Equipo Dinamización da Lingua Galega
CEIP A Ponte (Lugo)
“Caneiro”
Equipo Dinamización da Lingua Galega
Índice
CEIP A Ponte (Lugo)
Actividades Ed . Infantil ........................................1-2 Actividades 1º Ed . Primaria................................3-4 Actividades TEA................................................................5 Actividades 2º Ed . Primaria .................................6-8 Actividades 3º Ed . Primaria ...............................9-10 Actividades 4º Ed . Primaria ...........................11-12 Actividades 5º Ed . Primaria ...........................13-15 Actividades 6º Ed . Primaria ...........................16-18 Técnicas e colaboracións.....................................19-20 Bibliograf ía
Equipo Dinamización da Lingua Galega
Educación Infantil
Ola!, chámome Manuel María. Nacín na casa das Hortas. Fun estudar o bacharelato aos Maristas en Lugo. Despois fun estudar a Santiago. Traballei como procurador en Monforte . Cando me retirei fun vivir á Coruña .
SEGUE OS CAMIÑOS QUE ME LEVARON DUN LUGAR A OUTRO.
ARÍA M L E M AN U
L et
16 ras Galegas 20
1
CEIP A Ponte (Lugo)
Son moi amigo dos animais e das plantas. Escribín un libro “O bigote de Mimí”. Nel conto a historia de Fiz un neno ao que tamén lle gustan os animais. Tiña un can chamado Pufi e un gato chamado Mimí . A Mimí como a todos os gatos gustáballe cazar ratos.
MARCA O CAMIÑO QUE TEN QUE SEGUIR O GATO PARA PILLAR O RATO.
Equipo Dinamización da Lingua Galega
REPASA AS LETRAS E VERÁS O NOME DO AUTOR A QUEN SE LLE DEDICAN AS LETRAS GALEGAS NO 2016
AGORA VAS FACER UN MARCAPÁXINAS DE MIMÍ, O GATO DE FIZ. 1. COLOREA O GATO. 2. RECORTA POLOS PUNTIÑOS. 3. PON UN PAU DE XEADO ENTE AS DÚAS CARAS DO DEBUXO. 4. ÚNTAAS CO PEGAMENTO. 5. AGORA XÚNTAAS E DEIXA SECAR.
M
ÍA R A M L ANUE
L et
16 ras Galegas 20
2
CEIP A Ponte (Lugo)
Equipo Dinamización da Lingua Galega
ARÍA M L E M AN U
L et
16 ras Galegas 20
3
Ed. Primaria 1º RECITA ESTE POEMA DE MANUEL MARÍA E LOGO FAI ESTA DIVERTIDA MANUALIDADE, XA VERÁS COMO SE BALANCEA.
CEIP A Ponte (Lugo)
Caracol Caracol, col, col; caracol , caracoleiro: ¡pon os teus cornos ao sol xa que es tan frioleiro! Ao lombo levas a casa, Caracol, caracoleiro: ¡e deixas cintas de seda Engalanando o carreiro!
1. COLLE UNHA CARTOLINA. 2. COA AXUDA DA REGRA FAI UNHA TIRA LONGA. 3. ENRÓSCAA PARA OBTER O CARACOL. 4. PONLLE UN POUCO DE CELLO OU UNHA GRAMPA. 5. RECÓRTALLE OS CORNOS. 6. DEBÚXALLE OS OLLOS E A BOCA
Caracol, col, col; caracol , caracoleiro: ¡pon os teus cornos ao sol ao sol os teus cornos pon!
CONTA OS CARACOIS QUE APARECEN DEBUXADOS. COLOREA CADA UN DUNHA COR PARA QUE CHE SEXA MÁIS DOADO CONTALOS
Equipo Dinamización da Lingua Galega
PICA OU RECORTA AS PEZAS PARA FACER O CREBACABEZAS.
M
ÍA R A M L ANUE
L et
16 ras Galegas 20
4
CEIP A Ponte (Lugo)
ORDENA ESTAS IMAXES DA VIDA DE MANUEL MARÍA
Equipo Dinamización da Lingua Galega
ARÍA M L E M AN U
L et
16 ras Galegas 20
5
TEA
CEIP A Ponte (Lugo)
Equipo Dinamización da Lingua Galega
6
Ed. Primaria 2º
CEIP A Ponte (Lugo)
ÁRBORE XENEALÓXICA DE MANUEL MARÍA
M
ÍA R A M L ANUE
L et
16 ras Galegas 20
Pon cada imaxe onde corresponda:
Estes son os membros da familia de Manuel María, une cada foto co nome correspondente:
Consuelo Mª Antonia Pastora
Antonio José Ramón Antón María Xesús María Xosé María
Equipo Dinamización da Lingua Galega
ARÍA M L E M AN U
L et
16 ras Galegas 20
7
CEIP A Ponte (Lugo)
A MANUEL MARÍA GUSTÁBANLLE MOITO OS PAXAROS. A TODOS ESTES QUE VES AQUÍ DEDICOULLES POEMAS. IMOS VER CANTOS COÑECES. PONLLE A CADA UN O SEU NOME.
O MERLO O señor Merlo larpeiro na ponla máis alta está. ¡Está subido á cerdeira e, dela, non baixará! Está come que te come, non ten trazas de parar. ¡O señor Merlo larpeiro sen cereixas nos ha deixar!
ESCREBINTE ANDORIÑA CARRIZO MERLO PARDAL CUCO PEGA
O señor Merlo lambón, o señor Merlo larpeiro, ¡coa inchente que colleu ten rebentado o peteiro! -Ai, home: ¿non tes vergoña? ¡debes estar a estoupar! LE O POEMA DE MANUEL MARÍA E CONTESTA A ESTAS PREGUNTAS:
Equipo Dinamización da Lingua Galega
M
ÍA R A M L ANUE
L et
16 ras Galegas 20
8
ESTAS POBOACIÓNS FORON IMPORTANTES NA VIDA DO AUTOR. SITÚAAS
CEIP A Ponte (Lugo)
Equipo Dinamización da Lingua Galega
ARÍA M L E M AN U
L et
16 ras Galegas 20
9
Ed. Primaria 3º
CEIP A Ponte (Lugo)
Mira as pistas para poder facer esta sopa de letras sobre a vida de Manuel María . Vila na que traballou de procurador. Cidade na que estudou o bacharelato. Nome da súa dona. Era coñecido como o poeta desta comarca.
Nome da libraría que tivo en Monforte. Mes do seu nacemento. Primeiro apelido de Manuel María. Profesión dos pais de Manuel María.
A MANUEL MARÍA COÑÉCESELLE COMO “O POETA CHAIREGO”, ISO SIGNIFICA DA “TERRA CHÁ”. EL NACEU NO CONCELLO DE OUTEIRO DE REI QUE AGORA NON PERTENCE Á TERRA CHA. INFÓRMATE, E NESTE MAPA DAS COMARCAS DE GALICIA COLOREA DE VERMELLO Á COMARCA Á QUE PERTENCE AGORA OUTEIRO DE REI E EN VERDE A TERRA CHÁ.
Equipo Dinamización da Lingua Galega
Lede na clase o conto “O bigote de Mimí”. Aquí tedes un anaco para que podades contestar ás preguntas.
<<… O gato Mimí era moi dado, manso e agarimoso. Tratábase dun gato precioso e moi murmurador ou cazador, que ven ser o mesmo. Os ratos tíñanlle un medo enorme. Rato que se atrevía a aparecer na casa de Fiz pagaba moi cara a súa valentía pois remataba, primeiro entre unllas e os afiados dentes do Mimí e, despois, no su bandullo…>>
M
ÍA R A M L ANUE
L et
16 ras Galegas 20
10
CEIP A Ponte (Lugo)
Como se titula o libro?.............................................................................. Quen é o seu autor?.................................................................................... Quen é o protagonista principal do conto?............................................. Como se chamaba o dono do gato?......................................................... Que outro animal había na casa?............................................................. Onde pensades que estaba situada a casa: na centro da cidade, nas aforas...?...................................................................................................... No conto hai unha pequeniña trampa referida ao aniversario de Mimí. Sabes cal é?..................................................................................... Fixádevos no debuxo e facede frases nas que apareza: “en fronte de”, “ao carón de”, “detrás de”, “ao fondo”.
Equipo Dinamización da Lingua Galega
ARÍA M L E M AN U
L et
16 ras Galegas 20
11
Ed. Primaria 4º
CEIP A Ponte (Lugo)
Galiza Galiza docemente está ollando ao mar: ¡ten vales e montañas e terras para labrar! Ten portos, mariñeiros, cidades e labregos ¡cargados de traballos, cargados de trafegos! Galiza é unha nai velliña, soñadora: ¡na voz da gaita rise, na voz da gaita chora!
Que mares e océanos rodean Galicia?............................................. ............................................................ ............................................................ ............................................................
Galiza é o que vemos: a terra, o mar, o vento... ¡Pro hai outra Galiza que vai no sentimento!
Cita dúas cidades galegas da costa?................................................. ........................................................................................................................ Cita dúas cidades galegas de interior?............................................ ........................................................................................................................ Manuel María fíxolle varios poemas a un río, cal? .................... ...... Coñéceslle algún afluente?........................................................... Que significado ten a expresión “O Miño leva a fama e o Sil a auga”? Manuel María naceu en ..................................................................... a que comarca pertence na actualidade?................................... e a que provincia? ...................................................................................... El considerábase poeta da Terra Chá. Que poboacións coñeces desta comarca................................................................................... Que xentilicio usamos para a xente da Terra Chá ..................... ... e para os de Monforte...................................................................... Manuel María exerceu como procurador en Monforte, a que comarca pertence?................................................................................
Equipo Dinamización da Lingua Galega
M
ÍA R A M L ANUE
L et
16 ras Galegas 20
12
CEIP A Ponte (Lugo)
Cando imos á biblioteca temos que cubrir uns datos sobre o libro que queremos solicitar. Pon a cada número o que lle corresponde. (Autor, título, colección, editorial)
1.- ............................................................ 2..- ............................................................ 3.- ............................................................. 4.- .............................................................. Tamén teñen todos posta unha etiqueta para identificalos e localizalos dentro da biblioteca. Sabes como se chama esa etiqueta. Se non o sabes pregúntalle á bibliotecaria ou fíxate na ficha que debes cubrir porque aí atoparás a resposta. .................................................................... ..
Aquí están os símbolos de Galicia. Falta un, cal é?............................... Busca información na biblioteca do Centro na Enciclopedia Galega ou ben na web para saber quen escribiu a letra do noso himno e quen compuxo a música. Autor da música .............................. Autor da letra ..................................
Equipo Dinamización da Lingua Galega
ARÍA M L E M AN U
L et
16 ras Galegas 20
13
Ed. Primaria 5º
Fai moito tempo que o home aprendeu a aproveitar a auga. Os muíños son un aproveitamento tradicional da forza da auga. No muíño tradicional, a forza da auga move o rodicio que á súa vez fai que se mova unha gra pedra chamada “moa” sobre outra fixa chamada “penedo ou pé” e así é como se desfai o gran convertíndoo en fariña. Dependendo da propiedade podemos clasificalos en muíños de herdeiros que pertencían a varios veciños e moíase por quendas e o outro tipo son os
CEIP A Ponte (Lugo)
muíños de maquía que pertencían a un só propietario e cobraban en cartos ou en especie se moían para outros. Ao longo da xeografía galega, temos milleiros de muíños aproveitando todas as augas: unhas son en ríos abondosos e cumpridos, outros en regos cativos. Lamentablemente a maioría deles estás en estado de abandono camuflados entre silvas e bidueiros. Lede este poema:
O muíño O muíño roula, roula. O muíño é roulador: ¡Volve as augas do regato en muíño cantador!
O muíño é cantador. O muíño é cantareiro: ¡volve notas musicais as ondiñas do regueiro!
O muíño roula, roula e non deixa de roular ¡e coas augas do regato o rodicio fai cantar!
O muíño moe e moe; Nunca deixa de moer: ¡que as ondiñas do regato con canciós o fan mover!
Explica o significado das palabras subliñadas no poema. Se non o sabes podes usar un dicionario en formato papel ou ben na internet “o portal das palabras” ou o dicionario da RAG.
Equipo Dinamización da Lingua Galega
M
ÍA R A M L ANUE
L et
16 ras Galegas 20
14
CEIP A Ponte
(Lugo) Manuel María foi un escritor cunha ampla produción . Escribiu poesía , narrativa , teatro... Amante da nosa terra, ecoloxista, defensor da natureza e moi preocupado pola difusión da lingua por iso fixo moitas obras especiais para nós, os nenos.
A fala O idioma é a chave coa que abrimos o mundo: o salouco máis feble, o pensar máis profundo. O idioma é a vida, o coitelo da dor, o murmurio do vento, a palabra de amor. (…) O idioma é a forza que nos xungue e sostén. ¡Se perdemos a fala non seremos ninguén! (…) Renunciar ao idioma é ser mudo e morrer. ¡Precisamos a lingua se queremos vencer!
A que idioma se refire Manuel María neste poema?.............................................................. Que nos di Manuel María que nos pasaría se perdemos a nosa fala? Estás de acordo con el ?............................................................................... Estarías ti disposto/a a renunciar á túa fala? e Manuel María que pensaba de renunciar ao idioma?............................................................... Que idioma cres que se falaba na escola cando estudaba Manuel María?................................... Se ven un compañeiro/a de novo á escola e non quere falar en galego porque non o fala ben, non sabe a normativa, ti que lle aconsellarías?............................................................... Busca información en internet ou na biblioteca para saber que forma de goberno había cando naceu Manuel María. Busca tamén a forma de goberno da súa época de infancia e o que pasou cando el contaba 7 anos. Cando teñades a información necesaria, facede un debate para ver diferenzas e semellanzas coa época actual.
Equipo Dinamización da Lingua Galega
ARÍA M L E M AN U
L et
16 ras Galegas 20
15
Que instrumento se menciona no poema?...........................
CEIP A Ponte (Lugo)
Foi precisamente nos muíños onde naceu a peza galega por excelencia “a muiñeira”.
A gaita pasou un bo tempo no esquecemento, parecía contraria a modernidade pero hoxe en día músicos coma Susana Seivane Carlos Núñez, Cristina Pato...déronlle un novo sentido. En “youtube” poderás gozar con moitas das súas producións. Imos ver se coas pistas que che damos atopas todas as partes da gaita neste encrucillado: HORIZONTAIS 1. Saco de aire insuflado polo gaiteiro que tradicionalmente se facía con pel de año. 2. Parte da gaita que produce a melodía con 8 buratos melódicos. VERTICAIS 1. Serve para insuflar o aire no fol 2. Borlas e flocos de adorno a xogo coa funda. 3.Tubo sonoro que se coloca riba do ombreiro do gaiteiro. 4.Tubo sonoro que tamén se chama ronquillo. Aquí tedes varios muíños. A que tipo se refire Manuel María no seu poema?...................................... Infórmate na biblioteca e/ou na rede para poder contestar a estas preguntas: Que tipo de enerxía empregan?......................................................... Onde tedes visto cada un destes tipos de muíños?......................................
Saberiades construír algún deles? No noso refraneiro son moitas as alusións á gaita e aos muíños. Pregúntalle aos teus avós e aos veciños de maior idade, de seguro que che prestan unha boa axuda.
Equipo Dinamización da Lingua Galega
M
ÍA R A M L ANUE
L et
16 ras Galegas 20
16
Ed. Primaria 6º
CEIP A Ponte (Lugo)
Manuel María Fernández Teixeiro , naceu en Outeiro de Rei, o 6 de outubro do 1929.
Sempre foi un fiel defensor da nosa terra e da nosa fala ás que lle dedicou fermosos versos. Ademais do compromiso cultural tamén destacou polo seu carácter reivindicativo participando activamente na vida política, mesmo foi concelleiro no 1979 en Monforte onde defendeu coma sempre o nacionalismo galego. Con só 21 anos xa publicou o seu primeiro libro “Muiñeiro de brétemas”. Escribiu unha morea de libros tocando todos os xéneros literarios aínda que a produción máis
abondosa foi a de poesía. Os seus poemas serviron de inspiración a moitos cantantes como Uxía Senlle, Suso Vaamonde, Rof Casal, Manuel R. Crespo e grupos coma Fuxan os Ventos, A Quenlla, Milladoiro… Ao longo da súa vida recibiu moitos premios en recoñecemento ao seu labor en prol de difusión da nosa terra e da nosa lingua. No 1975 rexeitou ser correspondente pero logo ingresou na RAG no ano 2003. Morreu o 8 de setembro do 2004 na Coruña.
Para dicir o significado destas palabras podes usar o dicionario (en formato papel ou na internet “o portal das palabras” ou o dicionario da RAG.: defensor, compromiso, reivindicativo, nacionalismo, inspiración e difusión. Agora, tras ler os poemas, emparéllaos coa clasificación da dereita. Lembra que algún deles pode estar unido a máis dun.
Equipo Dinamización da Lingua Galega
17
CEIP A Ponte (Lugo)
Manuel María ten versos ateigados de referencias ao espazo xeográfico galego. Un exemplo e este poema, lédeo con atención para logo responder ás preguntas.
ARÍA M L E M AN U
L et
16 ras Galegas 20
CANCIÓN DO INTRE DE OLLAR A PROPIA TERRA (Canciós do lusco ao fusco (1970) Ergo os ollos namais polo lecer de mirar a nai terra tan fermosa. ¡Galiza para vivir, para morrer: terra túa e máis miña, terra nosa!
Estou sobre ti, ben sei, sen merecerte, tripando o teu chao, o teu torrón. A miña alma é pequena para quererte: é pequeño, para amarte, o corazón.
Terra clara e escura, ingrata e nobre. Terra pobre, sinxela e complicada. Raíz da que vimos, teito que nos cobre: nai indiferente, xorda, patria amada.
Homes e terras fante a ti, Galiza: ti es mar, terra, homes, ruín sorte. ¡Galiza na tristura e na lediza. xogándote a ti mesma a vida ou morte!
Neste poema Manuel María emprega unha morea de adxectivos para describir a nosa terra. Separa os que che parecen positivos e os que che parecen que teñen sentido negativo.
-
+
Agora tócavos tristura clara sinxela vida
atopar
os
antónimos:
Cantos versos ten o poema? ................................. Son versos de arte maior ou de arte menor?.......................... Cantas estrofas compoñen este este poema?:....................... Que tipo de rima ten?......................................................
Equipo Dinamización da Lingua Galega
Fomos de excursión á Casa-Museo de Manuel María. Os meus avós déronme 40€ para que mercara libros de Manuel María e algún chuche. Por ser un colexio facíannos un desconto do 2% do PVP .
9€
15€
M
9€
8€
9€
Polo transporte escolar teño que pagar 2€, Gastei en chuches 3€. Co que me queda vou mercar 3 libros, un deles que teña música.
L et
16 ras Galegas 20
18
ÍA R A M L ANUE
CEIP A Ponte (Lugo)
1. Cales son as combinacións posibles?. 2. Canto valerían os libros en cada caso sen ter en conta o desconto?. 3. Como me fan o 2% de desconto canto me costa realmente cada libro.? 4. Canto debo pagar? 5. Cantos cartos me sobran?
Resolve estes xeroglíficos: 1. Importante na vida do autor 2. Obra de Manuel María
Equipo Dinamización da Lingua Galega
ARÍA M L E M AN U
L et
16 ras Galegas 20
19
Técnicas utilizadas na elaboración dos carteis
CEIP A Ponte (Lugo)
En todos os carteis usáronse témperas, lapis de cores acuarelables, recortes de papel de periódico con textos en galego e fragmentos de poemas do autor agás o número 8. A fotografía da cara do autor (fotocopia) é unha constante en todos. O contido específico por cartel é como se “Galiza” da obra “Os soños na gaiola”.
“Infancia perdida” da obra “Mar Maior”, fotocopia dunha fotografía do autor e dos seus compañeiros de instituto.
Recortes da fotocopia das obras:”Muiñeiro de brétemas”, “Canto de pregos” e “Morrendo a cada intre”,. “Carné de identidade” da obra “Documentos persoais”.
“Ca r dad né de id e e cum ” da obr ntia e is”, f ntos pe “Doo r foto tocopia soag s a na rafías d de i, os o irmá pai, ns e Recortes de fotocopias de portadas da revista Xistral. “Anceios” da obra “Advento”.
“Canción para dicirlle a Saleta” da obra “Cancións do lusco ao fusco” e fotocopia dunha fotografía da cara de Saleta Goi e outra da cara do autor. “A fala” da obra “A rúas do vento ce s ibe”.
Equipo Dinamización da Lingua Galega
CEIP A Ponte (Lugo)
M
ÍA R A M L ANUE
L et
16 ras Galegas 20
20 Rotulación en negro, fotocopias das portadas dos libros: “Os soños na gaiola” e “As rúas do vento ceibe” recortes de papel cos títulos da obra de Manuel María.
Fotocopias da partitura correspondente á música “O muíño”, textos escritos á man do poema “O muíño” da obra “Os soños na
Fotocopia do logo da Real Academia Galega. “Canción do intre de ollar a propia terra” da obra “Cancións do lusco e o fusco”. Na elaboración dos carteis participou todo o alumnado: - Ed. Infantil: recortado e pegado de grandes motivos. - 1º e 2º de Primaria: recortado e cor con acuarela. - 3º e 4º de Primaria: debuxos de personaxes e retoque de fondos. - 5º e 6º de Primaria: debuxos de edificios e montaxe final con textos. Colaboran na creación de actividades baixo a dirección do Equipo de Dinamización da Lingua Galega os equipos que se relacionan: - Equipo da Biblioteca - Equipo TIC Estes tres equipos contan con profesorado de todos os niveis educativos. As actividades aquí presentadas en formato papel están tamén dispoñibles en formato dixital. Os audios das actividades interactivas son do alumnado de 6º. Temos elaborada unha web que conta con: - actividades creadas coas ferramentas de autor LIM e ARDORA - test sobre a vida e obra do autor - brincaletras - pasa-palabra en formato flash - presentación: vida e obra do autor
Equipo Dinamización da Lingua Galega
CEIP A Ponte (Lugo)
Bibliografía XAN FRAGA R., MÓNICA RODRÍGUEZ V., CARLOS DÍAZ M., XURXO SOUTO E., CAMILO GÓMEZ T. “Fotobiografía sonora de Manuel María” 2005 Ouvirmos GÓMEZ TORRES, Camilo “Escolma de Versos de trinta outono de Manuel María” 1980 Colección Ramón Cabanillas de poesía. Edicións Xistral Real Academia da Lingua Galega http://academia.gal/letras-actual Fundación Manuel María http://www.casamuseomanuelmaria. gal/ Asociación Xermolos http://www.xermolos.org/ Biblioteca virtual jsp?id=ManFern%E1
galega
http://bvg.udc.es/ficha_autor.
Asociación Galega de Escritores http://www.aelg.org/