Το περιβάλλον στη λογοτεχνία by Angeliki Arvanta

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2011‐2012

Υπόθεμα Α΄: ΦΥΤΑ ΠΟΥ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ Ν. ΣΕΡΡΩΝ

ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

2ο ΕΠΑΛ ΣΕΡΡΩΝ Α΄ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ

Συντελεστές

ΤΜΗΜΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΑΡ3

Κανέλλης Γιάννης Κούτρα Ελένη Μπορομπόκα Σταυρούλα Χατζηαθανασίου Κική

Υπεύθυνες καθηγήτριες: Αρβαντά Αγγελική - Αδαμίδου Ελένη

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Ομάδα 1η Λογοτέχνες της υπαίθρου 1.

Κανέλλης Γιάννης (Η/Υ)

Μπορομπόκα Σταυρούλα (γραμματέας)

Χατζηαθανασίου Κική (Συντονίστρια) 4.

Κούτρα Ελένη (δημοσιογράφος) Εκπαιδευτικοί

Αρβαντά Αγγελική --

2Ο ΕΠΑΛ ΣΕΡΡΩΝ

Αδαμίδου Ελένη

ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Υπόθεμα 1ο 2 Φυτά που καλλιεργούνται στο Ν. Σερρών

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πίνακας περιεχομένων Το περιβάλλον στη λογοτεχνία .................................................................................................................. 4 Ο προβληματισμός ..................................................................................................................................... 4 Περίληψη .................................................................................................................................................... 6 Επιμερισμός θέματος σε ομάδες ............................................................................................................... 7 Μαθητές που συμμετείχαν στην παρούσα ερευνητική εργασία ανά ομάδα ....................................... 7 ΥΠΟΘΕΜΑ 1: ....................................................................................................................................... 7 ΥΠΟΘΕΜΑ 2: ....................................................................................................................................... 7 ΥΠΟΘΕΜΑ 3: ....................................................................................................................................... 7 ΥΠΟΘΕΜΑ 4: ....................................................................................................................................... 7 Εισαγωγή .................................................................................................................................................... 9 Ιστορική αναδρομή ................................................................................................................................ 9 Υποερωτημα Α Χλωρίδα της περιοχής Σερρών ............................................................................................................. 13 Φυτά που καλλιεργούνται στο Ν.Σερρών ............................................................................................ 17 Υποερώτημα Β: ......................................................................................................................................... 18 Ψάχνοντας τα φυτά του νομού μας στη λογοτεχνία : ......................................................................... 18 ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑ Γ : ...................................................................................................................................... 34 Φυτοτοπικά τοπονύμια: ........................................................................................................................... Oδηγός φυτοτοπικών τοπονυμίων ...................................... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Επίλογος ................................................................................... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Βιβλιογραφία ........................................................................................................................................... 40

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Το περιβάλλον στη λογοτεχνία Αδέξιος μες στην ευτυχία, τρέμοντας, μήπως σπάσω ένα λουλούδι, θίξω κάποιο πουλί και σε δύσκολη θέση, εξαιτίας μου, βρεθεί ο Θεός Οδυσσέας Ελύτης, Τα Ετεροθαλή

Ο προβληματισμός… Στην αυλή του σχολείου μας και στον περιβάλλοντα χώρο υπάρχουν πολλά είδη φυτών αυτοφυή και καλλιεργήσιμα, (συγκάτοικοι μας στο νομό Σερρών για αιώνες τώρα). Διαπιστώθηκε ότι πολλοί από τους μαθητές μας δεν μπορούν να αναγνωρίσουν και να ονομάσουν τα είδη των φυτών που παρατηρούν. Με αφορμή αυτή την παρατήρηση και λαμβάνοντας υπόψη την πλούσια χλωρίδα της περιοχής μας, την ύπαρξη αρκετών ενδημικών φυτών , την αστικοποίηση και την απομάκρυνση των παιδιών από το φυσικό περιβάλλον του τόπου μας, την δυνατότητα άμεσης επαφής με το αντικείμενο, αλλά κυρίως το γεγονός ότι ο Ν. Σερρών είναι καθαρά ένας γεωργικός

νομός αποφασίσαμε να

ερευνήσουμε τα φυτά της περιοχής μας, να βρούμε την ιστορία τους, τους μύθους που τα συνοδεύουν και να καταγράψουμε τη σχέση τους με τη λογοτεχνία και την περιοχή (φυτοτοπικά τοπωνύμια). Ευελπιστώντας να αναδείξουμε στη συνείδηση όλων και ιδιαίτερα των μαθητών, που μεγαλώνοντας μέσα στο τεχνολογικό περιβάλλον της εποχής μας, έχουν ανάγκη να μαθαίνουν τη ζωή από τη φυσική της πηγή. Για την εργασία αυτή ενώθηκαν δυο τομείς του σχολείου : Ο τομέας γεωπονίας και νηπιοβρεφοκόμων ενώ τα μαθήματα του αναλυτικού προγράμματος που συνδέθηκαν με το θέμα ήταν: η Εισαγωγή στη Γεωργική Παραγωγή, η Παιδική λογοτεχνία και τα λογοτεχνικά κείμενα Για τη συλλογή δεδομένων κάναμε έρευνα: 1. Έρευνα

πεδίου:

Συλλογή

και

επεξεργασία

δεδομένων

από

πρωτογενείς πηγές (συνεντεύξεις από γονείς και συγγενικά πρόσωπα μαθητών,

γεωπόνων

της

Διεύθυνσης

Γεωργίας

Σερρών)

δημοσιεύματα τύπου 4

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

2. Βιβλιογραφική έρευνα: βιβλία, επιστημονικά και λογοτεχνικά άρθρα, διαδικτυακή βιβλιογραφία)

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Περίληψη Ο λαός μας έχει κάνει τα πάντα ποίημα, τραγούδι παραμύθι. Κάθε σημαντική εκδήλωση αλλά και κάθε μικρή, καθημερινή δραστηριότητα: από τη γέννηση ως το θάνατο, από το νανούρισμα ως το μοιρολόι. Όπως είναι φυσικό, πολλά συνδέονται με τη φύση και τις ομορφιές της από το «μαργαριταροσπαρμένο περιβόλι», και το «ψιλόλιγνο κυπαρίσσι» ως τα πολύχρωμα άνθη του αγρού. Το ποικιλόμορφο, έντονο και δύσκολο, αλλά συγχρόνως πανέμορφο και μαγευτικό ελληνικό περιβάλλον διαμόρφωνε πάντα τις συνήθειες, τα επαγγέλματα, τον τρόπο ζωής σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας. Κάθε μύθος και κάθε παράδοση του τόπου μας αναφέρετε στα φυσικά στοιχεία και στα φυσικά φαινόμενα άλλοτε με δέος και άλλοτε με αγάπη. Όσοι έζησαν και ζουν ακόμη στις περιοχές που η φύση ορίζει τη ζωή, σέβονται τη φυσική ροή και τον κύκλο της ελληνικής φύσης γιατί ξέρουν ότι τίποτα δεν γίνεται τυχαία. Μέσα από ένα γοητευτικό ταξίδι στη φύση, δίνεται έμφαση στην αγάπη για τον γενέθλιο τόπο, ενισχύεται η άμεση συνάφεια της συνέχειας της ζωής

της

χλωρίδας και της οικολογικής συμπεριφοράς του ανθρώπου, καταγράφονται κοινωνικές ανησυχίες και διακρίνεται προσπάθεια για πολιτισμική ευαισθητοποίηση. Στόχος της ερευνητικής μας εργασίας δεν είναι η επιστημονική καταγραφή της χλωρίδας του Ν. Σερρών μια και η ομορφιά και η αρμονία δεν περιορίζονται σε ένα όνομα αλλά ελπίζουμε να καταφέρουμε να σας μεταφέρουμε έστω και λίγο από τα συναισθήματα τα αρώματα από τα φυτά της περιοχής που ζούμε. Όπως λέει ο Φ. ΄Ενγκελς στο βιβλίο «Διαλεκτική της Φύσης»: «Τα γεγονότα μας υπενθυμίζουν σε κάθε βήμα, ότι δε βασιλεύουμε πάνω στη φύση, όπως κάποιος που θα βρισκόταν έξω απ’ αυτήν, κατακτητής που βασιλεύει πάνω σε ένα ξένο λαό, αλλά ότι της ανήκουμε με τη σάρκα μας, το αίμα μας και το μυαλό μας….»

Το περιβάλλον ενσωματώνει την τέχνη και την ιστορία, τους μύθους και τις παραδόσεις, τη μνήμη των ανθρώπων.

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Επιμερισμός θέματος σε ομάδες

Μαθητές που συμμετείχαν στην παρούσα ερευνητική εργασία ανά ομάδα

Ποιοι είμαστε

ΥΠΟΘΕΜΑ 1:

Φυτά που καλλιεργούνται στο Ν. Σερρών Ομάδα 1η : Λογοτέχνες της υπαίθρου • • • •

Κανέλλης Γιάννης Μπορομπόκα Σταυρούλα Χατζηαθανασίου Κυριακή Κούτρα Ελένη

ΥΠΟΘΕΜΑ 2:

«Το περιβάλλον στο δημοτικό τραγούδι» ΟΜΑΔΑ 2: Μυθοπράκτορες • • • •

Ρουμπίδου Θεοδώρα Παπαδοπούλου Αθανασία Βασίλης Κρεβάικας Σταύρος Κάπης

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

ΥΠΟΘΕΜΑ 3:

«Το περιβάλλον στο μύθο» ΟΜΑΔΑ 3: Οι πέντε ατσίδες της φύσης • • • • •

Σινανίδου Ελένη, Σέλκο Χριστίνα, Χατζηιωάννου Γρηγόρη, Αραμπά Μορφούλα Αρσος Αντώνης

ΥΠΟΘΕΜΑ 4: «Αναζητώντας το πράσινο στο παραμύθι. » ΟΜΑΔΑ 4: Τα κρινάκια του αγρού • • • • •

Μάρα Νάκου , Κωνσταντίνα Μιχαηλίδου Αλεξία Μπαρακλή . Ειρήνη Χριστοπούλου Χρήστο Σαμαρτίδη

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Εισαγωγή Ιστορική αναδρομή Η σχέση του ανθρώπου με τη φύση είναι πολύ στενή. Τη λάτρεψε , την ύμνησε , τη ζωγράφισε. Η μελέτη των γραπτών πηγών όλων των εποχών καταδεικνύει τη σχέση των προηγούμενων γενεών με τη φύση. Στην Ιλιάδα, αναφέρονται 36 είδη φυτών και δέντρων και στην Οδύσσεια 44. Μεταξύ αυτών ο κρόκος, ο σχίνος, το πράσο, το άγριο καρότο, ο βάτος, η μολόχα και η παπαρούνα. Οι αρχαίοι Θεοί συνδέθηκαν με τα φυτά και τα δέντρα: Δάφνη - Απόλλωνας, Μαρούλι Άδωνις , Λεύκη - Δίας, Ελιά - Αθηνά. και

Αρχαίοι

Έλληνες

Ρωμαίοι

διέκριναν

πάνω από 1000 είδη φυτών. Στους Βυζαντινούς χρόνους τα χόρτα και τα λαχανικά θεωρούνταν τροφές.

ευτελείς Χόρτα

και

λαχανικά γνωστά εκείνη την εποχή ήταν τα ραδίκια, η ρόκα, μολόχα, λάχανο, πράσο, καρότο,

σπανάκι,

βλίτο,

κόλλιαντρο,

μαρούλι, ραπάνι. Ο Πλάτων θρηνούσε τη χαμένη ομορφιά του αττικού τοπίου που ήταν ομορφότερη από οπουδήποτε.. Από τα τότε πράσινα βουνά και λιβάδια, λέει , δεν απόμειναν παρά « ενός νοσήσαντος σώματος οστά», αφού παρασύρθηκε από τη γη το πλούσιο χώμα. Πάντως είχαν μείνει αρκετά και πυκνά δάση στην Ελλάδα ( κυπαρίσσια, δρυς , πλατάνια , σφένδαμοι.)

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Ο Όμηρος ονόμαζε τα χόρτα των λιβαδιών « βοτάνη και ασχολήθηκε με τα ιερά και αρωματικά φυτά ενώ ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε, από επιστημονική πλευρά, μαζί τους. Ενώ ο ποιητής Ίβυκος έγραφε… Την άνοιξη οι κυδωνιές ανθίζουν Ρουφούν το νερό των ποταμών Εκεί στον απάτητο νεραιδόκηπο. Κάτω από τα ισκιερά αμπελόφυλλα.

Ο Ιπποκράτης , ο μεγάλος γιατρός της αρχαιότητας , κατάταξε τα φυτά με βάση τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Ο Θεόφραστος ο Εφέσιος είναι ο πρώτος ολοκληρωμένος γνώστης της βοτανικής και κατάταξε τα φυτά με καθαρά βιολογικές μεθόδους (450 περιγραφές φυτών) .Ο Διοσκουρίδης μας άφησε 506 περιγραφές φυτών , αλλά και οι Ηρόδοτος ,ο Ησίοδος , ο Ξενοφών, ο Θεόκριτος , ο Όμηρος, Στράβων, οι λατίνοι Βιργίλιος Οβίδιος , Αθήναιος, Παυσανίας, Γαληνός Τη

σημασία

των

δασών

τόνισε ο Πλίνιος λέγοντας ότι είναι τα

μεγαλύτερα δώρα προς τους

ανθρώπους. Την ύλη , όπως έλεγαν οι

αρχαίοι

το

ξύλο,

τη

χρησιμοποιούσαν

για

οικοδομή,

ξυλοκάρβουνο ,

στη ναυπηγική,

στα γεφύρια , στην καύση των νεκρών, στη μεταλλουργία.Τα παλάτια της Κνωσσού και της Φαιστού είχαν κιονόκρανα από ξύλο. Από το κυπαρίσσι, επειδή είχε

πολύ ανθεκτικό ξύλο ,

ναυπηγούσαν τα πλοία. Όπως μας λέει ο Οβίδιος το κυπαρίσσι προήλθε από τη μεταμόρφωση του Κυπάρισσου που κατά λάθος σκότωσε ένα ιερό ελάφι και μεταμορφώθηκε σε δέντρο για να γλυτώσει από τη θλίψη του. Από τότε θεωρείται πένθιμο και κοσμεί και σήμερα τα νεκροταφεία. Ο Θεόφραστος θεωρεί πιο κατάλληλο για τη ναυπήγηση το έλατο , το πεύκο και τον κέδρο. Ο Πλούταρχος λέει ότι όλα τα κωνοφόρα είναι αφιερωμένα στον Ποσειδώνα γιατί δίνουν την καλύτερη ξυλεία για τα πλοία. 10

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

«Χλωρίδα» λεγόταν η θεά της βλάστησης. Τη βοηθούσαν οι ώρες , κόρες της Θέμιδας και του Δία, ενώ οι Ωκεανίδες, προστάτιδες των νερών, φρόντιζαν για την ανάπτυξη των φυτών. Η Άρτεμις, δρόσιζε τα φυτά με την πάχνη κι ο αδερφός της ο Απόλλωνας τα έλουζε με τις ηλιακτίνες. Το ωρίμασμα των καρπών ήταν δουλειά της Δήμητρας και η κόρη της Περσεφόνη αντιπροσώπευε τον ετήσιο κύκλο που παρουσιάζει η εμφάνιση η ακμή και η εξαφάνιση της βλάστησης. Σε γλυπτό των Φαρσάλων παριστάνονται δυο γυναίκες , ίσως η Δήμητρα και η Περσεφόνη , να προσφέρει η μια στην άλλη λουλούδια.

Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι έχουν καταγραφεί στον 21ο αιώνα πάνω από 270,000 είδη λουλουδιών. Τα πρώτα απολιθώματα φυτών που βρέθηκαν ήταν από ξυλώδη φυτά που έμοιαζαν με μανόλιες και χρονολογήθηκαν ως 93εκ. χρονών. Οι

παλαιοβοτανολόγοι

πρόσφατα

ανακάλυψαν

μικροσκοπικά

απολιθώματα

λουλουδιών που θύμιζαν βότανα και χρονολογήθηκε η ύπαρξή τους στα 120εκ. χρόνια πριν Η χλωρίδα στην Ελλάδα αριθμεί περίπου 6000 είδη από τα οποία τα 700 υπάρχουν εδώ και πουθενά αλλού στον κόσμο! Τα 263 θεωρούνται ως σπάνια και απειλούμενα .Κάποια μέρη είναι βοτανικοί παράδεισοι, όπως ο Όλυμπος, ο Άθως , ο Ταΰγετος, τα βουνά της

Κρήτης . Η χώρα μας κατέχει τη δεύτερη θέση στην

Ευρώπη με την πρώτη να ανήκει στην Ιβηρική χερσόνησο Η παράδοση μας σε λογοτεχνία, ποίηση, πεζογραφία, και λαογραφία, με δάσκαλο τον Παπαδιαμάντη, τον Ελύτη, το Σεφέρη, Παλαμά μας μιλά για ένα κόσμο, που άνθρωποι και φύση είναι γερά δεμένοι, συνταιριασμένοι.

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

«Τριαντάφυλλο ΄χε στην αυλή και ρόδο στο ποτήρι, Μαλαματένιονε σταυρό είχε στο παραθύρι. Μα ΄ρεψε το τριαντάφυλλο, κι έσπασε το ποτήρι Κι εχάθη κι ο χρυσός σταυρός, που ΄χα στο πανεθύρι. Σαν του παιδιού τη μυρουδιά κλαράκι δεν την έχει, Μήτε ο ψιλός βασιλικός και μήτε η μαντζουράνα». Η απεικόνιση της φύσης στα λογοτεχνικά, πεζά και ποιητικά, κείμενα δεν γίνεται, βέβαια, πάντοτε με τον ίδιον τρόπο, ούτε υπηρετεί τον ίδιο σκοπό. Οι λογοτέχνες πολύ συχνά χρησιμοποίησαν τις ποικιλότροπες απεικονίσεις της φύσης για εξίσου ποικίλους αλλά άσχετους με την ίδια τη φύση σκοπούς. Είναι, συνηθισμένη στη λογοτεχνία η εκδήλωση της αγάπης στη φύση, και δεν έχουμε παρά να επιλέξουμε τα κείμενα τα οποία θα μας φέρουνε πιο κοντά της. Tο τοπίο «βιώνεται» από τους λογοτέχνες ως τόπος και τρόπος ζωής. O ήλιος, τα φυτά, τα δένδρα, οι πέτρες εξυψώνονται σε σύμβολα της λογοτεχνικής γραφής έτοιμα να υπηρετήσουν τον λογοτεχνικό σκοπό, τη στάση ζωής που οφείλει να έχει ο άνθρωπος απέναντι σ’ αυτό Παράδοση και περιβάλλον είναι δύο καλοί συνοδοιπόροι μέσα στο πέρασμα του χρόνου και η τύχη του ενός είναι οπωσδήποτε και τύχη του άλλου. Θα προσπαθήσουμε, να προσεγγίσουμε το θέμα μας, ως προβληματισμό, που θα μας ξυπνήσει το ενδιαφέρον και θα μας δραστηριοποιήσει, ώστε ξεκινώντας από την ελληνική παράδοση να φτάσουμε να γνωρίσουμε τη φύση του τόπου μας

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Xλωρίδα της περιοχής των Σερρών Σέρρες: Πολύτιμη κιβωτός της φύσης Η βλάστηση των Σερρών, όπως εξάλλου και κάθε τόπου, μπορεί να χωριστεί

σε δυο κατηγορίες: •

καλλιεργήσιμα φυτά και δέντρα και

•

αυτοφυή.

Τα καλλιεργήσιμα είναι πολλά , περισσότερο γνώριμα στους κατοίκους και ορατά στην καθημερινή τους ζωή, αφού τα σπίτια μας ακόμη γειτονεύουν με τα χωράφια και τους κήπους . Τα εδάφη του Ν. Σερρών κρύβουν μια από τις πιο ενδιαφέρουσες χλωρίδες του

κόσμου.Οι

κλιματολογικές

συνθήκες

εξασφαλίζουν

αυτάρκεια

σε

γεωργοκτηνοτροφικά προϊόντα και κηπευτικά και επιτρέπουν στους κατοίκους και στους επισκέπτες να απολαμβάνουν μια από τις ωραιότερες χλωρίδες στην Ελλάδα, αφού ευδοκιμούν πλήθος φυτών αυτοφυών και καλλιεργήσιμων, δέντρων, θάμνων, λουλουδιών, χόρτων. Κυρίαρχο στοιχείο στο φυσικό περιβάλλον του νομού Σερρών είναι η απέραντη εύφορη πεδιάδα του, που περικλείεται από οροσειρές δασώδεις, με έντονη χειμαρρική δράση. Στην πεδινή και ημιορεινή περιοχή αναπτύσσονται σημαντικοί υγροβιότοποι, διεθνούς σημασίας και αποδοχής. Σημαντικότερους από όλους είναι ο υγροβιότοπος της λίμνης Κερκίνης, ένα "θαύμα" του οποίου η μοναδικότητα ολοκληρώθηκε από την τεχνική επέμβαση του ανθρώπου πάνω στα φυσικά χαρακτηριστικά του Στρυμώνα ποταμού. Από το Στρυμώνα έχουν δημιουργηθεί, διαδοχικά, τα τελευταία είκοσι χρόνια και άλλοι μικρότεροι υγρότοποι, διάσπαρτοι γύρω και ανάμεσα στις ορυζοκαλλιέργειες του νομού, στο κεντρικό μέρος του κάμπου. Η περιοχή του δάσους Λαϊλιά, στην οροσειρά της Βροντούς, αποτελεί μεγάλη αισθητική παρουσία, με ιδιαίτερη μάλιστα φυτοκοινωνιολογική σημασία. Η βλάστηση μιας περιοχής, όπως είναι γνωστό, είναι το αποτέλεσμα της συνεπίδρασης διαφόρων παραγόντων και κυρίως της χλωρίδας, του γενικού κλίματος, της ορογραφικής διαμόρφωσης , της γεωλογικής σύστασης του εδάφους και της

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

ανθρώπινης επίδρασης , η οποία εμφανίζεται στην ιστορική και οικονομική δομή της περιοχής ή χώρας. (Ντάφης1976). Η επίδραση όλων αυτών των παραγόντων διαμόρφωσαν στην περιοχή πέντε ζώνες βλάστησης οι οποίες αντικατοπτρίζουν τη μεγάλη ποικιλία των ειδών της χλωρίδας και πανίδας του νομού (Βαβαλέκας): α) Τη ζώνη των Μεσογειακών θαμνώνων , μακία –φρύγανα ,θυμάρι, σκίντο , κουτσουπιές (από 0 έως 600μ.), β) την παραμεσογειακή ζώνη (έως 1200μ.),φυλλοβόλα πλατύφυλλα, ιτιές, βαλανιδιές, σημύδες.) γ) τη ζώνη με τα δάση από ψυχρόβια κωνοφόρα κέδρα ,κυπαρίσσια πάνω από 800μ. δ) την ορεινή -υπαλπική ζώνη (1700-1800μ.) καστανιά, οξιά, έλατα και ε) την αλπική-υψηλών ορέων έως τα 2900μ,με ποώδη και λουλούδια, βότανα , θάμνους.

Συγκεκριμένα η χλωρίδα της περιοχής των Σερρών διακρίνεται: •

Σε είδη βλάστησης από πόες, θάμνους, ξυλώδη φυτά.

•

Σε είδη (κατά μεγάλο μέρος ξυλώδη φυτά) που αναπτύχθηκαν από

παρέμβαση του ανθρώπου και, •

Σε είδη που εξελίχθηκαν φυσιολογικά (ημιορεινές και ορεινές περιοχές). Η βιοποικιλότητα στα επίπεδα των ειδών των φυτών και των φυτοκοινωνιών

παραμένει αρκετά υψηλή σε όλα τα ορεινά τοπία το νομού . Ενδεικτικά αυτών είναι τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα των διαχρονικών ερευνών που διενεργήθηκαν από τους Δ. Βολιώτη, Παπαναστάση, Καραγεωργίου, Κόκκινη, Μπαμπαλώνα και άλλους. Από τις έρευνες αυτές διαπιστώνεται πως το κάθε ένα δασικό σύμπλεγμα, όπως του Λαϊλιά, του Μενοικίου, της Κερκίνης, και των Κρουσίων, εμφανίζει την παρουσία 500-550 texa (είδη και υποείδη) τα οποία ανήκουν σε 60-70 οικογένειες και 220-230 είδη. Ένα ποσοστό 5-7% από αυτά, είναι υπό προστασία και ένα 3% περίπου θεωρούνται απειλούμενα. Εξάλλου το 26% είναι ενδημικά των Βαλκανίων και 6%, περίπου της Ελλάδας 14

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Το ίδιο όμως δεν συμβαίνει και στις πεδινές περιοχές του νομού παρόλο που υπερτερούν αισθητά των ορεινών, γιατί η εντατικοποίηση και μηχανοποίηση της γεωργίας σε συνδυασμό με τους αναγκαστικούς αναδασμούς επέφερε μια σημαντική μείωση της βιοποικιλίας των ειδών. Φαινόμενο που συμβαίνει σε όλες τις παρόμοιες καταστάσεις Από τα δενδρώδη και θαμνώδη είδη διαπιστώνεται η κυρίαρχη παρουσία των πλατύφυλλων(όπως τα διάφορα είδη οξιάς) έναντι των κωνοφόρων Από τα υπόλοιπα, φυλλοβόλα και μη, δασικά στοιχεία εμφανίζονται ενδεικτικά τα παρακάτω ενδεικτικά είδη : Κέδρος ο κοινός ,

Αγρια αμυγδαλιά ,

Πλάτανος ,Λεύκη η τρέμουλα ,

Τσαπουρνιά, γκοριτσιά , Αγριοτριανταφυλλιά και βατόμουρο Δρυς , Ιτιά , Σαμπούκοςκουφοξυλιά , Σορβιά των πτηνών ή μουσμουλιά Σφένδαμνος , κλήθρο , Σημύδα , Γαύρος ο σκυλόγαυρος , Κρανιά , Λετποκαρυά-Φουντουκιά , Κυδωνίαστρο , Τσαπουρνιά, Μουμουτζιλιά , Ευώνυμος , Φράξος, Οξύκεδρος , Δασική Πεύκη , η Κυπάρισσος Στα δάση αναπτύσσεται πλούσια δασική υποβλάστηση από Αγρωστώδη βολβόφυτα και κονδυλόφυτα Από τα κωνοφόρα διακρίνονται η Δασική Πεύκη-η Μαύρη παλασιανή Πεύκη, η Τραχεία Βρούτιος, η Κυπάρισσος, Ηλευκόδερμος Πεύκη, κ.α Στις παραποτάμιες και λιμνώδεις εκτάσεις (Λίμνη Κερκίνης) του Στρυμόνα και του Αγγίτη ποταμού συναντώνται υδροχαρή και υδρόφιλα είδη , όπως: Νεροκάστανο, νούφαρο, Φτέρη, Ιτιές, λεύκες σκλήθρα Στις παραθαλάσσιες περιοχές (Δέλτα Στρυμόνα, παραλιακή ζώνη ) η βλάστηση περιορίζεται σε βλάστηση καλαμώνων και Αρμυρίκια Εκτός από τα αυτοφυή είδη σε μεγάλες εκτάσεις του νομού, εξαιτίας επιβεβλημένων μέτρων, χρειάστηκε να αναπτυχθούν τεχνητές καλλιέργειες με είδη όπως: Λεύκης (Υβρίδια ταχυαξή), Τραχείας Πεύκης , Κυπαρίσσου, Ακακίας, σπάρτου , πλατάνου κλπ. Ιστορικά οι επεμβάσεις αυτές είχαν σαν κύρια αιτία την αποτροπή πλημμύρων και την συγκράτηση των φερτών υλικών πολλών καταστρεπτικών χειμάρρων. Μέχρι το 1940, είχαν δασωθεί με Τραχεία Πεύκη, Κυπάρισσο και Ακακία, 40-50.000 στρ. που σήμερα αναδεικνύονται σαν ένα μεγάλο περιαστικό δάσος.

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Η ανάγκη σε ταχυαξές ξυλώδες είδος και το μέτρο της προστασίας των αναχωμάτων του Στρυμόνα, οδήγησε σε λευκοκαλλιέργεια κατά μήκος του ποταμού έκτασης 40.000 στρ. Ένα στοιχείο που δείχνει την σπουδαιότητα που έχουν η ποικιλία των ειδών και των βιοτόπων του νομού, είναι η επιλογή έξη (6) περιοχών του που εντάσσονται στο δίκτυο προστατευμένων περιοχών natura 2000 και περιλαμβάνουν συνολική έκταση 1.149.431 στρ. από τα 3.000.000 στρ. όλου του νομού.

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Φυτά που καλλιεργούνται στο Ν. Σερρών Ο νομός Σερρών μπορεί να χαρακτηριστεί ως γεωργικός, με κυρίαρχες καλλιέργειες τον καπνό και το βαμβάκι. Η καλλιέργεια του βαμβακιού εντοπίζεται στις πεδινές εκτάσεις του νομού, ενώ οι ορεινές και ξηρικές εκτάσεις αξιοποιούνται κυρίως από τον καπνό. Άλλες σημαντικές καλλιέργειες είναι τα σιτηρά, όπως το σκληρό σιτάρι, τα τεύτλα και η βιομηχανική τομάτα (σε αρδευόμενες εκτάσεις) καθώς και το ρύζι στις περιοχές γύρω από τον ποταμό Στρυμόνα. Στις πεδινές και αρδευόμενες εκτάσεις καλλιεργούνται επίσης, αραβόσιτος και μηδική για την παραγωγή ζωοτροφών. Η παραγωγή κηπευτικών στον νομό, αφορά κυρίως υπαίθριες καλλιέργειες φυλλωδών και εποχικών λαχανικών, πατάτας και καρπουζιού, σε μικρή κλίμακα και περιορισμένες εκτάσεις. Οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες επικεντρώνονται στην περιοχή της Νιγρίτας και της Μονόβρυσης-Σκουταρίου. Ειδικά η περιοχή της Μονόβρυσης, είναι γνωστή τόσο για την καλλιέργεια κηπευτικών όσο και για την καλλιέργεια ανθέων σε θερμοκήπια.. Η δενδροκομία δεν αποτελεί βασική δραστηριότητα του νομού, αλλά προσφέρει ένα συμπληρωματικό εισόδημα στους κατοίκους της περιοχής. Οι δενδροκομικές δραστηριότητες της περιοχής αφορούν κυρίως την καλλιέργεια ελιάς. Στην νοτιοδυτική πλευρά του νομού συναντάται και η καλλιέργεια αμυγδαλιών, ενώ στη νοτιοανατολική πλευρά του νομού εντοπίζεται και η καλλιέργεια κερασιών. Οι δραστηριότητες αυτές σπάνια αποτελούν την κύρια πηγή εισοδήματος. Έντονο είναι το ενδιαφέρον των παραγωγών για την καλλιέργεια ενεργειακών φυτών όπως η ελαιοκράμβη. Ενώ αρκετοί παραγωγοί στην περιοχή της Νέας Ζίχνης ασχολούνται με την καλλιέργεια αρωματικών φυτών, όπως μέντα, ρίγανη και λεβάντα με καλές αποδόσεις.

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Β. Τα φυτά του νομού μας στη λογοτεχνία «πάρε μαζί σου το παιδί που είδε το φως κάτω απ’ τα φύλλα εκείνου του πλατάνου και μάθε του να μελετά τα δέντρα.» Γιώργος Σεφέρης, «ΙΖ’ Αστυάναξ», Μυθιστόρημα.

Δεν θα μας έφταναν τόμοι ολόκληροι, για να γράψουμε για την αγάπη των λογοτεχνών μας για την ελληνική φύση. Όλα τα στοιχεία της Λαογραφίας μας είναι δεμένα με τη φύση, με τις γεωργικές εργασίες, με τα δέντρα, με τα πουλιά, τη βλάστηση, τα νερά. Μύθοι, παραδόσεις, δημοτικά

τραγούδια εμπνευσμένα από τη φύση,

τραγουδήθηκαν από το λαό μας. Κι ό,τι τραγουδάς, γίνεται αγάπη, γράφεται στην καρδιά σου ανεξίτηλα. Η ελληνική μας παράδοση, από τη γη που μας παραδόθηκε, μέχρι το δημοτικό τραγούδι, κι από το αγροτόσπιτο ως το εργόχειρο της γιαγιάς είναι στενά συνδεδεμένα με τη φύση. Μέσα από το ταξίδι στη φύση, δίνεται έμφαση στην αγάπη για τον τόπο, ενισχύεται η άμεση συνάφεια της συνέχειας της ζωής της πανίδας και της χλωρίδας. Ψάχνοντας βρήκαμε φυτά του νομού μας αυτοφυή και καλλιεργήσιμα σε στίχους και κείμενα του Ελύτη, Σεφέρη ,Όμηρο, Παλαμά, Ρίτσο, Βρεττάκο, Σικελιανό, Καζαντζάκη, Παπαδιαμάντη, Δροσίνη,

Ξενόπουλου, Σπεράντζα

και

τόσους άλλους που θα χρειάζονταν σελίδες ολάκερες να τους αναφέρουμε Τα κείμενα καλύπτουν μια αρκετά μεγάλη γκάμα ποικίλων εποχών, τάσεων και ύφους, τα οποία συνομιλούν μεταξύ τους δημιουργικά και αποτυπώνουν το συνεκτικό τους κρίκο : την κυριαρχία του φυσικού στοιχείου και, υπαινικτικά, τη στάση ζωής που οφείλει να έχει ο άνθρωπος απέναντι σ' αυτό, ενώ συνδέουν διαφορετικές Σχολές, ρεύματα και τεχνοτροπίες. Ακολουθούν ενδεικτικά κάποια από αυτά

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

1. Όμηρος

Ο Όμηρος περιγράφει το κτήμα του Αλκίνοου: « …εκεί απιδιές , ροδιές , μηλιές με τα λαμπρά τα μήλα Συκιές γλυκόκαρπες κι ελιές γερές και φουντωμένες δε λείπει ολοχρονίς καρπός , χειμώνα καλοκαίρι Τι άλλα το αγέρι το γλυκό γεννάει κι άλλα ωριμάζει. Μεστώνει απίδι κι άλλο ανθεί και μήλο πα στο μήλο Πά στο σταφύλι άλλο τσαμπί και σύκο πα στο σύκο.

Ακολουθούν οι στίχοι της πέμπτης ραψωδίας, που εικονογραφούν τη σπηλιά της Καλυψώς και το περιβάλλον της, μέσα από το έκθαμβο βλέμμα του θεού Ερμή σε μετάφραση Δ.Ν. Μαρωνίτη : Πλησίασε προς την ευρύχωρη σπηλιά, όπου η καλλίκομη νεράιδα κατοικούσε. Τη βρήκε μέσα. Κόρωνε στη σχάρα μια φωτιά μεγάλη και μοσχοβόλαγε ένα γύρο το νησί, που καίγονταν ο κέδρος ο καλόσχιστος κι η θούγια. Εκείνη εκεί να τραγουδά με την ωραία φωνή της, υφαίνοντας στον αργαλειό με τη χρυσή σαΐτα Γύρω από τη σπηλιά θρασομανούσε δάσος με λεύκες, σκλήθρες, κυπαρίσσια μυριστά. Πουλιά με τα φτερά τους τεντωμένα, τώρα πάνω στους κλώνους κούρνιαζαν: γεράκια, κουκουβάγιες και μακρύγλωσσες θαλασσινές κουρούνες, που ξόδεψαν τη μέρα τους στη θάλασσα. Κι εκεί μπροστά να περιβάλλει τη βαθιά σπηλιά μια νιούτσικη και καρπερή κληματαριά, σταφύλια φορτωμένη. Τέσσερις κρήνες στη σειρά να τρέχουν, στο πλάι η μια της αλληνής, κι όμως η καθεμιά αλλού το γάργαρο νερό της να ξεδίνει. Στις δυό μεριές λιβάδια μαλακά μ' άγριες βιολέτες 19

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

κι άγρια σέλινα. Κι ένας θεός αν έρχονταν εδώ, κοιτάζοντας αυτό της ομορφιάς το θαύμα, θα γέμιζε αγαλλίαση η ψυχή του. Έμεινε εκεί ο Ερμής, ψυχοπομπός κι αργοφονιάς, το θαύμα να κειτάζει Κι όταν ο νους του χόρτασε θαυμάζοντας, το βλέμμα του γυρίζοντας παντού, μπήκε κατόπι στη φαρδιά σπηλιά. Τα κυδώνια ήταν αφιερωμένα στην Αφροδίτη. Η συκιά φύτρωσε στην Αττική με διαταγή της Δήμητρας. Στην Αθήνα θεωρούνταν είδος πολυτελείας και απαγορευόταν η εξαγωγή τους . Όποιος αποκάλυπτε τον κλέφτη σύκων ονομαζόταν συκοφάντης.

2. Οδυσσέας Ελύτης Ο ήλιος ο ηλιάτορας Εσείς στεριές και θάλασσες , τ΄αμπέλια κι οι χρυσές ελιές ακούτε τα χαμπέρια μου μέσα στα μεσημέρια μου. "Σ΄όλους τους τόπους κι αν γυρνώ μόνον ετούτον αγαπώ!".

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

3. Νίκος Καζαντζάκης

Ρώτησαν την αμυγδαλιά, αν υπάρχει Θεός και η αμυγδαλιά άνθισε ...

«-[...] Εχετε το νου σας και στα λιόδεντρα και στ' αμπέλια, να τα κοπρίζετε, να τα ποτίζετε, να τα κλαδεύετε, αν θέτε να σας κάνουν καρπό· παλαιικοί ανθρώποι είναι κι αυτά, μα πολλά παλαιικοί και δε θυμούνται· μα ο άνθρωπος θυμάται, και γι' αυτό, μαθές, είναι άνθρωπος. Ακούτε; Για μπας και μιλώ σε κουφούς;», Αναφορά στον Γκρέκο (Καζαντζάκης, 2005).

Μια μέρα, ήταν άνοιξη, χαρά Θεού, τα παράθυρα ήταν ανοιχτά κι έμπαινε η μυρωδιά από μιαν ανθισμένη μανταρινιά στο αντικρινό σπίτι. Το μυαλό μας είχε γίνει κι αυτό ανθισμένη μανταρινιά και δεν μπορούσαμε πια ν’ ακούμε για οξείες και περισπωμένες. Κι ίσια ίσια ένα πουλί είχε καθίσει στο πλατάνι της αυλής του σκολειού και κελαηδούσε. Τότε πια ένας μαθητής, χλωμός, κοκκινομάλλης, που ’χε έρθει εφέτο από το χωριό, Νικολιό τον έλεγαν, δε βάσταξε, σήκωσε το δάχτυλο: -Σώπα, δάσκαλε, φώναξε. Σώπα, δάσκαλε, ν’ ακούσουμε το πουλί! “Αναφορά στον Γκρέκο” Εκδόσεις ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

4. Γιάννης Ρίτσος Ρωμιοσύνη «Eτούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή, σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια, σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τ’ αμπέλια του, σφίγγει τα δόντια. Δεν υπάρχει νερό. Mονάχα φως.»

Kυκλάμινο Κυκλάμινο, κυκλάμινο στου βράχου τη σχισμάδα πού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύεις; – Μέσα στο βράχο σύναξα το γαίμα στάλα στάλα μαντίλι ρόδινο έπλεξα κι ήλιο μαζεύω τώρα».

ΕΦΕΔΡΕΙΕΣ

Όχι που ξεμείνανε χωρίς καθόλου εφόδια. Τη σπασμένη πόρτα Την κουβαλήσανε στ αχούρι δίπλα στο άλογο. Την παλιά στάμνα με τους γυμνούς τοξότες και τα κυπαρίσσια, τη φύλαξαν στο πατάρι. Τις νύχτες φτιάχνουν κομπολόγια με λιοκούκουτσα. Μετράνε κουκί –κουκί τα βάσανά τους. Κάτι λένε τα αμπέλι , το αλώνι δαγκώνουν μύγδαλα σκληρά κι ακούν μέσα στο στόμα τους τον κρότο σαν τα φουρνέλα στα νταμάρια-έχουν γερά κάτασπρα δόντια , και το τριζόνι στη γωνιά κανοναρχάει παλιά τροπάρια.

5. Α. Σικελιανός Αλαφροΐσκιωτος «Βουνά ξεσκάφτει το τσαπί, χτυπάει το μελισσόχορτο, αναπηδά το ευώδιασμα 22

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

στο λαγαρόν αιθέρα. Παντού ο λαός και λάτρεψα και στη λαχτάρα μου είπα: "Βάλε το αυτί στα χώματα. Και φάνη μου πως η καρδιά της γης βαριά αντιχτύπα..."»

6. Νικηφόρος Βρεττάκος

Μαζεύω τα πεσμένα στάχια M αζεύω τα πεσμένα στάχια να σου στείλω λίγω ψωμί, μαζεύω με το σπασμένο χέρι μου ό τι έμεινε απ' τον ήλιο να σου το στείλω να ντυθείς. 'Εμαθα πως κρυώνεις. Την πράσινή σου φορεσιά να την φορέσεις την Λαμπρή! Θα τρέξουν μ' άνθη τα παιδιά.Θα βγούν τα περιστέρια, κ' η μάνα σου με μια ποδιά, πλατιά, γεμάτη αγάπη! Πάρε όποιο δρόμο, όποια κορφή, ρώτα όποιο δένδρο θέλεις Μ' ακούς; Οι δρόμοι όλης της γης βγαίνουνε στην καρδιά μου! Μην ξεχαστείς κοιτάζοντας το φως.Τ' ακούς;.. Ναρθείς!

Γένεση Αυτό το γαρύφαλλο, που κρατώντας το ανάμεσα στα τρία μου δάχτυλα το σηκώνω στο φως, μου μίλησε και παρά τον κοινό νου μου το κατανόησα. Μι' αλυσίδα από ατέλειωτους γαλαξίες συνεργάστηκαν, 23

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

διασταύρωσαν κάτω στη γη φωταψίες - το σύμπαν ολόκληρο πήρε μέρος στη γέννηση αυτού του γαρύφαλλου. Κι' αυτό που ακούω είναι οι φωνές των μαστόρων του μέσα του. Της Σπάρτης οι πορτοκαλιές

Της Σπάρτης οἱ πορτοκαλιές, χιόνι, λουλούδια του ἔρωτα, ἄσπρισαν ἀπ’ τὰ λόγια σου, γείρανε τὰ κλαδιά τους γιόμισα τὸ μικρό μου κόρφο, πῆγα καὶ στὴ μάννα μου. Κάθονταν κάτω ἀπ’ τὸ φεγγάρι καὶ μὲ νοιάζονταν, κάθονταν κάτω ἀπ’ τὸ φεγγάρι καὶ μὲ μάλωνε: Χτὲς σ’ ἔλουσα, χτὲς σ’ ἄλλαξα, ποὺ γύριζες, ποιὸς γιόμισε τὰ ροῦχα σου δάκρυα καὶ νερατζάνθια. Κυριακάτικη συνάντηση «Τ' ανθισμένα μου δέντρα, το ένα τους πίσω από τ' άλλο, η μηλιά, η μυγδαλιά η αχλαδιά, η λεμονιά, έχουν πάνω τους δέσει σε άσπρους φιόγγους το φως και προσέρχονται. Κ' εγώ τα υποδέχομαι με το φως μες στο στήθος μου κρεμασμένο σε δέσμες από άσπρα ποιήματα»

Μια μυγδαλιά 24

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

«Μια μυγδαλιά και δίπλα της εσύ. Μα πότε ανθίσατε; Στέκομαι στο παράθυρο και σας κοιτώ και κλαίω Τόση χαρά δεν την μπορούν τα μάτια. Δωσ’ μου, Θεέ μου, όλες τις στέρνες τ’ ουρανού να στις γιομίσω». Αυτά καταθέτει ο Νικηφόρος Βρεττάκος, και ως προς την αθωότητα της μαρτυρίας του θα μπορούσε να τον συναγωνιστεί μόνον κάποιος σαν τον παππού του José Saramago, ο οποίος, όταν κατάλαβε πως ο θάνατος ήταν κοντά, αποχαιρέτησε τα δέντρα του, αγκαλιάζοντάς τα ένα ένα.

7. Γιώργος Σεφέρης Λίγο ακόμα «Λίγο ακόμα θα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν’ ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο τη θάλασσα να κυματίζει λίγο ακόμα να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα» Μυθιστόρημα (ΙΖ′) Τώρα που θα φύγεις τώρα που η μέρα της πληρωμής 25

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

χαράζει, τώρα που κανείς δεν ξέρει ποιον θα σκοτώσει και πώς θα τελειώσει, πάρε μαζί σου το παιδί που είδε το φως κάτω απ' τα φύλλα εκείνου του πλατάνου και μάθε του να μελετά τα δέντρα» (Σεφέρης, 1989).

"Επί Ασπαλάθων..." Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού." πάλι με την άνοιξη. Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες το κόκκινο χώμα και οι ασπάλαθοι δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια και τους κίτρινους ανθούς. Απόμερα οι αρχαίες κολόνες,χορδές μιας άρπας που αντηχούν ακόμη... Γαλήνη -Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον; Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ,χαμένη στου μυαλού τ'αυλάκια. τ΄όνομα του κίτρινου θάμνου δεν άλλαξε από κείνους τους καιρούς. Το βράδυ βρήκα την περικοπή: "τον έδεσαν χειροπόδαρα" μας λέει "τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο κουρέλι". Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του Ο Παμφύλιος ο Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος 26

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

31 του Μάρτη 1971

8. Γ. Δροσίνης «Μυγδαλιά» Εκούνησε την ανθισμένη μυγδαλιά με τα χεράκια της κ εγέμισε από άνθη η πλάτη, η αγκαλιά και τα μαλλάκια της. Αχ! χιονισμένη σαν την είδα την τρελλή γλυκά τη φίλησα, της τίναξα τα άνθη από την κεφαλή κι έτσι της μίλησα: -Τρελλή, να φέρης τα μαλλιά σου τη χιονιά τί τόσο βιάζεσαι; Μόνη της θε ναρθή η βαρυχειμωνιά, δεν το στοχάζεσαι; Του κάκου τότε θα θυμάσαι τα παληά τα παιχνιδάκια σου, κοντή γριούλα με τα κάτασπρα μαλλιά και τα γυαλάκια σου. Φευγάτα Χελιδόνια Τυφλή! Δεν ξέρεις τι σου λείπει. Το γιασεμί, πριν δείξει τα άνθη του, τι είναι; ένα αμύριστο χορτάρι, κι όσο το αηδόνι μένει αλάλητο δεν έχει του αηδονιού τη χάρη. Στη λεμονιά ταιριάζει τ όνομα, μόνο αφού δέση τον καρπό της. 27

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Στη νιότη σου, που δεν αγάπησε, δεν πρέπει τ όνομα της νιότης.

9. Δ. Σολωμός «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι » «O Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε κι όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι Με χίλιες βρύσες χυνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει. Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει Τρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της».

10. Στέλιος Σπεράντζας Αμυγδαλιά

Ωχρό φωτίζει απόψε το φεγγάρι τις στράτες του χωριού, στη σιγαλιά. Γυρτή πίσω απ' το φράχτη κι έχει πάρει μια ανήσυχη έγνοια η άσπρη αμυγδαλιά. Στεφάνια έχει ανθοπλέξει ένα ζευγάρι 28

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

δεσμούς για την αγάπη την παλιά. Κι οι πόθοι της στου ονείρου όλη τη χάρη Πετούν, ξαναγυρνούν, τρελά πουλιά. Γλυκέ ερωμένε, Μάρτη, Μάρτη, ακόμα δε φαίνεσαι, να σμείξτε στόμα στόμα στην ήμερη ησυχία του χωριού Κι η νύφη από κλωνάρι, από μιαν άκρη τρεμάμενο να στάξει αφήνει δάκρυ διαμάντι μες στο φως του φεγγαριού.

11. Γρηγόριος Ξενόπουλος «Βλέπω ακόμα μπροστά μου το χαρούμενο, το απερίγραπτο αυτό πανηγύρι. Ακούραστοι κι αχόρταγοι τρέχαμε απάνω κάτω με την αδελφούλα μου. Oι τριανταφυλλιές, σε μακριές σειρές, άνοιγαν τ’ αριστοκρατικά τους μπουμπούκια, ανθούσε ζωηρά τ’ αγιόκλημα, σήκωναν λευκότατο κεφάλι οι κρίνοι και στον μοσχοβολισμένο

αέρα

βομβούσαν

αμέτρητα

χρυσοπράσινα

έντομα.

Η φύση μας μιλούσε με χίλια στόματα, με χίλιες φωνές. Μας πλημμυρούσε της ζωής η ευφροσύνη και της αγάπης: ― Ζήσετε, παιδιά μου, αγαπημένα και χαρούμενα. Η αγάπη είναι η μόνη αληθινή ευτυχία σ’ αυτόν τον κόσμο» “Η Αδελφούλα μου”

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

12.

Οδυσσέας Ελύτης

Ιδού εγώ λοιπόν ………… Ο εραστής του σκιρτήματος Των ζαρκαδιών Και μύστης των φύλλων της ελιάς Ο ηλιοπότης και ακριδοκτόνος..

Έχει ο Θεός Ελαιώνες κι αμπέλια μακριά ως τη θάλασσα, κόκκινες ψαρόβαρκες πιο μακριά ως τη θύμηση έλυτρα χρυσά του Αυγούστου στο μεσημεριάτικο ύπνο με φύκια ή όστρακα. Κι εκείνο το σκάφος φρεσκοβγαλμένο, πράσινο, που διαβάζει ακόμη, στην ειρήνη του κόσμου των νερών «έχει ο Θεός».

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

13.

Σ. Παυλέας

Πατρίδα «Το κάθε βότσαλο, λείο ή τραχύ, το λέω πατρίδα, τα φύκια αυτά τα ονομάζω πατρίδα ζεστή και φωτεινή και μες στη συννεφιά της. το κύμα, που σ’ όλες τις πόρτες του βράχου μουγκράει. τον καρπό το μελίγευστο - πατρίδα. της πικροδάφνης, το μίλημα, σα γέλιο παιδιού ή ερύθυμα κόρης, τα σπίτια με τα βασιλικά και τα ηλιοτρόπια - πατρίδα κι ο ιδρώτας είναι πέτρα πολύτιμη στων χωρικών μας τα μέτωπα!...

14.

Λορέντζος Μαβίλης

Στην κουφάλα σου εφώλιασε μελίσσι Γέρικη ελιά,που γέρνεις με τη λίγη Πρασινάδα που ακόμα σε τυλίγει Σα να θελε να σε νεκροστολίσει. Και το κάθε πουλάκι στο μεθύσι Της αγάπης πιπίζοντας, ανοίγει Στο κλαρί σου ερωτιάρικο κυνήγι Στο κλαρί σου που δε θα ξανανθίσει….

15.

Κ. Παλαμάς

Η πραγματική πατρίδα του ανθρώπου είναι η γη κι ο κόσμος Ο πιο τρανός καημός μου θα είναι πως δεν μπόρεσα με σε να ζήσω πλάση, 31

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

πράσινη, πάνω στα βουνά, στα πέλαγα, τα δάση. Θα είναι πως δεν χάρηκα σκυφτός μες στα βιβλία, Ω φύση, ολάκερη ζωή, ολάκερη σοφία».

ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ

Παιδί, το περιβόλι που θα κληρονομήσεις, όπως το βρεις κι όπως το δεις να μη το παρατήσεις. Σκάψε το ακόμα πιο βαθιά και φράξε το πιο στέρεα, και πλούτησε τη χλώρη του και πλάτυνε τη γη του, κι ακλάδευτο όπου μπλέκεται να το βεργολογήσεις, και να του φέρνεις το νερό το αγνό της

βρυσομάνας -

κι αν αγαπάς τ' ανθρώπινα κι όσα άρρωστα δεν είναι, ρίξε αγιασμό και ξόρκισε τα ξωτικά, να φύγουν, και τη ζωντάνια σπείρε του μ' όσα γερά, δροσάτα. Γίνε οργοτόμος, φυτευτής, διαφεντευτής………

16. Ανδρέας Εμπειρίκος Τρία Μικρά Ποιήματα Η ποίησις είναι ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου .Μέσα της όλοι μεγαλώνουμε. Οι δρόμοι της είναι λευκοί. Τα άνθη μιλούν. Από τα πέταλά τους αναδύονται συχνά μικρούτσικες παιδίσκες. Η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος.

17. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Σε όλα σχεδόν τα έργα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη

που φέτος γιορτάζουμε

τα 100 του χρόνια υπάρχουν αναφορές για την φύση και το περιεχόμενό της, για το περιβάλλον και την ομορφιά του: "Υπό την Βασιλικήν Δρυν", "Το σπιτάκι στο λειβάδι", "Τ' αστεράκι", "Έρωτας στα χιόνια", "Τα ρόδινα ακρογιάλια", "Θέρος-

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Έρος", "ο Γαγάτος και τ' Άλογο", "Αγάπη στον γκρεμό", "τ' Αγνάντεμα", "Αερικό στο δέντρο"" [...]

18.

Νίκος Γκάτσος

19. Ο εφιάλτης της Περσεφόνης Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι και άγρια μέντα κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο τώρα αγωγιάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο. Κοιμήσου Περσεφόνη στην αγκαλιά της γης στου κόσμου το μπαλκόνι ποτέ μην ξαναβγείς

20. Διασωθέν απόσπασμα, γραμμένο σε πάπυρο, άγνωστου άραβα συγγραφέα του Μεσαίωνα... "Έψαχνα να σε βρω παντού, στις πολιτείες και στους παπύρους. Είδα τα ίχνη του κορμιού σου στα αγριολούλουδα του υγρολίβαδου. Σε βρήκα κυρά της λίμνης, αρχόντισσα του ποταμού, βασίλισσα της ψυχής μου, στις λαμπερές κροκάλες που έχτισαν τις πολιτείες, στους χλωρούς παπύρους, το όνομά σου (Aysha) γραμμένο με δροσοσταλίδες στις φτερούγες των πουλιών του ποταμού που κυλούσε φως και θλίψη." (από το βιβλίο «Απογραφή Ελληνικών υγροτόπων ως φυσικών πόρων του Ελληνικού Κέντ ρου Βιοτ όπων Υγρό τοπω ν») 33

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Γ. Φυτοτοπικά τοπωνύμια Το περιβάλλον ενσωματώνει την τέχνη και την ιστορία, τους μύθους και τις παραδόσεις, τη μνήμη των ανθρώπων. Ως εκ τούτου είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα και τη σπουδαιότητα των τρόπων με τους οποίους οι άνθρωποι δομούν τη σχέση με το περιβάλλον τους έχοντας κατά νου ότι ο τρόπος με τον οποίο ζουν οι άνθρωποι καθοδηγείται από τον συγκεκριμένο τόπο στον οποίο ζουν. Πολλοί ερευνητές εκτιμούν ότι τα τοπωνύμια προσφέρουν ανεκτίμητες πληροφορίες για ένα συγκεκριμένο τόπο αφού περιέχουν φυσικά ή άλλα χαρακτηριστικά δηλωτικά ενός τόπου. Στην Ελλάδα διατηρούνται πολλά από τα αρχικά τοπωνύμια. Ακόμη και σε περιπτώσεις που έχουν υποστεί αλλαγές ή μετατροπές η αρχική σημασία δεν έχει λησμονηθεί. Γενικώς τα τοπωνύμια διακρίνονται για τον πλούτο και την ποικιλία τους. Εάν υπολογίσουμε ότι σε κάθε έναν από τους 13.180 οικισμούς της χώρας (απογραφή 2001), αναλογούν από 50 έως 100 μικροτοπωνύμια, γίνεται φανερό ότι ο τοπωνυμικός θησαυρός της Ελλάδας, αριθμεί περίπου ένα εκατομμύριο λέξεις. Τα περισσότερα τοπωνύμια αντικατοπτρίζουν τη μυθολογία, την ιστορία, τη θρησκεία, τις αξίες και λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, ονόματα προσώπων και διάφορα άλλα στοιχεία χαρακτηριστικά του ελληνικού κόσμου. Στο Ν. Σερρών, όπως συμβαίνει στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας, τα τοπωνύμια συνδέονται στενά με τα χαρακτηριστικά μιας περιοχής αλλά και με τις αγροτικές δραστηριότητες και τη γη, που καλλιεργείται. Πολλά χωριά διατηρούν τα αρχικά τους ονόματα (σε ορισμένες περιπτώσεις τουρκικά, βουλγαρικά). Τα φυτά και τα δένδρα δανείζουν τα ονόματά τους σε διάφορες περιοχές. Τα Φυτωνυμικά είναι πολύ κοινά (για παράδειγμα Τριανταφυλλιά, Πεπονιά κλπ). Ορισμένα δένδρα (για παράδειγμα Δάφνη, Πλατανάκια) επίσης δανείζουν τα ονόματά τους σε περιοχές. Ορισμένα τοπωνύμια έχουν εξελιχτεί από αρχαία φυτικά ονόματα διατηρώντας όμως την αρχική τους σημασία. Η φράση «το δάκρυ κορόμηλο», η νουβέλα του Κοσμά Πολίτη με τίτλο «Η κορομηλιά», η τουρκικής καταγωγής λέξη «τζάνερα» μας παραπέμπουν στην κορομηλιά με τους γλυκούς καρπούς. Πολλά χωριά επίσης ονομάζονται έτσι. 34

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Ποτάμια, λίμνες και άλλα υδάτινα συστήματα, βουνά και λόφοι, γέφυρες και φαράγγια, φύση και εδαφική γονιμότητα αποτυπώνονται στα τοπωνύμια που με τη σειρά τους απηχούν την τοπογραφική, γεωγραφική και φυσιογραφική κατάσταση μιας περιοχής. Οι κάτοικοι του νομού είναι είτε γηγενείς Έλληνες είτε πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, την Μικρά Ασία και τον Πόντο. Η συνολική έκταση του νομού ανέρχεται σε 3.790 τετραγωνικά χιλιόμετρα, που είναι το 3% της έκτασης της Ελλάδας. Το 41% της συνολικής έκτασης του νομού είναι καλλιεργήσιμες εκτάσεις, γεγονός που καθορίζει και την κύρια ασχολία των κατοίκων του νομού. Είναι ο νομός με τα περισσότερα χωριά σε όλη την Ελλάδα. Συγκεκριμένα μετρήσαμε εκατόν σαράντα οκτώ χωριά (148).Από αυτά βρήκαμε σαράντα ένα (41) να συσχετίζονται τα ονόματα τους με το περιβάλλον. Ρωτήσαμε γονείς και συγγενείς , ψάξαμε σε λεξικά και στο διαδίκτυο και φτιάξαμε τον οδηγό που ακολουθεί με σκοπό μετά την ανάρτηση της εργασίας μας να υπάρχει η δυνατότητα ανατροφοδότησης και του εμπλουτισμού του.

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Οδηγός φυτοτοπικών τοπωνυμίων Ν. Σερρών Αγριανή: Κλεπούσα (σλβ) ο διαιτώμενος στους αγρούς, αγρικός, αγριανή( γη, χώρα) Άμπελοι: Βαμβακιά, Μακιές Καταχωρίστηκε ως Μακέσι, ίσως διαλ. Μακιά η «Περιοχή που παράγει την ποικιλία του βαμβακιού που ονάμζεται μακό «ποικιλία βαμβακιού» Ανθή: Βιασαλτίας

λόγω μετονομασίας του Φιτόκιον Άνθη, Άνθεια

Βαλτερός: Μπαρακλή (βάλτος, +ερος) Αχινός: ο θαλάσσιος χώρος με αχινούς Αμμουδιά: Κουμλή (τουρ) αμμώδες Αχλαδοχώριο: <αχλάδι +χωριό> Κρούσοβο βουλγ.Krusa σερβοκροάτικα kruska «αχλάδι» Βαλτοτόπι: ελώδες τόπος (Μπειλικ Μαχαλέ) Βαμβακιά: η περιοχή με βαμβάκια Βαμβακόφυτιο: από το σλάβικο Σαβάκιον χωριό του οποίου τα χωράφια είναι σπαρμένα με βαμβάκια Βαμβακούσα: από το τουρκικο Γκούντελη που έχει πολλους αδένες , ποικιλία σταφυλιού με πολλές ρόγες Γκουντάλια ,τα τοποθεσία με χωράφια και αμπέλια <διαλ. Γκουντάλια τα «ειδος σταφυλιού με πολλές και μικρές ρώγες σαν σταφίδα Αηδονοχώρι: Χωριό με αηδόνια Φλάμπουρο: από το τούρκικο Μπαιρακτάρ, Σημαιοφόρος Χρυσοχώραφα: ελεύθερο μεταφ. Δάνειο του τουρκ. Χαζνατάρ «φύλακας θησαυροφυλακίου, θησαυροφύλακας Γόνιμον: από το σλαβ. Μπρισνα (διχτυ ψαρέματος) Δασοχώρι: (δάσος+χωριό) χωριό κοντά σε δάσος από το τούρκικο Ορμανλή (ormanli) χωριό που έχει δάσος, orman (δάσος) Δάφνη: το δέντρο δάφνη Τοπωνύμιο που χαρακτηρίζει συνήθως πηγές νερού. Δάφνη…>Νεροπλατάνα από το σλαβ. ΕΖΙΟΒΑ Ezovec (σλαβ) τόπος με σκανζόχοιρους

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Δαφνούδιον: από το σλάβικο Κάτω Νούσκα <δαφνούδι, το παράγωγο από δάφνη+επθμ-ουδι πρ. τόπων Δαφνούδι Ελαιώνας: από το τούρκικο Ντουτλή Dutlu «τόπος με μουριές» <dut «μουριά, μούρο»" Καλά δέντρα (Καλένδρα) αλλιώς πβ τουρκ Kalenderler “οι ασκητές , οι φιλόσοφοι» Καπνόφυτο: το χωριό φυτεμένο με καπνά από το σλαβ Τσερβίστα (ο γόνος της μέλισσας (σκουλίκι) Καρπερή: από το σλαβικό Έλσιανη Καστανούσα: (καστανόν+επιθ.-ουσσα)από Πάλμες (φοινικόδεντρο, φοινικιά) Καστανοχώρι:(κάστανο+χωριό) από το τουρκικο Ομουρ –Βέη (Ομούρ-Άρχοντας) Κουμαριά: τόπος με πολλές κουμαριές από το σλβ Κουμάργιαννη κάτοικοι τόπου με κουνούπια Λευκώνας: από το τούρκικο Καβακλή. KAVAKLI τόπος με λεύκες. KAVAK «λεύκη» Λευκότοπος: λεύκη+τόπος τόπος με λεύκες Λυγαριά: Μεργιανη(σλβ)κάτοικοι βοσκότοπου βουλγ mera βοσκοτοπος, κτήμα» Λιβαδιά: Τζουμά-Μαχαλέ (τουρκ)η περιοχή του λιβαδιού, λαβάδι Λιβαδοχώρι: χωριό σε λιβάδι λιβαδι+χωριό) Σακάφτσια σλβ Τριανταφυλλιά: Ο τόπος με τριανταφυλλιές Πεπονιά: Ο τόπος που παράγει πεπόνια τουρκ Γενή –Μαχαλά (νέος συνοικισμός) Πλατανάκια: τουρκ Σιούγκοβα ανοιχτή πεδιάδα καθώς στα νότια του χωριού ανοίγεται μικρή πεδιάδα Ροδολίβος: Ρόδον σλβ Rodoljub αυτός που αγαπά τη χαρά, φιλοχαρής, γόνιμος Ροδόπολις: Ρόδων πόλις ή φρούριο στην Κολχική στη χώρα των Λαζών Σησαμιά: από το τουρκ. Αβδαμάλ <λογ Σημαμία τόπος με φυτά σουσαμιού Σιτοχώρι: σιτοπαραγωγικό χωριό (σίτος+χωριό) από το Τζίνζος Σφελινός: από το σλβ Svileno Μεταξοχώρι < βουλγ Svila Μετάξι ή κουδουνοχώρι ,που παράγει πολλά κουδούνια ή έχει πολλά κοπάδια Συμβολή: Μπάνιτσα (σλβ) Σημείο συνάντησης και ένωσης ποταμών και δρόμων 37

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

Πεθελινό: Σε μεσν. έγγραφα αναφέρεται ως Ποθολινός και Ποδολινός (πατητήρι ποδιών όπου τα σταφύλια συνθλίβονται με πόδια και όχι με μηχανικά μέσα) Ορεινή: κάτω Φράσταινα (σλβ) Θαμνωδης, φρυγανώδης) οι κάτοικοι θαμνώδους τόπου Οινούσα(χιονοχώρι): Δερβέσιανη Οινόεσσα>οινούσσα που παράγει οίνο Μονόβρυση: μοναχική βρύση Μαυρόλοφος: τουρκ Καρλα-Τοπράκ (μαύρο χώμα, μαύρη γη με τη σημασία της εύφορης γης) Μαυροθάλασσα: Μαύρη θάλασσα. Εύξεινος πόντος Νέα Ζίχνη: Ζηλιάχωβα (δίψα, λιοπύρι) Νέα Τυρολόη: τόπος συγκέντρωσης τυριού Νέα Πέτρα: Τσάνος (Γιάννος) Ιωάννης Νέα Κερδύλια: Κερδύλια υποκορ. του κέδρος Νιγρίτα: Nigrita<λατιν niger=μαύρος(=δασώδης ,καταπράσινος) Πρώτη: ΚΙΟΥΠ-ΚΙΟΙ(Τσουκαλοχώρι) χωριό που κατασκευάζει πήλινα αγγεία Σκούταρι:( τουρκ) Κισπεπεσί . Το λατινικό Scutarius ειδική κατηγορία φυλάκων που είναι εξοπλισμένοι με ασπίδα Παραλίμνιο: Βερνάρ (ital)ευρύτερη περιοχή κοντά σε λίμνη Στρυμωνικό: σλβ Όρλιακον< λογ επιθ ποταμός Στρυμών Στρυμωνοχώρι: τουρκ. Τσιφλιτζίκ<λογ Στρωμονοχώριον<ποταμός Στρωμών +χωρίον

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Είναι ευρέως αποδεκτό ότι υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντος. Το ανθρώπινο κοινωνικό σύστημα και το οικοσύστημα περιλαμβάνουν αμοιβαία αλληλοεπιδρώντα στοιχεία όπως το κλίμα, το έδαφος, το νερό, οι οργανισμοί, η αγροτική καλλιέργεια κλπ, τα οποία δημιουργούν συνδέσμους ευαίσθητους στις αλλαγές. Το περιβάλλον ασκεί επίδραση στις ανθρώπινες δραστηριότητες που με τη σειρά τους επηρεάζουν το περιβάλλον. Ο άνθρωπος όμως δεν συνδέει μόνον την ύπαρξή του με το περιβάλλον όσον αφορά στους φυσικούς πόρους που χρησιμοποιεί και πολλές φορές εκμεταλλεύεται. Υπάρχει και συναισθηματική εμπλοκή με ορισμένες περιοχές τις οποίες είτε θαυμάζει και προσπαθεί να προστατέψει είτε αισθάνεται δέος και φόβο για άλλες. Επομένως το είδος της σχέσης που αναπτύσσει ο άνθρωπος με το περιβάλλον «χρωματίζει τις αντιλήψεις και τις αποφάσεις του» και αποκαλύπτει με έντονο τρόπο ότι ο πολιτισμός είναι βαθιά ριζωμένος στη φύση και αποτυπωμένος στο περιβάλλον.

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ •

Αποτύπωση της πρωτογενούς παραγωγής του Νομού Σερρών, 2007, Δίκτυο Παροχής Συμβουλών Καινοτόμων Πρωτοβουλιών στον Αγροτικό Τομέα, Μέτρο 9, ΚΑΝ(ΕΚ) 2182/02 Ι.ΓΕ.Κ.Ε.-ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.

•

Αναγνωστόπουλος, Β. Δ.

(1999). "3. Το φυσικό περιβάλλον" στο

Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής λογοτεχνίας, Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων. •

Βαβαλέκας,Κ χχ Αναφορά στη χλωρίδα του Ν. Σερρών

•

Βρεττάκος, 1991: Νικηφόρου Βρεττάκου, Τα ποιήματα, τόμος τρίτος, εκδόσεις Τρία Φύλλα, 1991, Ο Διακεκριμένος πλανήτης

•

Ελύτης, Οδ., Villa Natacha, Τα Ετεροθαλή, Ποίηση, εκδ. Ικάρος, Αθήνα 2002.

•

Ελύτης, Οδ., « «Επτά νυχτερινά επτάστιχα», ΙΙΙ, 1-3. Προσανατολισμοί, 1940. Ποιήματα. Ίκαρος, 2002. 15.

•

Καζαντζάκης, 2005: Νίκου Καζαντζάκη, Αναφορά στον Γκρέκο, εκδόσεις Καζαντζάκη, Αθήνα, 2005

•

Παλαμάς, 1957: Κωστή Παλαμά, Απαντα, Γ' τόμος, Δ' έκδοση, Μπίρης, 1957, Η Ασάλευτη Ζωή •

Παπαδάτος, Γιάννης (1993). "'Οικο' -δάσος και ελληνική παιδική λογοτεχνία", Διαβάζω, 325

•

Παπαδάτος, Γιάννης (1993). "Η Οικολογία στην ελληνική παιδική Λογοτεχνία",

στο

Άντα

Κατσίκη-Γκίβαλου

(επιμ.),

Παιδική

Λογοτεχνία, Θεωρία και πράξη, α΄ τόμος, Αθήνα, Καστανιώτης, •

Πέτροβιτς-Ανδροτσοπούλου, Λότη (1993). "Παιδική Λογοτεχνία και Οικολογία", Διαδρομές, 30

•

Ρίτσος, 1975: Γιάννης Ρίτσος, Τα Επικαιρικά, Κέδρος, 1975

•

Ρίτσος, 1980: Γιάννης Ρίτσος, Μελετήματα, Δεύτερη Εκδοση, Κέδρος, 1980 40

Ερευνητική εργασία «Το περιβάλλον στη λογοτεχνία»

•

Σεφέρης, 1989: Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, Δέκατη έκτη έκδοση, Ικαρος, 1989

•

Σπανός, Ι. Γιώργος (1993). "Περιβαλλοντική Εκπαίδευση: το πρόβλημα, το αίτημα και η διδακτική", Διαβάζω, 325.

•

Χοντολίδου Ελένη (2004). "Περιβάλλον: φυσικό και ανθρωπογενές" στο Β. Αποστολίδου, Β. Καπλάνη, Ε. Χοντολίδου (επιμ.), διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο… Αθήνα, Τυπωθήτω

•

Ψαριώτης, Θεόδωρος (2000). "Η συμβολή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη εις την μελέτη της χλωρίδος της νήσου Σκιάθου" στο Η κοινωνική διάσταση του έργου του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Πρακτικά διεθνούς συνεδρίου (Βόλος, Μάιος 1998), Αθήνα, Οδυσσέας.

•

Χριστοδουλίδου Λoυίζα (2008) KEIMENA

Εργαστήριο

Λόγου

και

Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Τεύχος 8 Δεκέμβριος ISSN

: 1790-1782 •

: http://www.agroepiloges.gr/NomosSerrwn.aspx

•

http://otanimoundaskalos.wordpress.com/2010/09/30/%CF%83%CF%8E%C F%80%CE%B1%CE%B4%CE%AC%CF%83%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%B5/