ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΒΟΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2012-2013
ΣΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΣ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑΣ.
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α4 ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΟΛΟΥ
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: κ. ΦΩΤΑΚΗ ΑΘΗΝΑ
ΟΜΑΔΕΣ: 1η ΟΜΑΔΑ: ΤΟΠΟΓΡΑΦΟΙ-ΙΣΤΟΡΙΟΔΙΦΕΣ Ρηγάκης Αλέξανδρος Χατζηνικολάου Χαριτώ Χατζόγλου Φωτεινή Χρήστου Άννα-Μαρία 2η ΟΜΑΔΑ: ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΚΑΜΠΑΝΙΑΣ Πιλιτσίδης Αντώνης Σταματίου Χρήστος Στράκας Γιώργος Στρούγγης Δημήτρης Στρούγγης Παναγιώτης 3η ΟΜΑΔΑ: “ΚΑΛΗΜΕΡΑ”, Απουλία- Τάρας. Βυζαντινά, Μεταβυζαντινά μνημεία σε Κάτω Ιταλία. Η Ελλάδα του Σαλέντο. Τασιός Χρυσόστομος (και επιμέλεια των 2 power point) Τσίντζου Ελευθερία 4η ΟΜΑΔΑ: ΟΙ ΚΑΛΑΒΡΕΖΕΣ. Ελληνικές αποικίες στην Καλαβρία. Η Ελληνόφωνη περιοχή της Καλαβρίας / Η περιοχή του Ασπρομόντε. Παρασχά Στεφανία Χατζηνικολάου Χαριτώ Χατζόγλου Φωτεινή 5η ΟΜΑΔΑ: ΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ Ρηγάκης Αλέξανδρος Χατζηνικολάου Χαριτώ Χατζόγλου Φωτεινή Χρήστου Άννα-Μαρία 6η ΟΜΑΔΑ: ΟΙ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΟΙ Στεργιανού Χριστίνα Τριανταφύλλου Αιμιλία Χατζηγεωργίου Ελένη Χατζηλίγου Σταματία Χρήστου Άννα -Μαρία 7η ΟΜΑΔΑ: ΟΙ ΛΑΟΓΡΑΦΟΙ Παπαχρήστου Δέσποινα Παππά Αργυρούλα Πέγιου Αναστασία Σεφαλίδου Βασιλική Τσιακάρα Παρασκευή Χατζηνικολάου Χαριτώ
Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ. Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Όταν στην αρχή της σχολικής χρονιάς προτείναμε θέματα για το φετινό project μας και ακούστηκε το «Στα χνάρια και τον πολιτισμό των Ελλήνων της Κάτω Ιταλίας» , μεγάλη μερίδα παιδιών που είχε σχετικά ακούσματα από το οικείο περιβάλλον ή οικογενειακούς φίλους Ιταλικής καταγωγής ή είχε δει την παρουσίαση γκρεκάνικων τραγουδιών στο «Αλάτι της Γης», έδωσε θετική την ψήφο της. Υπήρξαν όμως και παιδιά που το θεώρησαν τελείως έξω από τα ενδιαφέροντά τους, άρα ανιαρό και αδιάφορο. Τελικά συναίνεσαν και οι δεύτεροι. Μάλιστα, οι πρώτοι έβαλαν στοίχημα πως θα βρίσκονταν τρόποι εργασίας που θα τραβήξουν το ενδιαφέρον εκείνων που το ξεκινούσαν, ει μη τι άλλο, ως αγγαρεία. Εξάλλου το συγκεκριμένο θέμα συσχετιζόταν με δύο μαθήματα της Α΄ Λυκείου, αυτό της Νεοελληνικής Γλώσσας και ειδικότερα με την ενότητά της που αναφέρεται στις διαλέκτους και τα ιδιώματα και αυτό της Ιστορίας, με την περίοδο του β΄ Ελληνικού αποικισμού. Συγχρόνως η εκπαιδευτικός που ήταν υπεύθυνη είχε αρκετές γνώσεις πάνω στο αντικείμενο και μπορούσε να κατευθύνει και να παρακολουθεί με άνεση τις προσπάθειες των μαθητών. Παράλληλα, σε μία εποχή μεγάλης κρίσης για την πατρίδα μας, δινόταν η ευκαιρία να γίνουμε πιο αισιόδοξοι, μέσα από την ανακάλυψη και τη συνειδητοποίηση της πολιτιστικής προσφοράς των προγόνων μας στην Κάτω Ιταλία και γενικότερα στην Ευρώπη και την ανθρωπότητα. Μετά την επιλογή του θέματος, όλοι μαζί συντάξαμε κανόνες συμβολαίου αναφορικά με τη συμπεριφορά μας, τους οποίους οφείλαμε να τηρούμε. Στη συνέχεια χωρίσαμε σε δύο τμήματα την εργασία μας και καθορίσαμε και υποομάδες θεμάτων στο καθένα. Έτσι είχαμε:
Α΄ ΜΕΡΟΣ ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑ. •Τοπογραφία – Γεωγραφικός προσδιορισμός •Προϊστορία: Οι πρώτες επαφές με Κάτω Ιταλία. Η ελληνική μυθοπλασία που σχετίζεται με αυτή •Magna Grecia •Ιστορία
•Β΄ Ελληνικός αποικισμός Αίτια Τρόπος οργάνωσης Σχέσεις με μητρόπολη Σχέσεις αποίκων με ντόπιους και μεταξύ τους −Κλασική και ελληνιστική περίοδος −Ρωμαϊκή κατάκτηση −Βυζαντινή περίοδος −Από τη Νορμανδική κατάκτηση μέχρι την ένωση του Ιταλικού Κράτους −Η επιβίωση του ελληνορθόδοξου στοιχείου μετά τη νορμανδική κατάκτηση
•Αντιστοιχία ονομάτων σε παλιές και σύγχρονες πόλεις στην Κάτω Ιταλία •Ελληνικές αποικίες: θέση-ιστορία-μνημεία-άνθρωποι-προσφορά τους
•Στην Καμπανία Πιθηκούσες Κύμη Παρθενόπη-Νεάπολη Ποσειδωνία Ελέα −Στην Απουλία Τάρας −Στην Καλαβρία Σε Ιόνιο πέλαγος: Μεταπόντιο Σίρις – Ηράκλεια Σύβαρις-Θούριοι Κρότων Καυλωνία Επιζεφύριοι Λοκροί Σε στενά Μεσσήνης: Ρήγιο Σε Τυρρηνική Ακτή: Λάος Πυξοί Ιππώνιο Μέδμα Μέταυρον Τέρινα
Τεμέση/Τεμέσα
•Αρχιτεκτονική
Οι απαρχές Η πρώτη μνημειακή αρχιτεκτονική Ο ναός 6ος αι. π.Χ. 5ος αι. π.Χ. 4ος αι. π.Χ. Η Ελληνιστική εποχή
•Μεταβυζαντινά μνημεία
Ματέρα Ρουσσιάνοι (Ροσάνο) Σάντα Σεβερίνα Τζέρατσε(Ιέραξ) Στύλο Όσιος Ιωάννης ο Θεριστής στο Μπιβόντζι
Β΄ ΜΕΡΟΣ ΤΑ ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΑ ΣΕ ΣΑΛΕΝΤΟ ΚΑΙ ΚΑΛΑΒΡΙΑ •Η Ελλάδα του Σαλέντο/Ελληνόφωνα Σαλέντο Καλημέρα Καστρινιάνο ντέι Γκρέτσι Κοριλιάνο Μαρτάνο Μαρτινιάνο Μελπινιάνο Σολέτο Στερνατία Τζολλίνο
Οι Μασσερίες του Σαλέντο
•Η Ελλάδα του Ασπρομόντε/Ελληνόφωνη Καλαβρία
Γκαλλιτσιανό, η Ακρόπολη των Ελληνόφωνων Ροχούδι Χωρίο του Ροχουδίου Κοντοφούρι Μπόβα-Βούα Γιαλός του Βούα ή Μπόβα Μαρίνα Πεντεντάντιλο ή Πενταδάκτυλος Αμεντολέα ή Αμυγδαλιά
•Η γλώσσα των Ελληνόφωνων
Τα Γκρεκάνικα ή Γκρίκο Οι μελέτες για τη γλώσσα των Ελληνόφωνων. Οι κυριότερες θεωρίες Γκρεκάνικες λέξεις-φράσεις-Η αντιστοιχία τους Γκρεκάνικες παροιμίες Γκρεκάνικα ποιήματα Οι λόγοι διατήρησης του Γκρίκο ανά τους αιώνες Οι λόγοι παρακμής του Η σταδιακή εξασθένηση έως σήμερα. Οι προσπάθειες διατήρησης. Προβληματισμοί
•Η καθημερινότητα/Λαογραφικά στοιχεία των Ελληνόφωνων Το σπίτι τους Η οικογένεια Η ενδυμασία Η διατροφή Η εργασία Ο τρόπος ζωής/ Ήθη-Έθιμα Ταραντέλλα Μουσικά όργανα Τραγούδια Παιχνίδια Παραμύθια
Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν και αντίστοιχες ομάδες: •ΤΟΠΟΓΡΑΦΟΙ-ΙΣΤΟΡΙΟΔΙΦΕΣ •ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΚΑΜΠΑΝΙΑΣ •ΟΙ ΤΑΡΑΝΤΙΝΟΙ •«ΚΑΛΗΜΕΡΑ»-ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΣΑΛΕΝΤΟ •ΟΙ ΚΑΛΑΒΡΕΖΕΣ •ΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ •ΟΙ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΟΙ •ΟΙ ΛΑΟΓΡΑΦΟΙ Δουλέψαμε στο χώρο και στο χρόνο με βιβλιογραφία, με διαδίκτυο, με πληροφορίες που μας έδωσαν Ιταλοί συντοπίτες μας ή δικοί μας που είχαν ταξιδέψει στην Κ. Ιταλία, στην τάξη, στην αίθουσα πληροφορικής, στα σπίτια μας ατομικά ή με την ομάδα μας, σε βιβλιοθήκες της πόλης μας. Συγκεντρώσαμε το υλικό μας και προσπαθήσαμε να το παρουσιάσουμε με το δικό μας τρόπο. Κρατούσαμε σε κάθε συνάντηση προσωπικό ημερολόγιο. Αξιολογούσαμε κατά διαστήματα το προσωπικό έργο του καθενός, την πρόοδο της ομάδας του, το έργο/την πρόοδο των άλλων ομάδων. Λέγαμε ποιοι συμμαθητές μας βοηθούσαν περισσότερο, επωμιζόμενοι μεγάλο μέρος της κοινής εργασίας. Αφαιρέσαμε, απλοποιήσαμε, συρράψαμε πληροφορίες,διαφωνήσαμε, συμφωνήσαμε, προβληματιστήκαμε για το πώς θα παρουσιάσουμε γραπτά τη δουλειά μας ή για το ποιο θα είναι το τέχνημά μας, για το πώς θα κάνουμε τις δύο παρουσιάσεις στους συμμαθητές μας των άλλων τμημάτων. Επιλέξαμε τελικά την παρουσίαση των Ελληνικών αποικιών στην Κ. Ιταλία και της μεγάλης, μέσω εκείνων, προσφοράς των Ελλήνων στον πολιτισμό της Ευρώπης και της ανθρωπότητας, για το πρώτο τετράμηνο. Για το δεύτερο τετράμηνο αποφασίσαμε τη δραματοποίηση ενός ταξιδιού στην Ελλάδα του Σαλέντο κι ενός Καλαβρέζικου παραμυθιού, την εκτέλεση γκρεκάνικων τραγουδιών και του χορού της ταραντέλλας, καθώς ασχοληθήκαμε αποκλειστικά με τα Ελληνόφωνα. Ακόμα δημιουργήσαμε δύο power-point, ένα για το κάθε μέρος της εργασίας μας, κάναμε κολάζ και ζωγραφιές εμπνευσμένα από το θέμα μας, φτιάξαμε με χαρτόνι τη στήλη της Πατρόκλειας και την πέτρα γονιμότητας του Αγίου Βίτου. Τέλος συνάγαμε τα συμπεράσματά μας όλοι μαζί από τις γνώσεις που αποκομίσαμε σε όλη τη διάρκεια της εργασίας μας. Αξίζει να σημειώσουμε ότι αυτοί που στην αρχή αντιτάχθηκαν με την επιλογή του θέματος τελικά το αγάπησαν πιο πολύ και από αυτούς που πρώτοι το πρότειναν και το επέλεξαν.
Α΄ ΜΕΡΟΣ vΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΣΤΗ MAGNA GRAECIA (Περιληπτική απόδοση των γνώσεων που αποκομίσαμε) Φίλοι και φίλες, θα σας ταξιδέψουμε στο χθες και στην όμορφη Κ. Ιταλία, το κομμάτι της Magna Graecia που πήρε το όνομα αυτό μαζί με τη Σικελία εξαιτίας των πολυάριθμων πόλεων που ίδρυσαν εκεί οι Έλληνες από το β΄ ελληνικό αποικισμό και στο εξής, του πλούτου που ανέπτυξαν, του πλήθους και του κάλλους των μνημείων που δημιούργησαν. Στόχος μας – εκτός των άλλων – να αισιοδοξήσουμε στις δύσκολες μέρες που περνά η χώρα μας και να αντλήσουμε παραδείγματα δημιουργίας, προκοπής και προσφοράς στην ανθρωπότητα. ΚΑΛΟ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΙ! Ήδη από την εποχή των Μυκηναίων έχουμε επαφές με την περιοχή αυτή, ταξίδια τους που απηχούνται στα έπη του Ομήρου στο πρόσωπο του Οδυσσέα και ταύτιση περιοχών, για παράδειγμα τα στενά της Μεσσήνης ταυτίζονται με εκείνα της Σκύλλας και Χάρυβδης. Μόνιμη όμως εγκατάσταση στην Κ. Ιταλία έχουμε μόνο στο β΄ ελληνικό αποικισμό, σε 8ο , 7ο και 6ο αιώνα π. Χ. Πολλοί οι λόγοι που οδηγούν τους Έλληνες εκεί: η αύξηση του πληθυσμού και η ανεπάρκεια καλλιεργήσιμης γης, η έλλειψη πρώτων υλών και μετάλλων, πολιτικές αντιπαλότητες, ο ριψοκίνδυνος και φιλοπερίεργος χαρακτήρας μας. Στην επιλογή της νέας πατρίδας σπουδαίο ρόλο έπαιζε το μαντείο των Δελφών και η μητέρα-πόλη οργάνωνε την όλη αποστολή, ορίζοντας οικιστή υπεύθυνο να οργανώσει τη ζωή της αποικίας και να μεταλαμπαδεύσει τα πολιτικά και θρησκευτικά ήθη της μητρόπολης. Οι σχέσεις αποικίας-μητρόπολης ήταν άλλοτε στενές-στην αρχή τουλάχιστον- άλλοτε χαλαρές, σπάνια εχθρικές. Όσον αφορά τις σχέσεις με τους ντόπιους οι άποικοι, για να αποφεύγουν τις συγκρούσεις, επέλεγαν περιοχές που δεν τις εκμεταλλεύονταν οι αυτόχθονες ή εμπορεύονταν μαζί τους. Οι ντόπιοι όμως οχυρώνονταν, όπως δείχνουν κατάλοιπα οχυρώσεων σε Μαντουρία, Ρόκα-Βέκια, από φόβο προς τους νεοφερμένους και συχνά συγκρούονταν. Παράδειγμα η απόκρουση επίθεσης Ετρούσκων, Ουμβρίων και άλλων από τους Κυμαίους με τον Αριστόδημο. Οι πρώτες αυτές αποικίες επεκτάθηκαν ιδρύοντας νέες, όπως ο Κρότων την Τερίνα στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. Άλλοτε συγκρούστηκαν μεταξύ τους, όπως το 510 π.Χ ο Κρότων επιτέθηκε και κατέστρεψε τη Σύβαρη. Στην Καμπανία οι πρόγονοί μας ίδρυσαν τις: Πιθηκούσες, Κύμη, Παρθενόπη, Νεάπολη, Ποσειδωνία, Ελέα. Οι Πιθηκούσες ήταν η αρχαιότερη αποικία τους στη Δύση στο ηφαιστειακό νησί Ίσκια. Ιδρύθηκε από Χαλκιδείς και Ερετριείς κοντά στα ορυχεία της Ετρουρίας και είχε βαθείς όρμους. Βρέθηκαν εργαστηριακοί χώροι, το καλά διατηρημένο νεκροταφείο του οικισμού, στο οποίο τα βρέφη τοποθετούνταν σε αγγεία και πάνω από κάθε τάφο υψωνόταν κυκλικός τύμβος από πέτρες. Σύνηθες κτέρισμα, οι αρύβαλλοι, μικρά αγγεία με αρωματικό λάδι. Αξιομνημόνευτη η δραματική σκηνή ενός ναυαγίου και η εναγώνια προσπάθεια των ναυτικών να σωθούν, που εικονίζεται σε κρατήρα χρονολογούμενο στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ και αποτελεί μοναδικό, έως σήμερα, εικονιστικό θέμα στην ελληνική αγγειογραφία. Αξιομνημόνευτο και το γνωστό
ως «κύπελλο του Νέστορος», ταφικό κτέρισμα με μία από τις παλιότερες έμμετρες επιγραφές, χρονολογούμενο το τελευταίο τέταρτο του 8ου αιώνα π.Χ : «από το ποτήρι του Νέστορος ευχάριστο να πίνεις, όποιος όμως πιει από το ποτήρι, αμέσως εκείνον τον κυριεύει πόθος για την Αφροδίτη με το όμορφο στεφάνι». Νέστωρ είναι ο ομηρικός βασιλιάς της Πύλου που δεν αποχωριζόταν ποτέ το όμορφο ποτήρι του, μόνο που το κύπελλο των Πιθηκουσών συμβολίζει και τα ερωτικά πάθη με την αναφορά στην Αφροδίτη. Η Κύμη στον κόλπο της Νεάπολης, κοντά σε εμπορικούς δρόμους και πηγές εξόρυξης μετάλλων, απέναντι από τις Πιθηκούσες, ιδρύθηκε από Ευβοείς και αργότερα ίσως τους ακολούθησαν Αιολείς μεταξύ των οποίων και άποικοι από τη Γραία της ανατολικής Βοιωτίας, από το όνομα των οποίων οι Ιταλοί ονόμασαν Γραικούς όλους τους ελληνόφωνους αποίκους. Οι άποικοι έχτισαν ναό στο Δία και στον Απόλλωνα, μα πιο γνωστή είναι η σπηλιά της Σίβυλλας – μια σήραγγα 131μ. μήκος και 2,5μ. πλάτος, ανοιγμένη σε μαλακό βράχο, με ύψος σχεδόν 5μ. και με τραπεζοειδές σε τομή το ανώτερο τμήμα της. Ο φωτισμός γινόταν από 6 μικρές στοές ανοιγμένες πλευρικά και στο βάθος βρισκόταν ο θάλαμος, όπου η Σίβυλλα έκανε τις προφητείες της. Η στοά ανοίχτηκε τον 6ο ή 5ο αιώνα π.Χ. ίσως για αμυντικούς σκοπούς, να προστατεύει το λιμάνι με καταπέλτες και τηλεβόλα όπλα. Άξιο υπενθύμισης και το ότι το αλφάβητο της Εύβοιας, που διαδόθηκε μέσω των ευβοϊκών αποικιών και της Κύμης φυσικά στη νότια Ιταλία, ήταν η μήτρα από όπου προήλθε αργότερα το λατινικό. Η Παρθενόπη ιδρύθηκε από Ροδίους, στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. Ονομάστηκε Παλαιόπολη, στο β΄ τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ., όταν οι Κυμαίοι ίδρυσαν τη Νεάπολη σε απόσταση αναπνοής στα ανατολικά της. Η νέα αποικία δημιουργήθηκε βάσει αυστηρού πολεοδομικού σχεδίου και κατοικείται μέχρι σήμερα ανά τους αιώνες. Η Ποσειδωνία, σημερινό Paestum, ιδρύθηκε από Συβαρίτες στο 600π.Χ. σε περιοχή με πρόσβαση σε ενδοχώρα πλούσια σε καλλιεργήσιμα εδάφη. Στα νομίσματά της, εικονίζεται ο Ποσειδώνας έτοιμος να εκτοξεύσει την τρίαινα. Από τα αξιολογότερα δείγματα αρχιτεκτονικής εδώ είναι ο πρώτος ναός της Ήρας (μέσα του 6ου αιώνα π.Χ.), με ιδιαιτερότητες μορφικές και αρχιτεκτονικές. Έτσι έχει περιστύλιο με 9 κίονες στις στενές και 18 κίονες στις μακρές πλευρές, ενώ στους δωρικούς ναούς ο αριθμός των κιόνων στις μακρές πλευρές είναι διπλάσιος από εκείνον των στενών πλευρών, με την προσθήκη ενός κίονα ακόμα. Οι κίονες επίσης μειώνουν τον όγκο τους προς τα πάνω και έχουν τη μέγιστη διάμετρο στο μέσο του ύψους στηρίζοντας το βάρος της οροφής. Κάτω από το κιονόκρανο υπάρχει λεπτή στεφάνη με ανάγλυφα φύλλα. Στο βάθος του σηκού υπάρχει κλειστό άδυτο με δύο πόρτες. Το λατρευτικό άγαλμα θα ήταν στο σηκό. Τα περισσότερα αναθήματα, ανάμεσα στα οποία και εγχάρακτα αγγεία με το όνομα της Ήρας, πιστοποιούν ότι ο ναός ήταν αφιερωμένος σε αυτήν. Οι δύο θύρες στο σηκό – στοιχείο διπλής λατρείας – και ένα αγαλμάτιο γενειοφόρου σε θρόνο, με κίτρινο χιτώνα και κόκκινο ιμάτιο, – πιθανά του Διός – δείχνουν ότι μπορεί να λατρευόταν εκεί και ο σύζυγος της θεάς. Άλλοι σημαντικοί ναοί είναι ο δεύτερος της Ήρας του 470-460 π.Χ., πιθανά αφιερωμένος στο Δία και αμιγώς δωρικός, με στοιχεία επηρεασμού από το ναό του Δία στην Ολυμπία, και ο ναός της Αθηνάς στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., με ανάμειξη στοιχείων περισσότερων αρχιτεκτονικών παραδόσεων. Από την Ποσειδωνία γνωστός είναι ο τάφος του δύτη για την ποιότητα και τη μοναδική θεματολογία των παραστάσεών του: ένα συμπόσιο προσώπων των ανώτερων κοινωνικών τάξεων που,
φορώντας στεφάνια στο κεφάλι και ξαπλωμένοι σε ανάκλιντρα, συζητούν, πίνουν, παίζουν κότταβο, υπηρετούμενοι από γυμνό υπηρέτη, ενώ μικρή γυναικεία μορφή παίζει δίαυλο και δύο άντρες χορεύουν. Στην οροφή του κιβωτιόσχημου τάφου ένας γυμνός νέος επιχειρεί κατάδυση από υψηλό εξώστη στο υγρό στοιχείο, κοντά σε ακτή, όπως υποδηλώνει δέντρο. Πιθανά ο καλλιτέχνης να υποδηλώνει τη συνύπαρξη ζωής και θανάτου. Η ιστορία της Ποσειδωνίας ενέπνευσε στον Κ. Καβάφη το ποίημά του «Ποσειδωνιάται» Η Υέλη/Ελέα ιδρύθηκε μεταξύ των ετών 538-535 π.Χ σε μία χερσόνησο, για να είναι δυνατή η λειτουργία δύο λιμανιών, στα Βόρεια και στα Νότια, από Φωκαείς της Μ.Ασίας. Είναι γνωστή για τη φιλοσοφική της Σχολή με θεμελιωτή της το Μικρασιάτη Ξενοφάνη. Αυτός με τα ποιήματά του επέκρινε τις αξίες της εποχής του. Κατηγορούσε Όμηρο και Ησίοδο, γιατί «απέδωσαν στους Θεούς όσα κρίνονται από τους ανθρώπους άξια κατηγορίας και ντροπής, τις κλοπές, τις μοιχείες». Απέρριψε την πολυθεΐα και έβαλε τις βάσεις για το μονοθεϊσμό, τον ένα Θεό που δεν είναι όμοιος με τους ανθρώπους σε μορφή και πνεύμα. Προέβαλλε επίσης την αξία της σοφίας έναντι της σωματικής δύναμης. Μεγάλος φιλόσοφος, με καταγωγή από την Ελέα αυτός, ήταν ο Παρμενίδης (6ο αι. π.Χ.). Με μια αλληγορία Ημέρας-Νύχτας χάραξε μια λεπτή γραμμή μεταξύ της αλήθειας του «είναι» και της πλάνης του «φαίνεσθαι». Πίστευε ακόμα ότι οι αλλαγές είναι απατηλές, ενώ η ουσία των Όντων είναι το αιώνιο και απαράλλακτο Ον. Έτσι, έθεσε τις βάσεις για τη Μεταφυσική, την οποία ενίσχυσε με τη διαλεκτική του, ο επίσης Ελεάτης Ζήνων. Αυτός πολέμησε τους Πυθαγόρειους, δεχόμενος ότι δεν υπάρχει πολλότητα, καθώς τα πολλά συντίθενται από πολλά ένα. Με τέσσερα επίσης επιχειρήματα προσπάθησε να αποδείξει ότι δεν υπάρχει κίνηση. Ενδεικτικά αναφέρουμε το ένα: Μία χελώνα, που προπορεύεται του γοργοπόδαρου Αχιλλέα κατά 10μ. , θα προηγείται και όταν ο ήρωας θα έχει καλύψει αυτή την απόσταση έστω κατά ένα μέτρο, και όταν ο Αχιλλέας θα έχει καλύψει το μέτρο αυτό, αυτή πάλι θα προηγείται κατά ένα εκατοστόμετρο και αυτό το προβάδισμα θα συνεχίζεται διαρκώς. Τα επιχειρήματα αυτά μοιάζουν με σοφίσματα, αλλά είναι ενδεικτικά της διαλεκτικής του Ζήνωνα. Στη Λουκανία, οι Έλληνες ίδρυσαν Μεταπόντιο και Σίρι-Ηράκλεια. Το Μεταπόντιο ιδρύθηκε γύρω στο 630π.Χ από τη Σύβαρη ανάμεσα στους ποταμούς Μπραντάνο (βόρεια) και Μπαζιέντο (νότια). Ήταν μια από τις πιο πλούσιες αποικίες των Αχαιών στις ιταλικές ακτές του Ιονίου και η ασπίδα τους απέναντι στο δωρικό Τάραντα. Ο α΄ οικισμός καταστράφηκε από πυρκαγιά και ανοικοδομήθηκε με οργανωμένο πολεοδομικό σχέδιο. Τον διέτρεχαν 4 μεγάλες πλατείες/δρόμοι, με κατεύθυνση Ανατολικά-Δυτικά και 5 μικρότερες σε πλάτος, με κατεύθυνση ΒόρειαΝότια. Στη νοτιοανατολική πλευρά του άστεως ήταν ο χώρος των ιερών. Η Αγορά, ο χώρος των συγκεντρώσεων του λαού ,οριζόταν από τους όρους, ενεπίγραφους δηλαδή λίθους, και είχε το Εκκλησιαστήριό της, όπου συνέρχονταν και αποφάσιζαν οι πολίτες, αρχικά με ξύλινα ικρία(600π.Χ.), μετά με λίθινες κερκίδες και κλίμακες τον 5ο αιώνα, ενώ τον 4ο αιώνα π.Χ. έγινε θέατρο. Η Σίρις κτίστηκε στις όχθες του ομώνυμου ποταμού, που σήμερα λέγεται Σίνι, από κατοίκους του Ιωνικού Κολοφώνα. Καταστράφηκε σύντομα από τις αχαϊκές αποικίες της Κ. Ιταλίας: Σύβαρη, Κρότωνα, Μεταπόντιο, που την εχθρεύτηκαν λόγω του πλούτου που της εξασφάλισε η πλούσια ενδοχώρα της.
Η Ηράκλεια ιδρύθηκε το 433 π.Χ. από τους Ταραντινούς στη θέση της Σίριδας, όπου για 100 χρόνια δεν είχε κτιστεί άλλη πόλη μετά την καταστροφή της. Μέσα στην πόλη υπήρχε συνοικία βιοτεχνών, ο Κεραμεικός της Ηράκλειας, όπου σε κλιβάνους κατασκευάζονταν, με μήτρες, σκεύη και ειδώλια. Στην Καλαβρία, ίδρυσαν Σύβαρι-Θούριους, Κρότωνα, Καυλωνία, Επιζεφύριους Λοκρούς προς το Ιόνιο, το Ρήγιο στα στενά της Μεσσήνης, Λάος, Πυξούς, Ιππώνιο, Μέδμα, Μέταυρον, Τέρινα, Τέμεσα στην Τυρρηνική ακτή. Η Σύβαρις ιδρύθηκε το 720 π.Χ. από Αχαιούς από την Ελίκη της Πελοποννήσου, ίσως και Τροιζήνιους, στην εύφορη κοιλάδα, ανάμεσα στις κοίτες των ποταμών Σύβαρη και Κράθη. Η πόλη απέκτησε μεγάλα πλούτη και δύναμη. Συγγραφείς αναφέρουν ότι οι Συβαρίτες ξάπλωναν σε ροδοπέταλα, έβαζαν τέντες στους δρόμους, για να μην τους καίει ο ήλιος. Το πιο πιθανό είναι αυτά να ήταν επινοήσεις και υπερβολές του αντιπάλου Κρότωνα, όπου δέσποζε η Πυθαγόρεια Σχολή, με τα αυστηρά ήθη της. Οι Κροτωνιάτες έλεγαν ακόμα γι’αυτούς ότι η πόλη τους δεν είχε σιδηρουργούς, λεβητοποιούς, πετεινούς, για να μην ταράσσουν την ησυχία τους. Και ότι ένας πλούσιος Συβαρίτης ίδρωνε πολύ στη θέα και μόνο δούλου που έκοβε με το τσεκούρι. Γεγονός όμως είναι ότι ήταν η πρώτη πόλη της Μεγάλης Ελλάδας που έκοψε νομίσματα. Δεν είναι τυχαίο ότι τα νομίσματά της απεικόνιζαν τον ταύρο, σύμβολο δύναμης, και ότι ίδρυσε πολλές αποικίες. Ο Κρότων, εκμεταλλευόμενος μία πολιτική διαμάχη στη Σύβαρη, την κατέστρεψε εκτρέποντας την κοίτη του ποταμού Κράθη. Οι Θούριοι ήταν η μοναδική αποικία των Αθηναίων στη Δύση το 444/3 π.Χ. στη θέση της Σύβαρης, με πρωτοβουλία του Περικλή, που θέλησε να ιδρύσει μια πανελλήνια αποικία και να την κάνει κέντρο όλης της Κ. Ιταλίας και ίσως γενικότερα της Μ. Ελλάδας. Η νέα πόλη σχεδιάστηκε από τον περίφημο και πρώτο στην παγκόσμια ιστορία πολεοδόμο Ιππόδαμο το Μιλήσιο, που ήταν και ένας από τους αποίκους της. Αυτός διαίρεσε την πόλη σε ζώνες με διαφορετικές λειτουργίες και τοποθέτησε έτσι τους δρόμους, ώστε να είναι δυνατή η καλύτερη επικοινωνία των τμημάτων της. Η πόλη κυβερνήθηκε δημοκρατικά. Ο Κρότων αποικήθηκε το 710 π.Χ. από Αχαιούς στο δυτικό άκρο του κόλπου του Τάραντα, θέση που έδινε τη δυνατότητα για καλλιέργεια εύφορης έκτασης και εμπορική δραστηριότητα. Είχε ισχυρό ολιγαρχικό πολίτευμα, το οποίο ενίσχυσε ο μεγάλος σοφός και μαθηματικός Πυθαγόρας, που ίδρυσε εκεί τη φιλοσοφική σχολή του. Αυτός και οι οπαδοί του πίστευαν ότι όλος ο κόσμος αποτελείται από ζεύγη αντιθέτων, στηρίζεται και εκφράζεται από αναλογίες αριθμητικές και γεωμετρικές, αλλά και ότι υπάρχει μυστικιστική αριθμολογία και δύναμη των συμβόλων. Δέχονταν την μετεμψύχωση και την κάθαρση της ψυχής μέσα από πνευματική δράση και μουσική. Το 672 π.Χ. έχουμε τον πρώτο Κροτωνιάτη Ολυμπιονίκη, το Δάιππο, νικητή στην πυγμαχία. Από το 588 μέχρι το 548 π.Χ. Κροτωνιάτες νικούν στο άθλημα του σταδίου. Από το 540 μέχρι το 512 π.Χ. στην πάλη και από το 508 έως το 480 π.Χ. στο στάδιο ξανά. 508-480 π.Χ. είναι η χρυσή εποχή τους. Οι αθλητές ανήκαν σε αριστοκρατικές οικογένειες που διαπαιδαγωγούνταν στα γυμναστήρια και διοικούσαν την πόλη με τη βοήθεια των Πυθαγορείων για 30 χρόνια περίπου. Στο διάστημα αυτό οι ίδιοι στέλνανε μονοπωλιακά αθλητές στην Ολυμπία στο άθλημα της πάλης, που δείχνει ισχύ και πυγμή. Όταν άλλαξε το πολίτευμα σε δημοκρατία και εξωθήθηκαν οι Πυθαγόρειοι από την πόλη, έχουμε
αθλητές που νικούν στο στάδιο. Συνεπώς πολιτική κατάσταση και προτίμηση σε άθλημα σχετίζονται άμεσα στον Κρότωνα. Ο πιο γνωστός Ολυμπιονίκης τους ήταν ο Μίλων, που νίκησε στην πάλη σε 6 Ολυμπιακούς αγώνες από το 540 π.Χ. μέχρι το 516 π.Χ. Λέγανε γι’αυτόν ότι μπορούσε να σκοτώσει βόδι με τη γροθιά του ή να σταματήσει αμάξι σε γρήγορη κίνηση με το ένα του χέρι. Στους ώμους του σήκωνε ταύρο και η όρεξή του έμεινε παροιμιώδης. Οι σύγχρονοί του τον θεωρούσαν προσωποποίηση του Ηρακλή. Ήταν μαθητής και γαμπρός του Πυθαγόρα και στρατηγός των Κροτωνιατών στη σύγκρουση με τη Σύβαρη και την καταστροφή της. Χάλκινο άγαλμά του ήταν στημένο στην ιερή άλτη της Ολυμπίας και η φήμη του πανελλήνια. Ο αρχαίος Κρότωνας βρίσκεται κάτω από τη σύγχρονη πόλη. Έξω από τα σωζόμενα τείχη του, είναι το ιερό της Ήρας Λακίνιας στο Κάπο (ακρωτήριο) Κολόνα, που πήρε το όνομά του από τον ένα και μοναδικό κίονα του ναού που παραμένει αιώνες τώρα στη θέση του. Στο ιερό βρέθηκε και θησαυρός από χρυσά και αργυρά αντικείμενα, που φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης. Οι Επιζεφύριοι Λοκροί ιδρύθηκαν το 679 ή 673 π.Χ. από Δωριείς της Λοκρίδας της κεντρικής Ελλάδας, σε παράκτια πεδιάδα στους πρόποδες ακρόπολης με 3 υψώματα και ήταν σταθμός για τα πλοία που πήγαιναν στη Σικελία. Το πολίτευμά τους ήταν αριστοκρατικό. Ιερά τους, αυτό της Περσεφόνης, από το οποίο προέρχονται ειδώλια και πήλινοι πίνακες, και του Δία, με δίπλα του εντυπωσιακό θέατρο χωρητικότητας 4.500 θεατών, με αρχική κατασκευή τον 4ο αι. π.Χ. Εντυπωσιακή είναι και η καλλιτεχνική παραγωγή των Επιζεφύριων Λοκρών με τους ανάγλυφους πίνακες και τα χάλκινα κάτοπτρα με τις περίτεχνες λαβές , με εμφανείς τις ιονικές επιδράσεις σε όλα. Η πόλη αυτή ήταν γενέτειρα του νομοθέτη Ζάλευκου, 7ος αι. π.Χ., που με το Χαρώνδα της Κατάνης θεωρούνται οι πρώτοι νομοθέτες σε ευρωπαϊκό έδαφος. Αν και κάποιοι αμφισβητούν την ύπαρξή του και υπάρχουν αντιφάσεις για το χρόνο σύνταξης των νόμων του, πάντως αυτοί θεωρούνταν από την αρχαιότητα ήδη οι πρώτοι γραπτοί νόμοι των Ελλήνων. Η νομοθεσία του περιλαμβάνει διατάξεις που εμποδίζουν νομοθετικές και κάθε είδους αλλαγές. Η τροποποίηση ήταν δυνατή μόνο με ευθύνη και κίνδυνο εκείνου που την πρότεινε. Με τους νόμους του έληξε η περίοδος της αυθαιρεσίας που επικρατούσε μέχρι την εποχή του, εφόσον οι δικαστές μέχρι τότε όριζαν οι ίδιοι ποινή για κάθε αδίκημα. Από τους νόμους του γνωστός είναι εκείνος που απαγόρευε την πώληση γης, εκτός αν συνέτρεχαν πολύ σοβαροί λόγοι. Ο Ζάλευκος ήθελε οι νόμοι του να εφαρμόζονται από όλους. Την αμεροληψία και απροσωποληψία του δείχνει και το γεγονός ότι, όταν ο γιος του τιμωρήθηκε με τύφλωση, γιατί έκανε μοιχεία, ο πατέρας Ζάλευκος δε ζήτησε να του χαριστεί η ποινή, αλλά πρότεινε να βγάλουν ένα μάτι από αυτόν και ένα από το γιο του. Η νομοθεσία του εφαρμόστηκε σε πολλές πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας και επηρέασε και το ρωμαϊκό δίκαιο, που με τη σειρά του άσκησε επιρροή στο Βυζαντινό. Το Ρήγιο ιδρύθηκε το β΄ μισό του 8ου αι. π.Χ. από Χαλκιδείς και το όνομά του συσχετίζεται με το ρήμα ρήγνυμι, που φέρνει στη μνήμη τη βίαιη γεωλογική αλλαγή στην περιοχή, το χωρισμό Ιταλίας-Σικελίας. Η επιλογή της θέσης έγινε για την εμπορική σημασία της, καθώς ελέγχει το στενό της Μεσσήνης, και την εγγύτητα με τις Σικελικές πόλεις. Στο αρχαιολογικό Μουσείο του, το παλιότερο και μεγαλύτερο της Καλαβρίας, εκτίθενται ευρήματα από όλες τις αρχαίες πόλεις της Κ. Ιταλίας, σύμφωνα με το όραμα του δημιουργού του, αρχαιολόγου Πάολο Όρον, που ήθελε να το κάνει μουσείο της
ιστορίας της Μεγάλης Ελλάδας. Στην υπόγεια αίθουσά του προβάλλονται ευρήματα από ναυάγια: άγκυρες πλοίων, τα δύο περίφημα αρχαιολογικά ορειχάλκινα αγάλματα, τα γνωστά ως πολεμιστές του Ριάτσε, από το όνομα της τοποθεσίας όπου βρέθηκαν το 1972. Είναι ισοϋψή, από το ίδιο κράμα χαλκού, στηρίζονται στο δεξί τους πόδι και προτάσσουν το αριστερό. Αποτελούν εξαίρετο δείγμα κλασικής πλαστικής σε χαλκό και ίσως ανήκαν στην ίδια σύνθεση. Αποδόθηκαν στο Φειδία ή τον Πολύκλειτο. Στην Απουλία, κυριότερη ελληνική αποικία ήταν ο Τάρας. Ιδρύθηκε το 706 π.Χ. στον ομώνυμο κόλπο από αποίκους της Σπάρτης, που ονομάζονταν Παρθενίες. Γι’ αυτούς υπάρχουν διάφορες εκδοχές, όπως ότι ήταν νόθα παιδιά Σπαρτιατισσών και ειλώτων. Μύθοι υπάρχουν και για τον οικιστή του Φάλανθο, όπως ότι ναυάγησε το πλοίο του ταξιδεύοντας στο Ιόνιο και τον έσωσε δελφίνι. Είναι γεγονός ότι το δελφίνι ήταν σύμβολο της πόλης και απεικονιζόταν σε νομίσματά της. Οι Ταραντινοί λάτρευαν τους Θεούς της μητρόπολής τους, όπως Υάκινθο, Διόσκουρους, Δία, Αθηνά…Τους νεκρούς τους έβαζαν σε σαρκοφάγους με κτερίσματα και τους έθαβαν μέσα στην πόλη. Γνωστός είναι ο “τάφος του αθλητή”, λόγω του ότι βρέθηκαν 4 αμφορείς με ελαιόλαδο στις γωνίες της σαρκοφάγου, που ήταν έπαθλο των νικητών στα Παναθήναια. Εντυπωσιακοί είναι και οι δύο κίονες που βρίσκονται στην Piazza Castello, απομεινάρια δωρικού ναού. Οι Ταραντινοί χρησιμοποίησαν τον πηλό, έκαναν ακροκέραμα με ανάγλυφα κεφάλια από γοργόνες, ειδώλια, αγγεία, κοσμήματα. Σπουδαίος άντρας της πόλης ήταν ο Αριστόξενος (4ος αι. π.Χ.), ο μεγαλύτερος ίσως αρχαίος Έλληνας θεωρητικός μουσικής, γνωστός και ως ο «Μουσικός», που μετρούσε τα μουσικά διαστήματα με την ακουστική αντίληψη, συμπαθούσε το διατονικό γένος και πίστευε στην ηθική και θεραπευτική ιδιότητα της μουσικής. Έγραψε 453 έργα για μουσική, φιλοσοφία, ιστορία και άλλα, σύμφωνα με το λεξικό του Σούδα. Το βιογραφικό του έργο βοήθησε να αναπτυχθεί η βιογραφία ως λογοτεχνικό είδος. Άλλος επιφανής Ταραντινός ήταν ο Αρχύτας (4ος αι. π.Χ.), από τους πιο επιφανείς νεότερους Πυθαγόρειους και δημοκρατικός. Ασχολήθηκε με φιλοσοφία, γεωμετρία, στερεομετρία, θεωρία της μουσικής. Πίστευε ότι τα πάντα, βιολογικά φαινόμενα, ανθρώπινες σχέσεις, ερμηνεύονται μέσω των μαθηματικών. Έλυσε μαθηματικά και γεωμετρικά προβλήματα, όπως πέτυχε «τον του κύβου διπλασιασμόν δια τομής του ημικυλίνδρου» (Δήλιον πρόβλημα), λύση που αποδέχονται και οι σύγχρονοι μαθηματικοί. Στο χώρο της μουσικής επίσης ήταν μεγάλη η προσφορά του με τον καθορισμό των τριών τύπων της μουσικής κλίμακας: εναρμόνιον, χρωματικήν, διατονικήν. Εφεύρε επίσης την «περιστεράν», ξύλινη ιπτάμενη μηχανή που λειτουργούσε με πιεσμένο αέρα, και την πλαταγήν, ένα μουσικό όργανο. Σπουδαίος Ταραντινός ήταν και ο Ανδρόνικος ο Λίβυος (3ος αι. π.Χ.), ο πιο παλιός γνωστός επικός και δραματικός ποιητής της Ρωμαϊκής λογοτεχνίας, αυτός που έβαλε τις βάσεις της Ρωμαϊκής ποίησης. Ο απελεύθερος αυτός πρώην δούλος απέδωσε στα Λατινικά την «Οδύσσεια» του Ομήρου, πραγματοποιώντας την πρώτη έντεχνη μεταφραστική προσπάθεια στη Δυτική Ευρώπη. Το εγχείρημά του ήταν σχολικό εγχειρίδιο για τρεις αιώνες αργότερα και, αν και μετάφραση, έχει νέα αισθητική ποιότητα, γι’αυτό και θεωρείται το πρώτο γνωστό λογοτέχνημα των Ρωμαίων. Έγραψε ακόμα τραγωδίες και κωμωδίες με ελληνική θεματολογία. Έτσι εισήγαγε και καθιέρωσε αυτά τα είδη του δράματος στη ρωμαϊκή λογοτεχνία.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Α΄ ΜΕΡΟΥΣ (Με συλλογική συμμετοχή των παιδιών) •Πολλοί είναι οι λόγοι: κοινωνικοί, οικονομικοί, πολιτικοί που ώθησαν τους αρχαίους Έλληνες και ωθούν γενικά τους ανθρώπους κάθε εποχής να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους ... και να αναζητήσουν σε άλλη γωνιά της γης μια δεύτερη πατρίδα και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. •Ως περιοχές νέας εγκαταστάσης επιλέγονταν μέρη κοντά σε λιμάνια, ποτάμια, λίμνες, φυσικά οχυρά ή εύφορα κομμάτια γης για την ανάπτυξη των πόλεων μέσω του εμπορίου και της ναυτιλίας, για την καλύτερη άμυνά τους, για την παραγωγή αγαθών προς κάλυψη των βιοποριστικών αναγκών τους, με δύο λόγια για την ασφάλεια και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων. •Η επίδραση του Μαντείου των Δελφών στην επιλογή του χώρου εγκατάστασης στις νέες πατρίδες αλλά και οι γνώσεις που είχε για την Κάτω Ιταλία δείχνουν από τη μια το σεβασμό των αρχαίων Ελλήνων στο θεσμό των Μαντείων, άρα και την πίστη τους στους θεούς τους, και από την άλλη την άριστη οργάνωση των Μαντείων και την εμπλοκή τους όχι μόνο σε θρησκευτικά ζητήματα αλλά γενικότερα σε όλες τις πτυχές της ζωής των Ελλήνων. •Το γεγονός ότι οι Έλληνες στις νέες αποικίες απέφευγαν τις συγκρούσεις με τους ντόπιους και προτιμούσαν να εγκαθίστανται σε ανεκμετάλλευτες από εκείνους περιοχές ή σε μέρη που τους έδιναν τη δυνατότητα να αναπτύξουν εμπορικές σχέσεις μεταξύ τους δηλώνει τις προθέσεις τους: δεν είχαν ιμπεριαλιστικούς στόχους, δεν επεδίωκαν την εδαφική επέκταση με πόλεμο αλλά την αναζήτηση νέων χώρων ανάπτυξης του Ελληνισμού. Σίγουρα όμως διεύρυναν τα όρια του Eλληνισμού. •Οι επαφές των Ελλήνων με τις περιοχές της Κάτω Ιταλίας και οι εμπορικές συναλλαγές ήδη από την προϊστορική περίοδο και συγκεκριμένα από τη Μυκηναϊκή εποχή είναι δηλωτικές του φιλοπερίεργου, ανήσυχου πνεύματος, του θαρραλέου/γενναίου φρονήματος, του ριψοκίνδυνου χαρακτήρα των προγόνων μας – τα οποία ενσαρκώνονται στον Ομηρικό Οδυσσέα- αλλά και της ανάπτυξης της ναυσιπλοϊας /ναυτιλίας τους, για να επιχειρήσουν τέτοια μακρινά και επικίνδυνα ταξίδια. •Τα κριτήρια επιλογής θέσης της νέας πατρίδας και η όλη οργάνωση από τη μητρόπολη με τη μετάβαση αρχικά αποστoλών αναγνωριστικού χαρακτήρα ή τη σύναψη εμπορικών σχέσεων, για να προετοιμάσουν τη σχέση των αποίκων με τους ντόπιους, ώστε να ριζώσουν αργότερα εκεί, καταδεικνύουν τις γνώσεις των Ελλήνων για τους ξένους τόπους, την ευστροφία/ευφυία, τη διπλωματία και την οργανωτική τους ικανότητα. •Το γεγονός ότι η Σπάρτη το β΄ μισό του 8ου αι. π.Χ. ίδρυσε μία μόνο αποικία, τον Τάραντα, το 706 π.Χ., δείχνει ότι: α) δεν υπήρχαν προβλήματα σχετικά με την έλλειψη γης, β) είχαν πολίτευμα που δεν επέτρεπε αντιπαλότητες μεταξύ των πολιτών και γ) δε διέθεταν ναυτική δύναμη.
•Οι σχέσεις αλληλοβοήθειας, πίστης, αφοσίωσης -στην αρχή τουλάχιστον και στις περισσότερες αποικίες- μεταξύ μητρόπολης και αποίκων βοηθούν στην άμεση εγκατάσταση των αποίκων σε μια περιοχή καθώς και στη γρήγορη οργάνωση της ζωής εκεί. •Οι αποστολές στρατιωτικής βοήθειας στους αποίκους Έλληνες από τη Μητρόπολη ή άλλες πόλεις του ελλαδικού χώρου, κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων με τους ντόπιους, δείχνουν τις στενές σχέσεις αλληλοβοήθειας (π.χ. η βοήθεια από τον Πύρρο, βασιλιά της Ηπείρου, στους Ταραντινούς). • Οι συγκρούσεις ελληνικών αποικιών μεταξύ τους (π.χ. Η καταστροφή της Συβάρεως από το γειτονικό Κρότωνα το 510 π.Χ.) αποκαλύπτουν διαχρονικά χαρακτηριστικά της ελληνικής φυλής: τη φιλοπρωτία και τη διχόνοια, που ανέκαθεν αποτελούν μάστιγα για το Έθνος μας. • Οι συχνές νίκες των νεοφερμένων αποίκων στις μάχες με τους αυτόχθονες πληθυσμούς μαρτυρούν την ισχυρή στρατιωτική δύναμη των Ελλήνων. • Το γεγονός της ίδρυσης νέων αποικιών από τις πρώτες (π.χ. της Ποσειδωνίας από τη Σύβαρι γύρω στο 600 π.Χ.) δηλώνει από τη μία το ότι οι Έλληνες γρήγορα εγκλιματίστηκαν στην περιοχή και από την άλλη τη δύναμη που απέκτησαν, η οποία επέτρεψε την εξάπλωσή τους σε νέα εδάφη. • Οι νέες αποικίες δημιουργήθηκαν με βάση τη μορφή της πόλης- κράτους που συνέδεε την έννοια του χώρου με την οργανωμένη κοινότητα κατοίκων κάτω από μία εξουσία. Γίνεται έτσι φανερή η ύπαρξη πολιτικής οργάνωσης και στις ελληνικές αποικίες της Κάτω Ιταλίας, στις οποίες κυριαρχούσε το αριστοκρατικό πολίτευμα, αλλά υπήρχαν και περίοδοι δημοκρατίας. Ενδεικτική της πολιτικής οργάνωσης είναι και η ύπαρξη αγοράς, χώρου συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων των πολιτών. •Οι Έλληνες με την εξάπλωση τους στην Κάτω Ιταλία περιόρισαν τη δραστηριότητα άλλων λαών στην περιοχή. Έχοντας υπό τον έλεγχό τους σημαντικούς θαλάσσιους και χερσαίους δρόμους δέσποζαν στο εμπόριο. Η κοπή νομισμάτων στις αποικίες τους εξάλλου τόνωσε τον εμπορευματοχρηματικό χαρακτήρα του εμπορίου. Οι αποικίες τους αυτές αποτέλεσαν συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους Έλληνες της κυρίως Ελλάδας και τη Μεσόγειο, είχαν σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία της περιόδου αυτής και ισχυροποίησαν τους δεσμούς των Ελλήνων αποίκων με τους άλλους λαούς. •Μέσα από την κατασκευή ναών εξαιρετικής αρχιτεκτονικής στην Κάτω Ιταλία φαίνεται πόσο συνδεδεμένη ήταν η ζωή των αποίκων με τους θεούς και πόση δύναμη άντλησαν από αυτούς, για να εδραιώσουν τη θέση τους στους νέους τόπους. Συγχρόνως φαίνονται και οι αρχιτεκτονικές -κατασκευαστικές τους ικανότητες και οι μεγάλες επιδράσεις από τη μητέρα-Ελλάδα. •Οι Έλληνες άποικοι μετέφεραν στις νέες πατρίδες τον Ελληνικό πολιτισμό και τα επιτεύγματά του σε θρησκεία, ταφικές συνήθειες, θρησκευτική και κοσμική αρχιτεκτονική, πολεοδομία, κεραμική, φιλοσοφία, νομοθεσία, γλώσσα, μουσική, μυθολογία, ποίηση, θέατρο, αθλητισμό/αγώνες, θετικές επιστήμες :μαθηματικά, γεωμετρία, στερεομετρία, τις αντιλήψεις και τον τρόπο ζωής τους. Από τις ελληνικές επίσης αποικίες πρωτογνώρισαν οι Ευρωπαίοι στη Δυτική Μεσόγειο, οι Ασιάτες στα παράλια της Ανατολικής Μεσογείου και οι Σκύθες στον Εύξεινο Πόντο τις πολιτικές
πρακτικές, τη συμμετοχή δηλαδή του λαού στα κοινά και στις δημοκρατικές διαδικασίες. Έτσι, με όλα αυτά επηρέασαν σε πολύ σημαντικό βαθμό τους γειτονικούς λαούς, τον πολιτισμό της Κάτω Ιταλίας αλλά και ευρύτερα της ανθρωπότητας. Ενδεικτικά αναφέρουμε συγκεκριμένα παραδείγματα προσφοράς πολιτισμικών αγαθών στην ανθρωπότητα : α) Το χαλκιδικό /ευβοϊκό αλφάβητο που διαδόθηκε μέσω της Κύμης και αποτέλεσε τη μήτρα του λατινικού στο οποίο στηρίζονται οι ευρωπαϊκές γλώσσες. β) Την πρώτη νομοθεσία της Ευρώπης με το δίκαιο και απροσωποπαγή Ζάλευκο στους Λοκρούς, η οποία περιόρισε τις αυθαιρεσίες των αριστοκρατικών. γ) Μεγάλους φιλοσόφους, μαθηματικούς, εφευρέτες, όπως ο Αρχύτας ο Ταραντινός, που επηρέασε τον Πλάτωνα στις αντιλήψεις του περί αρχόντων και Πολιτείας, έδωσε λύση που αποδέχονται και οι σύγχρονοι μαθηματικοί στο Δήλιον πρόβλημα, εφεύρε ιπτάμενη ξύλινη μηχανή που λειτουργούσε με πεπιεσμένο αέρα και την πλαταγή, ένα μουσικό όργανο. δ) Σπουδαίους μουσικούς, όπως ο Αριστόξενος ο Ταραντινός, ο γνωστός και ως '' ο Μουσικός'', ο μεγαλύτερος ίσως αρχαίος Έλληνας θεωρητικός της Μουσικής, ο οποίος με τους βίους του που αφορούν φιλοσόφους βοήθησε να αναπτυχθεί και η βιογραφία ως λογοτεχνικό είδος, αλλά και ο Αρχύτας, η πολύπλευρη αυτή προσωπικότητα, ένας homo universalis πολύ πριν την Αναγέννηση και τον καθολικό άνθρωπό της, όπως ενσαρκώθηκε για παράδειγμα στο Λεονάρντο ντα Βίντσι. ε) Τις βάσεις της Ρωμαϊκής λογοτεχνίας και κυρίως της ποίησης με τον απελεύθερο Ανδρόνικο Λίβυο στον Τάραντα, που απέδωσε έμμετρα στα Λατινικά την '' Οδύσσεια'' του Ομήρου και πραγματοποίησε την πρώτη έντεχνη μεταφραστική προσπάθεια στη Δυτική Ευρώπη, που επειδή έχει νέα αισθητική ποιότητα, θεωρείται το πρώτο γνωστό λογοτέχνημα των Ρωμαίων και αποτέλεσε σχολικό εγχειρίδιο για τρεις αιώνες. Ο ίδιος, γράφοντας τραγωδίες και κωμωδίες με ελληνικό περιεχόμενο, εισήγαγε και καθιέρωσε αυτά τα είδη του δράματος στη ρωμαϊκή λογοτεχνία. στ) Εξαίρετα έργα αρχιτεκτονικής, κυρίως ναούς, όπως ο μεγαλοπρεπής ναός της Αθηνάς και ο ναός της Ήρας στην Ποσειδωνία, ζωγραφικής, ταφικά μνημεία, όπως ο περίφημος κιβωτιόσχημος τάφος του Δύτη με εξαιρετικής ποιότητας και μοναδικής θεματολογίας ζωγραφιές με την τεχνική της νωπογραφίας / fresco, στην Ποσειδωνία επίσης, κεραμικής, όπως το κύπελλο του Νέστορα, κτέρισμα που έχει επάνω του μια από τις πιο παλιές έμμετρες επιγραφές(τελευταίο τέταρτο του 8ου αι. π.Χ.) στις Πιθηκούσες, πλαστικής, χρυσοχοϊας, πληθώρα νομισμάτων... Σήμερα, αυτά τα μνημεία μαρτυρούν αδιάψευστα την ευφυϊα,τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, την καλαισθησία, τη ζωντάνια και τις ικανότητες της ελληνικής φυλής. v Το γεγονός, τέλος, ότι μεγάλος αριθμός (αναφέρεται από πηγή και το 70 %) των πόλεων που ιδρύθηκαν στην περιοχή της Κάτω Ιταλίας κράτησαν το ελληνικό τους όνομα, αυτούσιο ή ελάχιστα παραλλαγμένο, αποδεικνύει περίτρανα ότι ο
ελληνικός πολιτισμός επηρέασε τις περιοχές αυτές και παραμένει ζωντανός, καθώς διατηρείται η ιστορική μνήμη. Ενδεικτικά αναφέρουμε Κρότωνας- σημερινό Crotone, Ρήγιον- Reggio-Calabria, Κύμη-Cuma, Νεάπολις-Napoli, Ελέα- Velia, Τάρας-Taranto, Μεταπόντιον-Metaponto, Σύρις-Nova Siri...
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Β΄ ΜΕΡΟΥΣ (Με συλλογική συμμετοχή των παιδιών) •Τα γκρίκο αποτελούν αδιάλειπτη συνέχεια της γλώσσας μας από την αρχαιότητα έως και σήμερα. •Το γεγονός ότι η ελληνική διάλεκτος παρέμεινε στα απομονωμένα χωριά της ορεινής Καλαβρίας και Απουλίας καθώς και το ότι διατηρήθηκαν παγανιστικά έθιμα, όπως αυτό της φωτιάς (festa de la focu) στο Ζολλίνο, μαρτυρούν όχι μόνο πόσο παλιά πηγαίνουν οι ρίζες των πληθυσμών αυτών, αλλά και πόσο δυνατός είναι ο πολιτισμός τους. •Σημαντικό παράγοντα στη διατήρηση και τη συνέχιση της ελληνικής γλώσσας στα χωριά της Κάτω Ιταλίας αποτελεί ο ελληνικός κλήρος, που χρησιμοποιούσε τα γκρεκάνικα στις ορθόδοξες λειτουργίες. •Η άφιξη Αγιορειτών μοναχών στα ελληνόφωνα της Καλαβρίας ξαναζωντανεύει τη βυζαντινή παράδοση στη ψυχή των Καλαβρέζων και βοηθά σε μια νέα εξάπλωση των εικόνων που προέρχονταν από την Ελλάδα και στο ξεκίνημα μιας δραστηριότητας τοπικών αγγειογραφιών. Απόδειξη της μεγάλης επιρροής των Βυζαντινών στους Ελληνοκαλαβρούς αποτελούν και τα μοναστήρια που συναντά κανείς σε αυτές τις περιοχές. •Στα ελληνόφωνα, για πολλά χρόνια, Ορθόδοξοι και Καθολικοί ζούσαν αρμονικά, γεγονός που αποτελεί παράδειγμα για όλους μας. Γιατί να μη συμβαίνει κάτι ανάλογο, σε όλες τις ιστορικές περιόδους, αφού και οι μεν και οι δε είναι Χριστιανοί; •Από την κατάκτηση της Σικελίας από τους Άραβες και την άλωση της Πόλης το 1453μ.Χ., που τονώνουν με νέο αίμα τους Ελληνόφωνους του Σαλέντο και της Καλαβρίας, παρατηρούμε τη σημασία και το ρόλο των συγκυριών στην Ιστορία αλλά και το ότι: «ουδέν κακόν αμιγές καλού» •Η γλώσσα αποτελεί βασικό και απαραίτητο πυλώνα στήριξης της ιστορίας και της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας ενός λαού. •Το τραγούδι είναι ο καλύτερος κυκλοφορητής του πολιτισμού. Με τους στίχους του, πετυχαίνεται η επαφή με τη γλώσσα, τα λαϊκά στοιχεία της καθημερινότητας, τις δοξασίες, τις νοοτροπίες, αποκαλύπτεται η λαϊκή νοοτροπία. •Οι Ελληνόφωνοι είχαν αναπτύξει κοινοτικό, συλλογικό πνεύμα. Το γεγονός αυτό αποδεικνύουν: α) οι Pozzelle, freata στο griko, τα πηγάδια δηλαδή, οι κινστέρνες των ελληνικών πόλεων της αρχαιότητας αλλά και β) οι αυλές μέσα στις οποίες ζούσαν πολλές οικογένειες και ανέπτυσσαν ζεστές, φιλικές, ανθρώπινες σχέσεις και κοινωνικές δραστηριότητες, διαιωνίζοντας παράλληλα μουσική, ήθη, έθιμα. •Η γλώσσα δηλώνει τις καταστάσεις που βιώνει ο άνθρωπος στη διάρκεια της ζωής του. Αυτό φαίνεται από την αντικατάσταση του ρήματος «εργάζομαι» από το ρήμα «πολεμώ», που προέκυψε από τη δύσκολη και ανθυγιεινή ζωή των Σαλεντιανών στα υπόγεια ελαιοτριβεία, τα οποία αγόραζαν οι φεουδάρχες από τους αγρότες-ιδιοκτήτες.
•Τα δικτατορικά καθεστώτα, όπως εκείνο του Μουσολίνι, επιβάλλουν ομοιομορφία σε τρόπο σκέψης, γλώσσας. Αποστρέφονται το διαφορετικό και το πολεμούν, γιατί πιστεύουν ότι έτσι μπορούν να επιβληθούν. •Οφείλουμε ευγνωμοσύνη στους διάφορους μελετητές που συγκέντρωσαν και κατέγραψαν την προφορικά μεταδιδόμενη από γενιά σε γενιά κουλτούρα της αγροκτηνοτροφικής κοινότητας των Ελληνοκαλαβρών και των Ελληνοσαλεντίνων, τραγούδια, έθιμα, παραμύθια, δοξασίες. •Η τέχνη, με τον τρόπο της, εκφράζει συνύπαρξη και αντιθέσεις μεταξύ Ορθοδόξων και Καθολικών. Παράδειγμα η τοιχογραφία στην Παναγία Κων/πολης στην Καλημέρα, όπου απεικονίζονται η Παναγία, ο Άγιος Ηλίας και ο Άγιος Ελίτζιο και από κάτω τους τρίκλιτος βυζαντινός ναός που καίγεται από τη φωτιά που άναψαν οι Καθολικοί. •Ο νεοπλουτισμός ή η υποτιθέμενη μόρφωση μπορεί να μας απομακρύνουν από παραδόσεις αιώνων, για να μη θεωρηθούμε «καθυστερημένοι» και μας «κακοχαρακτηρίσουν». Είναι όμως φοβερό για χάρη της υποτιθέμενης προόδου να απαρνιόμαστε στοιχεία της ιδιοπροσωπίας μας, όπως η γλώσσα, για να μη χαρακτηριζόμαστε «καθυστερημένοι» ή οπισθοδρομικοί. Το γκρίκο, θεωρούμενο ως η κατεξοχήν γλώσσα των πτωχών βοσκών, γεωργών ή αγραμμάτων, έπαψε να μιλιέται από όσους «νόμιζαν» ότι πλούτισαν ή μορφώθηκαν, για να μην τους κακοχαρακτηρίσουν οι άλλοι. Στην ουσία πρόκειται για ανθρώπους ανίκανους να εκτιμήσουν τον πλούτο που παρουσιάζεται μέχρι σήμερα από αυτή τη γλώσσα και να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες των πολιτισμικών ανταλλαγών με την Ελλάδα. •Η φτώχεια οδηγεί στη μετανάστευση που: α) δημιουργεί ένα τοπίο ερημιάς φυσικής και κοινωνικής, β) αποδυναμώνει την πνευματική αναγέννηση της ελληνικής κουλτούρας, που ήταν εξάλλου απομακρυσμένη για αιώνες από τη μητέρα-πατρίδα, γ) καθιστά τους Ελληνόφωνους αδύναμους να αντεπεξέλθουν στη μαζοποίηση - ομογενοποίηση της μεταβιομηχανικής εποχής/κοινωνίας. •«Έρχομαι και συ κοιμάσαι» τραγούδησε η Δόμνα Σαμίου και νομίζουμε ότι αυτός ο στίχος τα λέει όλα για τα χωριά φαντάσματα στην Καλαβρία, έναν τόπο γεμάτο μνήμες. •«… αλλά οι πόλεις δε μιλούν για το παρελθόν τους, το περιέχουν σαν τις γραμμές ενός χεριού, γραμμένο σε γωνίες δρόμων, σε γρίλιες παραμυθιών, σε κουπαστές από σκάλες, σε αλεξικέραυνα, σε ιστούς σημαιών, κάθε μεριά χαρακωμένη με τη σειρά της από γρατζουνιές, εγκοπές, χτυπήματα…» από τις «Αόρατες πόλεις» του Ίταλο Καλβίνο. Το χθες αφήνει πάντα τα σημάδια του στο σήμερα με τη μορφή κτισμάτων, εθίμων, τραγουδιών, ονομάτων πόλεων που διατηρούνται ατόφια. Όλα αυτά είναι δηλωτικά της έντονης και διαχρονικής παρουσίας των Ελληνόφωνων στην Κ. Ιταλία και της πολιτισμικής προσφοράς τους σε γείτονές τους και στην ανθρωπότητα. •Παρά τη γενική παρακμή των γκρεκάνικων, υπάρχουν πόλεις που πραγματικά κοπιάζουν, για να διατηρήσουν ζωντανό τον πολιτισμό τόσων χιλιάδων χρόνων μέσα από τη συνέχιση της γλώσσας, όπως η Bova Marina και το Γκαλλιτσιανό. Πολλοί άνθρωποι εκεί και κυρίως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία θέλουν να συνεχιστεί η παράδοση των προγόνων τους και δίκαια επιθυμούν να ονομάζονται Έλληνες και όχι Ελληνόφωνοι. «Είμαστε Γκρέτσοι, γιατί έχουμε το ίντιο αίμα τσε την ίντια γλώσσα». Πονούν που τα ελληνόφωνα χωριά τους πεθαίνουν, «δεν έχουσι πλεν ψουχήν»
•Είναι αισιόδοξο το ότι και σήμερα υπάρχουν αρκετοί Νεοελληνόφωνοι, όσον αφορά στο πνευματικό τους επίπεδο που σύνθημά τους έχουν: «Η Γλώσσα ζει μιλώντας την» και χρησιμοποιούν τη διάλεκτο με δάνεια από την Ελληνική είτε στην καθημερινότητά τους είτε στις σχέσεις με την Ελλάδα. «Εμείς είμαστε η γλώσσα» είναι το σλόγκαν των Νεοελληνόφωνων. •Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, της κατάργησης των συνόρων και της τεράστιας ανάπτυξης της τεχνολογίας, είναι τρομερή η αλλοίωση που υφίστανται καθημερινά όλες οι μορφές του λαϊκού βίου από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τον ομογενοποιημένο παγκόσμιο πολιτισμό. •Προσπάθειες νεκρανάστασης παλιών στοιχείων συχνά γίνονται φολκλόρ προς κατανάλωση και ξεστρατίζουν, αν και ξεκινούν κάποτε από αγνές προθέσεις. Έτσι η μόδα του «γκρεκάνικου» είναι καλή, για να αντλούνται δημόσιες χρηματοδοτήσεις και για να προσελκύονται αδαείς τουρίστες. •Είναι αναγκαίος και αποτελεί ένδειξη ανθρωπιάς και πολιτισμού ο σεβασμός των μειονοτήτων και η διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, της ξεχωριστής ιδιοπροσωπίας τους, ώστε να γίνει πράξη η καλώς νοούμενη παγκοσμιοποίηση και να αποφευχθεί η συγχώνευση των «αδυνάτων» στη χοάνη των ισχυρότερων οικονομικά ή πολιτιστικά. •Αν πρότεινε κανείς να επιστρέψουμε στο παρελθόν διαμέσου της γλώσσας του γκρίκο, ίσως θα ήταν ανεδαφικό. Αυτό γιατί, αν και μιλάμε για μια γλωσσική μειονότητα, δεν υπάρχει πια μια συλλογική ελληνική ταυτότητα. Με την εξαφάνιση της γλώσσας ο πληθυσμός της νότιας πλευράς του Ασπρομόντε ταυτίζεται σε ήθη, συνήθειες με αυτόν όλης της νότιας Καλαβρίας, που κι αυτός μιλούσε Ελληνικά μερικούς αιώνες πριν. Πρόκειται για Ιταλούς σήμερα και με Ιταλική συνείδηση. •Η συμμετοχή της Ιταλίας στην Ενωμένη Ευρώπη, η ευκολία και η ταχύτητα στις επικοινωνίες αποτελούν ισχυρό λόγο να πειστούν οι νέοι να δουν με ενδιαφέρον τον κόσμο των προγόνων τους, πραγματοποιώντας ίσως την αναγέννηση της κουλτούρας σε μια περιοχή (Ν. Ιταλία) με αστάθεια και καθυστέρηση. •Η Ελληνική Πολιτεία, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ίδια λόγω της οικονομικής κρίσης, οφείλει να στηρίξει τις προσπάθειες των Ελληνόφωνων και να δώσει δείγματα ζωντανών σχέσεων με την Ελλάδα. •Χορός και τραγούδι είναι οι «δυνατότεροι» τρόποι έκφρασης ευαισθησίας, συναισθημάτων και συγχρόνως η γέφυρα που ενώνει τους ανθρώπους και συσφίγγει σχέσεις φιλίας, αγάπης, αλληλοσεβασμού. Συγχρόνως είναι αυτά που αντέχουν περισσότερο στο χρόνο και υπερνικούν τους αιώνες. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί η Ταραντέλα, ο κατωιταλιώτικος χορός.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Φτάνοντας στο τέλος της χρονιάς και κάνοντας τον απολογισμό μας για το τι ωφεληθήκαμε από την ερευνητική αυτή εργασία, καταλήξαμε στα εξής: •Μάθαμε ότι μπορείς ακόμη και να αγαπήσεις κάτι που σου φαίνεται στην αρχή αδιάφορο, φτάνει να ασχοληθείς μαζί του σοβαρά και καλοπροαίρετα. •Διευρύναμε το γνωστικό μας πεδίο, πλουτίσαμε τις γνώσεις μας στο συγκεκριμένο θέμα. •Απολαύσαμε τη χαρά της χρήσης ενεργητικών μεθόδων στην κατάκτηση της γνώσης, αφού κάναμε προσωπική έρευνα, αυτενεργήσαμε, αναπτύξαμε πρωτοβουλίες. •Αναπτύξαμε δεξιότητες, ικανότητες. •Ανακαλύψαμε ταλέντα σε διάφορους τομείς. •Ασκήσαμε την κριτική, την αφαιρετική και τη συνθετική μας ικανότητα. •Τονώθηκε η αυτοεκτίμηση παιδιών με χαμηλές επιδόσεις στα παραδοσιακά μαθήματα, εφόσον μπόρεσαν και αυτά να συμβάλλουν στην ολοκλήρωση της εργασίας με τον τρόπο του το καθένα. •Καταργήθηκε το κακώς διαιωνιζόμενο στερεότυπο του καλού-κακού μαθητή με βάση την επίδοση στα μαθήματα και τη βαθμολογία, καθώς συμμετείχαν ΟΛΟΙ και ο καθένας πρόσφερε με βάση τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα του, μια και υπήρχε δυνατότητα επιλογής σε διάφορες παραμέτρους. •Καταλάβαμε την αξία και την αναγκαιότητα του επιμερισμού των εργασιών και της τοποθέτησης του καθένα στη θέση όπου μπορεί να αποδώσει με βάση τα προσόντα του. «The right man in the right place» •Αναπτύξαμε συνεργασία, αλληλοβοήθεια, σεβασμό, εμπιστοσύνη. •Ξεπεράσαμε τον ατομικισμό. Κοινωνικοποιηθήκαμε. •Συνειδητοποιήσαμε ότι το «εμείς» προσφέρει πολύ περισσότερα από το «εγώ». •Καταλάβαμε ότι ο ένας μπορεί να συμπληρώσει τις αδυναμίες του άλλου, με στόχο το καλύτερο αποτέλεσμα. • Αντιληφθήκαμε ότι η συλλογικότητα δε συνθλίβει την ατομικότητα. •Μάθαμε να πειθαρχούμε στους κανόνες συμβολαίου που συντάξαμε μόνοι μας και καταλάβαμε ότι οι κανόνες και η τήρησή τους δεν περιορίζουν την ελευθερία, αλλά τη διασφαλίζουν και διευκολύνουν την καρποφόρα συνεργασία. •Μάθαμε να δουλεύουμε με πρόγραμμα και οργάνωση.
•Συνηθίσαμε να αυτοαξιολογούμαστε και να ετεροαξιολογούμε. Μέσα από την ετερογνωσία = γνώση των άλλων, πετύχαμε καλύτερα την αυτογνωσία= γνώση του εαυτού μας. •Διευρύναμε το γλωσσικό μας αισθητήριο και συνειδητοποιήσαμε το μεγαλείο της γλώσσας μας με την επαφή με το γκρεκάνικο ιδίωμα, με τη γνώση της ιστορίας του αλλά και τη χρήση του σε διαλόγους και τραγούδια. •Πραγματώσαμε το: «Το νέο σχολείο οφείλει να είναι ανοιχτό στον κόσμο και τη ζωή, ακόμα και εκείνη του παρελθόντος, για να διδάσκεται για ένα καλύτερο μέλλον» •Βιώσαμε στην πράξη το νέο ρόλο του δασκάλου: όχι πια μόνο ως μεταδότη γνώσεων αλλά ως εμψυχωτή, καθοδηγητή και συντονιστή των δραστηριοτήτων των μαθητών. •Κατανοήσαμε τη δυνατότητα αλλά και την αναγκαιότητα αρμονικής συνύπαρξης των λαών, του σεβασμού των μειονοτήτων και της υλοποίησης μιας σωστής παγκοσμιοποίησης. •Τονώθηκε το εθνικό μας συναίσθημα. Δεν ήμασταν πάντα ουραγοί στην παγκόσμια ιστορία. Προσφέραμε πολλά στην ανθρωπότητα και μπορούμε να ξαναπροσφέρουμε. Αισιοδοξήσαμε. Άλλωστε, για να θυμηθούμε τον ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη: «Τ’ ανώτερα μαθηματικά μου τα έκανα στο Σχολείο της θάλασσας. Ιδού και μερικές πράξεις για παράδειγμα: Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι και ένα καράβι. Που σημαίνει ότι με τόσα άλλα την ξαναφτιάχνεις». Ελιά και αμπέλι είχαν μεταφέρει και οι πρώτοι άποικοι στη μακρινή τότε γι’ αυτούς Κάτω Ιταλία. •Ευαισθητοποιηθήκαμε στον αγώνα του απόδημου ελληνισμού της Κ. Ιταλίας, Απουλίας και Καλαβρίας, για να κρατήσουν ζωντανή τη γλώσσα, την παράδοση, την ελληνικότητά τους. •Υποσχεθήκαμε ως αυριανοί ενεργοί πολίτες της Ελλάδας να δίνουμε το παρόν και να βοηθήσουμε, από όποια θέση κατέχουμε,τους εκεί Ελληνόφωνους ή Νεοελληνόφωνους. •Βιώσαμε και απολαύσαμε την ομορφότερη χαρά, αυτή της δημιουργίας, αφομοιώνοντας γνώσεις, δραματοποιώντας την ουσία τους, αποδίδοντας θεατρικά ένα ταξίδι στο Σαλέντο και ένα καλαβρέζικο παραμύθι, δημιουργώντας power-point, κολάζ, ζωγραφιές, χειροτεχνήματα, χορεύοντας ταραντέλλα και τραγουδώντας γκρεκάνικα τραγούδια.
ΑΠΟΛΑΥΣΑΜΕ, ΧΑΡΗΚΑΜΕ ΤΟ ΩΡΑΙΟ ΜΑΚΡΙΝΟ ΤΑΞΙΔΙ ΚΑΙ ΒΡΗΚΑΜΕ ΠΛΟΥΣΙΑ ΤΗΝ ΙΘΑΚΗ!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνόφωνη Καλαβρία, Φωτεινή Καϊμάκη , εκδ. Μίλητος Η Ελλάδα του Σαλέντο, Φωτεινή Καϊμάκη , εκδ. Μίλητος Καλαβρία: Κοιτίδες Ελληνισμού, τόμος 10, εκδ. Alpha Bank Καμπανία και Απουλία: Κοιτίδες Ελληνισμού, τόμος 20, εκδ. Alpha Bank Οδοιπορικό στη Μεγάλη Ελλάδα, Επαμεινώνδας Βρανόπουλος, εκδ. Πελασγός, Αθήνα 1999 Ταξιδεύοντας στα Ελληνόφωνα της Κάτω Ιταλίας, Ανζέλ Μεργιανού, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 1973 Απουλία (Σαλέντο) , Σαράντος Καργάκος , εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1990 Γκρεκάνοι: Οι Έλληνες της Μάγκνα Γκρέτσια, εκδ. Ερωδιός, Αθήνα 1997 Ημερολόγιο: Τα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας, εκδ. 1999 Τα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας, εκδ. Αντίκτυπος, Αθήνα 1998 Γκαλλιτσιανό, εκδ. Αντίκτυπος, Αθήνα 2000 Ιστορία των Ελλήνων, τόμοι 21/22, εκδ. Δομή Η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία , Τ.Κ. Λουγγής, εκδ. Εστία, Αθήνα 1989 Ιστορία του Ελληνικού έθνους, εκδοτική Αθηνών Εκπαιδευτική ελληνική εγκυκλοπαίδεια/ παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό , εκδοτική Αθηνών Ιστορικό λεξικό των ελληνικών ιδιωμάτων της Κάτω Ιταλίας, Ακαδημία Αθηνών 1984-1992, 5 τόμοι, 6000 λέξεις Μια ματιά στη Grecia Salentina, Mαρία Τζουλιάνη