaast zijn er vrij veel overnames geweest dit jaar. Kleinere bedrijven zijn een makkelijker prooi dan de allergrootste.

Alhoewel we niet uitgaan van eenzelfde stijging van de dollar komend jaar, zien we op dit moment geen reden om het gewicht van dollarbeleggingen terug te brengen.

Het monetaire beleid in de VS en Europa vertoont genoeg verschillen om geen grote daling van de dollar te verwachten.

Verder is het goed mogelijk dat de moeizame koersontwikkelingen van de laatste maanden zich ook in 2016 laten zien. Twij-

DIVIDENDPORTEFEUILLE tekst: Menno van Hoven BEST RENDEREND SEB

57,7%

PRIMA JAAR

N

a de verkoopgolf op de beurzen in de eerste twee weken van december is de dividendportefeuille nog altijd goed voor een winst van 8,2% in 2015. Relatief gezien is het daarmee opnieuw een prima jaar voor de dividendportefeuille, die het beter doet dat de AEX en S&P500. De Amerikaanse S&P500 heeft dit jaar 2% verloren en de gemiddelde Dividend Aristocrat (een bedrijf dat het dividend minimaal 25 jaar op rij heeft verhoogd) zelfs nog meer.

Van cruciaal belang is de zware weging van Amerikaanse aandelen, met bijna 59% van de portefeuille belegd in de Verenigde Staten. De sterke dollar ten opzichte van de euro stuwde het totaalrendement (bij de hiernaast getoonde rendementen voor individuele aandelen is het gunstige valutaeffect niet meegenomen). Nadat ik eerder bewust de zware weging van Amerikaanse aandelen deels had afgebouwd, zorgt de sterke dollar nu voor een blijvend zware weging.

Een andere belangrijke factor achter het resultaat dit jaar is de zware weging in defensieve consumentenaandelen. Met een weging van ruim 40% zijn de sectoren Consumer Staples en Consumer Discretionary

fel heerst op de beurzen. Het is aan ons om rustig te blijven, de langetermijnplannen in het oog te houden en schommelingen op de korte termijn te laten voor wat ze zijn. <

ETF-PORTEFEUILLE x € 10.000

%

130

14,9% 12,0% 9,1%

GROOTSTE DALERS SPDR Energy Select Sector Wisdom Tree EM High Dividend ETFS Agriculture

120 115 jan

-18,9% -16,0% -7,15%

bepalend. Met uitzondering van het aandeel Casino-Guichard, dat zwaar te lijden heeft onder de aanzienlijke blootstelling aan Brazilië, boekten vrijwel alle fondsen binnen de sector mooie koerswinsten. Grote uitblinker was SEB, dat ik op 16 januari – achteraf gezien precies het juiste moment – toevoegde aan de dividendportefeuille.

De Franse producent van kleine huishoudelijke apparaten (Moulinex, Tefal, Krups) is na krap 11 maanden goed voor een winst van bijna 58%. Ook zwaargewichten als Unilever, Altria en Reckitt-Benckiser laten dit jaar mooie dubbelcijferige rendementen zien. Last but not least is ook technologiereus Microsoft in 2015 erg belangrijk geweest, met een koerswinst van 18,7% per 14 december, nog exclusief dividend en het gunstige valutaeffect. Inmiddels is Microsoft (rendement sinds de start nu +146%) met 4,2% het zwaarst wegende aandeel in de dividendportefeuille, en daardoor was het in 2015 zeer belangrijk.

Ronduit slecht presteerden de sectoren Industrials, Materials en Energy, met koersverliezen van 15 tot 35% voor Chevron, FMC,

mrt

mei

jul

sep

nov

Het hoogtepunt van april werd de rest van het jaar niet meer benaderd.

United Technologies, CSX, Parker Hannifin en PPG Industries. Gezien de relatief zeer kleine weging van deze aandelen bleef de impact op het totaalrendement echter beperkt. Zo is FMC, dat dit jaar hard geraakt is door de slechte agribusiness-markt en de grote blootstelling aan Brazilië, met 1,2% de lichtgewicht in de dividendportefeuille. De aankoop van FMC, vorig jaar, was achteraf gezien bijzonder ongelukkig getimed. Ook belangrijk is de zeer kleine weging voor de sector Energy. Tussen juli 2014 en augustus 2015 werden de posities in Shell, Total en BHP Billiton verkocht, waarmee veel ernstiger leed werd voorkomen. Momenteel is Chevron nog het enige aandeel uit de sector dat in de dividendportefeuille zit, met een weging van 2%. Van de nu 41 aandelen in de dividendportefeuille verhoogden er in 2015 al 38 hun dividend. <

DIVIDENDPORTEFEUILLE x € 10.000

%

23

57,7% 19,5% 18,7%

GROOTSTE DALERS Casino-Guichard FMC Corp CSX

AB inbev

■ Legenda

22

GROOTSTE STIJGERS SEB SABMiller Microsoft

■ Legenda

125

GROOTSTE STIJGERS Consumer Staples Select Sector SPDR EasyETF FTSE EPRA Eurozone iShares Euro Stoxx Small UCITS ETF

AB inbev

-40,5% -35,0% -30,2%

21 20

jan

mrt

mei

jul

sep

nov

De dividendportefeuille leverde in december fors in, maar blijft op winst.

18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z027 27

16-12-15 19:11

28 SPECIAL TERUGBLIK 2015

Q&A

PETER BERDOWSKI, CEO VAN BOSKALIS WESTMINSTER

'Door de sterke consolidatie is onze positie er inmiddels een tussen tafellaken en servet' Boskalis is de laatste vier jaar veranderd van een baggeraar in een maritiem dienstverlener. In de baggermarkt is de prijsdruk nog immer aanwezig en aan de offshorekant zet de lage olieprijs een rem op de activiteit.

Ceo Peter Berdowski blikt terug en vooruit. tekst: Freek Tewes

Peter Berdowski: 'Je hebt er niets aan om een schip goedkoop te kopen als er geen bezetting voor is.'

B

oskalis is de laatste jaren getransformeerd van baggeraar tot maritiem dienstverlener. Hoe kijkt ceo Peter Berdowski terug op 2015 en wat verwacht hij voor 2016?

Hoe kijkt u terug op het afgelopen jaar?

'Met een zekere mate van tevredenheid. Het is absoluut een jaar boven verwachting. 2014 was al historisch, eigenlijk een piekjaar. Wij zeiden toen al dat het in 2015 een beetje minder zou worden gezien de marktomstandigheden, maar vervolgens hebben we een bijzonder goed eerste halfjaar gedraaid. We hebben vier keer op rij een sterk halfjaar gehad, niet zozeer qua omzet als wel qua ebitda en cash. Dit jaar was er één project dat eruit sprong: het Suezkanaal. Dat project is voor 1 augustus afgerond en dat heeft in financiële zin heel mooi bijgedragen, zowel wat betreft bezetting van schepen als qua marge.'

Wat had er afgelopen jaar beter gekund?

'In een bedrijf als het onze zijn er altijd dingen die voor verbetering vatbaar zijn.

Het gros van de projecten is heel behoorlijk afgemaakt, maar we hebben in het nieuwe businessplan aangegeven dat we ons ook willen richten op het neerzetten van de organisatie. Met name de twee grote divisies, Offshore en Bagger, moeten organisatorisch een goede plek krijgen. We hebben dit jaar een belangrijke stap gezet met de oplevering van ons nieuwe kantoor. Fysiek zijn we dus helemaal klaar, maar het kost veel tijd om de organisatie, met systemen en administratieve procedures, helemaal in lijn te krijgen.

Die klus moet voor eind 2016 zijn afgerond.

We leggen de prioriteit nu bij de business, wat resulteert in goede cijfers. De keerzijde is echter dat we aan de organisatorische kant meer voortgang zouden willen zien dan we geboekt hebben.'

Waar bent u het meest tevreden over?

'Hoe de markt heeft uitgepakt. Dat de business nog heel behoorlijk overeind is gebleven, niet alleen aan de baggerkant maar ook aan de offshorekant. Kijkend naar de omzet en bezetting van de schepen hebben wij weer een jaar boven verwachting gedraaid. Daar kun je heel tevreden over zijn, zeker in het licht van wat er dit jaar is gebeurd met de offshoremarkt. De olieprijs is niet alleen omlaag gegaan, maar is ook laag gebleven. Nu blijven we ook overeind omdat een groot deel van de business laatcyclisch is, zoals de transporten van Dockwise. Wij streven er ook naar om gespreid over de cyclus te zitten.'

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z028 28

16-12-15 19:11

SPECIAL TERUGBLIK 2015 29 Hoe is de kwaliteit van het orderboek?

'Ik moet dan een onderscheid maken tussen de baggerkant en de offshorekant. Met baggeren halen we al jaren een vergelijkbare omzet binnen. Aan de offshorekant is een veel groter deel van de portefeuille op de korte termijn gericht, zoals de subsea-services met contracten van twee tot vier weken. De marges aan de offshorekant van projecten met een korte horizon die capaciteitsgedreven zijn, hebben de laatste anderhalf jaar

'Naast Boskalis zijn er drie andere partijen op de baggermarkt en die wekken niet de indruk te willen samengaan'

fors onder druk gestaan. Wij zitten gelukkig nauwelijks aan de exploratiekant; we richten ons vooral op zaken als onderhoud en inspectie. Door de lage olieprijs is er meer onzekerheid en komen er minder projecten naar de markt.'

Heeft Boskalis niet te lang gewacht met het bouwen van een megacutter?

'We hebben een analyse gemaakt van waar het om draait bij de cutters. Je moet je realiseren dat 85% van de kasstroom gegenereerd wordt door hoppers. Tegelijk zijn er veel combinatiewerken waarbij een cutter is vereist. De laatste tien jaar hebben we de techniek van het hopperen verbreed, zodat cutterwerk ook meer door hoppers kan worden gedaan. Daarnaast hebben we een nieuwe snijkop ontwikkeld, waardoor we nog hardere grond aankunnen zonder afhankelijk te zijn van het cuttervermogen. Vanwege het milieu moet je grond na het cutteren bijna altijd weer aan land brengen, en dan is het persvermogen veel belangrijker. Die laatste schakel is de laatste jaren van doorslaggevend belang geworden. We hebben een nieuwe generatie snijkoppen ontwikkeld die niet breken, maar chippen of afsnijden. Zo kunnen we met oude cutters met een hoog persvermogen goede resultaten bereiken in heel harde grond, en de ideale megacutter bouwen.'

Welke bezetting wordt er in de tweede jaarhelft voor hoppers en cutters verwacht?

'Bij de cutters zal de bezetting zeker onder de 25 weken liggen, want er zijn er nu twee in reparatie. Bij de trading update hebben we voor de hoppers aangegeven dat de bezettingsgraad in het derde kwartaal nog boven de 44 weken uit de eerste jaarhelft lag, dus verwachten we voor het tweede halfjaar een goede bezetting.'

Wat zijn bij bagger de meest actieve regio's en naar welke werken is de meeste vraag?

'Het Midden-Oosten en Zuidoost-Azië laten veel activiteit zien. In Noord-Europa zijn er kansen, en ook in Midden- en Zuid-Amerika.

Ook aan de Afrikaanse westkust zijn interessante projecten te vinden, zoals in Marokko, waar een nieuwe haven moet worden aangelegd. Het grootst is de vraag naar projecten op het gebied van havenontwikkeling, deels gecombineerd met landaanwinning.'

Hoe tevreden bent u achteraf met de overname van MNO Vervat?

'Ik kijk daar op twee manieren tegenaan.

Enerzijds zijn de projecten in Nederland in hoog tempo complexer geworden, waardoor onze toegevoegde waarde in een consortium steeds kleiner werd. Dat begon wrijving op te roepen. Door de acquisitie van MNO Vervat konden wij een serieuze joint-venturepartner blijven. Anderzijds, wat je altijd onderschat is de tijd die het kost om de cultuur in zo'n bedrijf te veranderen. Daar is wel drie tot vier jaar mee gemoeid. Zo zijn wij heel conservatief wat betreft winstnemen en het aangaan van risico's, maar het gros van de bouwers zit daar precies omgekeerd in. De overname was voor Boskalis dus een must, maar hij kost wel veel energie en tijd.

Door de sterke consolidatie is onze positie er inmiddels een tussen tafellaken en servet.

Voorlopig verdienen we nog steeds geld en behalen we ebitmarges van 4 à 5%, maar wij sluiten een verdere consolidatie niet uit.

Daarom houden wij alle opties open.'

Wat voor acquisities of samenwerkingsmogelijkheden heeft u nog op het oog?

'Op de baggermarkt zijn er, naast Boskalis, maar drie andere partijen en die wekken niet de indruk samen te willen gaan. In offshore willen we pas op de plaats maken om te kijken hoe het stof daar neerdaalt.

We zullen ook niet snel gaan bouwen in dat segment, omdat er veel capaciteit in de markt is en de marktwaarde van activa snel daalt. Aan de servicekant, met con-

PETER BERDOWSKI BOSKALIS WESTMINSTER 2006 1997 Eerder Overig

Ceo Koninklijke Boskalis Westminster Lid raad van bestuur Koninklijke Boskalis Westminster Diverse leidinggevende posities President-commissaris Amega Lid Rijkscommissie voor Export-, Import en Investeringsgaranties

BOSKALIS % ■ Legenda

45

40

jan

mrt

mei

jul

sep

nov

De tweede jaarhelft bleek ook de koers van Boskalis niet immuun voor de lage olieprijs.

structiegerelateerde schepen of schepen met een grote hijscapaciteit, zijn er best wel wat witte vlekken binnen de vloot waar we serieus naar kijken, maar ik denk dat de markt nog wat verder zal zakken en ook niet snel zal herstellen. Je hebt er niets aan om een schip goedkoop te kopen als er geen bezetting voor is. Wij zijn wel op het gebied van sleepdiensten bezig met het vormen van joint-ventures. Daarbij kijken we wel naar regionale spelers die we kunnen toevoegen.'

Wat te doen met het belang in Fugro?

'We staan er nog hetzelfde in als in maart.

Het is een bedrijf dat op veel gebieden heel goed bij ons past, dus wij zien grote raakvlakken. Het is ook een bedrijf dat in een turbulente transitiefase zit. Wij staan achter de strategische keuzes van Fugro, namelijk focussen op survey en geotechniek, maar het is afwachten hoe dat uitpakt. Het belang uitbreiden en een bod uitbrengen is nu niet aan de orde. Wij hebben zelf ook een forse managementagenda, dus laten we die trajecten eerst aflopen en kijken waar ons dat brengt.' < 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z029 29

16-12-15 19:11

foto's: Zefanya Anindjola

30 SPECIAL TERUGBLIK 2015

Vlnr: Bob Homan, George Raven en Rik Dhoest.

BELEGGINGSJAAR 2015 UITGEBREID ONDER DE LOEP

DIENSTENSECTOR EN INDUSTRIE STEEDS MEER UIT DE PAS Ons panel van beleggingsstrategen blikt terug op het beursjaar. Rik Dhoest van de Belgische bank Nagelmackers, Bob Homan van ING en George Raven van Insinger de Beaufort constateren dat het vooral voor aandelenbeleggers in euro's een goed beleggingsjaar is geworden. tekst: Jaap Barendregt

D

e beleggingsstrategen die wij elk half jaar bij elkaar brengen, Rik Dhoest, Bob Homan en George Raven, lieten op 1 december hun licht schijnen over de gebeurtenissen van het afgelopen jaar. 2015 is er in de tweede jaarhelft niet minder boeiend op geworden. De centrale banken (ECB en Fed) blijven in het middelpunt van de belangstelling staan met hun monetaire beleid en de valutaire gevolgen daarvan (een sterke dollar tegenover de euro). Ook is er twijfel over de houdbaarheid van het groeimodel van China. Omdat veel landen en bedrijven belangrijke banden

hebben met dit land, reageerden de financiële markten wereldwijd. De strategen gaven hun commentaar op deze en andere ontwikkelingen in de financiële markten.

Hoe kijken jullie aan tegen de economische gebeurtenissen van het jaar?

Bob Homan (ING): 'Het was een vrij normaal economisch jaar, qua groei, waarin Europa eindelijk echt uit het dal kwam en Amerika lekker doordraaide. De opkomende markten vielen wat terug, en China hield zich prima hoewel er wel veel over te doen is geweest. Het monetaire beleid in Europa

is vooral vanaf dit jaar gericht op inflatiecreatie en dat zal nog wel even zo doorgaan.

Van mij hoeft dat niet.'

George Raven (Insinger de Beaufort): 'Opvallend was ook dat de industriële sector dit jaar achterbleef bij de dienstensector en bij de consumentenbestedingen. In China zag je dat het allersterkst: de industrie is er zelfs stilgevallen door de slappe huizenmarkt en een lager investeringstempo, terwijl de consumentenbestedingen sterk zijn blijven toenemen. In Amerika zie je dat ook, en in mindere mate in Europa. Amerika kende een kwakkelende industrie door de sterke dollar en het terugvallen van de schalie-industrie. Daarnaast bleven de consumentenbestedingen met 3 tot 4% groeien. Normaal gesproken lopen industrie en diensten meer in lijn.'

Homan: 'Dat verschil is structureel geworden. De productiesector in de wereld beslaat nog maar 20%. Het lijkt wel of we in de westerse samenleving iets minder om bezit geven dan vroeger. Mijn kinderen hebben alleen nog maar interesse in een smartphone. Die producenten schuiven op naar het aanbieden van diensten daarmee, naast natuurlijk het produceren ervan.'

Wat waren belangrijke gebeurtenissen bij de aandelen?

Raven: 'Om door te gaan op die verschuiving tussen industrie en diensten: de Amerikaanse beurs werd vooral gedragen door

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z030 30

16-12-15 19:11

SPECIAL TERUGBLIK 2015 31 negen aandelen, vooral internetaandelen als Facebook en Google. Die hebben weinig productiecapaciteit.'

Rik Dhoest (Nagelmackers, voorheen Delta Lloyd Bank België): 'Daarnaast hebben in 2015 de smallcaps geëxcelleerd. In de EMUzone was er tot voor kort een aanmerkelijk verschil: de largecaps stegen met 14-15% en de smallcaps met 23%, inclusief dividend.'

Homan: 'Op wereldschaal lagen de smallcaps tot voor enkele weken achter, maar ze zijn met een inhaalbeweging op een gelijke beleggingswinst uitgekomen.'

Dhoest: 'Begin dit jaar hebben we sterke markten gehad. Toen was er de daling, met herstel. Vervolgens kwam Griekenland en daarna de twijfel rond China, maar toen hebben de smallcaps beter standgehouden dan de largecaps. Vroeger dachten we dat smallcaps heftiger reageerden omdat ze minder makkelijk verhandelbaar zijn, maar tegenwoordig is dat anders. Je ziet juist dat bij geringe turbulentie de largecaps heftiger bewegen en dat pas als er grote koersbewegingen zijn, de smallcaps sterk dalen. Dat kan komen door de populariteit van ETF’s, want die beleggen niet in smallcaps. Bij de eerste verkopen dalen de largecaps daardoor dus harder dan de smallcaps. Nu Europa op gang komt, verandert ook het karakter van de adviezen. De smallcaps worden populairder doordat ze binnen Europa actief zijn, terwijl vroeger het advies juist was om bedrijven te kopen die sterk zijn in opkomende landen – de largecaps dus. Verder is de alsmaar doorgaande daling van de grondstoffen in 2015 opvallend geweest. De aandelen die daarmee verbonden zijn, zoals ArcelorMittal en Fugro, hebben flink geleden.'

Homan: 'Vanuit ons Europees perspectief was het best een goed beleggingsjaar. Als je het echter vanuit een Amerikaans dollarperspectief bekijkt, was het mager doordat de dollar zoveel sterker werd. De beleggingswinsten voor Amerikanen in Amerika waren matig. Hun beleggingswinst in Europa verdween door de dollar en die in de opkomende markten was slecht, wat nog verergerd werd door de sterke dollar. Beleggers in opkomende markten hadden een slecht jaar. Deze markten deden het voor het vijfde jaar op rij minder goed dan de volwassen markten. We zijn in januari van de overweging afgestapt en zitten al praktisch het hele jaar neutraal.'

Raven: 'Europa was weliswaar een goede beleggingsregio, maar je ziet dat sommige markten zich negatief onderscheidden.

De Spaanse en Britse economie deden het

goed, maar hun aandelenmarkten minder.

Voor Spanje speelde de grote Latijns-Amerikaanse betrokkenheid van veel beursbedrijven, voor het VK geldt dat er veel beursfondsen bij grondstoffenactiviteiten betrokken zijn.'

Dhoest: 'Voor Italië en Frankrijk gold het omgekeerde. Duitsland, als economische motor van Europa, heeft weer geleden door zijn banden met opkomende markten, met name China.'

Raven: 'De resultaten van bedrijven in de VS vielen tegen door de dollar, hoewel de Amerikaanse economie veel op zichzelf draait. Er was natuurlijk wel het bijna wegvallen van de schalieolie- en gasindustrie, die de nek is omgedraaid door Saoedi-Arabië. Dat trekt allerlei andere industrieën met zich mee naar beneden. Maar er zijn ook delen van de economie die profiteren van de hogere lonen en hogere consumptie.'

Dhoest: 'Haal je de olie- en de gasindustrie eruit, dan hebben de bedrijfsresultaten zich wel positief ontwikkeld. Die sector is sterker vertegenwoordigd in de Amerikaanse indices dan in Europa. Hier is wel sprake geweest van een versnelling van de winstgroei.'

Homan: 'Maar die winstgroei viel toch tegen vergeleken met de verwachtingen.'

Raven: 'De winstgroei was redelijk, als je ook hier de olie- en gassector eruit haalt.'

Hoe ontwikkelden de obligatiemarkten zich?

Homan: 'De obligatiemarkten waren toch wel weer verrassend. Wij waren overwogen in high yield Europa en Amerika, en dat pakte matig uit. Toch zijn we in beide nog overwogen. Europa deed het met +3% wel goed, in de VS was dat -1,8%; olie maakte het verschil. Gemiddeld kom je dan uit op ongeveer 1%. Dat was matig tegenover staatsobligaties met 2%. Investmentgrade-bedrijfsobligaties vielen ook tegen: die kwamen uit op ongeveer 0%.'

Raven: 'Wij hebben het goed gedaan met onze overweging in staatsobligaties. Dat gold voor de Europese, maar vooral de Amerikaanse, inclusief het gunstige dollareffect. Wij zaten niet in high-yieldobligaties. Toen de spread (het verschil met een risicovrije staatslening, red.) weer opliep, hebben we ze wel gekocht, maar dat valt de laatste tijd toch tegen. De winst in obligatiebeleggingen komt dus vooral uit de VS. We hebben wel besloten onze dollarbetrokkenheid te halveren, dus we verkopen de helft van de Amerikaanse staatsobligaties en nemen deels winst.'

BOB HOMAN

Hoofd Investment Office bij ING Nederland Verantwoordelijk voor het centrale beleggingsbeleid van ING Nederland (vermogensbeheer, modelportefeuille, buy-side-analisten en beleggingscontent).

'Toen er op 24 augustus een flash crash was, hebben we snel geprofiteerd en gekocht tegen een ramsjkoers' BOB HOMAN

Dhoest: 'Wij waren in 2015 conservatief bij obligaties, en bij staatsobligaties hebben we wat afgebouwd. We hebben wel wat high yield, maar minder in de VS vanwege de problemen in de olie- en gasindustrie.

Bij opkomende markten waren we neutraal. In aandelen zijn en blijven we daar onderwogen.'

Waarom gaat high yield de laatste tijd niet mee met de aandelenkoersstijging?

Homan: 'Dat zou moeten, maar ik denk dat beleggers geschrokken zijn door de toename van wanbetalingen bij leningen van de Amerikaanse olie- en gasindustrie. De correlatie over de wereld is bij high-yieldobligaties groter dan bij aandelen; veel beleggers in high yield beleggen wereldwijd.'

Dhoest: 'In de aandelenmarkten was er in 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z031 31

16-12-15 19:11

32 SPECIAL TERUGBLIK 2015 aandelen. Ze zijn interessant door het dividendrendement en blijven wel presteren zolang de rente laag blijft, maar sommige vastgoedaandelen zijn zeer hoog gewaardeerd geraakt, met een koers die 50 tot 70% boven de net asset value van het fonds ligt.

Als dan de rente stijgt, is het koersrisico wel erg groot. Dat maant ons tot voorzichtigheid, want dan is het dividendvoordeel weg.

Een premie van 10 tot 20% kan wel, maar 50 tot 70% is te gek.'

GEORGE RAVEN

Chief Strategist bij Insinger de Beaufort Verantwoordelijk voor het beleggingsbeleid voor de beheerportefeuilles en het uitdragen van de beleggingsvisie.

'We hebben na het eerste kwartaal wat aandelen verkocht en even kaspositie gehad, maar dat duurde kort en was marginaal' GEORGE RAVEN

2015 een serieuze volatiliteit, zoals met aandelen als Fagron en Delta Lloyd in Nederland, met Nyrstar in België en met Abengoa in Spanje. Die fondsen werden zwaar afgestraft. Vandaar dat men voorzichtiger is met beleggen in highyieldobligaties.'

Wat was jullie ervaring met vastgoed?

Homan: 'Vastgoed heeft het prima gedaan, met wereldwijd een rendement van 9,5%, slechts een fractie onder het aandelenrendement.'

Raven: 'Wij beleggen in vastgoed via een eigen hedgefund. We beschouwen het als een alternatieve belegging. De weging is in 2015 hetzelfde is gebleven. We hebben al jaren geleden gezien dat vooral de Duitse markt interessant is, maar de laatste tijd is er zoveel interesse dat die relatief aantrekkelijke waardering is verdwenen.'

Dhoest: 'Wij beleggen wel wat in vastgoed-

Hebben jullie dit jaar veel van een kaspositie gebruikgemaakt?

Homan: 'Wij hebben nooit kas, of de markt moet wel erg slecht zijn. We wisselen normaliter tussen de beleggingscategorieën, met wisselende overwegingen, want kas levert niets op. Onlangs hebben we de overweging bij aandelen er weer afgehaald in ruil voor ''alternatives''. Dat zijn bij ons long/short hedgefunds die voor ons beleggen. Dat kan zijn long in Nestlé en short in Unilever. Een hedgefund geeft meer risico dan kas, maar levert dan wel een rendement van 4 tot 5%.'

Raven: 'We hebben na het eerste sterke kwartaal wel wat aandelen verkocht en even kaspositie gehad, maar dat duurde kort en was marginaal. De risico’s waren in dit beleggingsjaar beperkt. We zijn bij de aandelen nooit beneden neutraal terechtgekomen en de kaspositie is dus klein en kort geweest.'

Homan: 'Toch heeft de AEX-index wel tussen 400 en 500 heen en weer bewogen.

Toen er op 24 augustus even een "flash crash" was, hebben we wel snel geprofiteerd en gekocht tegen een ramsjkoers.'

Dhoest: 'We hebben toen niet actief gehandeld. Wij beoordelen een bedrijf op langetermijnrendement en wisselen niet veel.

Van de aandelen die wij nu in portefeuille hebben, hadden we 60% vijf jaar geleden ook. Onderweg moet je wel je huiswerk doen en dan eventueel afscheid nemen van een bedrijf. In Beleggers Belangen stond laatst een column waarin stond: "de beste belegger is dood". De beleggers die niet meer wisten dat ze nog geld belegd hadden of die waren overleden, die maakten de hoogste rendementen. Hun geld was een bepaalde periode niet beheerd en ze hadden het beter gedaan dan de beleggers met actief beheerde portefeuilles.'

Raven: 'Dat noemen ze ook het "dead fund managers effect". Als een beheerder van een fonds dood gaat en de portefeuille niet meer actief beheerd wordt, dan gaan

RIK DHOEST

Hoofd Equity Research bij Nagelmackers (voorheen Delta Lloyd Bank België) Buy-side-vermogensbeheerder en hoofd aandelenresearch bij Nagelemackers.

'Wij wisselen niet veel: 60% van de aandelen die we nu in portefeuille hebben, hadden we vijf jaar geleden ook al' RIK DHOEST

de beleggingen het beter doen. Dat komt doordat de goede beleggingen in waarde stijgen en een steeds groter gewicht vormen in de portefeuille, terwijl de invloed van de slechte juist minder groot wordt. Per saldo gaat dan het rendement van de beleggingsportefeuille vooruit. Maar dan heeft die manager dus in het verleden wel goede keuzes gemaakt.'

Dhoest: 'Te veel handelen is ook niet goed, temeer daar veel particuliere beleggers de neiging hebben om de winnaars te verkopen en er juist verliezers voor terug te kopen. Nu pleit ik er niet voor om alle eieren in één mandje te leggen, maar actief handelen betekent ook dat er steeds kosten gemaakt worden. Beleggers die op zeer lange termijn beleggen en geduld hebben door in een aandeel te blijven zitten, kunnen over de tijd genomen aanzienlijke rendementen maken.' <

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z032 32

16-12-15 19:11

combipakket

De huizenmarkt is in beweging; wat zijn uw mogelijkheden?

In de loop van uw leven kan uw behoefte aan woonruimte veranderen, door gezinsuitbreiding, een scheiding of doordat kinderen het huis uitgaan. Een huis kopen of verkopen brengt veel regelwerk mee. Vergeet u niets? Maakt u optimaal gebruik van alle voorzieningen? Betaalt u niet te veel belasting of premie?

De Elsevier belastinguitgaven 2016 geven antwoord op alle vragen en helpen u de koop of verkoop van uw huis goed te regelen. Zij zijn de onmisbare hulp.

€ 49,95 ALTIJD ACTUELE INFORMATIE PARAAT Hebt u recent uw woning verkocht en hebt u daardoor een restschuld? De rente daarop is mogelijk aftrekbaar. Deze en andere actuele informatie vindt u in de Elsevier Belasting Almanak 2016 (inclusief gratis updates via internet).

Bestel de Elsevier belastinguitgaven 2016 via www.elsevier.nl/belastingvoordeel

STUUR DEZE BON IN EEN ONGEFRANKEERDE ENVELOP NAAR: Reed Business BV, Antwoordnummer 81, 8200 VB Lelystad exemplaren van de Elsevier Belasting Almanak 2016 voor € 33,50 per exemplaar (incl. verzendkosten)

C5D-A6001

exemplaren van het combipakket (Elsevier Belasting Almanak 2016 + Elsevier Belasting Aangifte 2016 op cd-rom) voor € 49,95 per pakket (incl. verzendkosten)

C5R-A6100

Voorletters:

Dhr./Mevr.:

Afleveradres:

Postcode:

Woonplaats: E-mailadres:

Telefoon:

 Ik machtig hierbij Reed Business BV om het verschuldigde bedrag af te schrijven van mijn bankrekening (IBAN)  Ik betaal per acceptgiro die mij wordt toegestuurd (€ 2,50 administratiekosten) Datum:

Handtekening:

Deze aanbieding is geldig t/m 30-04-2016 en alleen in Nederland. Reed Business BV, waarvan Elsevier Belasting onderdeel is, legt uw klantgegevens vast voor de uitvoering van de (abonnements)overeenkomst, of wanneer u in het kader van dienstverlening contact heeft met Reed Business BV. De gegevens worden tevens gebruikt om u te informeren over producten en diensten van Reed Business BV en zorgvuldig geselecteerde derden. De adresgegevens kunnen daarnaast aan zorgvuldig geselecteerde derden ter beschikking worden gesteld voor het verstrekken van informatie of aanbiedingen. Ook als u dat niet expliciet heeft aangegeven kunt u per e-mail over gelijksoortige producten en diensten van Reed Business BV worden geïnformeerd, tenzij u daartegen bezwaar maakt. Als u geen prijs stelt op informatie of aanbiedingen per mail of per post, dan kunt u dit doorgeven aan Reed Business BV, t.a.v. Adresregistratie, Postbus 808, 7000 AV Doetinchem, of aangeven bij adresregistratie@reedbusiness.nl. Voor meer informatie verwijzen wij u naar het Privacystatement op www.reedbusiness.nl/privacy.

AANDELEN INTERNATIONAAL | 35

CLOUD-OMZET GROEIT, SMARTPHONES BLIJVEN MARGINAAL

MICROSOFT VOORAL AANDEEL VOOR DIVIDENDBELEGGER

MICROSOFT %

55

Microsoft is in trek dit jaar, ondanks matige resultaten. Veranderingen werpen vruchten af, maar we verwachten geen wonderen. Het bedrijf heeft nog altijd een flinke hoeveelheid cash en een goed dividend. Dit zijn de belangrijkste redenen om de aandelen aan te houden. tekst: Hildo Laman

MAANDELIJKSE BETALING Het model van Microsoft verandert continu. Steeds meer omzet komt in de vorm van maandelijkse abonnementen. Op korte termijn levert dat minder op, maar op lange termijn ontstaat een stabiele inkomstenbron, die zelfs hoger kan liggen dan als een softwareprogramma voor één bedrag gekocht wordt. Een andere verandering is dat Microsoft veel meer dan in het verleden bereid is samen te werken met andere bedrijven, en de software voor

50 45 40 jan

M

mrt

mei

jul

sep

nov

Het aandeel heeft het dit jaar opmerkelijk goed gedaan, gezien de resultaten.

foto: ANP

icrosoft is een van de winnaars van 2015. Het aandeel staat nu op een koerswinst van 18,7%, een stuk beter dan de Nasdaq 100-index, die op een plus van 7,9% staat. Dat is niet vanwege de uitstekende resultaten. In de eerste negen maanden van 2015 liep de omzet 3,5% terug en de winst zelfs 56,7%, al werd dit laatste grotendeels veroorzaakt door een afboeking van $7,5 mrd op de overgenomen mobiele operaties van Nokia.

Twee verklaringen voor de populariteit van het aandeel Microsoft zijn de groei van de inkomsten bij de cloud-activiteiten en de succesvolle introductie van Windows 10.

De omzet van de divisie ‘Intelligent Cloud’ groeide met 8% in het meest recente kwartaal (geëindigd op 30 september); zonder nadelig valutaeffect was het zelfs 14% geweest. De introductie van de nieuwe versie van Windows lijkt ook een succes te worden. Windows 10 heeft drie maal zoveel gebruikers als Windows 8 in dezelfde periode na introductie had. Het nieuwe besturingssysteem is gratis voor huidige gebruikers van versies 7 en 8; dit zal ongetwijfeld een groot deel van het succes verklaren. Het scheelt wel omzet, maar door Windows 10 worden andere programma’s van Microsoft, zoals de zoekmachine Bing, meer gebruikt. Dat levert weer geld op.

■ Legenda

Windows 7 geeft gratis upgrade naar Windows10. hen open te stellen. In de softwarewereld leidt samenwerking tussen verschillende partijen vaak tot betere resultaten dan alles alleen willen doen. De mobiele strategie is nog niet succesvol: de verkoop van smartphones loopt slecht, en het mobiele besturingssysteem komt niet eens in de buurt van het marktaandeel dat Android en iOS hebben. Het is dan ook nog steeds de vraag hoe de rol van Microsoft er in de toekomst precies uit gaat zien. Op het gebied van bedrijfssoftware en besturingssystemen voor pc en laptops ziet het er goed uit; op de smartphone en de tablet is de positie een stuk minder sterk.

Een andere reden waarom het aandeel gewild is bij beleggers is waarschijnlijk het dividend. Het rendement is ondanks de koersstijging nog altijd 2,6%. De financiële positie is ook dusdanig dat er geen zorgen

hoeven te zijn over de toekomstige dividendbetalingen. Na aftrek van schulden houdt Microsoft nog €60,7 mrd aan cash over. De k/w-verhouding is niet bijzonder gunstig: 21,6 op basis van de door ons getaxeerde winst voor het lopende boekjaar ($2,55 per aandeel). Op basis van de winst van het afgelopen boekjaar is de k/w nog veel hoger, maar in die winst zat het grote eenmalige nadelige effect van de afboeking op Nokia.

Toch vinden we de waardering aan de hoge kant. Bovengemiddelde groei zit er naar onze mening niet in voor Microsoft.

Op bepaalde gebieden wordt goede vooruitgang geboekt, op andere verliest Microsoft inkomsten. Ons advies wordt desondanks geen 'verkopen', omdat we geen directe aanleiding zien voor het aandeel om flink onderuit te gaan, behalve als de gehele beurs omlaag gaat. Hoge waarderingen voor degelijke bedrijven zijn in het huidige beursklimaat geen uitzondering.

Zoals gezegd is het dividend ook op de huidige koers nog interessant, zeker voor beleggers die eerder op lagere koersen zijn ingestapt. <

CONCLUSIE

Microsoft wordt hoog gewaardeerd. De financiële positie is sterk en het dividend interessant. We verwachten geen spectaculaire groei, dus een koopadvies vinden we niet gerechtvaardigd, maar 'verkopen' evenmin. We blijven bij 'houden'.

Microsoft: houden slotkoers 15 december: $55,20 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z035 35

16-12-15 16:45

36 | TECHNISCHE ANALYSE

BEURSBAROMETER LAGE PRIJZEN ALS OLIEVLEK

AEX

tekst: Hendrik Jan Davids, directeur VDVM research & consultancy. Data: vwd group

E

indelijk laat de AEX-index zich in de kaarten kijken. Wekenlang hield de beursgraadmeter zich op tussen 450 aan de onderkant en 475 aan de bovenkant.

Niet voor niets spraken wij van een neutraal technisch beeld waarbij vraag en aanbod goed in evenwicht waren. Met de recente val onder 450, gedreven door de lage olieprijs, is de balans op de kortere termijn verschoven naar een negatief technisch beeld. Daarbij heeft de AEX ruimte om weg te zakken tot 420 zonder dat sprake is van een dalende trend. Deze ondergrens wordt gemarkeerd door de langetermijnsteunlijn vanaf 2013 en moet eventuele verkoopdruk op kunnen vangen. Met nog wat turbulentie in het verschiet op de kortere termijn zijn de vooruitzichten voor beleggingsjaar 2016 gematigd positief. Tenminste, zolang de steunlijn rond 420 haar werk doet.

Een oorzaak van de koersdruk in de laatste weken is de almaar lagere olieprijs. Daar-

AMG

mee druppelt de goedkope olie door naar andere beleggingscategorieën. Als we naar de weekgrafiek van Amerikaanse ruwe olie kijken, dan zien we geen aanleiding om snel verandering in deze situatie te verwachten. Al sinds de koersval in november 2014 onder het steunniveau rond $78 schrijven wij dat de olieprijs kwetsbaar is.

Nu, een jaar later, wordt voor een vat ruwe Amerikaanse olie minder dan de helft betaald van de prijs een jaar geleden. En het einde is nog niet in zicht. De weekgrafiek heeft recent de dalende trend bevestigd met een nieuw dieptepunt. Mogelijk volgt hierop een herstel, maar herstelbewegingen binnen een dalende trend zijn een kort leven beschoren. Voorlopig verwachten wij niet dat de olieprijs terugkomt boven $50, het niveau van het 40-weeks gemiddelde.

Ook in 2016 levert dat voordeel op voor autobezitters en andere consumenten van olieproducten. <

WTI-OLIE

NEDERLAND DIFFUUS BEELD Ook deze week blijkt de verscheidenheid in het technische beeld van veel individuele Nederlandse aandelen groot. AMG krijgt een adviesverhoging terwijl een tweetal andere aandelen in advies wordt verlaagd.

GEMALTO

AMG stijgt in de laatste paar weken tegen de achtergrond van een daling van de AEXindex. In de weekgrafiek weet AMG zelfs uit te stijgen boven het 40-weeks gemiddelde.

Naar de letter van de wet van technische analyse is sinds eind september nog geen hogere bodem geplaatst in de weekgrafiek.

Normaal gesproken is dat wel een voorwaarde voor een nieuwe stijgende trend.

Toch verwachten wij dat het opwaarts potentieel groot genoeg is. Zo is bijvoorbeeld de onderliggende MACD-indicator onlangs teruggekeerd boven de nullijn, wat een aanwijzing is voor een positief momentum. In de komende weken verwachten wij dat het aandeel zijn opmars voortzet. Daarbij zijn het hoogtepunt van april op €9,70 en de

koerstoppen van begin 2012 rond €10 een logisch richtpunt. Het koersdoel plaatsen wij voorlopig op €10. Zelfs een korte terugval tot onder de gemiddeldelijn, momenteel rond €8, is geen probleem voor het technische beeld. Het zorgt zelfs voor een beter instapmoment en de gewenste hogere koersbodem in de weekgrafiek.

GEMALTO laat in de weekgrafiek een zeer groot zijwaarts koerspatroon zien. Feitelijk is dit patroon al actief sinds medio 2012, met €57,50 als ondergrens. Vanaf 2013 zorgde het €57,50-niveau diverse keren voor nieuwe vraag naar het aandeel. Tot zeer recent. In december is Gemalto met overtuiging onder het steunniveau op €57,50 ge-

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z036 36

16-12-15 16:46

TECHNISCHE ANALYSE | 37

vallen. Dat zet een nieuwe dalende trend in werking en dat is voor het eerst in jaren. De kans is groot dat Gemalto in de komende weken afglijdt naar lagere niveaus. Omdat een groot consolidatiepatroon is afgesloten is de verwachte daling eveneens aanzienlijk. Op een termijn van meerdere maanden is het realistisch dat Gemalto verder afdaalt naar het koersdoel op €40. Relatief ten opzichte van de AEX-index is het beeld eveneens zwak. De relatievesterktelijn kent een dalende trend en geeft aan dat beleggers een afkeer hebben van het aandeel.

Wij sluiten ons daarbij aan en verlagen het advies naar 'verkopen'.

OCI is nog relatief kort genoteerd aan de Amsterdamse beurs. Per saldo noteert het aandeel nu onder de emissiekoers. Niet alleen dat, maar OCI laat ook een dalende trend zien. Kenmerkend daarvoor is het patroon van lagere toppen en bodems. Ook het 40-weeks gemiddelde is sinds kort bezig met een draai in neerwaartse richting.

Alles wijst erop dat de nieuwe trend het aandeel kwetsbaar maakt voor een verdere daling. Daarbij richten wij ons in eerste instantie op €18,60 als koersdoel. Dit is namelijk het niveau van het dieptepunt van 2014 en kan als steunniveau fungeren. Markante koersbodems uit het verleden treden namelijk vaker op als steun. Vanuit de onderliggende MACD is er geen belemmering voor lagere koersen en geeft de indicator een negatief momentum aan. Een adviesverlaging naar 'verkopen' valt dan ook niet te vermijden.

ING weet een verkoopadvies vooralsnog wel te vermijden. Cruciaal daarbij is echter het steunniveau rond €12. In de weekgrafiek is te zien dat de oplopende steunlijn onder de bodems sinds medio 2013 en een horizontaal steunniveau hier samenkomen.

Normaal gesproken verwachten wij hier voldoende nieuwe vraag naar het aandeel.

Of dat dit keer ook het geval is valt nog te bezien. Immers, de MACD-indicator geeft met een positie onder de nullijn aan dat het momentum negatief is. Ook beweegt het aandeel onder het 40-weeks gemiddelde.

Alles bij elkaar maakt dat het €12-niveau kwetsbaar. Beleggers met ING in de portefeuille kunnen het aandeel aanhouden en tot verkoop overgaan bij een weekslotkoers ruim onder €12. Nieuwe koopkansen doen zich pas weer voor wanneer duidelijk wordt dat de stijgende trend in ere wordt hersteld. En dat zal pas het geval zijn boven de gemiddeldelijn die momenteel rond €14 beweegt. Tussen €12 en €14 handhaven wij het houdadvies.

FAGRON wist zich in augustus niet meer te handhaven binnen het zijwaartse koerspatroon dat zich sinds begin 2014 voordeed. Met de val onder €31 werd duidelijk dat een nieuwe dalende trend zijn intrede deed. In combinatie met hogere omzetten rond deze koersval en een positie onder het 40-weeks gemiddelde viel een dalende trend niet meer te ontwijken. De rest is geschiedenis. Het explosieve karakter van de dalende trend is niet altijd te voorspellen maar wel was overduidelijk dat beleggers geen vertrouwen hadden in het bedrijf. En dat terwijl de meeste (zaken)banken een houd- of koopadvies hadden voor Fagron, met uitzondering van Kempen & Co. Technische analyse is dan een uitstekend hulpmiddel om afwijkend beleggersgedrag te herkennen. Het aandeel lijkt op weg naar de absolute bodem op €0 waardoor het verkoopadvies gehandhaafd blijft. De procentuele koersschommelingen zullen aanzienlijk zijn maar geen enkele reden geven om een structurele stijging van het aandeel te verwachten. <

OCI

ING

FAGRON

ADVIEZEN NEDERLAND AMG Gemalto OCI Fugro ING DSM PostNL Fagron Delta Lloyd USG People

advies kopen verkopen verkopen houden houden verkopen houden verkopen verkopen kopen

adviesdatum 11-dec.-15 11-dec.-15 11-dec.-15 16-okt.-15 9-okt.-15 18-sep.-15 28-aug.-15 14-aug.-15 27-feb.-15 13-feb.-15

startkoers €8,55 €54,34 €22,47 €18,60 €12,73 €43,16 €3,99 €25,35 €16,22 €11,36

koersdoel €10,00 €40,00 €18,60 €37,00 €7,00 €17,00

resultaat -3,1% 76,5% 72,4% 21,3%

opmerking opwaarts potentieel tot 10 nieuwe dalende trend nieuwe dalende trend goede steun rond 15 test steun rond 12 dalende trend test steun rond 2,90 duidelijke dalende trend zeer zwak technisch beeld weerstand rond 15

18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z037 37

16-12-15 16:46

38 | TECHNISCHE ANALYSE

EUROPA STEUNNIVEAUS SNEUVELEN

DEUTSCHE BANK

Europabreed zijn steunniveaus onder druk komen te staan. Sommige daarvan zijn krachtig doorbroken. Dat maakt een nieuwe dalende trend onvermijdelijk. Per saldo leidt dat tot een viertal nieuwe verkoopadviezen.

DEUTSCHE BANK kreeg van ons nog lange tijd het voordeel van de twijfel. Het steunniveau rond €23 had zich namelijk al vaker bewezen. Tot vorige week. Toen zakte het aandeel krachtig onder het €23-niveau en maakte daarmee een einde aan onze verwachting van een aanhoudend neutraal technisch beeld. Dat beeld is nu duidelijk negatief gekleurd met een nieuwe dalende trend. Voorlopig zal de koersdruk nog wel even aanhouden. Op de kortere termijn kan Deutsche Bank profiteren van het steunniveau uit 2012 rond €21. Ook het dieptepunt uit 2011 op €19,80 kan voor een oponthoud zorgen in de dalende trend. Op de langere termijn is de kans echter groot dat Deutsche Bank op zoek zal gaan naar een evenaring van het dieptepunt uit 2009 op €15. Dat betekent dat nog een aanzienlijke koersdaling in het verschiet ligt. Vanuit de negatieve positie van de MACD-indicator wordt dit alles bevestigd. Een verkoopadvies is daarmee onvermijdelijk geworden.

NOVARTIS is actief in een andere sector en een ander land met zelfs een andere valuta dan DB. En toch heeft ook hier de verkoopdruk de overhand genomen. Eerder dit jaar werd al duidelijk dat de jarenlange stijgende trend onvoldoende kracht had om zich voort te zetten. De val in september onder de oplopende steunlijn vormde hiervoor het bewijs. Sindsdien bewoog het aan-

deel zijwaarts met CHF86 als ondergrens.

Inmiddels is Novartis onder deze grens gevallen en daarmee is een dalende trend begonnen. Hierdoor heeft een heel gelijkmatige overgang plaatsgevonden van de stijgende trend in de jaren 2012-2015 naar een nieuwe dalende trend. Het nieuwe koersdoel op CHF74 is gebaseerd op de omvang van het zojuist afgesloten zijwaartse koerspatroon en een horizontaal steunniveau.

Met een dergelijk neerwaarts potentieel in het verschiet valt niet te ontkomen aan een nieuw verkoopadvies.

NOVARTIS

VIVENDI heeft enkele overeenkomsten met Novartis. Ook bij dit bedrijf was sinds 2012 sprake van een degelijke stijgende trend, al waren de fluctuaties binnen het trendkanaal een stuk groter. De voorafgaande stijgende trend was derhalve minder robuust dan die van Novartis. Toch hadden wij verwacht dat het steunniveau rond €20 voldoende vraag zou uitlokken om een verdere daling van Vivendi te voorkomen. Immers: zowel de onderkant van het trendkanaal als een horizontaal steunniveau maakte van €20 een degelijk vangnet. Nu dit vangnet is verdwenen gaat het valluik open en is een nieuwe dalende trend gestart. Als eerste koersdoel hanteren wij het steunniveau uit 2014 rond €17,50. Op de langere termijn is het niet uitgesloten dat de gifbeker eerst nog verder moet worden geleegd. <

VIVENDI

ADVIEZEN EUROPA Adecco Deutsche Bank Novartis Vivendi Telefónica Vodafone BP LVMH BHP Billiton Tesco

advies verkopen verkopen verkopen verkopen verkopen houden verkopen houden verkopen verkopen

adviesdatum 11-dec.-15 11-dec.-15 11-dec.-15 11-dec.-15 2-okt.-15 25-sep.-15 21-aug.-15 21-aug.-15 3-jul.-15 3-jul.-15

startkoers CHF66,00 €21,24 CHF83,55 €19,03 €10,60 218p 357p €145,70 1249p 207p

koersdoel CHF58,00 €15,00 CHF74,00 €17,50 €9,00 300p 800p 160p

resultaat 5,4% 44,4% 30,6%

opmerking nieuwe dalende trend nieuwe dalende trend nieuwe dalende trend nieuwe dalende trend zwak technisch beeld neerwaartse druk aanwezig dalende trend domineert neutraal koerspatroon dalende trend domineert bereikt koersdoel op 160

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z038 38

16-12-15 16:46

TECHNISCHE ANALYSE | 39

VERENIGDE STATEN VERDER ONHEIL AFGEWEND

DUPONT

Ondanks het verlies van de grotere beursindices heeft geen enkel individueel aandeel een nieuwe dalende trend ingezet. Sterker nog, DuPont gaat tegen de markt in en heeft voldoende opwaarts potentieel.

DUPONT (DD) laat niets merken van de koersdruk waar andere Amerikaanse aandelen onder gebukt gaan. Tenminste, sinds begin oktober. Het indrukwekkende herstel sinds oktober neemt de vorm aan van een V-spike. Dergelijke koerspatronen laten zich lastig voorspellen. De ommekeer komt abrupt en is krachtig. Normaal gesproken volgt een trendomkeer een meer geleidelijk patroon. Nu DuPont weer terug is boven het $65-niveau komt er weer muziek in het technische beeld. De overnamefantasie met Dow Chemical doet de rest. Op een termijn van meerdere weken tot maanden is er ruimte voor een verdere stijging naar het hoogtepunt van 2015 op $80. Uiteindelijk moet het mogelijk zijn ook het hoogtepunt uit 1998 op $85 te evenaren. Vandaar dat wij DuPont voorzien van een nieuw koopadvies. Het enige minpunt in het technische beeld is dat de stijging vanaf begin oktober nog geen enkele correctie heeft gehad.

INTEL (INTC) heeft sinds september een indrukwekkende stijging laten zien. Vooralsnog wordt die tegengehouden door het $35-niveau. Hoopgevend is dat het aandeel is teruggekeerd boven het 40-weeks gemiddelde. Ook de positieve kruising van de MACD-indicator draagt bij aan het vriendelijke technische beeld. Maar daarmee is nog geen sprake van een stijgende trend.

Eerst zal daarvoor het $35-niveau moeten

sneuvelen. Tot die tijd handhaven wij het houdadvies. Mocht Intel toch in staat blijken om deze bovengrens te doorbreken dan doemt direct de eerste weerstand op rond $38, het hoogtepunt uit december 2014. In de komende weken is een meer zijwaarts tot lager koersverloop het meest waarschijnlijk.

INTEL

GOLDMAN SACHS (GS) liet in de laatste jaren een stabiel patroon zien van hogere toppen en hogere bodems. Interessant is het daarom om naar de weekgrafiek te kijken van de laatste maanden. Dan wordt duidelijk dat de koersbodem van oktober niet meer hoger is dan de voorgaande koersbodem van januari. Ook valt op dat de meest recente koerstop van november lager is dan de koerstop van juni. Dat maakt dat er onderhuids al een overgang heeft plaatsgevonden van een stabiele vraag naar het aandeel naar onderliggend aanbod. De vraag is hoelang het aanbod nog kan worden opgevangen door het steunniveau op $172,50. Zodra dit niveau bezwijkt ontstaat een nieuwe dalende trend. De kans daarop is groter dan 50%. Immers, het aandeel bevindt zich onder het 40-weeks gemiddelde en, zoals gezegd, de laatste koerstop is lager dan de vorige. Ook de recente negatieve kruising van de MACD-indicator belooft weinig goeds.

Binnen het huidige houdadvies zien wij derhalve de risico's aan de onderkant. <

GOLDMAN SACHS

ADVIEZEN VERENIGDE STATEN DuPont Intel Goldman Sachs Merck Schlumberger Disney Caterpillar Manpowergroup Exxon Mobil Amazon

advies kopen houden houden verkopen verkopen houden verkopen kopen verkopen kopen

adviesdatum 11-dec.-15 23-okt.-15 11-sep.-15 28-aug.-15 21-aug.-15 21-aug.-15 26-jul.-15 19-jun.-15 13-mrt.-15 6-feb.-15

startkoers $70,44 $34,90 $185,27 $55,37 $77,50 $98,84 $76,10 $90,32 $83,87 $374,28

koersdoel $85,00 $45,00 $70,00 $65,00 $97,00 $73,00 $750,00

resultaat 5,8% 9,9% 14,0% -8,2% 11,4% 71,0%

opmerking nieuwe stijgende trend weerstand op 35 belangrijke steun rond 172,50 weerstand rond 56 doet zijn werk ketst af tegen weerstand rond 80 verliest van weerstand op 121 dalende trend ongeschonden opwaarts momentum neemt af dalende trend domineert sterke trend

18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z039 39

16-12-15 16:46

40 | KOERSWIJZER

AANDELEN AMSTERDAMSE BEURS advies

advies

advies

koers

verschil

beurs-

omzet

eigen ver-

dividend

dividend

div. rend.

winst

winst

winst

k/w

zie

FA

TA

15-12

ult. in %

waarde

gem.

mogen '14

2014

2015

2015 in %

2014

2015 (t)

2016 (t)

2015

nr.

51

BOUW & INFRASTRUCTUUR Arcadis

k

v

18,94

-24,03

1577,8

493.193

10,67

0,60

0,65

3,45

1,23

1,80

2,15

10,5

Ballast Nedam

v

v

0,26

-93,03

22,8

21.334

0,13

-

-

-

-7,10

0,01

0,61

52,0

50

BAM

k

k

4,80

86,18

1296,5

1.189.089

3,07

-

0,10

2,09

-0,02

0,30

0,40

16,0

46 47

Boskalis Westminster

h

h

37,23

-18,10

4653,2

477.400

25,15

1,60

1,65

4,43

2,76

2,90

3,09

12,8

Heijmans

h

v

6,63

-25,94

147,7

89.253

12,11

-

0,10

1,51

-2,70

0,50

1,10

13,3

42

OCI

v

v

22,05

-6,94

4619,4

529.632

12,08

-

0,00

0,00

0,74

1,21

2,24

18,2

51

Oranjewoud

v

o

4,75

-7,23

276,6

206

7,00

-

-

-

-0,47

-

-

-

21

AkzoNobel

h

h

61,78

7,16

15243,1

634.297

25,31

1,45

1,60

2,59

2,16

4,60

4,50

13,4

44

DSM

h

v

45,11

-10,93

8144,2

851.182

32,72

1,65

1,70

3,77

0,62

2,40

3,00

18,8

32

Esperite

h

h

2,07

38,63

21,1

42.569

2,08

-

-

-

-0,52

-0,55

-0,15

-

35

Galapagos

h

k

52,33

237,83

2062,6

192.564

5,28

-

-

-

-1,14

0,35

-1,26

149,5

50

CHEMIE & (BIO)FARMA

Kiadis Pharma

h

o

12,40

-

167,0

8.521

0,20

-

-

-

-0,59

-1,20

-0,80

-

49

Pharming

h

h

0,27

-30,08

110,6

890.688

0,07

-

-

-

-0,02

-0,10

-0,01

-

42

DETACHERING Brunel

h

k

15,38

13,09

776,2

56.079

6,58

0,70

0,75

4,88

0,99

1,09

1,23

14,1

34

DPA

o

h

1,61

-2,73

80,3

20.994

1,02

0,05

0,08

4,98

0,03

0,09

0,12

17,8

14 47

Randstad

k

k

56,34

40,64

10272,9

474.778

18,10

1,29

1,60

2,84

2,54

3,26

3,84

17,3

Source Group

o

o

2,27

-3,86

17,5

29

-0,45

-

-

-

0,49

-

-

-

-

USG People

k

k

13,44

44,01

1087,0

375.097

5,90

0,16

0,20

1,49

0,89

0,96

1,20

14,0

45

FINANCIﾃ記E INSTELLINGEN ABN Amro

h

o

19,16

-

18085,6

640.246

15,83

0,43

0,83

4,33

1,65

2,06

2,19

9,3

48

Aegon

h

v

4,99

-20,23

10615,2

9.161.662

13,10

0,23

0,24

4,81

0,60

0,66

0,74

7,6

47

Bever

o

o

3,02

88,75

51,5

12

4,97

-

-

-

0,16

-

-

-

-

BinckBank

k

h

7,58

7,52

544,3

185.546

6,20

0,41

0,45

5,94

0,74

0,80

0,89

9,5

48

Delta Lloyd

h

v

4,15

-77,17

938,5

6.945.634

12,01

1,03

0,42

10,12

1,90

2,09

2,36

2,0

49

Euronext ^

v

h

44,80

67,18

3140,9

76.595

4,88

0,84

1,10

2,46

1,69

2,20

2,30

20,4

37

Flow Traders

h

o

47,40

-

2219,9

88.866

-

-

1,35

2,85

1,46

2,70

3,00

17,6

47

ING

h

h

12,36

14,13

47311,4

19.615.450

15,12

-

0,40

3,24

1,00

1,10

1,16

11,2

51

Intertrust

h

o

18,49

-

1576,6

55.345

-0,09

-

-

-

0,61

0,88

1,36

21,0

43

KAS Bank

v

h

10,40

4,93

163,0

9.536

12,38

0,64

0,64

6,15

0,72

1,46

1,60

7,1

34

NN Group

v

k

31,86

28,21

10910,7

878.643

62,76

0,57

1,10

3,45

1,72

1,89

2,06

16,9

48

Van Lanschot

v

k

21,00

20,69

865,5

4.620

32,93

0,40

0,45

2,14

1,28

1,40

1,53

15,0

42

HANDEL (CONSUMENTEN) Ahold

h

k

19,50

32,12

16166,0

3.745.009

5,81

0,48

0,53

2,71

0,90

1,04

1,14

18,7

46

Beter Bed

k

h

21,88

27,25

475,8

13.626

3,13

0,65

0,94

4,28

0,77

1,04

1,31

21,1

36 35

GrandVision

h

o

25,35

-

6400,5

154.304

2,63

-

0,27

1,07

12,86

0,89

1,00

28,5

Macintosh ﾂｺ

v

v

0,26

-92,81

7,0

1.259.860

4,38

-

-

-

-4,20

-0,33

0,13

-

47

Sligro

h

k

33,30

6,56

1465,3

19.408

12,88

1,10

1,21

3,64

1,58

1,94

2,05

17,1

43

HANDEL (ZAKELIJK) Acomo

h

h

21,66

13,94

518,7

9.512

6,33

1,10

1,15

5,31

1,40

1,45

1,60

14,9

44

Fagron ^

v

v

4,54

-86,92

171,8

1.343.741

4,89

1,00

-

-

1,52

0,50

1,28

9,1

51

MTY Holdings

o

o

4,55

-21,69

3,8

4

1,06

-

-

-

-0,20

-

-

-

-

Reesink

h

o

79,03

6,08

109,3

184

63,64

3,50

4,00

5,06

7,10

8,00

8,00

9,9

51

HEIJMANS

De aantrekkende huizenmarkt zorgt ervoor dat Heijmans meer woningen kan bouwen en hogere marges kan vragen. Bovendien neemt ook de verkoop aan particulieren weer toe.

SHELL

De olieprijs is nog verder weggezakt en dit raakt Shell hard. Het dividend wordt deels betaald met de uitgifte van nieuwe aandelen en ook investeringen worden teruggegeschroefd.

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z040 40

16-12-15 19:03

KOERSWIJZER | 41

AANDELEN AMSTERDAMSE BEURS advies

advies

advies

koers

verschil

beurs-

omzet

eigen ver-

dividend

dividend

div. rend.

winst

winst

winst

k/w

zie

FA

TA

15-12

ult. in %

waarde

gem.

mogen '14

2014

2015

2015 in %

2014

2015 (t)

2016 (t)

2015

nr.

h

k

1,50

1,70

11,6

47

HANDEL (ZAKELIJK) Stern

17,37

33,62

101,6

8.153

23,72

-

0,75

4,32

0,64

INDUSTRIE Aalberts

k

k

30,83

25,66

3426,3

343.549

10,63

0,46

0,52

1,69

1,52

1,76

1,96

17,5

51

Accell

h

k

19,50

43,38

493,2

14.024

10,92

0,61

0,71

3,64

1,06

1,25

1,45

15,6

31

Accsys #

h

o

0,90

15,38

79,9

39.079

0,53

-

-

-

-0,07

0,00

0,00

300,0

31

AMG

h

k

8,41

24,52

231,7

124.146

3,66

-

-

-

0,60

0,85

0,98

9,9

51 51

Aperam

h

h

30,24

23,00

2317,3

541.170

34,29

-

1,26

4,17

0,91

2,10

2,40

14,4

ArcelorMittal

h

v

3,56

-60,86

5680,7

27.226.200

27,12

0,18

0,00

0,00

-0,46

-0,50

0,50

-

51

Batenburg

h

h

19,42

19,14

46,7

612

15,11

0,60

0,80

4,12

0,81

1,10

1,75

17,7

50

Holland Colours #

h

o

45,50

22,99

39,2

158

30,21

2,00

2,10

4,62

4,02

5,00

5,50

9,1

23

Hunter Douglas

k

h

36,15

4,84

1280,9

2.113

28,13

1,24

1,35

3,73

3,31

3,30

-

11,0

20

Hydratec

o

o

32,02

1,17

39,8

58

31,32

1,37

-

-

2,91

3,00

-

10,7

-

Inverko

v

o

1,92

-82,39

2,0

4.040

6,14

-

-

-

-0,50

-

-

-

40

Kendrion

h

v

22,24

2,84

295,3

15.856

11,62

0,85

1,00

4,50

1,56

1,70

2,00

13,1

47

Nedap

h

h

30,00

12,02

200,8

3.422

8,46

1,25

1,25

4,17

1,46

1,60

1,86

18,8

49 11

Porceleyne Fles º

o

o

9,45

-0,53

7,2

109

12,41

-

-

-

0,20

-

-

-

VNC (Roto Smeets)

v

o

2,30

130,16

8,4

30.328

8,92

-

-

-

-

-

-

-

35

Ten Cate

a

h

23,20

24,13

644,6

94.525

16,31

0,50

0,50

2,16

0,91

1,20

1,50

19,3

42

LOGISTIEK Air France-KLM ^

v

v

6,48

-18,67

1946,9

2.833.392

-2,11

-

-

-

-1,81

-0,12

0,50

-

49

IMCD

v

o

33,37

18,33

1767,6

42.457

10,09

0,20

0,48

1,43

0,72

1,71

1,98

19,5

49

PostNL

h

h

2,98

-3,81

1305,3

3.153.206

-1,07

-

-

-

0,51

0,44

0,41

6,8

47

TNT Express

a

h

7,72

39,27

4230,4

1.936.133

4,96

0,08

0,06

0,74

-0,36

0,17

0,25

44,6

43

Vopak

h

v

35,66

-17,23

4599,5

344.416

14,88

0,90

0,93

2,59

2,20

2,45

2,47

14,6

48 49

MEDIA, RECREATIE & ENTERTAINMENT Ajax #

o

o

8,89

-5,01

155,1

229

4,80

-

-

-

1,20

-

-

-

Brill, Koninklijke

h

o

23,16

-9,99

43,4

1.904

14,37

1,15

1,17

5,05

1,31

-

-

-

9

RELX

h

k

15,26

18,30

33778,9

2.712.185

2,63

0,36

0,41

2,69

0,55

0,84

0,90

18,2

31

Snowworld #

h

o

6,75

-15,03

19,9

475

2,54

-

0,23

3,41

0,61

0,64

0,83

10,5

22

Telegraaf Media Groep

v

v

3,60

-40,84

167,0

23.045

5,41

-

-

-

-0,73

0,27

0,31

13,2

27

Thunderbird Resorts ($)

o

o

0,33

-10,81

8,1

5.603

0,35

-

-

-

-0,49

-0,16

-0,06

-

-

Wolters Kluwer

h

k

30,65

20,91

9213,9

1.252.945

7,03

0,71

0,75

2,45

1,58

1,87

2,02

16,4

38

OLIE & OFFSHORE Fugro º

h

h

16,53

-4,23

1387,8

717.481

17,88

-

0,75

4,54

2,04

2,16

2,40

7,7

33

Royal Dutch Shell (*€) º

h

v

20,37

-26,36

129582,7

13.058.560

43,83

1,88

1,88

8,43

3,57

2,50

2,90

8,9

45

SBM Offshore (*€)

h

k

12,91

31,99

2690,6

1.120.874

14,88

-

-

-

1,67

1,80

2,00

7,8

40

PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJEN AP Alternative Inv. ($)

o

o

31,74

7,70

2422,7

25.323

26,99

-

-

-

-

-

-

-

-

HAL Trust

h

o

160,57

27,69

12278,9

11.830

85,12

5,05

6,42

4,00

7,64

7,94

8,69

20,2

14

Kardan (*€)

h

h

0,19

-14,03

23,3

98.649

0,79

-

-

-

0,05

-

-

-

49

Pershing Square ($)

k

o

19,73

-17,79

4776,2

162.721

27,08

-

-

-

-

-

-

-

24

Tetragon ($)

h

o

9,83

-0,71

1346,2

37.910

13,24

0,63

0,63

6,41

1,00

1,29

1,70

7,6

26

Value8

k

v

9,55

-9,86

76,9

2.405

8,50

0,13

0,14

1,47

0,81

0,85

-

11,2

51

TECHNOLOGIE ASM International

k

h

37,25

6,13

2302,8

206.603

26,49

0,54

0,60

1,61

2,16

2,60

2,20

14,3

45

ASM Lithography

h

h

81,69

-8,73

34813,9

1.278.306

17,34

0,70

0,75

0,92

2,74

3,10

3,90

26,4

42

BE Semiconductors

k

h

18,03

-2,70

710,6

228.257

8,21

1,50

0,50

2,77

1,90

1,17

0,90

15,4

44

Docdata

v

k

23,21

17,23

163,4

12.643

6,31

0,55

21,55

-

1,05

-

-

-

42

Neways

h

v

6,85

-3,40

78,6

2.132

5,79

0,24

0,15

2,19

0,66

0,57

1,00

12,0

10

Philips

h

h

23,77

-1,57

22049,2

3.585.539

11,78

0,80

0,80

3,37

0,46

1,15

1,25

20,7

44

RoodMicrotec

h

v

0,22

-11,20

12,2

46.735

0,07

-

-

-

-0,04

-0,02

0,01

-

36

TKH

k

h

34,85

32,21

1474,0

95.158

12,45

1,00

1,15

3,30

2,23

2,36

2,60

14,8

46

TomTom

h

k

11,29

104,20

2610,6

1.407.452

3,91

-

-

-

0,10

0,05

0,15

225,8

47

18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z041 41

16-12-15 19:03

42 | KOERSWIJZER

AANDELEN AMSTERDAMSE BEURS advies

advies

advies

koers

verschil

beurs-

omzet

eigen ver-

dividend

dividend

div. rend.

winst

winst

winst

k/w

zie

FA

TA

15-12

ult. in %

waarde

gem.

mogen '14

2014

2015

2015 in %

2014

2015 (t)

2016 (t)

2015

nr.

47

TECHNOLOGIE (SOFTWARE & DIENSTVERLENING) AND

k

k

8,14

171,23

30,7

20.919

3,49

-

-

-

0,69

0,70

0,75

11,6

Ctac

o

o

2,04

3,13

25,3

9.519

0,93

-

-

-

0,14

-

0,17

-

-

Gemalto

h

v

53,15

-21,76

4720,1

388.995

26,92

0,42

0,48

0,90

2,55

2,50

2,80

21,3

51

ICT Automatisering

h

k

7,48

28,74

65,2

5.387

3,88

0,23

0,23

3,07

0,56

0,60

0,65

12,5

47

Imtech

h

v

0,01

-99,74

1,2

109.664

2,33

-

-

-

-19,90

-0,92

-0,07

-

33

Nedsense

o

o

0,05

-68,75

1,5

1.660

0,11

-

-

-

-0,11

-

-

-

-

Ordina º

v

v

1,00

-20,32

93,1

83.612

1,56

0,02

-

-

0,01

0,05

0,05

20,0

49

Tie Kinetix #

o

o

9,48

60,00

12,1

2.661

4,71

-

-

-

0,41

0,42

-

22,6

22

TELECOMMUNICATIE Altice

v

v

10,92

-

12432,4

225.997

19,03

-

-

-

-0,49

0,68

0,45

16,0

49

KPN

h

k

3,43

31,76

14608,5

13.468.160

1,08

0,07

0,10

2,94

0,04

0,07

0,08

52,8

44

VASTGOEDBELEGGINGSFONDSEN1 Eurocommercial Prop. #

k

k

38,75

10,18

1897,0

81.217

28,73

1,98

1,96

5,06

1,96

2,04

2,15

19,0

36

Groothandelsgebouwen

h

o

39,10

18,48

59,4

40

43,69

1,55

-

-

2,85

3,35

-

11,7

20

Klépierre ^

h

h

41,00

14,75

12975,0

800.680

11,34

1,60

1,72

4,18

3,27

2,09

2,19

19,6

25

Nieuwe Steen Investments

v

v

3,84

4,26

549,3

183.111

5,50

0,25

0,23

5,99

-0,96

0,31

0,29

12,4

32

Unibail-Rodamco

h

k

230,35

8,22

22732,0

412.404

171,66

9,60

9,65

4,19

10,92

10,25

11,39

22,5

25

Vastned Retail

h

h

40,83

9,01

774,6

20.670

45,49

2,00

2,12

5,19

2,45

2,25

2,32

18,1

10

Wereldhave

h

h

51,72

-9,26

2039,3

154.785

49,07

2,87

2,93

5,67

2,97

3,25

3,45

15,9

27

Yatra Capital #

v

o

6,10

77,33

29,7

2.457

5,59

-

-

-

-

-

-

-

24

VOEDING & DRANK Corbion

h

k

21,97

66,01

1320,3

122.109

8,49

1,02

0,64

2,90

-0,34

1,17

1,20

18,8

47

Lucas Bols #

h

o

20,40

-

254,1

55.798

12,26

-

0,70

3,43

0,42

1,10

1,37

18,5

47

Heineken

k

k

78,97

33,96

45596,4

719.310

23,35

1,10

1,27

1,61

3,05

3,52

3,87

22,5

48

Refresco-Gerber

h

o

15,50

-

1267,3

76.943

4,45

-

-

-

-

0,78

1,10

19,9

34

Unilever

v

h

39,46

20,89

116758,4

5.652.540

5,02

1,14

1,20

3,05

1,82

1,82

1,82

21,6

43

Wessanen

h

k

8,56

62,93

655,8

109.740

2,03

0,10

0,10

1,17

0,28

0,31

0,35

27,6

44

verschil ult. in %

beurswaarde

INTERNATIONALE AANDELEN advies advies FA TA

koers 15-12

omzet gem.

eigen ver- dividend dividend div. rend. winst mogen '14 2014 2015 2015 in % 2014

winst 2015 (t)

winst 2016 (t)

k/w 2015

zie nr.

CHEMIE & (BIO)FARMA Air Liquide

h

h

104,70

1,80

35979,2

1.225.004

34,37

2,55

2,68

2,56

4,85

5,40

5,67

19,4

47

BASF

h

h

70,01

0,19

64146,6

3.721.192

30,70

2,80

2,89

4,12

5,61

5,50

6,00

12,7

35

Bayer

k

h

113,06

0,05

93982,6

2.824.789

24,45

2,25

2,50

2,21

4,14

7,25

8,10

15,6

35

Biogen ($)

k

v

289,11

-14,83

64443,5

1.651.466

48,51

-

-

-

12,42

16,56

18,52

17,5

37

DuPont ($)

h

k

66,50

-5,32

58281,1

15.955.088

15,26

1,84

1,87

2,81

4,01

3,10

3,50

21,5

51

Gilead Sciences ($)

k

h

101,97

8,18

146957,1

9.351.279

10,98

-

1,29

1,27

7,95

12,16

12,08

8,4

37

Johnson & Johnson ($)

k

h

104,13

-0,42

288121,8

8.429.501

25,21

2,80

2,94

2,83

5,80

5,95

6,42

17,5

42

Linde

h

v

131,01

-15,04

24349,6

857.190

76,81

3,15

3,39

2,58

5,91

8,45

8,12

15,5

49

Merck ($)

k

v

52,90

-6,85

147778,4

11.158.412

17,47

1,76

1,81

3,41

3,49

3,49

3,74

15,2

49

FAGRON

Door nieuwe berichten dat er toch kapers op de kust zijn herstelt de koers licht. Maar hij is nog steeds 81% lager dan voor de matige kwartaalcijfers die de koersval in gang zetten.

BALLAST NEDAM

De claimemissie is onverwacht eerder van start gegaan. Deelnemers aan de emissie zien hun belang toch met 60% afnemen door een onderhandse plaatsing aan Renaissance.

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z042 42

16-12-15 19:03

KOERSWIJZER | 43

INTERNATIONALE AANDELEN advies

advies

advies

koers

verschil

beurs-

omzet

eigen ver-

dividend

dividend

div. rend.

winst

winst

winst

k/w

zie

FA

TA

15-12

ult. in %

waarde

gem.

mogen '14

2014

2015

2015 in %

2014

2015 (t)

2016 (t)

2015

nr.

CHEMIE & (BIO)FARMA Novartis (****)

k

v

84,40

-8,61

226741,3

6.787.429

26,46

2,60

2,68

3,18

5,23

5,27

5,37

16,2

51

Pfizer ($)

h

h

32,26

3,56

199141,0

43.651.000

11,60

1,04

1,12

3,47

2,26

2,00

2,37

16,1

48

Roche (CHF)

k

h

268,30

-0,59

233403,2

1.460.044

30,68

8,00

8,25

3,07

14,29

14,25

15,38

18,8

44

Sanofi

h

h

78,72

4,04

102335,3

4.410.451

43,10

2,85

3,00

3,81

5,50

5,55

5,65

14,2

46

Teva ($)

h

h

64,96

12,95

65934,4

6.108.105

23,01

1,38

1,38

2,12

0,00

5,41

5,66

12,0

31

DETACHERING Adecco (***CHF)

h

v

66,80

-0,37

11654,9

997.641

22,00

2,36

2,25

3,64

3,62

4,40

5,00

14,0

39

Manpowergroup ($)

k

k

85,44

25,33

6289,7

1.179.725

39,98

0,98

1,60

1,87

5,30

5,40

6,10

15,8

39

FINANCIﾃ記E INSTELLINGEN Allianz

k

k

159,51

16,13

73325,7

1.660.122

139,39

6,85

7,20

4,51

13,71

14,35

15,06

11,1

49

AXA

h

k

24,69

28,53

60820,7

7.422.791

27,60

0,95

1,00

4,05

2,14

2,26

2,36

10,9

50

Bank of America ($)

v

h

17,42

-2,63

181385,4

92.635.056

23,38

0,12

0,20

1,15

0,36

1,40

1,56

12,4

49

BNP Paribas

h

h

52,45

6,48

64824,4

3.756.863

75,13

1,70

1,60

3,05

4,70

5,46

5,90

9,6

36

Deutsche Bank

h

v

21,37

-14,48

29447,5

8.040.728

53,09

0,75

1,50

7,02

1,34

2,80

3,50

7,6

51

Experian # (*p)

k

h

1154,00

6,07

11146,5

2.283.731

3,22

0,40

0,44

0,04

0,95

1,06

1,19

1088,7

49

Goldman Sachs ($)

h

h

182,01

-6,10

81056,9

3.674.182

195,06

2,10

2,40

1,32

17,07

18,09

19,35

10,1

51

HSBC (*p)

k

v

511,60

-15,94

101442,3

25.274.460

10,16

0,50

0,55

0,11

0,83

0,90

0,96

568,4

45

JPMorgan Chase ($)

k

h

66,10

5,62

243322,7

16.652.643

63,04

1,58

1,72

2,60

5,29

5,86

6,60

11,3

42

Santander

v

v

4,63

-33,78

66730,7

106.122.800

6,22

0,60

0,20

4,32

0,48

0,54

0,60

8,6

29

Carrefour

h

h

27,09

7,08

19909,2

3.142.562

13,85

0,68

0,74

2,74

1,55

1,62

1,80

16,7

43

Home Depot # ($)

k

k

131,29

25,07

166460,1

5.084.893

9,88

1,88

2,36

1,80

4,49

5,23

6,00

25,1

49

HANDEL (CONSUMENTEN)

LVMH

k

h

147,95

11,87

74930,5

1.150.511

45,27

3,19

3,56

2,41

11,80

7,50

8,45

19,7

31

Tesco # (p)

v

v

149,30

-21,01

11890,0

31.993.540

1,81

-

-

-

9,40

8,90

11,72

16,8

41

Wal-Mart # ($)

v

v

59,64

-30,55

190960,9

11.845.355

25,40

1,96

2,00

3,35

4,99

4,89

5,16

12,2

51

INDUSTRIE Airbus

h

k

63,14

52,70

49847,0

2.577.227

8,98

1,07

1,42

2,25

2,99

3,43

3,57

18,4

41

Caterpillar ($)

v

v

66,75

-27,07

38864,1

7.070.342

28,90

2,80

3,01

4,51

5,88

4,60

4,70

14,5

40

Daimler

h

h

75,36

9,27

81115,1

3.798.733

41,67

2,45

3,10

4,11

6,51

7,00

8,82

10,8

40

General Electric ($)

h

k

30,32

19,98

286156,3

56.991.120

14,50

0,88

0,92

3,05

1,53

1,72

1,52

17,6

43

General Motors ($)

k

h

34,54

-1,06

53750,4

12.891.511

23,15

1,20

1,40

4,04

1,75

4,50

5,33

7,7

47

Hochtief

h

k

82,89

42,07

5738,1

164.956

44,89

1,72

1,90

2,29

3,64

3,75

4,40

22,1

37

Siemens #

h

v

88,21

-5,91

77836,4

2.701.870

35,77

3,30

3,53

4,00

6,12

6,50

6,65

13,6

47

Vinci

h

k

57,68

26,74

34711,6

1.616.625

24,77

2,22

1,85

3,21

3,40

3,50

3,75

16,5

38

Volkswagen

v

v

125,95

-31,79

65407,8

2.680.289

437,37

4,80

-

-

21,84

13,93

15,91

9,0

48

LOGISTIEK Deutsche Post

h

h

25,36

-6,24

30694,8

4.678.398

7,90

0,85

0,88

3,46

1,71

1,88

1,92

13,5

47

Lufthansa

h

h

13,72

-0,81

6327,0

4.717.729

8,68

-

0,48

3,51

0,12

2,85

2,54

4,8

43

MEDIA, RECREATIE & ENTERTAINMENT Disney # ($)

k

h

112,16

19,08

185420,4

10.296.003

29,14

0,86

1,51

1,35

4,31

4,95

5,63

22,7

46

Vivendi

v

v

19,16

-7,42

26089,2

5.683.554

16,81

1,00

2,03

10,60

0,46

0,51

0,53

37,6

51

MIJNBOUW BHP Billiton # (*p)

h

v

686,90

-46,96

41011,4

14.320.020

40,45

1,23

1,25

0,18

2,80

1,41

1,87

487,2

35

Glencore (*p)

h

v

82,37

-70,75

11831,0

97.093.940

3,58

0,17

0,06

0,07

0,33

0,40

0,09

205,9

51

DEUTSCHE POST

De lage olie- en dieselprijzen zijn goed voor grootgebruikers zoals pakketbezorgers. De lage prijs wordt deels doorgegeven aan de klant maar daardoor neemt het volume extra toe.

DEUTSCHE TELEKOM

De eigenaar van T-Mobile ziet voorlopig toch af van de verkoop van haar Nederlandse activiteiten. Niemand is bereid de gevraagde 竄ｬ3mrd te betalen en de markt trekt wat aan.

18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z043 43

16-12-15 19:03

44 | KOERSWIJZER

INTERNATIONALE AANDELEN advies

advies

advies

koers

verschil

beurs-

omzet

eigen ver-

dividend

dividend

div. rend.

winst

winst

winst

k/w

zie

FA

TA

15-12

ult. in %

waarde

gem.

mogen '14

2014

2015

2015 in %

2014

2015 (t)

2016 (t)

2015

nr.

MIJNBOUW Rio Tinto (*p)

k

v

1879,50

-37,35

34646,3

6.480.045

39,69

2,13

2,22

0,12

3,51

2,58

2,10

728,8

42

Vale (ADR) ($)

h

v

3,33

-59,29

16044,6

16.782.870

46,50

0,31

0,45

13,51

0,08

0,32

0,51

10,4

47

Eon

h

v

8,25

-41,92

16328,2

11.624.480

13,35

0,50

0,50

6,06

0,84

0,78

0,81

10,6

38

Engie

h

v

15,89

-18,22

38428,8

6.539.878

22,98

1,00

1,00

6,29

1,14

1,14

1,16

13,9

38

NUTSBEDRIJVEN

OLIE & OFFSHORE BP (*p)

v

v

337,70

-17,83

62760,9

36.061.910

6,15

0,39

0,34

0,10

0,66

0,40

0,50

844,3

45

Exxon Mobil ($)

v

v

79,43

-14,08

330662,2

21.799.044

43,49

2,70

2,70

3,40

7,60

4,50

5,50

17,7

45

Petrobras (ADR) ($)

v

v

4,63

-36,58

27873,2

31.134.878

-

-

-

-

1,20 (t)

1,00

1,10

4,6

21

Schlumberger ($)

k

v

71,84

-15,89

90597,7

9.556.345

30,17

1,60

1,60

2,23

5,57

4,50

5,20

16,0

43

Total

h

h

42,29

-0,55

103201,1

9.255.210

31,70

2,44

2,44

5,77

4,24

3,40

4,60

12,4

45

L'Oréal

h

h

158,40

13,71

88917,6

728.138

35,87

2,70

3,09

1,95

5,09

6,16

6,58

25,7

45

Procter & Gamble # ($)

h

v

79,68

-12,53

216775,2

11.527.801

25,72

2,63

2,70

3,39

4,01

3,83

4,31

20,8

42

PERSOONLIJKE VERZORGING

TECHNOLOGIE Alphabet ($)

h

k

743,40

41,61

516541,9

2.400.049

302,46

-

-

-

21,37

23,00

25,00

32,3

33

Amazon ($)

h

k

658,64

112,22

308745,4

4.640.551

22,91

-

-

-

-0,52

1,50

3,00

439,1

31

Apple # ($)

h

h

110,49

0,10

616018,3

48.157.392

20,01

1,84

2,00

1,81

6,49

9,28

8,50

11,9

51

Cisco Systems # ($)

h

h

26,85

-3,47

136292,7

28.988.830

11,16

0,74

0,80

2,98

1,50

1,76

1,84

15,3

47

Facebook ($)

k

k

104,55

34,00

295666,8

22.795.428

15,90

-

-

-

1,12

1,40

1,80

74,7

49

Hewlett-Packard Enterp.# ($)

h

v

14,56

-

26280,8

12.129.035

20,59

-

0,08

0,58

2,66

0,35

1,25

41,6

48

IBM ($)

h

v

137,79

-14,12

133671,5

4.710.685

12,39

4,40

4,55

3,30

15,68

15,00

14,00

9,2

30

Intel ($)

h

h

35,18

-3,06

166014,4

21.018.872

12,03

0,96

0,96

2,73

2,39

2,20

2,45

16,0

51

Microsoft # ($)

h

k

55,20

18,84

440932,8

38.909.604

11,24

1,05

1,27

2,30

2,66

1,49

2,55

37,0

51

Oracle # ($)

h

v

38,21

-15,03

162951,4

19.125.494

11,13

0,54

0,60

1,57

2,27

2,52

2,56

15,2

39

SAP

h

k

71,73

23,12

88206,6

3.229.679

15,95

1,03

1,15

1,60

2,75

3,05

3,25

23,5

31

AT&T ($)

v

h

33,81

0,65

207999,1

26.294.742

14,13

1,85

1,89

5,58

2,51

2,70

2,84

12,5

34

Deutsche Telekom

k

k

16,24

22,57

75111,5

11.766.440

7,39

0,50

0,54

3,31

0,65

0,75

0,85

21,7

49

TELECOMMUNICATIE

Orange

h

k

15,30

8,13

40660,4

8.612.845

11,97

0,60

0,61

3,98

0,49

0,96

1,04

15,9

24

Telefónica

h

v

10,70

-9,25

53160,0

29.542.300

6,09

0,74

0,75

6,98

0,64

0,82

0,70

13,0

24

Verizon ($)

v

v

45,55

-2,63

185337,2

14.763.596

3,36

2,14

2,23

4,88

3,35

3,97

3,98

11,5

34

Vodafone # (p)

v

h

209,50

-5,91

56162,5

58.251.220

270,32

12,47

11,00

5,25

5,60

5,81

6,44

36,1

24

VOEDING, DRANK & TABAK AB Inbev

h

k

112,40

19,75

180766,4

1.977.931

33,74

3,00

3,41

3,03

4,18

4,63

4,85

24,3

48

Coca-Cola ($)

h

h

43,07

2,01

187310,8

16.750.308

7,03

1,22

1,32

3,06

2,05

1,99

2,07

21,6

30

Danone

h

h

62,12

14,09

40646,3

1.612.888

17,93

1,45

1,57

2,53

2,63

2,89

3,11

21,5

43

McDonald's ($)

h

k

116,93

24,79

107368,6

6.483.992

14,00

3,29

3,45

2,95

4,85

4,87

5,34

24,0

44

Nestlé (CHF)

h

k

73,10

0,21

233231,5

5.520.853

22,55

2,24

2,25

3,08

3,44

3,39

3,52

21,6

43

Philip Morris Internat. ($)

h

k

87,84

7,85

136090,1

4.461.377

-7,23

3,80

3,88

4,42

4,76

5,25

4,65

16,7

36

- koersen en kerncijfers zijn in €, tenzij anders vermeld.

- ADR: zie www.beleggersbelangen.nl/adr.htm - k/w en dividendrendement berekend met recentste slotkoers valuta.

- beurswaarde: totale marktwaarde van alle uitstaande aandelen, in miljoenen.

- omzet: gemiddelde dagomzet in aandelen van de afgelopen vijf dagen.

- eigen vermogen: totaal eigen vermogen gedeeld door het aantal uitstaande aandelen.

- dividend over het boekjaar.

- dividendrendement: dividend boekjaar gedeeld door de

meest recente koers (maal 100%).

- het boekjaar wordt bepaald aan de hand van het jaar waarin het grootste deel valt; een boekjaar eindigend in maart krijgt dus de naam van het jaar ervoor.

- winst: winst per aandeel; (t) = taxatie.

- k/w: meest recente koers gedeeld door de taxatie voor winst per aandeel over boekjaar.

FA = langetermijnadvies, circa een jaar, op basis van fundamentele analyse.

TA = advies op basis van technische analyse van weekdata en langetermijntrends (3 à 6 maanden). k = kopen v = verkopen h = houden a = aanmelden

o = geen oordeel, niet gevolgd * = koers in aangegeven valuta, kerncijfers in $. ** = koers in €, kerncijfers in aangegeven valuta. *** = koers in aangegeven valuta, kerncijfers in €. **** = koers en dividend in CHF, winst in $.

0 = keuzedividend # = gebroken boekjaar 1 = vastgoedbeleggingsfondsen: 'winst' is direct beleggingsresultaat (dbr) per aandeel. ^ = geen hoofdnotering in Amsterdam, maar in Brussel of Parijs.

• = eigen vermogen 2013

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z044 44

16-12-15 19:03

KOERSWIJZER | 45

OBLIGATIES, VALUTA'S, COMMODITIES positie

ISIN-code

positie

openings

positie

koers

resultaat

zie

geopend

koers

gesloten

15-12

in %*

nr.

STAATSOBLIGATIES Wereldwijd

Templeton Global Bond Fund

LU0029871042

9-nov.-10

$20,03

-

$19,14

8,7

51

Inflation-linked

DB x-tracker iBoxx Global Inflation-linked ETF

LU0290357929

9-nov.-10

€174,81

-

€209,55

19,9

48

Europa

iBoxx Euro Sovereigns Yield Plus ETF

LU0524480265

21-jul.-15

€162,35

-

€166,31

2,4

49

Europa

Amundi ETF Govr BondLowest Rated EuroMTS IG

FR0010892190

21-jul.-15

€216,44

-

€220,92

2,1

47

BEDRIJFSOBLIGATIES Gedekte obligaties

Nordea-1 European Covered Bond Fund BP EUR

LU0076315455

24-feb.-15

€12,00

-

€11,94

-0,5

46

Investment grade

ABN Amro Covered Bond 3,625% 22/6/2020

XS0519053184

1-jul.-11

€97,51

-

€115,59

33,4

50

Investment grade

Credit Suisse 7,875% 02/24/2041

XS0595225318

18-feb.-14

$107,38

-

$102,80

3,1

51

Investment grade

Rabobank Ledencertificaat 6,5%

XS1002121454

18-feb.-14

€105,95

-

€110,61

14,4

47

Investment grade

Véolia Environnement 4,45% 01/29/2049

FR0011391820

18-feb.-14

€100,00

-

€103,37

8,6

50

Investment grade

Delta Lloyd 9% 08/29/42

XS0821168423

17-jun.-15

€122,50

-

€115,00

-4,9

49

CREDIT SUISSE 7,875% 02/24/2041

Credit Suisse 7,875% 02/24/

TEMPLETON GLOBAL BOND FUND

106

Credit Suisse 7,875% 02/24/

106

16

9/11

9/11

104

jan

mrt

mei

jul

sep

nov

Vereenvoudiging van de bank kan tegenwind op de obligatiemarkt niet compenseren.

iShar

ISHARES SILVER TRUST

104

jan

mrt

mei

jul

sep

14

jan

nov

■ S&P ■ FTSE100 ■ Nikkei ■ Stoxx600 Het obligatiefonds weet de laatste maanden haar waarde niet vast te houden.

mrt

mei

jul

sep

nov

S&P ■ FTSE100 ■ Nikkei ■ Stoxx600 De waarde ■van zilver daalt door een lagere vraag naar industrële en kostbare metalen.

COMMODITIES Cacao

ETFS Cocoa ETC

JE00B2QXZK10

18-jun.-13

$2,68

-

$3,83

42,8

48

Katoen

ETFS Cotton ETC

GB00B15KXT11

19-nov.-14

$1,98

-

$2,06

4,0

50

Maïs

ETFS Corn ETC

GB00B15KXS04

29-jul.-14

$1,33

-

$1,14

-14,0

47

Palladium

ETFS Physical Palladium ETC

JE00B1VS3002

16-okt.-12

$62,16

-

$53,84

-13,4

46

Sojabonen

ETFS Soybean ETC

GB00B15KY542

14-okt.-15

$20,72

-

$19,75

-4,7

48

Tarwe

ETFS Short Wheat ETC

DE000A0V9YA0

17-jun.-15

$92,16

-

$89,86

-2,5

49

Zilver

iShares Silver Trust

US46428Q1094

6-jan.-12

$27,91

-

$13,11

-53,0

51

* inclusief ontvangen coupon

18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z045 45

16-12-15 19:03

■

46 | INTERVIEW

Q&A

JOHN EIJGENDAAL, CFO VAN AALBERTS INDUSTRIES

'We gaan ons portfolio steeds meer opschonen om hogere toegevoegde waarde te kunnen bieden' In 2014 deed Aalberts twee grote overnames. De optimalisatie van de organisatie moet tot meer efficiency, meer synergievoordelen en verdere integratie leiden, en daarmee tot een hogere marge en een hoger rendement op ge誰nvesteerd vermogen. Cfo John Eijgendaal licht de strategie toe. tekst: Freek Tewes

John Eijgendaal: 'We willen 5 tot 10% van de groepsomzet de komende jaren gaan afstoten.'

A

alberts Industries is al jaren een bedrijf met een actief acquisitiebeleid en een mooi trackrecord. We spraken met cfo John Eijgendaal over het voorbije jaar en zijn verwachtingen voor 2016.

Hoe kijkt u terug op het afgelopen jaar?

'Dit jaar stond "operational excellence" centraal. We hebben een duidelijke indeling gemaakt over onze vier segmenten: Building Installations, Climate Control, Industrial Controls en Industrial Services. Dat heeft zowel intern als extern veel helderheid gegeven. Daarnaast hebben we ervoor gezorgd dat op elk van die eindsegmenten vorig jaar een directeur werd benoemd. Dit jaar hebben we daar een aantal cfo's aan toegevoegd.

We zijn vanuit onze decentrale structuur steeds meer aan het groeperen, zodat er nu per segment managementteams zijn ontstaan. Je kunt nu projecten op segmentniveau beoordelen, zodat je meer effici谷ntie en synergievoordelen kunt bereiken. We hebben de afgelopen 25 jaar meer dan honderd acquisities gedaan. Die zijn deels ge誰ntegreerd, maar niet zo ver als de wereld en de markt van ons verlangen. Dat komt door onze decentrale structuur. We gaan nu meer op segmentniveau regelen, met als doel om nog meer synergievoordelen te behalen en onderdelen sneller te integreren. Ook gaan we ons portfolio van bedrijven en producten steeds meer opschonen om een hogere toegevoegde waarde te kunnen bieden aan de klanten, een hogere ebita-marge te realiseren en een hoger rendement op ge誰nvesteerd kapitaal te genereren. We hebben als doel om minstens naar de 16% voor belastingen te gaan, tegen 13-14% nu.'

Wat betekent dat voor de segmenten?

'We stellen een aantal vragen: in welke eindmarkten zitten we, hoeveel procent is dat en willen we dat verder uitbreiden? We hebben nu vier segmenten, waarvan Building Installations de grootste is. De andere drie moeten een groter deel van het totaal gaan uitmaken, maar Building Installations moet tegelijk blijven groeien. Regionaal zijn we erg afhankelijk van West-Europa, hoewel we inmiddels ook al 22% van de omzet uit Amerika halen. We willen dat ook de andere regio's een groter deel voor hun rekening gaan nemen. Ook naar de eindmarkt willen we diversificatie houden, maar we willen ook top-3-posities innemen. Als we geen acquisitiemogelijkheden zien om de positie van onze bedrijven te vergroten, kunnen we die bedrijven beter integreren of zelfs afstoten.'

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z046 46

16-12-15 16:46

INTERVIEW | 47

Ligt bij afstoten de nadruk op Flow Control (Building Installations, Climate Control en Industrial Controls) of Industrial Services?

'Ik denk op Flow Control, omdat we daar de meeste acquisities hebben gedaan. Daardoor hebben we wat meer overlap in productgroepen en zijn er productgroepen die we meer zijn gaan zien als een commodity waar minder vraag naar is doordat we zelf nieuwe producten hebben geïntroduceerd.

Bij Industrial Services gaat het om kleine lo-

'We hebben de afgelopen 25 jaar meer dan honderd acquisities gedaan, en die zijn nog niet zo ver geïntegreerd als de wereld en markt van ons verlangen'

caties met een technologie zonder voldoende groeipotentieel. Zo zit er bij het geacquireerde Impreglon een aantal locaties en technologieën die we erbij hebben gekocht, maar die minder aantrekkelijk zijn. We willen 5 tot 10% van de groepsomzet de komende jaren gaan afstoten. Vorig jaar hebben we zo'n €50 mln daarvan gerealiseerd, dus we hebben nog €150-200 mln te gaan. Dat zijn onderdelen die de rendementseisen niet gaan halen.'

Bij Flow Control zal dan eerder naar Europa dan naar Amerika worden gekeken?

'Klopt. Het zijn met name bepaalde productgroepen die in Europa de laatste jaren al een dalende trend hebben laten zien. Zo geldt ook voor Flamco de 80-20-regel: met 80% van de activiteiten wordt een goede omzet gehaald, maar de resterende 20% zijn activiteiten die in de loop der jaren zijn toegevoegd maar niet echt in het bedrijf thuishoren. Die kan je wellicht beter naar derden outsourcen, zeker als je ze goedkoper kunt inkopen dan produceren. Die make-or-buybeslissing is ook een onderdeel van operational excellence.'

Aan welke regio's en segmenten wordt bij acquisities met name gedacht?

'We kijken vooral naar Industrials Controls, omdat dat segment bijna wereldwijd actief is, maar het zou ook zomaar Amerika kunnen zijn. Uitbreiding in Azië is ook een mogelijkheid, maar het valt nog te bezien of dat een acquisitie wordt. Oost-Europa zien we als een groeimarkt, in tegenstelling tot West-Europa. Ook doen we het dit jaar in Rusland niet zo slecht – in roebels. We blijven ook zeker kijken naar Industrial Services, gezien het netwerk van honderd locaties door de acquisitie van Impreglon. Daardoor hebben we ook een grote positie in NoordAmerika gekregen, zodat we daar stappen kunnen zetten. We verwachten volgend jaar in de VS veel te investeren in onze fabrieken en in Building Installations.'

Is een grotere overname ook een optie?

'In de nichemarkten waarop wij ons bewegen, zijn geen echt grote bedrijven actief.

Er zijn meer kleinere spelers die over een bepaald product of een technologie beschikken, die niet met andere partijen praten en waar wij op exclusieve basis mee kunnen onderhandelen. Voor Flow Control zijn grotere bedrijven gebruikelijker, omdat er een grote raw material-component in zit. We richten ons vooral op autonome groei en integratie van de twee grote acquisities van vorig jaar, en op nichespelers in bepaalde markten.

Dat zijn vaak middelgrote ondernemingen in plaats van heel grote. Het voordeel van grote ondernemingen is wel dat er vaak een professioneel management zit en ze hun zaakjes goed op orde hebben.'

De laatst acquisitie betrof Ventrex. Wat maakt dit bedrijf aantrekkelijk?

'Ventrex heeft slechts een beperkt aantal producten die helemaal zijn geautomatiseerd qua productietechnologie. Het zijn ook voornamelijk producten met een doorlooptijd van vijf tot zeven jaar, met name op het gebied van Automotive, dus je weet redelijk zeker welke volumes je voor een klant mag doen en dus of automatiseren zinvol is.

Hierdoor neem je een heel sterke positie in voor de klant, waardoor je een bovengemiddelde marge kunt realiseren. Die marge ligt hoger dan die van het segment, waarmee je dat ook weer omhoog helpt. Ons bedrijf VTI stond erg op zichzelf en nu brengen we het samen met Ventrex om gezamenlijk de marktposities uit te bouwen. Naar dit soort acquisities zullen we vaker kijken: acquisities met een bovengemiddelde marge die

JOHN EIJGENDAAL AALBERTS INDUSTRIES 2009-heden 1999-2009 1994-1998 1989-1994

Cfo Aalberts Industrie en directielid Financieel directeur Aalberts Controller Aalberts Assistent-controller Aalberts

AALBERTS INDUSTRIES

30 25 20 15

2011

2012

2013

2014

2015

De aandelenkoers van Aalberts heeft een aardige rit gemaakt vanaf 2012.

iets toevoegen, maar wel in markten waar ze leidend zijn of daar heel dicht tegenaan zitten.'

Waar kunnen de marges van Flamco en Impreglon in de tweede jaarhelft uitkomen?

'Zoals aangegeven bij de halfjaarcijfers, zullen die van Flamco tussen de 8 en 9% uitkomen. Het kan ook ietsje meer worden, want september, oktober en november zijn de belangrijke maanden. Flamco ligt goed op koers. Impreglon ligt iets achter. We willen voor beide in twee tot drie jaar op een ebita-marge van 10 tot 12% komen. Dit is nog steeds een realistische doelstelling, die we voor Flamco waarschijnlijk al wat eerder kunnen realiseren. Voor Impreglon denken we aan een marge tussen de 7 en 8% over het hele jaar, en hopelijk kunnen we in de tweede helft wat hoger in die bandbreedte uitkomen. Dat is realistisch, omdat wij door een squeeze-out-procedure niet volledig konden ingrijpen en je het bedrijf zo moet laten tot alle formaliteiten zijn afgewikkeld, maar ook omdat Impreglon aan machinebouw is gerelateerd waardoor de start in het eerste kwartaal wat traag was.' < 18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z047 47

16-12-15 16:46

48 | SERVICE

Nike komt 22 december met zijn tweedekwartaalcijfers over gebroken boekjaar 2016. De verwachtingen zijn hooggespannen na een goed eerste kwartaal met meer rechtstreekse internetretail.

AGENDA 22 december 29 december 6 januari 7 januari 8 januari 13 januari 14 januari 15 januari

Nike, tweede kwartaal 2016 Galapagos, buitengewone vergadering 2016 Batenburg Techniek, laatste dag openbaar bod Sligro, omzetcijfers 2015 VNC, omzetcijfers 2015 TNT Express, laatste dag openbaar bod Snowworld, jaarresultaat 2014/2015 Intel, jaarresultaat 2015 JPMorgan Chase, jaarresultaat 2015 Citigroup, jaarresultaat 2015 Wells Fargo, jaarresultaat 2015

EX-DIVIDEND 21 december 4 januari 6 januari

Total SA €0,61(k) Cisco $0,31(k) Verizon $0,56(k)

k = kwartaal, h = halfjaar, j = jaar

foto: ANP

MACROCIJFERS REGISTER FONDS

PAG

Aalberts Industries 46 AMG 36 Apple 21 Arcadis 25 ArcelorMittal 17 Credit Suisse 7,875% 45 02/24/2041 Deutsche Bank 38 DuPont 39 Fagron 26, 37 Gemalto 36 Goldman Sachs 39 Goud 20 ING 37 Intel 39 iShares Euro Stoxx Small ETF 26 iShares Silver Trust 45 Microsoft 27, 35 Naturex 8 Novartis 38

FONDS OCI Olie Reesink SEB SPDR Energy Select Sector SPDR Gold Shares Templeton Global Bond Fund Tienjaarsrente Italië Tienjaarsrente Portugal Tienjaarsrente Spanje UniQure USD/JPY Value8 Vanguard Dividend Appreciation ETF Vivendi Wal-Mart WTI-olie

21 december PAG 37 8 6 27

22 december

26 8 45 10 10 10 6 12 26 26 38 25 36

23 december

Huizenprijzenindex Nederland (verwacht: -; vorig: 3,4%) Consumentenvertrouwen eurozone (verwacht: -; vorig: -5,9) Producentenprijzen Duitsland (verwacht: -; vorig: -2,3%) persoonlijke consumptie VS (verwacht: -; vorig: 3,0%) Inflatiecijfers VS (verwacht: 1,3%; vorig: 1,3%) BBP VS gecorrigeerd voor inflatie (verwacht: 1,9%; vorig: 2,1%) Bestaande huizenverkopen VS (verwacht: 0,0%; vorig: -3,4%) Balans publieke uitgaven VK (verwacht: -; vorig: -£4,0mrd) Stijging persoonlijk inkomen VS november (verwacht: 0,2%; vorig: 0,4%) Duurzame goederen orders VS (verwacht: -0,4%; vorig: 2,9%) Duurzame goederen orders VS excl. transport (verwacht: 0,0%; vorig: 0,5%) Nieuwe huizenverkopen VS (verwacht: 1,5%; vorig: 10,7%) BBP VK gecorrigeerd voor inflatie (verwacht: -; vorig: 2,3%)

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z048 48

16-12-15 18:20

SERVICE | 49

24 december

25 december

27 december 28 december 29 december

foto: ANP

30 december

Lopende rekening VK (verwacht: -; vorig: -£16,8mrd) Totale bedrijfsinvesteringen VK (verwacht: -; vorig: 6,6%) Producentenvertrouwen Nederland (verwacht: -; vorig: 4,0) BBP Nederland gecorrigeerd voor seizoenen (verwacht: -; vorig: 0,1%) BBP Nederland gecorrigeerd voor inflatie (verwacht: -; vorig: 1,9%) Importprijzen Duitsland (verwacht: -; vorig : -4,1%) Werkloosheid Japan (verwacht: -; vorig: 3,1%) Huishouduitgaven Japan (verwacht: -; vorig: -2,4%) Winkelverkopen Duitsland (verwacht: -; vorig: 2,1%) Huizenprijzen VK (verwacht: -; vorig: 3,7%) Handelsbalans VS (verwacht: -; vorig: $58,41mrd) Groei geldhoeveelheid eurozone (verwacht: -; vorig: 5,3%)

Duurzame goederen werden vorig jaar nog gretig gekocht, met een stijging van 2,9% in de VS. Vooral vrachtwagens, treinen en andere transportmiddelen werden veel aangeschaft. Dit jaar loopt de vraag naar transportmiddelen terug, wat te zien is in de koersen van bijvoorbeeld Union Pacific en Cummins. Investeringen in andere duurzame goederen blijven echter naar verwachting overeind, waardoor de totale uitgaven gelijk blijven.

COLOFON

JAARGANG 59, NUMMER 51

POSTADRES Postbus 152, 1000 AD Amsterdam E-MAIL beleggersbelangen@reedbusiness.nl WEBSITE www.beleggersbelangen.nl / www.reedbusiness.nl UITGEVER/HOOFDREDACTEUR BELEGGERS BELANGEN EN BELEGGERSBELANGEN.NL Johan Brinkman, johan.brinkman@reedbusiness.nl ADJUNCT-HOOFDREDACTEUR Stephen Hendriks, stephen.hendriks@reedbusiness.nl EINDREDACTIE Take Ligteringen; Jacqueline Hoefnagels, Gerhard Verduijn REDACTIE Jaap Barendregt, jaap.barendregt@reedbusiness.nl Menno van Hoven, menno.van.hoven@reedbusiness.nl Hildo Laman, hildo.laman@reedbusiness.nl Karel Mercx, karel.mercx@reedbusiness.nl Freek Tewes, freek.tewes@reedbusiness.nl VORMGEVING Engel Kluis, Mimi Sugarman, Paula Tel, Mieke Vaas MEDEWERKERS Erwin Blok, Wubbe Bos, Hendrik Jan Davids, Ellen Engelhart, Harry Geels, Erik Jansen, Marnix Quee, Ivan Snurer, Harriët Verbeek, Froukje Wattel Financieel journalisten: Jeroen Boogaard, Michiel Pekelharing, Peter Schutte, Christian Slagter, Anneloes Viskil MANAGING DIRECTOR Erwin van Luit MARKETING Arnold Verschoor, arnold.verschoor@reedbusiness.nl PRODUCTIE EN DISTRIBUTIE Natalie Leenstra-Drost, Loes Mes DRUKKERIJ Senefelder Misset Doetinchem GRAFIEKEN EN TABELLEN Data: Bloomberg (tenzij anders vermeld) ABONNEMENTSPRIJZEN Compact-bundel: jaar €222,50; halfjaar €114,95; kwartaal €59,95 Standaard-bundel: jaar €354,95; halfjaar €179,95; kwartaal €94,95 Compleet-bundel: jaar €429,95; halfjaar €224,50; kwartaal €116,95 Buitenlandse abonnementen kennen een verzendtoeslag. Losse nummers €5,95.

Automatische incasso is gratis; een acceptgiro kost €2,50.

ABONNEMENTEN, BEZORGING EN NABESTELLINGEN Telefoon 0314 358 358 (tussen 8.30 en 17.00 uur) Website www.beleggersbelangen.nl/klantenservice Adres Postbus 808, 7000 AV Doetinchem BNP Paribas NL88BNPA0227989597 Abonnees kunnen het tijdschrift elke donderdag vanaf 10 uur lezen op www.beleggersbelangen.nl.

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Opgave via website of bij Klantenservice: Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk dertig dagen voor de vervaldatum telefonisch wordt opgezegd bij Klantenservice. Voor informatie over uw lopende abonnement kunt u eveneens contact opnemen met Klantenservice. Adreswijziging s.v.p. drie weken van tevoren schriftelijk doorgeven, bijvoorbeeld via een TNT Post Verhuisbericht. Oude nummers zijn uitsluitend telefonisch te bestellen, ad €6,65.

ADVERTENTIE VERKOOP Elsevier Media Telefoon 020 515 96 11 E-mail info@elseviermedia.nl Website www.elseviermedia.nl ADVERTENTIE AFHANDELING (TRAFFIC) Telefoon 0314 349 743 © 2015 REED BUSINESS Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd door middel van boekdruk, foto-offset, fotokopie, microfilm of welke andere methode dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van Reed Business bv zijn van toepassing de algemene voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel in Amsterdam, Handelsregister Amsterdam nr. 33.293.475. De algemene voorwaarden die van toepassing zijn op uw abonnement zijn per 1 december 2011 op enkele onderdelen gewijzigd. De belangrijkste wijzigingen zijn dat de tekst in lijn is gebracht met de relevante huidige wettelijke bepalingen en dat voor consumenten de nieuwe wettelijke regeling met betrekking tot het opzeggen van abonnementen is verwerkt. De algemene voorwaarden zijn in te zien op www.reedbusiness.nl/contact/voorwaarden, waar u deze kunt printen en opslaan. Beleggers Belangen bevat informatie en wenken, die met de meeste zorgvuldigheid zijn samengesteld. Reed Business en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie en wenken. De gegevens zoals wij die van u hebben ontvangen, kunnen worden gebruikt voor het toezenden van informatie en/of aanbiedingen door Reed Business en speciaal geselecteerde bedrijven. Indien u dit niet wenst, gelieve u een briefje te sturen naar Reed Business, t.a.v. Adresregistratie, Postbus 808, 7000 AV Doetinchem.

18 december 2015 | BELEGGERS BELANGEN 51

15bel051z049 49

16-12-15 18:20

50 | TOT SLOT

Bent ook u bereid deze tien vragen te beantwoorden, stuur dan een mailtje naar beleggersbelangen@reedbusiness.nl Vergeet uw telefoonnummer niet te vermelden. Bij voorbaat dank.

10 VRAGEN BELEGGER VAN DE WEEK

In de tijd dat haar drie kinderen op school zitten, belegt Sandy Bonfrère (45) in sprinters en opties. 'Heb je nog wat verdiend, mam?' vraagt de oudste vaak als ze uit school komt.

tekst: Froukje Wattel Bonfrère belegt uitsluitend voor de korte termijn met opties en sprinters.

1 Waarom bent u met beleggen begonnen?

'Ik had al heel jong interesse in beleggen, maar ik had er vroeger geen geld voor. Eerst een huis kopen, kinderen krijgen en opvoeden... Maar in 2008, net voordat de crisis begon, had ik wat dollars over en die heb ik belegd op de Amerikaanse beurs. Helaas ben ik te vroeg ingestapt, net vóór de crash. Dat is in sommige gevallen weer goed gekomen, in andere helaas niet. Ik heb daardoor ook meteen afgeleerd om op buitenlandse beurzen te beleggen. Je kunt het beter dicht bij huis houden, want dan kom je makkelijker aan de informatie die je nodig hebt.'

sprinters: vandaag instappen en dan na één of twee weken weer eruit. Als ik €100 winst heb op een optie, dan stap ik eruit. Ik stop er geen grote bedragen in, want het is wel risicovol beleggen: je kunt je hele inleg kwijt zijn. Zelf opties schrijven doe ik niet.'

7

'Je kunt het beste dicht bij huis beleggen, want dan kom je makkelijker aan de informatie die je nodig hebt'

Wat is uw grootste ergernis?

'Mensen die op feestjes staan te vertellen over de klappers die ze gemaakt hebben, terwijl ze hun missers verzwijgen. En dan sporen ze anderen aan om vooral ook te gaan beleggen. Ze vergeten te vertellen dat het ook mis kan gaan en dat het veel tijd kost als je met kleine bedragen belegt. Soms ben ik een hele middag bezig en dan heb ik maar €15 verdiend.'

2 Waarom bent u nu een actieve belegger?

'Omdat ik actief beleggen erg spannend vind, en omdat ik er de tijd voor heb nu de kinderen groter worden. Ik beleg bijna niet meer in aandelen, maar vooral in sprinter en opties.

Dan kan ik met een kleiner bedrag meer doen, en de aan- en verkoopkosten zijn veel lager dan bij aandelen. Het risico is wel groter.

En je kunt je niet veroorloven om er een paar jaar niet naar te kijken – je moet er dagelijks bij blijven.'

3 Wat was uw grootste succes?

'Dat was toch op de Amerikaans beurs. Ik kocht aandelen Cheniere Energy voor $2,50.

Per ongeluk kocht ik er 4000, het dubbele van wat ik eigenlijk van plan was. Enfin, eerst zakte het aandeel naar $1,15, maar daarna steeg het naar $5.'

4 Wat was uw grootste teleurstelling?

'Datzelfde Cheniere Energy helaas. Het bleek in 2014 gestegen te zijn naar $80, maar toen was ik er allang uitgestapt. Ik kwam het aan-

8 deel nog wel af en toe tegen in mijn virtuele portefeuille. Zo werd ik er steeds aan herinnerd dat ik $310.000 winst had gemaakt als ik niet was uitgestapt. Ik heb het nu maar uit die virtuele portefeuille gewist en weet inmiddels dat je een stoploss kunt gebruiken.'

Welke belegger bewondert u het meest?

'Bewonderen is een groot woord, maar Warren Buffett heeft het wel erg goed gedaan. Op zijn elfde begonnen met kranten en later colablikjes en flipperkasten. Dat is nou een echte ondernemer pur sang.'

9 5 Hoeveel tijd besteedt u aan beleggen?

'Minimaal vier uur per dag. Eerst van 9 tot half twaalf. Dan haal ik de kinderen van school, waarna ik 's middags weer ga kijken hoe de Amerikaanse beurs is geopend. Dan ben ik er tot half zes mee bezig, wanneer het tijd is voor huiswerk en eten koken. O ja, en om 10 uur 's avonds kijk ik nog even hoe Amerika gesloten is. De kinderen vinden het al heel normaal.

De oudste, van 16, vraagt vaak: ''Heb je nog wat verdiend, mam?' Zij wil sprinters voor haar volgende verjaardag.'

6 Wat is uw beleggingsstijl?

'Ik beleg voor de korte termijn in opties en

Wat verwacht u de komende tijd van de beurs?

'Het ECB-besluit over uitbreiding van het QE-programma komt eraan, dus ik verwacht het nodige optimisme, en een beurs die zal stijgen tot zo'n 485. Een eindejaarsrally dus, maar ook een voortzetting daarvan in januari 2016.'

10 Welke tip hebt u voor andere beleggers?

'Beleg nooit met geleend geld. Ook van je eigen beleggingen kun je al wakker liggen als het niet goed gaat. Als het om geld van een ander gaat, dan doe je geen oog meer dicht.

Beleggen is leuk, maar ga er geen geld voor lenen.' <

BELEGGERS BELANGEN 51 | 18 december 2015

15bel051z050 50

16-12-15 16:47

BENUT KANSEN DIE

ANDEREN MISLOPEN

Succesvol beleggen vereist een scherpe kijk op potentiële kansen, die anderen wellicht over het hoofd zien. Bij Franklin Templeton, met meer dan 65 jaar ervaring, weten we hoe we kansen kunnen ontwaren in beleggingscategorieën, marktcycli, en de hele wereld.

Meer informatie vindt u op onze website: www.franklintempleton.nl De beleggingsdoelstellingen, risico’s, onkosten en vergoedingen van het fonds dienen nauwkeurig bekeken te worden alvorens te beleggen. Informatie vindt u terug in het prospectus en het document met essentiële beleggersinformatie, dat u bij uw financieel adviseur kunt verkrijgen. Alle beleggingen houden risico’s in, inclusief mogelijk verlies van kapitaal. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Aandelenprijzen kunnen snel en intensief fluctueren, door factoren die individuele bedrijven, bepaalde industrieën of sectoren kunnen aantasten, of door algemene marktcondities.

Uitgegeven door Franklin Templeton Investment Management Limited (FTIML) – World Trade Center Amsterdam, H-Toren, 16e verdieping, Zuidplein 134, 1077 XV Amsterdam – Tel: +31 20 575 2890 – Fax: +31 20 575 2892. FTIML is gemachtigd en gereguleerd in het Verenigd Koninkrijk door de Financial Services Authorities en is gemachtigd om investeringszaken in Nederland te doen door de Autoriteit Financiële Markten (AFM).

© 2015 Franklin Templeton Investments. Alle rechten voorbehouden.

DIRECT BELEGGINGSKANSEN ZIEN De technische indicatoren, alerts en uitgebreide grafieken van IG houden u op de hoogte van veranderingen in de markt, zodat u snel nieuwe kansen ontdekt.

Open nu gratis een beleggingsrekening op IG.com

Verliezen kunnen groter zijn dan uw initiële inleg

IG.com INDICES | AANDELEN | FOREX | GRONDSTOFFEN | BINARIES