SYNCHROTRON SOLARIS Przyszłość dla nauki i innowacyjnej gospodarki
W
Wyniki uzyskiwane przy użyciu synchrotronów często mają bezpośrednie zastosowanie w przemyśle. Powszechne jest, na przykład, wykorzystanie synchrotronów przez firmy farmaceutyczne do badań nad nowymi lekami. Bez synchrotronów znacznie trudniej ulepszać skład kosmetyków. Dzięki synchrotronom można śledzić działanie antybiotyków, obserwować przemiany zachodzące w wyrodniejących komórkach. Jednym z przykładów z drugiego końca spektrum zastosowań mogą być badania prowadzone przez firmę Cadbury nad optymalnym składem czekolady. Budowa źródła promieniowania synchrotronowego stworzy nowe szanse dla dalszego rozwoju Krakowa oraz całego regionu. Jak pokazują przykłady zagranicznych ośrodków – liczba krajowych i zagranicznych użytkowników synchrotronu w ciągu kilku lat od chwili jego uruchomienia może wzrosnąć nawet do 1000 osób. Już dziś w Polsce jest ponad 350 aktywnych użytkowników synchrotronów, którzy planują prowadzić badania w Krakowie. Ośrodki synchrotronowe to także korzyści edukacyjne. Istnienie w kraju źródła synchrotronowego zapewnia bezpośredni dostęp do najnowszych unikatowych technologii i metod badawczych, wpływając pozytywnie na poziom kształcenia studentów i doktorantów w różnych dziedzinach nauki. Wraz z synchrotronem budowane są dwie linie badawcze: linia PEEM/XAS – wyposażona w mikroskop PEEM, pozwalający na obrazowanie właściwości topograficznych, chemicznych, elektronowych i strukturalnych, oraz linia
UARPES – przeznaczona do badań kątowej emisji elektronów. Pierwsza linia pozwoli na badania, między innymi, w dziedzinie biologii, geologii, fizykochemii materiałów, nanomagnetyzmu czy reakcji powierzchniowych. Druga umożliwi badania w zakresie fizyki nadprzewodników i półprzewodników, nowych materiałów elektronicznych, materiałów niskowymiarowych oraz badania nanostruktur. Aby w pełni wykorzystać możliwości synchrotronu, konieczne będzie wyposażenie go w kolejne linie badawcze. Na hali eksperymentalnej jest miejsce na co najmniej kilkanaście takich linii, ich budowa jest uzależniona od możliwości pozyskania środków finansowych. Koszt budowy synchrotronu wraz z dwoma liniami badawczymi to kwota 199 milionów złotych. Inwestycja finansowana jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka” na lata 2007–2013. Realizacja takiego wyzwania, jakim jest ośrodek badań synchrotronowych, w tak krótkim czasie i w ramach dostępnego budżetu jest możliwa tylko dzięki współpracy z zagranicznymi ośrodkami synchrotronowymi, przede wszystkim z MAX IV Laboratory (Szwecja), który udostępnił na cele SOLARIS projekt oraz dostęp do unikatowych technologii akceleratorowych. Więcej informacji o projekcie znajduje się na stronie www.synchrotron.pl
Marek Stankiewicz
dyrektor Narodowego Centrum Promieniowania Synchrotronowego „SOLARIS”
Emilia Król
specjalista ds. PR i komunikacji Narodowego Centrum Promieniowania Synchrotronowego „SOLARIS” Anna Wojnar
otoczeniu uniwersyteckich budynków na terenie trzeciego kampusu w Pychowicach powstaje wyjątkowa inwestycja: synchrotron SOLARIS. Budynek, w którym będzie znajdował się synchrotron, jest już gotowy, natomiast wewnątrz trwają prace związane z wprowadzeniem odpowiedniej instalacji i uruchomieniem aparatury. Jest to wyjątkowe przedsięwzięcie nie tylko na skalę Małopolski, ale również na skalę kraju. Co więcej, projekt ma wymiar międzynarodowy – Polska dołącza do kilkunastu wysoko rozwiniętych państw, które zainwestowały w budowę analogicznych ośrodków. Synchrotron, jako multidyscyplinarny ośrodek badań w wielu dziedzinach nauki (biologia, chemia, fizyka, inżynieria materiałowa, medycyna, farmakologia, geologia czy krystalografia), to wyjątkowo efektywna inwestycja w infrastrukturę naukową. SOLARIS jest jednym z czołowych projektów Polskiej Mapy Drogowej Infrastruktury Badawczej. Na synchrotron w Krakowie czekają już polscy naukowcy, którzy do tej pory musieli korzystać z promieniowania synchrotronowego w zagranicznych ośrodkach badawczych. Na polskim synchrotronie będą mogli rozpocząć swoje badania już w 2015 roku. Synchrotron będzie dostępny nie tylko dla naukowców, ale także dla przedsiębiorców. Jak pokazuje praktyka w krajach, w których synchrotrony funkcjonują już od wielu lat, obecność takiego centrum badawczego wpływa na możliwość powstawania nowych lub udoskonalonych produktów, patentów, a nawet firm, a jednocześnie na konkurencyjność gospodarki.
86
alma mater nr 165