O NEOCLÁSICO 1750-1800
1
Identificación do Neoclásico co ideario burgués na súa loita contra a estética barroca e o Antigo Réxime, idem cos valores de virtude cívica, patriotismo, honestidade e austeridade cos q a burguesía se enfronta ás clases dominantes. A arquitectura neoclásica posúe unha riqueza extraordinaria. Fronte á imaxe que se deu ás veces dunha edificación baseada na simple imitación formal dos modelos gregos e romanos, a construcción do momento caracterízase pola investigación rigurosa e crítica dos modelos clásicos. Cando os arquitectos neoclásicos proxectan as súas obras non pretenden tanto recuperar as formas clásicas como aprender delas. A súa gran preocupación consiste en levar a cabo unha arquitectura da Razón, e a linguaxe clásica é a gran referencia formal para conseguilo. En consecuencia, as posibilidades da arquitectura neoclásica son moi variadas. A personalidade de cada autor materialízase nunha interpretación diferente que non se refire soamente á súa fonte de inspiración, senón que vai desde visións arqueoloxistas a outras puristas e mesmo utópicas. Soufflot, Igrexa de Sainte Geneviève ou Panteón, 1757, inspiración romana. Langhans, Porta de Brandemburgo, 1789. Inspirada nos Propileos da Acrópole coroada cunha cuádriga Smirke: Museo Británico, 1823 Pugin, Barry: O Parlamento, Londres, 1835-65 O período no que se prolongaron as obras desta monumental edificación coincide coa época de propagación do neogótico historicista. Fronte ás construcións do gótico pintoresquista, prima aquí a interpretación académica dos repertorios góticos históricos e unha distribución regular e equilibrada dos espazos que non evita as simetrías. As morfologías estilísticas conectan co gótico tardío, cun gusto pola filigrana que pasou a ser característico dos excéntricos ingleses do século XIX. O esforzo de Barry e Pugin foi o de vestir un edificio de proporcións regulares de ascendencia vagamente clasicista cos elementos estilísticos propios do gótico nacional.
Juan de Villanueva (1739-1811): Observatorio astronómico. Madrid Juan de Villanueva: Museo del Prado. Madrid,1785 A simplicidade do deseño, o seu aliñamento horizontal e o carácter do seu volume abstracto sobreviviron case intactos a través do tempo. A súa disposición cúbica e maciza resume o espírito do neoclasicismo. Con todo, tamén a obra de Villanueva acrecenta a súa monumentalidad pola súa relación coa vasta chaira dianteira coa que condesciende na súa lonxitude e altura visual. A planta está sustentada en diferentes episodios formais que responden a distinta función. Tal funcionalismo reflíctese na propia separación en dous niveis distintos (baixo e alto) da actividade científica e nas propias entradas con deliberada orientación oposta. Cualificouse o seu deseño de vontade diacrítica xa que cada corpo independízase formal e volumétricamente. Con todo, o enlace estrutural lógrase pola unidade dos materiais e unha sincronización harmónica dos corpos diferenciados. A súa heteroxeneidade é un valor engadido, como o é tamén o seu analogía coa arquitectura relixiosa pola súa inserción central basilical, a súa pronaos e o zaguán que evoca o espazo transicional dun nártex.
Capitolio (Washington) 1793 (autor decoñecido) 2
A arquitectura neoclásica tivo un gran acollemento nos Estados Unidos, xa que o novo país queria crear unha república imitando ás do mundo antigo. Un dos mellores exemplos desta arquitectura atopámolo no Capitolio, edificado por Thornton e Bulfinch e ampliado posteriormente por Thomas Walter, quen levantou a gran cúpula, rememorando á do Vaticano, e engadiu as ás destinadas ao Congreso e ao Senado.
ARQUITECTURA E URBANISMO NO SÉCULO XIX A revolución industrial provocou un masivo éxodo rural. As grandes urbes europeas desbordaron os seus límites e invadiron os espacios circundantes. A rapidez e magnitude do proceso provocou q boa parte dos seus habitantes padecesen unhas condicións de vida inhumanas con pésimas condiciones sanitarias. Tamén aumenta a inseguridade cidadá. As autoridades dos países europeos interveñen entonces no desenvolvemento das cidades facendo unha planificación previa. Nace así o urbanismo contemporáneo, en beneficio claro está da burguesía
O HISTORICISMO OU ECLECTISMO, mediados XIX O interese do neoclasicismo pola antigüidade clásica e dos románticos pola Idade Media dará lugar aos revivals ou historicismos. Ademais este interese acabou derivando en preocupación pola conservación das principais construccións históricas. Inícianse entón importantes labores de restauración ou finalización de moitos edificios ao longo de toda Europa. A máis emblemática de tódalas actuacións foi a finalización da Catedral de Colonia, 1824-1880, convertida nun símbolo da nación alemana, do sentimento relixioso e da recuperación da arquitectura gótica. Vignon, A Madeleine, 1806-1824. Copia da Maison Carrée de Nimes Schinkel, Novo Palacio da Garda en Berlín, 1816-18 (Neue Wache). Neogrego, o renacer grego en países opostos ao ascenso napoleónico. Enlaza co templo dórico da Concordia VI aC, Agrixento John Nash: Pavillón Real de Brighton, 1818-21 Obra moi destacada de John Nash é o Royal Pavilion de Brighton, construído entre 1815 e 1823. Este curioso edificio marca de forma neta a ruptura co que se deu en chamar a arquitectura clásico-romántica, aínda que esta pervivirá aínda moito tempo. Non se trata en realidade dun edificio de nova planta, senón da reforma dunha residencia clasicista do príncipe rexente construída por Henry Holland (1745-1806). A transformación non puido ser máis radical, poderiamos dicir que constituía un verdadeiro exercicio de transformismo arquitectónico. O resultado foi unha especie de escenografía para os contos de "As mil e unha noites": configurou un edificio de aspecto oriental cunha suma de elementos heteróclitos, axiña que chineses, como hindús, bizantinos ou sarracenos, e con repertorios de invención propia. Utilizou nalgúns lugares columnas de ferro visto, e admirouse especialmente a solución dos elementos sustentantes na cociña, unha sorte de palmeiras de ferro e cobre. Estas fantasías de Indian Revival teñen algúns precedentes.
Charles Garnier: Ópera de París, 1875 Tras o incendio que sufriu opéraa de París en 1781 realizáronse un sinnúmero de proxectos de reconstrución, todos aprazados pola falta de medios económicos e os 3
continuos cambios políticos. En 1857 Napoleón III propón reconstruír o novo teatro de Opéraa no centro dos barrios da capital que se estaban remodelando grazas ao labor do prefecto do Sena, o barón Haussmann. Foi o propio Haussmann quen elixiu o emprazamento do edificio. O primeiro proxecto da nova Opera de París corresponde a Horeau con forxados de ferro, tabiques e cubertas de metal, escaleira de fundición e sistema de calefacción por aire. No primeiro piso imaxinou un espazo destinado a sala de concertos e reunións, na que mercé a un armazón de tabiques móbiles chegábase a obter unha superficie útil de 8.000 metros cadrados e un aforamento de 12.000 prazas. Con todo, este magnífico proxecto sería soslayado en beneficio do que entre 1862 e 1875 realizou Charles Garnier para levantar a definitiva Opera de París, gañador dun concurso convocado en 1860 ao que se presentaron 170 concorrente, entre eles o gran Viollet-lle-Duc. Garnier conseguiría neste suntuoso edificio un efecto neobarroco ao utilizar elementos procedentes na súa maioría do Manierismo italiano, sen renunciar a elementos franceses. O decorativismo do edificio virá da man dunha ampla mostra escultórica que decora as fachadas. Ese decorativismo continúase no interior onde a gran escaleira, o vestíbulo e o auditorio salpícanse de dourados, adornándose de detalles moi da moda do momento. Garnier consegue neste edificio un ritmo especial ao outorgar un importante valor aos espazos arquitectónicos, gozando así dun papel relevante entre os arquitectos historicistas.
Barón Haussmann: Campos Elíseos (París) 1852-77 Paris durante ou III Imperio. Reestructurou completamente a cidade. Trazou unha complexa rede de grandes arterias viarias, vos bulevares, q conectaban tódolos puntos dá cidade, especialmente vos neurálxicos, á vez q creaban profundas escenografías enfocadas cara aos principais monumentos históricos e modernos. O París medieval quedou practicamente destruído trala intervención de Haussmann. Campos Elíseos (París) 1852-77 Mariño Ortega, Casa do Concello da Coruña, 1901. Eclectismo. Ecir 472
ARQUITECTURA DO FERRO Paxton, Cristal Palace, 1851. Ferro, cristal e madeira prefabricados Gustave Eiffel: Torre Eiffel, 1889, París Esta construción foi o resultado dun traballo en equipo no que participaron todos os membros do taller de Eiffel e tamén foi a síntese dalgunhas experiencias realizadas antes por eles. Así, por exemplo, para fixar os catro alicerces da base utilizouse o sistema de prensa hidráulica xa utilizado nas súas pontes desde 1858. Para a súa realización, devandito taller executou 5.300 debuxos, detallando 18.038 pezas diferentes; o ensamblaje das pezas requiriu 7 millóns de remaches, e construír en só dous anos, cunha media de 250 obreiros. Posteriormente, en 1896, organizouse un concurso oficial para embelecela, propóndose substituír estes pés por elefantes metálicos de endereitadas trompas. Estabilidade, sensación de verticalidade e prototipo de simetría. Triunfo dá enxeñería. Estandarte dá modernidade e ou progreso, valores dá burguesía francesa do momento
4
Escola de Chicago: En 1871 a cidade de Chicago é arrasada por un incendio, o que obriga a levantala de novo. Chicago é unha cidade florecente, por iso prodúcese unha gran especulación sobre os terreos e unha gran demanda de construción. A solución que se adopta é a construción en vertical: moitos pisos elevados sobre unha planta reducida: os rañaceos Isto púidose lograr grazas á dispoñibilidade de perfís de aceiro en grandes cantidades e á invención do ascensor eléctrico. A Escola de Chicago está integrada por un conxunto de arquitectos que propón solucións similares: estruturas metálicas revestidas segundo a función do edificio; as fiestras poden ter o tamaño que se desexe e elimínanse os muros de carga. O representante máis importante é Louis Sullivan con obras como o Wainwrigh Building, o Guaranty Building e o Carson Pirie Scott Department Store. A súa maior achega á Escola de Chicago foi o desenvolvemento de varios tipos de rañaceos, cunha fascinante combinación entre a mampostería de pedra da fachada e a estrutura interior de ferro. A chamada Escola de Chicago unha nova tarefa arquitectónica de gran cidade: o edificio de gran destinado a almacéns comerciais ou oficinas, ou rañaceos. A figura mais importante da Escola de Chicago, como arquitecto e como teórico, foi Luís Sullivan (1856-1924). Formúlaa en que resumía o seu modo de entender a arquitectura racionalista. Sullivan opúxose á arquitectura que enmascaraba as fachadas con elementos estilísticos asimilados superficialmente. Estas fachadas de efecto decorativo non gardaban unha autentica relación co interior do edificio e de feito negaban a súa concepción. Para Sullivan o exterior do edificio debe formar co seu interior unha unidade indivisible, de modo que pareza unha pura aplicación. Cada edificio ha de representar un todo orgánico, inconfundible, ao que nada se pode engadir ou suprimir, e cada unha dos seus partes debe reflectir as funcións que lle corresponden. Precursora da técnica da técnica mediante a que a Escola de Chicago resolve a construción de rañaceos ?A estrutura de aceiro monolítica-, foi a construción por traveseiros de ferro coado utilizada en Estados Unidos desde mediados do século. O gran incendio de Chicago que se produciu no ano 1871 demostrou que as paredes exteriores armadas con ferro coado non resistían a calor, e puxo de manifesto a necesidade dun sistema de construción que a fixese resistente ao lume. A solución a este problema, consiste na unión de estruturas ou armazones co ladrillo ou mampostería, foi achada primeiramente por Williams Lle Baron Jenney co seu Home Insurance Building en Chicago, edificio de dez pisos que mais tarde haberá de ampliar. No seu aspecto exterior a construción de Jenney mostraba aínda reminiscencias dos estilos anteriores. Almacenes Carlson, Pirie, Scott & Co., L.H. Sullivan, 1899-04 Este edificio é a última intervención de Sullivan en Chicago, colaborando con George Grant Elmslie. Quizá sorprenda este despregamento decorativo nun arquitecto coñecido pola famosa frase "a forma segue á función". A estrutura e a ornamentación aparecen escindidas. Só a entreplanta e a primeira planta están revestidos de ornamentación naturalista, plana e de trazo fluído, follas de acanto lobuladas e espiñentas e bandas espirales de ferro fundido. No resto o revestimento de ferros lisos e no ritmo uniforme das fiestras horizontais atoparemos o tratamento xeométrico de fachada característico das súas contrucciones.
5
O MODERNISMO Victor Horta: Escaleira da casa Solvay (Bruxelas) La maison du peuple (Bruxelas) 1895-99 Charles R. Mackintosh: Otto Wagner: Ildefonso Cerd谩: Plano do Ensanche de Barcelona, 1859 Evoluci贸n da edificaci贸n Ensanches de Barcelona, A Coru帽a, Vigo
6