8
A. TEORİK ÇERÇEVE: BAŞKANLIK SİSTEMİ VE PARLAMENTER SİSTEM Demokratik ülkelerde hükümet sistemi tartışmaları kuvvetler ayrılığı ilkesinin doğal bir sonucu olarak iki temel güç olan yasama ve yürütme üzerinden tanımlanırlar. Bu konulara ilişkin tartışmalarda ve ilgili formüllerde kuvvetler ayrılığı, demokrasi, hukuk devleti ve insan hakları gibi evrensel prensipler korunması gereken temel ilkelerdir. Dolayısıyla bağımsız her ülke evrensel kriterler ışığında kendi toplumsal yapısını, siyasi tecrübelerini ve geleneklerini göz önünde bulundurarak bir hükümet sistemi tercihinde bulunabilir veya yaptığı tercihi değiştirebilir. Türkiye’de seksenli yıllardan beri ortaya atılan başkanlık modeli ile ilgili tartışmalarda dikkat edilmesi gereken en temel nokta da burasıdır: Herhangi bir hükümet sisHerhangi bir hükümet temi tercihi, bizatihi korunması gereken evrensistemi tercihi, bizatihi sel bir değer değildir. Tam tersine, demokrasikorunması gereken nin konsolide edilmesi, hukuk devleti ilkesinin evrensel bir değer değildir. derinleşmesi ve insan haklarının korunması ekTam tersine, demokrasinin seninde hükümet sistemleri revize edilebilir, dekonsolide edilmesi, ğiştirilebilir ya da yeni modeller üretilebilir. Ashukuk devleti ilkesinin lolan, teklif edilen modelin hem halkın iradesiderinleşmesi ve insan ni bir takım vesayetlerle kesintilere uğratmadan hem de evrensel demokratik prensipleri güçhaklarının korunması lendirecek hükümetler üretecek nitelikte olmaekseninde hükümet sıdır. sistemleri revize edilebilir,
değiştirilebilir ya da yeni modeller üretilebilir.
Bu evrensel ilkeleri temin etmek için demokratik ülkelerde genellikle yasama ve yürütme erkleri iki temel form üzerinden dizayn edilir. Bunlardan ilki yasama ve yürütmenin birbirinden katı bir biçimde ayrıştığı ve her erkin kendi alanı dışına müdahalesinin sınırlandırıldığı başkanlık sistemleridir. İkinci temel form ise yasama ve yürütme erkleri arasında karşılıklı bir etkileşimi öngören parlamenter hükümet sistemleridir. Takip eden alt bölümlerde önce sırasıyla başkanlık sistemi ve parlamenter sistem tartışılacaktır.