APLA nr 11 by Archiwum Państwowe w Lublinie

Numer 1 (11) Luty 2014 ISSN 2300-276X

w Numerze m.in.

DIGITALIZACJA ARCHIWALIÓW ARCHIWA RODZINNE POWSTANIE STYCZNIOWE W RADZYNIU PODLASKIM BIBLIOTEKA W ARCHIWUM

WYDARZENIA-RELACJE-SPRAWOZDANIA Józef Siwiński „Wracać do was i klepać biedę nie myślę...” Listy z Syberii 1873-1879 Monika Schmeichel

rchiwum Państwowe w Lublinie powiększyło swój wydawniczy dorobek o nową książkę: Józef Siwiński Wracać do was i klepać biedę nie myślę... Listy z Syberii 1873-1879. Publikacja ukazała się w ramach nowej serii zatytułowanej Źródła Lubelskie, która w zamierzeniu redakcji ma zawierać źródła historyczne dotyczące dziejów Lubelszczyzny z XIX i XX stulecia. Pierwszy tom serii został wydany z okazji obchodów 150 rocznicy powstania styczniowego, którego uczestnikiem był również kilkunastoletni Józef Siwiński. Książka składa się z trzech części. Pierwsza, o charakterze monogracznym, zawiera historię rodziny Siwińskich na Lubelszczyźnie oraz losy braci Jana i Józefa, którzy znaleźli się w Rosji po upadku powstania styczniowego. Drugą część tworzy edycja listów Józefa pisanych do rodzeństwa w Polsce – sióstr, zwłaszcza ukochanej Eugenii, oraz brata Edwarda. Edycja zawiera ok. 60 listów pochodzących z zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie i zbiorów prywatnych. W trzeciej części, o charakterze aneksowym, zostały zamieszczone odpisy metryk urodzeń, zaślubin i zgonów Siwińskich z parai Nielisz, Lublin i Krasnystaw, a także spis rzeczy zabranych przez Józefa Siwińskiego wyjeżdżającego na Syberię w 1873 roku. Dopełnienie stanowi kilka współczesnych listów żyjących potomków rodziny Siwińskich, obrazujących ich wiedzę oraz rozważania o losach XIX- wiecznych przodków. Tytuł nadany publikacji przez prof. Eugeniusza Niebielskiego – autora edycji: Wracać do was i klepać biedę nie myślę... jest cytatem jednego z listów Józefa. Jest on niezwykle wymowny

APLA NR 1(11) LUTY 2014

i nieprzypadkowy. Józef Siwiński nie został bowiem zesłany na Syberię, jak to niejednokrotnie w ówczesnych czasach bywało, lecz wyjechał z własnej woli do mieszkającego tam chorego brata. Planował wspomóc brata, założyć wspólny interes i zarobić duże pieniądze. Opowieść Siwińskiego zawarta w listach z Syberii nie jest więc historią zesłańca, lecz opowieścią o marzeniach – bogactwie, małżeństwie, a także o problemach dnia codziennego. Jest to jednak historia bez szczęśliwego zakończenia. Siwiński bowiem żadnego z marzeń nie zrealizował. Jak pisze Niebielski: Majątku nie zarobił, brata pochował, z narzeczoną się nie zobaczył, przyszła choroba, ciężka i nieuleczalna – i śmierć w młodym wieku. Józef Siwiński „Wracać do was i klepać biedę nie myślę...” Listy z Syberii 1873-1879, opracowanie naukowe Eugeniusz Niebielski, Lublin 2013 ss. 227 (t. I Źródła Lubelskie, redakcja Piotr Dymmel)

WYDARZENIA-RELACJE-SPRAWOZDANIA V tom serii Fontes Lublinenses – „Akta Sejmikowe Ziemi Chełmskiej 1572-1668″ Monika Schmeichel

kazał się V tom serii Fontes Lublinenses, która jest poświęcona edycji źródeł do dziejów Lubelszczyzny powstałych do końca XVIII stulecia. Serię tę wydaje Archiwum Państwowe w Lublinie. Najnowszy tom zawiera akta wytworzone w latach 1572 – 1668 przez sejmik ziemi chełmskiej w opracowaniu prof. dr. hab. Henryka Gmiterka, dr. Wiesława Bondyry i dr. Jerzego Ternesa, pracowników Instytutu Historii UMCS. Jest to pierwsze w serii wydawnictwo prezentujące dokumentację sejmików szlacheckich, która dostarcza bogatych i różnorodnych informacji z zakresu życia politycznego i gospodarczego, spraw społecznych i kulturalnych, stosunków wyznaniowych i obyczajowych z okresu Rzeczypospolitej szlacheckiej. Publikacja ukazała się w rocznicę 95-lecia Archiwum Państwowego w Lublinie i 70-lecia Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Akta sejmikowe stanową jedno z najważniejszych źródeł poznania realiów panujących w okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej. Uchwały sejmików szlacheckich odnosiły się do wszystkich sfer życia publicznego oraz wszystkich grup społecznych. Sejmik chełmski nie był zapewne wiodącą tego typu instytucją, posiadał jednak szczególny charakter ze względu na położenie ziemi chełmskiej na pograniczu pomiędzy Małopolską a dzielnicami litewsko-ruskimi. Był to obszar, na którym krzyżowały się różne elementy etniczne, religijne i kulturowe, wpływające na organizację i działalność sejmiku oraz na mentalność, poglądy i kulturę polityczną miejscowej szlachty. W prezentowanej edycji znalazły się informacje o 212

zgromadzeniach szlachty chełmskiej, podczas których układano uchwały i instrukcje poselskie. Publikacja zawiera również zachowaną korespondencję sejmikową i inne materiały odnoszące się do sejmiku ziemi chełmskiej. Najwięcej dokumentów odnosi się do sejmików związanych z sejmem (przedsejmowe, relacyjne), interesujące są również materiały związane z sejmikami deputackimi, elekcyjnymi, zjazdami rokoszowymi, okazowaniami i popisami pospolitego ruszenia. Akta Sejmikowe Ziemi Chełmskiej 1572-1668. Opracowali i wydali H. Gmiterek, W. Bondyra, J. Ternes; wstęp Wydawcy. Lublin 2013, ss. 789 (Fontes Lublinenses tom V pod red. Piotra Dymmela).

APLA NR 1(11) LUTY 2014

WYDARZENIA-RELACJE-SPRAWOZDANIA Lubelscy archiwiści na Międzynarodowej Szkole Archiwalnej w Jekaterynburgu Marek Matraszek

dniach 11-15 października 2013 roku delegacja pracowników Archiwum Państwowego w Lublinie na czele z dyrektorem Archiwum dr Piotrem Dymmelem brała udział w zorganizowanej przez Uralski Uniwersytet Federalny im. Borysa Jelcyna w Jekaterynburgu Międzynarodowej Szkole Naukowej „Archiwa Elektroniczne. Od intelektualnego projektu do wirtualnej rzeczywistości”. W delegacji oprócz dyrektora wzięli udział Renata Gąsior kierownik oddziału III i Marek Matraszek pracownik oddziału I Archiwum Państwowego w Lublinie. W konferencji wzięli również udział pracownicy naukowi i doktoranci Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej. Konferencję zainaugurował wykład k.n.h. Juli Jumaszewej kierowniczki Laboratorium Automatyzacji Technologi Archiwalnej w Moskwie na temat „Programy Informatyzacji Federalnej Agencji Archiwalnej i problemy cyfryzacji dokumentów archiwalnych”. Omówiono w nim historię procesu informatyzacji archiwów i przedstawiono problemy z jakimi zetknięto się przy jego realizacji. Przedstawiono również założenia na przyszłość, w tym ambitny program digitalizacji połowy rosyjskiego zasobu archiwalnego do końca 2020 r. Wykład „Amerykańskie doświadczenia we wprowadzaniu archiwów elektronicznych : projekt Administracja Elektroniczna” wygłoszony przez asystentkę Katedry Dokumentoznawstwa Uniwersytetu w Jekaterynburgu k.n.h. Marinę Pletniewę dotyczył stosowanych w USA rozwiązań zagadnienia komputeryzacji archiwów i porównania ich z rosyjskimi. W popołudniowej części konferencji ponownie wystąpiła Julia Jumaszewa. Autorka przedstawiła historię powstawania cyfrowych baz danych w Rosji począwszy od pierwszych projektów

APLA NR 1(11) LUTY 2014

źródło: dropbox Фото Килина

w połowie lat 90- tych, a następnie projekty cyfryzacji materiałów archiwalnych z różnych krajów min. USA, Francji, Wielkiej Brytanii, Białorusi Armenii, Słowenii, Czech, Bułgarii, Hiszpanii i Watykanu. Z polskich projektów digtalizacyjnych został przedstawiony prototyp zbiorów NAC - AUDIOVIS. Drugi wykład autorstwa k.n.h. Swetlany Cemenkowej docenta Katedry Archiwoznawstwa i Historii Administracji Uniwersytetu w Jekaterynburgu i k.n.h. Aleksieja Kilina docenta Katedry Dokumentowego i Informacyjnego Zabezpieczania Administracji Uniwersytetu w Jekaterynburgu. na temat „Dokumenty archiwalne w sieci Internet opracowanie zasobów internetowych” zamknął tę część konferencji. W drugim dniu konferencji wysłuchano wystąpienia dr hab. prof. UMCS Krzysztofa Skupieńskiego na temat „Zarządzanie informacją w polskich archiwach”. Autor wystąpienia koncentrował się na stosunku pomiędzy tradycyjną dyplomatyką a nowoczesnymi naukami o zarządzaniu dokumentacją. Małgorzata Szabasiuk adiunkt w Zakładzie Archiwistyki Instytutu Historii UMCS przedstawiła historię komputerowych baz danych w archiwach polskich, począwszy od pierwszych prac zespołu „Informatyka i Archiwa” Autorka przedstawiła bazy danych oparte o system AKCES takie jak IZA, SEZAM

WYDARZENIA-RELACJE-SPRAWOZDANIA

źródło: dropbox Фото Килина

ELA, PRADZIAD, NADZÓR opisała strukturę poszczególnych baz i ich wykorzystanie w polskich archiwach. Autorka omówiła też prace na systemem ZoSIA i stronę www.szukajwarchiwach.pl jako najnowocześniejsze używane obecnie w archiwach polskich elektroniczne narzędzie do wyszukiwania archiwaliów w archiwach polskich. Po przerwie w następnej części szkolenia mającą, podobnie jak w dniu poprzednim, formę dyskusji nad wystąpieniami uczestników szkolenia wystąpili pracownicy Archiwum Państwowego w Lublinie. Dyskusja miała jako temat Zarządzanie informacją od teorii do praktyki. Marek Matraszek wygłosił referat na temat „System ZoSIA w pracy Archiwum Państwowego w Lublinie”.Autor skupił się na kwestiach systemu ZoSIA jako narzędzia pracy archiwistów Archiwum Państwowego w Lublinie służącego do ewidencjonowania i opracowania materiałów archiwalnych. Autor wystąpienia przedstawił poszczególne segmenty systemu koncentrując się zwłaszcza na kwestii opisu archiwalnego zespołów, jednostek i pojedynczych dokumentów wewnątrz zespołu. Przedstawiono również kwestię tworzenia elektronicznych form takich tradycyjnych środków ewidencyjnych jak księga nabytków czy spis zespołów. Starano się ukazać system jako faktycznie integrujący różne obszary informacji archiwalnej, w tym kontekście wspomniano również o stronie szukajwarchiwach.pl jako o nowoczesnej formie udostępniania informacji archiwalnej jak i samych materiałów archiwalnych w postaci skanów. Renata Gą-

sior przedstawiła zasady działania nowego systemu przeznaczonego dla kancelaryjnej obsługi instytucji publicznych jakim jest EZD (Elektroniczne Zarządzanie Dokumentacją), który wprowadzony został w Archiwum Państwowym w Lublinie. Wystąpienie dotyczyło zasad działania systemu, jego zalet oraz problemów które napotykają instytucje publiczne decydujące się na wprowadzenie elektronicznego systemu kancelaryjnego. Na problematyce prawnej koncentrowało się wystąpienie dr Artura Góraka. Dotyczyło ono kwestii dostępu do informacji publicznej i ochrony informacji niejawnych w Polsce. W dalszej części konferencji wystąpił Dyrektor Archiwum Państwowego w Lublinie dr Piotr Dymmel prezentując słuchaczom stronę internetową Archiwum Państwowego w Lublinie wraz z podstroną „Lublin w dokumencie”. Autor wystąpienia zwrócił uwagę zarówno na zawartość strony internetowej i jej zasób informacyjny, jak również na zadania popularyzacji archiwów, przedstawiając podstronę „Lublin w dokumencie”, będącą inicjatywą realizowaną przez archiwum wspólnie z Ośrodkiem Brama Grodzka Teatr NN na której zamieszczono dokumenty dotyczące miasta Lublina z zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie wraz z tłumaczeniem, komentarzem i rozbiorem dyplomatycznym. Jako przykładowy wybrano skan przywileju lokacyjnego z 1317 roku. W ostatnim dniu konferencji jego uczestnicy zebrali się w Centrum Dokumentacji Organizacji Społecznych. Po wstępie wygłoszonym przez Naczelnika Zarządu Archiwami Obwodu Swierdłowskiego na temat podstawowych problemów z jakimi stykają się archiwa w Rosji pracownicy oddziału ds archiwów Administracji miasta Jekaterynburga i Archiwum Państwowego w Jekaterynburgu przedstawili podstawy prawno-organizacyjne ich archiwów i stosowane przez nich systemy informatyczne służące do opracowania i digitalizowania materiałów archiwalnych. W dyskusji która nastąpiła po ich wystąpieniach brał udział dyrektor Archiwum Państwowego w Lublinie.

APLA NR 1(11) LUTY 2014

WYDARZENIA-RELACJE-SPRAWOZDANIA Wystawa „Historia Radzynia w autograf i pieczęć wpisana” Anna Wasak

ystawa pieczęci i autografów z zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Radzyniu Podlaskim otwarta została w piątek 15 listopada 2013 r w Radzyńskiej Izbie Regionalnej. Jak się okazuje, pieczęcie oraz zachowane na dokumentach podpisy to bogate źródło do badań historycznych, świadectwo przeszłości nie tylko Radzynia i okolic, ale także całego kraju. Prezentowane na wystawie odciski pieczętne pochodzą głównie z dziewiętnastowiecznych akt notarialnych i hipotecznych z terenu powiatu radzyńskiego. Uzupełnieniem są akta miejskie wytworzone w Radzyniu w okresie 1918-1939. Wernisaż łączył się z jubileuszem: „To setna wystawa w Radzyńskiej Izbie Regionalnej” – podkreślił, witając gości, Tomasz Pietrzela opiekun RIR. „Bardzo cieszymy się, że wracamy do pałacu” – stwierdził otwierając wystawę Dariusz Magier, kierownik radzyńskiego Oddziału Archiwum. Podkreślił, że takiej wystawy jeszcze

APLA NR 1(11) LUTY 2014

w Radzyniu nie było: „Autograf i pieczęć sprawiają, że kawałek papieru staje się dokumentem. My spojrzeliśmy na nie inaczej, jako na źródło historyczne”. Zwrócił też uwagę na jeszcze jeden aspekt wynikający z tego, że dokumenty papierowe są zastępowane przez zapisy elektroniczne: „Żyjemy w przełomowym momencie dziejów kancelarii, bo w ciągu najbliższych kilku czy kilkunastu lat, dzięki Elektronicznemu Zarządzaniu Dokumentacją, przestanie się podpisywać dokumenty, przystawiać pieczęcie, co oznacza koniec znanego nam od wieków sposobu uwierzytelniania, a przez to i gromadzenia pism. Pomysłodawczyni wystawy, Joanna Kowalik z radzyńskiego Archiwum, zaprezentowała samą ekspozycję. „Pieczęć to od najdawniejszych czasów znak władzy zycznej lub prawnej, uwierzytelniający dokument obok podpisu lub zamiast. Wyciskana była za pomocą stempla w materiale plastycznym (glinie, wosku, laku) lub w barwiącym (tusz, sadza), w papierze lub metalu” – informowała. Przyznała, że wiele się nauczyła o pieczęciach

WYDARZENIA-RELACJE-SPRAWOZDANIA przygotowując wystawę. „Dają one ciekawe możliwości. Czytając dokument zwracamy uwagę na treść, rzadziej na pieczęć, a zawarta na niej informacja może być pomocna np. w odpowiednim datowaniu dokumentu. Napisy na pieczęciach pokazują nasze dzieje – zmieniającą się sytuację historyczną Radzynia i okolic, co miało związek z historią ziem polskich”. Na wystawie zaprezentowane zostały również pieczęcie parai pw. Świętej Trójcy, a także pieczęcie osobiste i podpisy radzyńskich dziedziców: m.in. Jana Eryka Potockiego, Kajetana Potockiego, księżny Anny z Zamoyskich Sapieżyny, księżny Anny z Sapiehów Czartoryskiej i Adama Jerzego Czartoryskiego. W gablocie znalazły się pieczęcie odbite w laku – co może być szczególnie interesująca formą dla młodzieży zwiedzającej wystawę.

fot. Paweł Żochowski

Ekspozycji towarzyszył katalog wystawy, którego edytorem jest radzyńskie Archiwum, autorstwa Joanny Kowalik pt. ”Historia Radzynia w autograf i pieczęć wpisana. Autografy i pieczęcie w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Radzyniu Podlaskim jako źródło do badań nad dziejami regionu” [w dziale „Archiwum i historia” tego numeru „Apli” znajduje się bliższe omówienie tego tematu – przyp. red.]. Znajdziemy tam nie tylko prezentacje pieczęci, ale również szersze komentarze, ukazujące pieczęć jako wartościowe źródło do badań historycznych. Autorką strony gracznej wydawnictwa jest Monika Schmeichel.

APLA NR 1(11) LUTY 2014

WYDARZENIA-RELACJE-SPRAWOZDANIA Radzyńskie podsumowanie Roku Powstania Styczniowego Dariusz Magier

deszczowy piątek 13 grudnia 2013 r. w pałacu Potockich odbyła się impreza podsumowująca Rok Powstania Styczniowego w Radzyniu Podlaskim, współorganizowana przez radzyński Oddział Archiwum Państwowego. Uroczystość rozpoczęła się od rekonstrukcji ataku powstańców pod dowództwem Bronisława Deskura na rosyjski garnizon radzyński. W mroku zapadającego zmierzchu uzbrojeni w kosy powstańcy stoczyli nierówną potyczkę z kozakami w malowniczym otoczeniu dziedzińca pałacu, co zawdzięczać należy Radzyńskiemu Stowarzyszeniu Kawaleryjskiemu im. rtm. Wincentego Zawadzkiego. Kolejne punkty programu odbyły się już w pałacowych wnętrzach. Licznie zgromadzona publiczność najpierw miała okazję obejrzeć inscenizację nt. powstania styczniowego przygotowaną przez uczniów Szkoły Podstawowej nr 1 im. Bohaterów Powstania Styczniowego w Radzyniu Podlaskim oraz wziąć udział w promocji książki pt. „Atak na Radzyń”, reprintu dwóch opowiadaniach

fot. Paweł Żochowski

autorstwa Józefa Piłsudskiego, opisujących przebieg ataku na garnizon radzyński oraz przygotowania powstańcze w zaścianku Huszcza. Edytorem broszurki jest Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych. Wkładem Oddziału Archiwum w uroczystości podsumowujące Rok Powstania Styczniowego w Radzyniu Podlaskim była wystawa prezentująca materiały archiwalne z zasobu Archiwum fot. Paweł Żochowski

APLA NR 1(11) LUTY 2014

WYDARZENIA-RELACJE-SPRAWOZDANIA Państwowego w Lublinie pt. „Dokumenty Powstania Styczniowego.Wydarzenia – ludzie – tradycja”. Jej premiera miała miejsce w Lublinie na początku 2013 r.,a przygotowana została w ramach Lubelskich Obchodów 150. Rocznicy Powstania Styczniowego pod patronatem honorowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego. Radzyńska prezentacja wzbogacona została przez folder zatytułowany „Powstanie styczniowe na ziemi radzyńskiej”, którego wydawcą jest Archiwum Państwowe w Lublinie, opracowany merytorycznie został przez Agnieszkę Gątarczyk, a gracznie przez Monikę Schmeichel. Folder w przystępnej formie przedstawia chronologię

fot. Paweł Żochowski

działań powstańczych na Podlasiu i ziemi radzyńskiej, prezentuje sylwetki najważniejszych dowódców powstańczych regionu oraz największe bitwy i potyczki, które miały miejsce w okolicach Radzynia. Nie pomija także najważniejszych lokalnych miejsc pamięci związanych z powstaniem styczniowym. Dzięki temu może stać się wyśmienitym materiałem dydaktycznym dla nauczycieli miejscowych szkół realizujących tzw. regionalną ścieżkę dydaktyczną. Organizatorami uroczystości, poza Archiwum, były: Społeczny Komitet Rewaloryzacji Zespołu Pałacowo-Parkowego i Staromieścia w Radzyniu Podlaskim oraz Szkoła Podstawowa nr 1 im. Bohaterów Powstania Styczniowego w Radzyniu Podlaskim.

fot. Paweł Żochowski

APLA NR 1(11) LUTY 2014

WYDARZENIA-RELACJE-SPRAWOZDANIA Spotkania archiwalne w Chełmie Katarzyna Ślusarska

uż po raz czwarty studenci I roku kierunku Stosunki Międzynarodowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie z opiekunem dr Andrzejem Wawryniukiem spotkali się z pracownikami Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Chełmie. Spotkanie odbyło się 27 listopada 2013 r. W tym dniu odbyły się zajęcia w grupach, których celem było przybliżenie działalności archiwów państwowych w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem chełmskiego Oddziału Archiwum Państwowego w Lublinie. Uczestnicy zapoznali się z podstawową działalnością chełmskiego Archiwum, jego zasobem oraz zasadami korzystania z materiałów archiwalnych. W dyskusji podjęta została również tematyka badań genealogicznych. W spotkaniu uczestniczyło 72 studentów, w tym Fot. Andrzej Wawryniuk studenci z Ukrainy.

Oddział chełmski na konferencji pt. „Chełm jako ośrodek naukowy”

Żaneta Wasyjczuk

rchiwum Państwowe w Lublinie Oddział w Chełmie było uczestnikiem konferencji naukowej „Chełm jako ośrodek naukowy. Tradycje, stan dzisiejszy i perspektywy badań”, która odbyła się w dniu 21 października 2013 r. przy Instytucie Nauk Humanistycznych Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie. Przedmiotem spotkania była prezentacja tradycji, infrastruktury oraz wyników badań naukowych prowadzonych w ośrodku chełmskim. W przypadku Chełmskiego Archiwum zasięg tego typu badań skupia się na badaniach regionalnych. W czasie 60 lat funkcjonowania Archiwum podejmowane były prace badawcze, których efekty można oglądać w postaci wszelkiego rodzaju prac naukowych. Zasób archiwum stanowi swojego rodzaju źródło wiedzy. To na jego podstawie powstają rozprawy doktorskie, artykuły czy publikacje. Są to przeważnie prace dotyczące dziejów miejscowości i szkół.

APLA NR 1(11) LUTY 2014

Archiwum reprezentowała Żaneta Wasyjczuk, która wygłosiła referat na temat badań naukowych prowadzonych na zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Chełmie. W konferencji brali udział m.in. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie, Muzeum Ziemi Chełmskiej im. Wiktora Ambroziewicza, Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze, Chełmska Biblioteka Publiczna im. Marii Pauliny Orsetii oraz Biblioteka Pedagogiczna w Chełmie. Organizatorzy przewidują publikację materiałów pokonferencyjnych.

TEMAT NUMERU Digitalizacja archiwaliów – w służbie dziedzictwa narodowego Michał Zawada

ateriały archiwalne, będące istotną częścią dziedzictwa narodowego, zawierają wiele bezcennych informacji o charakterze historycznym, społecznym i kulturowym. Odzwierciedlają ustrój i sytuację polityczno – gospodarczą państwa, przejawy życia narodu w różnych okresach dziejowych, a także sprawy poszczególnych osób i społeczności lokalnych. Niestety, znaczna część archiwaliów, zwłaszcza tych najstarszych, zagrożona jest bezpowrotną utratą z powodu postępującej degradacji tradycyjnych nośników informacji, takich jak pergamin, papier, czy błona fotograczna. Utrata części dziedzictwa dokumentacyjnego pociąga za sobą niejednokrotnie kulturowe zubożenie społeczeństwa, co jasno pokazała II wojna światowa, w wyniku której niezliczone świadectwa życia i kultury wielu narodów zostały bezpowrotnie zniszczone. Mając w pamięci te straty tym bardziej nagląca staje się troska o te materiały archiwalne, które dotrwały do czasów nam współczesnych. Z pomocą w realizacji tego celu przychodzą dzisiaj nowoczesne technologie cyfrowe i telekomunikacyjne, których potencjał może nie tylko wesprzeć działania zabezpieczające

archiwalia, ale także otworzyć przed każdym z nas szeroki do nich dostęp na niespotykaną dotąd skalę.

Czym jest digitalizacja? Pojęcie digitalizacja (odpowiednik polski to cyfryzacja), do niedawna występujące jedynie w wąskich, wyspecjalizowanych kręgach, zaczyna coraz częściej funkcjonować w świadomości społecznej, głównie za sprawą różnorodnych instytucji kultury i pamięci, które wykorzystują digitalizację do realizacji swoich celów. Digitalizacja bowiem to wieloetapowy proces, w wyniku którego powstają cyfrowe kopie materiałów zapisanych na tradycyjnych nośnikach, znanych nam z codzienne-

go użytku. Kopie cyfrowe z kolei to nic innego jak pliki komputerowe zapisane w odpowiednim formacie, możliwe do odczytania

na każdym komputerze. Tworzenie cyfrowych kopii odbywa się za pomocą profesjonalnego sprzętu, takiego jak: skanery dziełowe dla materiałów tekstowych i gracznych, konwertery do digitalizacji materiałów audialnych i audiowizualnych, specjalistyczne skanery do digitalizacji obiektów muzealnych. Zatem bez względu na to, czy będzie to stary dokument, ciekawa książka, zbiór fotograi, eksponat muzealny, czy płyta winylowa z unikatowymi nagraniami, każde z tych dóbr kultury może zostać poddane digitalizacji i otrzymać swoją cyfrową kopię.

APLA NR 1(11) LUTY 2014

TEMAT NUMERU Digitalizacja dziedzictwa narodowego zakłada dwa główne cele : zabezpieczenie informacji utrwalonych na tradycyjnych (analogowych) nośnikach oraz szerokie udostępnienie powstałych kopii cyfrowych w Internecie. Zabezpieczenie materiałów archiwalnych poprzez digitalizację ma na celu zachowanie zawartości zbiorów archiwalnych, ich ochronę przed nadmierną eksploatacją oraz wspieranie ich opracowania przez archiwistów. Udostępnianie kopii cyfrowych natomiast służy poprawie dostępności do archiwaliów, edukacji, nauce oraz popularyzacji zbiorów i promocji instytucji, do której te zbiory należą. Digitalizacja nie ogranicza się do samej czynności wytworzenia kopii cyfrowych za pomocą odpowiedniego sprzętu.

Pierwszym krokiem jest wybór materiałów archiwalnych do digitalizacji, gdzie kryteriami wyboru są: ważność historyczna, częstotliwość udostępniania i stopień zagrożenia destrukcją w rezultacie korzystania z nich. Wybrane archiwalia zostają spaginowane, a w zależności od stanu ich zachowania poddane także konserwacji obejmującej wyprostowanie kart, uzupełnienie ubytków i podklejenie przedarć. Następnie poszczególne jednostki archiwalne są wpisywane do komputerowej bazy danych, dzięki czemu nadaje się im podstawowe metadane. Tak przygotowane i opisane archiwalia zostają zdigitalizowane. Kopie cyfrowe poddawane są następnie kontroli pod względem jakości i kompletności, po czym są one konwertowane, opatrywane znakiem wodnym i wysyłane do Centralnego Repozytorium Cyfrowego Narodowego Archiwum Cyfrowego, które zajmuje się udostępnianiem skanów w Internecie. Cały ten proces pokazuje drogę, jaką przejść muszą materiały analogowe, by w postaci cyfrowej trać do naszych domów. Dzięki temu każdy może bezpłatnie otrzymać niemalże nieograniczony czasem i przestrzenią dostęp do dóbr kultury. Digitalizacja w Archiwum Państwowym w Lublinie Zasób lubelskiego archiwum poddawany jest sukcesywnej digitalizacji zabezpieczającej od końca 2007 roku. Wte-

APLA NR 1(11) LUTY 2014

dy to, do powstałej już w 2002 roku pracowni digitalizacji, trał skaner dziełowy Book2Net A2, zakupiony przy wsparciu nansowym Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Skaner umożliwiał tworzenie kopii cyfrowych archiwaliów do formatu A2, w 24-bitowym kolorze i wysokiej rozdzielczości gracznej. Pierwszymi archiwaliami poddanymi digitalizacji były akta organizacji konspiracyjnych i niepodległościowych z okresu II wojny światowej, wśród których znalazły się dokumenty Batalionów Chłopskich, Armii Krajowej, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz wielu innych. W kolejnych latach „na skaner” trały m. in. akta Urzędu Wojewódzkiego Lubelskiego z okresu dwudziestolecia międzywojennego oraz Akta miasta Lublina z XVI-XVIII w. Trzy lata później, w grudniu 2010 r. archiwum wzbogaciło się o kolejny skaner

TEMAT NUMERU

– Scanmaster A1. Donansowany został ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu Zasoby cyfrowe, priorytet Digitalizacja materiałów archiwalnych i wraz z nową macierzą dyskową stanowił rozbudowę infrastruktury digitalizacyjnej archiwum lubelskiego. Możliwość skanowania materiałów archiwalnych do formatu A1, elektrycznie sterowane kołyski o głębokości 35 cm oraz szybkość skanowania znacząco wpłynęły na przyspieszenie prac digitalizacyjnych. W tym czasie także ruszyła akcja skanowania akt stanu cywilnego różnych wyznań, a dzięki dwóm profesjonalnym skanerom cyfrowe kopie akt metrykalnych szybko zaczęły zapełniać dyski twarde komputerów.

W roku 2011 ruszyła pierwsza edycja Wieloletniego Programu Rządowego Kultura +, priorytet Digitalizacja, którego operatorem został Narodowy Instytut Audiowizualny. Archiwum Państwowe w Lublinie przystąpiło do napisania wniosku o donansowanie na zakup nowego sprzętu do digitalizacji oraz na wykonanie 150 tys. skanów z akt stanu cywilnego parai rzymskokatolickich. Wniosek został rozpatrzony pozytywnie, dzięki czemu trzy nowe skanery – Zeutschel OS12000 A2, OS12000 HQ A2 oraz OS 14000 A1 stanęły w pracowni digitalizacji, a cyfrowe zasoby archiwum powiększyły się o wspomniane 150 tys. skanów. Gruntownej renowacji poddana została sama pracownia digitalizacji w celu sprostania wszelkim wymaganiom pracy di-

gitalizacyjnej. Nabrała szarego koloru i specjalistycznego oświetlenia, które są niezbędne do profesjonalnego prowadzenia digitalizacji. Rok później wykonano ponad 405 tys. skanów, z czego połowę w ramach planowej pracy archiwum, zaś drugą połowę dzięki uczestnictwu w drugiej edycji programu Kultura +. Pod względem liczby wykonanych w archiwum lubelskim skanów rok 2013 był najobtszy. Dzięki planowej działalności digitalizacyjnej, dodatkowym środkom przyznanym przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych oraz udziale archiwum w trzeciej już edycji programu Kultura + cyfrowy zasób powiększył się o ponad 570 tys. skanów! Digitalizacja w oddziałach zamiejscowych Rok 2012 był wyjątkowy nie tylko ze względu na to, że digitalizacja w archiwum lubelskim odbywała się już na czterech skanerach, ale także z powodu utworzenia pierwszej pracowni digitalizacji w oddziale zamiejscowym w Radzyniu Podlaskim, który wyposażony został w profesjonalny skaner książkowy for-

APLA NR 1(11) LUTY 2014

TEMAT NUMERU matu A2. W 2013 roku natomiast, w ramach donansowania z programu Kultura +, archiwum pozyskało dwa nowe skanery Scanmaster A2, które wraz z odpowiednim sprzętem informatycznym i pracami remontowymi stanęły u podstaw zorganizowania pracowni digitalizacji w oddziałach zamiejscowych archiwum w Kraśniku i Chełmie. Przygotowanie pracowni digitalizacji w kraśnickim i chełmskim oddziale archiwum lubelskiego zostało zakończone w połowie stycznia b. r. Uroczyste otwarcie „bliźniaczych” pracowni digitalizacji odbyło się w Kraśniku dnia 27 stycznia, w Chełmie zaś tydzień później, 4 lutego. W obecności przedstawicieli władz samorządowych, dyrektorów i przedstawicieli różnych instytucji kultury, miłośników historii i archiwów oraz młodzieży szkolnej oddziały lubelskiego archiwum dołączyły do wielkiego dzieła

APLA NR 1(11) LUTY 2014

digitalizacji archiwalnego dziedzictwa narodowego zgromadzonego w ich zasobach. Można śmiało powiedzieć, że Archiwum Państwowe w Lublinie, wraz z oddziałami zamiejscowymi w Radzyniu Podlaskim, Kraśniku i Chełmie, staje się centrum kompetencji w zakresie digitalizacji, dysponującym profesjonalną kadrą, wysokiej jakości sprzętem do digitalizacji oraz sprawdzonymi w praktyce digitalizacyjnej rozwiązaniami proceduralnymi.

szukajwarchiwach.pl Digitalizacja materiałów archiwalnych w celu ich zabezpieczenia nie kończy cyfrowej przygody z pogranicza kultury i nowoczesnych technologii, ale wprowadza do kolejnego etapu „życia” zasobów cyfrowych – udostępniania ich w Internecie szerokiemu gronu użytkowników. Nie wchodząc w szczegóły techniczne wystarczy powiedzieć, że cyfrowe kopie archiwaliów traają do Narodowego Archiwum Cyfrowego, które jako Centralne Repozytorium Cyfrowe ma za zadanie je przechowywać i udostępniać na dedykowanym do tego celu portalu szukajwarchiwach.pl. Powstał on jako „internetowa platforma udostępniania” w Zintegrowanym Systemie Informacji Archiwalnej (ZoSIA), przeznaczonym do pomocy w opracowywaniu zasobów archiwalnych. Prezentując materiały archiwalne online, portal szukajwarchiwach. pl jest wygodnym narzędziem

TEMAT NUMERU kultury narodowej. Piękna kaligraa staropolskich dokumentów, świadectwa urodzeń wielu sławnych ludzi,moda z początku XX w. utrwalona na starych fotograach, czy relacje obrazujące horror wojen światowych, wszystko to można znaleźć w zbiorach archiwalnych online na szukajwarchiwach. pl. Digitalizacja potrzebna, czy nie?

do wyszukiwania interesujących nas informacji o charakterze genealogicznym, historycno-naukowym, społeczno-kulturalnym, itp. Oczywiście, ze względu na ogrom zasobów archiwalnych w archiwach państwowych, ich zdigitalizowanie jest wyzwaniem na najbliższe dziesięciolecia, jednakże liczba zamieszczonych skanów, która na dzień dzisiejszy wynosi prawie 9,5 mln (nie licząc tych skanów, które jeszcze oczekują na udostępnienie), i tak jest imponująca. Dostęp do portalu jest całkowicie darmowy, zatem do swobodnego przeglądania archiwaliów online wystarczy komputer, Internet i przeglądarka internetowa. Dołożywszy do tego nieco umiejętności poruszania się po strukturze opisowej zbiorów archiwalnych i cierpliwości w przeglądaniu skanów można odkryć w tychże zbiorach wiele historycznych perełek i świadectw

Przygoda z archiwaliami dostępna jest dzisiaj dla każdego, w każdym miejscu i o każdym czasie. Dzięki digitalizacji dziedzictwo narodowe może jeszcze obciej ukazać swoje bogactwo i znaczenie historyczne każdemu z nas. Archiwa państwowe, których misją jest trwałe zachowanie świadectw przeszłości i zapewnienie do nich powszechnego dostępu w celu

wspierania rozwoju państwa i społeczeństwa obywatelskiego, mają przed sobą odpowiedzialne zadanie, w realizacji którego digitalizacja jest ważnym sojusznikiem. Jednakże zaznaczyć trzeba, że kopia cyfrowa nie zastąpi kontaktu z materialnym świadectwem kulturowym przeszłości i digitalizacja „dobrze o tym wie”. Ona nawet nie pretenduje do wyparcia tego, co zapisane na tradycyjnym nośniku. Stanowi raczej cyfrowe wsparcie w pogłębianiu wiedzy historycznej, kształtowaniu świadomości narodowej i rozwijaniu zainteresowań w tej dziedzinie. I o to chodzi.

APLA NR 1(11) LUTY 2014

ARCHIWISTYKA DLA WSZYSTKICH Archiwa Rodzinne Agnieszka Konstankiewicz …Kiedyś marzyłem o tym, by odrodziła się w Polsce tradycja archiwów rodzinnych. Zdaje się, że doczekałem tej chwili… prof. Władysław Stępniak Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych

rchiwa Państwowe w ramach statutowej działalności od wiosny 2013 r. rozpoczęły akcję pod hasłem Zostań rodzinnym archiwistą. Jej celem jest zwrócenie uwagi na dokumenty osobiste oraz rodzinne, które często jako stare i nikomu niepotrzebne papiery przechowane były w szuadach czy też domowych strychach i piwnicach. W ramach tej akcji archiwa pragną zachęcić wszystkich do zatroszczenia się o tego rodzaju rodzinne pamiątki oraz do tworzenia z nich archiwów rodzinnych. Każdy przez całe życie gromadzi szereg ważnych i cennych dokumentów. Od czasów staropolskich w rodzinnych szlacheckich był zwyczaj tworzenia archiwów rodzinnych, obecnie stanowiących jedne z najciekawszych zespołów archiwalnych i rodzajów źródeł historycznych do poznania przeszłości. Prowadzenie badań genealogicznych oraz poszukiwanie i gromadzenie dokumentów poświadczających historię danej osoby czy też rodziny stało się modne zwłaszcza w XIX w., a w Królestwie Polskim w okresie rozbiorów nabrało szczególnego wymiaru. Wiele rodzin zamawiało wywody i drzewa genealogiczne, mające na celu podkreślenie polskości rodzinny. Tradycje te zostały zarzucone a następnie zapomniane w okresie PRL-u. Od jakiegoś czasu ponownie obserwujemy, zainteresowanie historią własnej rodziny. Zazwyczaj oddają się jej osoby starsze, mające nieco więcej czasu na czasochłonne poszukiwania genealogicznie. Niemniej jednak w ostatnich latach zauważalne staje się również zainteresowanie genealogią rodziny wśród młodzieży szkolnej i licealnej. Jest to prawdopodobnie wynik zarówno

APLA NR 1(11) LUTY 2014

swobodnych rozmów prowadzonych na spotkaniach rodzinnych, nieograniczonych względami politycznymi a także stale powiększającego się zasobowi archiwalnemu udostępnianemu on-line przez Archiwa Państwowe w Internecie na portalu Szukajwarchiwach.pl, czy też dzięki bazom danych zamieszczanych na stronach prężnie działających towarzystw genealogicznych. W dalszym ciągu istnieje potrzeba podnoszenia świadomości społeczeństwa dotyczącej roli i pozycji dokumentacji prywatnej. Archiwa pragną zwrócić uwagę, że i stare dokumenty rodzinne mają swoją wagę, może już nie użyteczną (choć należy podkreślić, że akta własnościowe bardzo często po wielu latach mogą okazać się przydatne przy wyjaśnianiu spraw własnościowych), a sentymentalno-historyczną. Dlatego też niezwykle istotny jest ten aspekt akcji przywracający właściwą rolę dokumentom rodzinnym. Dodatkowym argumentem podkreślającym wagę problemu jest fakt, że coraz rzadziej zdarza się nam odnaleźć dawną dokumentację. Wartość tej starej dokumentacji polega na zastosowanym materiale

ARCHIWISTYKA DLA WSZYSTKICH piśmienniczym, jego formie, oprawie czy też zostały bezpoużytym technikom zdobniczym jak również treści wrotnie utracoinformacyjnej. W czasach masowej produkcji ne, jak również dokumentacji zanika jej unikalność i niepowtarzal- warsztatów geność. Ale to nie znaczy, że dokumentacja współ- nealogicznych. Spotkania czesna przetrwa wieki, tym bardziej jest ona z ludźmi, którzy zagrożona przed niszczeniem, nie tylko na nietrwałość papieru, na którym jest sporządzana, ale posiadają ciekatakże ze względu na niską świadomość jej wartości we zbiory rodzinhistorycznej. Ponadto wiele urzędów czy też instytucji przechodzi na elektroniczny system zarządzania dokumentacją, także za jakiś czas dokumentacja papierowa będzie już tylko reliktem przeszłości. Widać to także na naszych domowych zbiorach fotogracznych, które pozostają zazwyczaj w wersji cyfrowej, niewiele osób systematycznie wywołuje zdjęcia w tradycyjnej formie papierowej. Prof. Władysław Stępniak Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych inaugurując akcję Zostań rodzinnym archiwistą powiedział, że w Polsce warto wrócić do tradycji tworzenia archiwów rodzinnych i gromadzić zdjęcia lub inne dokumenty po przodkach, aby przekazać je wnukom i przyszłym pokoleniom. Bo przecież dzieje Polski składają się z milionowych jednostkowych przypadków postępowania osób, z któ- Fotograa opisana „Oktawia Tarnowska Adam rych każda w mniejszym lub większym stop- Skrzyński, zaręczeni”. Na podstawie danych genealogicznych opis niu miała lub ma wpływ na bieg spraw „Fotograa zaręczynowa hr. Adama Skrzyńskiego (1863-1905) i Oktawii z hr. Tarnowskich (1862-1931)”, publicz-nych. Kraków, data wykonania fotograi ok. 1888 r., W ramach tej akcji lubelskie archiwum Archiwum Marii i Witolda Łosiów, sygn. 66. uruchomiło punkt konsultacyjny, do którego może zgłosić się każda zainteresowana osoba. Jego celem jest udzielanie porad dotyczących jak właściwie przechowywać, zabezpieczać oraz porządkować rodzinne dokumenty. Archiwum w ramach działalności akcji „Archiwa Rodzinne" organizuje comiesięczne warsztaty archiwalne tzw. „Czwartki archiwalne", które składać się będą: ze spotkań z twórcami i posiadaczami rodzinnych archiwów; porad w jaki sposób postępować archiwaliami w warunkach domowych oraz co zrobić z niechcianymi lub przypadkowo znalezionymi archiwaliami, aby nie

ne (m.in. świadectwa, odpisy metryk, dowody, książeczki wojskowe, medale, fotograe, pamiętniki, korespondencję) mają służyć jako przykład dla osób rozpoczynających swoją przygodę z domowymi archiwaliami i genealogią rodzinną, w jaki sposób można samodzielnie dbać o spuściznę aktową własnej rodziny.

Warsztaty genealogiczne natomiast będą dobrą okazją do postawienia pierwszych kroków do poznania historii własnej rodziny. Podczas ich trwania zaprezentowane zostaną źródła i wydawnictwa niezbędne dla poszukiwań genealogicznych i biogracznych. Uczestnicy warsztatów będą mogli na podstawie zgromadzonych dokumentów z naszego zasobu zapoznać się z technikami wyszukiwania informacji w poszczególnych typach źródeł. Pokażemy także w jaki sposób prowadzić poszukiwania genealogiczne, wykorzystując zasoby i możliwości Internetu. APLA NR 1(11) LUTY 2014

ARCHIWISTYKA DLA WSZYSTKICH Inauguracja akcji „Archiwa Rodzinne" w lubelskim Archiwum nastąpi w sali konferencyjnej w dniu 25 lutego br. Patronat medialny nad akcją objęły media lokalne: Kurier Lubelski, Radio Lublin, portal naszemiasto.pl oraz TVP Lublin. Spotkanie otworzy Piotr Dymmel Dyrektor Archiwum, który jednocześnie wygłosi prelekcję pt. „Wszyscy jesteśmy archiwistami". Ideę i program akcji „Archiwa Rodzinne" w lubelskim Archiwum przedstawi Agnieszka Konstankiewicz. Następnie Marek Łoś podczas swojego wystąpienia przedstawi problemy z archiwaliami rodzinnymi,

zaś Piotr Glądała opowie o swojej pasji genealogicznej. Obydwóm wystąpieniom towarzyszyć będzie ekspozycja oryginalnych dokumentów, pochodzących z zespołu archiwalnego nr 80 – Archiwum Łosiów, przechowywanego w lubelskim Archiwum oraz z archiwum domowego Piotra Glądały. Na pierwsze warsztaty archiwalne zapraszamy już 27 lutego br., czwartek, o godz. 16.30. Wstęp na warsztaty wolny.

Patent guwernantki dla nauczycielki języka francuskiego Marii Gąsiorowskiej, ukończenia dwóch semestrów na Wydziale Humanistycznym Sorbony Paryskiej Spuścizna Marii Gąsiorowskiej oraz rodziny Marii Jordańskiej (M. Gąsiorowska, nauczycielka języka francuskiego), sygn. 1

APLA NR 1(11) LUTY 2014

Kontakt: Konsultant ds. archiwów rodzinnych: Agnieszka Konstankiewicz mail: archiwarodzinne@lublin.ap.gov.pl tel: 81 528 61 51

ARCHIWISTYKA DLA WSZYSTKICH Biblioteka w Archiwum Barbara Dymitrzak

wa lata po utworzeniu Archiwum Państwowego w Lublinie, w 1920 r. uruchomiono w nim pracownię naukową i bibliotekę. Księgozbiór utworzono z egzemplarzy znalezionych w Archiwum, otrzymanych z biblioteki pobazyliańskiej oraz zakupionych na bieżące potrzeby archiwistów. Biblioteka pod względem formalno-prawnym jest biblioteką niesamoistną, działa w oparciu o Statut Archiwum wprowadzony zarządzeniem Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z 4 marca 1991 r., Regulamin organizacyjny Archiwum Państwowego w Lublinie oraz Regulamin biblioteki. Z uwagi na cel i zadania, do których została powołana, należy do typu bibliotek specjalnych, gromadzących i udostępniających materiały biblioteczne z określonej dziedziny wiedzy wąskiej grupie użytkowników. Biblioteka archiwalna powinna zaspakajać potrzeby pracowników archiwum podczas realizacji ich bieżących zadań i w trakcie prowadzonych badań naukowych oraz służyć pomocą osobom korzystającym z akt. Ze specyki biblioteki wynika charakter gromadzonych zbiorów – przede wszystkim prac z zakresu archiwistyki i najważniejszych pozycji z nauk pomocniczych historii (w tym: genealogii, dyplomatyki, sfragistyki, chronologii, demograi), historii Polski i regionu, wydawnictw prawnoustrojowych oraz wydawnictw źródłowych, materiałów bibliotecznych proweniencyjnie, chronologicznie i tematycznie zgodnych z posiadanym zasobem aktowym. O ile zakres treściowy kupowanych książek jest zgodny z prolem biblioteki to przy przyjmowaniu materiałów od darczyńców nie zawsze przestrzega się obowiązujących kryteriów, co wynika z konieczności zaspakajania bieżących przewidywanych potrzeb czytelników. W księgozbiorze liczącym pod koniec 2013 r.

ponad 14740 woluminów wydawnictw zwartych, 915 tytułów czasopism oraz 235 tytułów starodruków znajduje się bogaty zbiór historyczny, o dużej wartości naukowej. Jego znaczącą część stanowią drukowane źródła prawne i wydawnictwa urzędowe władz polskich oraz zaborczych (rosyjskich i austriackich) i władz niemieckich z czasów okupacji hitlerowskiej(w tym licznie reprezentowane Polnoe sobranija i Svody zakonow Rossijskoj Imperii, szczególnie cenne, ponieważ nie zachowały się akta – „Dzienniki Urzędowe Kuratorium

APLA NR 1(11) LUTY 2014

ARCHIWISTYKA DLA WSZYSTKICH Okręgu Szkolnego Lubelskiego” lat 1929-1939. Wśród opublikowanych po 1944 r. przepisów prawnych dominują kompletne roczniki „Dzienników Ustaw” „Monitorów Polskich” oraz dzienników urzędowych dla województwa lubelskiego. W zbiorach zachowały się schematyzmy („Ordo Divini”, „Elenchus”) dla diecezji lubelskiej pomocne w badaniach z zakresu XIX-wiecznej administracji kościelnej. Licznie są reprezentowane najważniejsze wydawnictwa źródłowe, dla różnych epok historycznych (wśród serii m.in.: „Pomniki dziejowe Polski”. Seria 2, „Zbiór dokumentów małopolskich”, „Lustracje dóbr królewskich XVI-XVIII w.”, „Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej”, „Materiały do dziejów wsi polskiej”, „Materiały i dokumenty do dziejów powstania styczniowego”). Biblioteka posiada pokaźny zbiór wydawnictw do dziejów Lublina i regionu. Wśród zgromadzonych książek znajdują się m.in. S. Z. Sierpińskiego, Obraz miasta Lublina (reprint z 1839 r.), W. K. Zielińskiego, Monograa Lublina (1878 r.), K. Boniewskiego, Lublin w pamiątkach (ca. 1859 r.), F. Schöller, M. O. Vandrey, Führer durch die Stadt Lublin, (1942), rękopis G. Wereżyńskiego, Historyczne opisanie miasta Lubartowa (1885 r.), maszynopis powielony Mikołaja Stworzyńskiego, Opisanie statystyczno-historyczne dóbr Ordynacyi Zamoyskiey, t. 1-3 (1834 r.), sześciotomowe Dzieje

APLA NR 1(11) LUTY 2014

Lubelszczyzny (1974-1995) , J. A. Wadowskiego, Kościoły lubelskie (1907 r.). Dużo informacji dla badaczy historii regionalnej wnoszą czasopisma lokalne („Głos Lubelski”, „Ziemia Lubelska”, „Kalendarz Lubelski”, „Rocznik Lubelski”, „Lubartów i Ziemia Lubartowska”) oraz publikacje urzędowe dla terenu Lubelszczyzny („Dziennik Gubernialny Lubelski”, „Pamjatnaja Kniżka Ljublinskoj Gubernii”), kalendarze, publikacje statystyczne (w tym: „Obzor Ljublinskoj Gubernii”, spisy powszechne Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r. i 1931 r.). Uzupełnieniem materiałów archiwalnych są przechowywane w bibliotece statuty, regulaminy, sprawozdania etc. dla podmiotów działających na terenie Lubelszczyzny. Cenną pomoc stanowią informatory – książki adresowe, książki telefoniczne, urzędowe wykazy miejscowości, słowniki rzeczowe (w tym Słownik geograczny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich), encyklopedie ogólne i dziedzinowe oraz niezbędne ze względu na zasób aktowy słowniki językowe. Dużą wartość informacyjną mają gromadzone bibliograe, w tym: Bibliograa Polska Estreicherów, bibliograe dziedzinowe (historii Polski, archiwistyki, nauk pomocniczych historii), bibliograe regionalne (Lubelszczyzny). Specjalistyczny warsztat pracy archiwisty stanowią publikacje teoretyczne z zakresu archiwistyki i archiwoznawstwa, uzupełnione o drukowane pomoce archiwalne (inwentarze, informatory i przewodniki po zasobie) przekazywane przez NDAP, archiwa należące do państwowej sieci archi-

ARCHIWISTYKA DLA WSZYSTKICH walnej, instytucje i stowarzyszenia (m.in. Centralne Archiwum Wojskowe, Instytut Pamięci Narodowej, Instytut Hoovera) oraz archiwa zagraniczne. Biblioteka dysponuje dużym zbiorem czasopism i wydawnictw seryjnych wydawanych przez archiwa polskie (w tym: „Rocznik Archiwalno-Historyczny Centralnego Archiwum Wojskowego”,” Biuletyn Archiwum PAN”), a także archiwa zagraniczne („Fontes. Izvori za hrvatsku powijest”, „Archivni Časopis”, „Arhivski Vjesnik”). Gromadzi tytuły wydawane przez instytucje naukowe i środowiska związane z dziedziną archiwalną („Archiwista Polski”, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, „ Archiwa-KancelarieZbiory”). Stosownie do potrzeb w bibliotece znajdują się biograe, w tym słowniki biograczne, materiały do historii nauki i szkolnictwa, historii sztuki, historii gospodarczej, wojskowości, mniejszości narodowych, historii Kościoła, historii powszechnej oraz materiały z innych dziedzin pokrewnych, związanych z warsztatem pracy historyka i archiwisty. Osobną grupę stanowią zgromadzone starodruki, głównie przepisy prawne, choć nie brakuje wśród nich opracowań historycznych i genealogicznych, mów sejmowych, pism politycznych i polemicznych z drugiej połowy XVIII w., słowników, kalendarzy, poezji i książki kucharskiej. Szczególnie warte uwagi są druki: W. Łubieńskiego, Świat we wszystkich swoich częściach większych i mniejszych…, Wrocław 1740, S. Okolskiego, Orbis Poloni. T. 2-3, Kraków 16431645, K. Niesieckiego, Korona Polska. T. 1-3. Lwów 1728-1740, Kalendarz Polski i Ruski z lat 1710-1723 posiadający wartość materiału archiwalnego. Najstarszym drukiem jest pochodzący z 1607 r. Corpus iuris civilis, in quinque partes distinctum. Ed.1. T.1. B i b l i o t e k a A r c h i w u m Pa ń s t w o w e g o w Lublinie jest biblioteką zamkniętą. Korzystają z niej wyłącznie pracownicy Archiwum oraz użytkownicy zasobu aktowego posiadający aktualną kartę użytkownika. Regulamin biblioteki dopuszcza udostępnienie księgozbioru innym badaczom za zgodą kierownika Oddziału Ewiden-

cji i Udostępniania, w ramach którego biblioteka funkcjonuje. Osobom spoza Archiwum zbiory są udostępniane na miejscu (prezencyjnie), w pracowni naukowej. Z księgozbioru podręcznego oraz druków wydanych do 1800 r. można korzystać tylko w czytelni. Pracownicy mają możliwość wypożyczenia książek do domu, a w ramach wymiany międzybibliotecznej mogą zamówić książki z innych bibliotek. Do wyszukiwania literatury służy katalog komputerowy obejmujący całość wydawnictw zwartych i seryjnych oraz czasopism, dostępny w sieci lokalnej w budynku Archiwum, a docelowo w przyszłości, również w Internecie. Uzupełniany na bieżąco katalog umożliwia przeszukanie zamieszczonych w nim opisów bibliogracznych według określonych kryteriów. Użytkownicy zasobu aktowego mogą korzystać ze stanowiska komputerowego w pracowni naukowej, będącej czytelnią dla klientów biblioteki. Dla starodruków sporządzono alfabetyczny katalog kartkowy. Biblioteka Archiwum Państwowego w Lublinie jest biblioteką naukową gromadzącą wszelkie publikacje dotyczące piśmiennictwa i innych zagadnień związanych z archiwami i z archiwistyką, przez co pełni rolę ośrodka informacji specjalistycznej. Służy rozwojowi i potrzebom nauki realizując funkcję informacyjną w różnorodnych formach, dokumentuje dorobek naukowy własnych pracowników, upowszechnia i promuje osiągnięcia Archiwum. Zadaniom tym służą działania polegające na sporządzaniu opisów bibliogracznych do katalogów bibliotecznych, dokumentacji zbiorów poprzez cykliczne, co miesięczne zamieszczanie wykazów nabytków na tablicy informacyjnej oraz na stronie internetowej Archiwum, tworzenie zestawień bibliogracznych zawierających opisy publikacji własnych wydanych przez Archiwum i jego pracowników, zawieranie porozumień umożliwiających innym instytucjom propagowanie działalności wydawniczej lubelskiego Archiwum, uczestniczenie w targach książki. W 2008 r. ukazała się drukiem Bibliograa publikacji pracowników Archiwum Państwowego w Lublinie 1918-2008.

APLA NR 1(11) LUTY 2014

ARCHIWUM I HISTORIA Pieczęcie w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Radzyniu Podlaskim jako źródło do badań nad dziejami regionu Joanna Kowalik

ainteresowanie sfragistyką w ostatnich latach można zaobserwować również na płaszczyźnie badań archiwalnych. Studia nad pieczęcią dały początek pracom, które zaowocowały przygotowaniem nowych, dokładniejszych metod opracowania materiałów sfragistycznych przechowywanych w archiwach państwowych. Istotnym zagadnieniem w pracy nad wskazówkami było doprecyzowanie denicji, dzięki czemu jednoznacznie wskazano, co powinno być traktowane i inwentaryzowane jako pieczęć. Według podręcznika sfragistyki M. Haisiga pieczęć to „znak rozpoznawczo-własnościowy określonej osoby zycznej lub prawnej, wyciśnięty za pomocą twardego stempla w odpowiedniej masie plastycznej lub farbie, a pełniący rolę świadectwa wiarygodności i mocy prawnej, wykładnika woli właściciela, jak również środka kontrolującego i zabezpieczającego nienaruszalność zamkniętego nim pisma lub przedmiotu”. Polski Słownik Archiwalny dodaje do powyższego znaczenia stwierdzenie, że jest to środek służący uwierzytelnieniu pisma lub dokumentu, lub środek zabezpieczający nienaruszalność zamkniętego nią pisma lub przedmiotu. Denicja powyższa odnosi się bardziej do pieczęci „właściwych”, najstarszych. Tymczasem w archiwach, obok odcisków uwierzytelniających, odnaleźć można szereg pieczęci ważnych w pracy kancelaryjnej, a więc nagłówkowych, imiennych, pieczęci wpływu. Spojrzenie na pieczęć jako źródło zwraca uwagę przede wszystkim na jej funkcje (uwierzytelnienie pism, zabezpieczenie, nośnik informacji o dysponencie i wykładnię jego woli).

APLA NR 1(11) LUTY 2014

Dlatego też denicja pieczęci dopracowana przez autorów nowych wskazówek metodycznych kładzie nacisk na funkcje pieczęci. W archiwalnym opisie materiałów sfragistycznych znalazły się informacje dotyczące twórcy pieczęci, jej kształtu, wymiarów. Do istotnych danych należy zaliczyć opis wizerunku, treść legendy, okres powstania stempla. Odciski stempli, które odnaleźć możemy w zasobie Archiwum Państwowym w Lublinie Oddział w Radzyniu Podlaskim pochodzą z XIX i XX w. Nielicznie znajdują się tu również materiały starsze, których powstanie i okres stosowania przypada na wiek XVII i XVIII. Odciski pieczęci znajdujące się w radzyńskich zbiorach podzielić można na kilka grup. Znajdują się tu odciski pieczęci prywatnych, władz administracji państwowej, władz samorządowych (miejskich i gminnych), organizacji gospodarczych i społecznych. Omówione poniżej przykłady pochodzą z dziewiętnastowiecznych ksiąg notarialnych i hipotecznych z terenu powiatu radzyńskiego. Uzupełnieniem są tu akta miejskie wytworzone przez Magistrat w Radzyniu w okresie 1918-1939. Proces przybierania herbów przez miasta na ziemiach polskich rozpoczął się w drugiej połowie XIII w. i był nieodłącznie związany z otrzymywaniem praw miejskich. Pieczęć – najważniejszy sposób uwierzytelniania aktów prawnych, niezbędna była do należytego funkcjonowania organów miasta. W miastach prywatnych szczególnie atrakcyjne były obrazy pieczęci nawiązujące do właściciela. Symbol rodu – herb, lub przedstawienie miejsca, z którego zarządzano dobrami przypominała o dziedzicu, jego prawach własnościowych i sądowych. Possesor - dziedzic

ARCHIWUM I HISTORIA wyrażał zgodę na wykonanie pieczęci, miał więc możliwość wpływania na wyobrażenie pieczętne. W pieczęciach miejskich z XIV-XVII wieku oraz pierwszej połowy wieku XVIII posługiwano się językiem łacińskim. Legendy składały się najczęściej z kilku określeń: „sigillum” lub skrót, słowo dysponujące dysponenta pieczęci – „civitas” lub „oppidum”. Napis kończyła nazwa ośrodka. Do takich pieczęci możemy zaliczyć zachowaną pieczęć Radzynia. (il 1.) Wspomina o niej wydawnictwo „Pieczęcie i herby miejscowości woj. lubelskiego” przywołując odcisk zachowany w zbiorach krakowskich z 1729 r. W zasobie radzyńskiego Archiwum zachowało się kilka odcisków dawnej pieczęci. Wszystkie znajdują się na dokumentach dotyczących spraw własnościowych mieszkańców miasta. Akta uwierzytelnia pieczęć odciśnięta w tuszu lub bezpośrednio w papierze oraz podpisy burmistrza i rajców. Wizerunek widoczny w centrum znaku odnosi się prawdopodobnie do herbu właścicieli Radzynia w pierwszej połowie XVIII wieku – Kątskich. Wyobrażenie przypomina bowiem herb Brochwicz – jelenia stojącego, odwróconego w prawą stronę. Niewykluczone, że powstanie pieczęci wiąże się z przejściem dawnej królewszczyzny w prywatne ręce.

Il. 1. Pieczęć miasta Radzynia z XVIII wieku, odcisk w tuszu oraz przez papier; Źródło: APL/ORadzyń, Akta notariusza Franciszka Lubańskiego w Radzyniu Podlaskim, sygn. 3, str. 492.

Il. 2. Pieczęć Dominium Radzyńskiego z okresu zaboru austriackiego, Odcisk przez papier; Źródło: APL O/R, Hipoteka w Radzyniu Podlaskim, sygn. III/377, str. 63.

Okres przypadający na koniec wieku XVIII, po Sejmie Czteroletnim, to lata, kiedy legendy pieczęci pisano w języku polskim. Miejskie pieczęcie staropolskie stosowane były jednak do 1815 r., dlatego też odnaleźć je można w dokumentacji z przełomu XVIII i XIX w. W Radzyniu również posługiwano się dawną pieczęcią. Pochodzące z 1798 i 1799 r. odciski pieczętne są tego dowodem. Kolejny przykład i jednocześnie źródło do historii Radzynia pochodzi z okresu zaborów. W wyniku III rozbioru Polski ziemia radzyńska znalazła się pod panowaniem austriackim. Władze zaborcze wprowadziły zmiany w podziale administracyjnym. Podstawową jednostką administracyjną był cyrkuł, ze starostą (Kreishauptman) na czele. W terenie mniejszymi jednostkami wykonawczymi były magistrat (jako organ urzędu miejskiego większych miast) i dominium (jako organ zarządu wiejskiego, również miast mniejszych). Dominium składało się z jednej albo kilku wsi należących do jednego lub kilku właścicieli. Właściciel dominium sprawował władzę administracyjną i sądowniczą z tytułu przysługującej mu zwierzchności nad poddanymi. Z okresu zaboru austriackiego pochodzi pieczęć Dominium Radzyńskiego. (il. 2.) Prezentowany odcisk znajduje się na dokumencie dotyczącym sprzedaży gruntu w Radzyniu, wystawionym przez władze Dominium w 1806 r. Dobrze widoczny wizerunek odsyła do właścicielki miasta i dóbr radzyńskich w latach 1802-1823 – Anny z Zamoyskich Sapieżyny. Legenda pieczęci brzmi * P I E C Z Ę Ć J U R YS D Y KC J I D O M I N I A L N E J RADZYŃSKIEJ.

APLA NR 1(11) LUTYŃ 2014

ARCHIWUM I HISTORIA Granicę w dziejach miejskich pieczęci herbowych stanowi rok 1811. Wtedy właśnie władze Księstwa Warszawskiego wprowadziły zakaz używania przez miasta własnych herbów, a tym samym i pieczęci herbowych. Zostały one zastąpione przez pieczęcie z herbem ogólnopaństwowym. Pieczęcie urzędowe posiadały wizerunek herbu Księstwa Warszawskiego, który tworzyła tarcza dwudzielna z herbem Saksonii i z Orłem Białym koronowanym. Tarcza z godłami ułożona była na gronostajowym płaszczu (namiocie herbowym) zwieńczonym zamkniętą koroną. Herb saski tworzyło dziesięć pasów czarnych i złotych ułożonych przemiennie, na których znajdowała się korona zielona. Ocjalny herb Księstwa stosowano na pieczęciach władz centralnych, sądów, urzędów zaufania publicznego (np. notariuszy) i paraalnych. Jako przykład herbu z okresu Księstwa Warszawskiego posłużył odcisk pieczęci notariusza urzędującego na terenie powiatu radzyńskiego – Jana Sarysza Mnińskiego. Wokół centralnie zarysowanego wizerunku herbu znajduje się napis: PIECZĘC NOTARIUSZA PUBLICZNE.POW.RADZINA DEP. SIED. Pod tarczą herbową umieszczono napis: JAN MNINSKI. Pieczęć powyższa obowiązywała jedynie kilka lat. W pierwszej połowie 1813 r., po wkroczeniu wojsk rosyjskich na obszar Księstwa kontrolę nad ur zędami pr zejęli Rosjanie. W czerwcu tego roku Rada Najwyższa Tymczasowa

Il. 3. Pieczęć Wójta Gminy Radzyń, Odcisk w tuszu; Źródło: APL O/R, Akta notariusza Jana Saryusza Mnińskiego w Radzyniu Podlaskim, sygn. 1, str. 493.

APLA NR 1(11) LUTY 2014

Il. 4. Pieczęcie Jana Saryusza Mnińskiego notariusza i konserwatora hipoteki w powiecie radzyńskim, Odciski przez papier; Źródło: APL O/R, Hipoteka w Radzyniu Podlaskim, sygn. VII/63, str. 248; Księga hipoteczna Dobra ziemskie Jaski; sygn. III/374, str. 47.

przyjęła decyzję o zmianie herbu. W miejsce godła sasko-polskiego wprowadzono Orła Białego. Notariusz Mniński zmienił stosowaną w swojej kancelarii pieczęć. Zachowany w dokumentach odcisk może posłużyć jako przykład pieczęci obowiązującej w latach 1813-1815. Nowy herb tworzyła tarcza o kroju zbliżonym do szwajcarskiej z Orłem Białym koronowanym. Tarcza nakryta była mitrą książęcą. Legendę w przywołanym znaku t w o r z y ł n a p i s : P I E C Z Ę Ć N O TA Y U S Z A PUBLICZNE.POW.RADZINA DEP. SIED. Pod tarczą napis: JAN MININSKI. Z okresu Księstwa Warszawskiego pochodzi również pieczęć Wójta Gminy Radzyńskiej. Zachowany wizerunek zachował się na dokumencie z 1815 r. W przypadku urzędów miejskich stemple stosowane w okresie Księstwa Warszawskiego posiadały wyobrażenie Orła Białego. Funkcjonowały również znaki przedrozbiorowe. W przypadku pieczęci gminy radzyńskiej herb przedstawiał Orła Białego ułożonego na płaszczu herbowym zwieńczonym zamkniętą koroną. (il. 3.) Wspomniany znak obowiązywał prawdopodobnie od początku istnienia Księstwa do czasu powstania Królestwa Kongresowego. W powstałym w 1815 r. Królestwie Polskim związanym z Cesarstwem Rosyjskim osobą monarchy wyobrażenie stosowanych pieczęci tworzył czarny orzeł imperialny z dwoma głowami i rozpiętym na piersi namiotem herbowym, na którym

ARCHIWUM I HISTORIA

il.5. Pieczęć Sądu Pokoju powiatu radzyńskiego, Odcisk w tuszu; Źródło: APL O/Radzyń, Hipoteka w Radzyniu Podlaskim, sygn. III/377, str. 61.

położono Orła Białego. ten w modykowanych wersjach rysunkowych z lat 1832, 1842, 1858 obowiązywał do roku 1869. W sierpniu 1818 r. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych wydała polecenie o zgromadzeniu i zniszczeniu stempli stosowanych przez dawne władze. Ocjalny herb Królestwa Kongresowego znalazł się więc na pieczęciach urzędów centralnych oraz administracji lokalnej. Odciski stempli stosowanych przez władze miasta Radzynia, władze sądowe oraz urzędników na terenie powiatu radzyńskiego mogą posłużyć jako przykład pieczęci z okresu Królestwa. Legendy pieczęci w Królestwie Polskim przekazywały dwie informacje, o dysponencie pieczęci i przynależności administracyjnej. informacje, o dysponencie pieczęci i przynależności administracyjnej. W kancelariach miejskich stosowano bardzo często dwie pieczęcie. Jeden typariusz przeznaczony był do odciskania w materiałach miękkich, tj. lak, a drugi do stemplowania tuszem. Śledząc zmieniające się na przestrzeni lat odciski pieczęci stosowanych przez urzędy miejskie Radzynia można ustalić nie tylko zmiany formy stempli ale również zmiany zachodzące w nazewnictwie funkcjonujących urzędów. W mniejszych ośrodkach władzę sprawowali wójtowie lub burmistrzowie, którzy wraz z ławnikami tworzyli zwierzchność miejską. W 1818 r. ustanowiono urzędy municypalne, które działały do 1842 r. Po ich likwidacji powołano magistraty. Z okresu Królestwa Polskiego zachowało się kilka odcisków

pieczęci radzyńskich, w tym: pieczęć Wójta Gminy Radzyń na dokumencie z 1824 r., pieczęć Burmistrza (dokument z 1829 r.), pieczęć Urzędu Municypalnego Miasta Radzynia (dokument z 1841) oraz pieczęć Magistratu Miasta (1848 r.). W ramach represji po powstaniu styczniowym likwidacja autonomii Królestwa wiązała się również z likwidacją odrębnego godła. Znakiem obowiązującym na ziemiach polskich na mocy rozporządzenia Komitetu Administracyjnego Królestwa Polskiego z 17 lutego 1868 roku stało się godło Rosji. Herby symbolizujące prowincje cesarstwa umieszczono na skrzydłach dwugłowego orła, a jego pierś przykrywała tarcza ze Św. Jerzym zabijającym smoka. Obowiązek posługiwania się pieczęcią z herbem państwa został nałożony na duże miasta, urzędy państwowe i samorządowe. W przypadku Radzynia, dokumenty archiwalne zachowały odcisk pieczęci Magistratu z 1915 r. Legenda to napis w języku rosyjskim: *Магистрать гор. Радина Люблинской губерніи, od 1868 r. na pieczęciach językiem obowiązkowym był bowiem rosyjski. W przypadku gmin i ich pieczęci sprawę rozstrzygnął car Aleksander II wydając postanowienie z 14/26 lutego 1870 r., na mocy którego zmieniono wyobrażenia niektórych pieczęci urzędowych. Zarządy gmin, mniejszych miast oraz dozorów kościelnych posługiwały się pieczęciami z wizerunkiem herbu właściwej guberni. Przykładem posłużyć mogą stemple stosowane przez wójtów gmin z terenu powiatu radzyńskiego, z okresu przynależności do guberni siedleckiej (1867-1912) oraz lubelskiej z (18691915). Herb guberni siedleckiej z lat 1867-1912 przedstawiał, na srebrnej tarczy, obsianej zielonymi dębowymi liśćmi, idącego czerwonego jelenia ze złotymi oczyma, językiem, rogami i kopytami. Tarcza uwieńczona Imperatorską koroną i otoczona złotymi dębowymi liśćmi, połączonymi Andriejewską wstążką. Herb guberni lubelskiej ulęgający zmianom, w latach 1869-1915 przedstawiał na tarczy dwudzielnej w pas, w polu górnym czerwonym jelenia srebrnego biegnącego z koro-

APLA NR 1(11) LUTY 2014

ARCHIWUM I HISTORIA ną złotą na szyi, w polu dolnym zielonym niedźIl. 9. Pieczęć Magistratu wiedzia srebrnego idącego między trzema drze- miasta Radzynia, rok 1921, w tuszu; Źródło: APL wami. Przykłady odcisków stempli z drugiej poło- OOdcisk / Ra d z y ń , H i p o t e k a w wy XIX oraz początku XX w. znajdziemy również Radzyniu Podlaskim, sygn. III/436, str. 56. w zbiorach akt przechowywanych w Radzyniu. Po odzyskaniu niepodległości w godle Państwa znalazł się ponownie Orzeł Biały. Jego wizerunek przypominał orła Stanisława Poniatowskiego. Wzór wprowadzony ustawą sejmowa z 1919 r. obowiązywał do 1927 r. Wprowadzono wówczas gmin polskich i urzędów jest inwentaryzacja nową wersję herbu, według projektu Zygmunta pieczęci zachowanych w archiwaliach. Kamińskiego. Zmiany uwzględniły m.in. usuniecie krzyża z korony, układ skrzydeł. W aktach przechowywanych Archiwum Bibliograa: w Radzyniu Podlaskim odnaleźć można również odciski pieczęci, którymi posługiwała się miej-  Wskazówki metodyczne do opracowania materiałów sfragistycznych w zasobie Archiwów Państwowych scowa Paraa Rzymskokatolicka p.w. Św. Trójcy. opracowane przez Zespół Naukowy do spraw Ilustracją dla historii dóbr radzyńskich są natomiast przygotowania wskazówek metodycznych d pieczęcie osobiste tutejszych dziedziców. Wśród opracowania materiałów sfragistycznych w zasobie dziewiętnastowiecznych akt hipotecznych znaleźć Archiwów Państwowych, Jelenia Góra – Wrocław 2009. można dokumenty pochodzące z XVIII w., a na nich  Adamczewski M., Pieczęcie urzędowe władz lokalnych z obszaru Polski centralnej, Cz. 3. Pieczęcie władz pieczęcie i podpisy ówczesnych posesorów miejskich do 1950 roku, Zgierz 2010. Radzynia – Potockich. Kolejne to pieczęcie  Elementy herbu polskiego 1295-1995, [w:] Orzeł Biały. i autografy z XIX w., a więc: Anny z Zamoyskich Herb Państwa Polskiego. Materiały sesji naukowej w Sapieżyny, jej córki Anny księżny Czartoryskiej, jej dniach 27-28 czerwca 1995 roku na Zamku Królewskim w męża księcia Adama Czartoryskiego oraz przedsWarszawie, pod red. S. K. Kuczyńskiego, Warszawa 1996.  Gumowski M., Pieczęcie i herby miejscowości woj. tawicieli rodu Korwin Szlubowskich. lubelskiego, Lublin 1959. Pieczęcie osobiste – sygnetowe odciskane  Gut. P., Problemy inwentaryzacji kolekcji tłoków w laku zawierają wizerunek herbu rodowego. pieczętnych w Archiwum Państwowym w Szczecinie, W przypadku Sapiehów – herb Lis, Czartoryscy „Archiwista Polski”, nr 1 (45) / 2007, s. 7-13. posługiwali się herbem Pogoń. Anna z Sapiehów  Haisig M., Sfragistyka ogólna, [w:] M. Gumowski, M. Haisig, S. Mikucki, Sfragistyka, Warszawa 1960. Czartoryska podpisywane przez siebie dokumenty  Hlebionek M., W stronę Sigillum. Problemy opisu poświadczała pieczęcią z wyobrażeniem dwóch pieczęci w polskich archiwach, „Archiwista Polski”, nr 4 herbów – herbu rodowego Sapiehów oraz herbu (44), 2006, s. 9-26. Czartoryskich.  Kuczyński S. K., Herby urzędowe na ziemiach polskich w Pieczęć Szlubowskich to wizerunek herbu Korwin okresie porozbiorowym, [w:] Herby miast polskich w okresie zaborów (1772-1918). Materiały sesji naukowej, zwanego Ślepowronem. Włocławek 5-6 grudnia 1996, pod red. S. K. Kuczyńskiego, Omówione odciski stempli to nie tylko Włocławek 1999. przykłady zmieniających się znaków pieczętnych,  Kuczyński S. K., Polskie herby ziemskie: geneza, treści ich formy i wizerunku ale także źródło wzbogafunkcje, Warszawa 1993. cające obraz historii lokalnej. Historii miasta  Pieczęcie w dawnej Rzeczypospolitej, red. Z. Piech, J. Pakulski, J. Wroniszewski, Warszawa 2006. Radzynia, jego właścicieli, zmieniającej się przyna Polski słownik archiwalny, pod red. W. Maciejewskiej, leżności administracyjnej terenu. Potwierdzają, jak Warszawa 1974, s. 61. ważna do badań sfragistycznych nad bardzo często zaginionymi stemplami pieczęci miast,

APLA NR 1(11) LUTY 2014

październik-grudzień 2013

Z ŻYCIA ARCHIWUM

10 października, Lublin Z okazji obchodów 150-tej rocznicy powstania styczniowego Archiwum Państwowe w Lublinie wydało publikację pt: „Dokumenty powstania styczniowego. Wydarzenia-ludzie-tradycja”. Stanowi ona pokłosie wystawy prezentowanej w tym roku w murach lubelskiego archiwum i ma formę albumową. Autorami tekstów są pracownicy archiwum. 6 listopada, Lublin Ekspozycja wystawy przygotowanej przez Archiwum Państwowe w Lublinie pt: „Powstanie Listopadowe na Lubelszczyźnie w materiałach archiwalnych” w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Lublinie. 15 listopada, Radzyń Podlaski Wernisażem w Radzyńskiej Izbie Regionalnej otwarto wystawę przygotowaną przez radzyński Oddział Archiwum zatytułowaną: "Historia Radzyniaw autograf i pieczęć wpisana". Wystawie towarzyszył katalog prezentujący autografy i pieczęcie z zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Radzyniu Podlaskim jako źródło do badań nad dziejami regionu. 29 listopada, Warszawa Publikacja wydana przez Archiwum Państwowe w Lublinie pt. Księgi wójtowsko-ławnicze miasta Lublina z XV wieku otrzymała trzecią nagrodę w prestiżowym konkursie „Studiów Źródłoznawczych” im. Stefana K. Kuczyńskiego za 2012 rok. Publikacja opracowana przez Grzegorza Jawora, Małgorzatę Kołacz-Chmiel i Annę Sochacką ze wstępem Piotra Dymmela i wydawców została nagrodzona w kategorii edycji źródłowych. Jedocześnie została wyróżniona seria Fontes Lublinienses, w ramach której ukazała się nagrodzona edycja. Seria ta wydawana jest przez lubelskie archiwum pod redakcją P. Dymmela. 4 grudnia, Włodawa Otwarcie wystawy ze zbiorów Archiwum Państwowego w Lublinie DOKUMENTY POWSTANIA STYCZNIOWEGO. WYDARZENIA – LUDZIE – TRADYCJA w Miejskiej Bibliotece Publicznej we Włodawie. Wystawa towarzyszyła Bibliotecznym Spotkaniom Regionalnym poświęconym obchodom 150. Rocznicy Powstania Styczniowego 13 grudnia 2013. Radzyń Podlaski Wystawa "Dokumenty Powstania Styczniowego" przygotowana przez Archiwum Państwowe w Lublinie została zaprezentowana w radzyńskim pałacu Potockich podczas uroczystości podsumowujących Rok Powstania Styczniowego w Radzyniu Podlaskim. Uroczystościom towarzyszyło wydawnictwo przygotowane przez radzyński Oddział Archiwum pt. "Powstanie styczniowe na ziemi radzyńskiej".

ZAPOWIEDZI

13.03.2014 Archiwum Państwowe w Lublinie „Oblicza propagandy” wystawa plakatów międzywojennych Na wystawie zaprezentowane zostaną wybrane plakaty propagandowe z okresu dwudziestolecia międzywojennego przechowywane w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie. Pierwsze polskie plakaty propagandowe pojawiły się wraz z odzyskaniem niepodległości w 1918 roku. Podejmowały one aktualną problematykę związaną z różnymi obszarami życia społecznego, kulturalnego, politycznego i gospodarczego w tworzącej sie II Rzeczypospolitej. Zbiór plakatów przechowywanych w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie można uznać za zespół reprezentatywny dla polskiego plakatu propagandowego okresu dwudziestolecia, gdyż jest on bardzo zróżnicowany zarówno tematycznie jak i artystycznie. Tworzą go projekty zarówno artystów uznanych (m. in. T. Gronowski, S. Norblin, E. Barsłomiejczyk) jak i anonimowych, wykonane w kilku miastach (Warszawie, Lwowie, Łodzi i Toruniu), w różnych zakładach litogracznych. Pod względem tematycznym ekspozycja zostanie podzielona na trzy działy ukazujące różne obszary działań propagandowych - wojskową, polityczną i społeczno-gospodarczą. 03.2014 Archiwum Państwowe w Lublinie Oddział w Kraśniku Konferencja "Pamięć powstania styczniowego na terenie obecnych powiatów janowskiego, kraśnickiego i opolskiego” W 2 połowie marca w Kraśnickim Oddziale Archiwum Państwowego w Lublinie odbędzie się konferencja naukowa "Pamięć powstania styczniowego na terenie obecnych powiatów janowskiego, kraśnickiego i opolskiego". Jej głównym celem jest pokazanie skutków upadku powstania styczniowego na przedstawianym terenie oraz ukazanie miejsca tego zrywu niepodległościowego w kolejnych pokoleniach. Konferencji będzie towarzyszyć wystawa fotograi Dariusza Miącza "Miejsca pamięci powstania styczniowego na terenie obecnych powiatów janowskiego, kraśnickiego i opolskiego", na której prezentowane będą zdjęcia powstałe podczas wyjazdów autora do miejsc związanych z powstaniem styczniowym. Fotograe te pokazują obecny wygląd mogił i pomników znajdujących się na terenie trzech powiatów. Wystawa będzie następnie udostępniana zainteresowanym placówkom edukacyjnym i instytucjom kultury. 03.2014 Archiwum Państwowe w Lublinie Oddział w Chełmie Wystawa "Znaczki pocztowe Generalnego Gubernatorstwa 1939-1944" Archiwum Państwowe w Lublinie Oddział w Chełmie we współpracy z Chełmską Biblioteką Publiczną im. Marii Pauliny Orsetti w Chełmie organizuje wystawę "Znaczki pocztowe Generalnego Gubernatorstwa 1939-1944". Materiały wystawowe pochodzą z zasobów archiwalnych, zbiorów bibliotecznych oraz kolekcji osób prywatnych. Obok pojedynczych egzemplarzy znaczków pocztowych pokazane zostaną dokumenty z oryginalnymi pieczęciami pocztowymi GG. Wystawa będzie prezentowana w marcu w siedzibie Biblioteki.

APLA NR 1(11) LUTY 2014

Z TEKI JÓZEFA KUSA

APLA. Biuletyn Archiwum Państwowego w Lublinie / Nr 1 (11) Luty 2014 © Archiwum Państwowe w Lublinie, ul. Jezuicka 13, 20-950 Lublin Odwiedź nas w internecie:

www.lublin.ap.gov.pl / www.jezuicka13.pl / www.facebook.com/APwLublinie Redakcja: Dariusz Magier (redaktor), Rafał Hordyjewski (sekretarz Redakcji), Monika Schmeichel (skład i opracowanie graﬁczne). Kontakt: tel. 81 528 61 40 / faks: 81 528 61 46 / e-mail: kanc@lublin.ap.gov.pl