គ្រាប់ពូជស្រូវជនជាតិដើមភាគតិចព្នង និងតួនាទីរបស់ស្ត្រីជនជាតិព្នងទាក់ទងនឹងគ្រាប់ពូជទាំងនោះ Types of Bunong Rice Seeds and Bunong Women’s Roles with the Seeds ដំណាំស្រូវ គឺជាដំណាំដែលបញ្ជាក់ពីប្រពៃណី និងវប្បធម៌របស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង ហើយវាក៏ជាអាហារចម្បង សម្រាប់ពួកគេផងដែរ។ ស្រូវក៏ជាផ្នែកមួយដែលផ្សារភ្ជាប់ទៅនឹងជំនឿរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង ទៅលើព្រលឹង/ វិញ្ញាណរបស់គ្រាប់ពូជ ស្រូវទាំងនោះ ដែលពួកគេជឿជាក់ថានៅពេលពួកគេគោរព និងឲ្យតម្លៃទៅលើព្រលឹង/វិញ្ញាណទាំងនោះ ពួកគេនឹងទទួលបានមកវិញនូវភាពសុខសប្បាយក្នុងក្រុមគ្រួសារ ក៏ដូចជាអ្នកភូមិរបស់ពួកគេ ហើយមិនតែប៉ុណ្ណោះពួកគេ ក៏នឹងទទួលបាននូវទិន្នផល ស្រូវខ្ពស់ផងដែរ នារដូវប្រមូលផល។ ដូច្នេះពួកគេ ត្រូវតែអនុវត្ត និងថែរក្សាទំនៀមទម្លាប់ និងជំនឿទៅលើ ដំណាំស្រូវទាំងនេះតាំងពីដើមរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ ជាទូទៅប្រជាជនជនជាតិព្នង រៀនសូត្រ និងស្វែងយល់អំពីចំណេះដឹងស្តីពីគ្រាប់ ពូជស្រូវរបស់ពួកគេ តាមរយៈការបង្ហាត់បង្រៀនពីជីដូន ជីតា ឪពុក និងចាស់ទុំនៅក្នុងភូមិរបស់ពួកគេ ហើយការអនុវត្ត កិច្ចការដាំដុះ។
Rice seeds are plants that are intrinsic with Bunong culture and traditions; rice seeds are also an essential and primary food for the Bunong people. Rice seeds are strongly connected to Bunong spiritual beliefs as the Bunong people believe that when they respect and value these spirits, they will provide happiness to the Bunong families and villagers, and, there will also be a high rice yield. Thus, the Bunong people have followed and practiced these beliefs throughout their history and they continue to do so. Normally, Bunong people learn about rice seeds from their grandparents, parents and elders in their village.
តួនាទីរបស់ស្ត្រីជនជាតិដើមភាគតិចព្នង ក្នុងការប្រើប្រាស់គ្រាប់ពូជស្រូវ Bunong Women’s Roles with Rice Seeds នៅក្នុងវប្បធម៌ ប្រពៃណី និងទំនៀមទម្លាប់របស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង ស្រ្តី និង បុរស គឺមាន
ភាពសំខាន់ដូចគ្នា ក្នុងការដាំដុះ ប្រមូលផល និងរក្សាទុកគ្រាប់ពូជស្រូវ។ នៅពេលដាំស្រូវក្រុមបុរស ជាអ្នកបុករណ្តៅសម្រាប់ដាំ គ្រាប់ស្រូវ រីឯស្ត្រីជាអ្នកដាំស្រូវ។ ស្រ្តីក៏ដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុង
ការដឹកនាំ គ្រប់គ្រងក្រុមគ្រួសារ មើលថែកូនចៅ ការដឹកនាំធ្វើស្រែចម្ការ និងការទទួលខុសត្រូវ
ផ្សេងៗជាច្រើនទៀត។ នៅក្នុងគ្រួសារមួយ ស្ត្រីជាភរិយាជាអ្នករៀបចំទុកដាក់ គ្រប់គ្រង ដឹកនាំដាំ បាយធ្វើម្ហូបសម្រាប់គ្រួសារ ក៏ដូចជាភ្ញៀវដែលមកជួយដាំស្រូវ ឬប្រមូលផលស្រូវ នៅក្នុងថ្ងៃដាំស្រូវ និងប្រមូលផលស្រូវនេះផងដែរ។ ស្រ្តីជាអ្នកជួយបុរសក្នុងការរៀបចំពិធីសែនព្រេន។ ប៉ុន្តែប្រសិន បើនៅក្នុងគ្រួសារនោះមិនមានបុរស ដូច្នេះស្រ្តីជាមេគ្រួសារ និងត្រូវរ៉ាប់រង ឬទទួលខុសត្រូវនូវរាល់
កិច្ចការទាំងអស់នៅក្នុងគ្រួសាររបស់ពួកគេ។ រីឯបុរស ក្រុមកុមារ និងក្រុមយុវជនវិញក៏ មានតួនាទីដ៏
សំខាន់ក្នុងការធ្វើស្រែចម្ការផងដែរ ទាំងការភ្ជួររាស់ គាស់កាប់ ការដាំដុះ និងការប្រមូលផលជាដើម ហើយភាគច្រើនស្ត្រីជាអ្នក ជំរុញនូវកិច្ចការទាំងនេះ។ Women also play very important roles with modeling,
guests who come to help with planting and collect-
roles with the farming tasks, including: plowing, dig-
mentoring and controlling dynamics within the family.
ing the rice seeds. Women also play very important
ging, planting and harvesting. Most of the time, the
They take care of the children, lead the farming work
roles with modeling, mentoring and controlling dynam- women must encourage and push the men to do the
and undertake numerous other tasks. In a family, the
ics within the family. They take care of the children,
woman is responsible to keep ‘things’ in control and
lead the farming work and undertake numerous other
to cook for the family. They take care of the children,
tasks. In a family, the woman is responsible to keep
lead the farming work and undertake numerous other
‘things’ in control and to cook for the families and
tasks. In a family, the woman is responsible to keep
guests who come to help with planting and collecting
‘things’ in control and to cook for the families and
the rice seeds. Women also help the men to prepare the traditional ceremony. However, if there is no man in the family, the woman is the head of the household and she has to undertake all of the tasks within her family. The men and children also play very important
work.
ប្រភេទគ្រាប់ពូជស្រូវរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង Types of Bunong Rice Seeds តាមរយៈការស្រាវជ្រាវរបស់មជ្ឈមណ្ឌលធនធានឯកសារ
ពូជស្រូវខ្សាយខ្លះជាប្រភេទស្រូវស្រាល និងខ្លះជាស្រូវធ្ងន់។
ខេត្តមណ្ឌលគិរី ជាមួយប្រជាពលរដ្ឋជនជាតិដើមភាគតិចព្នង
ស្រូវស្រាល គឺជាប្រភេទស្រូវដែលដាំទៅ ឆាប់បានប្រមូលផលជាង
នៅក្នុងខេត្តមណ្ឌលគិរី ក្នុងឆ្នាំ២០១៨ បានរកឃើញថា គ្រាប់ពូជស្រូវ
ស្រូវធ្ងន់។ ចំណែកឯស្រូវធ្ងន់គឺជាប្រភេទស្រូវ ដែលត្រូវចំណាយពេល
របស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នងមាន ៤៦ប្រភេទ ដែលក្នុងពូជស្រូវ
លូតលាស់យូរជាងស្រូវស្រាល។
ខ្សាយមានចំនួ៣៥ប្រភេទ និងពូជស្រូវដំណើបមាន១១ប្រភេទ។ ពូជស្រូវទាំងនោះមានដូចខាងក្រោម៖
I. ពូជស្រូវខ្សាយទាំង៣៤ប្រភេទ៖ ១.
ស្រូវឡាច
១៣. ស្រូវដ្រា
២៥.
ស្រូវក្រែង
២. ស្រូវកុម្ព
១៤. ស្រូវចាន់
២៦.
ស្រូវរ៉ាក់
៣. ស្រូវជ្រើស
១៥. ស្រូវក្រាក់
២៧.
ស្រូវចាង
៤.
ស្រូវអ្វៃ
១៦.
ស្រូវអាង
២៨.
ស្រូវចាយ
៥.
ស្រូវបូ
១៧. ស្រូវព្រូង
២៩.
ស្រូវតេរ
៦.
ស្រូវកែ
១៨. ស្រូវក្រស់
៣០.
ស្រូវសង់ខ្យា
៧.
ស្រូវអ្យាង
១៩. ស្រូវន្អែ
៣១.
ស្រូវរ៉ាដែគោរ
៨.
ស្រូវអ្យាងបោក ២០. ស្រវឆុង
៣២.
ស្រូវរ៉ាពេត
៩.
ស្រូវឡក់
២១. ស្រូវកាវែត ៣៣.
ស្រូវអោយ
១០. ស្រូវរ៉ាដែ
២២. ស្រូវក្រង
ស្រូវប៉ាអាង
១១. ស្រូវអ្ឆុង
២៣. ស្រូវជុងឆុល ៣៥.
១២. ជាំងឆុល
២៤. ស្រូវច្យាំងរ៉ាវែស
៣៤.
ស្រូវវ៉ាយ
II. ពូជស្រូវដំណើបទាំង១១ប្រភេទ៖ ១ ស្រូវដំណើបឈូត
៧ ស្រូវដំណើបព្លប់
២ ស្រូវដំណើបជីតុល
៨ ស្រូវដំណើបដូង
៣ ស្រូវដំណើបគុន
៩ ស្រូវដំណើបឡកកា
៤ ស្រូវដំណើបពីក
១០ ស្រូវដំណើបង៉្លាង
៥ ស្រូវដំណើបរ៉ាមាន់
១១ ស្រូវដំណើបយន
៦ ស្រូវដំណើបម៉ូន ស្រូវដំណើបមានរូបរាងស្រដៀង ឬប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ហើយវាជាប្រភេទពូជស្រូវស្រាល។
From the research undertaken by MRDC in 2018 with the Bunong indigenous people within Mondulkiri, we found that there are 46 types of Bunong rice seeds, 35 are ‘normal’ rice and 11 are Glutinous rice/sticky rice. They are: I. 34 types of normal rice: 1. Lach rice 13. Dra rice 25. Kreng rice 2. Kom rice 14. Chann rice 26. Rakk rice 3. Chrues rice 15 . Krak rice 27. Jang rice 4. Ai rice 16. Ang rice 28. Chay rice 5. Bow rice 17. Proung rice 29. Te rice 6. Kae rice 18. Kraus rice 30. Sang Kya 7. Ayang rice 19. Na Ae rice 31. Radae Kor 8. Ayang Bok rice 20. Chhong rice 32. Ra Pet 9. Loak rice 21 . Kavet rice 33. Oay rice 10. Radae rice 22 . Kroang rice 34. Ang rice 11. Orchhong rice 23 . Choung Chhol rice 35. Vay rice 12. Chainng Chhol rice 24 . Chyaing Ravess rice Some normal rice types ripen quickly and are called: early/short-term rice, and some types take longer to ripen ad are called: late/long-term rice. II. The 11 types of Glutinous rice/sticky rice: 1. Chhout sticky rice 7. Plob sticky rice 2. Chi Tol sticky rice 8. Doung sticky rice 3. Kun sticky rice 9. Lokka sticky rice 4. Pik sticky rice 10. Nglang sticky rice 5. Ramann sticky rice 11. Yoan sticky rice 6. Moun sticky rice Glutinous rice/sticky rice seeds have similar shapes and they categorized as: early/short-term rice.
ប្រភេទគ្រាប់ពូជស្រូវរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង Types of Bunong Rice Seeds Each rice type have different names, shapes and
ពូជស្រូវនីមួយៗមានឈ្មោះខុសៗគ្នា ដោយសារវា
tastes. Some of the rice have red seeds, some have
មានរូបរាងខុសៗគ្នា និងរស់ជាតិក៏ខុសៗគ្នាដែរ។ ស្រូវខ្លះគ្រាប់វា
black seeds, and some have white seeds; accord-
មានពណ៌ក្រហម ខ្លះមានពណ៌ខ្មៅ ខ្លះមានពណ៌សទៅតាមប្រភេទ
ing to the specific species. For example, Lach rice
នៃពូជស្រូវនីមួយៗ។ ជាឧទាហរណ៍៖ ពូជស្រូវឡាច មានទំហំធំ
is a bigger size and has a bit of a longer tail. Chong
និងមានកន្ទុយរៀងវែងផងដែរ។ ស្រូវ ជាំងឆុល មានលក្ខណៈតូចជាង
Chhol rice is smaller in size and has a shorter tail than
និងមានកន្ទុយខ្លីជាងស្រូវឡាច។ រីឯស្រូវម៉ែ (ប្រភេទស្រូវមេ)
Lach rice. Most of the late/long-term rice are similar in
មានលក្ខណៈវែងដូចជាស្រូវឡាចដែរ។
shape to Lach rice.
ឈ្មោះនៃប្រភេទស្រូវនីមួយៗនេះ គឺត្រូវបានដាក់ឈ្មោះវា
Each name of the species of rice has been given by
ដោយដូនតារបស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នងដែលមានតាំងតែពីយូរ
the Bunong ancestors long, long ago. However, dur-
លុងណាស់មកហើយ។ ប៉ុន្តែនាសម័យ ប៉ុល ពត វិញពូជស្រូវទាំង នេះត្រូវបានគេបំផ្លាញអស់។ ហើយលុះសង្គ្រាមចប់ ទើបប្រជា សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង បាននាំគ្នាទៅសុំទិញពូជស្រូវទាំង
ing the Pot Pol regime, these species were comស្រូវឡាច/Lach Rice
pletely destroyed. After the collapse of the regime, the Bunong people bought the species back through
នេះពីបងប្អូនជនជាតិដើមភាគតិចព្នងក៏ដូចជាបងប្អូនជនជាតិ
Bunong people and other indigenous groups from Vi-
ដើមភាគតិចដ៏ទៃទៀត ដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម។
etnam. During that time, chickens and money were
កាលនោះកាទិញពូជស្រូវទាំងនេះ គឺត្រូវដោះដូរជាមាន់
used to buy the various rice species. Due to the scar-
និងជាលុយកាក់ខ្លះៗ។ ពេលទិញបានពូជស្រូវទាំងនេះរួចមក
city and cost, the Bunong people did not dry, pestle
ពួកគេមិនហ៊ានយកវាមកហាល ឬបុកវាធ្វើជាអង្ករសម្រាប់ដាំបាយ
or consume all of the rice seeds after they bought
ហូបទេដោយពួកគេចែកគ្នាទៅតាមប្រភេទពូជស្រូវនីមួយៗ
them. They shared differed species with each other
បានម្នាក់តិចតួចប៉ុណ្ណោះ សម្រាប់ដាំដុះវា ដើម្បីបង្កើនផលវាអោយ
and each family only received a few seeds. Since that
កាន់តែច្រើនបន្ថែមទៀត។
time, they have grown and increased the rice species.
ស្រូវជាំងឆុល/Chaing Chhol Rice
រដូវ និងប្រភេទដីសម្រាប់ដាំដុះគ្រាប់ពូជស្រូវរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង Planting Season and Soil Type for planting Bunong Rice Seeds ប្រភេទពូជស្រូវស្រាល និងស្រូវធ្ងន់ ត្រូវបានគេយកមក ដាំនៅក្នុងចន្លោះខែឧសភា និងមិថុនា ប៉ុន្តែវដ្តនៃការចេញផ្កា ចេញផ្លែឬទុំវិញមិនដំណាល ឬស្មើគ្នាទេ ព្រោះប្រភេទស្រូវស្រាល និងប្រភេទស្រូវធ្ងន់។ ពូជស្រូវទាំងអស់គឺត្រូវយកទៅដាំនៅ ក្នុងដីចម្ការដែលជាប្រភេទដីភ្នំ ឬជាប្រភេទដីគោក ដោយមិនអាច យកវាទៅដាំនៅក្នុងដីស្រែបានទេ។ មានតែស្រូវស្រែទេដែល អាចដាំបាននៅក្នុងស្រែប៉ុណ្ណោះ រីឯស្រូវចម្ការដាំបានតែនៅលើ ដីភ្នំ។ ការដាំស្រូវចម្ការមិនទាមទារទឹកដូចស្រូវស្រែនោះឡើយ លើកលែងតែស្រូវដំណើប និងស្រូវរ៉ាដែទេដែលវាត្រូវការដីដែលមាន ជាតិសើម និងជាតិទឹក ឬប្រភពដីច្រប់ជាដើម។ សម្រាប់រសជាតិវិញ បើយើងយកបាយស្រូវចម្ការមកប្រៀបធៀប និងស្រូវស្រែវិញគឺវាមាន
Both early/short-term and late/long-term rice species
រសជាតិដូចគ្នាទេ គ្រាន់តែថាគ្រាប់ស្រូវចម្ការវាមានទំហំធំជាងគ្រាប់
are grown in May and June, however, they have a dif-
ស្រូវស្រែ។
ferent cycle for blooming, fruiting and Ripening. All types of rice seeds (as mentioned above) have to be grown in the mountainous areas or on the dry land areas. It is not possible to plant them in paddy rice fields. Only paddy rice can be planted in paddy rice fields but the dry rice (Bunong rice) can only be grown in the mountainous areas. Dry rice does not require water to the extent of paddy rice except for the sticky and Ra Dae rice as they need wet and watery soils to grow. Dry rice and paddy rice have a similar taste but the dry rice is bigger in shape than paddy rice.
រដូវ និងការប្រមូលផលស្រូវរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង Harvested Season and How to Collect Bunong RIce Seeds Early/short-term rice can be harvested from October to November or extended to December if the farm is large and has lots of rice. Late/long-term rice can be harvested from November to December. Some rice has to be harvested by pulling it off and others have to be cut off. For example: Ai, Lach, Bow, Chong Chhol, Ayang, Ayang Bok, Chreus and Lok rice seeds have to be harvested by pulling them off because they canស្រូវជ្រើស អាចប្រមូលផលដោយបូត ស្រូវស្រាលអាចចាប់ផ្តើមប្រមូលផលពីខែតុលា ដល់ខែវិច្ឆិកា
Chreus Rice is harvested by pulling them off
ឬអាចបន្តទៅដល់ខែធ្នូប្រសិនបើចម្ការធំមានស្រូវច្រើន។ ស្រូវធ្ងន់អាច ផ្តើមប្រមូលផលពីខែវិច្ឆិកា ដល់ធ្នូ។ ស្រូវខ្លះត្រូវប្រមូលផលដោយបូត និងស្រូវខ្លះទៀតត្រូវច្រូត។ ឧទាហរណ៍៖ ពូជស្រូវអ្វៃ ស្រូវឡាច ស្រូវបូ ស្រូវជុងឆុរ ស្រូវអ្យាង ស្រូវអ្យាងបោក ស្រូវជ្រើស និងពូជស្រូវឡក់ អាចធ្វើការប្រមូលផលវាដោយចាប់បូត ឬចាប់បោចវា ព្រោះប្រភេទនៃពូជស្រូវទាំងនេះយើងមិនអាចច្រូត ឬកាត់វាបានទេ។ ចំណែកឯពូជស្រូវរ៉ាដែ និងពូជស្រូវដំណើបវិញ អាចប្រមូលផលដោយច្រូត ឬកាត់ និងបោកវាបាន។
ស្រូវរ៉ាដែ អាចប្រមូលផលដោយច្រូត Radae Rice can be harvested by cutting them off
not be harvested by cutting off. Radae and Glutinous rice/sticky rice can be harvested by cutting off and threshing.
ការជ្រើសរើសពូជស្រូវ របស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង Selected Bunong Rice Seeds for Next Season’s Planting សម្រាប់ការជ្រើសរើសគ្រាប់ពូជស្រូវសម្រាប់ទុក វិញ គឺគេត្រូវរើសយកកួរស្រូវ និងផ្លែស្រូវណាដែលល្អបំផុត។ ការទុកដាក់គ្រាប់ពូជស្រូវ ត្រូវទុកដាក់ដោយឡែកពីគ្នាទៅ តាមប្រភេទនីមួយៗ ដោយដាក់នៅក្នុងជៀល ឬបេ/បាវ និងទុកនៅកន្លែងណាដែលល្អ។ លើកលែងតែស្រូវសម្រាប់ទុកហូប តែប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចដាក់លាយវាជាមួយនឹងស្រូវផ្សេងៗបាន។ ប៉ុន្តែដោយឡែកស្រូវដំណើបវិញ មិនអាចដាក់លាយជាមួយប្រភេទ ស្រូវផ្សេងៗបានទេ មិនថាទុកសម្រាប់ហូប ឬក៏ទុកសម្រាប់ធ្វើជាស្រូវ ពូជក្តី។ ការរក្សាទុកពូជនេះ មានរយៈពេលប្រហែលជាប្រាំពីរទៅប្រាំ បីខែប៉ុណ្ណោះ ដោយត្រូវរក្សាទុកចាប់ពីកំឡុងខែតុលា-វិច្ឆិកា ក្រោយ មកក៏ឈានចូលដល់រដូវកាលនៃការដាំដុះជាថ្មីនៅក្នុងកំឡុងពេលនៃ ខែឧសភា និងខែមិថុនានៃឆ្នាំនីមួយៗ។
The most healthiest rice seeds and panicle are selected and retained for next season’s planting. They keep the seed types separate in a huge bamboo basket or sack and store them inappropriate place. The remaining rice for consumption can then be mixed together. However, Glutinous rice/sticky rice cannot be mixed with the other rice. These seeds must be kept for the ស្រូវដំណើបពីក/ Pik Glutinous rice/sticky rice
next planting season in approximately 7-8months, commencing around Oct-Nov. The following planting season is in May-June of the following year.
ពិធីសែនស្រូវ របស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង Rice Ceremony of Bunong People
ការរៀបចំពិធីសែនស្រូវ ត្រូវរៀបចំជាច្រើនលើកដូចតទៅ៖
The ancestors of the Bunong people recognize and believe that all the rice seeds contain spirits which they have to respect, trust and then celebrate with the rice ceremony for those spirits. If they do not, the rice spirits will cause the farm owner to become sick, encounter problems or/and they will not live harmoniously. The ceremony is also celebrated for a healthy and fast-growing crop of rice and to enable a high yield product during the harvesting season. That is why the farm owners always unconditionally celebrate this particular ceremony every year once they plant the rice, for both the growing and harvesting. The Bunong people also believe that if they cannot keep the rice seed healthy, the spirits of those seeds will become angry with them and make them sick or cause death. It is the reason that the ancestors of the Bunong believe and recognize that all the rice seeds contain spirits. This belief has remained with the Bunong people and is passed down between generations and continues to this day, The rice ceremonies have components which must be adhered to as illustrated below: 1. The rice ceremony is celebrated during the planting season. This ceremony must be celebrated two times, the first is at the farm and another at the house (after they return from the farm). On the day of planting (at the farm), the farm owner must prepare a Yoss (Bamboo fence for celebrating the rice ceremony); the Yoss is then plugged into the soil vertically. Then, they pull the rice seed into a bamboo basket and roll a tobacco or betel and betel nut if available. They also place some other seeds next to these tools. After preparing the rice seeds (and other seeds), the farm owner has to pump the wine from the jar of wine and put it in a glass. Next, they place chicken or pig’s blood into the glass and use it to celebrate the rice ceremony at the Yoss place with the rice seeds and other seeds that they will plant. After the ceremony has finished, they take the rice seeds (and other seeds) to plant on the farm. In the evening after the planting is completed, the female farm owner and any household heads have to place rice seeds into 2 bamboo tubes to celebrate one more ceremony. They take the 2 tubes to put under the Yoss horizontally and leave them there. Once the rice is growing well or has grown approximately 1-2 cm over the soil, they can bring back the tubes. On the day of planting, some people will dig the soil whilst others plant the rice seeds; others may be drinking wine that will be used in the rice ceremony.
១លើកទៀត។ នៅក្នុងថ្ងៃដាំស្រូវនៅឯចម្ការ ម្ចាស់ចម្ការត្រូវធ្វើយ៉ូស (ប៉ូលឬស្សី
លើកទីមួយ៖
រៀបចំពិធីសែនស្រូវ ក្នុងកំឡុងពេលដាំស្រូវ។ ត្រូវរៀបចំធ្វើពិធីសែន
នៅចម្ការ១លើក និងត្រូវធ្វើពិធីសែននៅផ្ទះនៅឯភូមិ ពេលដែលវិលត្រឡប់ពីចម្ការវិញ សម្រាប់ធ្វើពិធីសែនព្រេន) បន្ទាប់មកគេត្រូវយកយ៉ូស នោះទៅដោតបញ្ឈរលើដី រួចចាក់ស្រូវពូជចូលទៅក្នុងសះ និងមានមួលថ្នាំជក់ ឬម្លូស្លាបើមាន ព្រមទាំងប្រភេទ គ្រាប់ដំណាំផ្សេងៗទៀតយកដាក់ក្បែរៗគ្នា។ ពេលរៀបចំពូជស្រូវដែលត្រូវយក មកដាំ និងគ្រាប់ពូជដំណាំផ្សេងៗនោះរួចមក ម្ចាស់ចម្ការត្រូវបូមស្រាពាងដាក់ក្នុង កែវ។បន្ទាប់មកយកឈាមមាន់ ឬឈាមជ្រូក មកចាក់ចូលក្នុងកែវស្រាពាងនោះ។ លុះចាក់រួចហើយ ទើបគេយកឈាមមាន់ ឬឈាមជ្រូក និងស្រាពាងនៅក្នុងកែវនោះ ទៅធ្វើពិធីសែននៅ យ៉ូស សែននៅលើស្រូវពូជ និងគ្រប់ប្រភេទនៃគ្រាប់ដាំណាំ ដែលត្រូវយកមកដាំទាំងនោះ។ ពេលពិធីសែនព្រេននេះចប់សព្វគ្រប់ទើបគេនាំគ្នា យកស្រូវ និងគ្រាប់ដំណាំគ្រប់ប្រភេទនោះ មកដាំ។ លុះពេលដាំរួចនៅពេលល្ងាច ស្តី្រដែលជាម្ចាស់ចម្ការ និងជាមេផ្ទះត្រូវយកស្រូវដាក់ចូលក្នុងបំពង់ឬស្សីចំនួនពីរប ំពង់ ដើម្បីយកមកធ្វើពិធីសែនម្តងទៀត រួចយកបំពង់ទាំងពីរនោះដាក់ផ្តេកខាងក្រោមយ៉ូស យ៉ូស (ប៉ូលឬស្សីសម្រាប់ធ្វើពិធីសែនព្រេន)
Yoss (Bamboo fence for celebrating the rice ceremony)
សម្រាប់តម្កល់វា និងទុករហូតស្រូវក្នុងចម្ការដុះលូតលាស់បានល្អ ឬដុះកម្ពស់ប្រហែល បានមួយចង្អាមសិនចាំដកយកបំពង់ស្រូវទាំងនោះមកវិញ។ ក្នុងថ្ងៃដាំដុះនោះដែរ មានអ្នកខ្លះបុកដី អ្នកខ្លះដាំស្រូវ រីឯអ្នកខ្លះទៀតនាំគ្នាហូបស្រាពាងដែលបានសែននៅថ្ងៃ ដាំស្រូវនេះ។
2.
The rice ceremony is celebrated when they start clearing the grass in
their farm. This ceremony is celebrated to ask for healthy rice with a high yield/production. 3.
The rice ceremony is celebrated for the rice spirits.
4.
The rice ceremony is celebrated when they first start harvesting in the
harvest season. 5.
The rice ceremony is celebrated when the rice harvest is completed
along with some other ceremonies after harvesting. On the first harvesting day, the farm owner collects their relatives, friends
លើកទីទីពីរ៖
ពិធីសែនព្រេនត្រូវបានប្រារព្ធឡើង នៅពេលដែលកសិករជម្រះស្មៅ
ពេលដែលស្រូវវាដុះខ្ពស់ល្មមរួច ដែលពិធីនេះត្រូវធ្វើឡើង ដើម្បីឲ្យស្រូវដុះបានល្អ និងមានទិន្នផលល្អ។
លើកទីទីបី៖
ពិធីសែនព្រេនត្រូវបានប្រារព្ធឡើង ដើម្បីសែនឲ្យព្រលឹងស្រូវ។
លើកទីទីបួន៖
ប្រារព្ធឡើងនៅពេលកសិករចុះទៅប្រមូលផលស្រូវជាលើកដំបូង
ដែលជារដូវ កាលបូត ឬច្រូត កាត់។
លើកទីទីប្រាំ៖
ប្រារព្ធឡើងនៅពេលដែលកសិករ បានប្រមូលផលស្រូវរួច
និងមានធ្វើពិធីសែនព្រេនផ្សេងៗជាច្រើនទៀតបន្ទាប់ពីប្រមូលផលស្រូវរួច។
and neighbors to help with pulling off or cutting off the rice at the farm. The នៅថ្ងៃដំបូងនៃរដូវកាលប្រមូលផល ម្ចាស់ចម្ការត្រូវបបួលបងប្អូនញាតិមិត្ត អ្នកស្រុក tools/equipment needed for use in the ceremony include: a jar of wine, a
ភូមិដើម្បីជួយបូត ឬច្រូតស្រូវនៅឯចម្ការ។ សម្ភារៈដែលត្រូវប្រើប្រាស់ក្នុងពិធីនេះ
chicken or pig (it depends on the volume of the rice-crop). For example, if
រួមមានស្រាពាងមាន់ ឬជ្រូកទៅតាមទិន្នផលស្រូវដែលប្រមូលបាន។ ប្រសិនបើទិន្នផល
the rice that they are harvesting yields up to 70-80 sacks, they must use a
ស្រូវដែលយើងប្រមូលបានចាប់ពីចិតសិប ទៅប៉ែតសិបបាវ យើងត្រូវយកជ្រូក និងស្រា
pig and a jar of wine to celebrate the rice ceremony.
ពាងសម្រាប់ធ្វើពិធីសែនព្រេននេះ។ តែបើទិន្នផលស្រូវទាំងនោះបានផលត្រឹមសាមសិប
However, if the rice harvest only yields 30-40 sacks, they can use a chicken and a jar of wine to celebrate the ceremony.
បាវ ឬសែសិបបាវវិញ យើងអាចយកមាន់មួយ និងស្រាពាងមួយពាងសម្រាប់ធ្វើពិធីសែន ស្រូវនេះ។
ការផ្លាស់ប្តូនៃការប្រើប្រាស់គ្រាប់ពូជស្រូវ របស់ជនជាតិដើមភាគតិចព្នង Changes in the Way of the Bunong People Plant Rice សម្រាប់ការជ្រើសរើសគ្រាប់ពូជស្រូវសម្រាប់ទុក វិញ គឺគេត្រូវរើសយកកួរស្រូវ និងផ្លែស្រូវណាដែលល្អបំផុត។ ការទុកដាក់គ្រាប់ពូជស្រូវ ត្រូវទុកដាក់ដោយឡែកពីគ្នាទៅ តាមប្រភេទនីមួយៗ ដោយដាក់នៅក្នុងជៀល ឬបេ/បាវ និងទុកនៅកន្លែងណាដែលល្អ។ លើកលែងតែស្រូវសម្រាប់ទុកហូ បតែប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចដាក់លាយវាជាមួយនឹងស្រូវផ្សេងៗបាន។ ប៉ុន្តែដោយឡែកស្រូវដំណើបវិញ មិនអាចដាក់លាយជាមួយប្រភេទ ស្រូវផ្សេងៗបានទេ មិនថាទុកសម្រាប់ហូប ឬក៏ទុកសម្រាប់ធ្វើជាស្រូវ ពូជក្តី។ ការរក្សាទុកពូជនេះ មានរយៈពេលប្រហែលជាប្រាំពីរទៅប្រាំបី ខែប៉ុណ្ណោះ ដោយត្រូវរក្សាទុកចាប់ពីកំឡុងខែតុលា-វិច្ឆិកា ក្រោយមកក៏ ឈានចូលដល់រដូវកាលនៃការដាំដុះជាថ្មីនៅក្នុងកំឡុងពេលនៃខែឧស ភា និងខែមិថុនានៃឆ្នាំនីមួយៗ។
There are recent changes in the way the Bunong and other groups of indigenous people plant rice. In contemporary times some people are mix of Bunong/ Khmer and other nationalities which appears to lead to poor solidarity. In the past people would call and help each other during the planting and harvesting season. Unfortunately, now, wealthy people use machines and hire people to work for them. Poorer people, do it by themselves! There are also changes in the way rice is used. In the past, the rice was ground in a mortar; recently, the rice is husked by machine. In addition, some rice species do not exist anymore. Some have remained only in name and cannot be found in any Bunong rice fields.