ΕΦ - Τεύχος 24 by Athens and Epidaurus Festival

Mαγκί Μαρέν, ΜΑΥ-Β, © Claude Bricage

[

H Eφημερίδα του Eλληνικού φεστιβάλ

Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2011 Nο 24 (2/2011) [16/6/2011] ISSN: 1791-1729

Οι Υποψιασμένοι

Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Μαίρη Κιτροέφ Σύνταξη: Έλια Aποστολοπούλου, Nικόλας Zώης, Kατερίνα Kόμητα, Kατερίνα Oικονομάκου, Nίκη Oρφανού, Aντώνης Σακελλάρης, Έλενα Xρηστοπούλου Συνεργάζονται: Τηλέμαχος Αναγνώστου, Άννα Δαμιανίδη, Σταύρος Καπλανίδης, Ξένια Πηρούνια, Χαρά Σακελλάρη, Μαρία Σιδηροπούλου, Κατερίνα Σχινά Kόμικς: Ηλίας Κυριαζής Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: IPIΣ A.E.

]

Eλληνικό Φεστιβάλ A.E. Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος

Διοικητικό Συμβούλιο

Ε, σεις φτωχαδάκια, βγάλτε μου το καπέλο. Γιατί είμαι ένας εκατομμυριούχος σε καιρό πείνας (μπλουζ του 1929) Στην Ελλάδα, σήμερα, όλοι νιώθουν άβολα και αμήχανα. Κι όσοι σπεύδουν στις πλατείες να εκφράσουν αγανάκτηση, με ή χωρίς εισαγωγικά, να εκφράσουν στην πραγματικότητα το ξεβόλεμα και την αμηχανία τους, το φόβο για το αύριο, μπορεί να ξεχειλίζουν από ζωτικότητα και ενέργεια αλλά δεν ξέρουν πώς να διοχετεύσουν αυτή τη ζωτικότητα κι αυτή την ενέργεια. Η διαμαρτυρία είναι κορυφαία πράξη στις κοινωνίες των πολιτών, αλλά από μόνη της δεν οδηγεί πουθενά. Για να οδηγήσει κάπου μια διαμαρτυρία χρειάζονται προτάσεις. Κι αυτή τη στιγμή, όλες οι προτάσεις που ακούγονται κοιτάζουν προς τα μέσα και αγνοούν ότι το πρόβλημα του ελληνικού χρέους (και των ελλειμμάτων) είναι μια υπόθεση που αφορά κι άλλους – δανειστές και εταίρους. Δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο κι ούτε «περιούσια φυλή». Ένα από τα θέματα της ελληνικής κοινωνίας, από συγκροτήσεως του ελληνικού κράτους, είναι η εσωστρέφεια. Ακόμα κι όταν ομάδες έκφρασης, πολιτικές και καλλιτεχνικές, εντοπίζουν εκλεκτικές συγγένειες με ανάλογες ομάδες εις την ξένην, στα μείζονα θέματα επικαλούνται τα σύνορα: εθνικά σύνορα, γλωσσικά σύνορα, καλλιτεχνικά σύνορα. Μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές αναταραχές στη νεοελληνική ιστορία είχε αντικείμενο τη γλώσσα, μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές καμπάνιες της εκκλησίας διεκδικούσε, με «λαοσυνάξεις» που θα τις ζήλευαν κι οι πιο ογκώδεις συγκεντρώσεις «Αγανακτισμένων», την περίφημη (πλην κατασκευασμένη) «ελληνοχριστιανική ταυτότητα». Η εθνική υπερηφάνεια, που ταπεινώνεται όταν τίθεται θέμα «κυριαρχίας», λησμονούμε ότι σε μεγάλο βαθμό είναι αποτέλεσμα της σχέσης μας με τους εταίρους μας, δεν την εγγυώνται μόνο αλλά και την επιδοτούν συστηματικά. Η Ελλάδα δεν κέρδισε ποτέ από την εσωστρέφεια. Ποτέ και πουθενά, ιδίως μάλιστα σε εποχές όπως η σημερινή. Το Φεστιβάλ Αθηνών είναι ένα παράδειγμα. Το άνοιγμά του, τα τελευταία έξι χρόνια, σε μια διεθνή κοινότητα, ανήσυχη και μοντέρνα, ήταν προϋπόθεση για να το αγκαλιάσουν δυνάμεις στο εσωτερικό τη συγκροτημένη ύπαρξη των οποίων δύσκολα μπορούσε κανείς να μαντέψει. Κι όμως, βρέθηκαν – και έξι χρόνια μετά, την πιο δύσκολη περίοδο και για τους καλλιτεχνικούς θεσμούς, ενώ οι επιχορηγήσεις συρρικνώνονται και εκλείπουν (η Ορχήστρα των Χρωμάτων πλήττεται ουσιαστικά από αυτή την πτυχή της κρίσης), το Φεστιβάλ παραμένει ένα ζωντανό κύτταρο δημιουργικότητας και παρέμβασης. Σε ζωντανή διασύνδεση με τα προκεχωρημένα φυλάκια της πιο παρεμβατικής καλλιτεχνικής έκφρασης, και φέτος, επιφυλάσσει σε όσους δεν παραδίδονται μοιρολατρικά στις εξελίξεις αλλά θέλουν να τις διαμορφώνουν, ορισμένα σπουδαία θεάματα. Ο εικονοκλάστης Καστελούτσι, ο Βαρλικόφσκι που έχει μάθει να θέτει προκλητικά ερωτήματα, η Μαγκί Μαρέν που (προσφεύγοντας στον Μπέκετ) επιζητεί νόημα για να «οργανώσει την απαισιοδοξία» είναι μερικά από αυτά τα θεάματα του επόμενου δεκαπενθήμερου. Κοντά τους, πολλές ακόμα ομάδες, Έλληνες, ξένοι, Έλληνες και ξένοι μαζί, επιμένουν να διεκδικούν μια Ελλάδα εξωστρεφή, εργατική, μια Ελλάδα που θα μπορέσει, με κέφι, δουλειά και νέες ιδέες να ξεπεράσει το σημερινό υπαρξιακό πρόβλημά της και να ατενίσει ξανά, με υπερηφάνεια, αυτάρκης και ζωντανή, τον κόσμο εκεί έξω. Στην πιο δύσκολη στιγμή για τη χώρα, έχει νόημα να μην ξεχνάμε ότι η κρίση είναι ευκαιρία. Κι ότι, αντί να απελπιζόμαστε ή να «αγανακτούμε» χωρίς στόχο, οφείλουμε να δράσουμε. Η δράση μας αυτή δεν μπορεί παρά να έχει στόχο να μείνουμε στη Δύση, στο περιβάλλον με το οποίο αλληλοτροφοδοτούμαστε σε ιδέες, στην αντίληψη της ελευθερίας, στην αντίληψη της προόδου, στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η παιδεία… Στο περιβάλλον που μας εγγυήθηκε και θα συνεχίσει να μας εγγυάται την εθνική μας υπερηφάνεια Προς το παρόν, θα συναντιόμαστε στους χώρους του Φεστιβάλ. Είμαστε το κίνημα των Υποψιασμένων.

Πρόεδρος: Γιώργος Λούκος Aντιπρόεδρος: Λουκάς Τσούκαλης Mέλη: Δάκης Ιωάννου, Σάντρα Μαρινοπούλου Τάκης Αράπογλου, Νίκη Τζούδα Δημήτρης Πασσάς

MEΓAΣ XOPHΓOΣ

XOPHΓOΙ

XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ

XOPHΓOΣ ΦIΛOΞENIAΣ

ME THN YΠOΣTHPIΞH

Ηλίας Κανέλλης

EDITORIAL

[16 Iουνίου 2011] #24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 3

Xατζηχρήστου 23 & Mακρυγιάννη 11742 / AΘHNA / T. 210 9282900

H εικόνα του εξωφύλλου: Σκηνή από την παράσταση του Ρομέο Καστελούτσι Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού. Φωτογραφία: Κlaus Lefebvre.

ΣεΛ. 12

EΠΙΣτΟΛεΣ

ΑNτΙΦεΣτΙΒΑΛ

OΔΥΣΣεΑΣ εΛΥτΗΣ Παράπονο μουσικού

AγγεΛΟΣ ΠΑΠΑΔΗμΗτρIΟΥ «Κράτα μόνο την τρέλα»

NΙζΙνΣκΙ Είμαι μια μαριονέτα του Θεού...

κρΙΣτOΦ ΒΑρΛΙκOΦΣκΙ Ξεχαρβαλώνοντας

γΙAννΗΣ κΑκΛEΑΣ «Στο τέλος όλοι μαζί θα τραγουδήσουμε»

εΛ τΑμΠΟYρΑ - ORcHEsTRE MED FusION ΛAμΙΑ μΠεντIΟΥΙ Απ’ τις πλατείες του ξεσηκωμού

32 ΣεΛ. 16 38 40

ΣεΛ. 20 ΣεΛ. 54

4 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

ρΟμEΟ κΑΣτεΛΟYτΣΙ «Δεν είσαι ο ποιμένας μου» ΔΑIμΟνΑΣ sOsTENuTO AssAI cANTABILEμ ρΟYΛΑ ΠΑτερAκΗ «Θα ανεβάσω Πελοποννησιακό Πόλεμο» μΑρΙΑ εΥΣτΑΘΙΑΔΗ «Σκότωσα το Θεό»

42 44

BLAck MIRROR ντΑγκ ΑΙτκεν Άλλος για τη βάρκα μας! κΛΟε ΣεΒΙνΙ Το κορίτσι του Άιτκεν

THE PLANT - ΠΑνΑγΙΩτΑ κΑΛΛΙμΑνΗ Rear window

LEMuRIus Μια low-budget Υπερπαραγωγή

ΠερΣΑ ΣτΑμΑτΟΠΟΥΛΟΥ «Πρώτο εφόδιο του χορευτή, ο ιδρώτας του»

ζεϊνεΠ τΑνμΠΑϊ - ΑRAZ Ένας χορός, χίλιες λέξεις

μΑγκΙ μΑρεν Oργανώνοντας την απαισιοδοξία...

NTENΙ μΑρΙΟτ «Ξεκινώ από την αμφιβολία»

γκΟΥΣτΑΒ μΑΛερ Ο τελευταίος μιας γενιάς

sTAR WARs Tα άστρα

JuIcY LIu Στον υπέροχο κόσμο του Ελληνικού Φεστιβάλ

ΦρΟντΙΣτΗΣ ΣκΗνΗΣ Επιφυλλίδα ΠEPIEXOMENA

Ηλίας Κυριαζής

Aγαπητή EΦ... σχόλια και επισ τολές, σ τη διεύθυνση: free_press01@greekfestival.gr

τΟ ΠρΟγρΑμμΑ 16.6 έως 29.6.2010 ΔρΩμενΑ Ντενί Μαριότ – Prises / Reprises Πειραιώς 260, Κτίριο Η, 28-29 Ιουνίου, 21:00

εκΘεΣεΙΣ The Last Grand Tour - Σύγχρονοι Περιηγητές στην Ελλάδα Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 15 Απριλίου - 10 Οκτωβρίου, Ξεναγήσεις για το κοινό κάθε Πέμπτη στις 19.00 και κάθε Κυριακή στις 12.30 ΑRRRGH! Τέρατα και Σημεία στη Μόδα Μουσείο Μπενάκη, 14 Μαΐου - 31 Ιουλίου, Τετ. Πέμ. Κυρ.: 10:00 - 18:00, Παρ., Σάβ.: 10:00 - 22:00, Δευτ.-Τρ.: κλειστά Άερναουτ Μικ – Pulverous / Mock Up Πειραιώς 260, Α, 1 Ιουνίου - 20 Ιουλίου Νταγκ Άιτκεν - Black Mirror Λιμάνι Πειραιά / Μανδράκι Ύδρας 16-17 Ιουνίου (Πειραιάς - Πύλη Ε1), 19-20 Ιουνίου (Μανδράκι Ύδρας), 21:00

Πειραιώς 260 Ο τακτικός θαμώνας στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ, καλός φίλος και ερασιτέχνης φωτογράφος Παναγιώτης Ιωαννίδης έστειλε στην εφ μια σειρά εικόνων, που τράβηξε πέρυσι στην Πειραιώς 260 – εικόνων που προσεγγίζουν με «άλλη» ματιά το χώρο, λιτά και αφαιρετικά. Δημοσιεύουμε σήμερα δυο απ’ αυτές.

ΘεΑτρΟ Σταύρος Σ. Τσακίρης – Νιζίνσκι: Είμαι μια μαριονέτα του Θεού... Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 18 Ιουνίου, 21:00 Έλενα Πέγκα - Άγγελος Παπαδημητρίου – Νάρκισσος της Έλενας Πέγκα Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 20 Ιουνίου, 21:00, 21 Ιουνίου 21:00 & 23:00, 22 Ιουνίου 23:00 Ρομέο Καστελούτσι - Societas Raffaello Sanzio Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού Πειραιώς 260, Κτίριο Η, 22-25 Ιουνίου, 21:00 Ρούλα Πατεράκη – Δαίμονας, Sostenuto assai cantabile της Μαρίας Ευσταθιάδη Από Μηχανής Θέατρο 23-27 Ιουνίου, 21:00 Κριστόφ Βαρλικόφσκι – (A)pollonia Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, Κεντρική Σκηνή, 28 Ιουνίου - 1 Ιουλίου, 20:00 ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Κρήτης - Γιάννης Κακλέας – Υπηρέτης Δύο Αφεντάδων του Κάρλο Γκολντόνι Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 29-30 Ιουνίου, 21:00

μΟΥΣΙκΗ Ήχοι του Κόσμου – Τυνησία-Αίγυπτος: Η μουσική αφύπνιση Τεχνόπολις, 17 Ιουνίου, 21:00 Αφιέρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996) – Μονόγραμμα του Γιώργου Κουρουπού Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 24 Ιουνίου, 21:00 Φιλαρμονική της Σκάλας του Μιλάνου – Αφιέρωμα στον Γκούσταβ Μάλερ Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 26 Ιουνίου, 21:00

XΟρΟΣ Ομάδα Χορού Lemurius – Υπερπαραγωγή Πειραιώς 260, Κτίριο Ε, 15-16 Ιουνίου, 21:00 Zeynep Tanbay Dans Projesi – Araz Πειραιώς 260, Κτίριο Η, 17-19 Ιουνίου, 21:00 Ομάδα χορού Μαγκί Μαρέν –May B, 22-23 Ιουνίου, 21:00 Salves, 27-29 Ιουνίου, 21:00, Πειραιώς 260, Κτίριο Δ Ομάδα Σύγχρονου Χορού Πέρσας Σταματοπούλου – Κοίτα με Πειραιώς 260, Κτίριο Ε, 25 Ιουνίου, 21:00, 26 Ιουνίου, 21:00 & 23:00 The Plant Collective – Double Take Πειραιώς 260, Κτίριο Ε, 29 Ιουνίου, 21:00, 30 Ιουνίου, 21:00 & 23:00

κρίση και πανηγύρια Κύριε Διευθυντά, Η επιστολή που σας απευθύνω είναι λίγο ασυνήθιστη και ίσως για εσάς απροσδόκητη. Δεν εγνώριζα το περιοδικό σας, και δεν θα το μάθαινα αν δεν μου το έδιναν δωρεάν σε βιβλιοπωλείο του κέντρου. Επίσης δεν εγνώριζα το Φεστιβάλ σας, δεν εγνώριζα δηλαδή ότι γίνεται Φεστιβάλ και στην Αθήνα, θεωρούσα ότι όλα αρχίζουν και τελειώνουν στην Επίδαυρο, όπου κατά το μάλλον τιμάται το αρχαίο ελληνικόν πνεύμα ενός ακμάσαντος πολιτισμού που, δυστυχώς, δεν ετίμησαν οι επίγονοί του. Αφού πρώτον σας συγχαρώ για τα καλά ελληνικά σας και γενικώς την φροντίδα της γλώσσας του περιοδικού σας, θα ήθελα να κάνω την εξής παρατήρηση: η χώρα μας περνά δύσκολα, η οικονομική κρίσις την έχει γονατίσει, πολύ φοβούμαι ανεπανορθώτως. Σε μια τόσο δύσκολη περίοδο, μόνο η τέχνη μας έλειπε. Τα τραγούδια κι οι χοροί, τα θέατρα και τα ξενύχτια. Δεν είναι μόνο το κόστος όλων αυτών των πανηγυριών. Είναι κυρίως το αίσθημα. Όσον ενωρίτερα καταλάβουμε ότι δεν είναι ώρα για περισπάσεις αλλά ώρα για ουσιαστική, παραγωγική εργασία, τόσον το συντομώτερον θα εισέλθουμε στον δρόμο της ανασυγκροτήσεως. Αλλά αυτό θα γίνει με εργασία και όχι με πολυέξοδες περφόρμανς. Έχουμε πένθος. Αναλογισθείτε το και κάμετε πίσω. Ας ανασκουμπωθούμε όλοι μαζί. Γεώργιος Ελευθεράκης, Δικηγόρος

Απάντηση της εφ: Αγαπητέ κύριε, Το γράμμα σας είναι όντως απροσδόκητο. Όχι διότι αμφισβητεί την τέχνη ως δραστηριότητα που δεν σταματά ποτέ και πουθενά, ακόμα και σε κοινωνικά δύσκολες περιόδους, αλλά κυρίως διότι συναρτά την καλλιτεχνική πράξη με «πανηγύρια», «γιορτές», σπατάλη, εξωστρέφεια – την οποία μας καλείτε να αποκηρύξουμε διότι «έχουμε πένθος». Δεν ξέρουμε αν «έχουμε πένθος», αλλά ιδίως το Φεστιβάλ Αθηνών, εδώ και μερικά χρόνια, έχει αποδείξει ότι μπορεί να ξεχωρίζει την ουσία από τα περιττά, να δίνει βήμα σε ορισμένες από τις πιο δημιουργικές δυνάμεις του τόπου, να ανοίγει διάλογο με ό,τι σημαντικό συμβαίνει «εκεί έξω». Η τέχνη δεν είναι μόνο γιορτές και πανηγύρια – αν και, χωρίς το γιορταστικό και το πανηγυριώτικο περίβλημα, θα ήταν ρουτίνα κι όχι ξεχωριστή τελετή δημιουργικότητας, είτε ενδοσκοπικής είτε συλλογικής. Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι βαθύτατη ανάγκη, σηματοδοτεί τις ζωές μας, και στις καλές, τις ανέμελες στιγμές, και στις κακές. Συχνά έχει συμβάλει στην αναζήτηση του νοήματος – και, πάντως, σίγουρα στην αισθητική καλλιέργεια, που είναι προϋπόθεση μιας συνολικότερης καλλιέργειας. Στο Φεστιβάλ Αθηνών ο σεβασμός των χρημάτων των επιδοτήσεων είναι αυτονόητος – και το αποδεικνύει η πολιτική του προγραμματισμού μας. Στόχος είναι, στο τέλος, να μη χρωστάμε τίποτα. Στόχος, επίσης, είναι να μιλάμε με την τέχνη για ό,τι συμβαίνει, επειδή η καλλιτεχνική έκφραση δεν είναι ανώδυνη πράξη αλλά οδυνηρή επιλογή τρόπων δράσης. Τέλος, αρνούμαστε την εσωστρέφεια διότι δεν είμαστε μόνοι. Ζούμε με «αυτούς εκεί έξω» – και μακάρι η κοινωνία μας να είχε υιοθετήσει μερικά από τα παραδείγματα «αυτών εκεί έξω»: την παιδεία, την αγωγή, το μέτρο… Ευχαριστούμε.

εΠΙΣτΟΛεΣ

Xόρχε Σεμπρούν:

Η γραφή ζωντανεύει

τη μνήμη EΠEIΔH H TEXNH EMΠNEETAI AΠO TH ZΩH

Υπήρξε μια θρυλική μορφή της συγγραφής, που δεν μπορούσε να την ξεχωρίσει από την πολιτική. Ισπανός αντιφασίστας, έζησε πολλά χρόνια στη Γαλλία, επέζησε των στρατοπέδων θανάτου του ναζισμού, αντιτάχθηκε σε κάθε είδους μεταπολεμικό ολοκληρωτισμό, έγινε υπουργός στη σοσιαλιστική κυβέρνηση Γκονζάλες στην Ισπανία και, πάντα, συνύφανε την τέχνη του με τις εξελίξεις στην πολιτική. Ένα πράγμα δεν διαπραγματεύθηκε ποτέ: τις ελευθερίες. Από την Έλια Αποστολοπούλου

γρΑΦΗ κΑΙ ζΩΗ Ο Χόρχε Σεμπρούν σε πρόσφατη έκθεση βιβλίου. Γι’ αυτόν, η γραφή δεν ξεχώριζε απ’ τη ζωή.

Ισπανός συγγραφέας, σεναριογράφος και πολιτικός Χόρχε Σεμπρούν γεννήθηκε στη Μαδρίτη το 1923 και πέθανε στο Παρίσι στις 7 Ιουνίου 2011. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Γαλλία και έγραψε κυρίως στα γαλλικά. Κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου, βρέθηκε στην Ολλανδία, όπου ο πατέρας του υπηρετούσε ως πρέσβης. Μετά τη νίκη του Φράνκο, η οικογένεια μετακόμισε στη Γαλλία, όπου ο Σεμπρούν σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Το 1943 συνελήφθη από τη Γκεστάπο και οδηγήθηκε σε φυλάκιση στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλτ. Η 18μηνη κράτησή του εκεί σημάδεψε τη μετέπειτα πορεία του. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Φράνκο εργάστηκε ως μεταφραστής των Ηνωμένων Εθνών, ενώ παράλληλα υπήρξε στέλεχος του παράνομου μηχανισμού του Ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Τρομοκρατημένος από το δεσποτισμό του Στάλιν, απομυθοποίησε τον κομμουνισμό και τελικά, το 1964, διαγράφηκε από το κομμουνιστικό κόμμα Ισπανίας. Σε συνέντευξή του στο Paris Review το 2007 αναφέρει: «Έφτασα να πιστεύω ότι η κομμουνιστική εξουσία ήταν το πιο τρομακτικό γεγονός του 20ού αιώνα». Το πρώτο μυθιστόρημά του, Το μεγάλο ταξίδι (1963), αποτελεί μια μυθοποιημένη αφήγηση του εγκλεισμού του στο στρατόπεδο Μπούχενβαλτ. Ακολούθησαν άλλα τρία βιβλία γι’ αυτή την εμπειρία του. Όταν μάλιστα ρωτήθηκε από δημοσιογράφο της εφημερίδας El Pais γιατί έγραψε και τέταρτο βι-

βλίο σχετικά μ’ αυτή την εμπειρία, εκείνος απάντησε: «Τώρα έχω περισσότερα πράγματα να πω απ’ ό,τι πριν αρχίσω, γιατί η γραφή ζωντανεύει τη μνήμη» (19/05/2001). Το έργο του υπήρξε αντιφατικό, αλλά ο ίδιος δήλωνε πάντα ότι η μυθοπλασία ήταν ένα εργαλείο για να αποκαλυφθεί, και όχι για να συγκαλυφθεί, η αλήθεια. Στη συνέντευξή του 2007 στο Paris Review δήλωνε: «Θα υπερασπίζομαι πάντοτε τη συμβολή της λογοτεχνικής μυθοπλασίας στην ερμηνεία της ιστορικής αλήθειας. Στην περίπτωση της εξορίας, δεν είναι δυνατόν να πει ή να γράψει κανείς την αλήθεια. Η αλήθεια που βιώσαμε δεν είναι αξιόπιστη, γεγονός στο οποίο βασίστηκαν οι Ναζί. […] Στις ιστορίες που αφηγούμαι, υπάρχουν δύο κεντρικές ιδέες: η εξορία και ο κομμουνισμός. Δύο έννοιες που οι Αμερικανοί δεν καταλαβαίνουν». Διετέλεσε Υπουργός Πολιτισμού της σοσιαλιστικής κυβέρνησης της Ισπανίας από το 1988 έως το 1991. Στην Αυτοβιογραφία του Φεδερίκο Σάντσεθ (1993), αφηγείται την περίοδο της υπουργίας του. Πρόκειται μακράν για το πιο διασκεδαστικό βιβλίο του, όπου δημοσιεύει ανέκδοτες ιστορίες για τη μικροπρέπεια των υπουργών. Έγραψε το σενάριο της ταινίας Ο πόλεμος τελείωσε σε σκηνοθεσία Αλέν Ρενέ και συνυπέγραψε το σενάριο του Ζ του Κώστα Γαβρά. Τιμήθηκε με πολλά βραβεία και από το 1996 ήταν μέλος της Ακαδημίας Γκονκούρ – ο πρώτος μη Γάλλος συγγραφέας που τιμήθηκε μ’ αυτή τη θέση. Εμφανίστηκε για τελευταία φορά δημόσια τον Απρίλιο του 2010 στην τελετή για την επέτειο των 65 χρόνων από την απελευθέρωση του Μπούχενβαλτ. s

TO EΠOMENO ΔEKAΠENΘHMEPO The Forsythe Company Yes We Can’t Ο Ουίλιαμ Φόρσαϊθ χορογραφεί μια παράσταση για την εσκεμμένη αναποδιά της τύχης (3-5 Ιουλίου, Πειραιώς 260 Δ) Όπερα Θεάτρου Μπολσόι Ευγένιος Ονιέγκιν Η όπερα που έκανε πρεμιέρα από το Θέατρο Μπολσόι το 1881 ταξιδεύει στην Αθήνα (12-14 Ιουλίου, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών) Θεατρική Διαδρομή Ειρήνη Αριστοφάνη Ο Πέτρος Φιλιππίδης σκηνοθετεί για πρώτη φορά στην Επίδαυρο (1-2 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου) Συναυλία με τη Μόνικα Η νεαρή σταρ παρουσιάζει τα τραγούδια της σε μια διαφορετική συναυλία (8-9 Ιουλίου, Μικρή Επίδαυρος) Άρης Ρέτσος Θρόνος Ατρειδών Τραγωδία στο Ηρώδειο υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Άρη Ρέτσου (5 Ιουλίου, Ηρώδειο) Νίκος Πορτοκάλογλου Ο τραγουδοποιός σε μια συναυλία στην πιο λιτή της μορφή (1-2 Ιουλίου, Μικρή Επίδαυρος) Θέατρο σε Α’ ενικό Μέλπω Αξιώτη - Η μεταφόρφωση της χρυσαλλίδας O Nίκος Χατζόπουλος και η Σοφία Σεϊρλή συνθέτουν κείμενα της συγγραφέα σ’ ένα μονόλογο μεταξύ μυθοπλασίας και αυτοβιογραφίας (3-5 Ιουλίου, Πειραιώς 260 Ε) ΣXOΛIA

[16 Iουνίου 2011] #24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 7

Αλέξανδρος ευκλείδης

Απ’ το πανεπιστήμιο στην Όπερα Την οπερέτα Κόρη της καταιγίδος του Θεόφραστου Σακελλαρίδη που παρακολουθήσαμε στις 13 και 14 Ιουνίου στην Πειραιώς 260 και σημείωσε μεγάλη επιτυχία σκηνοθέτησε ο μόλις 36 ετών Αλέξανδρος Ευκλείδης. Από την Έλια Αποστολοπούλου

εκίνησε από το Ωδείο Θεσσαλονίκης και το Τμήμα Θεάτρου του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, συνέχισε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στη Γαλλία και ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στη θεατρολογία. Σήμερα διδάσκει στα τμήματα Θεάτρου του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ενώ δραστηριοποιείται και με την έρευνα και τη δημοσίευση επιστημονικών άρθρων. Στο χώρο της μουσικής, όμως, είναι περισσότερο γνωστός ως σκηνοθέτης μουσικού θεάτρου και όπερας. Ξεκίνησε την καριέρα του από τη Θεσσαλονίκη και έχει συνεργαστεί με την Όπερα Θεσσαλονίκης, αλλά και με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Στο Φεστιβάλ Αθηνών τον γνωρίσαμε το 2010, όταν σκηνοθέτησε την παράσταση Unknown Dialects: 8 μουσικές διαλέξεις σε μουσική του Γιώργου Κουμεντάκη. Φέτος καταπιάστηκε με την οπερέτα Κόρη της καταιγίδος του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, ενός μουσικοσυνθέτη που τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα· έχει ήδη ανεβάσει τον Βαφτιστικό του στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης. Ο Αλέξανδρος Ευκλείδης είναι υπέρμαχος του εκσυγχρονισμού των παραστάσεων όπερας, στις οποίες, σε αντίθεση με τις ακαδημαϊκές παραστάσεις, το κόστος μπορεί να κρατηθεί αρκετά χαμηλότερα. Όπως δήλωσε σε συνέντευξή του στη Μαριάννα Παπάκη για το Culturenow.gr: «Στην Ελλάδα, κάποιοι ακόμη θεωρούν τον εκσυγχρονισμό “νέα πρόταση”, “τομή” και δεν ξέρω τι άλλο: στην ουσία του, όμως, ο εκσυγχρονισμός του έργου είναι μια αισθητική και ιδεολογική επιλογή, ανάμεσα σε πολλές άλλες, όλες ιστορικά έγκυρες».

Ο ΣκΗνΟΘετΗΣ O Αλέξανδρος Ευκλείδης.

μη χάσετε τη μνουσκίν Μια γοητευτική παράσταση για την πρόσφατη ιστορία της Ευρώπης, τους πολέμους, την ευρωπαϊκή συνεννόηση, τις μεγάλες επαναστάσεις, τις μεγάλες διαψεύσεις, αλλά και για τον βουβό κινηματογράφο, την κωμωδία, τη μαγεία του θεάτρου, την αναγκαιότητα της επιστήμης. Μια παράσταση για ό,τι χρειάζεται να λατρεύουμε αν θέλουμε να προχωρήσουμε… Από την Άννα Δαμιανίδη

ΣXOΛIA

τρεΛεΣ εΛΠΙΔεΣ «Γύριζε λοιπόν στη μεγάλη σκηνή η μανιβέλα της πρωτόγονης μηχανής λήψης, έστηναν οι ηθοποιοί τις σκηνές του Βερν, σκάγαμε εμείς το κοινό στα γέλια με τους βοηθούς που ταρακουνούσαν την άκρη από τα κασκόλ για να φαίνεται ότι φυσάει...»

ια το έργο της Μνουσκίν δεν έβρισκα εισιτήρια. Είπα, μια μέρα θα πάω εκεί πριν αρχίσει η παράσταση, μήπως πετύχω επιστροφή. […] Το έργο ήταν παράξενο, γοητευτικό και περίπλοκο. Ιστορία μέσα σε ιστορία, λογοτεχνία μέσα σε σινεμά, σινεμά μέσα σε θέατρο. Αλλά κυρίως, σοσιαλιστικές ιδέες μέσα στο παρελθόν, σαν ιδέες και σαν πράξη, σαν αυταπάτες και σαν γεγονότα. Όλα μαζί σε περιτύλιγμα κωμωδίας. Οι ναυαγοί της τρελής ελπίδας. Γραμμένο από την Ελέν Σιξούς πάνω στο βιβλίο του Βερν Μαγγελανία. H ιστορία πλέκεται σε τρία επίπεδα. Μια ομάδα πιονιέρων κινηματογραφιστών γυρίζει ταινία με πρωτόγονα μέσα, τα οποία έχουν μεγάλη πλάκα βέβαια για μας, με σενάριο βασισμένο στο βιβλίο του Βερν. Το γύρισμα γίνεται λίγο πριν ξεσπάσει ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Και οι κινηματογραφιστές είναι σοσιαλιστές, θέλουν να περάσουν μήνυμα μέσα από το έργο τους. Κάνουν τα γυρίσματα και τους τρώει η αγωνία, τι θα γίνει; Θα καταφέρουν οι σοσιαλιστές να ξεπεράσουν τις εντάσεις; Θα κερδίσει η χιονοστιβάδα προσβολών και ευθιξιών που οδηγεί στον πόλεμο; Και οι πασιφιστές, ο Ζωρές, τι θα κάνει; Δίνει πολιτικές μάχες χρόνια ολόκληρα κατά του πολέμου, κατά της υποχρεωτικής στράτευσης, προσπαθεί να οργανώσει τους εργάτες, να τους ενώσει με στόχο την ειρήνη και τη βελτίωση της ζωής τους. Θα τα καταφέρει; Υπάρχει κάποια αισιοδοξία, τα συνδικάτα κέρδισαν πολλά πράγματα τα τελευταία χρόνια, ο πόλεμος τέλειωσε στα Βαλκάνια, οι άνθρωποι ελπίζανε ότι ήρθε η στιγμή οι λαοί να επωφεληθούν από την τεχνολογία, να χειραφετηθούν από τις ηγεσίες που ξεκινούσαν πολέμους για δικές τους ευθιξίες και φιλοδοξίες. Τη συνέχεια την ξέρουμε εμείς οι θεατές. Τον Ζωρές τον δολοφόνησε το 1914 ένας εθνικιστής νεαρός και ο πόλεμος ξεκίνησε εκείνη την ίδια χρονιά, μετά την άλλη δολοφονία, του Αυστριακού διαδόχου στο Σεράγεβο. Οι πασιφιστές θα μείνουν μια εξευτελισμένη μειοψηφία που θα σηκώνουν την ύβρι των επιλογών τους, και θα τους αποκαλούσαν προδότες ένθεν και ένθεν οι εμπόλεμοι, επί χρόνια. Ο πόλεμος, αναπόφευκτος, σάρωσε τα νιάτα των Ευρωπαίων της εποχής εκείνης, με τρόπο που δεν είχε ξαναγίνει και

που δεν ξανάγινε, για την δυτική Ευρώπη τουλάχιστον, ούτε στον Δεύτερο Πόλεμο. Ο πόλεμος εκείνος ήταν που φύτεψε στις ψυχές των Ευρωπαίων την απόφαση να μην ξαναπολεμήσουν μεταξύ τους, και γι’ αυτό έζησαν τον Δεύτερο Πόλεμο σαν μια ιδιαίτερα οδυνηρή παρένθεση στην απόφασή τους. (Εδώ στην Ελλάδα λέγανε «πουρκουάδες» τους Γάλλους, μάλλον επειδή δεν είχε συμμετάσχει η Ελλάδα αρκετά στον Πρώτο Πόλεμο, και δεν ήξεραν τι τίμημα είχαν πληρώσει οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι). Γύριζε λοιπόν στη μεγάλη σκηνή η μανιβέλα της πρωτόγονης μηχανής λήψης, έστηναν οι ηθοποιοί τις σκηνές του Βερν, σκάγαμε στα γέλια εμείς το κοινό με τους βοηθούς που ταρακουνούσαν την άκρη από τα κασκόλ για να φαίνεται ότι φυσάει, και τα κόσκινα που άδειαζαν το ψεύτικο χιόνι, κι ο πόλεμος πλησίαζε. Στην τελευταία σκηνή, οι εναπομείναντες ναυαγοί έφευγαν σε πιο απομονωμένα μέρη, κατά την προσφιλή μέθοδο του Βερν, για να ζήσουν αμόλυντοι από την εισβολή

των εκμεταλλευτών, κι εμείς ξέραμε ότι στην πραγματική ευρωπαϊκή ιστορία δεν υπήρξε διαφυγή, όλος ο κόσμος πέρασε από τις μυλόπετρες του Πολέμου. Αλλά βγήκαμε έξω με χαμόγελο, γιατί το έργο μάς είχε γεμίσει τρυφερότητα για τις ουτοπίες των παππούδων μας, ή μάλλον των προπαππούδων, για τους σοσιαλιστές που είχαν νικηθεί παντοιοτρόπως αλλά όχι οριστικά και όχι εντελώς, για τους καλλιτέχνες και επιστήμονες που είχαν πάντα τις ιδέες ότι ο κόσμος αλλάζει μέσα από την τέχνη και με την επιστήμη. Και για την αλήθεια όλων αυτών φυσικά. Γιατί έχουν δίκιο, όντως ο κόσμος αλλάζει με την τέχνη και την επιστήμη. Όπως είχαμε όλοι μας αλλάξει, πλουτίσει και γλυκάνει με την ψυχή ζεσταμένη από το κόκκινο γλυκό κρασί του θεάτρου. s Απόσπασμα από κείμενο της συνεργάτριάς μας Άννας Δαμιανίδη, για την παράσταση της Αριάν Μνουσκίν Οι ναυαγοί της τρελής ελπίδας (Αυγές), που έχει αναρτηθεί και στο blog της pezotis.blogspot.com.

Info Οι ναυαγοί της τρελής ελπίδας (Αυγές), από το Θέατρο του Ήλιου της Αριάν Μνουσκίν, επαναλαμβάνονται στο Metropolitan Expo, Εκθεσιακό Κέντρο Αθηνών, στην περιοχή του αεροδρομίου των Σπάτων, από τις 15/6 έως τις 19/6. Επίσης όσοι θέλουν να γνωρίσουν από κοντά την Αριάν Μνουσκίν μπορούν να έρθουν στην έκτακτη συνάντησή της με το κοινό την Κυριακή 19 Ιουνίου στις 12 το μεσημέρι στην Πειραιώς 260, Χώρος Η’. Τη συζήτηση θα συντονίσει η καθηγήτρια Άννα Ταμπάκη.

[16 Iουνίου 2011] #24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 9

Το κείμενο του Γιώργου Κουρουπού, καλλιτεχνικού διευθυντή της Ορχήστρας των Χρωμάτων, που δημοσιεύουμε παρακάτω, έχει γραφτεί το μακρινό 1992, λίγο μετά την κυκλοφορία των Ελεγείων της Οξώπετρας, μιας πολυσυζητημένης έκτοτε ποιητικής συλλογής του νομπελίστα που κυκλοφόρησε πέντε χρόνια πριν πεθάνει. Το κείμενο του Κουρουπού δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Αντί, τχ. 492, 23/4/1992, στο πλαίσιο ενός πλήρους αφιερώματος στον ποιητή. Δεκαεννιά χρόνια μετά, το ανασύραμε από τα αρχεία μας – διότι είναι κατάθεση ενδεικτική της αισθητικής συγκίνησης που είχε προκαλέσει στον συνθέτη, μια συγκίνηση που προεκτείνεται και μέχρι τις μέρες μας. Σε μια περίοδο δύσκολη για την Ορχήστρα των Χρωμάτων (λεπτομέρειες στη βάση της σελίδας), αλλά και σε μια περίοδο δύσκολη για τη χώρα, ο λόγος της τέχνης είναι και παρηγορία και εγρήγορση και κάλεσμα σε συνειδητοποίηση των υποχρεώσεων του καθενός μας.

Παράπονο μουσικού Από τον Γιώργο Κουρουπό

ώς θα ’θελα να μ’ έπαιρνες μαζί σου. Να μου δείξεις ό,τι δεν είδα, να μου τραγουδήσεις ό,τι δεν άκουσα. Πώς να γίνω «γλύπτης ήχων», ήχων που δεν έφτασαν ώς εμένα; Σε ζηλεύω που τους ακούς και τους βλέπεις – «Και τι ντο φαιά τι σολ ιώδη ανεβαίνουν Στον αέρα». Ψάχνω μέσα στις λέξεις σου, σαν κλέφτης που με λύσσα αδειάζει τα συρτάρια για να βρει το κρυμμένο χρυσάφι. Λέξεις – μουσικές απόκρυφες, θεσπέσιες, μουσικές του ονείρου. «Κι είναι τόσο η μουσική αθέατη Κατασταλαγμένη ευδαιμονία μέσα μου...». Πώς να σ’ αγγίξω; Η μαυρισμένη από της εκκλησιάς την πυρκαγιά εικόνα γίνεται θρύψαλα και στάχτη στα χέρια του ασεβούς. Ο ανεμοστρόβιλος του μυαλού μου συγχέει τα χρώματα. Άσπρο χιόνι σκεπάζει τις φωνές των πουλιών. Κι όμως, με προκαλείς. Μου γνέφεις κάθε τόσο, κρούοντας «πελώριες άρπες», «υποχθόνια κρουστά» και «καμπάνες της σελήνης». Μου ανοίγεις την πόρτα για να μπω στο σκοτάδι της Ιστορίας. «Τότε ακούστηκαν ιππείς. Ύστερα σάλπιγγες. Κι όλες μαζί σε μέγα βάθος ήχησαν ήησαν σαν ααν αν αν». Θέλω ν’ ακούσω την ομορφιά. Ποιο είναι το κλειδί; Ποια είναι η γλώσσα, ποιο είναι το ρήμα; Αποκάλυψέ μου τον κωδικό, την μαγική σειρά από φθόγγους, για ν’ ακούσω κι εγώ επιτέλους την αθέατη μουσική σου. Μετρημένους ήχους έχουν οι σοφοί. Γνώρισέ μου τον απέραντο τόπο των παιδιών.

Info Αφιέρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996) Μονόγραμμα του Γιώργου Κουρουπού από την Ορχήστρα των Χρωμάτων Ωδείο Ηρώδου Αττικού 24 Ιουνίου, 21:00 Ο προγραμματισμός αυτός δεν είχε αλλάξει ως την ώρα που το εφ πήγαινε στο τυπογραφείο. Λόγω της κατάστασης στην Ορχήστρα είναι πολύ πιθανόν να έχoυν γίνει αλλαγές. Λεπτομέρειες στην ιστοσελίδα του Φεστιβάλ Αθηνών, www.greekfestival.gr

21 Μαρτίου 1992

μια παραίτηση Και ενώ η Ορχήστρα των Χρωμάτων προετοιμαζόταν για τη συμμετοχή της στο αφιέρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη, ξαφνικά παραιτήθηκε ο αρχιμουσικός της, ο Μίλτος Λογιάδης. Όσοι γνωρίζουν πρόσωπα και πράγματα περί της λειτουργίας των κρατικών και επιχορηγούμενων ορχηστρών ήξεραν ότι μια τέτοια παραίτηση ήταν θέμα χρόνου, με δεδομένη μάλιστα τη δύσκολη συγκυρία της χώρας. Στη συνέντευξη που μας είχε παραχωρήσει για το περσινό εφ, ο Μίλτος Λογιάδης είχε αφήσει να διαφανεί η διάχυτη απελπισία των μουσικών για τα οικονομικά προβλήματά τους: «Όταν δεν ξέρεις τι χρήματα και πότε θα τα πάρεις, πώς μπορείς να αποδώσεις;» Την αμηχανία του μουσικού εκφράζει και η μάλλον μελαγχολική παρά οργισμένη επιστολή παραίτησης που στάλθηκε στον υπουργό Πολιτισμού και στον αναπληρωτή του. Η παραίτηση του Μίλτου Λογιάδη ίσως αποτελέσει θρυαλλίδα εξελίξεων για την ορχήστρα, τη στιγμή που πληροφορίες αναφέρουν πως οι απλήρωτοι εδώ και μήνες μουσικοί σκέφτονταν να προχωρήσουν σε επίσχεση εργασίας.

10 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

ΑΦΙερΩμΑ

μΙΑ ζΩγρΑΦΙΑ O Οδυσσέας Ελύτης σε πορτρέτο του ζωγράφου Γιώργου Μαυροΐδη.

Εικαστικός, ηθοποιός, τραγουδιστής αλλά και «μάγειρας πολύ καλός, τεχνίτης εξαιρετικός, μεγάλη παραδουλεύτρα, ιδανικός συνοδηγός, καλός φίλος». Όλα αυτά και άλλα πολλά είναι ο Άγγελος Παπαδημητρίου ή απλώς «καλλιτέχνης», όπως στο παρελθόν έχει υπογράψει, αντί άλλου βιογραφικού. Ή πάλι, απλώς ένας άνθρωπος θέσει –που με τα χρόνια μάλλον έγινε και φύσει– χαρούμενος, «που το μεγαλύτερο ταλέντο του είναι να φροντίζει τους άλλους». Σε λίγες ημέρες, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ, θα εμφανιστεί ως έκπτωτος Νάρκισσος, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες της Έλενας Πέγκα. Τον ρωτάω αν έχει κάποια σχέση με τον Νάρκισσο· «A, πολύ φίλος μας!», μου απαντά γελώντας δυνατά, και η συζήτησή μας μόλις αρχίζει… Από την Κατερίνα Κόμητα Φωτογραφίες: Bασίλης Mαθιουδάκης

12 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24

Άγγελος Παπαδημητρίου

κράτα μόνο “ την τρέλα

“

Έχω δει πολλούς φίλους και φίλες μου να βασανίζονται περιμένοντας τον μεγάλο έρωτα, να κλαίνε, να τρέμουνε... Κάτσε κυρά μου φρόνιμη… Καλοί είναι και οι μεγάλοι έρωτες και τα δράματα, αλλά έχουμε και δουλειές

Ας ξεκινήσουμε μιλώντας για την παράσταση. Να μιλήσουμε για τον Νάρκισσο… Τι χαρά κι αυτή! Ξέρετε, μετά τη συμμετοχή μου το χειμώνα στην παράσταση Σιρανό ντε Μπερζεράκ στο Εθνικό Θέατρο, είπα πως δεν ξανακάνω θέατρο, κι αυτό γιατί πίστευα ότι δεν υπήρχε περίπτωση να περάσω ποτέ ξανά τόσο καλά όσο στο Σιρανό. Και να που τελικά αυτή η παράσταση με κέρδισε πέρα από κάθε προσδοκία. Είμαι πιο ευτυχισμένος απ’ ό,τι ήμουν με τον Σιρανό.

αυτό που ονομάζουμε «κέφι» είναι θέμα καλών τρόπων. Πώς λέγανε οι παλιοί «περάστε στο σπίτι να πιούμε έναν καφέ», με τον ίδιο τρόπο, από ευγένεια, επιβάλλεται να είμαστε ανοιχτοί και να μην πλησιάζουμε τους άλλους με τα παράπονά μας. Ναι, βεβαίως όλοι μας έχουμε φρικτά προβλήματα, παρ’ όλα αυτά, εγώ ειλικρινά δεν θυμάμαι κανένα. Καμιά φορά κάθομαι και λέω, ας θυμηθώ μια δύσκολη στιγμή της ζωής μου, κάτι δυσάρεστο… Δεν καταφέρνω να θυμηθώ τίποτα, σας τ’ ορκίζομαι…

Ποιος είναι λοιπόν ο δικός σας Νάρκισσος; Η Έλενα Πέγκα συνέλαβε τον Νάρκισσο της στιγμής της πτώσης του· όταν δηλαδή δεν διαθέτει ούτε πλούτη, ούτε ομορφιά, ούτε φήμη· τη στιγμή που, απ’ όλες τις απόψεις, αποτελεί το πιο ξεπεσμένο πρόσωπο επί γης. Δίνοντάς μου αυτό το κλειδί και τοποθετώντας με μέσα στο έργο έτσι, η Πέγκα μ’ έκανε να βρω αμέσως το δρόμο μου.

Τι ρόλο έχει παίξει ο έρωτας στη ζωή σας; Το μεγαλύτερο. Ευτυχώς κατάλαβα από νωρίς ότι έχουμε κι ένα σώμα, το οποίο έχει ανάγκες. Πέρα λοιπόν από τους μεγάλους έρωτες και τα ποιητικά πράγματα, υπάρχει και η άμεση χαρά· ο έρωτας με την πρακτική έννοια: να γευτείς ένα κορμί, να χαρείς μάτια, πλάτες, πόδια, φαγητό, κρεβάτια, σεντόνια. Όλα αυτά είναι απαραίτητα, κι όποιος τ’ αφήσει αυτά… Έχω δει πολλούς φίλους και φίλες μου να βασανίζονται περιμένοντας τον μεγάλο έρωτα, να κλαίνε, να τρέμουνε... Κάτσε κυρά μου φρόνιμη… Καλοί είναι και οι μεγάλοι έρωτες και τα δράματα, αλλά έχουμε και δουλειές…

“

Είναι καλό ή κακό να είναι κανείς νάρκισσος; Σίγουρα είναι ο πιο δύσκολος δρόμος, γιατί εύκολα μπορεί να την «πατήσεις». Μόνο ο καλλιτέχνης μπορεί και γλιτώνει από την παγίδα, αν και εφόσον κάνει την ανατροπή. Αν αναποδογυρίσει την πεποίθηση που κάθε καλλιτέχνης έχει στην αρχή τουλάχιστον της καριέρας του, ότι δηλαδή είναι ο καλύτερος όλων. Πρέπει να πετάξεις όση αρρώστια εμπεριέχει αυτή η πεποίθηση και να κρατήσεις μόνο την τρέλα. Ο ναρκισσισμός, αν στερεωθεί στα πόδια του, είναι επικίνδυνος.

Η ομορφιά τι ρόλο παίζει στη ζωή; Θα σας πω μόνο ότι οι μεγαλύτεροι νάρκισσοι που έχω δει στη ζωή μου δεν ήταν όμορφοι. Και επίσης πως είδα πολλούς πραγματικά όμορφους που δεν το πήραν χαμπάρι… (γέλια) Θεωρώ ότι η ομορφιά είναι το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή. Το μόνο αυταπόδεικτο πράγμα, κατά πως λέει κι ο Όσκαρ Ουάιλντ. Εγώ δεν υπήρξα ποτέ καλλονός· μέτριο θα με ’λεγες. Το «’κλεβα» όμως λίγο και πήγαινα προς το νόστιμος στα νιάτα μου. Κατάλαβα βλέπεις από νωρίς τι γινότανε κι είπα «άντε κουνήσου, κάνε κάτι γιατί, σ’ αυτή τη ζωή, αν δεν είσαι ωραίος, δεν τη βγάζεις...»

Info Έλενα Πέγκα Άγγελος Παπαδημητρίου Νάρκισσος της Έλενας Πέγκα Η Έλενα Πέγκα σκηνοθετεί τον Άγγελο Παπαδημητρίου στο ρόλο του Νάρκισσου με 20 άνδρες εθελοντές. Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 20 Ιουνίου, 21:00, 21 Ιουνίου 21:00 & 23:00, 22 Ιουνίου 23:00 Εισιτήρια: €20, €10 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

Δίνετε την εντύπωση ότι είστε η χαρά της ζωής. Είστε όντως; Έχω μια θεωρία: Κάθε άνθρωπος διαλέγει από μικρός τι από τα δύο θέλει να είναι – παιδί ή γονιός. Στην πρώτη περίπτωση ανήκουν όσοι έχουν την τάση να παραπονιούνται. Αυτοί λοιπόν, και εκατό χρονών να πάνε, θα είναι πάντα παιδιά. Εγώ αποφάσισα να είμαι γονιός, γιατί πιστεύω ότι, όταν λες τα παράπονά σου σε κάποιον, μ’ έναν τρόπο τον βάζεις πιο πάνω από εσένα· σε εξουσιάζει. Απ’ τη μια λοιπόν δεν μου αρέσει να κλαίγομαι, κι απ’ την άλλη θεωρώ πως

14 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

Ποιες είναι οι αξιοσημείωτες συναντήσεις της ζωής σας; Πρώτα και κύρια οι γονείς μου. Ξέρετε, κάποιοι λένε ότι οι ψυχές διαλέγουνε ψηλά από τον ουρανό ποιους θα κάνουνε γονείς κι εγώ ήξερα πάντα να διαλέγω. Είχα τους καλύτερους γονείς του κόσμου. Ύστερα ήταν η δασκάλα μου, η κυρία Λουίζα, που ήταν όμορφη όσο η Άβα Γκάρντνερ. Με αγάπησε πολύ και κατάλαβε τα ταλέντα μου. Έτσι με άφησε να τραγουδάω, να κάνω γλυπτική και ζωγραφική. Αυτή η αγάπη και η εμπιστοσύνη μ’ έκανε να πιστέψω βαθιά μέσα μου ότι μπορώ να κάνω θαυμαστά πράγματα. Αργότερα ήρθε η Ελένη Βακαλό, αυτή η μεγάλη φυσιογνωμία, η γκαλερί Νέες Μορφές, και φυσικά ο Γιώργος Μαυροΐδης. Αυτές ήταν οι μεγάλες συναντήσεις της ζωής μου Οι φίλοι τι ρόλο παίζουν στη ζωή σας; Το σημαντικότερο! Αγαπώ πολύ τους φίλους μου κι ανέχομαι τα πάντα απ’ αυτούς. Ακόμα και σκληρούς χαρακτηρισμούς για μένα ή αυστηρή κριτική για τη δουλειά μου. Μόνο ένα πράγμα δεν ανέχομαι: να με προδώσεις. Αν αισθανθώ προδοσία στο μάτι, μ’ έχασες. Και δεν μπορώ να επιστρέψω με τίποτα. Ποια θεωρείτε ότι είναι η σημαντικότερη δουλειά που έχετε κάνει μέχρι σήμερα ως εικαστικός; Ένας δίσκος long play που έκανα στα μέσα της δεκαετίας του 1980 και τον οποίον έδινα στο πλαίσιο μιας έκθεσης που έκανα τότε. Τι περιείχε αυτός ο δίσκος; Κάνω δύο γριές πουτάνες που κάνουν

πληρωμένο τηλεφωνικό σεξ. Σε μια πολύ κακή ηχογράφηση ακούγομαι εγώ, παλιά τραγούδια, ξυπνητήρια, χαμός! Γιατί θεωρείτε αυτό το πιο σημαντικό έργο σας; Γιατί είναι το πιο ακραίο και τολμηρό. Το 1980 δεν φαντάζεσαι πόσο συντηρητικό ήταν το τοπίο κι εγώ είχα καταλάβει από τότε ότι η ζωγραφική είναι και αυτό. Οι άλλοι θεωρούσαν τα πράγματα που έκανα τότε το λιγότερο άρρωστα ή ψυχασθενικά. Ποια είναι τελικά η γενεσιουργός αιτία της πρωτοπορίας; Οι άλλοι έχουν την ικανότητα να δημιουργούν μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα που μοιάζει καθ’ όλα φυσική και κανονική. Κι όμως, αυτή η κανονικότητα είναι πλαστή. Η πρωτοπορία γεννιέται όταν δεν ακολουθείς τους άλλους. Ως καλλιτέχνης, και για τα δεδομένα της Ελλάδας, κινηθήκατε στα άκρα… Ο Μπότσογλου –και τον ευγνωμονώ γι’ αυτό– έχει πει για μένα: «Μέχρι τον Άγγελο υπάρχει στεριά· από εκεί και πέρα υπάρχει γκρεμός και θάλασσα…» Βλέπεις με θεωρούν το τελευταίο αποδεκτό όριο. Ότι δηλαδή, εντάξει, υπάρχει κι αυτό, ας το καταπιούμε, αλλά από εκεί και πέρα τίποτα. Βεβαίως εγώ, από εκεί και πέρα, έχω κάνει τα πάντα… (γέλια) Πετάτε έργα σας; Έχω σπάσει χιλιάδες. Θυμάμαι μάλιστα κάποια στιγμή έσπασα ένα κεφάλι που ήταν πάρα πολύ ωραίο. Και το κατέστρεψα, ο βλαξ. Τώρα, αν το είχα, θα ήμουν πολύ περήφανος. Γιατί το σπάσατε; Δεν μου άρεσε γιατί είχε βγει πολύ δαιμονικό, πολύ άρρωστο. Φοβήθηκα· φοβήθηκα το έργο μου… Πώς θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας; Κάποτε είχα κάνει μια παράσταση στο Μέγαρο Μουσικής και λεγόταν Άγγελος Παπαδημητρίου: Στησιχόρου και Πιπίνου γωνία. Ως γνωστόν, η Στησιχόρου είναι κοντά στο Κολωνάκι, ενώ η Πιπίνου βρίσκεται στην Πατησίων. Επομένως δεν νοείται διασταύρωσή τους. Για ν’ απαντήσω όμως πιο καθαρά στην ερώτησή σας, θα πω πως είμαι ένας άνθρωπος πολύ απλός, που δεσμεύεται από το λόγο του και είναι συνεπής σ’ αυτό που είναι και σ’ αυτά που πιστεύει. Μετανιώνετε για κάποια από τις επιλογές σας; Νομίζω πως μετανιώνω για όλα. Ειλικρινά, αν άρχιζα από την αρχή, θα έκανα τα πάντα διαφορετικά. Θα γινόμουν ένας γιατρός, θα έκανα οπωσδήποτε οικογένεια, θα είχα ωραία σπίτια κι αυτοκίνητα. Όσα δηλαδή δεν έκανα. Τώρα που το σκέφτομαι δεν μετανιώνω ακριβώς, όμως νοσταλγώ τη ζωή που δεν έζησα… s

ΘεΑτρΟ

ΣτΗΣΙΧΟρΟΥ κΑΙ ΠΙΠΙνΟΥ γΩνΙΑ «Κάποτε είχα κάνει μια παράσταση που λεγόταν Άγγελος Παπαδημητρίου: Στησιχόρου και Πιπίνου γωνία. Ως γνωστόν, η Στησιχόρου είναι κοντά στο Κολωνάκι, ενώ η Πιπίνου βρίσκεται στην Πατησίων. Επομένως δεν νοείται διασταύρωσή τους». Ο Άγγελος Παπαδημητρίου αποδεικνύει τη συστηματική του εντρύφηση στην υψηλή τέχνη του αυτοσαρκασμού.

ΑνΑΒΙΩνΟντΑΣ τΟ μΥΘΟ

του Θεού

τσακίρης - ρήγος - καραχάλιος - Βέττα - Θεοδωροπούλου

Nιζίνσκι: μια μαριονέτα

Από αριστερά: η Μαριέττα Βέττα, ο Κωνσταντίνος Ρήγος, ο Τάσος Καραχάλιος και, μπροστά, η Χλόη Θεοδωροπούλου με φόντο το σκηνικό της παράστασης Νιζίνσκι: είμαι μια μαριονέτα του Θεού... Αριστερά: ο Νιζίνσκι, Φαύνος στο Απομεσήμερο ενός φαύνου, από το μακρινό 1894.

Τέσσερις χορευτές, ο Κωνσταντίνος Ρήγος, ο Τάσος Καραχάλιος, η Μαριέττα Βέττα και η Χλόη Θεοδωροπούλου, κι ένας σκηνοθέτης, ο Σταύρος Τσακίρης, μιλούν για τον σπουδαίο Ρώσο χορευτή Νιζίνσκι και αναλύουν τους λόγους για τους οποίος ο μύθος του παραμένει αναλλοίωτος στο πέρασμα του χρόνου. Αφορμή, η παράσταση Νιζίνσκι: είμαι μια μαριονέτα του Θεού... που ανεβαίνει αυτές τις ημέρες στο Ηρώδειο. Από την Κατερίνα Κόμητα

Σε ποια κείμενα βασίστηκε η παράσταση; Σ.Τ. Η παράσταση έχει ως αφορμή το Ημερολόγιο του Βάσλαβ Νιζίνσκι, που γράφτηκε τους πρώτους μήνες του εγκλεισμού του στο φρενοκομείο το 1919. Επίσης, χρησιμοποιούνται ως κείμενα εκκίνησης το βιβλίο που έγραψε η σύζυγος του Νιζίνσκι, Ρόμολα, τα ημερολόγια της δασκάλας του, Καρσάβινα, η αυτοβιογραφία της αδελφής του Μπρονισλάβα Νιζίνσκι, και κάποια στοιχεία από έντυπα της εποχής. Ποια είναι η «πρόθεση» της παράστασης; Σ.Τ. Καταρχάς να ξεκαθαρίσουμε πως δεν πρόκειται για μια βιογραφία. Με αφορμή τη ζωή του Νιζίνσκι, γίνεται μια παράσταση-ντοκουμέντο, αποδεικτική του φαινομένου του χορευτή αλλά και κατ’ επέκταση του καλλιτέχνη. Το θέμα λοιπόν είναι από τη μια πώς αυτοπροσ-

ΘEATPO

διορίζεται ο ίδιος ο καλλιτέχνης μέσα σε μια κοινωνία, κι απ’ την άλλη πώς η ίδια η κοινωνία προσδιορίζει τον καλλιτέχνη. Ανάμεσα στους δύο αυτούς προσδιορισμούς παρατηρείται ένα μεγάλο χάσμα που παραμένει αγεφύρωτο, αποτελεί μια χέουσα πληγή που δεν έχει γιατρευτεί.

χορευτή-χορογράφο, που επιχειρεί την ανατροπή της μορφής του κλασικού χορού. Κι ακόμα, ο Νιζίνσκι έχει κάτι από το μύθο των σταρ του σινεμά που πεθαίνουν νέοι. Όλων αυτών που το ίχνος τους χάνεται, χωρίς να φθαρούν από το χρόνο.

Ο Νιζίνσκι θεωρείται ο σημαντικότερος χορευτής του 20ού αιώνα. Πώς εξηγείτε ότι ο μύθος του παραμένει ολοζώντανος, παρότι υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία για το χορό του, ενώ όσα γνωρίζουμε γι’ αυτόν προέρχονται από φωτογραφίες και διηγήσεις συγχρόνων του; Κ.Ρ. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο. Ο Νιζίνσκι γίνεται μύθος επειδή δεν υπάρχουν ντοκουμέντα· επειδή δεν τον έχουμε δει να χορεύει ποτέ. Επιπροσθέτως, γίνεται μύθος για την τόλμη του. Μιλάμε για έναν ιδιοφυή, παράξενο, πρωτοπόρο

Η προβεβλημένη σεξουαλικότητά του και το γεγονός ότι ήταν αμφιφυλόφιλος, άραγε έπαιξε ρόλο στο μύθο του; Κ.Ρ. Ναι, έπαιξε. Γιατί το σεξ είναι ένα στοιχείο που, ως αίσθημα, διεγείρει το κοινό και ταυτόχρονα δημιουργεί μια αναστάτωση με την έννοια του ότι κάθε «σταρ» που «παίζει» με τη σεξουαλικότητά του δημιουργεί έναν επιπλέον μύθο γύρω από το όνομά του. Βεβαίως θεωρώ ότι ο Νιζίνσκι δεν θέλησε να παίξει συνειδητά με την εικόνα του ως προϊόν μάρκετινγκ. Ήταν περισσότερο

Info Σταύρος Σ. Τσακίρης Νιζίνσκι: Είμαι μια μαριονέτα του Θεού... Ο Σταύρος Τσακίρης σκηνοθετεί τον χορευτή και χορογράφο Κωνσταντίνο Ρήγο σε μια περφόρμανς για τον θρυλικό και εκκεντρικό χορευτή και χορογράφο Βάσλαβ Νιζίνσκι. Η παράσταση περιέχει τολμηρές σκηνές και κάποιες λεκτικές ακρότητες. Ερμηνεύουν: Κωνσταντίνος Ρήγος, Γιάννης Τσορτέκης, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Τατιάνα Παπαμόσχου, Αποστολία-Γαλάτεια Τσακίρη, Μαρία Σιμώνι Τσακίρη, Μαριέτα Βέττα, Χλόη θεοδωροπούλου, Τάσος Καραχάλιος, Γιάννης Νικολαΐδης. Συμμετέχουν σπουδαστές της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής Τέχνης. Ακούγεται ο Γρηγόρης Βαλτινός. Ωδείο Ηρώδου Αττικού 18 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: €30, €15 (Άνω διάζωμα), €10 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

[16 Iουνίου 2011] #24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 17

μΠρΟΣτΑ ΑΠ’ τΟν κΑΙρΟ τΟΥ

«Ο Νιζίνσκι ήταν ένας προφήτης σε άλλη εποχή, κι αν ζούσε σήμερα θα ήταν πρωτοπορία», λέει ο σκηνοθέτης Σταύρος Τσακίρης. Απέναντι, ο σπουδαίος χορευτής στο ρόλο της Σεχραζάτ.

κάτι που έβγαινε ως αίσθηση από την ίδια του τη φύση, η οποία ήταν μάλλον αδάμαστη, και προσπαθούσε να βγάλει και τις δυο πλευρές που υπάρχουν σε κάθε άνθρωπο.

είναι ο ορισμός του

“

Ο Νιζίνσκι

σύγχρονου περφόρμερ. Αν ζούσε σήμερα θα

εύρισκε και πολλούς συνοδοιπόρους

Η ψυχική διαταραχή του έπαιξε κάποιο ρόλο στο χορό του; Και αναφέρομαι ακόμα και στην πρωτοπορία του ως χορογράφου, δηλαδή στο γεγονός ότι κατάφερε να «σπάσει» ό,τι είχε διδαχθεί και να φτιάξει μια εντελώς καινούργια φόρμα, απολύτως διαφορετική, κόντρα σε κάθε τι αποδεκτό μέχρι εκείνη την εποχή. Σ.Τ. Καταρχάς, δεν είναι απαραίτητο ότι επρόκειτο για ψυχική ασθένεια. Υπήρχε σίγουρα μια συσσωρευμένη ενέργεια η οποία καταπιέστηκε για πολλούς λόγους: Ο Νιζίνσκι ήταν ένας Πολωνός στην Ρωσία, άρα μη αποδεκτός. Παράλληλα, ήταν ένας άνθρωπος με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προσώπου, κι αυτό ήταν κάτι που στην παιδική ηλικία προκάλεσε προβλήματα γιατί, ως γνωστόν, τα παιδιά είναι σκληρά, και πράγματι του φερθήκανε σκληρά. Ακόμα, ήταν μονήρης με αποτέλεσμα οποιαδήποτε ζημιά γινόταν στη σχολή να την χρεώνουν σ’ αυτόν. Απ’ την πλευρά του, πιστεύοντας σε μια ηθική, δεν απαντούσε ποτέ. Όλα αυτά μπορεί να λειτούργησαν σωρευτικά. Ο Άντλερ είχε πει ότι ο Νιζίνσκι έπασχε πάντα από σύν-

18 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

δρομο κατωτερότητας, αλλά δεν υπάρχουν αποδείξεις γι’ αυτό. Έχει ειπωθεί ότι ο η ιδιοφυΐα του Νιζίνσκι είναι περισσότερο παράδοση παρά γεγονός, όπως οι ζωές των αγίων. Πως δηλαδή η μεγάλη φήμη των σπουδαιότερων καλλιτεχνών του χορού είναι θέμα πίστης, γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις ο χορός δεν υπάρχει πια. Πώς το σχολιάζετε αυτό; Τ.Κ. Μπορείς να το δεις και τελείως διαφορετικά. Θεωρώ ότι αυτό που οφείλουμε να θίξουμε είναι η αντιληπτική ικανότητα του Νιζίνσκι, την οποία εγώ προσωπικά θεωρώ πολύ υψηλή. Μέχρι τότε, όλοι προσπαθούσαν να καταργήσουν την ήδη υπάρχουσα φόρμα με μια άλλη φόρμα. Αντ’ αυτού, ο Νιζίνσκι έψαξε να βρει την ουσία της φόρμας και, κατά συνέπεια, έβαλε ένα αντιληπτικό πλαίσιο. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι η τρέλα του ξεκινάει από το γεγονός ότι οι άλλοι αδυνατούν να τον καταλάβουν. Με άλλα λόγια, πιστεύω ότι ο Νιζίνσκι έγινε μύθος λόγω της ουσίας του έργου του, ακριβώς επειδή τοποθέτησε μια τόσο αφηρημένη έννοια σ’ ένα πλαίσιο όπως δεν είχε τοποθετηθεί ποτέ μέχρι τότε. Όσο για την αγιοσύνη που λες, στη σημερινή εποχή, ούτως ή άλλως, υπάρχει μια τάση αμφισβήτησης των αγίων. Για τον Νιζίνσκι όμως δεν ισχύει αυτό. Ένας άγιος αμ-

φισβητείται πια, ο Νιζίνσκι όχι. Τελικά πόσο πρωτοπόρος ήταν ο Νιζίνσκι; Τ.Κ. Ο χορευτής σήμερα είναι αυτό που ήταν τότε ο Νιζίνσκι. Τόσο μπροστά ήταν για την εποχή του. Σήμερα, στη σύγχρονη μορφή του χορού τουλάχιστον, δεν υπάρχει χορευτής-εκτελεστικό όργανο. Ο χορευτής τοποθετείται και ο ίδιος μέσα στο έργο. Έτσι κι ο Νιζίνσκι: ήταν ερμηνευτής και χορογράφος ταυτόχρονα. Επιπλέον, είχε μια άποψη την οποία δεν περιθωριοποίησε, αλλά προσπάθησε να τη βάλει στα σαλόνια. Δεν έκανε κάτι παράπλευρο όπως έκανε για παράδειγμα η Ντάνκαν που χόρευε σε μικρές συνεστιάσεις πλουσίων. Ο Νιζίνσκι μπήκε εκεί που γινόταν η ακαδημαϊκή τέχνη και προσπάθησε να επιβάλει τη δική του άποψη για το περφόρμινγκ που συμπίπτει απόλυτα με τη σημερινή. Πάντως και υποκριτικά λέγεται ότι ήταν σπουδαίος... Τ.Κ. Ναι, γιατί είχε κατανοήσει από τότε τη σύγχρονη αντίληψη, ότι δηλαδή δεν θα πρέπει να ξεχωρίζουμε τις τέχνες, γιατί το εργαλείο είναι ένα: το σώμα που έχει ψυχή, μυαλό, φωνή και έκφραση. Και αυτό ο Νιζίνσκι το είχε προτείνει από τότε. Σ.Τ. Σίγουρα, πάντως, το πρωτεύον είναι ο νους, γιατί δεν υπάρχει καμιά κίνηση

ΘEATPO

αν δεν την φανταστεί πρώτα ο εαυτός της. Ο καλός ηθοποιός και ο καλός χορευτής διαφέρουν από τον κακό ηθοποιό και χορευτή αντίστοιχα, στη φαντασία. Εν προκειμένω, στο χορό, στο πώς φαντάζεται ο χορευτής την κίνησή του. Γιατί δεν υπάρχει καμιά κίνηση αν δεν την φανταστεί πρώτα ο εαυτός της. Όλη η τέχνη δεν είναι τίποτα άλλο από μια φράση που εμπεριέχεται στο Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων. Λέει η Αλίκη στο λαγό «Α, εσένα σε ξέρω, σε ονειρεύτηκα χτες το βράδυ». Και απαντάει ο λαγός: «Λάθος, εγώ ονειρεύτηκα ότι εσύ με ονειρευόσουν…» Νομίζω πάντως ότι ένα μεγάλο μέρος της φήμης του ο Νιζίνσκι το χρωστάει και στον διευθυντή των Ρωσικών Μπαλέτων, Ντιάγκιλεφ, που ήταν κατά κάποιο τρόπο ο μάνατζέρ του και με τον οποίο είχε τόσο επαγγελματική όσο και ερωτική σχέση… Σ.Τ. Μην ξεχνάμε ότι ο Ντιάγκιλεφ ήταν ένας ιδιώτης που είχε έναν ιδιωτικό θίασο. Ταυτόχρονα βέβαια ήταν και ένας άνθρωπος πολύ μέσα στη γαλλική πρωτοπορία, με σημαντικούς φίλους όπως ο Ντεμπυσσύ και ο Λέον Μπακστ. Απλώς ο Νιζίνσκι, με τον πρωτογονισμό του ή, αν θέλετε, με τον αποκαλυπτικό τρόπο που πλησίαζε τα πράγματα, ήταν πιο μπροστά απ’ αυτούς. Ο Νιζίνσκι διαφώνησε και με τον Ντεμπυσσύ και με τον Μπακστ, ακόμα και με τις χορογραφίες του Φοκίν. Ακόμα κι αυτό το περίφημο άλμα στο Φάσμα του ρόδου ήταν δική του πρωτοβουλία. Κι όταν τον ρώτησαν: «Γιατί το κάνεις αυτό;» απάντησε πολύ απλά ότι: «Αφού είναι ανοιχτό το παράθυρο, φεύγω από το παράθυρο…» Τ.Κ. Φαντάσου λοιπόν τι τους προκαλεί ο Νιζίνσκι που, παρ’ όλες αυτές τις διαφωνίες, δεν τον διώχνουν – γιατί εντέλει ο Νιζίνσκι μόνος του αποχώρησε από τα Ρωσικά Μπαλέτα. Απ’ τη μία δηλαδή ο Φοκίν βλέπει κάτι που δεν το καταλαβαίνει και ίσως με την αντίληψή του δεν μπορεί να το ορίσει, αλλά απ’ την άλλη βλέπει την ουσία του χορού. Κι αυτή η ουσία ξεφεύγει από το εγκεφαλικό επίπεδο και πηγαίνει σε κάτι που είχε ο Νιζίνσκι, δηλαδή τη μαγεία. Ποια είναι άραγε τα συστατικά ενός μάγου χορευτή; Σ.Τ. Η μαγεία είναι η παρακαταθήκη μιας ζωής. Δημιουργείται, χτίζεται κι αυτό που παίζει πάντα αποφασιστικό ρόλο είναι πόση τόλμη είχε ο χτίστης όταν μάζευε τα υλικά του και με πόση τόλμη τα τοποθέτησε με το δικό του τρόπο, ακούγοντας τον εαυτό του. Γιατί η μαγεία κρίνεται και από την αντοχή που έχεις ν’ ακούς τον εαυτό σου. Λέγεται ότι είναι δύσκολο να συμβιβάσει κανείς μέσα του τις φαντασιώσεις που μπορεί να δημιουργήσει στο κοινό ένας καλλιτέχνης. Είναι αλήθεια αυτό; Κ.Ρ. Πράγματι, το κοινό δημιουργεί δικές του ιστορίες πάνω σ’ έναν καλλιτέ-

ΘEATPO

χνη, και μάλιστα αυτοί που έρχονται μπροστά στη σκηνή είναι κι αυτοί που δημιουργούν τη μεγαλύτερη παθογένεια στο κοινό, το αίσθημα της υστερίας. Ο καθένας πιθανά φαντασιώνεται ότι μπορεί να έχει ένα κομμάτι αυτού που βρίσκεται πάνω στη σκηνή. Και πράγματι, αν είχαμε μια διονυσιακή πράξη, ο κόσμος, ως μαινάδες, θα διέλυαν τον Νιζίνσκι, θα τον έκοβαν για να πάρει ο καθένας από ένα κομμάτι του. Αυτή η ιστορία είναι πολύ κοινή στους καλλιτέχνες της μουσικής. Ο Νιζίνσκι είναι φαινόμενο γιατί προκάλεσε τέτοια αισθήματα κάνοντας χορό, μια τέχνη όχι και τόσο λαϊκή. Δηλαδή, μ’ έναν τρόπο, το κοινό «κλέβει» την ψυχή του καλλιτέχνη; Κ.Ρ. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι, όταν ο καλλιτέχνης εισπράττει αυτή την ενέργεια από το κοινό, αρχίζει να έχει φοβίες και κυρίως την αίσθηση ότι χάνει τον εαυτό του, ότι ο εαυτός του δεν ανήκει πια σ’ εκείνον. Ο χορός βρίσκεται κοντά στην έκσταση; Μ.Β. Ο χορός είναι ένα μέσο που μπορεί να σε οδηγήσει σε έκσταση ενίοτε και να σε φτάσει ν’ αγγίξεις χορδές πιο αρχέγονες, πιο πρωτόλειες· να σε πάει πιο πίσω στις ρίζες του ανθρώπου, στις εκβολές. Τι ερωτηματικά γεννάει άραγε σ’ έναν νέο χορευτή η ενασχόληση μ’ ένα έργο που αφορά τον Νιζίνσκι; Χ.Θ. Προσωπικά μέχρι σήμερα δεν είχα ποτέ σκεφτεί την ισχύ του Νιζίνσκι. Και μιλάω τόσο για το χορό όσο και για τον αντίκτυπο που έχει στην κοινωνία. Και ακόμα, πόσο επίκαιρο μπορεί να είναι κάτι που είναι τόσο παλιό. Ένας χορευτής σαν τον Νιζίνσκι τι πορεία θα είχε άραγε σήμερα; Χ.Θ. Νομίζω ότι θα του συνέβαινε κάτι παρόμοιο μ’ αυτό που του συνέβη στον πραγματικό χρόνο. Τ.Κ. Διαφωνώ κάθετα. Θεωρώ ότι, αν ήταν τυχερός –γιατί είναι και η τύχη ένα μεγάλο κομμάτι στην πορεία ενός χορευτή–, θα τον ανακάλυπτε ένας σοβαρός σκηνοθέτης και θα ενσάρκωνε το όραμά του. Ο Νιζίνσκι είναι ο ορισμός του σύγχρονου περφόρμερ. Αν ζούσε σήμερα, θα έβρισκε και πολλούς συνοδοιπόρους. Ωστόσο, σαν προσωπικότητα θα είχε τα ίδια προβλήματα γιατί θα κορυφωνόταν η αναλογία της αντιληπτικής του ικανότητας σε σχέση με τον κοινό νου, και θα αισθανόταν και πάλι αβάστακτη μοναξιά. Μ.Β. Απ’ τη μια υπάρχει πράγματι η πιθανότητα της περιθωριοποίησης, αλλά απ’ την άλλη υπάρχουν όντως περισσότερες ευκαιρίες και η εποχή είναι σίγουρα πιο πολυσυλλεκτική. Σ.Τ. Ο Νιζίνσκι ήταν ένας προφήτης σε άλλη εποχή. Αν ζούσε σήμερα με τις αντιλήψεις που είχε και μ’ αυτά που διατύπωνε, θα ήταν πρωτοπορία. s

τρΑγΟΥΔΑτε ΣτΟ μΠΑνΙΟ; Πόσο σχετικό μέγεθος μπορεί να είναι η αυτοθυσία; Ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι, που θέτει το προκλητικό ερώτημα, γι’ ακόμα μια φορά τοποθετεί το μεγαλύτερο μέρος της δράσης του στο μπάνιο μιας κατοικίας. Και ναι, υπάρχει μουσική. Τραγουδάει η Ρενάτε Τζετ.

ι κ σ φ ό κ ι λ ρ α Β φ ό τ κρισ

ξεχαρβαλώνοντας Ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι, το τρομερό παιδί του πολωνικού θεάτρου, υπήρξε από την αρχή της καριέρας του στρατευμένος στον ιερό σκοπό του «ξεχαρβαλώματος» δημοφιλών μύθων και αξιωμάτων ηθικής. Επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών για να προτείνει την πρόσφατη δουλειά του με τίτλο (Α)pollonia, στην οποία καταπιάνεται με την έννοια της θυσίας. Στην παράσταση χρησιμοποιεί ένα κολάζ κειμένων, τεχνικών, μέσων. Παίρνει ελευθερίες, τις οποίες όμως επιτρέπει και στο κοινό. «Μπορείτε να καταλάβετε ό,τι θέλετε», προτρέπει τους θεατές του. «Δεν θα σας φέρω αντιρρήσεις». Από τη Νίκη Ορφανού

ι είδους πράξη είναι η αυτοθυσία; Είναι ιερή; Υπάρχει άραγε τιμημένος θάνατος; Με την (Α)pollonia, που ανέβηκε για πρώτη φορά τον Μάιο του 2009 στη Βαρσοβία, ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι καταπιάνεται και πάλι με θέματα όπως ο μύθος και η ιστορία, η οικογένεια και η μοίρα, ο πόλεμος και το Ολοκαύτωμα, η αγάπη και ο θάνατος, το θάρρος και η δειλία. Όλα αυτά ο σκηνοθέτης τα πλέκει γύρω από την πράξη της θυσίας, με όχημα τις ιστορίες τριών γυναικών: της Ιφιγένειας, της Άλκηστης και μιας Πολωνής, της Απολλώνια Ματζίνσκα. Σε αντίθεση, ωστόσο, με τις προηγούμενες δουλειές του, που βασίζονταν πάνω σ’ ένα συγκεκριμένο θεατρικό κείμενο, ο σκηνοθέτης μαζεύει εδώ το υλικό του κομμάτι κομμάτι, μέσα από ένα ταξίδι στο χρόνο και τη μνήμη. Στην (Α)pollonia βρίσκουμε αποσπάσματα από την Ορέστεια του Αισχύλου, την Άλκηστη του Ευριπίδη, και την Απολλώνια της Χάνα Κραλ. Ανακαλύπτουμε, ακόμα, δάνεια από την Ελίζαμπεθ Κοστέλο του Τζ. Μ. Κούτσι, τις ογκώδεις Ευμενίδες του Τζόναθαν Λίτελ, το απομνημόνευμα Αγάπη στο γκέτο του Μάρεκ Έντελμαν και το δράμα Το ταχυδρομείο του Ραμπιτρανάθ Ταγκόρ. Όλα αυτά συμπληρώνονται με τα κείμενα που έγραψε για την παράσταση ο ίδιος ή που αναπτύχθηκαν από τους ηθοποιούς στις πρόβες με βάση προσωπικές τους εμπειρίες. Η (Α)pollonia είναι μια από τις πιο φιλόδοξες δουλειές του Κριστόφ Βαρλικόφσκι. Ο σκηνοθέτης επιτρέπει στον εαυτό του και στους συνεργάτες του τη μέγιστη ελευθερία προκειμένου να συνθέσουν, μέσα από όλα αυτά τα κείμενα και τους (αρχαίους, σύγχρονους, φανταστικούς και μη) χαρακτήρες, τις δικές τους μορφές και να θέσουν τα ερωτήματά τους. «Σ’ αυτή την παραγωγή, αποφάσισα εξαρχής ότι όλα είναι πιθανά», επισημαίνει ο ίδιος, που διεκδικεί για τον εαυτό του ρόλο σκηνοθέτη-στοχαστή. Δεν αυθαιρετεί. Ο Βαρλικόφσκι ασχολήθηκε με το θέατρο αργά, όπως λέει, δηλαδή στα είκοσι εννιά του. Είχε ήδη σπουδάσει γαλλική φιλολογία, ιστορία και φιλοσοφία. Είχε δηλαδή αποκτήσει ένα ευρύ υπόστρωμα για να μπορεί να σκέπτεται τον κόσμο – σε μια κοινωνία, όπως η πολωνική, που βρέθηκε στη δίνη των ιστορικών ανακατατάξεων πολλές φορές τον εικοστό αιώνα. «Το ρίσκο είναι μεγάλο, δεν έχω καμία αμφιβολία γι’ αυτό», δήλωσε πριν από την πρεμιέρα του έργου, το 2009, «γιατί τώρα αναλαμβάνω μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για το τελικό προϊόν. Αλλά είναι

ένα ρίσκο που το αναλαμβάνω ευχαρίστως. Νιώθω ότι είμαι έτοιμος να μιλήσω απευθείας στο κοινό, χωρίς να κρύβομαι πίσω από την ασφάλεια που παρέχει ένα καλογραμμένο έργο κάποιου αναγνωρίσιμου συγγραφέα». Η ιδέα γι’ αυτή την παραγωγή προέκυψε όταν ο Βαρλικόφσκι γύρναγε στα γκαράζ της Βαρσοβίας, παλιά κτίρια που χρονολογούνταν πριν από τον πόλεμο, για να βρει ένα χώρο στον οποίο θα στέγαζε το θέατρό του (πληροφοριακά, τον βρήκε και, τώρα, εκεί, έχει δημιουργηθεί ένα μεγάλο πολιτιστικό κέντρο). Τριγυρίζοντας σε μέρη που είχαν βομβαρδιστεί, σκέφτηκε ότι υπάρχουν ακόμα πολλά να ειπωθούν από έναν Πολωνό καλλιτέχνη για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και η Πολωνία βρέθηκε στο κέντρο, κόπηκε στα δυο, έγινε θέατρο εγκλημάτων, χώρος υποδοχής των στρατοπέδων θανάτου όπου οδηγήθηκαν οι Εβραίοι, πεδίο εφαρμογής των εγκληματικών πρακτικών του σταλινικού καθεστώτος (θυμηθείτε τις μαζικές εκτελέσεις στο Κατύν, που αρχικά είχαν αποδοθεί στους ναζί)… Υπάρχει πόλεμος χωρίς παραλογισμό; Χωρίς την ανάσυρση άγριων ενστίκτων; Αλλά και χωρίς ιστορίες που τις υποκίνησε η αυταπάρνηση και η διάθεση πολλών να θυσιαστούν – για ένα σκοπό, για κάποιους αγαπημένους ανθρώπους. Είναι ηρωισμός η θυσία; Εν μέρει, ασφαλώς, σκέφτηκε ο Βαρλικόφσκι. Μπορεί, ωστόσο, κίνητρό της να είναι η ανοησία, η ματαιοδοξία, ακόμα κι ένας εγωισμός; Το ερώτημα είναι θεμιτό. Από εκεί ξεκινώντας, κατά συνέπεια, επιχειρεί να αλλάξει ρόλους ανάμεσα σε θύτες και σε θύματα, να δοκιμάσει ν’ ανατρέψει βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις περί ηθικής, να δικάσει τα θύματα και να δώσει στους θύτες το δικαίωμα της υπεράσπισης. Αδιάφορος για την πολιτική ορθότητα, ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι προσεγγίζει τους θύτες και τα θύματα με μια κοινή ματιά, αναζητεί τα βαθύτερα κίνητρα των ηθελημένων συμπεριφορών τους, προσπαθεί να αποσπάσει τα ιστορικά συμβάντα από την ηθικολογική ερμηνεία τους. Και φυσικά, προκαλεί.

ΤΡΕΙΣ ΘΥΣΙΕΣ Τη ραχοκοκαλιά του έργου αποτελούν οι ιστορίες των τριών κεντρικών γυναικών της (Α)pollonia. Και οι τρεις έχουν θυσιαστεί – η πρώτη, η Ιφιγένεια, χωρίς να το έχει διαλέξει η ίδια. Την Ιφιγένεια θυσιάζει ο πατέρας της, Αγαμέμνων, ενώ η μητέρα της Κλυταιμνήστρα επιλέγει να κάνει τα στραβά μάτια. Η Ιφιγένεια θυσιάζεται στο όνομα της πατρίδας, ο θάνατός της είναι απαραίτητος

22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

για να επιτευχθεί ο σκοπός, η κατάκτηση της Τροίας. «Αγιάζει ο σκοπός τα μέσα;», ρωτά ο Βαρλικόφσκι. Η δεύτερη γυναίκα είναι η Άλκηστις. Εδώ έχουμε μια περίπτωση διαφορετική: η θυσία είναι δική της απόφαση, καθώς δέχεται ν’ ανταλλάξει τη ζωή της μ’ εκείνη του συζύγου της. «Δεν το κάνει ούτε από καθήκον ούτε από αγάπη. Έτσι, η πράξη της δεν μπορεί παρά να μας κινήσει υποψίες», υποστηρίζει ο σκηνοθέτης. Η τρίτη γυναίκα είναι μια Πολωνή που θέλησε να σώσει 25 εβραιόπουλα, σε μια περίοδο που οι συμπατριώτες της συχνά κατέδιδαν αντί να προσφέρουν διαφυγή και αλληλεγγύη (την ιστορία έχει γράψει η Χάνα Κραλ). Δεν κατάφερε να σώσει παρά μόνο ένα μικρό κορίτσι, ενώ η ίδια πιάστηκε από τους ναζί και εκτελέστηκε. Αυτή η θυσία φωτίζεται στην παράσταση με τρόπο διαφορετικό: όχι σαν όμορφη χειρονομία, σαν προσφορά, αλλά σαν κάτι διφορούμενο. Με την πράξη της, έχει εγκαταλείψει το ίδιο της το παιδί, το γιο της. Μπορεί, άραγε, κανείς να θυσιάζεται χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες ακόμα και για τους πολύ δικούς του ανθρώπους; Και από πού αντλεί το δικαίωμα να στερεί τους δικούς του ανθρώπους της παρουσίας του και της προσφοράς του; Αυτές οι ιστορίες, αναρπασμένες από το ιστορικό τους φόντο και τον ντετερμινισμό του σε ένα πεδίο που επιτρέπει περισσότερες ηθικές ερωτήσεις και απαντήσεις, συνδυάζονται με άλλες, μικρότερες, και τα ερωτηματικά πολλαπλασιάζονται. Μερικά απ’ αυτά: έχουμε δικαίωμα να σκοτώνουμε ζώα για να σωθούμε οι ίδιοι; τι είναι έγκλημα, ποιες συνθήκες δικαιολογούν το έγκλημα; τι είναι δικαιοσύνη; τι είναι ενοχή; Η θυσία, τέλος, γίνεται το κεντρικό αντικείμενο της θεατρικής έρευνας, προσεγγίζεται ως εγωισμός, κατάθλιψη, στέρηση φαντασίας, επιθυμία διαφυγής από τη ζωή. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι, από την αρχή σχεδόν της καριέρας του, προσδιόρισε το θέατρο ως «ομαδική θεραπεία για καλλιτέχνες και κοινό, κατά την οποία έχουμε την ευκαιρία να αποβάλουμε φόβους που δεν κατονομάζουμε στην καθημερινή μας ζωή ούτε στις επιστημονικές και πολιτικές δηλώσεις μας ούτε και μέσω της φυλετικής, εθνικής ή θρησκευτικής μας ταυτότητας». Αυτό που επαναλαμβάνεται διαρκώς στην (Α)pollonia, από θύτες και θύματα εξίσου, είναι ένα σλόγκαν: «οι λέξεις είναι άχρηστες». Μέσα από το στόμα του Αγαμέμνονα, π.χ., ακούμε το λόγο ενός αξιωματικού των SS, ενώ τα λόγια του εγγονού ενός επιβιώσαντος του Ολοκαυτώματος δανείζεται ένας Ισραηλινός

Info Κριστόφ Βαρλικόφσκι (A)pollonia Ο Αγαμέμνων, η Ιφιγένεια, η Άλκηστις και η Πολωνή Απολλωνία, θύτης και θύματα σε μια παράσταση, όπου ο διάσημος πολωνός σκηνοθέτης ερευνά την έννοια της θυσίας. Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, Κεντρική Σκηνή 28 Ιουνίου - 1 Ιουλίου, 20:00 Εισιτήρια: €40 (VIP),€30 (Ζώνη Α), €20 (Ζώνη Β), €15 (Ζώνη Γ, Φοιτητικό Ζώνη Β, ΑΜΕΑ), €10 (Φοιτητικό Ζώνη Γ)

στρατιώτης. Κατά ειρωνικό τρόπο, όλη η παράσταση είναι φτιαγμένη γύρω από τρόπους επικοινωνίας που προϋποθέτουν τον προφορικό λόγο, τις λέξεις και το νόημα που παράγουν: συνέντευξη Τύπου, τοκ-σόου, δημόσιος λόγος, webchat, ανάκριση, video-conference, μαγνητοφωνημένη ομολογία. Όλοι αυτοί οι τρόποι επικοινωνίας αποτυγχάνουν κι αυτά που θέλουν να πουν οι χαρακτήρες δεν μπορούν να ακουστούν ή να κατανοηθούν. Δεν υπάρχει λογική επιχειρηματολογία, μόνο υποψία: η κάθε λέξη είναι ύποπτη, είναι ένα μέσο χειραγώγησης. Δεν υπάρχει αλήθεια. Η αλήθεια έχει πεθάνει. Τελικά στην (Α)pollonia γινόμαστε μάρτυρες ενός κόσμου χωρίς θυσίες, χωρίς δίκαιους και άδικους, θύματα και θύτες. Δεν υπάρχει ενοχή, δεν υπάρχει συλλογική ευθύνη. «Δεν θα υπάρξει καμία δίκη! Δεν υπάρχει δικαστής!» φωνάζει συνεχώς στους θεατές η Ελίζαμπεθ Κοστέλο.

ΡΟΚ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Όσοι γνωρίζουν το θέατρο που κάνει ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι θα αναγνωρίσουν την αισθητική παλαιότερων παραστάσεών του: κι εδώ, για παράδειγμα, έχουμε έναν μη-χώρο που μεταμορφώνεται σιγά σιγά στο εσωτερικό ενός σπιτιού, με επίκεντρο το μπάνιο (όπως συμβαίνει και στο Ένα λεωφορείο, που είδαμε, με πρωταγωνίστρια την Ιζαμπέλ Υπέρ, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών τον περσινό Ιούλιο). Αλλά στην περίπτωση της (Α)pollonia, το κύριο έργο διαδραματίζεται εκτός αυτών των χώρων, ενώ μια ροκ μπάντα παίζει σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, με

ΘEATPO

Ο πιο αμφιλεγόμενος της Ευρώπης

Αν και σήμερα θεωρείται ένας από τους πιο ξεχωριστούς και ενδιαφέροντες σκηνοθέτες θεάτρου, ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι πάλεψε πολύ για να φτάσει σ’ αυτή τη θέση. Ως μαθητής του διάσημου Πολωνού σκηνοθέτη Κρίστιαν Λούπα στο κρατικό σχολείο θεάτρου της Κρακοβίας, έμαθε ότι πρέπει να απορρίψει τις υπάρχουσες θεατρικές συμβάσεις και να προσπαθήσει ν’ ανακαλύψει τη δική του γλώσσα. Αυτό δεν ήταν εύκολη υπόθεση για τον νεαρό σκηνοθέτη: ό,τι και να έκανε εκείνο τον πρώτο καιρό είχε το στυλ του δασκάλου του. Οι πρώτες του δουλειές δεν είχαν τίποτα να πουν σε κριτικούς και κοινό, που συχνά τον κάρφωναν ως αντιγραφέα του Λούπα. Χρειάστηκε να περάσει καιρός για να απαλλαγεί από τις μεγάλες παύσεις και τα blackouts ύστερα από κάθε σκηνή, χαρακτηριστικά της δουλειάς του δασκάλου του. Αλλά ο νεαρός σκηνοθέτης στάθηκε τυχερός. Γνωρίστηκε με τον Πίτερ Μπρουκ, ο οποίος τον κάλεσε να πάρει μέρος στο εργαστήρι σκηνοθεσίας που έκανε τότε στη Βιέννη, και κατόπιν τον πήρε βοηθό στο Impressions de Pelleas που παρουσίασε στο Παρίσι. Από τον Μπρουκ, ο Βαρλικόφσκι έμαθε ότι το θέατρο πρέπει να επιδιώκει να αποκαταστήσει τους χαμένους συνδέσμους ανάμεσα στα άτομα και στο κοινωνικό τους περιβάλλον. Η πρώτη δουλειά του Βαρλικόφσκι στην οποία ανταποκρίθηκε θετικά το κοινό ήταν ο Ρομπέρτο Τσούκο, το τολμηρό έργο του Κολτές που ανέβασε το 1995. Ο Κολτές υπήρξε για τον Βαρλικόφσκι μια πολύ σημαντική ανακάλυψη: αυτός ο συγγραφέας, όπως και ο ίδιος, είχε νιώσει απόρριψη στα πρώτα στάδια της καριέρας του, ήταν ομοφυλόφιλος, ένιωθε ξένος στη χώρα του και, το σημαντικότερο, γοητευόταν από την ιδέα να ξεχαρβαλώσει δημοφιλείς μύθους και να

ΘEATPO

προκαλέσει το κοινό, παρουσιάζοντας αμφιλεγόμενα θέματα. Οι κριτικοί βέβαια δεν ανταποκρίθηκαν ιδιαίτερα θερμά, καθώς βρήκαν την παράσταση χαοτική και θολή. Το ίδιο συνέβη και με τις επόμενες δουλειές του. Ο δρόμος για την αναγνώριση συνέχιζε να μην είναι στρωμένος με τριαντάφυλλα. Το Ημέρωμα της στρίγγλας του Σαίξπηρ, που σκηνοθέτησε το 1997, υπήρξε η αρχή μιας νέας κατάστασης. Μερικοί από τους νεωτερισμούς του χαιρετίστηκαν ως φρέσκια ματιά (αντικατέστησε, π.χ., τους ναυτικούς με τραβεστί). Αλλά η μάχη δεν είχε ακόμα κερδηθεί, καθώς από τη μια πλευρά οι συντηρητικοί δεν έβλεπαν με καλό μάτι την επίθεση που επιχειρούσε ο Βαρλικόφσκι στο μύθο της γυναίκας ως «μητέρας του έθνους» που κυριαρχούσε στην Πολωνία, από την άλλη οι κριτικοί διάβασαν την προσέγγιση του σκηνοθέτη ως φτηνή προσπά-

θεια εντυπωσιασμού. Κάτι ανάλογο συνέβη και με τις επόμενες σκηνοθεσίες του. Ο Βαρλικόφσκι, ωστόσο, αρκέστηκε στην κατάταξή του ως αμφιλεγόμενου. Κι άρχισε να διεκδικεί σημαντικές συνεργασίες με ηθοποιούς. Οι Βάκχες το 2001 υπήρξαν ένας σημαντικός σταθμός στην καριέρα του, αλλά αυτό που άλλαξε τα πάντα ήταν η σκηνοθεσία του, την ίδια χρονιά, του διαβόητου έργου Καθαροί πια της Σάρα Κέιν, η οποία είχε αυτοκτονήσει μόλις δύο χρόνια πριν. Βεβαίως, και τότε η κριτική χαρακτήρισε τη σκηνοθεσία του «πορνογραφία». Αλλά από αυτή την παράσταση ξεκίνησε μια τεράστια συζήτηση στη χώρα πάνω σε θέματα σεξουαλικότητας, έμφυλης ταυτότητας αλλά και διεκδίκησης των κοινωνικών ελευθεριών μειονοτικών ομάδων στη μετακομμουνιστική Πολωνία. Η παράσταση τελικά αποκατέστησε την πίστη στο θέατρο και τις τέχνες,

ΣτΙγμΙΟτΥΠΑ Στιγμιότυπα από τρεις συζητημένες παραστάσεις, τη σκηνοθεσία των οποίων υπογράφει ο Βαρλικόφσκι. Στην κορυφή αριστερά: Ένα λεωφορείο, με την Ιζαμπέλ Υπέρ, που παρουσιάστηκε πέρυσι στο Φεστιβάλ Αθηνών. Στην κορυφή δεξιά: Koniec, 2010, ένα κολάζ κειμένων του Κάφκα. Κάτω: Καθαροί πια, της Σάρα Κέιν, από το Φεστιβάλ της Αβινιόν του 2003, δυο χρόνια μετά την πρώτη παρουσίαση του έργου.

ως πηγές κοινωνικής αλλαγής, και ο ίδιος ο Βαρλικόφσκι τιμήθηκε με αρκετά βραβεία. Από τότε, ο Βαρλικόφσκι δεν έχει σταματήσει να παρουσιάζει καινοτόμες σκηνοθεσίες, καταφέρνοντας να διατηρεί πάντα το status του πιο αμφιλεγόμενου σκηνοθέτη στην Ευρώπη. s

[16 Iουνίου 2011] #24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 23

τη Ρενάτε Τζετ να τραγουδά αγγλικούς στίχους (τραγουδούσε και στο Ένα λεωφορείο, αλλά στα πολωνικά). Από την άλλη πλευρά, οι ηθοποιοί περιορίζονται στη συνθήκη του «ψυχαγωγικού σόου» και μιλούν κυρίως μέσω μικροφώνων. Ο Βαρλικόφσκι δοκιμάζει και νέες τεχνικές, διαλέγει την αφήγηση και μειώνει την αναπαράσταση. Έτσι βάζει τους ηθοποιούς να εξηγούν το ρόλο τους και όχι να τον ερμηνεύουν. Υπάρχουν επίσης βιντεοπροβολές - κολάζ, ενώ η πλοκή λαμβάνει χώρα την ίδια ώρα: βρισκόμαστε ταυτοχρόνως στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον κόσμο των αρχαίων ελληνικών μύθων και στο παρόν. Όλα αυτά, οι τεχνολογίες δηλαδή και οι διαφορετικοί τρόποι (μη)επικοινωνίας γίνονται ένα πεδίο πειραματισμού, που δικαιολογείται, τρόπον τινά, από τη σύμβαση του «σόου» και επιτρέπει στο σκηνοθέτη να απευθύνεται στο κοινό. Το κοινό, πάλι, έρχεται αντιμέτωπο με ένα κατεβατό ερωτήσεων και καλείται να κατασκευάσει το δικό του νόημα για το τι συμβαίνει επί της σκηνής. Κάποιες φορές γίνεται προβολή πιθανών απαντήσεων στις οθόνες, κάτι που στόχο έχει να προκαλέσει τους θεατές να σταθούν κριτικά απέναντι στα δρώμενα – μόνο που μέσα σ’ όλη αυτή την αταξία ο θεατής θα νιώσει ίσως ανίκανος να συνθέσει στο μυαλό του λογικά επιχειρή-

ματα. Ή, τουλάχιστον, αυτό ελπίζει ο σκηνοθέτης. Ίσως αυτό που επικοινωνεί περισσότερο με τους θεατές είναι η μουσική (η Ρενάτε Τζετ τραγουδά με έντονα συναισθηματικό τρόπο, λουσμένη στα χρώματα της πολωνικής σημαίας) και οι επιμέρους εικόνες. Έχει ενδιαφέρον και ο τρόπος με τον οποίο δούλεψε ο Κριστόφ Βαρλικόφσκι αυτή την παραγωγή με τους ηθοποιούς. «Το να βρουν οι ηθοποιοί το δρόμο τους μέσα σ’ αυτή την σύνθεση δεν ήταν απλό πράγμα», εξηγεί ο ίδιος. «Βασίστηκα στη μουσική και τις εικόνες (οι βιντεοπροβολές επίσης χρησιμοποιούνται για κοντινά ζωντανά πλάνα των ηθοποιών, όπως γινόταν και στο Ένα λεωφορείο). Λίγοι από τους ηθοποιούς είχαν, στις πρόβες, συνολική αντίληψη για την παράσταση, έτσι έπρεπε να σκηνοθετηθούν με μεγάλη προσοχή. Γιατί είναι πιο εύκολο να βρει ο ηθοποιός νόημα παίζοντας μια σκηνή που είναι μέρος ενός έργου, το οποίο γνωρίζει, παρά όταν δουλεύει με κομμάτια μιας παράστασης που δεν υπάρχει ακόμα, και κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πώς θα είναι στο τέλος. Αυτό που έκανα για να ξεπεράσω το πρόβλημα ήταν να σπρώξω τους ηθοποιούς σε μια κατάσταση ονειρική, ώστε να αφήσουν τη φαντασία τους ελεύθερη να συμπλη-

24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

ρώσει τα κενά». Ο Βαρλικόφσκι είναι γνωστός για τον ιδιαίτερο τρόπο συνεργασίας του με τους ηθοποιούς. Η μέθοδός του βασίζεται στη δημιουργία ενός πεδίου μεγάλης ελευθερίας, που επιτρέπει σε όσους υποδύονται τους ρόλους να γίνονται ουσιαστικό μέρος της δημιουργικής διαδικασίας. Τους καλεί να εξετάσουν τις εμπειρίες τους και να τις φιλτράρουν μέσα από το κείμενο της κάθε παράστασης. Ο σκηνοθέτης επιδιώκει έτσι να φτιάχνει έναν μικρόκοσμο, που δεν είναι ούτε αυτός του κειμένου ούτε αποκλειστικός των ηθοποιών, αλλά κάτι ανάμεσα στα δύο. Όλοι μαζί βρίσκουν μνήμες και εμπειρίες της προσωπικής τους ζωής και τις ενσωματώνουν με διάφορους τρόπους στο κείμενο. s

εΛεΥΘερΙΑ Στην κορυφή: ακόμα μια σκηνή από την (A)pollonia. Στη μικρή φωτογραφία, ο Πολωνός σκηνοθέτης Κριστόφ Βαρλικόφσκι. Όταν σκηνοθετεί, δίνει μεγάλο πεδίο ελευθερίας στους ηθοποιούς να καταλάβουν με τον τρόπο τους το έργο και να συμπράξουν, κατά κάποιον τρόπο μαζί του, ως συνδημιουργοί.

ΘεΑτρΟ

ME MΑΣκεΣ Αν και οι μάσκες δεν συνηθίζονται στην Comedia dell’arte, το ανέβασμα του Γιάννη Κακλέα τις χρειάζεται. Υπάρχει άλλωστε πρόφαση: η δράση τοποθετείται στη σύγχρονη Βενετία, όπου εκτός των άλλων γίνεται και το ονομαστό καρναβάλι.

γιάννης κακλέας

στο τέλος “όλοι μαζί θα τραγουδήσουμε

Πόσα κοινά μπορεί να έχει η αττική κωμωδία με την Comedia dell’arte; Αρκετά, σύμφωνα με τον Γιάννη Κακλέα, αν και ο ίδιος δηλώνει ότι αυτό το είδος του ιταλικού θεάτρου δεν είναι το φόρτε του. Γι’ αυτό και σκηνοθετεί τον Υπηρέτη δύο αφεντάδων του Κάρλο Γκολντόνι θέλοντας να τονίσει τις πιο «σκληρές» πτυχές του έργου, αλλά και τα επίκαιρα στοιχεία του κεντρικού χαρακτήρα του, του δαιμόνιου Τρουφαλντίνο. Από τον Νικόλα Ζώη Φωτογραφίες: Σήφης Βατσάκης

“

Το συγκεκριμένο έργο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «χιλιοπαιγμένο» στην Ελλάδα. Μήπως τον έχουμε «ελληνοποιήσει» τον Γκολντόνι; Αν το έχουμε κάνει, κάποιος λόγος θα υπάρχει. Μάλλον γιατί μας πηγαίνει πολύ σαν συγγραφέας, ταιριάζει στην ψυχοσύνθεσή μας και στο ταμπεραμέντο μας. Ο Υπηρέτης δύο αφεντάδων πάντως, είναι ένα μαστορικό κείμενο, μια σύνθετη κωμωδία, που όντως ανεβαίνει συχνά. Γιατί τα πιο ωραία κείμενα είναι αυτό ακριβώς που προτιμούν οι περισσότεροι άνθρωποι του θεάτρου. Εκεί δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους, με νέους τρόπους. Μπορούμε να εντοπίσουμε τα χαρακτηριστικά του συγγραφέα που κάνουν το έργο του ταιριαστό στο ελληνικό γούστο; Ο Γκολντόνι, όπως και η ιταλική κωμωδία, είναι μια συνέχεια της αττικής κωμωδίας, της κωμωδίας του Μενάνδρου, και αργότερα του Πλαύτου και του Τερέντιου. Η Comedia dell’arte είναι η απόλυτη συνέχεια όλης της δυναμικής που είχαν και οι δικές μας αρχαίες κωμωδίες. Ταυτιζόμαστε και με τους ήρωές της γιατί έρχονται από πολύ βαθιά και πολύ παλιά, γίνονται σύγχρονοι και αφορούν στο υποσυνείδητο όλων μας. Στον Υπηρέτη των δύο αφεντάδων, ο κεντρικός ήρωας του έργου έρχεται κατευθείαν από τους αρχαίους μίμους, από την αρχαία παράδοση αυτών των πονηρών κλόουν της αττικής και ρωμαϊκής κωμωδίας, αλλά και από το χώρο των μεσαιωνικών γελωτοποιών. Πιστεύετε ότι επιζεί ακόμα στην Ελλάδα η έννοια του κωμικού στοιχείου που προέρχεται απ’ αυτή την παράδοση; Νομίζω ότι ο πιο αγαπημένος τρόπος, η πιο αγαπημένη σκέψη κωμωδίας, είναι αυτή που μας χάρισε ο Αριστοφάνης. Αυτός που σαρκάζει, αυτοσαρκάζεται, είναι επιθετικά κωμικός, αλλά ταυτόχρονα είναι και ιδιαίτερα ζωικός. Οι Έλληνες, σε αντίθεση με άλλους λαούς, έχουν τη βωμολοχία σαν ένα εργαλείο κωμωδίας, όχι γιατί θέλουν να προκαλέσουν με αυτό, αλλά γιατί η ζωτικότητα που εκφράζεται μέσα από τη σεξουαλικότητά τους δημιουργείται από μια διάθεση αναρχικού χιούμορ. Αυτό είναι ένα παιχνίδι γαργαλιστικό, που ο Αριστοφάνης το έχει κάνει τέχνη, όπως και αρκετοί μετά απ’ αυτόν. Στους Έλληνες, περισσότερο από την κωμωδία, αρέσει η σάτιρα, αυτό το μπλέξιμο του δραματικού και του κωμικού. Και οι μεγάλοι μας κωμικοί, ας πούμε ο Ηλιόπουλος ή ο Λογοθετίδης, πάντα συγκέντρωναν αυτά τα δύο στοιχεία. Η Comedia dell’arte είναι παρ’ όλα αυτά εύκολη υπόθεση για έναν Έλληνα σκηνοθέτη και ηθοποιό; Βασίζεται πολύ στον αυτοσχεδιασμό στερεοτυπικών σχεδόν χαρακτήρων, οι οποίοι όμως γεννήθηκαν σε συγκεκριμένες συνθήκες. Πόσο εύκολη είναι η προσαρμογή τους στη σημερινή εποχή;

Μα δεν σκηνοθετώ το έργο με τους όρους της Comedia dell’arte. Οι ηθοποιοί δεν φορούν μάσκες. Πρόκειται για ένα ανέβασμα που στοχεύει κατευθείαν στα θέματα και τους χαρακτήρες του έργου, στις αληθινές και όχι στις κωμικές συγκρούσεις του. Δεν είμαι ειδικός, αλλά πιστεύω ότι η Comedia dell’arte είναι αδύνατον να αναπαραχθεί εκτός ιταλικού εδάφους. Φυσικά έχει μείνει ιστορική η παράσταση του Τζόρτζιο Στρέλερ, εκείνος όμως ήταν ένας μελετητής του ιταλικού θεάτρου που κατάφερε να το κάνει καλά. Εγώ δεν δύναμαι να σκηνοθετήσω Comedia γιατί δεν είμαι γνώστης του είδους. Παρ’ όλα αυτά, το έργο ανεβαίνει επειδή επιθυμώ να το σκηνοθετήσω ως ένα ρεαλιστικό κείμενο, ως μια καινούρια πρόταση, με τον απόλυτο ρεαλισμό που έτσι κι αλλιώς επιθυμούσε και ο ίδιος ο Γκολντόνι. Με δεδομένο το μεγαλύτερο κομμάτι της δουλειάς σας, μπορούμε να υποθέσουμε ότι θα προσεγγίσετε και πιο εγκεφαλικά, πιο «σκληρά», ένα έργο που κάποιοι θα χαρακτήριζαν «φίνο»; Το έργο δεν είναι φίνο. Όποιοι το χαρακτήρισαν έτσι, το χαρακτήρισαν λάθος. Το έργο είναι σκληρό. Δεν το κάνω εγώ, είναι από μόνο του τέτοιο. Υπάρχει μια αμείλικτη σχέση μεταξύ αφέντη και δούλου, υπάρχει μια σχέση πάθους και έρωτα που φτάνει μέχρι το θάνατο. Πού οφείλεται λοιπόν η παρανόηση; Ελάχιστοι, απ’ όσο γνωρίζω, ασχολούνται με την αφετηρία του έργου: μία γυναίκα ερωτεύεται έναν άντρα, ο αδελφός της διαφωνεί, ο αγαπημένος της τον σκοτώνει, αυτή τον θρηνεί, και ταυτόχρονα μεταμορφώνεται σε άντρα για να βρει τον εραστή της στη Βενετία, όπου εκείνος έχει διαφύγει ως καταζητούμενος δολοφόνος. Είναι αυτός πυρήνας κωμωδίας ή δράματος; Γιατί εμένα, για δράμα μου μοιάζει. Όλοι θέλουν να θάψουν αυτή τη διάσταση και να πουν «εντάξει, μία γυναίκα ντύθηκε άντρας και αναζητεί τον αγαπημένο της». Λες και της κάπνισε, λες και δεν είχε τι να κάνει. Κάπως έτσι αρχίζει ένα πανηγύρι κωμικών και ανούσιων κατά τη γνώμη μου «τερτιπιών», που παίζουν γύρω από τα θέματα του κειμένου, ψιλοσατιρίζοντάς τα, κοροϊδεύοντάς τα και περνώντας τα από μια διάθεση ακίνδυνη. Υπονοώντας ότι έτσι κι αλλιώς είναι μια κωμωδία, και στο τέλος θα τραγουδήσουμε όλοι μαζί. Ο Γκολντόνι θα συμφωνούσε με όλα αυτά; Ο Γκολντόνι ήταν ένας συγγραφέας που, εκτός από κωμωδίες, έγραφε και δράματα, μυθολογικά έργα, ιντερμέδια, και όπερες. Βασικός στόχος στα περισσότερά του έργα, ήταν να σατιρίσει βαθιά μια ιταλική κοινωνία παρακμιακή, μια κοινωνία χρήματος, και μια κοινωνία αμείλικτη. Η κωμωδία, επομένως, πρέπει να βγει μέσα από την ανάδειξη όλων αυτών των στοιχείων. Γι’ αυτό και σκηνοθετώ τον Υπηρέτη όχι σαν Comedia dell’

26 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

arte, για να κρυφτεί το έργο πίσω από τις μάσκες, αλλά για να φανερωθεί, καταργώντας τις. Ο ίδιος ο Γκολντόνι κάπου λέει ότι «η μάσκα κρύβει το πρόσωπο, σαν να έκρυβε τη φωτιά πίσω από τις στάχτες της». Πιστεύω ότι αναδεικνύουμε το έργο με το να του προσδίδουμε ιδιότητες σκληρότητας, απελπισίας, και ταυτόχρονα κωμωδίας και σάτιρας. Εδώ και καιρό προσπαθούμε στις πρόβες να αντλήσουμε την αλήθεια του. Και πρέπει να σας πω ότι δεν είναι καθόλου εύκολο. Ακόμη και στους ίδιους τους ηθοποιούς, ακόμη και στους ίδιους τους ανθρώπους που μελετούν το έργο, όλο το κλισέ της Comedia dell’arte έρχεται διαρκώς στην επιφάνεια. Είναι πολύ μεγάλη μάχη το να το διώξω μακριά. Οι κοινωνικές παρατηρήσεις του Γκολντόνι είναι εύκολα προσαρμόσιμες στη δική μας συγκυρία. Ποιες είναι όμως κι εκείνες που δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά; Μην είστε τόσο σίγουρος για την αναγνωρισιμότητα των σχολίων του Γκολντόνι. Σήμερα κυριαρχεί η έπαρση του κλισέ. Λέμε ότι ξέρουμε ποιος είναι ο Γκολντόνι, ποιος είναι ο Αριστοφάνης, ποιος είναι ο Σαίξπηρ. Κατά τη γνώμη μου δεν ξέρουμε τίποτα. Οι σπουδαίοι συγγραφείς έχουν γράψει κείμενα τα οποία για να τα ανακαλύψεις πρέπει να περάσεις πολύ καιρό μαζί τους, να φύγεις από την επιφάνεια, και να σκάψεις βαθιά. Δεν είναι λοιπόν ο Γκολντόνι γνωστός, αλλά η κλισέ εκδοχή του. Ο χαριτωμένος, ο ελαφρύς, με την περούκα και το φιόγκο στο αντρικό παπούτσι, και όλα αυτά τα ολίγον τι γραφικά. Πρόκειται όμως για έναν ποιητή ο οποίος σκάβει βαθιά στην ανθρώπινη ψυχή, και δεν είναι εύκολο να τον αποκρυπτογραφήσεις. Και για ν’ απαντήσω στην ερώτηση, νομίζω ότι οι αδιόρατες παρατηρήσεις του έργου προέρχονται από τη δυναμική των συναισθημάτων, τις αμείλικτες συγκρούσεις και μια αναρχικότητα στο ρόλο του υπηρέτη, που κάνει όλο το σύμπαν να τρέμει, σαν να απειλείται από έναν δαίμονα. Πού και πότε τοποθετείται η δράση της παράστασης; Είναι σύγχρονη, γίνεται τώρα, στη Βενετία. Όχι στην τουριστική, αλλά στη σκοτεινή πλευρά της πόλης, την περίοδο του καρναβαλιού. Μ’ ενδιαφέρει ν’ αναδειχτεί και το παιχνίδι της μάσκας, αλλά μόνο σαν μια απόπειρα μεταφυσικής εικονογράφησης των θεμάτων του έργου. Και το καρναβάλι της Βενετίας δίνει αυτή την ευκαιρία, γιατί αγγίζει το ονειρικό στοιχείο. Δεν είναι σαν του Ρίο ή της Πάτρας, δεν σατιρίζει τα στοιχεία των καιρών με επιθεωρησιακό τρόπο. Είναι καθαρά καλλιτεχνικό. Ο Τρουφαλντίνο είναι συνέχεια νηστικός, στο τέλος όμως βρίσκει την ευτυχία στην αγκαλιά της Σμεραλντίνα. Τελικά ήταν πεινασμένος για αγάπη; Για έρωτα. Είναι ένα καθαρά ερωτικό

Info ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Κρήτης - Γιάννης Κακλέας Υπηρέτης δύο αφεντάδων του Κάρλο Γκολντόνι Ο δαιμόνιος υπηρέτης Τρουφαλντίνο, στην ανάγκη του για επιβίωση, αναλαμβάνει να υπηρετήσει ταυτόχρονα δύο αφεντάδες. Είναι πονηρός και πολυμήχανος, γκαφατζής και αναιδής. Ερμηνεύουν: Βασίλης Χαραλαμπόπουλος, Αλέξανδρος Μυλωνάς, Φαίη Ξυλά, Γιώργος Χρυσοστόμου, Βαγγέλης Χατζηνικολάου, Κίμων Φιορέτος, Μένη Κωνσταντινίδου, Γιώργος Παπαγεωργίου. Ωδείο Ηρώδου Αττικού 29-30 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: €30 (VIP, Ζώνες Α, Β, Γ), €15 (Άνω διάζωμα), €10 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

στοιχείο ο Τρουφαλντίνο. Στην Comedia dell’arte υπάρχουν πρόσωπα αδηφάγα, πεινασμένα για ζωή, με καθαρά επικούρεια στοιχεία και πέρα από κοινωνικές δομές. Αυτό το «καλό» έχουν οι δούλοι, οι υπηρέτες, αυτοί που θα λέγαμε «οι τρελοί» του Σαίξπηρ. Κινούνται στα κοινωνικά στρώματα, χωρίς δεσμεύσεις. Ο Τρουφαλντίνο κινείται από την ανάγκη που έχει για να φάει, για να κάνει έρωτα, να πιει, να διασκεδάσει, αν θέλετε και για να καταστρέψει. Αν προσέξετε μάλιστα τη μάσκα της Comedia dell’arte που προορίζεται γι’ αυτόν, θα δείτε ότι πρόκειται περί ενός δαίμονα. Για μια μετενσάρκωση του Πάνα. Σε ποια από τις διαστάσεις του Τρουφαλντίνο θα θέλατε να δώσει την μεγαλύτερη προσοχή του το κοινό; Ο κεντρικός ήρωας, δεν θέλησε να γίνει υπηρέτης από χόμπι. Είναι η κοινωνική κατάσταση που τον θέλει να υπηρετεί, να είναι βαστάζος, να είναι εργάτης. Αυτό όμως σημαίνει ότι δίνει έναν τεράστιο αγώνα, εκτός κι αν έχουμε χάσει την έννοια της εργασίας και θεωρούμε ότι είναι εύκολο να υπηρετεί κανείς δύο αφεντάδες. Σε όλο το έργο, ο Τρουφαλντίνο περνάει μέσα από μια συνεχή άσκηση, υπερβαίνοντας και τα σωματικά του όρια, όπως στη σκηνή του σερβιρίσματος. Και δείχνει το πόσο δύσκολο είναι να κάνει κάτι τέτοιο ώστε να μπορέσει να ζήσει. Αυτή την περίοδο, ένα θέατρο στις Ηνωμένες Πολιτείες ανεβάζει το ίδιο έργο, με μια μικρή ιδιομορφία: σε διάφορες στιγμές της παράστασης, τα φώτα χαμηλώνουν, υπονοώντας τον χαμηλό προϋπολογισμό της. Πόσο δικαιούται να επέμβει ένας σκηνοθέτης στο έργο που έχει στα χέρια του, με στόχο να σχολιάσει οτιδήποτε τον ενοχλεί;

ΘεΑτρΟ

μΑΣτερ ΣεΦ

Μετενσάρκωση του θεού Πανός, ο κατά Κακλέαν Τρουφαλντίνο έχει αφεθεί στις πλάτες ενός έμπειρου κωμικού ηθοποιού, του Βασίλη Χαραλαμπόπουλου (με τη μαύρη στολή στο στιγμιότυπο από την παράσταση). Στην ένθετη φωτογραφία, ο σκηνοθέτης Γιάννης Κακλέας.

Τα έργα είναι εργαλεία επικοινωνίας. Για μένα υπάρχει απόλυτη ελευθερία και του σκηνοθέτη και του θιάσου. Εμβαθύνοντας στο κείμενο, μπορεί να πειράζει, να αλλάζει, να μετατοπίζει, να προσθέτει και να αφαιρεί ό,τι ακριβώς θέλει. Ο Αντονέν Αρτό έλεγε ότι «τα κείμενα τα αγαπάμε, δεν τα σεβόμαστε». Οι καλλιτέχνες δικαιούνται να βυθίζονται μέσα τους, χωρίς κανένα, κανένα σεβασμό, αλλά με φοβερή αγάπη. Για να δημιουργήσουν μια παράσταση όπως ακριβώς τη θέλουν αυτοί. Υπάρχουν άλλα είδη τέχνης που σας γοητεύουν; Έχετε κάποιο απωθημένο

ΘEATPO

για κάποιο από αυτά; Όλα. Αν είχα πολλές ζωές, θα ήθελα να περάσω από όλες τις μορφές τέχνης. Με γοητεύει ιδιαίτερα ο χορός, ταξιδεύω με το χορό, και έχω πάντα συνεργάτες χορογράφους. Με τρελαίνει ο κινηματογράφος, με τρελαίνει! Πρέπει να δω μία με δύο ταινίες την ημέρα για να έρθω στα ίσα μου. Δεν γράφω, αλλά θαυμάζω τους συγγραφείς, και παίζω κάποια όργανα, άρα θα ήθελα να είμαι και μουσικός. Η επιθυμία μου, το πρότυπό μου από πλευράς τέχνης αλλά και ύπαρξης, είναι ο αναγεννησιακός άνθρωπος. Που μπορεί να κινηθεί μέσα στην επιστήμη, στη φιλοσοφία, και στην τέχνη. s

#23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 27

Υ Ο τ Ι Ο HΧ ΣμΟΥ

κO

ελ ταμπούρα - Orchestre Med Fusion - Λάμια μπεντίουι

απ’ τις πλατείες του ξεσηκωμού Από τον Αντώνη Σακελλάρη

Όταν η φωτιά που συνεπήρε μια σειρά αραβικών κρατών ξεκίνησε από την Τυνησία, τα πολιτικά τραγούδια, απαγορευμένα για χρόνια από το καθεστώς, ξαναβγήκαν στο φως και τραγουδήθηκαν από τα στόματα χιλιάδων εξεγερμένων. Όταν οι πρώτες αμήχανες συγκεντρώσεις στην πλατεία Ταχρίρ γιγαντώθηκαν, πολλοί Αιγύπτιοι μουσικοί έστηναν πρόχειρες σκηνές για να εμψυχώσουν τους Αιγύπτιους που ζητούσαν μια ριζική αλλαγή στις ζωές τους. Αυτή η φωτιά πέρασε τη Μεσόγειο και ξεσήκωσε τους λαούς στην Ισπανία, στην Ελλάδα, και ίσως σύντομα σε όλη τη γειτονιά μας. Στις 17 Ιουνίου στην Τεχνόπολι, θα συναντηθούν οι μουσικές της «επανάστασης του γιασεμιού», οι αρχέγονοι ήχοι που ενσαρκώνουν την κραυγή ελευθερίας των Αιγυπτίων και η μουσική της Μεσογείου, μιας περιοχής που φλέγεται από τη μία άκρη στην άλλη και ξαναβάζει στο πολιτικό προσκήνιο αιτήματα που μας έρχονται από τα βάθη του χρόνου: ελευθερία, κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα. Στα πλαίσια αυτού του αφιερώματος στους ήχους της εξέγερσης των λαών της Μεσογείου, θα εμφανιστούν οι Ελ Ταμπούρα από την Αίγυπτο, η Οrchestre Μed Fusion από την Τυνησία και η Λάμια Μπεντίουι που κατάγεται από την Τυνησία και μένει εδώ και 20 χρόνια στην Ελλάδα. ΑΠΟ τΗν τΥνΗΣΙΑ με ΠΑΘΟΣ Μέλη μιας νεολαίας που ασφυκτιά από τη φτώχεια και την ανελευθερία, αλλά κι ενός κινήματος που τα σάρωσε όλα σε μερικούς μήνες, οι Orchestre Med Fusion παντρεύουν το σάζι και το ούτι με τις ηλεκτρικές κιθάρες και τα ντραμς.

28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

μΟΥΣΙκΗ

Info Ήχοι του Κόσμου Τυνησία-Αίγυπτος: Η μουσική αφύπνιση Η «επανάσταση του γιασεμιού» ταξιδεύει στην Αθήνα έχοντας στις αποσκευές της μουσικές από την Τυνησία και την Αίγυπτο. Συμμετέχουν η Λάμια Μπεντίουι, οι Orchestre Med Fusion και οι Ελ Ταμπούρα. Τεχνόπολις 17 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: Είσοδος ελεύθερη

Οrchestre Μed Fusion Πολιτικά τραγούδια με σάζι και ηλεκτρισμό

ο άλμπουμ τους το ονόμασαν Άρωμα γιασεμιού, ευθεία αναφορά στην εξέγερση που ξεκίνησε μ’ έναν νέο που αυτοπυρπολήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας και έφτασε να ρίξει τον πανίσχυρο μηχανισμό εξουσίας του δικτάτορα Μπεν Αλί. Νέοι σε ηλικία, με σπουδές στη μουσική παράδοση της Τυνησίας αλλά και στις δυτικές μουσικές, οι Orchestre Med Fusion παντρεύουν τους ήχους από το σάζι, το ούτι και τη λύρα με τις ηλεκτρικές κιθάρες, το μπάσο και τα ντραμς. Αποτελούν χαρακτηριστικό δείγμα της πρόσμειξης πολιτισμών, της κοσμικότητας και του Ισλάμ που κάνει τόσο μοναδική τη χώρα αυτή της βόρειας Αφρικής. Μέλη μιας νεολαίας που ασφυκτιά από τη φτώχεια και την ανελευθερία, αλλά κι ενός κινήματος που τα σάρωσε όλα σε μερικούς μήνες, οι Orchestre Med Fusion δεν είχαν τον παραμικρό ενδοιασμό να πάρουν μέρος στις μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις και να αποτυπώσουν αυτό το πνεύμα αντίστασης σε μια μουσική που ενέπνευσε και εμπνεύστηκε από χιλιάδες νέους που κατέκλυαν για πολλές εβδομάδες τους δρόμους και συγκρούονταν με τις δυνάμεις καταστολής. Ο νέος πατριωτισμός των Τυνήσιων διαπνέεται από αιτήματα ελευθερίας και ισότητας και δεν εξαντλείται στον μεγαλοϊδεατισμό του προηγούμενου καθεστώτος. Αυτές οι φωνές του πλήθους υπάρχουν στη μουσική των Orchestre Med Fusion, οι οποίοι τις ντύνουν με ήχους παραδοσιακούς, μεσογειακούς και παγκόσμιους. Οι μάρτυρες, οι διαδηλώσεις και η απελευθέρωση είναι τα δομικά στοιχεία των στίχων και της μουσικής τους. s

μΟΥΣΙκΗ

ΑΠ’ τΗν τΑΧρΙρ ΣτΗν τεΧνΟΠΟΛΙ Ο Ζακαρία Ιμπραχίμ (πάνω αριστερά), ιδρυτής του γκρουπ Ελ Ταμπούρα. Με 22 χρόνια πορεία, το συγκρότημα από την Αίγυπτο δεν δίστασε να παίξει για τους εξεγερμένους κατά του καθεστώτος Μουμπάρακ.

Ελ Ταμπούρα 22 χρόνια και μία στιγμή

στιγμή που παίξαμε μπροστά σε περίπου δύο εκατομμύρια ανθρώπους στην πλατεία Ταχρίρ ήταν η συγκλονιστικότερη στην 22χρονη πορεία μας, λέει ο Ζακαρία Ιμπραχίμ, ιδρυτής του αιγυπτιακού γκρουπ Ελ Ταμπούρα. Αψηφώντας την τρομοκρατία της κυβέρνησης Μουμπάρακ, η απόφαση του σχήματος να παίξουν για τους εξεγερμένους Αιγύπτιους ήταν η κορυφαία στιγμή που απέδειξε ότι ο καλλιτεχνικός κόσμος της χώρας δεν ήταν στο σύνολό του υποταγμένος στις επιταγές του καθεστώτος. Υπήρχαν άνθρωποι έτοιμοι να ρισκάρουν όχι μόνο τις καριέ-

ρες τους, αλλά ίσως και τη ζωή τους για να συμπαρασταθούν στο συνεχώς διογκούμενο κίνημα αντίστασης. Είναι μια μουσική κολεκτίβα που από την αρχή της πορείας της αρνήθηκε τη φτήνια της τρέχουσας αιγυπτιακής μουσικής. Στόχος τους ήταν η αναβίωση των λαϊκών πανηγυριών, των γιορτών όπου οι πρόγονοί τους τραγουδούσαν τους καημούς τους και ξόρκιζαν τις δυσκολίες. Χρησιμοποιώντας πανάρχαια όργανα, προσπαθούν να διασώσουν τα περιφρονημένα εργατικά τραγούδια και να αποτυπώσουν το πνεύμα της επανάστασης του αιγυπτιακού λαού. Για τους Ελ Ταμπούρα, η αντίσταση ήταν εγγεγραμμένη στο μουσικό DNA

τους. Τα αντιστασιακά τραγούδια ήταν πάντα βασικό κομμάτι του ρεπερτορίου τους. Τραγουδάνε για την αντίσταση των Αιγυπτίων ενάντια στους Άγγλους και τους Ισραηλινούς, για τις μάχες του Πορτ Σαϊντ και τη διώρυγα του Σουέζ. Τραγουδάνε επίσης για τους εργάτες και τους φτωχούς, για την καταπίεση και τους αγώνες. Γι’ αυτό πάντα ήταν δυσάρεστοι στο καθεστώς, γι’ αυτό ποτέ δεν τους δόθηκε βήμα στα κυρίαρχα αιγυπτιακά ΜΜΕ, γι’ αυτό δεν δίστασαν να κατέβουν στους δρόμους. Εκεί που οι συμπολίτες τους κρατούσαν πλακάτ, πέτρες και σημαίες, αυτοί κρατούσαν τους ταμπουράδες και τις λύρες τους. Και τραγούδησαν για την ελευθερία. s

[16 Iουνίου 2011] #24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 29

Λάμια Μπεντίουι

Τα τραγούδια της «κλειστής θάλασσας» Το σπίτι όπου μένει η Λάμια Μπεντίουι είναι σαν να αντικατοπτρίζει και την ίδια. Μια λιτή και όμορφη μονοκατοικία που αποπνέει την ελληνική αλλά και την τυνησιακή ταυτότητα της τραγουδίστριας. Σ’ αυτό το μεταίχμιο βρίσκεται από το 1992, όταν πρωτοήρθε στην Ελλάδα με υποτροφία για να συνεχίσει τις οικονομικές σπουδές της. Τελικά όμως, και για καλή μας τύχη, την κέρδισε το τραγούδι, στο οποίο ενσωματώνει όλη τη μεσογειακή κληρονομιά που ενώνει την Ελλάδα, την Ισπανία, την Τυνησία και την Αίγυπτο, μια νοητή γραμμή που ενώνει μουσικές, λαούς και πλατείες. Με αφορμή τη συμμετοχή της στη συναυλία-αφιέρωμα στη μουσική πλευρά του μεσογειακού ξεσηκωμού, τη συναντήσαμε και προσπαθήσαμε να μάθουμε πώς βιώνει τα γεγονότα των τελευταίων έξι μηνών μια Τυνήσια που εδώ και 20 χρόνια ζει στην Ελλάδα.

Τι θα ακούσουμε σ’ αυτή τη συναυλία στην Τεχνόπολι; Είναι ένα μουσικό ταξίδι στη Μεσόγειο. Οι Οrchestre Μed Fusion θα παίξουν τα κομμάτια που έγραψαν και αναδείχθηκαν από την «επανάσταση του γιασεμιού» στη χώρα μου, και οι Ελ Ταμπούρα θα μας μεταφέρουν το μουσικό κλίμα της πλατείας Ταχρίρ. Εγώ, με τους μουσικούς που θα με συνοδεύσουν, θα φτιάξουμε μια γέφυρα που θα ενώνει την αραβική παράδοση με την υπόλοιπη μεσογειακή μουσική. Αυτό που μας ενώνει είναι η αγάπη για τη μουσική· μια μουσική της

Μεσογείου, που πάντα μιλούσε για την καταπίεση και την ελευθερία, ακόμα και σε κομμάτια που μιλάνε φαινομενικά μόνο για τον έρωτα. Πάντα η μεσογειακή μουσική ήταν ένα έμμεσο είδος σχολιασμού των κοινωνικών διαδικασιών και του αντίκτυπου που είχαν αυτές στις ανθρώπινες σχέσεις. Γι’ αυτό, η διεκδίκηση και η προσπάθεια να σπάσει η καταπίεση υπάρχει σχεδόν σε όλα τα τραγούδια που γνωρίζω. Οι ιστορίες που υπάρχουν πίσω απ’ αυτά είναι ένας καθρέφτης της κοινωνίας μας. Διακρίνετε άρα μία κοινή ρίζα της μεσογειακής μουσικής; Δεν είναι εύκολο ν’ απαντήσεις σ’ αυτό. Υπάρχουν πολλές ομοιότητες και πολλές διαφορές. Για παράδειγμα, η πολυφωνία που διακρίνει τη μουσική της ευρωπαϊκής πλευράς δεν απαντά στην αφρικανική πλευρά. Πολλά όργανα που χρησιμοποιούνται στη βόρεια Αφρική δεν έχουν περάσει στην απέναντι πλευρά. Πιστεύω όμως ότι αυτές οι διαφορές είναι τεχνικές και επιφανειακές. Αυτά που μας ενώνουν είναι πολύ περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν. Η Μεσόγειος είναι μια λίμνη, τα λιμάνια της οποίας επικοινωνούσαν μ’ έναν πολύ στενό και ιδιαίτερο τρόπο εδώ και χιλιετίες. Η επικοινωνία αυτή δεν είχε να κάνει μόνο με εμπορεύματα, αλλά κυρίως με ανθρώπους και με τον πολιτισμό που κουβαλάνε. Αν είναι δύσκολο επομένως να μιλήσουμε για έναν κοινό μεσογειακό πολιτισμό, μπορούμε με σιγουριά να πούμε ότι υπάρχει ένα κοινό συναισθηματικό φορτίο που αντικατοπτρίζεται και στη μουσική. Η οικειότητα αυτής της κλειστής θάλασσας είναι στα αυτιά και στα μάτια μου η ίδια, είτε ακούω ένα φλαμένκο, είτε ένα μοιρολόι, είτε τα τραγούδια των Βερβέρων. Αυτή η

ίδια ψυχή εκφράζεται μέσα από τη μοναδική δραματικότητα, τον πόνο, αλλά και την αλεγρία που χαρακτηρίζουν τη μεσογειακή μουσική. Πιστεύετε ότι υπάρχει αυτή η στενή σχέση και ανάμεσα στις κοινωνίες των χωρών της Μεσογείου, όπως αυτές ξεσηκώνονται τον τελευταίο καιρό, η μία μετά την άλλη; Σίγουρα. Μπορεί να φαίνονται πολύ διαφορετικές όλες αυτές οι εξεγέρσεις στη βόρεια Αφρική και οι κινητοποιήσεις στην Ευρώπη, αλλά στο βάθος είναι το ίδιο πράγμα. Οι άνθρωποι και στις δύο πλευρές της θάλασσας ξεσηκώνονται και διεκδικούν τα ίδια πράγματα. Η φτώχεια, η καταπίεση, η κοινωνική ανισότητα, η ανεργία δεν γνωρίζουν σύνορα. Διακρίνω μια πολύ δυνατή σύνδεση ανάμεσα σ’ όλα αυτά τα γεγονότα. Η ανεργία αφορά τόσο τους Ισπανούς και τους Έλληνες, όσο και τους Τυνήσιους και τους Αιγύπτιους. Το ίδιο και η διαφθορά και η κατάχρηση εξουσίας. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ισπανία και στην Ελλάδα, οι νέοι που ξεσηκώνονται επιλέγουν να μείνουν για μέρες στις κεντρικές πλατείες, όπως έκαναν και οι Αιγύπτιοι στην πλατεία Ταχρίρ. Τους τελευταίους μήνες αυτό το επαναστατικό κλίμα μεταφέρεται από τη μία χώρα στην άλλη και δεν ξέρω πότε θα σταματήσει. Πώς βιώσατε την εξέγερση στην Τυνησία που είχε σαν αποτέλεσμα την κατάρρευση του καθεστώτος του Μπεν Αλί; Σαν μια μεγάλη και ευχάριστη έκπληξη. Δεν περίμενα ότι θα γινόταν κάτι τόσο μεγάλο, τόσο σύντομα. Την τελευταία φορά που είχα πάει στην Τυ-

MEΣΟγεΙΟΣ Η Λάμια Μπεντίουι στο σπίτι της στο Θησείο. Εγκλιματισμένη στην Αθήνα, νιώθει την καρδιά της να χτυπά για τα κινήματα κατά των αυταρχικών καθεστώτων της Βόρειας Αφρικής. Οι χώρες γύρω από τη Μεσόγειο αλλάζουν – κι αυτό το τονίζει η μουσική της.

νησία, δεν μπορούσες να καταλάβεις ότι θα γινόταν κάτι τέτοιο. Ο φόβος του καθεστώτος είχε σαν αποτέλεσμα κλειστά στόματα. Η αμφισβήτηση εκφραζόταν μόνο μέσα από τα ανέκδοτα που κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα, τα οποία σατίριζαν με πολύ έμμεσο τρόπο το καθεστώς και την οικογένεια του Μπεν Αλί. Δεν μπορούσα λοιπόν να φανταστώ τις διαστάσεις που θα έπαιρνε μια εξέγερση που ξεκίνησε από έναν νεαρό που αυτοπυρπολήθηκε, ειδικά όπως οργανώθηκε μέσω των κοινωνικών δικτύων. Η τελευταία φορά που στην Τυνησία είχαμε μαζικές κινητοποιήσεις ήταν στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και στις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν το καθεστώς αύξησε σημαντικά τις τιμές βασικών προϊόντων, προξενώντας μεγάλη φτώχεια στο λαό. Αλλά αυτές οι κινητοποιήσεις δεν έφεραν κάποιο αποτέλεσμα. Αντίθετα, η καταστολή τους ήταν πολύ βίαιη. Η αυτοπυρπόληση αυτού του ανθρώπου ήταν η αφορμή. Οι αιτίες ποιες ήταν; Οι ίδιες που κάνουν τους ανθρώπους να εξεγείρονται παντού στον κόσμο. Η καταπίεση της ελεύθερης έκφρασης, η διαφθορά του καθεστώτος και η ανισότητα, ενώ ο πλούτος που κυκλοφορούσε στη χώρα ήταν πολύ μεγάλος. Απλά, αυτόν τον πλούτο τον εκμεταλλεύονταν μόνο λίγοι καθεστωτικοί. Η αλυσίδα των γεγονότων οδήγησε σ’ αυτό το ξέσπασμα την πιο κατάλληλη στιγμή. Το ποσοστό ανεργίας ήταν τεράστιο. Οι νέοι στη Τυνησία ήταν πολύ περισσότεροι από τους ηλικιωμένους. Η μόρφωσή τους είναι πολύ υψηλή, αλλά την ίδια ώρα είναι εγκλωβισμένοι στην ίδια τους τη χώρα, στην οποία δεν μπορούν να βρουν δουλειά. Και δεν μπορούν να πάνε σε καμία άλλη χώρα, γιατί στην Ευρώπη δεν τους δέχονται και ο Μπεν Αλί έκλεισε τα σύνορα και έκοψε τις σχέσεις της Τυνησίας με τις υπόλοιπες αφρικανικές χώρες. Όλες αυτές οι αιτίες ήταν λογικό να οδηγήσουν σ’ αυτή την έκρηξη, τώρα που βλέπω τα γεγονότα εκ των υστέρων και από απόσταση. Και πάλι όμως, δεν ξέρω αν αυτό το ξέσπασμα μπορεί να ονομαστεί επανάσταση. Δεν υπήρξε ένα κοινό αίτημα για ριζική αλλαγή του συστήματος, αλλά μόνο για την πτώση του καθεστώτος του Μπεν Αλί. Τώρα, μετά την εξέγερση, πώς βλέπετε τις εξελίξεις στην Τυνησία; Κρατάω κάποιες επιφυλάξεις. Τώρα που κατέρρευσε το καθεστώς και οι άνθρωποι μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα, ακούγονται πολλές και διαφορετικές απόψεις για το πού πρέπει να πάει η χώρα. Εγώ ελπίζω να μην επικρατήσουν οι ισλαμιστές. Όσο κι αν μου λένε πολλοί φίλοι μου ότι το ισλαμιστικό κίνημα στην Τυνησία είναι πολύ πιο προοδευτικό από αυτά στις υπόλοιπες αραβικές χώρες, εγώ φοβάμαι. Φοβάμαι κυρίως για τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους και για τα δικαιώματα. Κυρίως για τα δικαιώματα των γυναικών. Δεν θέλω να γυρίσει η Τυνησία δεκαετίες πίσω. Ελπίζω ότι δεν θα χαθούν όλα τα δικαιώματα που έχουν κατακτηθεί. Πιστεύετε ότι οι πρόσφατες κινητοποιήσεις των «αγανακτισμένων» έχουν κάποια σύνδεση με τα κινήματα στις αραβικές χώρες; Ίσως, αλλά δεν ξέρω τι μορφή θα πάρουν αυτές οι συγκεντρώσεις στο Σύνταγμα και αλλού. Είναι καλό που διαδηλώνει ο κόσμος, αλλά μου φαίνεται ότι δεν θα έχει μεγάλη διάρκεια. Νομίζω ότι η ελληνική κοινωνία δεν βράζει αρκετά και ότι δεν διοχετεύει την αντίδρασή της στη σωστή κατεύθυνση με σταθερότητα και επιμονή. Αυτό που πρέπει να γίνει, κατά τη γνώμη μου, είναι αυτές οι κινητοποιήσεις να πάρουν πανευρωπαϊκό χαρακτήρα, έτσι ώστε ν’ αποκτήσουν δύναμη στα κέντρα των αποφάσεων και όχι μέσα στα σύνορα της κάθε χώρας.

Υ Ο τ Ι Ο Χ H ΣμΟΥ

κO

Πώς έχει εξελιχθεί η κατάσταση στην Αθήνα απ’ όταν πρωτοήρθατε μέχρι σήμερα; Αυτό μου προκαλεί μεγάλη θλίψη. Η Αθήνα δεν είναι αυτή που ήταν πριν από 20 χρόνια. Η κατάσταση στο κέντρο είναι αρρωστημένη. Εγώ φοβάμαι να κυκλοφορήσω, αλλά νομίζω ότι και όλοι οι άλλοι φοβούνται. Φοβάμαι την εγκληματικότητα, αλλά και τους ρατσιστές. Το κράτος έχει τεράστια ευθύνη γι’ αυτή την κατάσταση. Άφησε το κέντρο της Αθήνας να γίνει γκέτο. Δεν είχε καμία μεταναστευτική πολιτική, δεν προσπάθησε να ελέγξει καθόλου τα ναρκωτικά και τώρα δεν μπορεί να ελέγξει τις αντιδράσεις. Ελπίζω ότι ακόμα και τώρα, θα καταλάβουν πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση και θα πάρουν μέτρα. s

ΥΠΟ τΟ ΒΛεμμΑ τΟΥ ΣΩτΗρΟΣ Κάτω από την εικόνα του Χριστού, ο ηλικιωμένος που πρωταγωνιστεί υφίσταται τις συνέπειες της ακράτειάς του. Η φθορά του σώματος υποβάλλει τη φθορά ακόμα και των πιο στενών σχέσεων – ή μήπως τις ενδυναμώνει; Η πιο χαρακτηριστική σκηνή της παράστασης Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού.

Info Ρομέο Καστελούτσι Societas Raffaello Sanzio Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού Ένας γέρος πατέρας με τον γιο του κι ένας πίνακας με τον Υιό του Θεού είναι τα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο πρωτοπόρος Ρομέο Καστελούτσι για να προσεγγίσει την εικόνα του Χριστού και να αναζητήσει πρωτογενείς εικόνες και σύμβολα. Πειραιώς 260, Κτίριο Η 22-25 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: €25, €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

ρομέο καστελούτσι

Δεν είσαι ο ποιμένας μου Δυο χρόνια μετά τη Θεία Κωμωδία, ο Ρομέο Καστελούτσι και η θεατρική ομάδα του, οι Societas Raffaello Sanzio, ξαναβρίσκονται στο Φεστιβάλ Αθηνών, για μια παράσταση πολυεπίπεδη, που θα μπορούσε να είναι μια ρεαλιστική ιστορία των ανθρώπινων ορίων, ένα θεατρικό δοκίμιο για την ουσία του Θεού και της πίστης, ένα έργο που στοχεύει στην πρόκληση… Δεν είναι τίποτα απ’ όλα αυτά – κι ας μπλέκονται στοιχεία από είδη και ύφη, που δεν συνηθίζονται στο θέατρο. Για να προσεγγίσουμε την παράσταση Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού, προσφύγαμε στις απόψεις του καθηγητή Τζο Κέλλεχερ – ο οποίος, εκτός των άλλων, περιγράφει μια αισθητική αλλά και σωματική εμπειρία, στην οποία δεσπόζει η σχέση ενός πατέρα που πάσχει από ακράτεια και του γιου του, αλλά και των θνητών με τον Θεό.

Από τη Νίκη Ορφανού

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ Ο ΘΕΟΣ Για τον Ρομέο Καστελούτσι, το θέατρο έχει πάντα να κάνει μ’ ένα θεολογικό πρόβλημα. Κι αυτό είναι το πρόβλημα της παρουσίας (ή της απουσίας) του Θεού. Ανάμεσα στο Θεό και το θέατρο, βρίσκεται το ζώο. «Αυτό το ζώο, που εξόρισε από τη σκηνή η τραγωδία, πρέπει να το επιστρέψουμε στη σκηνή», υποστηρίζει ο Ρομέο Καστελούτσι σε μια συνέντευξή του, αρκετά χρόνια πριν. «Έτσι μόνο θα επιστρέψουμε στις θεολογικές ρίζες του θεάτρου». Η σχέση ανάμεσα στον Θεό, το ζώο και το θέατρο τον απασχολεί ακόμα. Και κάτι περισσότερο: σ’ αυτή τη σχέση μπορούμε να εντοπίσουμε την ουσία του θεάτρου που κάνει ο Ρομέο Καστελούτσι με τους Societas Raffaello Sanzio. Το ζώο επιστρέφει πάντα, είτε ως τετράποδο (όπως στην Κόλαση, το πρώτο μέρος της Θείας Κωμωδίας, που ξεκινά με την τρομαχτική εικόνα λυκόσκυλων που επιτίθενται στον καλλιτέχνη, ο οποίος στέκεται ακίνητος στη μέση ενός τεράστιου, άδειου χώρου), είτε κρυμμένο στο ψυχικό υλικό των χαρακτήρων του (όπως γίνεται στο Καθαρτήριο). Το ζώο που εμφανίζεται στη σκηνή είναι ένα σύμβολο, όπως είναι και το πρόσωπο του Χριστού, που δεσπόζει για μια ακόμη φορά σ’ αυτή την τελευταία δουλειά του Ρομέο Καστελούτσι: ένα υπερμέγεθες πορτρέτο στη μέση της σκηνής – κι ένα βλέμμα σταθερά καρφωμένο πάνω στους θεατές. Αυτό το βλέμμα δεν λείπει ποτέ. Είναι

το βλέμμα του ηθοποιού, είναι το βλέμμα των θεατών, είναι το βλέμμα του Χριστού. Πάντα υπάρχει κάποιος που κοιτάζει. «Είμαστε μόνιμοι θεατές. Αυτή είναι η νέα συνθήκη για την ανθρωπότητα», λέει ο Καστελούτσι. Αυτό το βλέμμα δεν είναι χάδι, δεν αφήνει κανέναν αλώβητο. Το βλέμμα του θεατή, για παράδειγμα, «σταυρώνει» τον ηθοποιό: είναι μια κατάσταση στην οποία ο ηθοποιός υποφέρει. Ή, με άλλα λόγια, ένα Πάθος. Και εμείς ως θεατές, με τη σειρά μας, υποφέρουμε κάτω από το διαπεραστικό βλέμμα του Χριστού.

ρότερα λημέρια: παρακολουθούν τηλεόραση, ασχολούνται με τη μόδα, παίζουν με τις τεχνολογίες του θεάματος. Μαθαίνουν να πείθουν, να εξαπατούν. Κι όταν το κάνουν καλά, χαίρονται γιατί νομίζουν ότι κάνουν τέχνη. Οι Societas Raffaello Sanzio μιλούν μέσα από τα έργα τους, εδώ και τριάντα χρόνια, για ακριβώς αυτό: πώς δηλαδή το βλέμμα χρησιμοποιείται στο θέατρο για να εξαπατήσει. Στόχος τους είναι να το κάνουν αυτό φανερό σε όλους, να ξεσκεπάσουν την απάτη. Όχι με μπρεχτικές τεχνικές όμως, ίσα ίσα. Αυτό που

πάρχει πάντα μια εικόνα που δεν μπορείς να αποκρυπτογραφήσεις: είναι η σκιά της εικόνας που βρίσκεται μπροστά σου. Η φράση αυτή, που ανέσυρα από κάποια παλιά συνέντευξη του Ρομέο Καστελούτσι, νομίζω ότι μιλάει για την τελευταία του δουλειά με τον αινιγματικό τίτλο Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού (On the Concept of the Face, Regarding the Son of God), περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη. Σ’ αυτήν, όπως και στη Θεία Κωμωδία που είχαμε την ευκαιρία να δούμε κατά τη διάρκεια του Ελληνικού Φεστιβάλ το 2009, ο Ρομέο Καστελούτσι συνθέτει μια κόλαση: αλλά εδώ δεν έχουμε μια κόλαση μεταφυσική αλλά απείρως πραγματική, που τελειώνει (ή αρχίζει) με μια έκρηξη η οποία παρασέρνει τους πάντες, χωρίς διάκριση. Τις φιγούρες του έργου, τα σύμβολα, τους ίδιους τους θεατές. Ο Ρομέο Καστελούτσι και οι Societas Raffaello Sanzio δεν φοβούνται να θέτουν, στα τριάντα περίπου χρόνια της πορείας τους, δύσκολα ερωτήματα, να ανιχνεύουν τα όρια του φόβου, να εξερευνούν πώς βιώνουμε τον αληθινό ή τον φανταστικό μας χρόνο. Οι όποιες απαντήσεις, όμως, είναι καθαρά υπόθεση του καθενός και της καθεμιάς μας…

Το θέατρο του Καστελούτσι χτίζεται ακριβώς πάνω σ’ αυτό το βλέμμα: ένα βλέμμα προς τα έξω, στον κόσμο, αλλά και προς τα μέσα, προς τον εαυτό μας. Όποιος όμως πιστεύει ότι μια «προσεκτική ματιά» πάνω στο θέμα του βλέμματος θα αποκαλύψει την αλήθεια για τη φύση του κόσμου και του ανθρώπινου όντος, μάλλον θα απογοητευτεί. «Αν θέλετε αλήθεια, ψάξτε στα βουνά, όχι στο θέατρο», επιμένει ο Καστελούτσι, που πιστεύει ότι η ηθική του καλλιτέχνη είναι ανάλογη μ’ εκείνη ενός κοινού διαφημιστή! Κι αυτό γιατί οι άνθρωποι που κάνουν θέατρο συχνάζουν στα χει-

34 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

προτείνουν είναι πολύ πιο ανησυχητικό από μια τεχνική ενδοσκόπησης. Δεν προσπαθούν να καταστρέψουν την (αυτ)απάτη του ρεαλισμού. Μπολιάζουν τα έργα τους με ισχυρές δόσεις ρεαλισμού, με υπερβολικές δόσεις ρεαλισμού. Τελικά, ο ρεαλισμός στην υπερβολή του απειλεί να διαλύσει την όποια αίσθηση ρεαλισμού. Η εικόνα του Χριστού είναι ένα καλό παράδειγμα. Εμείς, το κοινό, είμαστε βέβαιοι ότι αυτό που βλέπουμε είναι μια εικόνα του Χριστού. Ξέρουμε ότι είναι ο Χριστός, τον αναγνωρίζουμε. Αλλά, την ίδια ώρα, δεν καταλαβαίνουμε τι συμ-

βαίνει: από που ήρθε; γιατί είναι εδώ; γιατί μας κοιτάζει; Και η σιγουριά μας μετατρέπεται σιγά σιγά σε όχημα αμφιβολίας, ακριβώς γιατί νιώθουμε ότι βρισκόμαστε στον λάθος τόπο τη λάθος στιγμή. Υπάρχει η αίσθηση ότι κάτι πάει στραβά, κάτι παράξενο υπάρχει και ξεκινά από την εικόνα. Είναι όντως ο Χριστός; ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΝΕΙΣ ΟΤΑΝ ΑΜΦΙΒΑΛΛΕΙΣ Σύμφωνα με τον Καστελούτσι, αυτή η αμφιβολία είναι ο λόγος για τον οποίο κάνουμε θέατρο. Παραδόξως, είναι κάτι που δεν μπορεί να κατασκευαστεί ούτε με το κοινό ούτε καν με τους ίδιους τους ηθοποιούς. «Δεν μπορείς να πεις στον ηθοποιό: κοίτα, εδώ παίζεις την αμφιβολία!», εξηγεί ο σκηνοθέτης. Αντιθέτως, όλη η δουλειά της ομάδας βασίζεται στην ακρίβεια, στον σωστό συντονισμό – και αυτό ακριβώς είναι που ανοίγει τις πύλες της αμφιβολίας. «Μόνο μέσα από την εικόνα μιας φιγούρας συγκεκριμένης είναι δυνατό να ανοιχτούμε στην αμφιβολία». Όλα αυτά –το ζώο, ο Θεός, η εικόνα, το βλέμμα– είναι ουσιαστικά συστατικά ώστε να κατανοήσουμε τι είδους θέατρο κάνουν οι Societas Raffaello Sanzio. Σ’ αυτό το σύμπαν, κεντρική θέση έχει ο θεατής. Αυτός είναι, για τον Ρομέο Καστελούτσι, η αρχή και το τέλος μιας παράστασης. Ο θεατής έχει πάντα ρόλο, χωρίς όμως αυτός ο ρόλος να είναι προκαθορισμένος ή ξεκάθαρος. Εξαρτάται πάντα από τον ίδιο, και αυτό είναι κάτι που γίνεται ολοφάνερο στη δουλειά που θα δούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών. Γι’ αυτό και ο ίδιος αρνείται να μιλήσει για το «μήνυμα», να ανοίξει τα χαρτιά του. Η μόνη οπτική που έχει σημασία είναι αυτή του θεατή. Ο θεατής που έχω διαλέξει δεν είναι άλλος από τον Τζο Κέλλεχερ, έναν από τους κορυφαίους ακαδημαϊκούς της Βρετανίας και επικεφαλής του τμήματος «Drama, Theatre and Performance» στο Πανεπιστήμιο Roehampton του Λονδίνου. Είναι επίσης ο άνθρωπος που υπογράφει, μαζί με τον Νίκολας Ριντάουτ, μια από τις καλύτερες μελέτες πάνω στο θέατρο των Societas Raffaello Sanzio (The Theatre of Societas Raffaello Sanzio) γραμμένη υπό την μορφή συζητήσεων με τους βασικούς δημιουργούς της ομάδας: τον Ρομέο Καστελούτσι, την αδελφή του Κλαούντια και την Κιάρα Γκουίντι.

ΜΙΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Στην τηλεφωνική μας συνομιλία, ο Τζο Κέλλεχερ εξηγεί: «Είδα την παράσταση πολλές φορές, και σε διαφορετικούς χώρους. Μπορώ να μιλήσω γι’ αυτά που θυμάμαι, αυτά που είδα και αυτά που άκουσα. Επίσης, μπορώ να προσπαθήσω να μιλήσω για το τι σήμαινε αυτή η δουλειά για μένα προσωπικά. Μην περιμένετε όμως να σας πω τι είναι αυτή η δουλειά. Δεν το έχω ξεκαθαρίσει ακόμα».

ΘEATPO

ΦΘΟρΑ

Ο πατέρας λερώνεται συνεχώς, ο γιος τον καθαρίζει αγόγγυστα – αλλά ώς πότε; Ακόμα μια σκηνή από τη νέα παράσταση του Ρομέο Καστελούτσι (απέναντι, φωτογραφημένος πριν από δύο χρόνια στην Αθήνα), που παρουσιάζεται στο Φεστιβάλ Αθηνών.

Περιγράφει την παράσταση ως εξής: «Δεν υπάρχουν τοίχοι, μόνο έπιπλα. Είναι άσπρα, μεταμοντέρνα, πρακτικά, συνθέτουν την εικόνα ενός προσεγμένου διαμερίσματος. Υπάρχει ένας ηλικιωμένος. Φοράει μια ρόμπα και παρακολουθεί τηλεόραση. Ο δεύτερος άντρας που εμφανίζεται, με κοστούμι, είναι νεότερος. Φανταζόμαστε ότι πρόκειται για πατέρα και γιο. Ο διάλογος είναι στα ιταλικά, αλλά δεν έχει καμία σημασία αν καταλαβαίνεις τις λέξεις ή όχι. Καταλαβαίνεις έτσι κι αλλιώς. Ο νεότερος άνδρας, ο γιος, ετοιμάζεται να βγει. Μια στιγμή πριν να το κάνει, ο πατέρας τα κάνει πάνω του. Είναι μια πολύ φυσιολογική στιγμή, αντιλαμβανόμαστε αμέσως ότι είναι κάτι που συμβαίνει συχνά. Δεν υπάρχει πρόβλημα, ο γιος ξέρει ακριβώς τι να κάνει. Φέρνει το νερό, τις πετσέτες, καθαρίζει προσεκτικά τον πατέρα, καθαρίζει τον χώρο. Παρακολουθούμε μια ρουτίνα. Όλα είναι έτοιμα, ο γιος ετοιμάζεται να βγει και πάλι, και ο πατέρας τα ξανακάνει πάνω του. Και αυτό συμβαίνει ξανά και ξανά, για σαράντα πέντε με πενήντα λεπτά. Μόνο που όσο περνάει η ώρα, τόσο η κατάσταση γίνεται πιο απελπιστική για τις δύο φιγούρες. Ταράζονται και οι δύο, τελικά ο πατέρας ξεσπά σε δάκρυα και η σκηνή γεμίζει σκατά. Και τότε, ως θεατής, ξέρεις ότι τα σκατά είναι ένα σύμβολο για τη σχέση μεταξύ τους. Είναι αυτό που κρατάει αυτούς τους δύο μαζί. »Την ίδια ώρα που συμβαίνουν όλα αυτά, υπάρχει στη μέση της σκηνής ένα τεράστιο αντίγραφο της εικόνας του Χριστού του Ιταλού καλλιτέχνη Αντονέλο ντα Μεσίνα. Απλώς υπάρχει εκεί, χωρίς φανερό λόγο, χωρίς κάποιο σχόλιο. Η λέξη “Ιησούς” διακρίνεται μέσα από κοψίματα στον καμβά. Ο τεράστιος Ιησούς φαίνεται να κοιτάζει, σταθερά, εμάς. Τελικά η εικόνα γεμίζει δάκρυα και περιττώματα – και καταστρέφεται. Εμφανίζονται οι λέξεις “You are my shepherd” (είσαι ο ποιμένας μου) αλλά από κάποιες πλευρές μπορεί να διαβαστεί και ως “You are not my shepherd” (δεν είσαι ο ποιμένας μου). »Μπαίνω στο δεύτερο σημείο, να μιλήσω για το τι σημαίνει αυτή η δουλειά για μένα. Με ενδιαφέρει, πρώτα απ’ όλα, η σχέση ανάμεσα στον πίνακα και στο κοινό. Όταν, π.χ., διαβάζουμε “είσαι ο ποιμένας μου” ή το αντίθετο, αναρωτιέμαι: ποιος είναι ο ομιλητής, ποιος τη λέει αυτή τη φράση; Μπορούμε να φανταστούμε διαφορετικές απαντήσεις, ότι δηλαδή είναι ίσως οι θεατές που το λένε αυτό – ή ίσως να το σκέφτονται μόνο και η σκέψη να προβάλλεται ξαφνικά μπροστά στα μάτια όλων μας, ξεσκεπάζοντάς μας. Ή, ίσως, η φράση να έρχεται αντίθετα από τη σκηνή, από το ίδιο το πρόσωπο του Ιησού. Ή, ακόμα, ότι είναι ένα κομμάτι ανείπωτου διαλόγου ανάμεσα στις δυο φιγούρες του έργου, τον πατέρα και τον γιο. Υπάρχει μια εσκεμμένη αμφισημία. Υπάρχει αμφισημία για το ποιος είναι εκεί για ποιον.

»Ξέρω ακριβώς γιατί είμαι εκεί – ή έτσι τουλάχιστον νομίζω πριν σκοτεινιάσουν τα φώτα. Έχω αγοράσει ένα εισιτήριο για να έχω το προνόμιο να καθίσω σε μια συγκεκριμένη θέση και να παρατηρήσω ένα θέαμα που έχει δημιουργηθεί για τους θεατές, για το κοινό. Αλλά λίγες στιγμές αφού κλείσουν τα φώτα, διαπιστώνω ότι δεν είναι εύκολο να δώσω απάντηση σε τίποτα. Παίζω εν αγνοία μου κάποιο ρόλο; Για ποιον έχει δημιουργηθεί το θέαμα; Μπροστά από την τεράστια εικόνα του Χριστού αναρωτιέμαι: ποιος παρατηρεί ποιον; Αναρωτιέμαι επίσης: ποιος φροντίζει ποιον; ο γιος που καθαρίζει τον πατέρα; ή ο πατέρας που έχει σίγουρα κάνει το ίδιο για το γιο στο παρελθόν; »Σκέφτομαι ότι η εικόνα του Χριστού είναι αμφίσημη και για έναν άλλο λόγο. Είναι μια εικόνα θρησκευτική και, ταυτόχρονα, ένα έργο τέχνης που δημιουργήθηκε σε μια συγκεκριμένη εποχή. Αυτή η εικόνα, που βρίσκεται απέναντί μας, μας κοιτάει άραγε, μας απευθύνεται; Ή βρίσκεται απλώς εκεί; Ως μια εικόνα με ιστορία (και θρησκευτικά νοήματα), αναρωτιέμαι αν είναι εκεί, στη σκηνή, ως μια “τεχνική πειθούς”. Για να με κάνει να σκεφτώ κάτι, ή να αμφιβάλλω για κάτι. Το πετυχαίνει: αμφιβάλλω για όλα. »Ίσως, όμως, αυτό που με απασχολεί περισσότερο απ’ όλα ενώ βλέπω την παράσταση να είναι ο τρόπος που βιώνω το χρόνο. Πάνω στη σκηνή, η δράση εξελίσσεται σε αληθινό χρόνο –ή σε μια αυταπάτη αληθινού χρόνου– με όλες αυτές τις μικρές στιγμές που συνθέτουν το δράμα, τον πατέρα δηλαδή που λερώνεται, τον γιο που τον καθαρίζει κ.λπ. Ξαφνικά όμως συνειδητοποιώ ότι, ταυτόχρονα, υπάρχει κι ένας άλλος χρόνος, ένας φανταστικός χρόνος που λαμβάνει χώρα στο μυαλό μου: είναι ο χρόνος της ζωής των δύο μορφών όταν δεν είμαι εγώ μπροστά. Γιατί αυτό που εξελίσσεται μπροστά μας μπορεί και να είναι η μόνη φορά, υποψιαζόμαστε όμως ότι πιθανόν να μην είναι. Πιθανόν να είναι κάτι που επαναλαμβάνεται διαρκώς, κάθε μέρα, μια καθημερινή ρουτίνα. Αυτός ο φανταστικός χρόνος, με τον οποίο συμπληρώνουμε τον αληθινό, δίνει μια άλλη διάσταση στις μορφές (και αυτό που συμβαίνει εκεί, επί σκηνής, με τον πατέρα να λερώνεται και τον γιο να καθαρίζει, χάνει την “ελαφρότητά” του). Έχουμε όμως και έναν άλλον χρόνο ο οποίος συνδέεται με την εικόνα του Χριστού, μια εικόνα που έρχεται από το παρελθόν και φέρει ιστορικές, αισθητικές, πολιτικές και θρησκευτικές αναφορές. Έχουμε δηλαδή έναν τρίτο χρόνο, που δίνει την προοπτική του αιώνιου. »Αυτή τη δουλειά του Καστελούτσι την καταλαβαίνω λοιπόν ως μια σχέση ανάμεσα στους τρεις αυτούς χρόνους. Κάπου εκεί, ανάμεσά τους, βρίσκω εγώ, ο θεατής, τον εαυτό μου. Και αυτό είναι που με συγκινεί στο θέαμα του Καστελούτσι – και όχι το ίδιο το δράμα του πατέρα που χέζεται». s

36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

υτό που καταφέρνει ο Ρομέο Καστελούτσι σε κάθε του δουλειά ανεξαιρέτως, είναι να προκαλεί εντελώς διαφορετικές αντιδράσεις στους θεατές – και σ’ αυτό συμφωνούν όλοι. Στο Περί της έννοιας του προσώπου του Υιού του Θεού, κάποιοι ανταποκρίθηκαν στο θέμα των σχέσεων ανάμεσα στον πατέρα και τον γιο, βλέποντας σ’ αυτήν ένα αρχέτυπο και μια «βαθιά ανθρώπινη ιστορία». Άλλοι βρήκαν αλληγορίες θρησκευτικές ή πολιτικές και κάποιοι άλλοι απλώς ενοχλήθηκαν. Υπήρξαν και ορισμένοι, βέβαια, που ασχολήθηκαν με πιο... απτές πλευρές της παράστασης, όπως ο συντάκτης της βρετανικής εφημερίδας Guardian, ο οποίος, κάτω από τον τίτλο «Χριστέ μου... τι είναι αυτή η μπόχα;», μένει κυρίως στο θέαμα των ανθρώπινων απεκκρίσεων πάνω στη σκηνή: «Είναι ένα προκλητικό έργο για τη μεταφυσική των ακαθαρσιών, ή με άλλα λόγια, για το πνεύμα των σκατών», γράφει καταφεύγοντας στο γνωστό βρετανικό χιούμορ (ξεκαθαρίζοντας, ωστόσο, ότι δεν χρησιμοποιούνται αλη-

θινά περιττώματα αλλά ένα ειδικά κατασκευασμένο σκουρόχρωμο υλικό που έχει την όψη, αλλά και την οσμή, των ανθρώπινων περιττωμάτων). Είναι γεγονός ότι η εικονοκλαστική γραφή του Ρομέο Καστελούτσι, που ξεκίνησε την καριέρα του ως ζωγράφος, προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα στο κοινό και συχνά σοκάρει με τα τολμηρά του περιεχόμενα και τις εικόνες Αποκάλυψης. Οι Societas Raffaello Sanzio, πάντως, η ομάδα που ίδρυσε ο καλλιτέχνης με την αδελφή του Κλαούντια, το 1981, δεν θεωρούν ότι καθιερώθηκαν διεθνώς γι’ αυτό. Ετοιμάζουν ακόμα τις παραγωγές τους από τη βάση τους στην Τσεζένα, στην περιοχή Εμίλια-Ρομάνια της βόρειας Ιταλίας, ενώ αφιερώνουν κι ένα μεγάλο μέρος του χρόνου τους σε ευρωπαϊκές και διεθνείς τουρνέ. Αυτό ξεκίνησε στις αρχές τις δεκαετίας του 1990, όταν οι παραγωγές τους άρχισαν να μπαίνουν στο δίκτυο των ευρωπαϊκών θεάτρων και των φεστιβάλ. Η πρώτη τους μεγάλη επιτυχία ήταν ο Ιούλιος Καίσαρ, το 1997, μια διασκευή του γνωστού έργου του Σαίξπηρ. Η αρχαία Ρώμη είναι πλημμυρισμένη από

ΘEATPO

εικονοκλάστης, προκλητικός ή μαζοχιστής; 5

μΙΑ ζΩΗ ΘεΑτρΟ Στιγμιότυπα από παραστάσεις της ομάδας του Ρομέο Καστελούτσι Societas Raffaello Sanzio: 1. Tragedia Endogonidia, παράσταση του 2001, όπως παίχθηκε το 2009 στο Βουκουρέστι. 2. Hey Girl, 2008. 3. Storia dell’ Africa, μια περφόρμανς 13 λεπτών, 2009.

ανατριχιαστικά, ανορεξικά, και κάποιες φορές παραμορφωμένα, κορμιά, ενώ τον Μάρκο Αντώνιο ερμήνευσε ένας καρκινοπαθής, αποδίδοντας τον διάσημο μονόλογο του έργου με φωνή που έβγαινε μέσα από ένα μηχάνημα υποστήριξης στην βάση του λαιμού του. Δύο χρόνια αργότερα, οι Societas Raffaello Sanzio παρουσίασαν τη Γένεση: έναν φανταστικό κόσμο που θυμίζει Άουσβιτς, όπου πλέκονται μαζί επεισόδια και εικόνες από τη Βίβλο. Στο θέαμα συμμετείχαν και κάποια από τα έξι παιδιά του Ρομέο Καστελούτσι, κάτι που επανέλαβε και σε επόμενες παραγωγές του. Από νωρίς, το μανιφέστο της ομάδας ήταν αρκετά παράξενο: «Η δουλειά μας βασίζεται στην ιδέα της αθανασίας. [...] Φτιάχνουμε μια παράσταση που μπορεί να προστατευθεί από το χρόνο, όπως ακριβώς κι ένα μάρμαρο. Το πετυχαίνουμε, γιατί φροντίζουμε η δουλειά μας να είναι ήδη νεκρή [...] κι έτσι μπορεί και ακυρώνει το χρόνο. Κάθε φορά, κατασκευάζουμε ένα πτώμα». Η πιο φιλόδοξη δουλειά τους υπήρξε όμως το Tragedia Endogonidia, το 2001.

ΘEATPO

5. The Cryonic Chants, μια συνεργασία των Socìetas Raffaello Sanzio με τον Σκοτ Γκίμπονς, 2009.

4. Πάρσιφαλ, μια απόδοση της όπερας του Βάγκνερ, 27 Ιανουαρίου 2011, στις Βρυξέλλες.

Ήταν ένα πρότζεκτ τριών χρόνων που περιελάμβανε μια σειρά πρωτότυπα θεάματα, παραγγελίες από διαφορετικές πόλεις (ανάμεσα στις οποίες το Βερολίνο, η Ρώμη, το Λονδίνο και οι Βρυξέλλες), οι οποίες ενσωματώνονταν, τρόπον τινά, στο θέαμα, γίνονταν δηλαδή μέρος του θέματος του κάθε θεάματος. Επρόκειτο για φουτουριστική τραγωδία, με πολλές αναφορές στη βίαιη ιστορία της Ευρώπης. Μελετώντας κανείς τη δουλειά των Societas Raffaello Sanzio διαπιστώνει ότι δεν είναι μόνο οι ίδιες οι παραγωγές τους που έχουν ενδιαφέρον, αλλά και η δημιουργική διαδικασία τους. Ο Ρομέο Καστελούτσι, σε αντίθεση με τους περισσότερους σκηνοθέτες του κόσμου, δεν πιστεύει ότι οι πρόβες τελειοποιούν μια δουλειά. Μάλλον το αντίθετο: όσο λιγότερες πρόβες, τόσο το καλύτερο! Έτσι, ενώ συνήθως ένα θεατρικό θέαμα αναπτύσσεται μέσα από τις συνεχείς πρόβες, στην περίπτωση του Καστελούτσι αναπτύσσεται μέσα από τη συρρίκνωση, το μάζεμα. Η δημιουργική εργασία ξεκινά με τους καλλιτέχνες να κρατούν σημειώ-

6. Κόλαση, από τη Θεία Κωμωδία, που παρουσιάστηκε πρόπερσι στο Φεστιβάλ Αθηνών.

σεις και να μαζεύουν το υλικό. «Όταν φτάνουμε στο σημείο να είμαστε έτοιμοι για πρόβες», εξηγεί ο Ρομέο Καστελούτσι, «παίρνουμε μια βαθιά ανάσα και αρχίζουμε να ψαλιδίζουμε. Βρίσκουμε στις σημειώσεις μας ένα κατεβατό ιδεών, πολλές φορές μπερδεμένων. Στις πρόβες γίνεται το ξεκαθάρισμα, αποφασίζουμε για το τι θα μείνει και τι θα φύγει. Δεν υπάρχει χώρος για αυτοσχεδιασμούς ούτε για ιδέες της τελευταίας στιγμής. Επίσης, κανένας καινούργιος ηθοποιός δεν θα προστεθεί όσο κάνουμε πρόβες». Όσο για τους ηθοποιούς, έρχονται στις πρόβες με ήδη σχηματισμένες “πραγματικότητες”, τις οποίες φορούν σαν γάντια. Δεν υπάρχει η συνήθης διαδικασία της άσκησης του ηθοποιού: είναι ήδη έτοιμοι, με το ένα πόδι μέσα στο έργο. Οι πρόβες μοιάζουν λοιπόν με τεχνικές δοκιμές των σκηνικών ή των φώτων. Ο σκηνοθέτης είναι σαφής: «οι ηθοποιοί δεν χρειάζεται να δαμαστούν, γιατί είναι ήδη αυτό που πρέπει να είναι στην παράσταση». Υπάρχει κι ένα άλλο στοιχείο σ’ αυτή τη διαδικασία που έχει ιδιαίτερο ενδια-

φέρον: για τον Καστελούτσι και τους συνεργάτες του, οι πρόβες είναι μια διαδικασία αντίδρασης σ’ ένα συγκεκριμένο ερέθισμα. Το ερέθισμα είναι πάντα η παραγωγή που έχει προηγηθεί. Αυτή έχει αφήσει πίσω της διάφορες σκέψεις ή ερωτήματα. Η νέα δουλειά συνεχίζει, λοιπόν, από αυτό το σημείο, με το να συνεχίζει ή και να αντιδρά στην προηγούμενη. «Ο τρόπος δουλειάς μας είναι ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους το θέατρο που κάνουμε εμείς διαφέρει από των περισσότερων. Γιατί, επειδή ακριβώς έχουμε τόσο μικρή περίοδο προετοιμασίας, αφήνουμε στην άκρη τα εγκεφαλικά μας κύτταρα και δουλεύουμε με τα αντανακλαστικά, με τα νεύρα. Έχοντας λίγο χρόνο στη διάθεσή μας, είμαστε υποχρεωμένοι να πάρουμε γρήγορες αποφάσεις. Αυτό βεβαίως έχει ρίσκο. Μπορεί να χάσουμε τελείως τον έλεγχο, να χάσουμε τον στόχο μας, να χαθούμε οι ίδιοι. Αλλά το αποτέλεσμα μπορεί τελικά να είναι κάτι λιγότερο ελεγχόμενο, λιγότερο εγκεφαλικό, και άρα πιο γενναίο. Αφήνουμε χώρο στο υποσυνείδητο κι αυτό είναι το πιο σημαντικό». s

[16 Iουνίου 2011] #24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 37

Info Ρούλα Πατεράκη Δαίμονας, Sostenuto assai cantabile της Μαρίας Ευσταθιάδη Η Ρούλα Πατεράκη σε ένα έργο βασισμένο στους Δαίμονες του Ντοστογιέφσκι σκηνοθετεί και ερμηνεύει τον μονόλογο της Ματριόσα, η οποία βιάστηκε και έπειτα οδηγήθηκε στην αυτοκτονία. Από Μηχανής Θέατρο 23-27 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: €20, €10 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

assa S o s t e nu t o

“

i cantabile

ρούλα Πατεράκη

Θα ανεβάσω

Πελοποννησιακό Πόλεμο

“

ς α ν ο μ ί Δα

Η σκηνοθέτρια και ηθοποιός Ρούλα Πατεράκη δεν καταπιάνεται για πρώτη φορά με τον θεατρικό μονόλογο. Αυτή τη φορά όμως, με τη βοήθεια του κειμένου της Μαρίας Ευσταθιάδη, ρίχνει φως σ’ ένα φαινομενικά ασήμαντο πρόσωπο των Δαιμόνων του Ντοστογιέφσκι, τη Ματριόσα. Και μιλάει στην εφ για το πώς οι λεπτομέρειες μπορούν να γίνουν καινούργια έργα τέχνης, για τη θέση του θεάτρου στην ανθρώπινη φύση και το απωθημένο της να σκηνοθετήσει τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Από τον Νικόλα Ζώη Φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης 38 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

ΘEATPO

“

Η μΑτρΙΟΣΑ τΟΥ ΣτΑΥρΟγκΙν Η Ρούλα Πατεράκη σ’ ένα διάλειμμα πρόβας του Δαίμονα. Στην παράσταση του μονολόγου της Μαρίας Ευσταθιάδη υποδύεται τη Ματριόσα, μια γυναίκα που φαίνεται ότι ο σατανικός Σταβρόγκιν είχε βιάσει στα δώδεκά της χρόνια.

ΘEATPO

Θυμάστε την πρώτη φορά που διαβάσατε Δαίμονες του Ντοστογιέφσκι; Μάλλον ήμουν παιδί. Τότε ήρθα σε επαφή με όλους τους Μπαλζάκ, Σταντάλ, Φλομπέρ, Ντοστογιέφσκι, Πούσκιν και Τουργκένιεφ. Τους Δαίμονες [σσ. και όχι Δαιμονισμένους, όπως παρατηρεί η Μαρία Ευσταθιάδη, λέξη που έχει επικρατησει στις ελληνικές μεταφράσεις] πρέπει να τους διάβασα μεταξύ 12 και 14 χρονών, στην Α΄ γυμνασίου. Με είχε συγκλονίσει το κίνημα των αναρχικών που δρούσαν στο μυθιστόρημα κι ένα ιδιαίτερο μυστήριο στην ατμόσφαιρα, που δεν μου επέτρεπε να καταλάβω τι ακριβώς συνέβαινε. Ένιωθα σαν να διάβαζα ένα μεγάλο συνωμοτικό μυθιστόρημα. Και ποτέ δεν ξεπέρασα την ιδέα ότι αυτό το βιβλίο είναι η καθαρή «θεωρία της συνωμοσίας», που λέμε μέχρι σήμερα.

Μπορούμε να βρούμε μερικά παραδείγματα και στο πρόγραμμα του φετινού Φεστιβάλ: ο Ουάζντι Μουαουάντ βασίζει το έργο Γυναίκες, στην Αντιγόνη, στην Ηλέκτρα και στις Τραχίνιες. Η Άντζελα Μπρούσκου συνδιαλέγεται με το μύθο της Κλυταιμνήστρας. Είναι όλο και συχνότερες τέτοιες μεγεθυντικές προσεγγίσεις σε μείζονα ή ελάσσονα πρόσωπα της προγενέστερης μυθοπλασίας; Δεν νομίζω πως οτιδήποτε φαίνεται καινούργιο και πρωτότυπο είναι ακριβώς τέτοιο. Απλώς αυτή η τάση είναι πια ταυτοποιημένη και ονοματισμένη. Παραδέχεται δηλαδή ευθαρσώς και γενναία ότι παίρνει αποσπάσματα από μεγαλύτερα σώματα, τα αλλάζει, τα μετατρέπει και ομολογεί ότι αυτά, βγαίνοντας από ένα πολύ μεγαλύτερο μυθολογικό υλικό, μπορούν ν’ αποτελέσουν αφετηρίες για καινούργια έργα τέχνης. Αυτό όμως συνέβαινε πάντοτε. Ο Σαίξπηρ βασίζει ορισμένα του έργα στην Ισπανική τραγωδία, που προηγείται του δικού του έργου. Μπορεί εμάς εκείνη να μας είναι λιγάκι άγνωστη, υπάρχει, όμως, ως παράδοση του καιρού της. Ούτε είναι σήμερα συχνότερο το φαινόμενο. Πάντα ο ένας συγγραφέας αναφερόταν στη δουλειά του άλλου, είτε μερικώς είτε ολικώς. Αλλά οπωσδήποτε με τρόπο διαφορετικό. Υπάρχουν προσωπικές σας εμπειρίες που σας έφεραν πιο κοντά στον Δαίμονα της Μαρίας Ευσταθιάδη; Που έχουν να κάνουν με τον πόνο, την

Όσο υπάρχει

άνθρωπος, θα υπάρχει αυτή η τρομακτική επιθυμία του

“

Στην Ελλάδα, έχουμε δει αρκετές εικονογραφήσεις των Δαιμόνων, με πιο πρόσφατες της Μάγιας Λυμπεροπούλου το ’07 και την περσινή μαραθώνια εκδοχή του Πέτερ Στάιν. Είναι τόσο ανεξάντλητο αυτό το κείμενο; Τι καινούργιο έχει να προσφέρει ο μονόλογος που σκηνοθετείτε και ερμηνεύετε; Ένα μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι, ένα τόσο κλασικό μυθιστόρημα, είναι ανεξάντλητο όσο υπάρχει ο κόσμος. Δεν ξέρω αν θα συνεχίσει να είναι ή αν θα εξαντληθεί όπως και οτιδήποτε άλλο, σε περίπτωση που ευθυγραμμιστούν οι πλανήτες και έρθει το τέλος της ανθρωπότητας. Αυτό που κομίζει το κείμενο της Μαρίας Ευσταθιάδη, αυτός ο περίεργος, πολυφωνικός μονόλογος, είναι ότι από ένα ολόκληρο μυθιστόρημα μπορεί να εξαχθεί ένα πολύ μικρό στοιχείο και να αποτελέσει έργο τέχνης το ίδιο. Να μεγεθυνθεί δηλαδή μια λεπτομέρεια, ώστε να αποτελέσει από μόνη της ολοκληρωμένο έργο. Αυτά είναι πολύ συνήθη φαινόμενα στη λογοτεχνία. Αρκεί να θυμηθούμε τον Τομ Στόπαρντ και το έργο Ο Ρόζενκραντς και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί, που ο συγγραφέας βάσισε σ’ ένα έλασσον περιστατικό του Άμλετ. Και εξαιτίας αυτού του ασήμαντου συμβάντος μέσα στο σαιξπηρικό κείμενο, ένας μεγάλος δημιουργός σαν τον Στόπαρντ έκανε ένα εξαιρετικό καινούργιο έργο.

μετασχηματισμού και

της μεταμόρφωσης που είναι το θέατρο

απώλεια, την επιθυμία; Όλο το έργο είναι βασισμένο σ’ ένα μοναδικό, θεμελιώδες περιστατικό, στη ζωή της Ματριόσα. Ήταν δώδεκα χρονών, συναντήθηκε μ’ αυτόν τον περίφημο Σταβρόγκιν, κι εκείνος κατά κάποιον τρόπο φάνηκε ότι τη βίασε. Στην πραγματικότητα εκείνη συγκατατέθηκε, με αποτέλεσμα ν’ αναπτυχθεί ένας πολύ περίεργος έρωτας, ενός μεγάλου άντρα μ’ ένα μικρό παιδί. Σχεδόν ένα παιδεραστικό φαινόμενο. Όχι λοιπόν. Τέτοια προσωπική εμπειρία, τόσο απελπιστική, δεν είχα. Δεν είχα την τραυματική εμπειρία ενός «ευτυχισμένου» βιασμού τον οποίο επιδίωκα. Δεν θα ήταν παράλογο να μου συμβεί ένα ανάλογο περιστατικό, αλλά δεν μου συνέβη. Και δεν γνωρίζω αν έχασα ή αν κέρδισα απ’ αυτή την εξέλιξη. Ποια επίθετα θα χρησιμοποιούσαμε για να περιγράψουμε, να ψυχαναλύσουμε τη Ματριόσα; Δεν θα ήθελα να κάνω τέτοιου είδους ανάλυση του προσώπου που θα υποδυθώ. Γιατί θα εγκλωβιστώ σ’ έναν ορθολογισμό, καθόλου αναγκαίο λίγο πριν παίξω. Αφήνω την ερμηνεία μου να είναι λιγάκι πιο αυθόρμητη.

Η παράσταση είναι ένας μονόλογος στον οποίο αρθρώνονται τρεις φωνές από έναν ηθοποιό. Έχουμε όλοι πολλά πρόσωπα μέσα μας, στην ταυτότητά μας; Το έργο μπορεί να παιχτεί και από τρεις ηθοποιούς. Από τη Ματριόσα, από τον Αφηγητή, από τον Σταβρόγκιν. Αλλά το ενδιαφέρον στοιχείο είναι να μπορέσει ο χαρακτήρας που βρίσκεται μέσα σ’ αυτή την παρανοϊκή και εμμονική διάσταση να αρθρώσει και τις τρεις φωνές, να πει την αλήθεια και των τριών. Όσο για το αν έχουμε περισσότερα από ένα πρόσωπα μέσα μας, εμείς οι ηθοποιοί θα το υποστηρίζαμε πολύ βαθιά αυτό, αφού κάθε χρόνο παίζουμε κι άλλους ρόλους. Τουλάχιστον αυτό προσπαθούμε ν’ αποδείξουμε. Ότι υπάρχουν πολλά πρόσωπα στους ανθρώπους, και πολλά θραύσματα προσώπων. Υπάρχουν όμως μέχρι και φυτά μέσα μας, και ζώα, και η ατομική ενέργεια. Οτιδήποτε υπάρχει στον κόσμο, υπάρχει και μέσα στον άνθρωπο, και ελπίζουμε ότι στο θέατρο μπορούν όλα αυτά με κάποιο τρόπο να παρασταθούν.

[16 Iουνίου 2011] #24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 39

S o s t e nu t o

“

assa

i cantabile

μαρία ευσταθιάδη

Σκότωσα το Θεό

Η συγγραφέας και μεταφράστρια Μαρία Ευσταθιάδη, μιλάει για τη γέννηση του Δαίμονά της, αλλά και γι’ άλλους δαίμονες, που μπορεί να κυκλοφορούν εκεί έξω.

40 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

“

ς α ν ο μ ί α Δ

Δαίμονας ξεκίνησε περίπου πριν από δυόμισι χρόνια, όταν τέλειωνα τις πρώτες διορθώσεις του Κόκκινου ξενοδοχείου. Ξαναδιάβαζα εκείνη την εποχή την εκπληκτική καινούργια γαλλική μετάφραση των Δαιμόνων με την εξομολόγηση του Σταβρόγκιν στη σωστή της θέση, έτσι όπως είχε αρχικά προβλεφθεί από τον Ντοστογιέβσκι, προτού λογοκριθεί. Και μου ήρθε ξαφνικά η φράση «Πόσα ψέματα στην εξομολόγηση». Δεν ήξερα ακόμα αν αναφερόμουν στη δική μου αφήγηση στο Κόκκινο ξενοδοχείο ή στον ήρωα του Ντοστογιέβσκι. Το σίγουρο είναι πως αυτό που ονομάζουμε εξομολόγηση σπάνια ή, μάλλον, ποτέ δεν πε-

ΘEATPO

ΟΧΙ ΣτΟ νεΟΣΥντΗρΗτΙΣμΟ «Η υστερία που εξαπλώνεται διαρκώς σχετικά με τι είναι σωστό και φυσιολογικό, τείνει σε νεοσυντηρητική τυραννία», λέει η Μαρία Ευσταθιάδη, η οποία επισημαίνει ότι, σήμερα, πολλοί είναι οι καλλιτέχνες που αυτολογοκρίνονται.

ριέχει κάτι παραπάνω από ψήγματα αλήθειας. Εξάλλου η μυθοπλαστική εξομολόγηση ή αλήθεια αποτελεί αντίφαση εν τοις όροις· συνύπαρξη ασύμβατων. Αλλά ο Ντοστογιέβσκι ήταν απλώς η αφετηρία και το πρόσχημα. Εκ των υστέρων κατάλαβα πως ο Δαίμονας, προέκυψε από πράγματα που δεν είχα πει στο δικό μου βιβλίο. Την ώρα που γράφουμε, σπάνια συνειδητοποιούμε ποια πράγματα, ποια κείμενα, ποιοι πίνακες, ποιες μουσικές μάς στοιχειώνουν. Έτσι κι αλλιώς, «δαίμονας» για τον καθένα μας είναι κάτι διαφορετικό. Δαίμονας ήταν παλιά μια ενδιάμεση θεότητα, δαίμονας είναι και το αβυσσαλέο μέσα μας, δαίμονας είναι κι ο εαυτός μας ο ίδιος. Δαίμονας είναι κι αυτό που δεν λέμε, αυτό που δεν μπορούμε ή δεν θέ-

ΘEATPO

λουμε ή δεν τολμάμε να ονομάσουμε. Είναι η μαύρη σκιά του ντουέντε, της μελαγχολίας, αλλά και το κλείσιμο του ματιού, η ιλαρότητα των θεών. Δαίμονας είναι η επιθυμία να δεις το αόρατο, να πεις το άφατο, είναι η περιέργεια, η φαντασία κι ο καθρέφτης μας. Είναι κι αυτό το σκανταλιάρικο παιδί του Νίτσε που αν μια νύχτα χωνόταν στην ψυχή μας και μας έλεγε πως θα έπρεπε να ξαναζήσουμε αναρίθμητες φορές όλη τη ζωή μας θα το καταριόμαστε, αλλά αν είχε τύχει να ζήσουμε και μία μόνο, έστω τρομερή, στιγμή, θα τον δοξολογούσαμε. Διαλέγετε και παίρνετε. Άλλωστε, μια όψη του «δαιμονικού» δεν είναι και το ίδιο το θέατρο; Ο τόπος αυτός συνύπαρξης όλων των αντιφάσεων, τόπος της «παθοφάνειας», όπου όλα δηλαδή τα πάθη μπορούν να φανερωθούν; Η α-ταξία, είναι κάτι πολύ φυσικό σ’ ένα τέτοιο χώρο. Και σε όσους φοβούνται την κόλαση των άλλων ή τη δική τους, θα έλεγα ότι, εξωτερικεύοντας τους δαίμονες και προσφέροντάς τους ένα χώρο, τους εξορκίζεις. Η μυθοπλασία γίνεται ζωή και την ανακαλύπτεις ξανά και ξανά. Σε καμιά περίπτωση, πάντως, δεν είχα την πρόθεση να αποκαταστήσω τη μυθιστορηματική έστω αλήθεια κάποιων προσώπων. Ταλαντεύτηκα πολύ με τον τίτλο· στην αρχή το είπα «Πυρόξανθο», έπειτα «Ολέθρια επιθυμία», και μετά από πολλές συζητήσεις καταλήξαμε με τη Ρούλα Πατεράκη στο Δαίμονας. Πέρα από το θέμα της εξομολόγησης, αυτό που περισσότερο με ερέθισε στο πρόσωπο της Ματριόσα ήταν η αναπάντεχη αμοιβαιότητά της την ώρα του βιασμού. Και το πώς μια τέτοια στιγμή μπορεί να γίνει εμμονή, ερωτικό ποίημα και ύμνος στον έρωτα, ένα ιλιγγιώδες στροβίλισμα του έρωτα. Άραγε υπάρχει αυτό που λέμε παιδική αθωότητα ή είναι μήπως διάτρητη και τη διαπερνά η επιθυμία και η λαγνεία; Όταν το έργο παρουσιάστηκε στη Γαλλία, υπήρξαν κάποιες, λίγες ευτυχώς, αρνητικές αντιδράσεις λογοκριτικού χαρακτήρα. Ωστόσο, ας ξεκαθαρίσουμε κάτι που τα τελευταία χρόνια τείνουμε να το ξεχνάμε: Ανηθικότητα της καλλιτεχνικής δημιουργίας δεν υπάρχει, αλλά αν κάποιοι ισχυρίζονται ότι υπάρχει, τότε υπερασπίζομαι το δικαίωμα στη καλλιτεχνική ανηθικότητα. Ναι, ίσως ο Σταβρόγκιν και η Ματριόσα, οι δικοί μου, ζουν έξω από τους ηθικούς κανόνες της συνηθισμένης κοινωνίας, αυτό όμως τους αφήνει άπειρο χώρο για γλυκύτητα και τρυφερότητα . Η υστερία που εξαπλώνεται διαρκώς σχετικά με το τι είναι σωστό και φυσιολογικό, τείνει σε νεοσυντηρητική τυραννία, που αγγίζει την τέχνη σε όλες της σχεδόν τις εκφάνσεις. Υπάρχουν σήμερα καλλιτέχνες που αυτολογοκρίνονται. «Σκότωσα το Θεό», λέει η Ματριόσα σύμφωνα με την εξομολόγηση του Σταβρόγκιν. Και για μένα, Θεός ίσον φόβος, άρα σκότωσα το Θεό θα πει σκότωσα το φόβο. s

Εξ όσων γνωρίζω, βυθίζεστε ολοκληρωτικά, κλείνεστε στις πρόβες. Υπάρχει το σημείο που νιώθετε ότι είναι έτοιμη μια παράσταση; Όχι, δεν υπάρχει. Και οι πρόβες είναι πολύ ευχάριστες, αρκεί να είσαι γερός και υγιής. Είναι το πιο δημιουργικό κομμάτι της διαδικασίας, διαρκώς βρίσκεις κάτι καινούργιο, βρίσκουν οι άλλοι κάτι για σένα, βρίσκετε όλοι μαζί, και όλο αυτό είναι πολύ γόνιμο, εποικοδομητικό και ευχάριστο. Αλλά και η δυσκολία στην πρόβα, η δυσχέρεια, μια ευτυχία είναι. Πώς να τελειώσει όλο αυτό; Φέρνεις το έργο σ’ ένα σημείο που είσαι υποχρεωμένος να το καταθέσεις στο κοινό ώστε να το δει, να το αποτιμήσει. Και όσο το παίζεις, προσπαθείς να το εξελίξεις, να το νιώσεις ακόμα πιο βαθιά. Αυτή η διαδικασία δεν τελειώνει ποτέ. Η παράσταση ενσωματώνει και βίντεο και ηχητική σύνθεση. Είστε υπέρ της μεγαλύτερης δυνατής σύμπραξης των τεχνών μεταξύ τους αλλά και με την τεχνολογία; Σε μια περφόρμανς, ναι. Σε ένα ορθόδοξο «acting», όχι. Σ’ ένα έργο το οποίο έχει υπόθεση και μπορεί να βγάλει όλα του τα στοιχεία από την πλοκή του και την πληρότητα των χαρακτήρων, δεν μου είναι πάντα αναγκαίο το βίντεο, η ηχητική εγκατάσταση ή οτιδήποτε άλλο. Αλλά σε μία πρόταση με τα χαρακτηριστικά της περφόρμανς, ναι, θεωρώ ότι εκεί είναι πολύ αναγκαία η χρήση και του βίντεο, και του σχεδιασμού ήχου. Φοβάστε το μέλλον του θεάτρου σε οικονομικά δύσκολες περιόδους; Απειλείται από ένα κοινό που ενδεχομένως να μην έχει χρόνο και διάθεση για τέχνη; Πάντα υπάρχει ο κίνδυνος να το κάνουν αυτό οι άνθρωποι. Είτε επειδή συμβαίνουν συγκλονιστικότερα γεγονότα που τους παρασύρουν σε κάτι άλλο και τους απομακρύνουν από την τέχνη, είτε σε ειρηνικές περιόδους, επειδή είναι βυθισμένοι στην υπερκατανάλωση, όπως είχαν βυθιστεί χρόνια ολόκληρα, έχοντας άλλου είδους ερεθίσματα. Και τα δύο μπορεί να συμβούν. Το θέατρο είναι μια πολύ εύθραυστη τέχνη που κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή. Αλλά έχει αποδειχθεί στους αιώνες, ότι όταν βρέθηκε σε δύσκολες στιγμές, κάθε φορά μπόρεσε να επιβιώσει, βρήκε τρόπους και τα κατάφερε. Κι έτσι πιστεύω ότι θα κάνει και τώρα, γιατί είναι σύμφυτο με τον άνθρωπο. Είναι στην ανθρώπινη φύση. Όσο υπάρχει άνθρωπος, θα υπάρχει αυτή η τρομακτική επιθυμία του μετασχηματισμού και της μεταμόρφωσης που είναι το θέατρο. Εσάς το θέατρο σε τι κινδύνους σας έχει εκθέσει, από τι σας έχει απομακρύνει; Σας έχει στοιχίσει ψυχικά και υλικά; Εκτός απ’ το ότι με κατέστρεψε οικονομικά, εκτός απ’ το ότι έχω χάσει όλα μου

τα λεφτά, όλη μου την περιουσία, που ήταν και αξιοσέβαστη, μου έχει πάρει κι ένα μεγάλο μέρος της υγείας μου. Επειδή μάλλον δουλεύω κι έχω δουλέψει σκληρά, μ’ έχει «κουράσει» σε πολλά σημεία. Μ’ έχει ταλαιπωρήσει πολλές φορές, γιατί δεν μπορώ να φτάσω στην απαίτησή του, στην προσήλωση που μου ζητάει. Και τότε με «κουράζει». Μου αποδεικνύει ανά πάσα στιγμή κάποιου είδους ανεπάρκεια, κι αυτό δεν μου αρέσει. Δεν μου αρέσει να νικιέμαι από διάφορα πράγματα. Κάθε φορά που το θέατρο με καθηλώνει και με νικάει, τότε δεν το συμπαθώ και πολύ. Εδώ και αρκετά χρόνια, πάντως, περνάτε ακούραστα από την ερμηνεία στη σκηνοθεσία και αντίστροφα. Είναι η φυσική εξέλιξη ενός ώριμου ηθοποιού; Ή μια εναλλαγή που ανανεώνει το ενδιαφέρον του κοινού; Συμβαίνει σε πολλούς ανθρώπους του θεάτρου να έχουν και τις δύο ιδιότητες. Όπως και το να μην ξέρουν να τις ξεχωρίσουν, να αποφασίσουν ποια αγαπούν περισσότερο, προς ποια κλίνουν. Εμένα μου αρέσει να σκέφτομαι το θέατρο σαν ένα συνολικό φαινόμενο. Όταν θέλω να το επιμερίσω, συμπαθώ περισσότερο το ρόλο του ερμηνευτή. Άλλες φορές θέλω να ελέγξω όλο το θεατρικό φαινόμενο και τότε προτιμώ το ρόλο του σκηνοθέτη. Πάντως και στα δύο αισθάνομαι το ίδιο βολικά και το ίδιο άβολα. Αν τώρα κάποιος περνάει από τη μία ιδιότητα στην άλλη ώστε να ανανεώνει το ενδιαφέρον του κόσμου, τον λυπάμαι. Αυτά γίνονται αυθόρμητα. Θέλω να παίξω κι έχω την ευκαιρία; Το κάνω. Θέλω να σκηνοθετήσω και μπορώ; Σκηνοθετώ. Αλλά όχι να εξετάσω το πότε κούρασα και πότε όχι τους θεατές ώστε να επιλέγω ανάλογα. Αν σκέφτονται έτσι οι άνθρωποι του θεάτρου, χάνουν πολλή από την απόλαυση της τέχνης τους. Έχετε κάποιο θεατρικό απωθημένο, σκηνοθετικό ή ερμηνευτικό; Ναι, έχω ένα μεγάλο σκηνοθετικό απωθημένο. Θέλω ν’ ανεβάσω τον Πελοποννησιακό Πόλεμο του Θουκυδίδη. Τον φαντάζομαι με πολλούς τρόπους. Το πώς θα το πραγματοποιήσω, πείτε μου. Απαιτούνται πολλά λεφτά, και πολύς κόσμος, αλλά το θέλω πολύ. Έχω μελετήσει πολλές από τις φάσεις του Πελοποννησιακού Πολέμου και ειλικρινά δεν ξέρω ποια να διαλέξω για να επικεντρωθώ σε αυτήν. Γι’ αυτό θα προσπαθήσω να τον κάνω ολόκληρο, αν δεν με προφτάσουν οι επιτήδειοι. Αλλά και να με προφτάσουν, εγώ πάλι θα τα καταφέρω. Είναι καλός θεατρικός συγγραφέας ή και σεναριογράφος ο Θουκυδίδης; Δεν είναι σεναριογράφος ο Θουκυδίδης, δεν μπορώ να τον σκεφτώ έτσι. Είναι ο μέγιστος ιστορικός. Ο λόγος του είναι συγκλονιστικός. Συνταρακτικός ιστορικός λόγος, που εγώ νομίζω ότι μπορώ να δραματοποιήσω. s

[16 Iουνίου 2011] #24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 41

νταγκ Άιτκεν

Άλλος για τη βάρκα μας!

Info Νταγκ Άιτκεν - Black Mirror Ο βραβευμένος εικαστικός καλλιτέχνης Νταγκ Άιτκεν παρουσιάζει τις παράλληλες ιστορίες ανθρώπων που ζουν σε διαφορετικά μέρη του σύγχρονου κόσμου. Στο λιμάνι του Πειραιά και της Ύδρας θα παρουσιαστεί μία περφόρμανς με ζωντανό θέατρο εν πλω, ενώ στα Σφαγεία της Ύδρας θα φιλοξενηθεί από το ίδρυμα ΔΕΣΤΕ έκθεση (20/06-25/09). Λιμάνι Πειραιά / Μανδράκι Ύδρας 16-17 Ιουνίου (Πειραιάς - Πύλη Ε1), 19-20 Ιουνίου (Μανδράκι Ύδρας), 21:00 Εισιτήρια: €15

Το Νew Yorker χαρακτήρισε τη δουλειά του «υπνωτική», ενώ στους περισσότερους είναι γνωστός ως το τρομερό παιδί της νέας αμερικανικής τέχνης ή απλά της βίντεο-αρτ. Ο Νταγκ Άιτκεν χειρίζεται με την ίδια άνεση το βίντεο, τη φωτογραφία, το σχέδιο, την αρχιτεκτονική των χώρων και τον ήχο, δημιουργώντας σύνθετα εικαστικά περιβάλλοντα που μοιάζουν με ιδιόμορφες καθηλωτικές θεατρικές παραστάσεις. Ένα τέτοιο περιβάλλον σκοπεύει να παρουσιάσει στην Ύδρα και στον Πειραιά μέσα σε μια αγκυροβολημένη λέμβο υπό τον τίτλο Black Mirror. Από την Χαρά Σακελλάρη

42 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

εννημένος στην Καλιφόρνια το 1968, ο Άιτκεν ασχολήθηκε από την ηλικία των είκοσι ενός με το επαγγελματικό βίντεο και σκηνοθέτησε βιντεοκλίπς των Interpol, του Fatboy Slim και πολλών άλλων. Στη συνέχεια αφοσιώθηκε στην οργάνωση του εικαστικού χώρου και στη σχέση της τέχνης του βίντεο με το θεατή, και μόλις στα 31 του χρόνια βραβεύτηκε στην 48η Μπιενάλε της Βενετίας για το έργο του Electric Earth. Ακροβατώντας μεταξύ της ποπ κουλτούρας και της υψηλής τέχνης, ο Άιτκεν ξέρει πώς να χειρίζεται τη βιομηχανία πολιτισμού. Στο τεράστιο βιογραφικό του έχει αμέτρητες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις ανά τον κόσμο. Έχει γράψει βιβλία, όπως το Broken Screen: 26 Conversations with Doug Aitken. Η δουλειά του χαρακτηρίζεται από τις βίντεο εγκαταστάσεις μνημειακών διαστάσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το έργο Sleepwalkers (2007) για το οποίο «έντυσε» την πρόσοψη του MOMA με τις βίντεο προβολές του, μετατρέποντας τις οδούς 53 και 54 της Νέας Υόρκης σ’ ένα τεράστιο υπαίθριο multiplex, όπου πέντε βίντεο διηγούνταν τις ιστορίες μιας νύχτας από τη ζωή πέντε Νεοϋορκέζων. Ο καλλιτέχνης αυτός «μεταχειρίζεται τον κόσμο σαν να

ΔρΩμενΟ

ήταν στο στούντιό του», διαβάζουμε σε μια κριτική της καλλιτεχνικής του πορείας, κι ο ίδιος έρχεται να το επιβεβαιώσει: «Δεν μ’ ενδιαφέρει να δουλέψω σ’ ένα αποστειρωμένο, παραδοσιακό και άσπρο στούντιο. Η διαδικασία της δουλειάς μου είναι νομαδική». Ο Άιτκεν ταξιδεύει συνεχώς, περιπλανιέται από πόλη σε πόλη και από ιδέα σε ιδέα και, όντας σε μόνιμη κίνηση, δημιουργεί ασταμάτητα και καταλήγει να είναι ένας από τους πιο παραγωγικούς καλλιτέχνες. Τον απασχολεί ιδιαιτέρως η

ριστεί καμία από τις παραπάνω εμμονές του, για να μας επιβιβάσει σε μια λέμβο μαζί με την Κλόε Σεβινί, τους No Age, και άνδρες και γυναίκες στρίπερ, και να μας ταξιδέψει στον κόσμο του Black Mirror. Η νέα βίντεο περφόρμανς, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε συνεργασία του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ με το Ελληνικό Φεστιβάλ, θα λάβει χώρα στο λιμάνι του Πειραιά στις 16 και 17 Ιουνίου και μετά θα πλεύσει για την Ύδρα, όπου θα ξαναπαρουσιαστεί στις 19 και 20 Ιουνίου.

θόρυβος

Το ντουέτο των No Age θα ντύσει μουσικά τη βίντεο περφόρμανς Black Mirror του Νταγκ Άιτκεν.

Αριστερά, εικονική αναπαράσταση μέρους του δρώμενου που θα παρουσιάσει ο Νταγκ Άιτκεν στην Ελλάδα, μεταξύ Ύδρας και Πειραιά. Δεξιά, φωτογραφία από δρώμενο με βιντεοεγκατάσταση.

ΔρΩμενΟ

Αρτ πανκ Από τον Αντώνη Σακελλάρη

μΑΥρΟΣ κΑΘρεΦτΗΣ

σχέση του κοινού με τον οργανωμένο χώρο και το αστικό περιβάλλον, και στα έργα του εντοπίζει κανείς μια έντονη εμμονή με τους ενδιάμεσους χώρους, τους τόπους μετάβασης, όπως είναι τα αεροδρόμια ή τα δωμάτια ξενοδοχείων. Οι «μανίες» του Άιτκεν όμως δεν σταματούν εκεί. Ο ήχος παίζει σημαντικό ρόλο σ’ όλα του σχεδόν τα έργα, σε τέτοιο βαθμό ώστε να παραδέχεται ότι μάλλον του έχει γίνει έμμονη ιδέα. Ταυτόχρονα, εξερευνά πάντα τις δυνατότητες και τις ιδιομορφίες της μη γραμμικής αφήγησης και δημιουργεί έργα «ανολοκλήρωτα», που δεν έχουν τέλος, που απλά θέτουν ερωτήματα. Σε πολλά σημεία της δουλειάς του κυριαρχεί μια ονειρική ατμόσφαιρα, η αίσθηση ότι έρχεσαι αντιμέτωπος με μια ομιχλώδη ανάμνηση. Συνεργάζεται με γνωστούς ηθοποιούς και τραγουδιστές, όπως οι Ντόναλντ Σάδερλαντ, Τίλντα Σουίντον, Κατ Πάουερ, Σέου Ζόρζε. Κι ας θυμηθούμε ότι αυτός είναι «υπεύθυνος» για το γεγονός ότι ένα βράδυ, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Λος Άντζελες, ενώθηκαν οι φωνές του Μπεκ, του Ντεβέντρα Μπάνχαρτ και του Καετάνο Βελόζο για τις ανάγκες ενός χάπενινγκ. O Άιτκεν έρχεται στην Ελλάδα χωρίς να έχει αποχω-

No Age

Μια ειδικά διαμορφωμένη λέμβος θα χρησιμεύσει ως πλωτό θέατρο, όπου οι θεατές θα παρακολουθήσουν την Κλόε Σεβινί να ενσαρκώνει κομμάτια από την αφήγηση του βίντεο, το οποίο και θα παρουσιάζεται στις 3 πλευρές της λέμβου. Κάτι ανάμεσα σε έκθεση βίντεοαρτ, σε κινηματογράφο, σε θέατρο και σε συναυλία, το έργο σίγουρα προκαλεί το ενδιαφέρον. Δημιουργώντας «έναν παράλληλο κόσμο όπου η παγκοσμιοποιημένη αγορά, η επίδραση της ψηφιακής κουλτούρας και η εξάρτηση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, σε συνέργεια με την καθημερινή ζωή διαφορετικών μεταξύ τους ανθρώπων ανά την υφήλιο, κατασκευάζουν μια εύθραυστη πραγματικότητα όπου τα πάντα κινούνται με αστραπιαία ταχύτητα», το Black Mirror μοιάζει να αποτελεί ένα σχόλιο πάνω στη ζωή των ανθρώπων του 21ου αιώνα και μια διερεύνηση των αποδομημένων τρόπων επικοινωνίας. Το αν το σχόλιο είναι πετυχημένο ή όχι, μένει να το ανακαλύψουμε μόνοι μας εν πλω. Στο κάτω κάτω, ποιος δεν θέλει να είναι συνεπιβάτης με τον Νταγκ Άιτκεν, την Κλόε Σεβινί, μερικούς στρίπερ και τους No Age; Κι ας τον πειράζει λίγο η θάλασσα. s

Τι δουλειά έχει ένα φασαριόζικο πανκ ντουέτο στην παράσταση ενός πρωτοποριακού καλλιτέχνη πάνω σ’ ένα πλοίο; Αυτό το σχήμα έχει άμεση σχέση με την πρωτοπορία της τέχνης από τη γέννησή του. Τα βιντεοκλίπ τους τα σκηνοθετούν αρτ σκηνοθέτες και καλλιτέχνες της βίντεο-αρτ. Η ίδια η μουσική τους, αλλά και η προώθησή της δανείζεται συχνά από τα διδάγματα των ντανταϊστών. Το πρώτο τους live δεν το έδωσαν σε μια κατάληψη, ούτε σε κάποιο βρώμικο υπόγειο λαϊβάδικο με καμένα ηχεία, αλλά σε μια γκαλερί. Υπάρχουν από το 2005. Οι ρίζες τους βρίσκονται στην πανκ/hardcore σκηνή του Λος Άντζελες. Ξεκίνησαν σαν τρίο, αλλά σύντομα αποφάσισαν ότι το μπάσο δεν τους χρειάζεται. Μόνο με ντραμς και κιθάρα μπορούσαν να παράγουν τα επιθυμητά επίπεδα αγχωτικού θορύβου και καθησυχαστικών ποπ μελωδιών. Ανδρώθηκαν σαν γκρουπ στο αυτοδιαχειριζόμενο από τα συγκροτήματά του κλαμπ The Smell στο κεντρικό Λος Άντζελες. Το πρώτο τους σινγκλάκι το κυκλοφόρησαν ταυτόχρονα από πέντε διαφορετικές εταιρίες, με πέντε διαφορετικά εξώφυλλα, που αν τα μάζευες όλα μπορούσες να δεις τον τίτλο και το όνομα του γκρουπ. Το ωμό και τόσο αυθεντικό ροκ ’εν’ ρόλ που παίζουν δεν άργησε να τραβήξει την προσοχή ιστορικών ανεξάρτητων εταιρειών όπως η καλιφορνέζικη «στέγη» των πάνκηδων Fat Cat και η εταιρεία-ορόσημο του Σιάτλ, Sub Pop. Κέρδισαν γρήγορα την εκτίμηση συγκροτημάτων όπως οι Radiohead και οι Deerhunter και άρχισαν να περιοδεύουν με τους Νεοϋρκέζους θορυβοποιούς Liars. Πάντα τους άρεσε να παίζουν σε πρωτότυπα μέρη, σε ποτάμια, βιβλιοθήκες, βιολογικά μανάβικα, αιθιοπικά εστιατόρια και πάρκα για σκέιτ. Η κοινωνική τους στάση παίζει μεγάλο ρόλο στη δημόσια εικόνα τους. Συμμετέχουν σε συναυλίες με σκοπό να υποστηρίξουν εκφάνσεις του κοινωνικού κράτους και της ελεύθερης έκφρασης, και κατά της ισοπεδωτικής μουσικής βιομηχανίας των πολυεθνικών. Σε μια εμφάνισή τους στην αμερικανική τηλεόραση, λίγο πριν τις εκλογές που ανέδειξαν πρόεδρο των ΗΠΑ τον Ομπάμα, εμφανίστηκαν με το σύνθημα «δημόσια δωρεάν υγεία» στα μπλουζάκια τους, με αποτέλεσμα να εκνευρίσουν συντηρητικούς κύκλους που τους κατηγόρησαν για ιδεολογικό προσηλυτισμό! Η κοινωνικότητα και η επικοινωνία είναι οι λέξεις-κλειδιά για τους No Age. Αυτό γίνεται φανερό και στις συναυλίες τους, όπου συνήθως παίζουν ανάμεσα στο κοινό που τους παρακολουθεί. «Έχουμε αρκετούς περιορισμούς στη ζωή μας. Δεν θέλουμε κι άλλους στις συναυλίες μας. Η μουσική πρέπει να είναι ελεύθερη και προσβάσιμη σε όλους». s

κλόε Σεβινί

το κορίτσι του Άιτκεν Από τον Αντώνη Σακελλάρη

Την αποκαλούν «it girl». Τι έχει; Aυτό που, όπως έγραψε και ο Κίπλινγκ, «δεν είναι η ομορφιά, θα μπορούσε να πει κανείς, ούτε απαραίτητα οι όμορφοι τρόποι, είναι απλά αυτό». Η Κλόε Σεβινί είναι το κεντρικό πρόσωπο της περφόρμανς του βίντεο άρτιστ Νταγκ Άιτκεν.

ΑΠρΟΣτΑτεΥτΗ ΑΘΩΟτΗτΑ

ταν τo 2003, στην ταινία Brown Bunny, δεν δίστασε (για την τέχνη, για την πρόκληση;) να επιδοθεί σε μία πραγματική πεντάλεπτη πεολειχία προς ικανοποίηση του πρωταγωνιστή, σκηνοθέτη, παραγωγού και πρώην φίλου της Βίνσεντ Γκάλο, η Κλόε Σεβινί έγινε αυτόματα πρώτη είδηση στο στερέωμα της σοουμπίζ. Οι κουτσομπολίστικες εκπομπές σκανδαλίστηκαν με το ρεαλισμό της ταινίας και την «ξεδιαντροπιά» μιας ενζενί που ελάχιστα είχε απασχολήσει το mainstream κοινό. Τα περιοδικά τέχνης, οι σινεφίλ και τα αβάν γκαρντ μπλογκ δεν ξαφνιάστηκαν. Η Σεβινί ήταν ήδη, για σχεδόν μια δεκαετία, ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσωπα της βιομηχανίας της τέχνης. Ηθοποιός, μοντέλο, σχεδιάστρια και

Η Κλόε Σεβινί. Μη σας ξεγελά το αθώο της πρόσωπο. Είναι φίρμα του κινηματογράφου. Ξεκίνησε μ’ ένα σκάνδαλο κι έχει παίξει μέχρι και σε φιλμ του αρχισκανδαλοποιού Λαρς φον Τρίερ. Εν προκειμένω, πάντως, είναι η μούσα του Νταγκ Άιτκεν.

ιμπρεσάριος μόδας για το πρωτοποριακό νεανικό περιοδικό Sassy, η μικρή Κλόε ήταν ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 η ενσάρκωση της κομψότητας αλλά και του τρίπτυχου sex, drugs & rock ‘n‘ roll. Η δισέγγονη του παρηκμασμένου Γάλλου μαρκήσιου Ντε Σεβινιέ, από την εφηβεία της κιόλας αναζητούσε την υπέρβαση και δεν ήταν διατεθειμένη ν’ ακολουθήσει την προκαθορισμένη καθωσπρέπει πορεία της εύπορης οικογένειάς της. Η τέχνη και το στυλ ήταν τα δομικά της στοιχεία και αυτά αποζητούσε συνεχώς. Δεκαέξι χρονών, το έσκαγε τα Σαββατοκύριακα από το σπίτι της στο μεγαλοαστικό Κονέτικατ για να γυρνάει στους δρόμους και τα ολονύχτια rave πάρτυ της Νέας Υόρκης. Όσοι μεγάλωσαν με τους εναλλακτικούς κιθαριστικούς ήχους της αμερικα-

44 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

νικής σκηνής της δεκαετίας του ’90 θα τη θυμούνται, κοντοκουρεμένη και σέξι, από το βιντεοκλίπ του Sugar Kane των Sonic Youth. Από τότε στοίχειωσε τα όνειρα πολλών αγοριών που γρατζουνούσαν την πρώτη τους κιθάρα και έψαχναν για το ιδανικό indie girl να της αφιερώσουν τον πιο ερωτικό στίχο που είχαν στο μυαλό τους. Κι αν απ’ αυτό το βίντεο έγινε σημείο αναφοράς για τους χίπστερς της εποχής, το ευρύτερο κοινό την έμαθε από το ντεμπούτο της στον κινηματογράφο, τη συμμετοχή της στο ρηξικέλευθο Kids του φωτογράφου Λάρι Κλαρκ. Ήταν η τέλεια ενσάρκωση της ηδυπάθειας και της συναισθηματικής αποστασιοποίησης μιας αποπροσανατολισμένης γενιάς, της generation X του τέλους της χιλιετίας. Δεν άργησε να προκαλέσει την προσοχή σκηνοθετών από τον ανεξάρτητο

κινηματογράφο, το Χόλιγουντ και την Ευρώπη. Έχει παίξει σε ταινίες των Στηβ Μπουσέμι, Γούντι Άλλεν, Χάρμονι Κορίν, Τζιμ Τζάρμους, Ντέιβιντ Φίντσερ και Λαρς φον Τρίερ. Το άνισο μελό Τα αγόρια δεν κλαίνε της πρόσφερε μία υποψηφιότητα για Όσκαρ δεύτερου γυναικείου ρόλου. Πάντα έκανε του κεφαλιού της. Συμμετείχε σε ταινίες που την ενδιέφεραν καλλιτεχνικά. «Δεν μ’ ενδιαφέρει αν είναι από το Χόλιγουντ ή αν είναι ανεξάρτητη παραγωγή, αρκεί να μου αρέσει το σενάριο». Δεν την πείραζε να προκαλέσει, αλλά το έκανε πάντα με στυλ. Η αριστοκρατική της καταγωγή και η συναναστροφή της με πρωτοποριακούς καλλιτέχνες, σκέιτερς, ρόκερς και ναρκομανείς έφτιαξαν ένα πολύ ιδιαίτερο κράμα απροσποίητης γοητείας, αυτό που ο New Yorker αποκάλεσε «it». s

ΔρΩμενΟ

ΞEΝΗ ΔΗΜΟΣIΕΥΣΗ

ΣΙΩΠΗΛΟΙ μΑρτΥρεΣ Oι Plant (δεξιά) συμμετέχουν σε μια παράσταση που δεν έχει νόημα χωρίς το βλέμμα του θεατή. Πηγές έμπνευσής τους, η ταινία Σιωπηλός μάρτυς του Χίτσκοκ (αριστερά, ο Τζέιμς Στιούαρτ που πρωταγωνιστούσε πλάι στην Γκρέις Κέλι) και η ζωγραφική του Έντουαρντ Χόπερ (αριστερά, πλάι, Νυχτερινά παράθυρα, 1928).

The Plant - Παναγιώτα καλλιμάνη Πώς συνδέεται το βλέμμα του Χόπερ με αυτό του Χίτσκοκ και πόσο διαφορετικό είναι το βλέμμα του θεατή από του χορευτή; Δυο χρόνια μετά το Τrente, η κολεκτίβα The Plant επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών με το Double Take, στρέφοντας τον καθρέφτη προς εμάς, διεκδικώντας η τέχνη της να εκπροσωπήσει τους θεατές. Η Παναγιώτα Καλλιμάνη, η ελληνίδα χορεύτρια της ομάδας, έχοντας συνεργαστεί με ξεχωριστούς Ευρωπαίους χορογράφους, όπως ο Γιόζεφ Νατζ, και με την εμπειρία του εξωτερικού, έρχεται να μας βάλει «φιτιλιές» για τον τρόπο με τον οποίο το βλέμμα εισβάλλει στη σκηνή αλλά και στην καθημερινότητά μας. Από την Ξένια Πηρούνια

Ποιοι είναι οι The Plant; Είμαστε μια πολυεθνική κολεκτίβα η οποία δημιουργήθηκε από μένα, τον Φιλίπε Λουρένκο και τη Λόρι Γιανγκ. Η Λόρι εργάζεται στο Βερολίνο και είχαμε κάνει την παράσταση Trente και οι τρεις μαζί στο Φεστιβάλ Αθηνών πριν δυο χρόνια. Για προσωπικούς λόγους, η Λόρι δεν μπορούσε να είναι μαζί μας φέτος, οπότε εγώ με τον Φιλίπε είχαμε τη νέα ιδέα για το Double Take, και ζητήσαμε από δυο φίλους χορευτές, τον Ραφαέλ Παρδίγιο και τον Εμίλιο Ούρμπινα, να συμπράξουν.

Στο παρελθόν είχαμε βάλει στη συζήτηση τη θέση του θεατή. Αυτό που μας ενδιαφέρει δεν είναι η συμμετοχή του, αλλά το πώς μπορεί ο θεατής, από τη συμβατική του θέση, κι εμείς, από τη θέση μας πάνω στη σκηνή, να βάλουμε σε εφαρμογή αυτό το Double Take· πώς μπορούμε να κάνουμε ένα παιχνίδι με το βλέμμα του θεατή. Βέβαια αυτό εξελίσσεται κι έχει να κάνει και με το προσωπικό μας βλέμμα. Εγώ προς τον εαυτό μου και προς τους άλλους χορευτές.

Πώς ξεκίνησε η ιδέα για το Double Take; Και οι τέσσερις συνεργάτες εργαζόμαστε χρόνια μακριά από τη χώρα μας. Προσπαθώντας να απαντήσουμε στο ερώτημα, τι θέλουμε να δείξουμε με το κορμί, τι θέλουμε να πούμε στο κοινό, καταλήξαμε να κάνουμε ένα παιχνίδι με τα βλέμματα. Μόνο που αυτή τη φορά, δεν θα κοιτάζει το κοινό εμάς, εμείς θα κοιτάζουμε το κοινό, θα γίνουμε ο καθρέφτης του. Άλλωστε, Double Take σημαίνει ότι κάτι βλέπεις και μετά το ξανακοιτάζεις και αναρωτιέσαι «το είδα καλά;». Θέλουμε να παίξουμε μ’ αυτό το βλέμμα του θεατή.

Πώς μπλέκεται ο ζωγράφος Έντουαρντ Χόπερ με τον σκηνοθέτη του σασπένς Άλφρεντ Χίτσκοκ στο έργο; Ο Χόπερ, ο ρεαλιστής Αμερικανός ζωγράφος (1882-1967), έχει κάτι το κινηματογραφικό στον τρόπο του. Παρατηρείς τους πίνακές του και νομίζεις πως βλέπεις κινηματογραφική ταινία. Ο Χίτσκοκ, από τη δική του πλευρά, έχει εμπνευστεί πάρα πολύ από τον Χόπερ, ειδικά στην ταινία του Σιωπηλός μάρτυς, ταινία του 1954 με τον Τζέιμς Στιούαρτ και την Γκρέις Κέλι. Ο πρωταγωνιστής είναι σε αναπηρικό καροτσάκι, δεν ξέρει τι να κάνει και παρατηρεί με κιάλι όλη μέρα τους γείτονες που μένουν απέναντι. Το βλέμμα είναι το βασικό στοιχείο.

Πόσο σας ενδιαφέρει η διάδραση στην παράσταση;

Τι βλέπει δηλαδή ο Χόπερ; Η μοναξιά των γυναικών και των αντρών

46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

είναι πολύ καθαρά και έντονα δοσμένη στους πίνακές του, στα χρώματα, στο φωτισμό, στα ίδια τα θέματα. Κι αυτή η ματιά του στην ανθρώπινη μοναξιά είναι πηγή έμπνευσης... Πώς βλέπετε την κατάσταση στην Ελλάδα σε σχέση με τον μοντέρνο χορό; Ο μοντέρνος χορός στην Ελλάδα δεν έχει πολλές δυνατότητες ανάδειξης, μακριά από το Φεστιβάλ Καλαμάτας και το Φεστιβάλ Αθηνών. Είναι πολύ σημαντικές διοργανώσεις, αλλά ό,τι έχει γίνει στην Ελλάδα δεν έχει ορίζοντα μεγαλύτερο των 10, άντε 15 τελευταίων χρόνων. Το κοινό είναι επομένως καινούργιο, τώρα αρχίζει και μυείται στα μυστικά του μοντέρνου χορού. Αυτό βέβαια έχει ενδιαφέρον από άλλη σκοπιά, διότι είναι μεν εύκολο κοινό αλλά είναι και αυθόρμητο. Το έργο καταπιάνεται με την ηδονή της παρατήρησης. Μπορεί η τέχνη να έχει ενεργό ρόλο στις εξελίξεις πέρα από το να παρατηρεί; Υπάρχουν καλλιτέχνες και στο χώρο του χορού και σε άλλους, που η τέχνη γι’ αυτούς είναι ποίηση, είναι ένα όνειρο, κάτι το μαγευτικό, κάτι έξω από την πραγματικότητα. Υπάρχουν και καλλιτέχνες οι οποίοι επηρεάζονται και εμπνέονται από τα γεγονότα της εποχής και γι’ αυτούς είναι τρόπος έμπνευσης για το έργο

τους. Όταν πριν δυο χρόνια είχαμε κάνει την παράσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών, δεν ήταν καθόλου τυχαίο ότι επιλέξαμε ένα εργοστάσιο υπό εγκατάλειψη, είχε τότε ξεκινήσει ο πανικός με την παγκόσμια οικονομική κρίση. Ένα εργοστάσιο που έχει κλείσει πριν 30 χρόνια καθρεφτίζει τις αλλαγές στα πράγματα της εργασίας, που δεν αφήνουν ανεπηρέαστη την καθημερινότητά μας, που γίνεται χειρότερη όταν ο κόσμος χάνει τη δουλειά του... Συγκαταλέγετε τον εαυτό σας στους καλλιτέχνες με ενεργό κοινωνικό ρόλο; Ναι, δεν μένω έξω από τα πράγματα. Ό,τι συμβαίνει, για μένα είναι τρόπος ζωής και έμπνευσης, τα γεγονότα καθορίζουν και τις καλλιτεχνικές μου επιλογές. Δεν μπορούμε να κάνουμε σαν να μην υπάρχουν. Το Φεστιβάλ δίνει ευκαιρίες στη νεότερη γενιά; Για μας που είμαστε νέοι καλλιτέχνες είναι πολύ μεγάλη βοήθεια. Ευτυχώς, παρά τη δύσκολη κατάσταση της Ελλάδας, το Φεστιβάλ δεν έχει κάνει «εκπτώσεις» και ελπίζω να μην υπάρξει τέτοιο θέμα. Διότι, όσο δύσκολα κι αν είναι τα πράγματα, η τέχνη είναι ανάσα σ’ έναν κόσμο που αυτή τη στιγμή περνάει δύσκολα. s

ΧΟρΟΣ

rear

window

Info The Plant Collective Double Take Η Παναγιώτα Καλλιμάνη, ο Φιλίπε Λουρένκο, ο Ραφαέλ Παρδίγιο και ο Εμίλιο Ούρμπινα σε μια παράσταση χορού που επιχειρεί να μας καταστήσει παρατηρητές σε διαφορετικές ιστορίες που εκτυλίσσονται καρέ καρέ. Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 29 Ιουνίου, 21:00, 30 Ιουνίου, 21:00 & 23:00 Εισιτήρια: €20, €10 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

Lemurius

μια low-budget Υπερπαραγωγή Η ομάδα χορού Lemurius, δηλαδή οι Γιάννης Μανταφούνης, Κατερίνα Σκιαδά και Νίκος Δραγώνας, παρουσιάζουν την Υπερπαραγωγή τους στο θέατρο της Πειραιώς 260. Από την Έλια Αποστολοπούλου

Η κολεκτίβα Lemurius χορογραφεί και ερμηνεύει ένα έργο βασισμένο σε χορογραφικές ιδέες που άντλησαν από 90 εθελοντές, οι οποίοι απάντησαν σ’ ένα ερωτηματολόγιο καταθέτοντας τις προτάσεις τους για την αρχή, το τέλος και το τι θα επέλεγαν να υπάρχει πάνω στη σκηνή μιας υποθετικής παράστασης που θα ήθελαν να παρακολουθήσουν. Ο Γιάννης Μανταφούνης και ο Νίκος Δραγώνας μας μίλησαν γι’ αυτό το εγχείρημα, για τη σημασία της συλλογικότητας, για το χορό στην Ελλάδα, αλλά και για την σημερινή κρίση.

Προχωρήσατε σε μια πραγματική έρευνα γι’ αυτή την παράσταση. Τι ακριβώς περιλάμβανε αυτή η έρευνα και πώς σας οδήγησε στο συγκεκριμένο έργο; Γιάννης Μανταφούνης: Από την αρχή, η ιδέα της ομάδας Lemurius ήταν να βασιστούμε στην πλήρη συνεργασία. Να είμαστε όλοι στην ομάδα υπεύθυνοι σε όλους τους τομείς και ειδικά στο θέμα της χορογραφίας. Αυτό είναι ένα εγχείρημα το οποίο από μόνο του είναι ερευνητικό, θέλει πολύ περισσότερο χρόνο και προσπάθεια για να πετύχει απ’ ό,τι μια δουλειά όπου η κατεύθυνση έρχεται από έναν μόνο χορογράφο. Οι ιδέες, λοιπόν, σε κάθε μας έργο, σχετίζονται με το θέμα της συνεργασίας. Σ’ αυτό το έργο, η ιδέα ήταν να ανοιχτούμε σε πολύ κόσμο και, χωρίς να παρερμηνεύσουμε τις απαντήσεις των ανθρώπων, να δημιουργήσουμε ένα σύμπλεγμα ιδεών που εξελίσσεται με μια δική του λογική. Το γεγονός ότι πολύ συχνά έπρεπε να βρούμε λύσεις σε εντελώς αντιφατικά θέματα και ιδέες ήταν μία πραγματική πρόκληση. Το concept ήταν να χωρέσουμε με κάποιο τρόπο όλες τις ιδέες σε μια σύνθεση χωρίς να έχουμε εμείς άποψη επί των ιδεών. Να κάνουμε, δηλαδή, τα αδύνατα δυνατά. Νίκος Δραγώνας: Το ερωτηματολόγιο ήταν πολύ απλό. Ερωτήσεις όπως: «Τι θα θέλατε να δείτε σε μια παράσταση χορού;» ή «Πώς θα θέλατε να ξεκινάει μια παράσταση;». Ήταν εύκολο ν’ απαντηθούν, αφήνοντας ελεύθερη την φαντασία του καθενός και βάζοντάς τον/την μπροστά στο ίδιο δίλημμα που

αντιμετωπίζουμε κι εμείς στην αρχή κάθε έργου μπροστά σε μια άδεια σκηνή που ζητά να γεμίσει: «Και τώρα τι κάνουμε;» Το να μπορέσουμε να συνδυάσουμε τις απαντήσεις, χρησιμοποιώντας όσο το δυνατόν περισσότερες, και να εφεύρουμε μια δομή με κάποιο συνδετικό ιστό αποδείχθηκε εξίσου δύσκολο στοίχημα . Γιατί η παράσταση ονομάζεται Υπερπαραγωγή; Γ.Μ.: Λόγω των 90 ανθρώπων που συμμετείχαν καταθέτοντας τις ιδέες τους και απαντώντας στις ερωτήσεις μας. Επίσης, είναι η πιο low budget δουλειά που έχουμε κάνει λόγω της οικονομικής πραγματικότητας. Ν.Δ.: Η έννοια υπερπαραγωγή υπονοεί την οικονομική άνεση, άρα και την ελευθερία των επιλογών μας σε μια χορευτική παραγωγή, όπως η εκτεταμένη χρήση σκηνικών, φωτισμών, συντελεστών , χορευτών κ.λπ. Είναι ένα χιουμοριστικό σχόλιο για το γεγονός πως είμαστε μόνο 3 χορευτές-χορογράφοι επί σκηνής με μικρό προϋπολογισμό από την επιχορήγηση του ΥΠΠΟΤ. Προσπαθήσαμε αυτή τη φορά να αυξήσουμε το δυναμικό μας, χωρίς να συμβαίνει το ίδιο και στα οικονομικά μας. Με τη χρήση του ερωτηματολογίου, πέρα από τη «συμμετοχή» του κοινού στις επιλογές μας για τη θεματολογία του έργου, καταφέραμε να αυξήσουμε κατά 90 ανθρώπους τους «συντελεστές» της παράστασης. Διαβάζω ότι το σύνθημά σας είναι «πίσω στα βασικά». Δηλαδή; Γ.Μ.: Προσπαθούμε να ξεχάσουμε τα κεκτημένα και αναζητούμε μια σειρά από θέματα: πού αρχίζει και τελειώνει το θέμα της προβολής της προσωπικότητάς μας μέσα από μια δουλειά στην οποία έχουν συμμετάσχει τόσα άτομα, ποια είναι η ελευθερία μας μέσα στην πληθώρα των ιδεών που προσφέρθηκαν και απέναντι στην επεξεργασία των ιδεών αυτών. Ν.Δ.: Πίσω στα βασικά, σημαίνει στην έρευνα που κάνει η ομάδα Lemurius πάνω στην κινησιολογία για να εκφραστεί μέσω της τέχνης του Χορού. Δηλαδή, αποφεύγει τη χρήση όλων εκείνων των «κινήσεων» και χορευτικών τεχνικών που βλέπουμε στις παραστά-

48 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

σεις χορού και αναζητά νέους τρόπους έκφρασης στην κίνηση και στην συμπεριφορά του ερμηνευτή στη σκηνή. Ποια είναι η σχέση του έργου με τις πραγματικές συνθήκες της καθημερινότητας; Γ.Μ.: Είναι μια πρόταση για όλους μας, ώστε να βρούμε τη σωστή σχέση των ζητημάτων που αντιμετωπίζουμε, να συμβιβάσουμε όλες αυτές τις αντιφάσεις με τις οποίες μεγαλώνουμε. Ν.Δ.: Δεν φτιάξαμε ένα πολιτικό έργο με στόχο να σχολιάσουμε κάτι απ’ αυτά που βιώνουμε. Ωστόσο, και στην Υπερπαραγωγή, καταρρέουν όλες οι γνωστές τεχνικές χορού και εντυπωσιασμού του κοινού και προσπαθούμε με διαύγεια να ανακατασκευάσουμε μια παράσταση που βρίσκεται στα χέρια μας σε κομμάτια. Πώς προέκυψε η ονομασία Lemurius; Γ.Μ.: Το όνομα προέρχεται από την περίοδο Lemuria. Ήταν μια περίοδος βασική για την εξέλιξη της ανθρωπότητας, όπου ο άνθρωπος δεν είχε αξιοποιήσει ακόμα τα συναισθηματικά εργαλεία. Τι προσπαθεί να επικοινωνήσει ο χορός σε μια συγκυρία όπως η σημερινή; Γ.Μ.: Δεν θα σας πω πάλι πως τα πράγματα είναι δύσκολα και πως μάλλον ο χορός στην Ελλάδα έχει μαύρα χρόνια μπροστά του. Υπάρχει, όμως, ένα παράδειγμα που βρίσκω πολύ ενδιαφέρον. Εδώ κι ένα χρόνο, οι ομάδες χορού Νταλίκα, Πρόσχημα, Amorphy, Lemurius και Φοra δημιούργησαν ένα συλλογικό σχήμα, και φέτος στο Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας παρουσιάζουν μια δυναμική πρόταση συλλογικής συμμετοχής, ένα σεμινάριο χορογραφίας που ονομάστηκε 7+1. Για μία εβδομάδα, κάποια από τις ομάδες θα συνεργαστεί με τους συμμετέχοντες σε 7 πρόβες και στο τέλος θα γίνει μια παρουσίαση. Το θέμα δεν είναι λοιπόν πού βρισκόμαστε, αλλά γιατί βρισκόμαστε σ’ αυτό το σημείο και τι έχουμε να προτείνουμε. Ν.Δ.: Ο κάθε καλλιτέχνης το βλέπει με διαφορετική ματιά. Άλλοι κάνουν πολιτικοποιημένο θέατρο, άλλοι σάτιρα, άλλοι –όπως κι εγώ– απλώς τη δουλειά μας, όσο πιο καλά και έντιμα μπορούμε, ώστε να υπάρχει μέσα σ’ όλη αυτή τη

φασαρία και διαφθορά μια φωνή που δίνει την ελπίδα πως η Ελλάδα μας δεν είναι μόνο τα στερεότυπα που γράφονται στις ξένες φυλλάδες. Ποια είναι τα όνειρά σας για το μέλλον της ομάδας; Γ.Μ.: Το όνειρό μου δεν αφορά μόνο την ομάδα, αλλά το συλλογικό σχήμα που έχουμε δημιουργήσει. Σύμφωνα μ’ ένα νόμο της ψυχολογίας, από τη στιγμή που αποφασίζει κανείς ότι θέλει να ζήσει και να εμπεδώσει μια ιδέα, μπαίνει στην «υπηρεσία» αυτής. Με τον ίδιο τρόπο εγώ, από την αρχή του χορογραφικού έργου μου, είχα θέσει ως στόχο τη συνεργασία· έχω αποφασίσει να μπω στην «υπηρεσία» της συλλογικότητας. Όλες οι επιλογές μου γίνονται με βασικό κίνητρο τη συλλογικότητα. Δεν αρχίζω ποτέ μια δουλειά μόνος ως χορογράφος, αλλά πάντα ψάχνω για μια ομάδα. Αν πετύχει η ομάδα, σίγουρα θα πετύχουν και οι άνθρωποι. Αυτό είναι και το διακύβευμα της σημερινής κρίσης: να γίνουμε εφευρετικοί και να ξεπεράσουμε τον ατομισμό μας. Ν.Δ.: Να υπάρχει και να δημιουργεί με τον ίδιο ενθουσιασμό και διάθεση για εξερεύνηση, πέρα από τα καθιερωμένα, και να μας ταξιδεύει σε γαλαξίες μακρινούς, που θα θέλαμε να επισκεφτούμε κάποτε. s

Info Ομάδα Χορού Lemurius Υπερπαραγωγή Η ομάδα χορού Lemurius (Γιάννης Μανταφούνης, Νίκος Δραγώνας και Κατερίνα Σκιαδά) χορογραφεί και ερμηνεύει τον τελευταίο έργο της Υπερπαραγωγή. Μια καρέκλα, ένα λάπτοπ και ένα τελάρο τα εργαλεία τους. Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 15-16 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: €20, €10 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

ΧΟρΟΣ

ΣΥΛΛΟγΙκΗ εμΠνεΥΣΗ Οι Lemurius συνθέτουν τις προτάσεις 90 εθελοντών σε μια Υπερπαραγωγή.

Σε συνεργασία με τους χορευτές Μαρκέλλα Μανωλιάδη και Γιώργο Κοτσιφάκη, η Πέρσα Σταματοπούλου συνυπογράφει το χορευτικό ντουέτο Κοίτα με. Τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής – αλλά τι ψυχή θα παραδώσει ο ελληνικός χορός; Ζητήσαμε απαντήσεις. Από τη Μαρία Σιδηροπούλου

“Σ

Σχολιάζετε με την τέχνη σας ό,τι συμβαίνει στην κοινωνική και την πολιτική ζωή; Ναι, αλλά δεν γίνεται επί τούτου. Δεν αποφασίζω πως «τώρα θα αγωνιστώ για κάτι». Αγωνίζομαι κάθε μέρα με την καθημερινότητά μου, από τα πιο απλά μέχρι τα πιο πολύπλοκα πράγματα. Από το να μεγαλώνω μόνη μου ένα παιδί, από το να προσπαθώ να ασχολούμαι με την τέχνη χωρίς έκπτωση, χωρίς να χάνω την ουσία. Μ’ ενδιαφέρει πάντως να εστιάζω στα πράγματα, περιλαμβάνοντας το πολιτικό και το πολιτιστικό στοιχείο. Θέλω με τον τρόπο μου να αισθάνομαι και χρήσιμη. Ότι κάτι πα-

πιο ζωντανά. Ήμασταν στην αρχή, γι’ αυτό. Με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου και άλλους. Υπήρχε αυξημένο ενδιαφέρον και από την πολιτεία γιατί ήταν κάτι νέο, πρωτογενές. Δεν υπήρχε τόσος μεγάλος ανταγωνισμός, αλλά μια ευημερία, όχι με την έννοια του βολέματος, αλλά της άνθησης. Τώρα, υπάρχει πληθωρισμός… Πράγμα που με βρίσκει κάπως επιφυλακτική και διστακτική, διότι πιστεύω ότι η ποσότητα δεν ταυτίζεται πάντα με την ποιότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να βγαίνουν νέοι χορογράφοι. Απλώς έχω μια ένσταση όσον αφορά το πόσο γρήγορα οι νέοι άνθρωποι δοκιμάζουν πριν δοκιμαστούν. Κατά τη γνώμη μου, ο ιδρώτας του χορευτή είναι το πιο πολύτιμο εφόδιο για να γίνει μετά χορογράφος. Για να μπορείς να εκμαιεύσεις από έναν χορευτή το υλικό που θα κάνει τη χορογραφία αυτό που εσύ ονειρεύεσαι, είναι πάρα πολύ σημαντικό να έχεις πολλή εμπειρία κι εσύ ο ίδιος ως χορευτής.

Πέρσα Σταματοπούλου

Πρώτο εφόδιο του χορευτή, ο ιδρώτας του

υνάντησα την Πέρσα Σταματοπούλου στην πλατεία Προσκόπων, μια περιοχή τόσο κοντά στην πολύβουη Κηφισίας, αλλά και τόσο διακριτική και γαλήνια, χαρακτηριστικά που αμέσως διέκρινα και στη συνομιλήτριά μου. Λίγες μέρες πριν την πρεμιέρα, ένα μεσημεράκι σε γωνιακό καφέ της πλατείας, μου μιλάει για το Κοίτα με: «Ο τίτλος είναι αλληγορικός, γιατί έχει να κάνει όχι μόνο με την εικόνα ως οπτικό ερέθισμα, αλλά με το βλέμμα που λειτουργεί σαν αγωγός και τρυπάει το εσωτερικό δύο ανθρώπων. Πρόκειται για μια περιπέτεια δύο σωμάτων με πρωταγωνιστή το βλέμμα. Με βάση αυτό δημιουργούνται διάφορες εικόνες και δράσεις, ενώ λίγο λίγο οι χορευτές μοιάζουν να απογυμνώνονται, σχεδόν να αποφλοιώνονται βγάζοντας στην επιφάνεια τον εσωτερικό τους κόσμο».

Το βλέμμα; Η ψυχανάλυση χρησιμοποιούσε αυτόν τον όρο, στα 1960... Το βλέμμα είναι ο πιο απλός και άμεσος τρόπος επικοινωνίας. Παρ’ όλα αυτά, δεν συμβάλλει στην επικοινωνία. Παρατηρούμε τους ανθρώπους πολλές φορές να περπατάνε με τα μάτια κάτω, να φοβούνται να κοιτάξουν τον άλλο κατάματα. Απομόνωση. Αν δεχθούμε πάντως ότι «τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής», ίσως να φοβόμαστε αυτή την οπτική αμεσότητα. Η παράσταση έχει να κάνει όχι με το πώς φαίνομαι αλλά με αυτό που είμαι. Κοίτα με μέσα… Λειτουργεί κάπως σαν ακτινογραφία. Για παράδειγμα, υπάρχει μια στιγμή που οι χορευτές, κλείνοντας τα μάτια τους, νιώθουν ασφαλείς, παρ’ όλα αυτά εκτίθενται με τον πιο σκληρό τρόπο. Bγάζουν έναν εαυτό που όλοι έχουμε, που μπορεί να είναι βρόμικος, άτσαλος, καθημερινός, βαρετός, κακός. Φανερώνεται ένας κόσμος μη ορατός αλλά σίγουρα υπαρκτός.

50 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

ράγω, αλλά παράλληλα παίρνω και ικανοποίηση μέσα από το κομμάτι της δημιουργίας. Για την ελληνική χορευτική σκηνή τι έχετε να πείτε; Η γνώμη μου είναι ότι γενικά ο χορός στην Ελλάδα βρίσκεται σε καλό σημείο. Υπάρχει επαφή με τους δημιουργούς και με το αντικείμενό τους, ενώ το κοινό έχει αρχίσει και έλκεται πιο πολύ από μια τέχνη η οποία δεν είναι εύκολα προσβάσιμη. Δεν είναι θέατρο, ούτε κινηματογράφος για να έχει αυτή τη μαζική αποδοχή. Το πρόβλημα όμως δεν είναι το αν υπάρχουν δημιουργοί ή δάσκαλοι, το πρόβλημα έγκειται στο αν η πολιτεία μπορεί να στηρίξει το υλικό που ήδη υπάρχει. Πράγμα που δεν συμβαίνει. Κι αυτό είναι τελείως αποθαρρυντικό. Όταν ξεκινούσατε εσείς… …τα πράγματα ήταν πολύ πιο φρέσκα,

“

Οι χορευτές σας δεν υποδύονται υπερήρωες. Είναι δειλοί, εκτεθειμένοι, ανθρώπινοι. Η γοητεία του ανθρώπου είναι η αδυναμία του. Η αδυναμία μπορεί να μας κάνει πιο ευάλωτους, αλλά αν την αποδεχτούμε, τότε ακολουθεί κάτι δημιουργικό και ισχυρό.

Χορογράφος ή χορεύτρια; Είναι ένα δίλημμα που τον τελευταίο χρόνο με προβληματίζει. Βασικά, νιώθω χορεύτρια. Πάνω στη σκηνή νιώθω ελεύθερη, νιώθω ότι πραγματικά δημιουργώ. Σε μένα, το ένα συμπληρώνει το άλλο. Η χορογραφία είναι γοητευτική αφού σου δίνει την ευκαιρία να κάθεσαι λιγάκι απέξω, κι αυτό που ονειρεύεσαι ή αυτό που θα χόρευες να το βλέπεις μπροστά σου. Μπορείς και το διορθώνεις, μπορείς και το εμπλουτίζεις· αφαιρείς και αναιρείς. Όλο αυτό είναι πάρα πολύ δημιουργικό. Αλλά δεν θα έβαζα ποτέ τον εαυτό που στη διαδικασία να επιλέξει το ένα ή το άλλο. Βεβαίως κάποια στιγμή, ο χρόνος, αμείλικτος καθώς είναι, σε οδηγεί αναπόφευκτα στο να μειώνεται ο ρόλος της χορεύτριας και να επιμηκύνεται ο ρόλος σου ως χορογράφου. Θα ήθελα, ακόμη, να νιώθω δημιουργική και ως χορεύτρια. s

ΧΟρΟΣ

κΟΙτΑ τΟΥΣ Μαρκέλλα Μανωλιάδη, Γιώργος Κοτσιφάκης. Το χορευτικό ντουέτο στην παράσταση Κοίτα με, της Πέρσας Σταματοπούλου (απέναντι).

Info Ομάδα Σύγχρονου Χορού Πέρσας Σταματοπούλου Κοίτα με Σε μια εποχή όπου η εικόνα παίζει κυρίαρχο ρόλο, η Πέρσα Σταματοπούλου χορογραφεί ένα έργο εμπνευσμένο από την αμεσότητα της κατά πρόσωπο επικοινωνίας. Ερμηνεύουν η Μαρκέλλα Μανωλιάδη και ο Γιώργος Κοτσιφάκης.

Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 25 Ιουνίου, 21:00, 26 Ιουνίου, 21:00 & 23:00 Εισιτήρια: €20, €10 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

ζεϊνέπ τανμπάι - ΑRAZ

Ένας χορός, χίλιες λέξεις Η Ζεϊνέπ Τανμπάι από την Τουρκία αδιαφορεί για τη μετάφραση και πώς μπορεί κανείς να χαθεί σ’ αυτή. Το σώμα και οι χορογραφίες της τα λένε όλα πεντακάθαρα. Από την Έλενα Χρηστοπούλου

Ζεϊνέπ Τανμπάι εκφράζεται, όπως αναφέρει η ίδια, καλύτερα μέσα από την κίνηση, παρά μέσα από τις λέξεις. Η χορογράφος που έχει ανατρέψει το σύγχρονο χορευτικό/χορογραφικό τοπίο της Τουρκίας μιλάει όντως με το σταγονόμετρο: απάντησε στις μισές ερωτήσεις που της έστειλα γιατί δεν προλάβαινε ν’ ασχοληθεί με τις υπόλοιπες, αλλά κυρίως επειδή τις θεώρησε ανάξιες, μια που, όπως είπε, έχει απαντήσει σε παρόμοιες ερωτήσεις στο παρελθόν. Ομολογώ ότι πικράθηκα. Αλλά μετά είδα αποσπάσματα από χορούς και χορογραφίες της. Και συνειδητοποίησα πως, προφανώς, η Τανμπάι έχει πρό-

βλημα με τις λέξεις, αλλά ευτυχώς είναι γλαφυρότατη όταν χορεύει. Ένας Αμερικανός δημοσιογράφος την είχε χαρακτηρίσει πίνακα του Ρομαντισμού, έτσι όπως τα μακριά της άκρα κυματίζουν λεπτεπίλεπτα στον αέρα, και, πραγματικά, η χάρη της είναι εντυπωσιακή. Φέτος έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα για να παρουσιάσει στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών την καινούρια της χορογραφία Araz, μια παράσταση που αναπαριστά διαφορετικά στάδια της ανθρώπινης ζωής και περιγράφει ξεχωριστές σχέσεις μεταξύ αντρών και γυναικών. Κυρίαρχο στοιχείο της χορογραφίας της: η σύγκρουση – είτε εσωτερική, είτε μεταξύ ανθρώπων, είτε μεταξύ ανθρώπων και των συνόρων γύρω τους.

52 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

Το όνομα της παράστασης που θα παρουσιάσετε στην Ελλάδα είναι Araz, που σημαίνει σύμπτωμα. Τι εννοείτε μ’ αυτό; Είναι ο τίτλος της χορογραφίας μου αλλά είναι κι ένα όνομα. Είναι το όνομα ενός χωριού στη Βαν, μια ανατολική περιοχή της Τουρκίας. Αν το σύμπτωμα είναι μια ένδειξη ή ένα σημάδι κάποιου πράγματος, η δουλειά σας τίνος πράγματος θα λέγατε ότι είναι σύμπτωμα; Το πρότζεκτ είναι το «σύμπτωμα» του να είσαι ο Άλλος: ο άλλος που πολεμά για τα δικαιώματά του, για την ταυτότητά του, ο άλλος που πρέπει να εγκαταλείψει την πατρίδα του, να χάσει τις

ρίζες του, ο άλλος που παραγκωνίζεται σε κόκκινες ζώνες, σε σύνορα. Είναι για την επιβίωση αυτών των άλλων. Η χορογραφία σας αποτελείται από 14 μέρη. Ποιος είναι ο κοινός τους σύνδεσμος; Στην πραγματικότητα η χορογραφία αποτελείται από 15 μικρές ιστορίες και 20 διαφορετικούς χορούς. Όλα περιγράφουν την ίδια ιστορία, αλλά από διαφορετικά άτομα, από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Την αφήγηση της μίας την κάνει μια γυναίκα, της δεύτερης πολλές γυναίκες μαζί, μία είναι η ιστορία ενός παιδιού, ενός ζευγαριού και ούτω καθεξής. Όλοι όμως προσπα-

ΧΟρΟΣ

ΠΟΛΙτΗΣ τΟΥ κΟΣμΟΥ Οι χορευτές του Αraz. Η χορογράφος Ζεϊνέπ Τανμπάι (κάτω) ξεκινάει από την Τουρκία (Αράζ είναι κι ένα χωριό στην ενδοχώρα) αλλά πραγματεύεται τα θέματά της σαν πολίτης του κόσμου.

Info Zeynep Tanbay Dans Projesi Araz Η Τουρκάλα χορογράφος και χορεύτρια Ζεϊνέπ Τανμπάι έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα με την τελευταία δημιουργία της, Araz, ένα έργο αποτελούμενο από 14 αυτοτελή μέρη, σόλο και ομαδικά σχήματα.

θούν να καταστρέψουν τα σύνορα γύρω τους, ν’ απαλλαγούν από τα τείχη. Το Araz είναι μια συνάντηση του χορού με τη μουσική των Φίλιπ Γκλας, Γιαν Τιρσέν, Μπουρχάν Ετσάλ, Μέρτζαν Ντέντε και Μπάμπα Ζούλα. Τι είδους διάλογος λαμβάνει χώρα; Τι σας «λέει» η μουσική τους και τι τους απαντάτε; Επίσης ακούγονται και remixed κομμάτια του Στηβ Ράιχ... Επιλέγω τη μουσική που ταιριάζει στο χορό που έχω ήδη στο κεφάλι μου. Με κάποιον τρόπο, νιώθω πως όλα τα κομμάτια που χρησιμοποιώ έχουν δημιουργηθεί ειδικά για τις χορογραφίες μου. Είναι μια μακρόχρονη διαδικασία αναζήτησης. Είναι η πρώτη φορά που έρχεστε με δουλειά σας στην Ελλάδα. Ποια είναι η εντύπωσή σας γι’ αυτήν, σε σχέση με την επικαιρότητά της; Νομίζω πως πρόκειται για μια πολύ δύσκολη κι αγωνιώδη περίοδο, η οποία ελπίζω να περάσει όσο πιο γρήγορα γίνεται. Είναι εκπληκτικό το πώς, εν μέσω αυτής της ισχυρής οικονομικής κρίσης, καταφέρνει να πραγματοποιηθεί το Φεστιβάλ Αθηνών. Είναι πολύ σημαντικό γιατί αποδεικνύει τη δύναμη της Τέχνης ανεξάρτητα από τις συνθήκες. Συγχαίρω το Φεστιβάλ γι’ αυτό, όπως και όποιον το υποστηρίζει. s

ΧΟρΟΣ

Πειραιώς 260, Κτίριο Η 17-19 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 25€ (Ζώνη Α), 15€ (Φοιτητικό), 20€ (Μειωμένο), 15€ (ΑΜΕΑ)

10 πράγματα για την κυρία απ’ τη Τουρκία zx Σπούδασε κλασικό χορό στο Swan Ballet Studio της Άγκυρας. zx Πέρασε στο μοντέρνο χορό με σπουδές στις σχολές των Άλβιν Έιλι, Πολ Τέιλορ και Μάρθα Γκράχαμ. zx Το πρώτο της χορογραφικό έργο, Nothing, παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία στο Φεστιβάλ της Αβινιόν (1994). zx Το 2000 δημιούργησε το θίασο Zeynep Tanbay Dance Project, τον πρώτο τουρκικό θίασο που έχει όνομα χορογράφου στον τίτλο του. zx Χορεύει από τότε που ήταν 12 χρονών. Όπως λέει η ίδια: «Είναι η ζωή μου. Είναι το μόνο πράγμα που ξέρω, το μόνο που κάνω». zx Την πρώτη φορά που την πήγε η μητέρα της στο μάθημα χορού, έκλαψε. zx Της είχαν πει πως ποτέ δεν θα καταφέρει να κάνει καριέρα ως χορεύτρια γιατί είναι πολύ ψηλή. zx Στις χορογραφίες της, την ενδιαφέρει η καθαρή κίνηση και το ανθρώπινο στοιχείο: «Η εκπαίδευσή μου αρχικά ήταν στον κλασικό χορό – εμείς οι χορευτές του μπαλέτου εκπαιδευόμαστε να είμαστε τέλειοι. Για το δικό μου θίασο, για τους δικούς μου χορευτές, δεν θέλω ν’ ακούω το πόσο απίθανοι είναι. Θέλω να λένε οι θεατές ότι είδαν ανθρώπινα πλάσματα πάνω στη σκηνή». zx Έχει διδάξει στις σχολές των Άλβιν Έιλι και Μάρθα Γκράχαμ, καθώς και στο Peridance στη Νέα Υόρκη, ενώ πλέον διδάσκει κυρίως στην Τουρκία, στο Dans Atölyesi (Akbank Art) και στη Σχολή Καλών Τεχνών της Κωνσταντινούπολης, μεταξύ άλλων. zx Είναι ιδρυτικό μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Τουρκίας, υπό την ηγεσία της μεταρρυθμίστριας Σέμα Πισκινσύτ.

#23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 53

μαγκί μαρέν

Oργανώνοντας

την απαισιοδοξία... Από τη Νίκη Ορφανού

«Όλο αυτό που ζούμε σήμερα έχει μια έντονη οσμή αποσύνθεσης... Αλλά πρέπει να πιστέψουμε ότι μπορούμε να το νικήσουμε». Η Μαγκί Μαρέν, στοχαστική και παρεμβατική, παρουσιάζει δυο χορογραφίες της στο Φεστιβάλ – και εξηγεί τα κίνητρα της δουλειάς της.

ΧΟρΟΣ

«μενΩ ΣτΟ κεντρΟ»

Απέναντι σελίδα: Η Μαγκί Μαρέν σε παλαιότερη φωτογραφία, από το αρχείο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Λυών. Κάτω: H χορογράφος ενώ κάνει πρόβες για την παράσταση Umwelt (2004), στο δημοτικό θέατρο της Λυών – και στη μέση ένα στιγμιότυπο από αυτή την παράσταση. Στη βάση, Groosland (2005), για λογαριασμό του Μπαλέτου της Όπερας της Λυών.

παρατηρούν τον εαυτό τους να φθείρεται σιγά σιγά, σε μια αέναη επανάληψη όπου τίποτα δεν συμβαίνει, και όπου το μέλλον είναι ολόιδιο με το παρόν και το παρελθόν. Είναι ένας κόσμος στερημένος από ελπίδα. Οι ήρωες δεν έχουν παρά να περιμένουν το τέλος, που αργεί όμως βασανιστικά. Υπάρχει μόνο φθορά, τίποτε άλλο. Ούτε υπόσχεση, ούτε καν η ελπίδα της σωτηρίας. Ή μήπως υπάρχει; Ο αινιγματικός τίτλος του έργου, May B, παίζει ακριβώς μ’ αυτή την αβεβαιότητα. Υπάρχει ίσως ελπίδα; Απ’ την άλλη, μπορεί να σημαίνει ότι είσαι καταδικασμένος να ζεις πάντα με την αβεβαιότητα, να αιωρείσαι. Μπορεί ακόμα να σημαίνει ότι είσαι ο Μπέκετ Β΄. Όχι για να αντιγράψεις τον συγγραφέα, αλλά για να προσπαθήσεις να πλάσεις το έργο του από την αρχή, χορεύοντάς το. Ο ίδιος ο Μπέκετ, πιθανότατα απηυδισμένος από την πληθώρα μελοδραματικών, δήθεν σοβαρών, προσεγγίσεων στο έργο του που έπρεπε να ανέχεται για χρόνια, έδωσε άδεια στη Μαγκί Μαρέν να το κάνει, λέγοντάς της «να μασήσει, να χωνέψει και να φτύσει» με τελείως ελεύθερο τρόπο τα κείμενά του. Κι εκείνη έκανε ακριβώς αυτό. «Είναι ένα πολύ θεατρικό κομμάτι», λέει η ίδια, «δυστυχώς όμως το κοινό εκείνου του πρώτου καιρού δεν το είδε με καλό μάτι. Τους μπέρδεψε. Ιδιαίτερα τους Γάλλους, οι οποίοι ήταν τότε συνηθισμένοι σε σοβαρές χορογραφίες με μεγάλο ποσοστό αφαίρεσης και δεν ήξεραν ποια στάση να κρατήσουν απέναντι σ’ αυτό που έβλεπαν, που δεν ήταν ούτε χορός, ούτε θέατρο, ούτε μουσική αλλά ένας τόπος όπου όλα αυτά ζούσαν μαζί, σε κάτι που δεν ήταν απλή συγκατοίκηση, αλλά ένας διαφορετικός τρόπος να σκέφτεται κανείς για το σώμα. Το βρήκαν δύσκολο». Στο May B βλέπουμε δέκα χορευτές ακίνητους, ντυμένους με άμορφες νυχτικιές, άσπρες και γκρίζες. Κάποιοι έχουν στο κεφάλι τους σκούφους ύπνου από εκείνους που φορούσαν κάποτε οι ηλικιωμένοι, που συμβολίζουν τα γηρατειά ή ίσως την αναμονή του θανάτου. Τα πρόσωπα και τα ρούχα τους είναι καλυμμένα από άργιλο, που τους δίνει μια όψη μεταλλική. Σαν τα σώματα να μετατρέπονται σιγά σιγά σε απολιθώματα. Κάποιοι απ’ αυτούς έχουν ψεύτικες μύτες, που θυμίζουν Commedia dell‘arte, τα μάτια τους είναι υπογραμμισμένα με παχιές μαύρες μολυβιές και τα στόματά τους είναι κατακόκκινα. Η αισθητική του κλόουν παραπέμπει στις φιγούρες του Περιμένοντας τον Γκοντό, βρίσκουμε ωστόσο μπόλικες αναφορές και σε πολλά άλλα έργα του Μπέκετ, όπως το Τέλος παιχνιδιού και το Όχι εγώ. Στο May B οι ήρωες αγωνίζονται να βρουν ένα τρόπο να ζήσουν ο ένας με τον άλλον, κι αυτό τους κάνει τραγικούς και κωμικούς ταυτοχρόνως. Συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο, και συνεπώς είναι υποχρεωμένοι να τον μοιραστούν· όλοι ωστόσο αγωνίζονται να αρπάξουν ένα μεγαλύτερο μερίδιο. «Είναι κωμικοί γιατί στο τέλος θα πεθάνουν όλοι, όπως κι εμείς. Κι αυτό μας κάνει ίσους», τονίζει η Μαγκί Μαρέν. Στις αρχές της δεκαετίας εκείνης, του ’80, η Μαγκί Μαρέν διαβάζει κείμενα-μανιφέστα εναντίον

τα 60 της, η Μαγκί Μαρέν δεν έχει χάσει ίχνος από το δυναμισμό και τη φρεσκάδα της, αλλά ούτε και τη διάθεσή της να σπρώχνει τα όρια, να προτείνει καινούργια πράγματα και να προκαλεί. Από την εποχή των πρώτων της χορογραφιών, τη δεκαετία του ’80, έως σήμερα, η κορυφαία Γαλλίδα δημιουργός έχει παρουσιάσει με την ομάδα της, την Ομάδα Χορού Μαγκί Μαρέν, πάνω από 40 έργα. Το κοινό ανταποκρίνεται συνήθως με ξέφρενο ενθουσιασμό ή φανερή αγανάκτηση, αλλά η ίδια θεωρεί την αντίδραση –την όποια αντίδραση– καλό σημάδι. Και ρίχνεται σε κάθε της δουλειά με αφοσίωση – όχι αυτή του αθλητή αλλά του σκεπτόμενου ανθρώπου. «Ο χορός είναι διανόηση, είναι φιλοσοφία. Μιλά για το χώρο, το χρόνο, τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Μιλά για πολλά πράγματα. Ελπίζω ότι το κοινό το αντιλαμβάνεται αυτό: δεν κάνουμε γυμναστική!» Η Μαγκί Μαρέν επιστρέφει στην Αθήνα με δύο της έργα: το πασίγνωστο May B, που έχει ξεπεράσει προ πολλού τον αριθμό των 600 παραστάσεων από την πρεμιέρα του, και την τελευταία της δουλειά, με τίτλο Salves. Ο συνδυασμός δεν φαίνεται τυχαίος, και η Μαγκί Μαρέν, κατά την τηλεφωνική μας συνομιλία, το επιβεβαιώνει. «Το να παρουσιάζει κανείς ένα έργο που κοντεύει να κλείσει τα τριάντα χρόνια από το πρώτο του ανέβασμα ταυτόχρονα με την τελευταία του δημιουργία έχει πάντα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Κυρίως γιατί διαπιστώνει ότι τον απασχολούν τα ίδια ερωτήματα», εξηγεί. «Με το May B ήθελα να ανταποκριθώ στις ανησυχίες του τότε, και διαπιστώνω ότι η ανησυχία μου για την κατάσταση που επικρατεί στον κόσμο σήμερα είναι ακριβώς η ίδια. Πώς μπορούμε να ζήσουμε στον κόσμο, πώς μπορούμε να ζήσουμε ο ένας με τον άλλον απαλλαγμένοι απ’ αυτή την αίσθηση ταπείνωσης που βιώνουμε καθημερινά; Πώς μπορούμε να είμαστε κομμάτι του κόσμου αλλά ταυτόχρονα να διατηρήσουμε το εγώ μας; Αυτά τα ερωτήματα αποτέλεσαν το σημείο εκκίνησης και για τα δύο έργα». Έχουν περάσει σχεδόν τριάντα χρόνια από την μυθική πρώτη παράσταση του Περιμένοντας τον Γκοντό στο Théâtre de Babylone του Παρισιού, όταν το 1981 η (τριαντάχρονη) Μαγκί Μαρέν παρουσιάζει στο κοινό το May B, βασισμένο στα θεατρικά κείμενα του Σάμιουελ Μπέκετ. Το May B είναι ο πρώτος μεγάλος σταθμός της καριέρας της ως χορογράφου που έχει μόλις πριν λίγα χρόνια ξεκινήσει. Μέχρι εκείνο το σημείο, η Μαγκί Μαρέν χορεύει σε σπουδαία μπαλέτα όπως εκείνα της Όπερας του Στρασβούργου και του «20ού αιώνα» του Μoρίς Μπεζάρ. Αλλά είναι ανήσυχη, πολιτικοποιημένη, και ενδιαφέρεται όλο και περισσότερο για το χορό ως κάτι που αγκαλιάζει όλες τις τέχνες, από το θέατρο ως τα εικαστικά, αλλά και την ποίηση και τη φιλοσοφία. Στο May B, η Μαγκί Μαρέν ανακατασκευάζει το μπεκετικό σύμπαν, σκοτεινό και παράλογο: ο χρόνος είναι κυκλικός και οι ήρωες καταδικασμένοι να εκτελούν μηχανικές, ανούσιες κινήσεις, και να

[16 Iουνίου 2011] #24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 55

των «-ισμών», του ιμπεριαλισμού, της αποικιοκρατίας. Την ενδιαφέρει η επικαιρότητα. Έχει κληρονομήσει την πολιτική της συνείδηση από τους γονείς της, που αντιστάθηκαν στο καθεστώς του Φράνκο και τελικά κατέφυγαν στην Τουλούζη της Γαλλίας. Έχω την αίσθηση, ωστόσο, ότι υπάρχει κι ένα άλλο στοιχείο στα κείμενα του Μπέκετ που μπορεί να γοήτευσε τη Μαγκί Μαρέν, πέρα από τις σχέσεις που βρήκε ανάμεσα στη σκέψη του συγγραφέα και στις πολιτικές της ανησυχίες. Αυτό δεν είναι παρά οι σκηνικές οδηγίες: αντίθετα με άλλους συγγραφείς που ενδιαφέρονται κυρίως να κάνουν σαφές το ποιος μπαίνει και το ποιος βγαίνει από τη σκηνή, ο Μπέκετ δίνει μακροσκελείς και περίπλοκες οδηγίες που αποτελούν στην ουσία ολοκληρωμένες χορογραφίες. Χαρακτηριστικές είναι οι κωμικές επαναλήψεις που περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια: ένα καπέλο που περνάει διαδοχικά από το ένα κεφάλι στο επόμενο και πάλι απ’ την αρχή. Χωρίς κανένα ιδιαίτερο νόημα. Αυτό που μετράει είναι οι κινήσεις, η επανάληψή τους και ο ρυθμός. «Ναι, όλα αυτά είναι καλό υλικό για ένα χορογράφο», παραδέχεται η Μαγκί Μαρέν γελώντας. Αυτό το υλικό, η χορογράφος το παίρνει και το πλάθει σε ρυθμικές φράσεις που μιλούν για την ακινησία: ήρωες εγκλωβισμένοι στη σωματικότητά τους. Όταν υπάρχει μουσική, τα σώματά τους αδυνατούν ν’ ακολουθήσουν το ρυθμό, ενώ ξεπηδούν αναπάντεχα και διάφορες οπτικές αναφορές, στη μορφή αντικειμένων που «κλέβει» από το θέατρο του Μπέκετ, όπως, για παράδειγμα, το ξυπνητήρι από το Τέλος παιχνιδιού, η μπανάνα από την Τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ, το κραγιόν της Γουίνι από τις Ευτυχισμένες μέρες. Η Μαγκί Μαρέν ανακατεύει τους κλόουν και την παντομίμα με το μπαλέτο, τον σύγχρονο χορό και το θέατρο αλλά και τις πολεμικές τέχνες. Η δημιουργός κάνει ένα πρωτότυπο είδος χοροθεάτρου (και αυτό κάνει κάποιους να βιαστούν και να την ανακηρύξουν τη «Γαλλίδα Πίνα Μπάους», αλλά η ίδια έχει αντιρρήσεις – «σε αντίθεση με την Πίνα, εγώ δεν νοσταλγώ», λέει). Στο τέλος της παράστασης, επιστρέφουμε στην αρχή (ένα ακόμη παιχνίδι του τίτλου;) με τις τελευταίες λέξεις του Κλοβ από το Τέλος παιχνιδιού: «Τελείωσε; Έχει τελειώσει; Θα τελειώσει; Ίσως και να τελειώσει;» αναρωτιέται φωναχτά ο τελευταίος επί σκηνής χορευτής. «Στον Μπέκετ δεσπόζει η αίσθηση πως οι ζωές μας είναι ανούσιες», εξηγεί. «Σε τι χρησιμεύει όλο αυτό; Γιατί, ενώ δεν μπορώ να συνεχίσω, παρ’ όλα αυτά συνεχίζω; Μάλλον γιατί είμαι στη ζωή. Αλλά αυτό δεν υπόσχεται σωτηρία». Όμως η Μαγκί Μαρέν φαίνεται πλέον να μην μπορεί να αρκεστεί στην «κωμική» απαισιοδοξία του Μπέκετ . Το τελευταίο της έργο, Salves, έχει μπόλικη οργή, αλλά έχει και ποίηση, κι ελπίδα.

«Στο Salves υπάρχει κάτι πιο λυρικό, είναι αλήθεια. Αλλά απ’ την άλλη, ανησυχώ πιο πολύ. Έχω την άποψη ότι μέχρι μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, ίσως μέχρι την πτώση του Βερολίνου, υπήρχε η αίσθηση ότι μπορούμε ν’ αντισταθούμε σε μια ηγεμονική αντίληψη του κόσμου, διότι υπήρχαν δύο εναλλακτικές τάσεις. Και οι δύο καθόλου ιδανικές αλλά, όπως και να ’χει, περισσότερες από μία. Έκτοτε είναι σαν να μην ξέρουμε πια από πού να κρατηθούμε. Θέλουμε να παλέψουμε κατά της αδικίας και της αυθαίρετης εξουσίας αλλά δεν ξέρουμε τον τρόπο. Κι έτσι, είμαστε σε αδράνεια. Μας χειραγωγούν σε όλα τα επίπεδα, κι έτσι δεν μας δίνεται το περιθώριο να συλλογιστούμε τη στάση που θα μπορούσαμε να κρατήσουμε απέναντι στο σύστημα. Όλο αυτό που ζούμε σήμερα έχει μια έντονη οσμή αποσύνθεσης... Αλλά πρέπει να πιστέψουμε ότι μπορούμε να το νικήσουμε αυτό», συνεχίζει. «Ότι μπορούμε να επιδιορθώσουμε, να ξαναβρούμε ή ν’ ανακαλύψουμε δεσμούς ανάμεσά μας. Και σκέφτομαι πως ίσως μπορούμε ν’ αλλάξουμε τα πράγματα. Πως το παράλογο της ζωής μας, αυτός ο ηλίθιος παραλογισμός του χρόνου μεταξύ γέννησης και θανάτου, μπορεί ωστόσο ν’ αφήσει κάτι για τους άλλους. Να αποκαταστήσει κάτι που να μεταδίδεται από γενιά σε γενιά. Σαν κάτι που να μπορεί κανείς να αποθέσει, σαν δύναμη για να την αντλήσουν οι επόμενοι».

λέξη Salves προέρχεται από μια φράση του ποιητή Ρενέ Σαρ, και σημαίνει κάτι σαν «ξεσπάσματα». Κάποιοι κριτικοί το είδαν ως την επανάσταση μιας γυναίκας (της ίδιας της Μαγκί Μαρέν) που πέρασε τη ζωή της προσπαθώντας ν’ αλλάξει τον κόσμο και που τη στιγμή της τελικής της υπόκλισης μπροστά στο κοινό διαπιστώνει ότι ο κόσμος εξακολουθεί να βαδίζει προς την καταστροφή. Πάνω σε μια σκηνή που θυμίζει εργοτάξιο, τέσσερα κορίτσια, τρία αγόρια και τέσσερα παλαιά μαγνητόφωνα με μπομπίνες. Τα μαγνητόφωνα βομβαρδίζουν συνεχώς μ’ ένα ηχητικό μοντάζ που μπλέκει διάσημες φωνές, κομμάτια από ταινίες, θόρυβο πόλης. Γίνονται αναφορές στον πόλεμο, στο παράλογο ενός κόσμου που δεν έμαθε τίποτα από τη φρίκη της ιστορίας. Οι φιγούρες παρασύρονται σε μια τρελή κούρσα, πετούν στα μούτρα των θεατών εκατοντάδες εικόνες. Όλα είναι σε κίνηση. Είναι αδύνατο να κολλήσεις τα κομμάτια της ιστορίας, είναι αδύνατο να βρεις το νήμα. Η Μαγκί Μαρέν υπογράφει ένα ριζοσπαστικό έργο όπου η οργή, πιο δυνατή κι απ’ την απελπισία, γίνεται ένα είδος σωτηρίας (και, σε αντίθεση με το May B, η πρώτη του παρουσίαση πριν από λίγο καιρό συνοδεύτηκε από ξέφρενο χειροκρότημα μισής ώρας από το κοινό!) Για τη δημιουργό, το Salves είναι ένα μα-

56 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

νιφέστο, όπως και όλες οι δημιουργίες. Κι άλλωστε, όπως λέει, μπαίνει πάντα στις καινούργιες δουλειές με την αίσθηση ότι είναι οι τελευταίες της κι ότι πρέπει να τα καταφέρει και να πει το τελευταίο πράγμα που θέλει να πει. Ακόμα κι αυτή τη στιγμή, ωστόσο, δεν είναι σίγουρη τι ακριβώς είναι αυτό. Οπωσδήποτε, αν και στο έργο γίνεται μια απόπειρα να δοθούν απαντήσεις μέσω της τέχνης (έχουμε αναφορές στον Ντελακρουά, στον Πικάσο, στον Γουόρχολ, στην αρχαία γλυπτική και στη σύγχρονη τέχνη), δεν βρίσκουμε την πεποίθηση ότι η τέχνη θα σώσει τον κόσμο – μια άποψη με την οποία η Μαγκί Μαρέν φλέρταρε τον πρώτο καιρό. Άλλωστε πιστεύει πως υπάρχει σήμερα μεγάλη σύγχυση ως προς τι αποκαλούμε τέχνη και πολιτισμό, λόγω του καταναλωτισμού κι απ’ τις δύο πλευρές. Και απ’ αυτούς που φτιάχνουν τα έργα, αλλά και απ’ αυτούς που τα κοιτάνε. «Γιατί εκείνη η μαγική στιγμή όπου το βλέμμα διασχίζει το έργο τέχνης και δημιουργείται ένας σύνδεσμος με αυτό που το έργο τέχνης αντανακλά, έχει γίνει κουβάρι με κατηγορίες, όπως η απόλαυση και η διασκέδαση. Το κοινό δεν δείχνει και ιδιαίτερη διάθεση να έρχεται αντιμέτωπο με πράγματα ωμά και με όσα θέτουν ερωτήματα. Κι επειδή η αποδοχή από το κοινό εξακολουθεί να είναι πολύ σημαντική, αυτό οδηγεί συχνά κάποιους καλλιτέχνες να δημιουργούν έργα που εκ των προτέρων είναι μια απάντηση στη ζήτηση, με στόχο να αρέσουν. Και κατά κάποιο τρόπο χάνεται έτσι το καλλιτεχνικό θάρρος, η τόλμη», εξηγεί. Η Μαγκί Μαρέν δεν περιμένει λοιπόν καμία επανάσταση από την τέχνη, ούτε καν από τη δική της – αν και αρκετά έργα της είχαν έντονα πολιτικά στοιχεία, όπως το One Can‘t Eat Applause, που έκανε το 2002, το οποίο εξετάζει τον κοινωνικό αντίκτυπο στη Λατινική Αμερική αυτού που η ίδια είδε ως αμερικανικού και ευρωπαϊκού αποικιοκρατισμού και υποταγής στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (αν και φαίνεται να γνωρίζει την κατάσταση στην Ελλάδα, ωστόσο δεν την αναφέρει, ίσως από ευγένεια). Η επανάσταση μπορεί να έρθει μόνο με ανάλογες πολιτικές αποφάσεις, που μπορούν ν’ αλλάξουν καταστάσεις. Κι εμείς πρέπει όσο το δυνατόν να συμμετέχουμε σ’ αυτές. Δεν προκαλεί εντύπωση, λοιπόν, που το 1995 η Μαγκί Μαρέν συμμετείχε στην απεργία πείνας που έκαναν Γάλλοι καλλιτέχνες για να διαμαρτυρηθούν για την σφαγή των Βοσνίων στη Σρεμπρένιτσα. Την ίδια ώρα, δεν βλέπει κι αυτή τη συμμετοχή απροβλημάτιστα, και μιλά, αιφνιδιαστικά, για τις συγκεντρώσεις των «αγανακτισμένων», στην Ελλάδα και αλλού. «Δεν είμαι καν σίγουρη ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι θέλουν το ίδιο κι ότι θα συμφωνούσαν μεταξύ τους. Το σημαντικό όμως είναι η διάθεση αφύπνισης και η απόπειρα επανάκτησης του

συναισθήματος της συλλογικότητας και της δυνατότητας παρέμβασης στο πεπρωμένο μας – κι αυτό είναι σημαντικό». Σκέφτομαι τη Μαγκί Μαρέν ανάμεσα στους δύο αυτούς κόσμους: αυτόν του May B και τον τωρινό, του Salves. «Είναι αλήθεια, νιώθω και τα δύο», παραδέχεται η ίδια. «Ταλαντεύομαι ανάμεσα στο ένα και στο άλλο». Γνωστή για την τάση της να τα βλέπει όλα μαύρα, παλεύει να βρει μια ισορροπία – ή, κατά τη φράση του Βάλτερ Μπένγιαμιν, «να οργανώσει την απαισιοδοξία». Είναι, ωστόσο, περήφανη για τη μικρή, προσωπική της επανάσταση: έχει μόλις εγκαταλείψει, μετά από δώδεκα χρόνια, τη διεύθυνση του Εθνικού Χορογραφικού Κέντρου Ριγιέ-Λα-Παπ, για να συνεχίσει ανεξάρτητα πια τη δουλειά με τους χορευτές της, την Ομάδα Χορού Μαγκί Μαρέν. «Πρέπει κανείς να ξέρει να παραδίδει τα ηνία», εξηγεί. «Ήταν καλά, όσο κράτησε... Αλλά δουλεύοντας με πιο ανεξάρτητο τρόπο, ίσως καταφέρουμε να κάνουμε πράγματα που δεν μπορούσαμε πριν. Άλλωστε ο χώρος δεν δημιουργήθηκε για την ομάδα μας αλλά για την πόλη και τους ανθρώπους της, και το γεγονός ότι τώρα περνάει σε καινούργια χέρια αναδεικνύει και τη βαρύτητα αυτού του χώρου, ότι δηλαδή υπάρχει ανεξάρτητα από μένα, σαν χώρος για τους καλλιτέχνες και για το κοινό. Πρέπει να πω ότι αισθάνομαι μεγάλη ανακούφιση... Ο φόρτος εργασίας ήταν ασήκωτος, ήμουν πάρα πολύ απασχολημένη με τη διεύθυνση του Κέντρου. Άλλωστε, είναι γεγονός ότι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες δουλεύουμε επηρεάζουν κι αυτή την ίδια τη δουλειά. Κι αν είχα παραμείνει εκεί, θα έκανα αυτά που ήξερα ότι μπορώ να κάνω. Τώρα ελπίζω να κάνω αυτά που δεν ξέρω να κάνω! Κι αυτό είναι μια αίσθηση που με βοηθάει, με απελευθερώνει...» s

Info Ομάδα χορού Μαγκί Μαρέν Η κορυφαία χορογράφος Μαγκί Μαρέν παρουσιάζει το May B, έργο του 1981 που την ανέδειξε, και τη νέα της δημιουργία Salves. May B 22-23 Ιουνίου, 21:00 Salves 27-29 Ιουνίου, 21:00 Πειραιώς 260, Κτίριο Δ Εισιτήρια: 25€ (Ζώνη Α), 20€ (Μειωμένο), 15€ (Φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

ΧΟρΟΣ

ΞεΣΠΑΣμΑτΑ - ΠΙΘΑνΟν...

Δυο στιγμιότυπα από τις παραστάσεις της Μαγκί Μαρέν που μπορούν να δουν οι θεατές του Φεστιβάλ Αθηνών στην Αθήνα. Πάνω: May-B. Κάτω: Salves – που, στην ποιητκή του Ρενέ Σαρ, θα μπορούσε να σημαίνει και «ξεσπάσματα».

ξεκινώ

από την αμφιβολία Από τον Αντώνη Σακελλάρη

“

ντενί μαριότ

Ο σχεδόν μόνιμος συνεργάτης της Μαγκί Μαρέν, αυτή τη φορά μας επισκέπτεται με το Prises/Reprises, ένα έργο αποκλειστικά δικό του.

Ντενί Μαριότ παίρνει στα σοβαρά την τέχνη του. Οι σιωπές, ο θόρυβος, η κίνηση και η ακινησία είναι αυτά που χαρακτηρίζουν τα έργα του. Αυτά τα στοιχεία καθορίζουν το σύνολο της δημιουργίας του και νοηματοδοτούνται από την ιδιαίτερη κοσμοθεωρία του καλλιτέχνη. Η συζήτηση μαζί του φανερώνει έναν άνθρωπο που η κάθε του επιλογή θεωρητικοποιείται και διαπνέεται από τις βασικές αρχές του στρουκτουραλισμού, της σημειολογίας και της θεωρίας για το ασυνείδητο. Πίσω από τα λεγόμενά του, πίσω από την προσπάθειά του να αποδομήσει το χορό και τη μελωδία μέχρι να ξανανακαλύψει τα δομικά τους συστατικά, κρύβεται η επιρροή του Ρολάν Μπαρτ, του Λακάν και του Μποντριγιάρ. Η συνεχής αναζήτηση της γλώσσας των ήχων και των χώρων είναι η κοινή συνισταμένη των έργων του Μαριότ.

Τι είναι το Prises/Reprises; Μιλήστε μας για την παράσταση που ετοιμάζετε. Πρόκειται για μια εργασία πεδίου, όπου ένα σώμα αντιπαλεύει ένα σύνολο στοιχείων τα οποία αντιπροσωπεύουν ένα είδος αποκρυστάλλωσης της πραγματικότητας. Τι σας εμπνέει όταν ετοιμάζετε μια παράσταση; Δεν πιστεύω πραγματικά στην έμπνευση. Δεν μου έχει συμβεί ποτέ να εμπνευστώ ξαφνικά με αφορμή κάποιο γεγονός το οποίο θα με παρακινήσει να ξεκινήσω μια δουλειά. Δεν είναι κάτι που έχει αρχή και τέλος. Είναι μια δυναμική διαδικασία. Δέχομαι ένα σύνολο επιρροών υπό τη μορφή ερεθισμάτων που συσσωρεύονται μέσα μου, σε διαφορετικό βαθμό το καθένα: τα βιώματα της καθημερινότητας, η εξέλιξη του κόσμου, η ανάγνωση των λόγων κάποιων μεγάλων στοχαστών, όπως αυτοί αντιστέκονται στο πέρασμα του χρόνου. Ένα άλλο στοιχείο, που παίζει πάντα ρόλο όταν δημιουργώ ένα έργο, είναι η σπουδή πάνω στον απόηχο

της γλώσσας που χρησιμοποιήθηκε σε προηγούμενα έργα. Είναι η αντήχηση της τέχνης που προηγήθηκε. Άρα, η προετοιμασία μιας δουλειάς εμπεριέχει και τον παράλληλο συνδυασμό του συνόλου αυτών των εμπειρικών επιπέδων. Ενίοτε, μέσω μιας διαδικασίας αλληλεπίδρασης, μετά την ολοκλήρωση ενός έργου, βλέπουμε τον κόσμο μ’ έναν τρόπο λίγο διαφορετικό. Έχετε φτάσει ποτέ στο σημείο να σας κουράσει η ενασχόληση με την τέχνη; Αντιμετωπίζω την ενασχόληση με την τέχνη ως μια μορφή αγροτικής εργασίας. Σαν μια καλλιέργεια. Όταν δημιουργώ νιώθω σαν γεωργός. Συνεπώς, αναπόδραστα υπάρχουν στιγμές κούρασης, εξάντλησης, απογοήτευσης, αλλά την ίδια στιγμή υπάρχει και αξεπέραστη ζωντάνια. Είναι κάτι που σε κουράζει αλλά ταυτόχρονα σε αναζωογονεί. Στο ξεκίνημα κάθε νέας δουλειάς ενυπάρχει η αμφιβολία. Αυτό οφείλεται στο ότι δεν υπάρχει πραγματικά κάποιο σημείο στο οποίο σκοπεύεις να φτάσεις, μια ανταμοιβή στην οποία προσβλέπεις. Αυτό είναι ένα προνόμιο που δεν το έχω απολαύσει ποτέ και δεν με αφορά. Πώς φαντάζεστε την τέλεια παράσταση; Δεν προγραμματίζω, ούτε οραματίζομαι τα πράγματα με τέτοιο τρόπο. Δεν υφίσταται στο μυαλό μου και δεν με παρακινεί ένας στόχος τελειότητας προς επίτευξη, απλά η δουλειά και η ενασχόληση μ’ ένα αντικείμενο. Σκοπός μου είναι να το κάνω όσο καλύτερα γίνεται. Τα έργα τέχνης για μένα είναι περάσματα, όχι αποτελέσματα. Ποτέ δεν μου άρεσε να τοποθετώ τα έργα που βλέπω ή ακούω σε βάθρα εξιδανίκευσης. Πρόκειται απλά για προτάσεις, λιγότερο ή περισσότερο σωστές ή κατάλληλες, οι οποίες θα πρέπει να δημιουργούν απόηχους και να προτείνουν έναν τρόπο θέασης των πραγμάτων. Δηλώνετε μουσικός ή μηχανικός ήχου; Δεν το αναρωτήθηκα ποτέ αυτό για τον εαυτό μου. Για μένα είναι πιο ενδιαφέρον να μη γνωρίζω, να μη μπορώ να απα-

58 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

ντήσω σε τέτοιες ερωτήσεις, προκειμένου να μπορώ να αποδεσμευθώ από κάθε ταμπέλα. Αυτό που με απασχολεί είναι μόνο η αναζήτηση της κατάλληλης ηχητικής ύλης που θα ντύσει το κάθε θέαμα και θα κατευθύνει τη γλώσσα, κι όχι η περιχαράκωση σε μια επιτηδευμένη καλλιτεχνική ταυτότητα. Τι παίζει μεγαλύτερο ρόλο στη μουσική που συνοδεύει μια παράσταση χορού – ο ρυθμός ή η μελωδία; Ο ρυθμός είναι πρωταρχικό και κυρίαρχο στοιχείο εάν προσπαθήσουμε να τον αντιληφθούμε με την πιο ευρεία του έννοια· όχι σαν κάτι μονότονο, αλλά ως «μια στιγμιαία μορφή που λαμβάνει την υπόστασή της από κάτι που είναι εν κινήσει, που εξελίσσεται, που είναι ρευστό», σύμφωνα με τον Εμίλ Μπενβενίστε [στρουκτουραλιστής γλωσσολόγος]. Ο ρυθμός είναι κάτι τεχνητό ή ένα στοιχείο που δανειζόμαστε από το σύμπαν; Ο ρυθμός είναι πανταχού παρών και παίρνει πολυάριθμες και ξεχωριστές μορφές, οι οποίες καθορίζονται από τις διαφορετικές χρονικότητες. Οι ζωές μας είναι μια συνεχής και εναλλασσόμενη πολυρρυθμία. Μέσα από την εμπειρία του ρυθμού, ο χρόνος νοηματοδοτείται, επενδύει τις αισθήσεις και την αντίληψη του κόσμου, επινοεί κατευθύνσεις, υιοθετεί νοήματα. Ποια η σχέση μεταξύ χώρου και ήχου; Ένας κενός χώρος έχει τη δική του ηχητική ταυτότητα. Ο ήχος, όπως ταξιδεύει στον χώρο, γεμίζει το κενό. Προκειμένου να επεκτείνουμε την αντίληψή μας, θα πρέπει να αναζητήσουμε το σύνολο των δονήσεων που υπάρχουν ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο διαστάσεις. Η μία δεν μπορεί να αποδεσμευτεί από την άλλη, και γι’ αυτό δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι η σιωπή είναι επίσης μουσική. Η τεχνολογία είναι τελικά φίλος ή εχθρός μας;

τΟ ‘νΑ ΧερΙ νΙΒεΙ τ’ ΑΛΛΟ Ο μουσικός Ντενί Μαριότ και η χορογράφος Μαγκί Μαρέν.

Δεν μπορούμε ν’ αντιταχθούμε στην τεχνολογία, ακόμη κι αν αυτή φαίνεται να μας ξεπερνά. Πρέπει να τη χρησιμοποιήσουμε για να μας βοηθά ν’ ακολουθήσουμε τις επιθυμίες μας, κι όχι ν’ ακολουθούμε τις επιταγές των επίπλαστων αναγκών που αυτή μας επιβάλλει. Εμείς οι καλλιτέχνες έχουμε το καθήκον να μεταβάλουμε τη χρήση αυτών των εργαλείων, προκειμένου ν’ αποφύγουμε την τυποποίηση του λόγου που μπορεί να μας επιβάλει η τεχνολογία. Πού πάει η μουσική όταν δεν παίζονται πια οι νότες της; Η μουσική είναι ταυτόχρονα η αντίληψη και η μνήμη μας. Είναι ταυτόχρονα «μέρος του κόσμου και έξω από αυτόν». Όταν δεν βρίσκεται πλέον εκεί, γύρω μας, αντηχεί ακόμα στις καρδιές και στο μυαλό μας. Δεν μας αφήνει ποτέ. s

Info Ντενί Μαριότ - Prises / Reprises Μόνος επί σκηνής, ο Ντενί Μαριότ, συνθέτης και ερμηνευτής παίζει με τον ρυθμό και την απουσία του σε μια πρωτότυπη μουσικοκινητική περφόρμανς. Πειραιώς 260, Κτίριο Η 28-29 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: €25, €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό)

ΔρΩμενΟ

γκούσταβ μάλερ

Ο τελευταίος μιας γενιάς Από την Κατερίνα Σχινά

Τι είναι ο Γκούσταβ Μάλερ; Ένας επαναστάτης αφοσιωμένος στην αμετάκλητη διαδικασία της ριζικής ανανέωσης, σύμφωνα με τον Πιερ Μπουλέζ.

υνθέτης της εσωτερικής εξορίας και του προσωπικού πεπρωμένου, ο Γκούσταβ Μάλερ κατάφερε να αποτυπώσει στο έργο του τον σαρωτικό βηματισμό της ανθρώπινης μοίρας, πλάι στη μικρολεπτομέρεια της καθημερινότητας (ένα παλιό τραγουδάκι που αναδύεται πίσω από μεγάλους ορχηστρικούς όγκους, ο ήχος μιας τυχαίας μπάντας πλανόδιων τσιγγάνων που παρεμβάλλεται σ’ έναν οδυνηρότατο θρήνο, κάτι κοινότοπο και τετριμμένο που διεκδικεί την αυταξία του, μια αδιάκοπη ταλάντωση ανάμεσα στο λαϊκότροπο ύφος και στην υψηλή τέχνη) και να φανερώσει πώς μέσα στο μοναδικό, το ατομικό, μπορεί να συντήκεται το συλλογικό, το μεγάλο. Η αδιάκοπη νοσταλγία για κάτι απροσδιόριστο, για ένα άφθαστο ιδεώδες που είναι αδύνατο να πραγματωθεί, οι συνεχείς μεταπτώσεις διάθεσης και τόνου, και κυρίως η ειρωνεία που πηγάζει από τη συνειδητοποίηση του πόσο συνορεύουν τραγικότητα και πεζότητα, θλίψη και κοινότοπη ευθυμία, προσδίνουν στη μαλερική δημιουργία τα χαρακτηριστικά ενός δημιουργού που αποχαιρετά έναν κόσμο, αμφιβάλλοντας για εκείνον που θα τον διαδεχτεί. Η φιλοσοφική αναζήτηση κινεί το σύνολο της μουσικής του και η φωνή, το τραγούδι, γίνεται η λυδία λίθος της. Τα λόγια που επιλέγει να ενθέσει στη μουσική του ο Μάλερ ευνοούν το πέρασμα σε μια ευρύτερη, πιο αφηρημένη, πνευ-

ματική εμπειρία. Η συμφωνία, που ήδη από την εποχή του Χάιντν αποτελεί το κύριο μουσικό όχημα φιλοσοφικού στοχασμού ή αφαίρεσης, επίσης εμβολιάζεται με τραγούδι. Το κατ’ εξοχήν αντιστικτικό ιδίωμα του Μάλερ βασίζεται σε περισσότερες από μία μελωδίες που συνυφαίνονται και ανελίσσονται ταυτόχρονα∙ εκλεκτικιστής, αντλώντας απροκατάληπτα από «ευτελή» μουσικά είδη, διανοίγεται σε μια πλουσιότατη ηχητική παλέτα. Αντί να χρησιμοποιεί την ορχήστρα en masse, όπως ο Βάγκνερ ή ο Μπρούκνερ, παρά μόνο σε συγκεκριμένες, ιδιαίτερα έντονες και πυκνές κορυφώσεις, τη διαχωρίζει σε μικρότερα σύνολα – μικρές ορχήστρες δωματίου θα τις έλεγε κανείς. Αυτός ο διαχωρισμός επιτρέπει ποικίλους συνδυασμούς ηχοχρωμάτων και αιφνίδιες αλλαγές υφής, δημιουργώντας ταυτόχρονα στον ακροατή την αίσθηση της εγγύτητας και της διαύγειας. «Η σύνθεση μιας συμφωνίας σημαίνει την οικοδόμηση ενός νέου κόσμου με κάθε διαθέσιμο τεχνικό μέσο», δήλωνε ο Μάλερ. «Το διαρκώς ανανεούμενο και εναλλασσόμενο περιεχόμενο καθορίζει και τη μορφή». Ασφαλώς η βασική μουσική γλώσσα του Μάλερ ήταν η συνηθισμένη γλώσσα του 19ου αιώνα – σίγουρα τονική και κυρίως διατονική. Όμως η ελευθερία με την οποία επαναπροσδιόριζε, όπως φανερώνουν τα λόγια του, την συμφωνική μορφή, συνεπαγόταν τολμηρές συνθετικές πρωτοβουλίες, όπως τη μακρά έκταση των λυρικών και μελωδικών γραμμών, τη διαρκώς επιμηκυνόμενη καθυστέρηση της καντέντσας, τη μεγαλόπρεπη και μεγάλης έκτασης αρμονική κίνηση, τις εκτεταμένες και επιδέξιες μετατροπίες. Και μολονότι στο έργο του η λεπτομέρεια αναπτύσσεται πάντοτε βάσει της τονικής λειτουργίας, η μεγάλης έκτασης κίνηση θεμελιώνεται σε νέα το-

νΥΧτΑ μΑΛερ Η Φιλαρμονική της Σκάλας του Μιλάνου εμφανίζεται στις 26 Ιουνίου στο Ηρώδειο, σε ένα αφιέρωμα στον Γκούσταβ Μάλερ. Θα διευθύνει ο Σεμιόν Μπίτσκοφ.

νικά σχήματα. Συχνά, παρακολουθούμε μια συμφωνία ν’ αρχίζει σε μια συγκεκριμένη κλίμακα και να ολοκληρώνεται σε μια άλλη∙ και καθώς κάτι τέτοιο παραβίαζε στον καιρό του τους παραδοσιακούς κανόνες της συμφωνικής αρμονικής ανέλιξης, διευρύνοντας και ωθώντας στα απώτατα όριά του το τονικό σύστημα, προανήγγελλε εύγλωττα τη νεωτερικότητα. Ο Γκούσταβ Μάλερ υπήρξε σπουδαία μεταβατική μορφή στο μεταίχμιο 19ου και 20ού αιώνα. Η αρχική του προτίμηση στις γιγάντιες φόρμες, τη μνημειώδη ενορχήστρωση και τα μακρόσυρτα λυρικά θέματα συνδέεται προφανώς με τα αισθητικά ιδεώδη του 19ου αιώνα. Ώς ένα βαθμό, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ενίσχυσε τη βαγκνερική επανάσταση στη συμφωνική μουσική, προσαρμόζοντας τη συμφωνική παράδοση σε μια φωνητική και λυρικο-δραματική αντίληψη του μουσικού λόγου. Ωστόσο, η οικονομία εκφραστικών μέσων που εμφανίζουν τα τελευταία του έργα, ιδίως η 9η Συμφωνία του και η ημιτελής 10η, η ουσιαστικά νέα άποψη για την τονική φόρμα, η αξιοσημείωτη επιμήκυνση των φράσεων, η χρήση και η επέκταση των μετατροπιών και του ηχοχρώματος, η μεγάλη πρόθεση και έκταση της μουσικής και η ταυτόχρονη συνύπαρξη συναισθηματικής εμπλοκής και ακραίας αποστασιοποίησης, άσκησαν σημαντική επίδραση στη μουσική του 20ού αιώνα. Οι πολύπλοκες πολυφωνικές δομές, οι διάφωνες κάποτε αρμονίες του προαναγγέλλουν τους πειραματισμούς της Σχολής της Βιέννης (Σαίνμπεργκ, Μπεργκ, Βέμπερν), ενώ οι καινοτομίες του θα επηρεάσουν πολλούς ακόμα ομοτέχνους του: Ο Ζεμλίνσκι θα διευρύνει τα μεγάλης κλίμακας υστερορομαντικά ακουστικά τοπία που είχε οροθετήσει ο Μάλερ, ενώ το συμφωνικό ιδίωμα και το ουμανιστικό ήθος των μα-

λερικών συνθέσεων θα εμπνεύσουν συνθέτες που θα κρατήσουν αποστάσεις τόσο από το δωδεκαφθογγισμό όσο κι από τον ύστερο ρομαντικό εξπρεσιονισμό, όπως ο Σοστακόβις και ο Πέτερσον. «Στον Μάλερ υπάρχει μεγάλη νοσταλγία, μεγάλη πρόσδεση στο παρελθόν ώστε να τον θεωρήσουμε εικονοκλάστη, έναν επαναστάτη αφοσιωμένο στην αμετάκλητη διαδικασία της ριζικής ανανέωσης», έγραφε στα 1979 ο Πιερ Μπουλέζ. «Από την άλλη πλευρά, υπάρχει μια βούληση τόσο αποφασισμένη να υπερβεί τις αισθητικές κατηγορίες του παρελθόντος, να τις αναγκάσει να εκφράσουν αυτά για τα οποία δεν ήταν εξ αρχής προορισμένες, μια τέτοια επιμονή στην επέκταση των ορίων, ώστε μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τον Μάλερ ως τον “τελευταίο της γενιάς” του – έναν μεγάλο δημιουργό που, αποχαιρετώντας το παρελθόν, μετέχει, με τον πολύ ιδιαίτερο τρόπο του, στο μέλλον: το εύρος και η πολυπλοκότητα της χειρονομίας του καθώς και η ποικιλία και η ένταση της επινόησής του δεν τον καθιστούν απλώς επίκαιρο, αλλά αναντικατάστατη παράμετρο της σκέψης μας όταν συλλογιζόμαστε το μέλλον της μουσικής». s

Info Φιλαρμονική της Σκάλας του Μιλάνου Αφιέρωμα στον Γκούσταβ Μάλερ Η Φιλαρμονική της Σκάλας του Μιλάνου παρουσιάζει το Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα αρ. 1 σε σολ ελάσσονα του Μαξ Μπρουχ, με σολίστ τον Τζόσουα Μπελ, και την Έκτη συμφωνία του Μάλερ. Διευθύνει ο Σεμιόν Μπίτσκοφ. Ωδείο Ηρώδου Αττικού 26 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 30€ (VIP, Ζώνες Α, Β, Γ), 15€ (Άνω διάζωμα), 10€ (Φοιτητικό Άνω διάζωμα, ΑΜΕΑ)

STAR WARS Τα άστρα & οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1 Από τον Άγγελο Γκαγκάριν

To tip του ασ τρολόγου

Η μικροπρέ πεια κρύβ εται σ τα μικρά «πρέ πει»…

Κριός

Καρκίνος

Ζυγός

Αιγόκερως

(21 Μαρτίου – 19 Απριλίου) Αν θέλεις ν’ αλλάξεις επίπεδο στο εργασιακό σου status, αυτή η περίοδος απαιτεί να ιδρώσεις και να δουλέψεις πολλές παραπάνω ώρες, ακόμα κι αν το ωράριό σου είναι ήδη εξαντλητικό. Στο ίδιο πλαίσιο, επιβάλλεται να βελτιώσεις και τις σχέσεις σου με τους συναδέλφους σου, που θα πει ότι οφείλεις να χαμογελάς περισσότερο, να λες περισσότερες «καλημέρες» και να αποδέχεσαι τις προσκλήσεις των συναδέλφων για φαγητό ή καφέ μετά τη δουλειά. Πολλές φορές, το εργασιακό παιχνίδι παίζεται σε αυτές τις εκτός εργασιακού χώρου συναντήσεις, κι αυτό είναι κάτι που το γνωρίζεις καλά. Μην αφήνεις λοιπόν τίποτα στην τύχη, φτιάξε ένα σωστό και αποτελεσματικό πρόγραμμα και εφάρμοσέ το κατά γράμμα για να πετύχεις τους στόχους σου. Μπορείς! Θέατρο: Ρούλα Πατεράκη, Δαίμονας, Sostenuto assai cantabile 23-27 Ιουνίου, Από Μηχανής Θέατρο

(22 Ιουνίου – 22 Ιουλίου) Ένα επαγγελματικό σχέδιο που σας απασχολεί από καιρό, σας κλέβει την ενέργεια και αποτελεί μια σταθερή πηγή έντασης. Ένα ακόμα θέμα που σας χαλάει πολύ συχνά τη διάθεση είναι πως αρκετές φορές αισθάνεστε ότι πρέπει να λογοδοτείτε ακόμα και σε άσχετους ανθρώπους, κι αυτό πραγματικά είναι πολύ εκνευριστικό. Είναι σίγουρο πως στο περιβάλλον σας υπάρχουν πρόσωπα που θεωρούν ότι μια αλλαγή στο επαγγελματικό σας status θα σας απομακρύνει από αυτούς. Αν θεωρείτε ότι μια τέτοια αντίληψη είναι προφανώς δείγμα εγωισμού και όχι αγάπης, έχετε δίκιο, αλλά πού να το βρείτε... Ακόμα κι η αγάπη, καμιά φορά, δαγκώνει. Σκεφτείτε το αυτό και αποδεχθείτε ότι κάθε αλλαγή, κάθε νέα φάση στη ζωή μας έχει και το αντίτιμό της. Χορός: Κολεκτίβα Χορού The Plant, Double Take 29-30 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Ε

(23 Σεπτεμβρίου – 23 Οκτωβρίου) Παρότι έχετε αρκετές ερωτικές προσφορές και πολλές ευκαιρίες να απατήσετε το ταίρι σας, επιδεικνύετε μια αξιοθαύμαστη διάθεση να παραμείνετε πιστός/ή στην τωρινή σας σχέση. Αφού λοιπόν είστε καλά με τον άνθρωπό σας, ή τέλος πάντων θέλετε να δώσετε την ευκαιρία στη σχέση σας ν’ αναπτυχθεί χωρίς αντιπερισπασμούς, φροντίστε να περάσετε όσο το δυνατόν καλύτερα, οργανώνοντας όμορφες εξόδους στην καλοκαιρινή Αθήνα ή ακόμα και ρομαντικά Σαββατοκύριακα σε κοντινούς προορισμούς. Όσοι είστε μόνοι, να έχετε τα μάτια σας ανοιχτά για να πετύχετε το μοιραίο eye contact, γιατί οι θαυμαστές δεν θα λείψουν. Με δυο λόγια, όλοι οι ζυγοί επικεντρωθείτε στα ερωτικά σας, γιατί οι άλλοι τομείς –και κυρίως ο επαγγελματικός– δεν χρειάζονται την προσοχή σας. Χορός: Ομάδα χορού Μαγκί Μαρέν, May B 22-23 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Δ

(22 Δεκεμβρίου – 19 Ιανουαρίου) Στην περίπτωσή σας υπάρχει το εξής οξύμωρο: Τα πράγματα είναι ταυτόχρονα και καλά και κακά, και ευχάριστα και δυσάρεστα, και άσπρο και μαύρο. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: στον εργασιακό σας τομέα τα πράγματα πηγαίνουν καλά, με την έννοια ότι υπάρχει δουλειά και προοπτικές (κι αυτό είναι αποτέλεσμα της δικής σας σκληρής και επίμονης προσπάθειας), την ίδια ώρα όμως τα οικονομικά σας δεν είναι και στα καλύτερά τους. Η λύση σ’ αυτό το μυστήριο είναι οι άλλοι. Τα οικονομικά όλων μας είναι άμεσα συνδεδεμένα με την οικονομική κατάσταση των άλλων. Είτε πελάτες είναι αυτοί, είτε συνέταιροι, είτε αφεντικά. Κι όπως πολύ σωστά λέγεται εδώ και πάρα πολλά χρόνια (και τον τελευταίο καιρό πάρα πολύ συχνά) «ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος». Να είστε λοιπόν πολύ προσεκτικοί με τις κάθε είδους συναλλαγές σας. Θέατρο: ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης - Γιάννης Κακλέας, Υπηρέτης δύο αφεντάδων του Κάρλο Γκολντόνι 29-30 Ιουνίου, Ηρώδειο

Ταύρος (20 Απριλίου – 20 Μαΐου) Αυτή η περίοδος αποτελεί μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για να μπορέσετε χωρίς πολλούς αντιπερισπασμούς να σκεφτείτε και να αφήσετε τα πράγματα να καταλαγιάσουν μέσα σας. Την ίδια ώρα, μπορείτε να κάνετε και μια σχετική εκκαθάριση στο σπίτι και να απαλλαγείτε από ένα σωρό άχρηστα πράγματα – ειδικά όλη εκείνη τη χαρτούρα που κοντεύει να σκεπάσει το γραφείο σας. Η διαδικασία αυτή είναι η καλύτερη μέθοδος για να μπορέσετε να δείτε τα πράγματα πιο καθαρά και κυρίως το πόσο πίσω σας πηγαίνουν τα συναισθήματα που νοιώθετε ακόμα για πρόσωπα που έχουν αποχωρήσει πια από τη ζωή σας. Το ξεσκονόπανο, πραγματικό ή συμβολικό, είναι η καλύτερη λύση σε κάτι τέτοιες περιπτώσεις. Dust to dust! Μουσική: Ελ Ταμπούρα - Orchestre Med Fusion - Λάμια Μπεντίουι Ήχοι του Κόσμου / Τυνησία-Αίγυπτος: Η μουσική αφύπνιση 17 Ιουνίου, Τεχνόπολις

Δίδυμοι (21 Μαΐου – 21 Ιουνίου) Ένας καινούργιος έρωτας σας κλείνει το μάτι κι εσείς βρίσκεστε στα πρόθυρα του να ενδώσετε. Ωστόσο, δεν είμαι απολύτως σίγουρος ότι έχετε τελειώσει με το παρελθόν σας. Μοιάζετε σαν παιδί που, θέλοντας να έχει όλα τα παιχνίδια δικά του, το μόνο που καταφέρνει είναι να τα κρατάει σφιχτά όλα στην αγκαλιά του με αποτέλεσμα να μην έχει χέρια ελεύθερα να παίξει. Δεν ξέρω αν με αντιλαμβάνεσαι… Κατά τ’ άλλα, ο οικονομικός τομέας είναι μια ευάλωτη περιοχή, αλλά μην το παίρνεις πια και τόσο κατάκαρδα. Όλοι μας τραβάμε τα σχετικά ζόρια αυτή την περίοδο, ή τουλάχιστον έτσι λέμε όλοι. Διασφάλισε όσο μπορείς το θέμα της δουλειάς –και κυρίως ότι δεν έχεις ξεχάσει καμιά από τις υποχρεώσεις σου– ώστε να μη βρεθείς εκτεθειμένος. Υπάρχουν άνθρωποι που περιμένουν το λάθος βήμα σου… Μουσική: Φιλαρμονική Ορχήστρα της Σκάλας του Μιλάνου, Αφιέρωμα στον Γκούσταβ Μάλερ 26 Ιουνίου, Ηρώδειο

Λέων (23 Ιουλίου – 22 Αυγούστου) Η αχίλλειος πτέρνα σου είναι ο τομέας τον οικονομικών. Το είπα, και αμαρτία ουκ έχω. Κοίτα λοιπόν να μαζευτείς και να μην υποκύπτεις μπροστά στην πρώτη μπάνικη βιτρίνα που βρίσκεις κοντά σου, ή αν ούτε αυτό δεν μπορείς να κάνεις, τουλάχιστον, κάθε πρωί, βάζε λιγότερα λεφτά στο πορτοφόλι σου. Ο σύντροφός σου είναι πολύ πιθανόν να γίνει περισσότερο απαιτητικός και να ζητήσει περισσότερη αγάπη και στοργή. Δεν φταίει αυτός/ή· εσύ φταις που είσαι τόσο αξιαγάπητος σε βαθμό που οι άλλοι δεν σε χορταίνουν… Αυτό να σκεφτείς για να μπορέσεις ν’ ανταποκριθείς στο ύψος των περιστάσεων, αλλιώς η ερωτική σου ζωή μπορεί να παιχτεί κορώνα-γράμματα. Όχι ότι δεν έχεις εναλλακτικές… Αρέσεις, το ξέρουμε… Θέατρο: Κριστόφ Βαρλικόφσκι, (A)pollonia 28 Ιουνίου - 1 Ιουλίου, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, Κεντρική Σκηνή

Παρθένος (23 Αυγούστου – 22 Σεπτεμβρίου) Ακόμα κι αν η λίμπιντό σας χτυπάει κόκκινο, ακόμα κι αν είστε μόνος/η εδώ και πολύ καιρό και δεν αντέχετε άλλο, θα πρέπει πάση θυσία ν’ αποφύγετε ανθρώπους που είναι μπλεγμένοι συναισθηματικά. Πώς να το πω… Δεν είναι καλή συναναστροφή για εσάς που, αυτή την περίοδο, έχετε ανάγκη από μια καθαρή σχέση, έναν άνθρωπο μόνο δικό σας που θα τον απολαύσετε και θα σας απολαύσει, χωρίς αναστολές και ενοχές. Όσοι πάλι έχετε ήδη ταίρι, ίσως είναι περίοδος να δώσετε μια περεταίρω ώθηση στη σχέση σας… Θα είναι αυτό ένας γάμος; Θα είναι αυτό ένα παιδί; Ή θα είναι μια απόφαση για συμβίωση; Η απάντηση θα δοθεί είτε από εσάς, είτε από την ίδια τη ζωή. Για να δούμε τι θα δούμε… Μουσική: Αφιέρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη (19111996) Μονόγραμμα, του Γιώργου Κουρουπού / Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 21, του Β. Α. Μότσαρτ 24 Ιουνίου, Ηρώδειο

60 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

Σκορπιός (24 Οκτωβρίου – 21 Νοεμβρίου) Το σπίτι και η οικογένεια είναι το καταφύγιο όλων μας. Εκεί καταφεύγουμε στα δύσκολα, για ν’ αναπαυτούμε, να παρηγορηθούμε, να αισθανθούμε ότι μας αγαπάνε και μας στηρίζουν. Δυστυχώς όμως αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Κι όταν το σπίτι από καταφύγιο και φωλιά μετατρέπεται σε πεδίο μάχης και ναρκοπέδιο, όταν οι δικοί σου άνθρωποι σου προκαλούν εκνευρισμό ή σε αφήνουν εκτεθειμένο στα δύσκολα, τότε ο πόνος είναι διπλός. Όλα αυτά, Σκορπιέ μου, συμβαίνουν και στις καλύτερες οικογένειες (αν υπάρχουν τέτοιες). Γι’ αυτό κοίταξε να κάνεις το καλύτερο που μπορείς απ’ την πλευρά σου, ώστε ν’ αποφύγεις τα χειρότερα. Κάνε ότι δεν ακούς, δεν βλέπεις, δεν καταλαβαίνεις. Δεν είναι εποχή για να ρίξεις λάδι στη φωτιά. Χορός: Ζεϊνέπ Τανμπάι Dans Projesi, Araz 17-19 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Η

Τοξότης (22 Νοεμβρίου – 21 Δεκεμβρίου) Η προσοχή σας είναι στραμμένη στα επαγγελματικά, όπου συμβαίνουν πάρα πολλά – τα περισσότερα από τα οποία υπογείως… Αν και δεν αποτελείτε στόχο, προσέξτε μη σας πάρουν τα σκάγια ή μην αποτελέσετε τις παράπλευρες απώλειες μιας διαφοράς που καθόλου δεν ξεκίνησε από εσάς. Αποφύγετε να πάρετε ανοιχτά θέση για οποιοδήποτε θέμα τεθεί μπροστά σας από προϊσταμένους και υφισταμένους, γιατί σε περιόδους όπως αυτή δεν υπάρχει λάθος ή σωστό και κανείς δεν γνωρίζει πού θα καθίσει τελικά η μπίλια στη ρουλέτα. Ευτυχώς, η οικογενειακή σας ζωή σας επιστρέφει όση ψυχική ηρεμία σας κλέβει η επαγγελματική, κι αυτό είναι πολύ σπουδαίο. Ας μην είμαστε και αχάριστοι… Θέατρο: Νιζίνσκι: είμαι μια μαριονέτα του Θεού... 18 Ιουνίου, Ηρώδειο

Υδροχόος (20 Ιανουαρίου – 18 Φεβρουαρίου) Το χειρότερο που έχεις να κάνεις στον εαυτό σου είναι να περιμένεις από τους άλλους να δώσουν όσα δίνεις εσύ. Πότε θα μάθεις ότι δεν έχουμε όλοι την ίδια διάθεση για προσφορά, ούτε καν τα ίδια αποθέματα ενέργειας και καλοσύνης; Απόφυγε να γίνεις επικριτικός γιατί αυτή την περίοδο δεν έχεις περιθώρια για απώλειες σε φίλους και γενικά σε συμμάχους. Κράτα κοντά σου τους δικούς σου ανθρώπους, ακόμα και με το να τους κάνεις κολακευτικά σχόλια (μπορείς να το αντέξεις ή σου βάζω πολύ δύσκολα;). Γενικώς να έχεις στο μυαλό σου ότι δεν είσαι ο μόνος που κυκλοφορεί με τα νεύρα κρόσσια, οπότε πρόσεχε που πατάς… Θέατρο: Ρομέο Καστελούτσι - Societas Raffaello Sanzio, Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού 22-25 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Η

Ιχθύες (19 Φεβρουαρίου – 20 Μαρτίου) Αυτό το διάστημα θα πρέπει να είστε πολύ προσεκτικοί αν σκέφτεστε να κλείσετε κάποια μεγάλη συμφωνία. Οι καιροί – και κυρίως οι άνθρωποι– είναι πονηροί, κι αυτό θα πρέπει να το βάλετε καλά στο μυαλό σας, εσείς τα ψαράκια, αν δεν θέλετε να απογοητευτείτε επενδύοντας σε χρόνο, χρήμα ή και συναίσθημα για κάτι που τελικά δεν άξιζε. Ένας ακόμα τομέας που θα πρέπει να προσέξετε είναι η υγεία σας. Μήπως έχετε παραμελήσει να κάνετε κάποιες εξετάσεις; Μήπως θα πρέπει να δείτε ξανά ένα θέμα που σας ταλαιπωρεί και δεν έχετε βρει το χρόνο να το αντιμετωπίσετε αποτελεσματικά; Αν μπορούσε κανείς ν’ αποφύγει τα προβλήματα απλώς και μόνο κλείνοντας τα μάτια, τότε όλα θα ήταν πολύ πιο εύκολα, αν και αρκετά σκοτεινά…. Δρώμενα: Ντενί Μαριότ Prises/Reprises 28-29 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Η

ζΩΩΔΙΑ

JUICY LIU Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού Φεστιβάλ

Το επόμενο βράδυ, πάντως, στις 2 Ιουνίου, ήταν ακόμα πιο καλά. Είχε κέφι, οπότε… Οι Blizz, με τη Μαρίσα Τριανταφυλλίδου, ανέβηκαν στη σκεπή του Τροχόσπιτου, η Όλια Λαζαρίδου και οι 18 Μποφόρ θυμήθηκαν τον Νικόλα Άσιμο, η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη είπε με πολλή θεατρικότητα τον «Κεμάλ» του Χατζιδάκι αλλά και τραγούδια του Σαββόπουλου, ενώ εντυπωσιακές ήταν και η Βίκυ Θεοδώρου και η Κίκα Γεωργίου με την τζαζίστικη φωνή. Αλλά το μεγάλο σουξέ της βραδιάς το είχε ο μερακλωμένος Χρήστος Στέργιογλου, που όταν τραγούδησε Στράτο Διονυσίου («Εγώ να δεις») έγινε χαμός. «Εγώ να δεις, εγώ να δεις, εγώ αγάπη μου να δει-ει-εις». Η υψηλή τέχνη υποχωρεί μπροστά στον Στράτο, δεν χωράει αμφιβολία. Σε πηγαδάκι, πάντως, άκουσα ότι ο Διονυσίου έχει τα πιο πολλά τραγούδια με προστακτικές: «Πήγαινέ με όπου θέλεις, ταξιτζή», «Άνοιξέ μου την καρδιά σου», «Άσ’ τη να φύγει», «Άσε κάτω τις βαλίτσες», «Άφησέ με ήσυχο», «Γύρισε κοντά μου, γύρισε», «Διώξε με από κοντά σου»… Ο κύριος που το έλεγε, προσέθεσε ότι εκπονεί δικτατορικό με τίτλο Η προστακτική στο έργο του Στράτου Διονυσίου. Ας ξέρει ότι θυσιαζόμαστε και αναλαμβάνουμε να το εκδώσουμε. Ο Αργύρης Ξάφης και ο Χρήστος Λούλης ήταν κι αυτοί εκεί, με τις κιθάρες τους – και παρατηρήθηκε, όπως ήταν φυσικό, αύξηση της προσέλευσης από εφηβικές ηλικίες γυναικείου φύλου. Από ψιθύρους, πάντως, βγήκε και είδηση: το χειμώνα θα κάνουν γκρουπ.

ΣΧΟΛΙΑ

Τη νύχτα της 1ης Ιουνίου, ήταν η πρώτη φορά που οι «Αγανακτισμένοι» της πλατείας Συντάγματος έστρεψαν με άγριο τρόπο τις διαθέσεις τους εναντίον των βουλευτών του ελληνικού Κοινοβουλίου. Την ώρα που εκπρόσωποι του λαού, «Αγανακτισμένων» και σιωπηράς πλειοψηφίας ολ τουγκέδερ, προσπαθούσαν να διαφύγουν μέσα από τον Εθνικό Κήπο, μερικές εκατοντάδες μέτρα πιο μακριά, στο Θησείο, τελείωνε μια γιορτή που δεν είχε φιλοξενούμενους πρόσωπα από την αναπαυτική μεριά της ζωής, αλλά διαβάτες, περίοικους, ξένους, κάποιους που πήγαν επειδή ήξεραν και κάποιους που είπαν να σταθούν περίεργοι και τελικά έκατσαν. Η γιορτή στο Τροχόσπιτο φέτος είχε περισσότερο πάθος.

ρΟμεΟ κΑΙ γΙΩργΟΣ Ο Ρομέο Καστελούτσι ξεναγείται από τον Γιώργο Λούκο στους χώρους της Πειραιώς 260, δυο χρόνια πριν. Ήταν η πρώτη φορά που παρουσιάστηκε η δουλειά του εικονοκλάστη Ιταλού στην Ελλάδα. Φέτος, ξανά.

Την Παρασκευή, 10 Ιουνίου, πολύς κόσμος με κατεύθυνση το αεροδρόμιο, όχι με το νευρικό βάδισμα του ταξιδιώτη, προσπερνούσε το κτίριο του αερολιμένα στα Σπάτα με κατεύθυνση ένα κοντινό κτίριο εκεί κοντά, το κόκκινο εκθεσιακό κέντρο. Ο χώρος ήταν διαμορφωμένος για τις ανάγκες της παράστασης του Θεάτρου του Ήλιου Οι ναυαγοί της Τρελής Ελπίδας (Αυγές), και οι προσδοκίες πολλές. Πολλές κι οι παρουσίες - κι ανάμεσά τους η Επίτροπος Μαρία Δαμανάκη κι η Άντα Παπανδρέου. Ο σύζυγός της την ίδια ώρα τραβούσε ζόρια στο Μαξίμου και στη Βουλή. Το Θέατρο του Ήλιου νοιάζεται τους θεατές του. Η Αριάν Μνουσκίν αισθάνθηκε την ανάγκη, πριν την έναρξη, να ευχαριστήσει τη διεύθυνση του Φεστιβάλ διότι «κατάφερε να μας φέρει μέσα σ’ αυτή τη συγκυρία». Επίσης, στο διάλειμμα ξαναπήρε το λόγο για να ανακοινώσει ότι θα μπουν περισσότερα λεωφορεία για να μεταφέρουν τους θεατές, επειδή λόγω της καθυστέρησης στην έναρξη, δεν θα προλάβαιναν το τελευταίο μετρό. Πραγματικό θέατρο για το λαό.

[16 Iουνίου 2011] #24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 61

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΣ ΣΚΗΝΗΣ Aπό την Άννα Δαμιανίδη

Ανεβάζω το ένα πόδι στη διχάλα του κορμού, απλώνω την παλάμη. Σα ζητιάνα την απλώνω, κι αν είναι γύφτοι λέω, για σκέψου, τώρα ζητιανεύω εγώ από τους γύφτους.

γύφτικα μούρα

κουφόβραση είχε αχρηστέψει όση αντοχή διαθέταμε οι πεζοί μέσα στο αργόσυρτο μεσημέρι. Πήγα το σκύλο βόλτα στο πάρκο, για κάθε βήμα έδινα μάχη με την ατμόσφαιρα. Το πράσινο του πάρκου ύποπτο απάτης. Ανέβηκα στην πλατεία Πρωτομαγιάς, σκέφτηκα να επιστρέψω σπίτι από το δρομάκι που στρώσανε με μαλακό υλικό στην ανακαίνιση. Υπάρχει αυτό το πράγμα, δεν ξέρω πόσο υπερτιμήθηκε, αλλά, μέσα στον ασυνάρτητο χώρο πάνω από τη Μουστοξύδη, είναι σα να περπατάς σε χαλί ή γρασίδι. Είχε γεμίσει κάτω μούρα, δεν μπορούσες να πατήσεις. Μερικά είχαν μόλις πέσει, γυάλιζαν ακόμα. Μπροστά μου δυο κοπέλες μαντιλοφορούσες είχαν κατεβάσει

ένα κλαρί και το τίναζαν με μανία. Απομακρύνθηκα γρήγορα, μην μπω στον πειρασμό να κάνω παρατήρηση. Πιο κάτω είχε περισσότερα μούρα, μεγαλύτερη σκιά. Σηκώνω το κεφάλι μήπως μπορώ να πιάσω κανένα, απλώνω χέρια, τίποτε. Είναι ψηλά τα άτιμα. Ανεβαίνω σε ένα πεζούλι, θυμάμαι παιδικές παρέες που κάποτε ασχολούμασταν με πάθος να κόβουμε μούρα. Πότε ήταν αυτό; Εγώ ήμουνα που σκαρφάλωνα σε κλαριά; Νόμιζα ότι είμαι μόνη μου, άρπαξα ένα κλαρί. Αλλά πλησίαζαν οι μαντιλοφορούσες, μιλώντας με κάποιους που απαντούσαν μέσα απ’ τις φυλλωσιές. Κάνω έτσι, δυο αγόρια έκοβαν μούρα σκαρφαλωμένα στα δέντρα. Μοιάζανε γύφτοι, ενώ τα κορίτσια τα πέρασα για μουσουλμάνες μετανάστριες, πιο καλοβαλμένα. –Α ωραία σκαρφάλωσες εσύ εκεί, πώς

62 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #24 [16 Ιουνίου 2011]

τα κατάφερες, λέω. Είχα εκτεθεί πλέον. Και πλησιάζω τον κορμό των σκαρφαλωμένων. Δώσε μου κι εμένα ένα, αποφασίζω να ομολογήσω τη λαχτάρα μου. –Εντάξει, λέει το αγόρι. Τα κορίτσια γελάγανε, κάτι λέγανε στη γλώσσα τους. Ανεβάζω το ένα πόδι στη διχάλα του κορμού, απλώνω την παλάμη. Σα ζητιάνα την απλώνω, κι αν είναι γύφτοι λέω, για σκέψου, τώρα ζητιανεύω εγώ από τους γύφτους. Το αγόρι επάνω έκοβε, έκοβε. –Μόνο ένα θέλω, του λέω, η αξιοπρεπής. Τι να πω, ότι ήθελα να καβαλικέψω το κλαρί, να τα ρημάξουμε παρέα; Ότι τέτοια κάναμε κι εμείς όταν ήμασταν παιδιά, και δεν μπορώ να θυμηθώ πού και πώς ήταν γεμάτη μουριές η γειτονιά μας, αλλά ήταν; –Εντάξει, εντάξει, ξαναλέει, με αυτό το λιανό, το ξενικό ξι, το προδοτικό,

του ξένου. Και συνεχίζει να κόβει, μου γεμίζει την απλωμένη χούφτα με μούρα, την ξεχειλίζει. –Α, λέω, ευχαριστώ πολύ, δεν ήταν ανάγκη τόσα πολλά! Κατεβάζω το πόδι, γελάνε όλοι, τρώω ένα, λέω, πωπω τι ωραία που είναι, τη γλύκα τους να έχετε παιδιά, γυρίζω και φεύγω. Προχώρησα, τα έφαγα ένα ένα πριν φτάσουμε στη γωνία του μικρού δρόμου. Τόσο γλυκά, με αυτή τη μοναδική λεπτή γεύση, το άρωμά τους καθώς λιώνουν πριν προλάβεις να δαγκώσεις, η ελάχιστη αντίσταση του κοτσανιού στα δόντια. Κι αμέσως σε τσιμπάει στην ψυχή η ανάμνηση της παιδικής γνωριμίας μαζί τους, με ηδονή και πόνο. Οι παλάμες μου έγιναν μωβ, τα δάχτυλα κολλούσαν, θα βάφτηκε και το στόμα μωβ. Γύρισα σπίτι πασαλειμμένη σα γυφτάκι. s

εΠΙΦΥΛΛΙΔΑ