FEN VE TEKNOLOJİ Örnek X bakteri türü uygun koşullarda bir bölünmeyi 20 dakikada tamamlayarak çoğalmaktadır. Buna göre bir X bakterisinden uygun koşullarda, 2 saat sonra kaç bakteri oluşur? Çözüm 2 saat = 2 x 60 = 120 dakika Bakteri 20 dakikada bir mitoz bölünmeyi ta120 mamladığına göre 120 dakikada —— = 6 mitoz 20 bölünmeyi tamamlar. Bu durumda n = 6 alınıp, 2n formülü kullanılırsa oluşan bakteri sayısı; 2n = 26 = 64 olur. Mitoz bölünme çekirdek bölünmesi (karyokinez) ve sitoplazma bölünmesi (sitokinez) olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi geçirir. İki mitoz arasında gerçekleşen bu evreye interfaz denir. Bu evrede; DNA kendini eşler ve miktarı iki katına çıkar. Böylece her kromatin iplikçiğinin eksiksiz bir eşinin yapılması sağlanır. Sentriyoller kendini eşler. Hücredeki ATP sentezi, protein sentezi ve büyüme gibi metabolik faaliyetler çok hızlıdır. İnterfaz evresinde, çekirdekteki kromatin mikroskop altında çok belirgin olarak gözlenmez.
Çekirdek Bölünmesi (Karyokinez) Çekirdek bölünmesi; profaz, metafaz, anafaz ve telofaz olmak üzere birbirini takip eden 4 evrede tamamlanır.
Profaz Kromatin iplikçikleri helezon şeklinde kıvrılarak, kısalıp kalınlaşır ve kromozomları oluşturur. Bu evrede kromozomlar, birbirine sentromerle bağlı ikişer iplikçik hâlindedir. Bu iplikçiklerin her birine kardeş kromatit adı verilir. Her bir kromatitte tek bir DNA molekülü bulunur. İnterfazda eşlenen sentriyoller ayrılarak her biri bir kutba gitmeye başlar ve aralarında iğ iplikleri oluşur. İğ iplikleri kasılgan özelliğe sahip özel bir proteinden yapılmıştır.
Evrenin sonuna doğru çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur. Kromozomlar hücrenin ekvator düzlemine (orta kısmına) doğru gidecek biçimde harekete geçer.
Metafaz Sentromerleri ile iğ ipliklerine bağlanan kardeş kromatitlerin hücrenin ekvator düzlemine ulaşmasıyla metafaz başlar. Kromatitler ekvator düzlemine genellikle bir çember gibi, bazen de karışık olarak dizilirler. Kromatitler metafaz evresinde en kısa ve en kalın biçimlerini alırlar. Bu nedenle kromozomların incelenmesi için en uygun evre metafazdır.
Anafaz Her bir kromozomun sentromeri belirgin olarak ikiye bölünür ve kardeş kromatitler birbirinden ayrılır. Kromatitler sentromerleri ile iğ ipliklere tutunarak zıt kutuplara çekilmek üzere harekete geçer. Kromatitlerin kutuplara doğru çekilmesi, kasılgan özelliğe sahip olan iğ ipliklerinin boylarının 1/5 oranında kısalması ile gerçekleşir. Kromatitler kutuplara ulaştığı anda anafaz evresi biter. Kromatitler birbirinden ayrıldıktan sonra kromozomlar yavru kromozom olarak adlandırılır. Yavru kromozomların yapısında birer tane DNA molekülü bulunur.
Telofaz Kromozomların helezonları çözülür, boyları uzayıp incelir ve interfazda olduğu gibi kromatin iplikçikleri hâline gelir. Her bir kutuptaki kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur ve çekirdekçik meydana gelir. Böylece iki yavru çekirdek oluşmuş olur.
Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez) Bitki ve hayvan hücrelerinde interfaz ve mitoz bölünmenin evreleri benzer olmasına rağmen, sitoplazma bölünmesinde farklılık görülür. 13