projekt Orli Dom

Andrzej-Ludwik Włoszczyński

Andrzej-Ludwik Włoszczyński

projekt

Orli DOm

Projekt ORLI DOM

Andrzej-Ludwik Włoszczyński

projekt

Orli DOm Studium koncepcyjne wersji użytkowych herbu i godła RP

Warszawa 2012

stan ObeCny

PodZięKoWANiA

Co mamy

Bardzo dziękuję Panu Krzysztofowi j. Guzkowi, członkowi the Heraldry Society of Scotland, za konsultacje, pomoc i wsparcie merytoryczne oraz duchowe, bez których projekt w tym kształcie zapewne by nie powstał.

Ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych stanowi: Art. 2 ust. 1. „Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony w czerwonym polu tarczy.”

Andrzej-Ludwik Włoszczyński

Załączniku nr 1 Herb jest prezentowany jedynie w tym drukowanym załączniku do Ustawy. Ustawa nie przedstawia żadnej innej wersji herbu. Nie została także stworzona żadna oficjalna wersja elektroniczna herbu RP. Wykorzystywane, w druku i innych egzekucjach, wizerunki herbu RP są jego indywidualnymi odtworzeniami, o mniejszym lub większym stopniu poprawności i zgodności z wersją ustawową.

W obiegu półoficjalnym istnieją dwie wersje: 1. wersja czarnobiała godła, tzw. „pieniężna” (używana na banknotach, czasem także na drukach oficjalnych) 2. odtworzenie herbu RP, w postaci elektronicznej, dla potrzeb serwisu Wikipedia, w postaci pliku .png. Wersję tę umieszczono na stronie oficjalnej Prezydenta RP, do pobrania.

Należy zaznaczyć, że obie te wersje nie są dokładnym 100% odwzorowaniem herbu RP, przedstawionym w Załączniku nr 1 do Ustawy o godle.

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

CzegO brakuje

Czego brakuje?

Co należy zrobić

1. Brak skodyfikowanej i opisanej wersji oficjalnej herbu RP, jak i samego godła orła Białego.

Wersje nieistniejące obecnie, a potrzebne, zostały zestawione poglądowo na rysunku (strona obok).

2. Brak wersji uproszczonej, o większym stopniu zgodności z zasadami heraldyki, zarazem o mniejszej liczbie szczegółów. Brak zatem wersji umożliwiających prawidłowe odwzorowanie w różnych sytuacjach, różnymi metodami i na różnych nośnikach.

Wersja a jest podstawową, i jedyną, wersją herbu z Ustawy o godle, określaną dalej jako „herb państwowy”.

3. Brak wersji innych niż pełnokolorowa, dostosowanych do innego niż druk pełnokolorowy zastosowań 4. Brak szerszej, użytkowej, specyfikacji koloru tak dla różnych systemów jak i przestrzeni barw.

taka wersja winna funkcjonować w zawężonym zakresie użytkowania, do specjalnych celów, szczególnie odtwarzania trójwymiarowego.

Powyższe wynika z faktu iż herb Z. Kamińskiego projektowany był do użytku jako forma przestrzenna, zaś wersja płaska oddaje tę przestrzenność cieniami, nie stosowanymi w heraldyce.

Zwężony ku dołowi kształt tarczy, autorstwa Andrzeja Heidricha, wskazuje na konkretne stosowanie herbu – umieszczania godła na dużej wysokości, taki kształt tarczy stwarza u osoby oglądającej ją, z dołu, złudzenie idealnie równoległych boków.

Wersje uproszczone, uzupełniająca herb państwowy, od b do g, zostały roboczo nazwane „herbem małym”. Przedstawione na rysunku komplet wersji powinien rozwiązać problem używania herbu i godła, niezależnie od stosowanej techniki (druku, tłoczenia, grawerowania itp.), materiału, czy medium.

Komplet wersji powinien zawierać: 3 wersje kolorowe B – wersja pełnokolorowa – czerwień (tarcza) + żółć/złoto (korona, dziób, szpony) + czerń (rysunek) C – wersja dwukolorowa – czerwień (tarcza) + żółć/złoto (korona, dziób, szpony), bez czerni (rysunek) d – wersja jednokolorowa – czerwień (tarcza) 2 wersje achromatyczne F – wersja ze szrafunkiem tynktur G – wersja ideogramowa, bez szrafunku

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

A

Całość opracowania powinna mieć formę księgi herbu, z prezentacją możliwie szerokiej, użytkowej, specyfikacji koloru dla systemów: CMYK, Pantone®, NCS, HKS, RAL, RGB, web color. Należy także określić precyzyjnie pola ochronne dla Herbu i godła.

Za celowe, ze względu na rozróżnienie wersji oficjalnej i herbu małego, wydaje się wprowadzenie zmian w rysunku orła, uzasadnionych historycznie i heraldycznie, a także poprawiających sam rysunek, a przez to oddziaływanie godła w wersji uproszczonej.

wersja uproszczona B

C

d

e

F

G

Z zaprezentowanego, na rysunku, kompletu wersji herbu małego wykluczeniu uległy dwie wersje – e i h. wersja e – herb w skali szarości. taka wersja jest błędna, choć bywa stosowana. tworzona przy wykorzystaniu polecenia „usuń kolor” programu Photoshop, nie ma uzasadnienia, ze względu na fakt istnienia kodu barw heraldycznych (tynktury) z przypisanym każdej barwie wzorem szrafury. Zamiast tej wersji winna być stosowana wersja F, z prawidłowym dla barw szrafunkiem, lub wersja g, ideogramową. wersja h – godło orła bez tarczy. W tym wypadku za odrzuceniem wersji przemawia praktyczność stosowania.

W małym formacie godła umieszczona w rysunku kod barwy (w koronie, dziobie i szponach) staje się nieczytelny. taka wersja godła musiała by być stosowana w dużych rozmiarach, w druku czarnobiałym, co mogło by tłumaczyć potrzebę jej istnienia. Z tej też racji zasadne wydaje się stosowanie, w innych wersjach, tylko kodu barwy czerwonej.

2 wersje godła i – wersja ideogramowa j – wersja biel bez rysunku, w kontrze

KSIęgA heRbu MAłegO RP

herb państwowy

Wyżej wyselekcjonowane 7 wersji powinno zapewnić możliwość stosowania godła i herbu bez ograniczeń wynikających ze stosowanej techniki odwzorowania czy materiału/nośnika.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

!

H

i

j

!

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

projekt Orli Dom

KSięGA HeRBU MAłeGo RP

SłOWnIczeK teRMInóW

materiały pOrównawCze części:

księga herbu małegO części:

Herb: Tarcza herbu

a HeRB prezentacja wersji herbu wraz z ich odmianami i nazwą plików źródłowych oraz skalowaniem

g PoRóWNANie RóżNiC W RYSUNKU oRłA omówienie kształtu korony, oka, dziobu, rozet i przepasek na skrzydłach

b Godło prezentacja wersji godła wraz z ich odmianami i nazwą plików źródłowych oraz skalowaniem

h PoRóWNANie RóżNiC W RYSUNKU tARCZY omówienie i porównanie kształtów oraz proporcji tarcz herbu RP

C

i

StoSoWANie tabele nośników i technik wykonania oraz przypisane im wersje herbu lub godła

D KoLoR specyfikacja kolorów herbu dla systemów CMYK, Pantone®, HKS, NCS, RAL, RGB i webcode tłA prezentuje tabele oddziaływania koloru tła, jednorodnego i niejednorodnego, na herb e

F

j

GeoMetRiA RóźNiCe omówienie i porównanie proporcji orła na bazie siatki punktów Szymona Kobylińskiego oraz opracowanej na nowo siatki punktów i siatki kryształowej

Systemy barw: Godło orzeł Biały

Herb – godło na tarczy

Monochromatyczny – jednokolorowy, jednobarwny, występuje tylko jeden kolor i jego tinty.

Pantone® – Pantone (Color) Matching System (PMS) to system identyfikacji kolorów opracowany przez firmę Pantone inc. z USA. Kolory oznaczane są numerem (np. PMS 130) z oznaczeniami dodatkowymi Podstawowa skala opisuje 1114 kolorów. Powstają one przez zmieszanie 15 pigmentów (w tym białego i czarnego).

NCS – „Natural Color System” (Naturalny System Barw ®). Logiczny system porządku barw, oparty na percepcji koloru przez człowieka, opracowany przez Scandinavian Colour institute.

Achromatyczny – ideogram – bezbarwny (100% biel, 100% czerń).

HKS – Zawiera zestaw barw specjalnych dla celów poligraficznych. Wzornik zawiera 88 kolorów w trzech wersjach - dla papierów powlekanych, niepowlekanych i gazetowych. Popularny szczególnie w Niemczech.

VARiA co oznacza określenie „godło” i dlaczego użyto terminu „herb mały”

Szrafowanie – kreskowanie, kod, w postaci deseniu z linii lub kropek, umożliwiający zastąpienie barwy heraldycznej w druku czarno-białym.

PoLe oCHRoNNe prezentuje budowę pola ochronnego wokół herbu i godła

CMYK – zestaw czterech podstawowych kolorów farb drukarskich stosowanych powszechnie w druku kolorowym w poligrafii i metodach pokrewnych (atramenty, tonery i inne materiały barwiące w drukarkach komputerowych, kserokopiarkach itp.). Na zestaw tych kolorów mówi się również barwy procesowe[1] lub kolory triadowe (kolor i barwa w języku polskim to synonimy). CMYK to jednocześnie jedna z przestrzeni barw w pracy z grafiką komputerową.

barwa czerwona

kod barwy czerwonej

GeoMetRiA prezentuje geometrię godła

Księga, jako całość, jest dziełem w rozumieniu prawa autorskiego i podlega jego ochronie.

Ideogram – rysunek achromatyczny (100% biel, 100% czerń) herbu/godła, bez wypełnienia barwami heraldycznymi.

RAL – system oznaczania kolorów oparty na porównaniu z wzorcami.

W ten sposób oznacza się kolory farb do metalu, samochodowych lakierów w aerozolu, samoprzylepnych folii PVC i wiele innych zastosowań, w tym także farb mieszanych komputerowo, niezależnie od ich producentów.

RGB – RGB – jeden z modeli przestrzeni barw, opisywanej współrzędnymi RGB: R – red (czerwona), G – green (zielona) i B – blue (niebieska). Model wynikający z właściwości odbiorczych ludzkiego oka, w którym wrażenie widzenia dowolnej barwy można wywołać przez zmieszanie w ustalonych proporcjach trzech wiązek światła o barwie czerwonej, zielonej i niebieskiej web color – Zapis heksadecymalny (ang. hex triplet) składa się z sześciu cyfr szesnastkowych (trzech bajtów). Zgodnie z modelem RGB (ang. red, green, blue) bajty odpowiadają kolejno za barwę czerwoną, zieloną i niebieską. Każdy bajt może przyjąć wartość od 00 (0) do FF (255), co oznacza, odpowiednio, najmniejszą i największą intensywność danej barwy.

Pole ochronne – dodatkowe pusta przestrzeń wokół znaku, niezbędna dla jego prawidłowej ekspozycji. W pole ochronne nie może wchodzić żaden dodatkowy element (liternictwo, grafika, fotografia) zakłócający odbiór znaku.

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

heRb skalowanie wersji 3 kolorowej

plik:

wersja 3 kolorowa

1 herb duo

2 herb duo

3 herb duo

plik:

100%

42 mm

1 herb duo

80%

34 mm

60%

28 mm 2 herb duo

40%

17 mm

30%

12 mm

20%

8 mm

10%

4 mm

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

3 herb duo

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

A 1.2

heRb skalowanie wersji achromatycznej otwartej, szrafura jasna

plik:

1 herb szraf jasny 2

wersja achromatyczna otwarta, szrafura jasna

2 herb szraf jasny 2

3 herb szraf jasna 2

plik:

100%

42 mm

1 herb szraf jasny 2

80%

34 mm

60%

28 mm 2 herb szraf jasny 2

40%

17 mm

30%

12 mm

20%

8 mm

10%

4 mm

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

3 herb szraf jasna 2

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

A 1.8

heRb skalowanie wersji achromatycznej pełnej

plik:

wersja achromatyczna pełna

herb mono pelny b

plik:

100%

42 mm

herb mono pelny b

80%

34 mm

60%

28 mm

40%

17 mm

30%

12 mm

20%

8 mm

10%

4 mm

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

A 1.11

WeRSje heRbu skalowanie wersji achromatycznej, ideogram

plik:

1 godlo ideo

wersja achromatyczna, ideogram

2 godlo ideo

3 godlo ideo

plik:

100%

42 mm

1 godlo ideo

80%

34 mm

60%

28 mm 2 godlo ideo

40%

17 mm

30%

12 mm

20%

8 mm

10%

4 mm

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

3 godlo ideo

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

B 1.2

orientacyjny zakres stosowania herbu

dRUK

Sito

HAFt

tłoK

GRAWeR

CięCie

dRUK

Sito

HAFt

tłoK

GRAWeR

StOSOWAnIe WeRSjI

C

orientacyjny zakres stosowania godła

1

CięCie

PAPieRY

PAPieRY

PAPieRY

PAPieRY

tKANiNA

tKANiNA

PoWLeKANe

PoWLeKANe

NiePoWLeKANe

NiePoWLeKANe

SKóRA

SKóRA

MetAL

MetAL

SZKło PoRCeLANA

SZKło PoRCeLANA

PLAStiK

KSIęgA heRbu MAłegO RP

PLAStiK

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specyfikacja kolorystyki

KOLOR

D

specyfikacja kolorystyki

1

korona żółty/złoto

orzeł

korona, dziób, szpony

tarcza

ideogram

biel/srebro

żółty/złoto

czerwień

czerń

dziób żółty/złoto

orzeł biel/srebro

C0 M0 Y0 K0

C0 M20 Y100 K0

C0 M 100 Y100 K0

C0 M0 Y0 K100

Pantone® white

Pantone® 109 u** Pantone® 123 C**

Pantone® 485

Pantone® black

HKS –

HKS 04 K/e*

HKS 14 K/e*

HKS* 88 N/K/e/z*

ideogram czerń ideogram czerń

druk

tarcza czerwień

NCS S 0500-N

NCS S 0575-Y05R

NCS S 1085-Y90R

NCS S 9000-N

RAL 9003

RAL 1021 / 1023

RAL 3020

RAL 8022

Pantone® textil 11-0601 TC

Pantone® textil 13-0859 TC

Pantone® textil 18-1763 TC

Pantone® textil 19-4006 TC

R255 G255 B255

R255 G207 B0

R208 G16 B18

R0 G0 B0

szpony żółty/złoto

ekran # ffffff

# ffcc00

# e2001a

# 000000

*HKS N = papiery naturalne, K = papiery artystyczne, e = papiery powlekane, Z = papiery gazetowe **Pantone® C (coated)=papiery powlekane, U (uncoated) = papiery niepowlekane

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

tłA działanie tła niejednorodnego na herb 4 kolorowy

działanie tła jednorodnego na herb 4 kolorowy

plik: 2 herb full

nasycenie KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

10%

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

20%

30%

40%

50% specimen egzemplarz № 1

60%

70%

80%

90%

100%

KSIęgA heRbu MAłegO RP

D 2.1

tłA działanie tła niejednorodnego na godło pełne, negatyw

działanie tła jednorodnego na godło pełne, negatyw

plik: godlo tlok pelny

nasycenie KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

10%

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

20%

30%

40%

50% specimen egzemplarz № 1

60%

70%

80%

90%

100%

KSIęgA heRbu MAłegO RP

D 2.8

POLe OchROnne budowa pola ochronnego dla godła

budowa pola ochronnego dla herbu

100% b

30% b

30% b

30% b

100% b

30% b

25% a

25% a

100% a

100% a

25% a 25% a

pole ochronne znaku

pole własne znaku

Pole ochronne znaku

Pole własne znaku

pole ochronne znaku

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

E 1.1

projekt Orli Dom

MAteRiAł PoRóWNAWCZY do KSięGi HeRBU MAłeGo RP

G porównanie różnic w rysunku

b

a

1

1

2

2

3

3 4

4

5

5

7

7 6

6

9

9

1 korona 8

2 kształt oka

8

3 kształt dzioba i język 4 rozeta i przepaska !

odchylenie osi pionowej

5 pióra na piersi 6 pióra skrzydeł 7 pióra na udach 8 układ piór ogona 9 szpony

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

1.

5

!

6

7

8

9

pióra na piersi, skrzydeł, na udach, ogona, łapy i szpony

PROBLeM – pierś, skrzydła, nogi 1 – układ i kształt piór na piersi.

2 – zagęszczenie detali rysunku piór Powoduje to problem z prawidłowym odwzorowaniem i efekt zaczerniania orła w małym formacie.

PióRA NA PieRSi Pierś orła, rysunek piór na niej, jest jednym z elementów wymagających skorygowania.

W projekcie Zygmunta Kamińskiego mamy, odmiennie niż w naturze, ale i wcześniejszym odwzorowaniem orła w sfragistyce polskiej, podział na dwie strefy piór na piersi orła: część górną – schodzące z szyi duże pióra, oraz część dolną – zamarkowaną tylko falowaniem, bliższą markowaniu piór puchowych. taki układ piór mamy także we aktualnym herbie RP. jeżeli spojrzymy na na orły historyczne, ich pierś, z okresu i Rzeczypospolitej, zauważymy, że od najwcześniejszych obrazowań orła ma on zawsze pierś ozdobioną piórami jednej wielkości. ten dość charakterystyczny element, układ dachówkowy piór na piersi, mamy już w pierwszym, udokumentowanym, polskim godle orła, na pieczęci Przemysła ii.

taki też obraz piersi orła mamy na pieczęci Kazimierza Wielkiego.

Warto tu zwrócić uwagę na zaprezentowany fragment tej pieczęci.

Widoczny jest bowiem dość dokładnie charakterystyczny układ dachówkowy piór, przypominający zbroję łuskową.

PióRA SKRZYdeł Pozbawienie piór na skrzydłach stosin (kreska przez środek pióra), także na szyi i piersi, pozwoli na wiekszą przejrzystość, większe pola bieli przy mniejszej ilości zaczerniających detali rysunku.

łAPY Uproszczenie rysunku wymaga skorygowania ilości „wcięć” na łapach z 4 do 3.

Układ dachówkowy płytek metalowych zbroi łuskowej.

SZPoNY Podobnie, jak w orłach okresu piastowskiego, dachówkowy układ piór ,na piersi orła, odnajdujemy również w orle z nagrobka Władysława jagiełły, pomimo zmienionej już stylistyki jego przedstawiania.

KoNKLUZjA Nawiązanie układem piór do zbroi łuskowej, do tego dachówkowego ich układu na piersi orła, daje kolejny atut symboliczny do wykorzystania w projekcie herbu małego. Stwarza dodatkowe podkreślenie, w warstwie symbolicznej, mocy oręża heraldycznego, jakim orzeł już dysponuje. do otwartego dzioba i ostrych szponów dochodzi napierśnik.

PióRA NA UdACH Uproszczenie rysunku wymaga skorygowania ilości „wcięć” na udach z 3 do 2.

Szpony w ustawowym wersji godła heraldycznego wydają się bardzo krótkie, jakby schowane i nieostre. Przedstawienia historyczne pokazują szpony jako mocny oręż, zatem wydłużenie ich, większe zaostrzenie końca szpona, pozwoli na bardziej drapieżny charakter tego heraldycznego oręża.

UKłAd PióR oGoNA Skorygowanie pionu lotek ogona i retusz długich piór, w stosunku do porównywanej wersji ideogramowej „pieniężnej”, tylko w niej występuje ich duże odchylenie od pionu.

to samo ułożenie, piór jednakowej wielkości, możemy zobaczyć także na piersi orła z sarkofagu Henryka iV Probusa, mowa tu o godle na trzymanej przez księcia tarczy.

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

G 1.4.a

H !

porównanie kształtu tarcz

PROBLeM – zwężenie tarczy ku dołowi Nie da się tego zwężenia tarczy uśrednić dla różnych wysokości umiejscowienia tarczy. Należałoby taką tarczę przypisać do konkretnych przypadków stosowania, z precyzyjnym opisem minimalnej wysokości umieszczenia herbu RP.

TARCzA HeRBu tarcza herbu to dość istotny detal w heraldyce, jako miejsce eksponowania godła herbowego, a zarazem eksponowania, poprzez tynkturę, określonej treści symbolicznej. Nie bez znaczenia jest także wykrój, kształt owej tarczy.

Pierwsze tarcze z orłem Białym, typu gotyckiego, były nawiązaniem do tarcz rzeczywistego uzbrojenia rycerskiego i przyznam że są to tarcze dla mnie najładniejsze. Zmiany wyglądu tarcz postępowały wraz z nowymi stylami i zmieniającą się estetyką, a także w miarę zatracania bezpośredniego związku z tarczą będącą częścią uzbrojenia. Poniżej przykłady kształtu 5 tarcz – pierwsza i druga od lewej tarcze gotyckie, czwarta tarcza typu hiszpańskiego, piąta tarcza typu francuskiego (stosowana w herbie RP).

tarcze herbowe

Po okresie luki zaborowej pojawiła się, wraz z odzyskaniem niepodległości i nowym wzorem Godła RP, tarcza typu francuskiego (powyżej – piąta, ostatnia). jej upowszechnienie zawdzięczamy okresowi napoleońskiemu i wprowadzonej wtedy nowej heraldyce Francji. jak by na to nie patrzeć weszła w użycie i świadomość. taki typ tarczy herbu państwowego mają także Czechy (dużo mniejsze łuki dolne i wielkość języczka), więc nie ma co deliberować jaki kształt byłby lepszy.

Może o generaliach nie, ale o szczególe warto porozmawiać, tym bardziej że wprowadzona, przy przywracaniu w latach 90. orłu korony, modyfikacja tarczy – zwężenie tarczy ku dołowi, jest co najmniej dyskusyjna. Szczegół to może mało istotny, jednak sprawiający problemy z dwu powodów: 1. Nie bardzo ma uzasadnienie dla podstawowej wersji herbu, ogólnie stosowanej w większości w wersji dwuwymiarowej (druk). Forma aktualna, ze zwężaniem ku dołowi,

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

tektoniczne rozety Z.Kamińskiego przerodziły się po prostu w pięcioramienne gwiazdy typu radzieckiego.

jest stosowna dla przedstawień trójwymiarowych – tworzenie złudzenia optycznego prostoty boku tarczy w elemencie trójwymiarowym zawieszonym wysoko ponad linią wzroku patrzącego. Znali ten trik już starożytni Grecy i chętnie stosowali w elementach architektonicznych. Warto tu także zwrócić uwagę na godła dwuwymiarowe (drukowane), oprawne w ramy i zawieszone na ścianie, w urzędzie – mamy w tym wypadku mały dyskomfort wizualny. Z jednej strony rama zachowująca kąty proste a wewnątrz godło państwowe o dziwnie zwężającej się tarczy.

2. Nieprecyzyjność, a właściwie brak jakichkolwiek parametrów szczegółowych, w tym wypadku wymiarowania tarczy – brak podanej wartości kąta ugięcia boku, wielkości łuków dolnych czy choćby proporcji. Wszystkie te parametry trzeba wyliczać samodzielnie co powoduje dość dowolne odtwarzanie, w większości zresztą z bokami prostopadle odchodzącymi od górnej krawędzi tarczy aż do zaokrągleń dolnych. i tu jest pies pogrzebany. Ktoś, coś, przy okazji przywracania korony, przedobrzył w tarczy, nie wiadomo po co. Przedobrzono, gdyż pod hasłem powrotu do orła pierwotnego, projektu Kamińskiego, wprowadzono własne impresje na temat. herb ii rp projektu prof. Zygmunta Kamińskiego, 1927 r.

W pierwotnej wersji prof. Zygmunta Kamińskiego tarcza jest prosta, jest kąt prosty między górną a boczną krawędzią tarczy, a przecież był architektem i niewątpliwie trik ze złudzeniem optycznym – zwężenie/rozszerzenie – znał. Ale też projektując godło państwowe prof. Z. Kamiński nie popełnił błędu, jaki popełnił autor herbu iii RP Andrzej Heidrich, wiedział bowiem że takie zwężenie jest logiczne i może zostać zastosowane tylko w formie trójwymiarowej herbu, nie zaś w druku. trik ten, stosowany w bardzo określonym miejscu i warunkach ekspozycji, nie może bowiem rzutować na oficjalny wygląd tarczy w innych przedstawieniach.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

tarcza w projekcie herbu RP prof Kamińskiego

Proporcje szerokości do wysokości pola tarczy, liczone bez złotej bordiury* mają się jak 1:1,21. łuki dolne boczne, zaokrąglenia tarczy (kolor zielony), mierzone jako średnica koła, odpowiadają 23% szerokości tarczy mierzonej u górnej jej krawędzi. języczek, zwany również „dzióbkiem kończącym dolną krawędź tarczy”, jak widać, ma duże łuki i zakończony jest ostro. prl tarcza z orłem przeprojektowanym przez Szymona Kobylińskiego, 1980 r.

tarcza herbu z okresu PRL, 1980 r. autor Szymon Kobylinski

Proporcje szerokości do wysokości pola tarczy mają się jak 1:1,18. Boki tarczy proste równoległe, łuki dolne boczne, zaokrąglenia tarczy (kolor zielony) mierzone jako średnica koła odpowiadają 15% szerokości tarczy mierzonej po jej górnej krawędzi, czyli są znacznie mniejsze niż w projekcie prof. Z. Kamińskiego. języczek zakończony ostro ma nieco mniejsze łuki niż u Z. Kamińskiego.

Pomińmy milczeniem rysunek samego orła, gdzie cieniowanie jest sobie a muzom, zmieniony został wykrój oka a archi* Bordiura (fr. bordure) – pas dekoracyjny, zwykle z ornamentów lub elementów roślinnych, obrzeżający tkaninę lub strój, zamykający kompozycję plastyczną, malarską, graficzną, obramowujący płaskorzeżbę lub element budowli (np. drzwi, posadzkę, tablicę pamiątkową). W heraldyce jest to element zdobiący boczną powierzchnie tarczy herbu wykonanego w formie trójwymiarowej (rzeźbiarskiej); tu nie należy mylić bordiury ze skrajem, który w heraldyce jest dodatkowym polem w tarczy.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

1.1.a

H porównanie kształtu tarcz

herb iii rp autorstwa Andrzeja Heidricha, 1990 r.

herb iii rp wersja cyfrowa z Wikipedii

Przyznam, nie wyliczałem dla jakiej wysokości zawieszenia herbu takie zwężenie tarczy, ku dołowi, da iluzję, iż tarcza ma boki równoległe, wizualnie odchodzące z krawędzi górnej tarczy pod kątem prostym. trik z iluzją może być stosowany w bardzo konkretnym miejscu, powieszenie herbu dużo powyżej linii wzroku obserwatora, z precyzyjnym wyliczeniem na jakiej wysokości da taki efekt, na jakiej zaś już kąta ugięcia będzie zbyt duży, dając dla konkretnego punktu obserwacji (odległość obserwatora i wysokość zawieszenia) efekt odmienny, czyli zwężenia się tarczy ku górze.

! !

Warto także mieć na uwadze iż zwężenie się tarczy herbu, ku dołowi, występuje obecnie tylko w heraldyce niemieckiej, w herbach miejskich, tzw. tarcza doniczkowa.

tarcza aktualnego herbu RP, wersja cyfrowa z Wikipedii

tarcza herbu iii RP wg załącznika do ustawy, autor Andrzej Heidrich

Proporcje szerokości do wysokości pola tarczy mają się jak 1:1,19. łuki dolne boczne, zaokrąglenia tarczy (kolor zielony) mierzone jako średnica koła odpowiadają 35% szerokości tarczy mierzonej po jej górnej krawędzi, czyli są znacznie większe niż w projekcie prof. Zygmunta Kamińskiego. języczek ma małe łuki i zakończony jest przycięciem. Pojawia się zwężenie pola tarczy ku dołowi – wyliczone przeze mnie odchylenie od pionu wynosi 0.760 i dziwnym się wydaje, że nie jest to wartość pełnego stopnia kątowego.

Proporcje szerokości do wysokości pola tarczy mają się jak 1:1,18. łuki dolne boczne, zaokrąglenia tarczy (kolor zielony), mierzone jako średnica koła, odpowiadają 38% szerokości tarczy mierzonej po jej górnej krawędzi, czyli są znacznie większe niż w projekcie prof. Zygmunta Kamińskiego, ale i nieco większe niż we wzorze ustawowym. języczek ma małe łuki i zakończony jest przycięciem, niestety łuki są nierówne i różnią się między lewą a prawą stroną. tak jak w wersji ustawowej mamy zwężenie pola tarczy ku dołowi – wyliczone przeze mnie odchylenie od pionu również wynosi 0.760 .

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

Nie da się tego zwężenia tarczy uśrednić dla różnych wysokości jej umiejscowienia. Należało by taką tarczę przypisać do konkretnych przypadków stosowania, z precyzyjnym opisem minimalnej wysokości umieszczenia herbu RP. Byłaby to więc szczególna odmiana wersji podstawowej herbu. Kolejnym argumentem przeciwko tak zwężonej tarczy jest druk i zupełnie inne postrzeganie oraz oddziaływanie herbu. Małe wymiary herbu w druku powodują również zanikanie wzrokowe zwężenia, pozostawiając jednak wrażenie błędu w druku. Przy pozostawieniu tak skonstruowanej tarczy należało by ją precyzyjnie zwymiarować, określając również kąt odchylenia boków ku środkowi. obecny kąt o wartości 0,76 stopnia wydaje się być całkowicie przypadkowy. do dalszych prac nad własnym projektem herbu „małego” orła Białego przyjąłem, że tarczę należy skorygować (tarczę typu francuskiego) do kształtu bardziej poprawnego heraldycznie, która była by kanonem: – proporcje tarczy, szerokość do wysokości, to 1:1,2; – krawędzie boczne tarczy równoległe, wyprowadzone z górnej krawędzi pod kątem prostym aż do łuków w dolnej części tarczy; – łuki dolne optymalnie zdecydowanie większe niż w wersji Kamińskiego (28%), nieco także większe niż niż w wersji ustawowej (35%) – przyjąłem tu wartość 36% szerokości krawędzi górnej; – dół tarczy zakończony ostrym języczkiem, jak w projekcie Kamińskiego, łuki zdecydowanie mniejsze.

jednak, co łatwo zauważyć, kąt ugięcia boków tarczy ku jej środkowi jest dużo większy i dla prezentowanego wyżej przykładu wynosi równe 40.

KSIęgA heRbu MAłegO RP

KONKLuzjA

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

efektem powyższych korekt jest tarcza typu francuskiego prezentowana na następnej stronie (tarcza B) porównawczo wraz z tarczą herbu oficjalnie obowiązującego (tarcza A).

Na karcie H 2.1 zaprezentowałem również porównanie proporcji wzajemnych godła i tarczy dla 4 wersji herbu.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

1.1.b

H

tARczA porównanie różnic wykroju

100%

100%

a „Ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych”.

Załącznik 1.

Autor: Andrzej Heidrich

111.8%

b tarcza herbu małego RP Autor: Andrzej-Ludwik Włoszczyński

108,8%

119%

36%

120%

36%

!

19%

KSIęgA heRbu MAłegO RP

1.1

24%

specimen egzemplarz № 1

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

geOMetRIA porównanie różnic przy użyciu siatki Sz. Kobylińskiego

4. orzeł prawie w pełni zgodny z geometrią Sz. Kobylińskiego – moja wersja robocza A

Szymon Kobyliński nieco podrasował rysunek orła, a co za tym idzie zgodność punktów odniesienia, i wszystko się zgodziło. Sugerował też autor uwzględnienie złudzeń optycznych choć poza punktem wizualnego środka nie uwzględnił ich w swoim rysunku, tłumacząc tym raczej swoją nieprecyzyjność wykreślenia okręgu po zewnętrznej linii piór.

KONKLuzjA

a

Na bazie tego materiału warto opracować nową siatkę porównawczą: - wpisania orła w koło z punktami kontrolnymi - siatka kryształu

W sumie różnice w proporcji korony nie są może zbyt duże, zważywszy przyjęcie przeze mnie wielkości koła w miarę maksymalnie obejmującego punkty krańcowe sylwety orła i odniesienie tego do 1/10 dla wielkości korony, a nie 1/12, gdzie wartość, przy średnicy koła zewnętrznego = 100, dla korony wynosiłaby 8,3 i tu różnice były by dużo większe. jak widać na prezentowanych wcześniej rysunkach nie zgadzają się także środki łuków skrzydeł, tak idealnie ustawione na jednej linii i w tej samej odległości (punkty oznaczone nr 1 i 2) na rys. Sz. Kobylińskiego. Są także przesunięcia punktów dla gwiazdek, ale istotniejsze jest dużo większe odchylenie głowy, niż sugeruje to rysunek Kobylińskiego, punkt styku szyi ze średnicą pionową jest zgodny tylko w rysunkowej wersji A. Heidricha (rys.3). jednak najbardziej widoczna różnica , niezrozumiała zarazem, to odchylenie ogona od pionu w obu rysunkach A. Heidricha ( rys. 2 i 3), czego nie ma w orle Kamińskiego (rys. 1), który trzyma prawidłowo pion.

tak przygotowany materiał pozwoli na porównanie , przez nałożenie nowych siatek, z orłem oficjalnym, uwidaczniając jednocześnie zaletę zastosowanego odbicia lustrzanego, w moim projekcie orła.

!

Ustawienie osi skrzydeł prawidłowe, pokrywające się z punktami kontrolnymi. tułowie i ogona całkowicie w pionie.

specimen egzemplarz № 1

Na karcie i 2.1 przedstawiłem porównanie geometrii orłów dla 4 projektów herbu: 1. orzeł „pieniężny”, nieskodyfikowany Andrzeja Heidricha, 2. propozycji zmian Aleksandra Bąka, 3. mojego projektu, 4. projektu odtworzonego herbu oficjalnego z Wikipedii Każdy z herbów został zaprezentowany z nałożoną siatką kołową z punktami kontrolnymi i siatką kryształu. Porównanie takie pozwala na bardziej precyzyjne wychwycenie różnic występujących między projektami.

Szymon Kobyliński w swoim rysunku, de facto, tej kryształowej struktury nie pokazał w pełni, co zainspirowało mnie do wykreślenia również takiej kryształowej siatki na bazie mojej wersji orła i wpisania w nią wersji „pieniężnej” także, dla porównania.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

efektem powyższego są zaprezentowane na następnych stronach (karta i 1.2 oraz i 1.3) porównania orłów - państwowego (A) i mojego projektu (B) wpisanych w opracowane od nowa siatki kołową z punktami kontrolnymi i siatkę kryształu.

b

Mój rysunek roboczy nie był robiony pod tą geometrię, a jednak prawie idealnie się z nią zgrał. dlaczego? odpowiedź tkwi w odbiciu lustrzanym połówki orła, przeciętego pionowo. obok prezentuję takie lustrzane odbicie dla wersji oficjalnej godła (A) i dla mojego projektu (B).

przy średnicy koła zewnętrznego =100 wysokość korony =9,98

KSIęgA heRbu MAłegO RP

obie siatki winny być opracowane od nowa, dla ostatecznej wersji orła mojego projektu z uwzględnieniem dodatkowo siatki modułowej.

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

I 1.1.b

VARIA dlaczego „herb mały”

dLACzeGO „HeRB MAłY” Zacznę od wyjaśnienia dotyczącego określenia „godło”.

W całym opracowaniu staram się stosować określenia heraldyczne, dotyczy to tak herbu, jako całości znaku, i oddzielnie godła heraldycznego, czyli figury/figur na tarczy heraldycznej. Nasza Ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych mówi jednak o Godle państwowym:

korony, dewizy) i uproszczona (herb mały), ograniczona do samego herbu. Uproszczone wersje herbów, ograniczone do samej tarczy z godłem/godłami, funkcjonują właściwie w każdym państwie posiadającym rozbudowaną formę herbu państwowego.

heraldycznymi orłów i lwów. Podobnie jak u nas, choć my, z racji jedynej wersji nie nazywamy naszego herbu wielkim, ale też, odmiennie niż u nas, bowiem Cechy mają również herb mały (Malý státní znak) na tarczy hiszpańskiej, z jednym tylko godłem lwa czeskiego.

Posłużmy się przykładem Holandii (Nederlanden), mamy bowiem w tym wypadku nawet trzy, funkcjonujące w użyciu, wersje herbu:

Czechy Herb wielki (Velký státní znak) i Herb mały (Malý státní znak) ze Sbírka zákonů České republiky 1990

„Art. 2. pkt 1. Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony w czerwonym polu tarczy.”

Napisałem wcześniej słowo „Godło” z dużej litery dla rozróżnienia, ponieważ mamy do czynienia z określeniem odnoszącym się do znaku państwa jako całości, niezależnie od jego formy i heraldycznej zgodności. W naszym wypadku Godłem państwa jest więc herb RP. dwoistość określenia „godło” jest nieco myląca, jednak patrząc na inne Godła państwowe łatwo zauważyć, iż oprócz znaków z herbem mamy także znaki inne, odbiegające swą formą od standardu heraldycznej tarczy, vide Francja i Włochy.

takie rozróżnienie, wydaje mi się, jest ze wszech miar właściwe i pozwalające na rozgraniczenie wizualnie sfer używania.

Herb wielki (Greater version), Herb średni (Middle version), Herb mały (Lesser version)

Każda z wersji ma przypisaną ściśle rolę i co za tym idzie zakreślone pole oraz zakres jej eksponowania.

Godła Francji i Włoch

Wyjaśnienia wymaga także stosowane w opracowaniu określenie „herb mały” Postaram się to wyjaśnić i uzasadnić odwołując się do przykładu krajów europejskich.

W wypadku rozbudowanych znaków heraldycznych, będących Godłami państwowymi, na ogół, stosowane są dwie wersje herbu: wersja pełna (herb wielki), z dodatkowymi elementami heraldycznymi wokół tarczy (trzymacze, wieńce, płaszcze,

KSIęgA heRbu MAłegO RP

specimen egzemplarz № 1

a i obniżał jego rangę, sytuując go na poziomie dużo niższym niż należny. Możliwe jest więc rozważenie użycia w tym wypadku innych poza hiszpańską kształtów tarcz, na przykład późno średniowiecznej tarczy zaostrzonej.

Nie mamy niestety, jako państwo, wersji herbu wielkiego, tę rolę pełni, tak jak w Czechach, oficjalna wersja naszego herbu państwowego, ale też, ze względu na brak wersji uproszczonej pełni ona również u nas rolę, która przypisana jest, w innych państwach, herbowi małemu, powszechniejszego użycia. Na dodatek zdani jesteśmy, na razie, na tę jedną mocno pokomplikowaną heraldycznie wersję praktycznie dla każdej sytuacji prezentowania naszego herbu, bez rozróżniania na zaszczytniejsze i mniej zaszczytne ekspozycje.

Przywołałem Czechy, jako przykład nieco podobny do naszego, w kwestii braku obudowy dodatkowymi elementami heraldycznymi tarczy herbu. Czechy mają, odmiennie niż pokazany wyżej przykład Holandii, herb wielki (Velký státní znak) w postaci 4 polowej tarczy francuskiej herbu, z figurami

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

W naszym wypadku jedyną drogą do takiego rozgraniczenia jest wprowadzenie dwu wersji herbu RP: herbu wielkiego, którym pozostałby nasz znak w dotychczasowej formie, oraz stworzenie herbu małego o uproszczonym maksymalnie rysunku, dającego pole ku poprawniejszemu heraldycznie pokazaniu detali, czym zajmuje się to opracowanie. istnienie dwu znaków, a właściwie jednego znaku państwowego w dwu wersjach, o różnej gradacji ważności, daje dużo większe możliwości opanowania dotychczasowego stanu rzeczy wpływającego na nasz wizerunek, bałaganu wizualnego i niepotrzebnych, a w zdecydowanie błędnych odtworzeń herbu RP. Kwestia czy herb mały powinien mieć formę zamkniętą w takiej samej tarczy francuskiej, czy też innym jej kształcie, pozostaje otwartą. Mamy tu jednak pewne ograniczenie, nie pozwalające w tym wzgledzie wzorować się na Czechach.

Kształt tarczy hiszpańskiej, jaką stosują dla swojego herbu Czesi, został u nas zawarowany, przez Komisję Heraldyczną przy MSWiA, dla herbów ziemskich i miejskich. ten kształt tarczy zatem wprowadzałby, w wypadku herbu małego RP, w błąd,

© Andrzej-Ludwik Włoszczyński, 2012 r.

KONKLuzjA takie rozróżnienie wersji herbu, na wielki i mały, ma także kolejny atut. odwołując się do przykładu czeskiego, stosowania samego godła, w wersji uproszczonej, a nie wersji z herbu wielkiego, w identyfikacji władzy wykonawczej. Herb wielki zostałby zatem przypisany Państwu i Prezydentowi, jako głowie Państwa, pozostając tylko w jego wyłącznej dyspozycji, zaś wersja mała herbu objęła by całą sferę administracji i organów państwa oraz stosowania powszechnego. taka też koncepcja, rozgraniczenia funkcji znaków, legła u podstaw niniejszego opracowania.

specimen egzemplarz № 1

KSIęgA heRbu MAłegO RP

J 1.