ΕΦ - Τεύχος 23 by Athens and Epidaurus Festival

Xατζηχρήστου 23 & Mακρυγιάννη 11742 / AΘHNA / T. 210 9282900

H εικόνα του εξωφύλλου: Η Αριάν Μνουσκίν με φόντο σκηνικό της παράστασης Ναυαγοί της Τρελής Ελπίδας. Φωτογραφία: Michèle Laurent.

COMICS του Ηλία Κυριαζή

ΑNΤΙΦΕΣΤΙΒΑΛ

15 ΓΙΩρΓοΣ ΝΑΝουρηΣ Από Στράτο Διονυσίου μέχρι Lady Gaga 16 ΙΑΝΝηΣ ΞΕΝΑκηΣ Ηχητική καταιγίδα 20 AρΙΑΝ ΜΝουΣκΙΝ Θέατρο του Ήλιου: Μια Κολεκτίβα ΣΕΛ. 16

28 ΕΛΠΙΔΑ ορΦΑΝΙΔου & TrIO 7d9 Βραδιά σύγχρονου ελληνικού χορού

30 ArrrgH Η αλλόκοτη γοητεία των τεράτων 31 η ΛυρΙκη ΣΤο ηρΩΔΕΙο ΔηΜηΤρηΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ ΕΛΕΝΑ κΕΛΕΣΙΔη ΓΕΩρΓΙΑ ηΛΙοΠουΛου ΕΙρηΝη κΑρΑΓΙΑΝΝη ΣΕΛ. 20 36 ΧΑρΑΛΑΜΠοΣ ΓΩΓΙοΣ Ξεμπροστιάζοντας τα λαμόγια 40 ΓΙΑΝΝοΣ ΠΕρΛΕΓκΑΣ Μακριά απ’ την αρρώστια που μας κάνει θηρία 42 ΒΑΓΓΕΛηΣ ΘΕοΔΩροΠουΛοΣ Σκηνοθετώ για να λέω όχι στο φόβο 44 ΑΛΕΞΑΝΔροΣ ΜυρΑΤ Θρίλερ, το σάουντρακ της εποχής μας 46 ΑΕρΝΑουΤ ΜΙκ Σχολιάζοντας την πραγματικότητα και σκηνοθετώντας τη φαντασία

ΣΕΛ. 30

47 KuNSTHAllE ATHENA Ο Αποχαιρετισμός 48 ΘΩΜΑΣ ΜοΣΧοΠουΛοΣ Αναζητώντας πυξίδα 52 drOg_A_TEK – ErASErS We lost Control 54 HIgHlIgHTS 2011 60 STAr WArS Tα άστρα 61 JuICY lIu Στον υπέροχο κόσμο του Ελληνικού Φεστιβάλ

ΣΕΛ. 48 2 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

62 ΦροΝΤΙΣΤηΣ ΣκηΝηΣ Επιφυλλίδα ΠEPIEXOMENA

[

H Eφημερίδα του Eλληνικού φεστιβάλ

Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2011 Nο 23 (1/2011) [2/6/2011] ISSN: 1791-1729

To κέντρο της Αθήνας είναι πολύχρωμο Φέτος, τα πράγματα είναι πιο σκούρα, πιο ζορισμένα από πέρυσι. Κι αυτό το ζόρι των πολιτών στη δίνη της κρίσης έχει αρχίσει να καθορίζει την καθημερινότητα, πιο γκρίζα, πιο σκούρα, πιο κλειστή από πέρυσι. Αυτό το γκρίζο έχει κατεβεί, σαν καπνός που κατακάθεται, στο κέντρο της πόλης. Πριν από μερικές μέρες, αλλεπάλληλα κρούσματα βίας δηλητηρίασαν ακόμα περισσότερο τη ζωή μας. Ορισμένα ήταν καθαρά ρατσιστικά, αποτρόπαια ρατσιστικά. Κάποια ήταν αποτέλεσμα υπέρβασης ορίων κρατικών οργάνων. Και κάποια άλλα, που υποτίθεται ότι ξεκινούσαν από ευγενέστερα, επαναστατικά, κίνητρα, κατέληξαν με τον ίδιο τρόπο: τραυμάτισαν ανθρώπους και ενέτειναν το φόβο. Τον ίδιο φόβο και την ίδια απογοήτευση που, πέρυσι, με την είσοδο της χώρας στη νέα κατάσταση, επικύρωσαν τα τρία τραγικά θύματα της Marfin. Είμαστε λοιπόν στο βάθος της κρίσης – αλλά, επειδή δεν μας ταιριάζουν η εθνική κατάθλιψη, η γκρίνια και η άνευ όρων παράδοση στη μοίρα μας, ξέρουμε ότι το σόου πρέπει να συνεχιστεί. Ξεκινάμε, λέγοντας όχι στη βία απ’ όπου κι αν προέρχεται, λέγοντας ναι στη συνεννόηση, στη δημιουργία, στο χτίσιμο των σχέσεών μας μαζί με το χτίσιμο μιας νέας χώρας – ελπίδας, αλληλεγγύης, μέτρου, δημιουργίας. Στους γνώριμους τόπους, στο κέντρο της Αθήνας, θα κινηθούμε και φέτος, όχι σαν ναυαγοί αλλά σαν διασώστες. Διασώστες μιας κοσμοπολίτικης ταυτότητας αλλά και ενός πνεύματος αλληλεγγύης, ανθρωπισμού, κατανόησης του άλλου ακόμα και στα πιο δύσκολα. Διασώστες της πνευματικής καλλιέργειας που είναι προαπαιτούμενο για να κατανοούμε χωρίς υστερίες και τους θριάμβους και τις ήττες. Διασώστες μιας κριτικής ματιάς στα πράγματα που δεν εξαιρεί τους εαυτούς μας από τις συλλογικές ευθύνες. Διασώστες μιας πολύχρωμης κουλτούρας, πολυστυλιστικής και πολυθεματικής, που δεν είναι δυνατόν να υποχωρήσει απέναντι στην κουλτούρα του φόβου, της εσωστρέφειας, της άκοπης και χωρίς στόχο διαμαρτυρίας.

Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Μαίρη Κιτροέφ Σύνταξη: Έλια Aποστολοπούλου, Nικόλας Zώης, Kατερίνα Kόμητα, Kατερίνα Oικονομάκου, Nίκη Oρφανού, Aντώνης Σακελλάρης, Έλενα Xρηστοπούλου Συνεργάζονται: Τηλέμαχος Αναγνώστου, Άννα Δαμιανίδη, Σταύρος Καπλανίδης, Χαρά Σακελλάρη, Μαρία Σιδηροπούλου, Κατερίνα Σχινά Kόμικς: Ηλίας Κυριαζής Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: IPIΣ A.E.

]

Eλληνικό Φεστιβάλ A.E. Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος

Διοικητικό Συμβούλιο Πρόεδρος: Γιώργος Λούκος Aντιπρόεδρος: Λουκάς Τσούκαλης Mέλη: Δάκης Ιωάννου, Σάντρα Μαρινοπούλου Τάκης Αράπογλου, Νίκη Τζούδα Δημήτρης Πασσάς

MEΓAΣ XOPHΓOΣ

XOPHΓOΙ

XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ

Το Φεστιβάλ Αθηνών είναι και φέτος στην ώρα του, δίνει ραντεβού στο κοινό του (ένα μεγάλο μέρος του κοινού αυτού το αναζητούμε εμείς, το διεκδικούμε στους τόπους όπου αυτό ζει, εργάζεται, περνάει το χρόνο του…). Με προσιτό εισιτήριο (για να μην πληρώνεται, όσο είναι δυνατόν, το κόστος της γιορτής, από τους φορολογούμενους), το Φεστιβάλ Αθηνών προσφέρει και φέτος μερικές από τις διεισδυτικές καλλιτεχνικές αναζητήσεις της διεθνούς σκηνής. Για αρχή, η Αριάν Μνουσκίν με το Θέατρο του Ήλιου παρουσιάζουν τους Ναυαγούς της Τρελής Ελπίδας σε μια παράσταση για την αλληλεγγύη και την ελπίδα, ο Ιάννης Ξενάκης συνεχίζει (δέκα χρόνια μετά το θάνατό του) να γεφυρώνει το πάθος του καλλιτέχνη με τη γνώση της επιστήμης – και σημαντικοί Έλληνες καλλιτέχνες (ο Θωμάς Μοσχόπουλος, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, ο Χαράλαμπος Γωγιός, ο Αλέξανδρος Μυράτ με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης…) επιχειρούν τις δικές τους δημιουργικές διαδρομές, την αναμέτρηση με καλλιτεχνικά επιτεύγματα του παρελθόντος και τη σχέση τους με ό,τι ζούμε σήμερα. Πολύς χώρος έχει δοθεί και σε νέους καλλιτέχνες που ζουν την εποχή τους όχι παραδομένοι αλλά αναδημιουργώντας τη. Είναι μια δύσκολη χρονιά για την Ελλάδα, για την Αθήνα, για το κέντρο της πρωτεύουσας. Ο Γιώργος Νανούρης, με το Τροχόσπιτο του Φεστιβάλ, και με πολλούς καλλιτέχνες, θα επιδιώξει να συναντήσει τους κατοίκους του κέντρου της Αθήνας, να συνομιλήσει μαζί τους. Το κέντρο τον γοητεύει, ο ίδιος μένει στην πλατεία Βικτωρίας, μια πλατεία στην οποία οι άνθρωποι μπορούν να συμβιώνουν, όπως συμβιώνουν οι άνθρωποι στους πολιτισμένους τόπους. Στο κέντρο της Αθήνας, σε μια πολύχρωμη, βιώσιμη πόλη, είναι αφιερωμένο το πρώτο τεύχος μας της φετινής σεζόν.

XOPHΓOΣ ΦIΛOΞENIAΣ

ME THN YΠOΣTHPIΞH

Ηλίας Κανέλλης

EdITOrIAl

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 3

Το ΠροΓρΑΜΜΑ 1.6 έως 15.6.2010 ΔρΩΜΕΝΑ Drog_A_tek, Erasers – We lost control 72 λάθη σε πραγματικό χρόνο Γκαλερί Bernier/Eliades 2-4 Ιουνίου, 12.00-20.00: Ζωντανή εγκατάσταση, 20.00-24.00: Ζωντανή περφόρμανς Αποχαιρετισμός/Farewell Kunsthalle Athena 13-14 Ιουνίου, 19.00-00.00

ΕκΘΕΣΕΙΣ The Last Grand Tour - Σύγχρονοι Περιηγητές στην Ελλάδα Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, 15 Απριλίου - 10 Οκτωβρίου, Ξεναγήσεις για το κοινό κάθε Πέμπτη στις 19.00 και κάθε Κυριακή στις 12.30 ΑRRRGH! Τέρατα και Σημεία στη Μόδα Μουσείο Μπενάκη, 14 Μαΐου - 31 Ιουλίου, Τετ. Πέμ. Κυρ.: 10:00 - 18:00, Παρ., Σάβ.: 10:00 - 22:00, Δευτ.-Τρ.: κλειστά Άερναουτ Μικ – Pulverous / Mock Up Πειραιώς 260, Α, 1 Ιουνίου - 20 Ιουλίου

ΘΕΑΤρο Θέατρο σε τροχόσπιτο – Μια νύχτα χάρισμά σου (Νο 2) Κορεάτικη Αγορά, 1-2 Ιουνίου, 21:00 Θέατρο σε Α’ Ενικό, Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος – Βρομιά, Σνάιντερ Πειραιώς 260, Αποθήκη, 9-11 & 15-16 Ιουνίου, 21:00 Αριάν Μνουσκίν – Θέατρο του Ήλιου – Οι Ναυαγοί της Τρελής Ελπίδας (Αυγές) Athens Metropolitan Expo (Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Ελευθέριος Βενιζέλος) 10,11,12 & 15-19 Ιουνίου, 19:00 Θωμάς Μοσχόπουλος – Μέδουσα: Σχέδια και αυτοσχεδιασμοί για σχεδίες και ναυάγια Πειραιώς 260, Δ, 13-17 Ιουνίου, 19:30

ΜουΣΙκη Εθνική Λυρική Σκηνή – Καβαλερία Ρουστικάνα-Παλιάτσοι Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 1 Ιουνίου & 3-5 Ιουνίου, 21:00 Αφιέρωμα στον Ιάννη Ξενάκη Arditti Quartet, 3 Ιουνίου, 21:00 London Sinfonietta, 6 Ιουνίου, 21:00 Ergon Ensemble, 8 Ιουνίου, 21:00 Πειραιώς 260, Η

οδηγός επιβίωσης οδ ΙΣΤοΣΕΛΙΔΑ

ΧΩροΙ

Πληκτρολογήστε www.greekfestival.gr και επισκεφθείτε τη νέα δίγλωσση ιστοσελίδα μας, που επανασχεδιάστηκε και είναι ακόμα πιο λειτουργική και φρέσκια. Εικόνες, πολυμέσα και διαδραστικές εφαρμογές διευκολύνουν την πλοήγηση, ώστε να ενημερωθείτε άμεσα και με τον καλύτερο τρόπο για όλες τις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου για το 2011. Τι μπορώ να κάνω από την ιστοσελίδα:

Οι χώροι όπου φιλοξενούνται οι παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου πληθαίνουν κάθε χρόνο και περιλαμβάνουν αρχαία και σύγχρονα θέατρα, βιομηχανικές εγκαταστάσεις, εκθεσιακούς χώρους, μουσεία, σχολεία, λιμάνια, σιδηροδρομικούς σταθμούς. Ιδού λοιπόν:

n Το Φεστιβάλ μου. Φτιάξτε το δικό σας πρόγραμμα, επιλέγοντας τις παραστάσεις που σας ενδιαφέρουν και δημιουργήστε το προσωπικό σας ημερολόγιο, για να μην σας ξεφύγει τίποτε! n Με ένα κλικ. Αν δεν είστε του προγραμματισμού, αλλά της τελευταίας στιγμής, έχουμε φροντίσει και για εσάς. Δείτε τις παραστάσεις της ημέρας, απευθείας από την αρχική σελίδα, κάνοντας ένα κλικ στο ημερολόγιο. n Σχόλια. Αφήστε τις εντυπώσεις σας για κάθε παράσταση, διαβάστε τα σχόλια άλλων χρηστών και -γιατί όχι- αναπτύξτε συζήτηση γύρω από το θέμα που σας ενδιαφέρει. n Αποστολή σελίδας – Social Sharing. Μοιραστείτε τις σελίδες των παραστάσεων με φίλους τους οποίους μπορεί να ενδιαφέρουν. Στείλτε e-mail, κάντε like ή tweet! Γιατί μόνο έτσι μπορεί να διαδοθεί μια παράσταση, συναυλία, έκθεση… από e-mail σε e-mail. n Η εφημερίδα μου. Για όσους την ψάχνουν και δεν την βρίσκουν, κάθε δεύτερη Πέμπτη, η εφ θα ανεβαίνει σε ηλεκτρονική μορφή στην ιστοσελίδα του φεστιβάλ.

n Ωδείο Ηρώδου Αττικού n Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου n Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου n Πειραιώς 260, Χώροι Η, Δ, Β, Α, Ε, Αποθήκη n Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Βασ. Σοφίας και Κόκκαλη n Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, Λεωφόρος Συγγρού 107109, www.sgt.gr n Από Μηχανής Θέατρο, Ακαδήμου 13, Κεραμεικός n Τεχνόπολις Δήμου Αθηναίων, Πειραιώς 100 n Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Βασ. Γεωργίου Β’ 17 -19 & Ρηγίλλης, www.emst.gr n Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Νεοφύτου Δούκα 4 /Βασ. Σοφίας & Ηροδότου 1, www.cycladic.gr n Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138 και Ανδρονίκου, www.benaki.gr n Kunsthalle Athena, Κεραμεικού 28, Κεραμεικός

FACEBOOK – TWITTEr Γινόμαστε όλο και περισσότεροι! Το Hellenic Festival στο Facebook έχει ξεπεράσει τους 8.000 φίλους, το @greek_festival συνεχίζει να ενημερώνει τους αγγλόφωνους φίλους μας στο Twitter, ενώ για τον ίδιο σκοπό έχει δημιουργηθεί και το @athensfestival για tweet στα ελληνικά. Για συνεντεύξεις και αφιερώματα της εφ ακολουθήστε μας στο Facebook, εφ, η εφημερίδα του ελληνικού φεστιβάλ.

n Κορεάτικη Αγορά, Πεζόδρομος Θησείου, Αποστόλου Παύλου n Athens Metropolitan Expo - Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος», www.metropolitanexpo.gr n Λιμάνι Πειραιά, Μανδράκι Ύδρας n 9ο και 34ο Γυμνάσιο και ΓΕΛ Αθηνών n Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, Πειραιώς 256, www.asfa.gr n Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, Σίνα 31, www.ifa.gr

Αφιέρωμα στον Φραντς Λιστ - Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 12 Ιουνίου, 21:00 Η κόρη της καταιγίδος του Θεόφραστου Σακελλαρίδη Πειραιώς 260, Η, 13-14 Ιουνίου, 21:00

n Γκαλερί Bernier/Eliades, Επταχάλκου 11, Θησείο, www.bernier-eliades.gr n ΟΣΕ, Καρόλου 1-3

XοροΣ Ελπίδα Ορφανίδου – Παπαγάλοι στο Βυθό TRIO 7D9 – Rush Πειραιώς 260, Ε, 11-12 Ιουνίου, 21:00

ΧρηΣΤΙκΑ

δηγός επιβίωσης οδηγός επιβίωσης ΕΙΣΙΤηρΙΑ Η προπώληση εισιτηρίων αρχίζει 3 εβδομάδες πριν από κάθε εκδήλωση. Για πληροφορίες μπορείτε να καλείτε στο τηλεφωνικό κέντρο 210 3272000. Αν όμως επιλέξετε κάποιο από τα προσφερόμενα πακέτα εισιτηρίων, τότε θα μπορέσετε να αγοράσετε εισιτήρια από τις 11 Μαΐου που ξεκινά η προπώληση των πακέτων. n Από το τηλέφωνο. Για να αγοράσετε τα εισιτήριά σας τηλεφωνικά μέσω του αυτοματοποιημένου συστήματος χρησιμοποιώντας την πιστωτική κάρτα σας, καλείτε στο 210 32 72 000. Αν πάλι θέλετε να μιλήσετε με τηλεφωνητή, καλείτε στο ίδιο νούμερο καθημερινά 09:00 με 21:00. Η προπώληση των εισιτηρίων από το σύστημα Αυτόματης Φωνητικής Αναγνώρισης (IVR) σταματά μία ημέρα πριν την εκδήλωση. n Από το ίντερνετ. Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Φεστιβάλ www.greekfestival.gr για αγορά εισιτηρίων online. Η δυνατότητα online αγοράς ξεκινά 3 εβδομάδες πριν από κάθε εκδήλωση, αλλά δεδομένου ότι δεν υπάρχει ωράριο λειτουργίας, αυτό σημαίνει τα μεσάνυχτα της προηγούμενης μέρας. Η προπώληση μέσω ίντερνετ σταματά στις 14:00 την ημέρα της παράστασης. n Από τα εκδοτήρια. Οι πιο παραδοσιακοί μπορείτε να επισκεφθείτε τα εκδοτήρια του Φεστιβάλ. Από εκεί μπορείτε να αγοράσετε και τις φετινές αφίσες του Φεστιβάλ, καθώς και από το πωλητήριο στην Πειραιώς 260. – Κεντρικά: Πανεπιστημίου 39 (εντός στοάς Πεσμαζόγλου) Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα έως Παρασκευή 08:30-16:00, Σάββατο 09:00-14:30 – Ωδείο Ηρώδου Αττικού Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 9:00-14:00 και 18:00-21:00 – Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα έως Πέμπτη 9:00-14:00 και 17:00-20:00, Παρασκευή και Σάββατο 9:30-21:30 Εκδοτήρια εισιτηρίων λειτουργούν σε όλους τους χώρους των εκδηλώσεων. Ανοίγουν δύο ώρες πριν από την έναρξη της παράστασης και πωλούν εισιτήρια μόνο για την παράσταση της ημέρας. n Από τα βιβλιοπωλεία. Εισιτήρια πωλούνται επίσης από την αλυσίδα βιβλιοπω-

ΧρηΣΤΙκΑ

λείων Ελευθερουδάκης και τα βιβλιοπωλεία Παπασωτηρίου και συγκεκριμένα από τα παρακάτω υποκαταστήματα. n Βιβλιοπωλεία Παπασωτηρίου – Αθήνα: Στουρνάρη 35 & Τζώρτζ – Αθήνα: Πανεπιστημίου 37 & Κοραή – Γλυφάδα: Α. Παπανδρέου 13 – Περιστέρι: Εθνικής Αντιστάσεως 55 – Μαρούσι: Εμπορικό Κέντρο The Mall – Κηφισιά: Κολοκοτρώνη 10 n Αλυσίδα Βιβλιοπωλείων & Newsstand Ελευθερουδάκης – Αθήνα: Πανεπιστημίου 17, Νίκης 20 και Newsstand Ελευθερουδάκης Πανεπιστημίου 41 – Νέο Ψυχικό: Κηφισίας 294, Εμπορικό Κέντρο Ψυχικού – Αγία Παρασκευή: Γραβιάς 17 – Μαρούσι: Λ. Κηφησίας & Σπ. Λούη 37Α, Golden Hall – Κηφισιά: Κηφισίας 268 – Νέος Κόσμος: Newsstand Ελευθερουδάκης, εντός σταθμού Μετρό Φιξ – Νέα Σμύρνη: Κων/νου Παλαιολόγου 2 – Γλυφάδα: Λαζαράκη 27 – Περιστέρι: Newsstand Ελευθερουδάκης εντός σταθμού Μετρό Αγίου Αντωνίου – Πειραιάς: Κων/νου Παλαιολόγου 13, Πλατεία Τερψιθέας – Village Park: Λ. Θηβών 228 – Μέγαρα: 40ο χλμ. Εθνικής Οδού ΑθηνώνΚορίνθου (κατεύθυνση Αθήνα προς Κόρινθο) n Εισιτήρια Μειωμένης Τιμής. – Μειωμένο: Ισχύει για καλλιτέχνες με ενημερωμένη κάρτα του σωματείου τους και θεατρολόγους με ενημερωμένη κάρτα θεατρολόγων. – Φοιτητικό: Ισχύει για παιδιά και νέους από 6 έως 18 ετών, φοιτητές, πολύτεκνους και στρατιώτες με επίδειξη ταυτότητας κατά την είσοδο και ΑμΕΑ.

ΠΑκΕΤΑ ΕΙΣΙΤηρΙΩΝ n Μουσική - 20% έκπτωση Μουσική 1: Αφιέρωμα στον Ιάννη Ξενάκη – 3 Ιουνίου Arditti Quartet – 6 Ιουνίου London Sinfonietta – 8 Ιουνίου Ergon Ensemble Μουσική 2: Ορχήστρες στο Ηρώδειο – 12 Ιουνίου Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, Αφιέρωμα στον Φραντς Λιστ, Αλέξανδρος Μυράτ, Κυπριανός Κατσαρής – 24 Ιουνίου Ορχήστρα των Χρωμάτων, Αφιέ-

ρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη, Μόνογραμμα, Γιώργος Κουρουπός – 26 Ιουνίου Φιλαρμονική της Σκάλας του Μιλάνου, Αφιέρωμα στον Γκούσταβ Μάλερ, Σεμιόν Μπιτσκόφ

– 29-30 Ιουνίου The Plant Collective, Double Take

n Θέατρο - 20% έκπτωση

Μουσική 3: Αφιέρωμα στον Μάλερ + 1 – 26 Ιουνίου Φιλαρμονική της Σκάλας του Μιλάνου, Αφιέρωμα στον Γκούσταβ Μάλερ, Σεμιόν Μπιτσκόφ – 13 Ιουλίου Συμφωνική Ορχήστρα του Θεάτρου Μπολσόι, Έργα Ραχμάνινοφ και Ντβόρζακ, Βασίλι Σινάισκι – 15 Ιουλίου Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, Αφιέρωμα στον Γκούσταβ Μάλερ, Βασίλης Χριστόπουλος

Θέατρο 1 – 13-17 Ιουνίου, Θωμάς Μοσχόπουλος, Μέδουσα: Σχέδια και αυτοσχεδιασμοί για σχεδίες και ναυάγια – 18 Ιουνίου Σταύρος Σ. Τσακίρης, Νιζίνσκι: Είμαι μια μαριονέτα του Θεού... – 22-25 Ιουνίου Socìetas Raffaello Sanzio - Ρομέο Καστελούτσι, Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού

Μουσική 4: Όπερα – 4 Ιουλίου Le cercle de l‘ harmonie, Ζερεμι Ρορερ, Ιδομενέας, βασιλιάς της Κρήτης, Μότσαρτ – 6 Ιουλίου Latinitas Nostra, Η στέψη της Ποππαίας, Κλαούντιο Μοντεβέρντι – 12 &14 Ιουλίου Όπερα Μπολσόι, Ευγένιος Ονιέγκιν, Τσαϊκόφσκι

Θέατρο 2 – 10-12 & 15-19 Ιουνίου Αριάν Μνουσκίν – Θέατρο του Ήλιου, Οι Ναυαγοί της Τρελής Ελπίδας (Αυγές) – 28 Ιουνίου-1 Ιουλίου Κριστόφ Βαρλικόφσκι, (A)pollonia – 5 Ιουλίου Άρης Ρέτσος, Θρόνος Ατρειδών – 9-10 Ιουλίου Ουαζντί Μουαουάντ, Γυναίκες: Τραχίνιαι, Ηλέκτρα, Αντιγόνη

n Χορός Χορός 1: Ελληνικός Χορός - 20% έκπτωση – 11-12 Ιουνίου Βραδιά ελληνικού χορού, Παπαγάλοι στο Βυθό, Ελπίδα Ορφανίδου και Rush, trio 7d9 – 15-16 Ιουνίου Κολλεκτίβα χορού Lemurius Υπερπαραγωγή – 25-26 Ιουνίου Ομάδα σύγχρονου χορού Πέρσας Σταματοπούλου, Κοίτα με – 29-30 Ιουνίου The Plant Collective, Double Take Χορός 2: Χορός του Φεστιβάλ Αθηνών 25% έκπτωση – 17-19 Ιουνίου Zeynep Tanbay Dans Projesi, Araz – 22-23 Ιουνίου Μαγκί Μαρέν, May B – 27-29 Ιουνίου Μαγκί Μαρέν, Salves – 3-5 Ιουλίου Τhe Forsythe Company, Yes we can’t – 19-20 Ιουλίου Σιλβί Γκιλλέμ, Χορογραφίες Φόρσαϊθ, Εκ, Κίλιαν Χορός 3: 20% έκπτωση – 11-12 Ιουνίου Βραδιά ελληνικού χορού, Παπαγάλοι στο Βυθό, Ελπίδα Ορφανίδου και Rush, trio 7d9 – 15-16 Ιουνίου Κολεκτίβα χορού Lemurius Υπερπαραγωγή – 27-29 Ιουνίου Μαγκί Μαρέν, Salves Χορός 4: 20% έκπτωση – 17-19 Ιουνίου Zeynep Tanbay Dans Projesi, Araz – 22-23 Ιουνίου Μαγκί Μαρέν, May B – 25-26 Ιουνίου Ομάδα σύγχρονου χορού Πέρσας Σταματοπούλου, Κοίτα με

Θέατρο 3: Ελληνικό Θέατρο – 3-5 Ιουλίου Νίκος Χατζόπουλος - Σοφία Σεϊρλή, Η μεταμόρφωση της χρυσαλλίδας, Μέλπω Αξιώτη – 5 Ιουλίου Άρης Ρέτσος, Θρόνος Ατρειδών – 8-10 Ιουλίου Στέλιος Κρασανάκης - Χρήστος Στέργιογλου, Το παρτάλι – 13-15 Ιουλίου Άντζελα Μπρούσκου - Φιλαρέτη Κομνηνού, Κλυταιμνήστρα - Χώρος Ε’

n Πακέτα με συνδυασμούς - 20% έκπτωση Θέατρο-Χορός – 22-25 Ιουνίου Socìetas Raffaello Sanzio Ρομέο Καστελούτσι, Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού – 27-29 Ιουνίου Μαγκί Μαρέν, Salves – 3-5 Ιουλίου Τhe Forsythe Company, Yes we can’t – 7-9 Ιουλίου Kolyada Teatr, Νικολάϊ Κολιάντα, ‘Αμλετ, Σαίξπηρ Θέατρο-Χορός-Μουσική – 9-10 Ιουλίου Ουαζντί Μουαουάντ, Γυναίκες: Τραχίνιαι, Ηλέκτρα, Αντιγόνη – 12 &14 Ιουλίου Όπερα Μπολσόι, Ευγένιος Ονιέγκιν, Τσαϊκόφσκι – 19-20 Ιουλίου Σιλβί Γκιλλέμ, Χορογραφίες Φόρσαϊθ, Εκ, Κίλιαν Νέοι Έλληνες Καλλιτέχνες – 6 Ιουλίου Latinitas Nostra, Η στέψη της Ποππαίας, Κλαούντιο Μοντεβέρντι – 11-13 Ιουλίου Vasistas - Αργυρώ Χιώτη, Spectacle – 14-17 Ιουλίου Pequod, Υπόθεση Εργασίας – 18-20 Ιουλίου Θανάσης Σαράντος, Όνειρο στο κύμα, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 5

Ηλίας Κυριαζής

EΠEIΔH H TEXNH EMΠNEETAI AΠO TH ZΩH Έρχεται στην Αθήνα με το Θέατρο του Ήλιου για την παράσταση Οι ναυαγοί της Τρελής Ελπίδας (Αυγές). Η Αριάν Μνουσκίν από το 1960 έως σήμερα παραμένει στρατευμένη καλλιτέχνις. Από τον Τηλέμαχο Αναγνώστου

συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους είναι ένα από τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν τους πολίτες της Ευρώπης. Για έναν θεατρικό οργανισμό όπως το Θέατρο του Ήλιου, μάλιστα, είναι διπλός πονοκέφαλος. Εκτός από τις συντάξεις τους που περικόπτονται, όσοι συμμετέχουν στην κολεκτίβα του συγκεκριμένου θεατρικού οργανισμού έχουν να αντιμετωπίσουν και την ενδεχόμενη συρρίκνωση των επιχορηγήσεων, απαραίτητων για καλλιτεχνικές ομάδες που αρνούνται να ενταχθούν στο μοντέλο εμπορευματοποίησης της τέχνης και συνεχίζουν να αρνούνται το σταρ σύστεμ και τις εκπτώσεις του. Στη διαδρομή τους, οι συντελεστές του Θεάτρου του Ήλιου έχουν λάβει μέρος σε πολλές διαδηλώσεις. Συμμετείχαν σε ακόμα μία, πρόσφατη, μαζί με δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές, τον περασμένο Οκτώβριο, στο Παρίσι. Οι διαμαρτυρόμενοι αντιτάχθηκαν στο νομοσχέδιο που προέβλεπε μείωση των συντάξεων. Το Θέατρο του Ήλιου συμμετείχε με μια τεράστια λευκή μαριονέτα που συμβόλιζε τη Δικαιοσύνη, μια μαριονέτα που δεχόταν επίθεση από μαύρα κοράκια. Κάτω από τα πανώ με τσιτάτα του Ρουσσώ και του Πασκάλ, αλλά και του Σαίξπηρ και του Αισχύλου, οι διαδηλωτές χτυπούσαν τύμπανα και φώναζαν ρυθμικά: «Δικαιοσύνη! Δικαιοσύνη! Δικαιοσύνη!» Κάποιος σχολίασε γελώντας, απευθυνόμενος στην Αριάν Μνουσκίν, που επίσης συμμετείχε στη διαδήλωση: «Μα εσείς έχετε ταλέντο. Θα ’πρεπε να κάνετε θέατρο»… s

ΜΕ ΤηΝ ΝΤουΝΤουκΑ «Οι σφήκες δεν ρουφάνε το αίμα των αετών, αλλά λεηλατούν τις κυψέλες των μελισσών». Με ένα πανώ στο οποίο έχει γραφτεί η παραπάνω σαιξπηρική αναφορά, η Αριάν Μνουσκίν διαδηλώνει υπέρ του κοινωνικού κράτους στο Παρίσι.

H Αριάν Μνουσκίν στις διαδηλώσεις

TO EΠOMENO ΔEKAΠENΘHMEPO Mαγκί Μαρέν May B και Salves Η διάσημη χορογράφος έρχεται στην Αθήνα με μια νέα παράσταση και μια από τα παλιά (22-23 & 27-29 Ιουνίου, Πειραιώς 260 Δ) Νιζίνσκι Είμαι μια μαριονέτα του Θεού... Ο Σταύρος Τσακίρης σκηνοθετεί μια φιλόδοξη περφόρμανς με τον χορογράφο Κωνσταντίνο Ρήγο (18 Ιουνίου, Ηρώδειο) Έλενα Πέγκα Νάρκισσος Η σκηνοθέτρια εξετάζει τα αδιέξοδα του σύγχρονου ανθρώπου με πρωταγωνιστή τον Άγγελο Παπαδημητρίου (20-22 Ιουνίου, Πειραιώς 260 Ε) Ρομέο Καστελούτσι Περί της έννοιας του προσώπου του Υιού του Θεού Ο πρωτοπόρος σκηνοθέτης σε ένα έργο με θεολογικές διαστάσεις (22-25 Ιουνίου, Πειραιώς 260 Η) Φιλαρμονική της Σκάλας του

Μιλάνου Αφιέρωμα στον Γκούσταβ Μάλερ Με δύο έργα του Ρομαντισμού η ορχήστρα τιμά τον Μάλερ στα 100 χρόνια απ’ το θάνατό του (26 Ιουνίου, Ηρώδειο) Aφιέρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη Το Μονόγραμμα Η Ορχήστρα των Χρωμάτων και ο Γιώργος Κουρουπός γιορτάζουν τα 100 χρόνια από τη γέννηση του νομπελίστα ποιητή (24 Ιουνίου, Ηρώδειο)

ΣXOΛIA

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 7

Απόσπασμα από μια περυσινή συνέντευξη του ποιητή, μεταφραστή και κριτικού θεάτρου στην εφ

Γιάννης Βαρβέρης επίλογος

Ποιητής, μεταφραστής ξένης λογοτεχνίας και μερικών σπουδαίων κειμένων της αττικής κωμωδίας, κριτικός θεάτρου. Δρων πνευματικός άνθρωπος, πέθανε ξαφνικά στις 25 Μαΐου. Τα λόγια του (κι ένα ποίημα) είναι ο καλύτερος τρόπος να μάθουμε ποιος πραγματικά ήταν και τι δουλειά έκανε. Από τον Νικόλα Ζώη Φωτογραφία: Bασίλης Mαθιουδάκης

ίχε παραχωρήσει συνέντευξη στο τελευταίο τεύχος της περσινής χρονιάς, με ευκαιρία τη μετάφραση του αριστοφανικού Πλούτου, που ανέβασε στην Επίδαυρο το Θέατρο Τέχνης, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Επιδαύρου. Ήταν κουρασμένος, ταλαιπωρημένος από την ασθένεια που τον βασάνιζε, αλλά και πάντα έτοιμος να επιστρατεύσει την ειρωνεία και το χιούμορ για να απαντήσει ιδίως σε ζητήματα που άπτονταν της δυσάρεστης καθημερινότητας – υπενθυμίζουμε ότι, πέρυσι, τέτοια εποχή, η χώρα είχε ήδη υπογράψει το Μνημόνιο και σιγά σιγά, οδυνηρά, η ελληνική κοινωνία εμπέδωνε τις συνέπειες της κρίσης στην οποία είχε εισέλθει… Ο Γιάννης Βαρβέρης (περί αυτού ο λόγος) δεν ήταν τυχερό του να ζήσει και να δει πως θα βγει η χώρα από αυτή την κρίση, με τι τραύματα, με πόσα λάθη. Πέθανε πριν από λίγες μέρες, από ανακοπή στο πίσω κάθισμα ενός ταξί – με τον τρόπο που είχε πεθάνει ένας ήρωας του Γούντι Άλεν. Ο ίδιος είχε θητεύσει στο σαρκασμό, τον είχε αναγάγει σε πνευματική ποιότητα, θα του φαινόταν εξαιρετικός τρόπος για να αναχωρήσει κανείς από τα εγκόσμια. Πίσω, πάντως, στα εγκόσμια, έζησε μια ζωή ιδιαίτερα δραστήρια, παθιασμένη. Νομικός, από νωρίς άρχισε να μεταφράζει – ξένη λογοτεχνία αλλά και αττική κωμωδία. Αν και δήλωνε ποιητής, έγραφε ποιήματα κι αυτά τον απα-

σχολούσαν ως κύριο πνευματικό έργο, υπήρξε ένας από τους οξυδερκέστερους κριτικούς του θεάτρου – από το 1976 στην Καθημερινή, μέχρι το τέλος. Αυτή την οξυδέρκεια φανερώνουν και οι απαντήσεις του στη συνέντευξη που παραχώρησε πέρυσι στην εφ – μια από τις τελευταίες του. Από αυτή απομονώνουμε εκτεταμένα αποσπάσματα: Ποιο ακριβώς είναι το όριο, η «κόκκινη γραμμή» στους αναχρονισμούς, στα χρονικά δάνεια και στα επίκαιρα σύμβολα που χρησιμοποιεί μια σύγχρονη μετάφραση αρχαίων ποιητών; Ο κάθε μεταφραστής ή σκηνοθέτης αποφασίζει πού βρίσκεται η «κόκκινη γραμμή». Σύμφωνα με τη δική μου άποψη, ο αναχρονισμός ή η επικαιρική αναφορά πρέπει να είναι κάπως κρυμμένα. Μέσα στα λόγια, μέσα στις ομοηχίες, μέσα στις συνωνυμίες. Μπορεί να βγαίνει από την ίδια τη λειτουργία της νεότερης γλώσσας, όπως αυτή μεταφέρει το αρχαίο κείμενο. Θεωρώ όμως ότι δεν είναι πολύ κομψή η απόλυτη αμεσότητα. Γιατί τότε το αρχαίο κείμενο παραμένει αναπόδοτο και «απαρηγόρητο». Υπάρχουν άλλοι χρυσοί κανόνες στη μετάφραση ενός αρχαίου θεατρικού κειμένου; Λογοπαίζοντας, θα σας έλεγα ότι υπάρχουν αργυροί κανόνες. Είναι ο βαθμός ελευθεριότητας που θα επιτρέψει καθένας στον εαυτό του. Πιστεύω ότι στο προσκήνιο πρέπει να βρίσκεται ο ποιη-

8 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

Γιάννης Βαρβέρης

ΕσπΕρινοσ τησ αΓαπησ Η πόλη με οβελίες αλλού γιορτάζει. Σταθμός Πελοποννήσου κι απομεσήμερο του Πάσχα σε παγκάκι μόνον εσύ κι εγώ καθόμαστε, μητέρα. Είμαστε γέροι πια κι οι δυο κι εγώ αφού γράφω ποιήματα πιο γέρος. Αλλά πού πήγανε τόσοι δικοί μας; Μέσα σε μια βδομάδα δεν απόμεινε κανείς. Ήταν Μεγάλη βέβαια γεμάτη πάθη, προδοσίες, σταυρώσεις θέλουν πολύ για να υποκύψουν οι κοινοί θνητοί; Έτσι ακριβώς, από τα Βάγια μέχρι σήμερα θα ’πρεπε κάπως να ’χαμε κι εμείς χωρέσει. Όμως το Πάσχα τέλειωσε, μητέρα. Κι εμείς τι θ’ απογίνουμε σ’ ένα παγκάκι αθάνατοι καθώς νυχτώνει; Από την ποιητική συλλογή «Ο άνθρωπος μόνος» (εκδ. Κέδρος, 2009) τής και ο ηθοποιός. Όλοι οι άλλοι, ο χορογράφος, ο σκηνογράφος, ακόμα και ο σκηνοθέτης, καλό είναι να μην πολυ-

φαίνονται, και αυτό δεν σημαίνει ότι είναι μικρότερος ο ρόλος τους. Πρέπει όμως να βρίσκονται λίγο πιο πίσω για να

ΣXOΛIA

μη φαίνεται τόσο ο μόχθος τους, όσο να προβάλλεται το έργο και οι ηθοποιοί, οι κατεξοχήν φορείς του θεάτρου. Είναι διασκεδαστικό να μεταφράζει κανείς τον Αριστοφάνη; Είναι «διασκεδαστικό», γιατί ο Αριστοφάνης είναι ένας πολύ μεγάλος και σπουδαίος ποιητής. Για το αν είναι «διασκεδαστικό» με τη σημερινή έννοια του όρου δεν είμαι απόλυτα βέβαιος. Το χιούμορ έχει μετακινηθεί πάρα πολύ από τότε, γι’ αυτό πρέπει να κάνουμε διασκεδαστικό τον Αριστοφάνη κάνοντάς του ορισμένες ενέσεις συγχρονίας. Ωστόσο, όλη αυτή η πάλη με το κείμενο, η πάλη με τις παγίδες αλλά και τις γοητείες που εκείνο περιέχει, δεν παύει για μένα να είναι μια αισθητική πρόκληση. Αν ο Αριστοφάνης είναι ποιητής, γιατί πολλοί επιμένουν να τον προσεγγίζουν με όρους επιθεώρησης; Υπάρχει η άποψη ότι ο Αριστοφάνης ήταν η επιθεώρηση της εποχής. Ίσως αυτό συμφέρει κατά κάποιο τρόπο ή κολακεύει τις υποκριτικές ανάγκες όσων τον βλέπουν έτσι. Από την άλλη, σε ορισμένα έργα, ενδεχομένως και στον Πλούτο, υποχωρεί η κεντρική ιδέα και παρελαύνουν διάφορα πρόσωπα, τα οποία λειτουργούν σαν μικρά σκετσάκια. Αυτό δίνει την αίσθηση μιας σύγχρονης επιθεώρησης ή τουλάχιστον μιας πολύ αμυδρής και ωχρής αντιστοιχίας ή αναλογίας με την επιθεώρηση. Γιατί πολλοί σύγχρονοι επαγγελματίες του χιούμορ, στο θέατρο ή την τηλεόραση, ανάγουν το έργο τους στον Αριστοφάνη, ανακηρύσσοντας τον εαυτό τους κληρονόμο και συνεχιστή του; Δεν νομίζω ότι καμιά εργασία, εφόσον έχει την αποδοχή του κοινού, χρειάζεται φιλολογικές παραπομπές ή την προστασία μεγάλων ονομάτων. Ο Αριστοφάνης είναι ένας διασκεδαστής της αρχαιότητας, και οι νεότεροι, ο καθένας με τον δικό του κώδικα, που μπορεί να συνορεύει ή όχι με αυτόν του Αριστοφάνη, είναι και αυτοί διασκεδαστές. Ενδεχομένως να εντοπίζεται και κατάχρηση του ονόματός του, αλλά αυτή οφείλεται σε ψευδοδιαφημιστικούς παράγοντες, και προδίδεται άμα τη εμφανίσει της. Σε αυτή την περίπτωση η αρχαία και η σύγχρονη έννοια του όρου διασκεδαστής ταυτίζονται; Θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω τον όρο, κατά την άποψη ενός μεγάλου του θεάτρου μας. Όταν ο Αλέξης Μινωτής είχε ερωτηθεί γιατί δεν ανέβασε ποτέ αττική κωμωδία είχε πει ότι θεωρούσε πάντοτε την κωμωδία διαφυγή από το μεγάλο τραγικό ερώτημα. Νομίζω ότι αυτή του η άποψη εξηγεί σε ένα βαθμό τον όρο του διασκεδαστή και βρίσκει μια σύνδεση στο ρόλο του τότε και τώρα. Βέβαια, δεν συμφωνώ απόλυτα με αυτή την εκδοχή. Πιστεύω ότι το κωμικό είναι η ανάστροφη όψη του τραγι-

ΣXOΛIA

ΜΙΑ ΤΕΛΕυΤΑΙΑ ΕΙκοΝΑ 15 Ιουλίου 2010. O Γιάννης Βαρβέρης στο σπίτι του σε κεντρικό δρόμο της Αθήνας.

κού. Είναι προφανές ότι ο Μινωτής, παρότι ο ίδιος διέθετε χιούμορ, δεν ήθελε να διασκεδάσει (με την έννοια του «διασκορπίζειν») το κοινό, αλλά να το συγκεντρώσει στο στοχασμό, και περαιτέρω στον «έλεο» και στον «φόβο». Κάποιος που έχει γράψει ποίηση όπως εσείς έχει προβάδισμα ή περισσότερα βάσανα όταν καταπιάνεται με τη μετάφραση ενός αρχαίου θεατρικού κειμένου; Και τα δύο συμβαίνουν κατά περίπτωση. Ένας άνθρωπος όμως που έχει μια εντονότερη τριβή με τη διαδικασία της γλώσσας, όπως ένας άνθρωπος που γράφει ποιήματα και έχει και μια αίσθηση θεάτρου, μπορεί να σκηνοθετήσει σε φαντασιακό επίπεδο και άρα να μεταφράσει αυτό που διαβάζει, και να αισθανθεί

πώς αυτό θα ακουστεί στο κοινό. Μπορεί να έχει λοιπόν ένα μικρό αβαντάζ. Η εμπειρία σας στην κριτική θεάτρου ξεκινάει από τη δεκαετία του ’70. Σήμερα, γιατί ενώ έχουμε τόσους νέους κριτικούς κινηματογράφου δεν συμβαίνει το ίδιο και στο θέατρο; Είμαι ο τελευταίος αυτοδίδακτος κριτικός θεάτρου και δεν μπορώ να αναλύσω τι ακριβώς συμβαίνει. Από τη στιγμή που υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός νέων ανθρώπων που τελειώνουν σπουδές θεατρολογίας θα έπρεπε να υπάρχει και σωρεία θεατρικών κριτικών. Μήπως η πολλή θεωρία κάνει αυτούς τους νέους να μην τολμούν να πουν τη γνώμη τους γι’ αυτό που γίνεται πάνω στο σανίδι; Δεν μπορώ να το υποστηρίξω. Από την άλλη, είναι λίγοι αυτοί που έρχονται μετά από

εμάς στη θεατρική κριτική, είναι όμως αξιόλογοι. Η κριτική βέβαια θέλει χρόνο, θέλει πολλή πείρα, παρατήρηση και ζύμωση με το αντικείμενο. Όλοι, και πρωτίστως εγώ, ξεκινήσαμε με πολύ περιορισμένη εργαλειοθήκη. Τότε ο σωματικός βηματισμός ήταν πολύ εύκολος, αλλά η γραφή ήταν δύσκολη. Τώρα έγινε δύσκολος ο βηματισμός και κάπως ευκολότερη η γραφή. Ποια ασφαλή πρόβλεψη μπορούμε να κάνουμε για το μέλλον του θεάτρου στην Ελλάδα; Δεν ξέρω αν αυτό είναι πρόβλεψη, αλλά, όπως συμβαίνει και στην ποίηση, κάποια χρόνια περνάνε χωρίς να παρουσιάζονται νέοι συγγραφείς και νέο υλικό. Μετά όμως, κατά ένα θαυματουργό τρόπο, το πράγμα ξανανθίζει. s

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 9

Χρύσα Λαμπρακοπούλου - Έφη Χαλικοπούλου

τα κορίτσια της αφίσας

επέστρεψαν

Θυμάστε το κορίτσι με το πουλί, και το μελαγχολικό «κόκκινο» κορίτσι; Η Χρύσα Λαμπρακοπούλου και η Έφη Χαλικοπούλου ήταν οι φοιτήτριες του Εργαστηρίου Γραφικών Τεχνών-Τυπογραφίας και Τέχνης του Βιβλίου της ΑΣΚΤ που, το 2009, έβγαλαν το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ασπροπρόσωπο με τις αφίσες τους να αποδεικνύονται μεγάλη επιτυχία. Δύο χρόνια μετά, επιστρέφουν, ως επαγγελματίες πλέον, και προτείνουν την αναζωογόνηση, τη φρεσκάδα και την ομορφιά. Η Έφη με το «ελάφι» και την «αλεπού» και την εικονογράφηση των αφισών, και η Χρύσα με το παιχνιδιάρικο λογότυπο (την εταιρική ταυτότητα του Φεστιβάλ) μας προσκαλούν στις «ανθισμένες» εκπλήξεις που μας επιφυλάσσει για το 2011 το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Από τη Μαρία Σιδηροπούλου

Έφη, γιατί ελάφι και αλεπού; E.Χ.: Σχετικά με τη θεματολογία των σχεδίων, επηρεασμένη από την προσωπική μου δουλειά, ήξερα από την αρχή πως θα χρησιμοποιούσα μορφές ζώων με ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Η επιλογή των ζώων στα σχέδια έχει στόχο να σχολιάσει την ανάγκη που έχουμε όλοι για επιστροφή στη φύση, την προσπάθεια να έρθουμε λίγο πιο κοντά σ’ αυτό που πραγματικά είμαστε, έχοντας την υποχρέωση να το φροντίσουμε και να το προστατέψουμε από τον ίδιο μας τον εαυτό. Η εσωτερική πάλη του κάθε ανθρώπου με την πραγματική φύση του μεταφράζεται στη σύγκρουση «πολιτισμού»-φύσης, καθωσπρεπισμού και απελευθέρωσης. Το αρσενικό ελάφι στέκεται σοβαρό, με τα χέρια σταυρωμένα, έχοντας μια αμυντική στάση απέναντι σε ό,τι συμβαίνει. Η φύση παρατηρεί αμήχανα και με μια εσωστρέφεια την καταστροφή που πλησιάζει. Η αλεπού, εκφράζοντας το γυναικείο φύλο και επηρεασμένη από τη ρομαντική της φύση, αγναντεύει φανταστικούς κήπους πάνω από το κεφάλι της, κρατώντας ένα κομμένο λουλούδι και ονειρεύεται...ακόμα.

Χρύσα, εσύ παίζεις λίγο με τα γράμματα. Καταλαβαίνω ότι σ’ αρέσουν οι αριθμοί. Χ.Λ.: Προσπάθησα να τα κάνω να μοιάζουν πιο πολύ με παζλ. Πάντα, βέβαια, προβληματιζόμασταν αν θα διαβάζονται και πώς θα τα δει ο άλλος. Χρησιμοποιήσαμε πάλι πεζοκεφαλαία, κάναμε παιχνίδι με τη γραμματοσειρά, ενώ κάποια γράμματα είναι ανάποδα. Πώς κατέληξες σ’ αυτή την ιδέα; Χ.Λ.: Παίζω πάντα. Ποτέ δεν έχω μία ιδέα. Ίσως να είναι ασυνείδητα, κάπου μέσα μου. Καθώς το δουλεύω, καταλήγω χωρίς να το καταλάβω στο αποτέλεσμα. Ήταν όμως δύσκολο, μιας και το 11 δεν είναι και τόσο όμορφος αριθμός. Στην αρχή το είχα γράψει ολογράφως με καλλιγραφικά γράμματα, για να ταιριάζει και με το ρομαντισμό των σχεδίων της Έφης, αλλά υπήρξαν κάποιες ενστάσεις. Είναι πιο δύσκολο, πάντως, να δουλέψεις πάνω στην ελληνική γραφή. Έχει περίεργες καμπύλες και γωνίες. Το αγγλικό βγήκε αμέσως. Σχεδιάσατε τις αφίσες του Φεστιβάλ το 2009. Έχετε ξανασυνεργαστεί λοιπόν με τους διοργανωτές του Φεστιβάλ. Πώς σας είχε φανεί που σας επέλεξαν ενώ ήσταν φοιτήτριες ακόμη; Ε.Χ.: Η πρώτη συνεργασία με το Φεστιβάλ Αθηνών ήρθε μέσω ενός διαγωνισμού που απευθυνόταν στους φοιτητές του εργαστηρίου Γραφικών Τεχνών της ΑΣΚΤ με καθηγήτρια την κα Λεώνη Βιδάλη, ψυχή του εργαστηρίου και σταθερή αξία! Η χαρά μετά την ανάθεση ήταν πολύ μεγάλη κ έκανε το καλοκαίρι του 2009 να είναι ένα από τα καλύτερα καλοκαίρια της ζωής μου. Χ.Λ.: Είχα ενθουσιαστεί πάρα πολύ, ήταν μια τρελή ευκαιρία. Το να βλέπεις τη δουλειά σου παντού και παράλληλα ν’ ακούς θετικά σχόλια είναι ωραίο. Γιατί πιστεύετε ότι το Φεστιβάλ στράφηκε πάλι σε εσάς; Ε.Χ.: Η ανάθεση της δημιουργίας των αφισών έγινε και φέτος μέσω διαγωνισμού αποφοίτων του εργαστηρίου γραφικών τεχνών της ΑΣΚΤ και νέων καλλιτεχνών. Κατατέθηκαν προτάσεις μέσα στις οποίες ήταν και η δική μου, και κέρδισα το διαγωνισμό! Χ.Λ.: Φέτος κάναμε πάλι προτάσεις όλοι και δε δέχτηκαν τη δική μου. Αργότερα

μου στέλνει μήνυμα η Έφη από την Αμερική και μου λέει: «Πήραν την πρότασή μου και θέλω να συνεργαστούμε γιατί σε εμπιστεύομαι να κάνεις και πάλι την εταιρική ταυτότητα», όπως είχα κάνει και την προηγούμενη φορά. Ήρθα σε επαφή και με τους διοργανωτές του Φεστιβάλ, που ήδη γνώριζαν τη δουλειά μου. Τι είχες προτείνει; Χ.Λ.: Δεν ήταν ολοκληρωμένη η πρότασή μου, οπότε μπορεί γι’ αυτό να μην τη δέχτηκαν. Είχε να κάνει με τα τραπουλόχαρτα και τις θηλυκές και αρσενικές φιγούρες σε αυτά, τη γυναίκα και τον άντρα. Εγώ παίζω πάρα πολύ με τους αριθμούς και τα γράμματα. Είναι και το 11, από το 2011, που δεν υπάρχει ως αριθμός στην τράπουλα, όποτε έπαιξα με αυτό. Βέβαια, την ίδια πρόταση την πήρε μετά το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης για το Μέρα και νύχτα στο μουσείο. Η συνεργασία σας; Χ.Λ.: Με την Έφη έχουμε μια πολύ καλή σχέση. Ήρθαμε κοντά όταν συνεργαστήκαμε το 2009. Τώρα που είναι Αμερική για το μεταπτυχιακό της, συνεχίζουμε και μιλάμε. Η συνεργασία μας στηρίζεται καθαρά στην εμπιστοσύνη. Εγώ εκτιμώ πάρα πολύ τη δουλειά της Έφης και νομίζω και η ίδια τη δική μου, γι’ αυτό με εμπιστεύτηκε, κατά κάποιον τρόπο. Ό,τι έκανα, πάντοτε το έδειχνα πρώτα στην Έφη. Είναι πολύ λεπτό το ζήτημα γιατί ένα λάθος στο λογότυπο μπορεί να «ρίξει» το σχέδιο. Στην περίπτωσή μας, νομίζω ότι καταφέραμε να το αναδείξει. Σας εμπνέει το φεστιβάλ ως θεσμός; Ε.Χ.: Η τέχνη πάντα φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά στη φύση και η φύση στην τέχνη. Το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου είναι ένας απαραίτητος θεσμός προβολής της εικαστικής κουλτούρας, του πειραματισμού και γενικότερα της δημιουργίας. Τι θα αλλάζατε στο Φεστιβάλ; Χ.Λ.: Δεν υπάρχει κάτι που δεν μου αρέσει για να αλλάξω. Κάτι που ίσως θα ήθελα να εμπλουτιστεί είναι ο χώρος της μουσικής. Περισσότερη πειραματική μουσική, με περισσότερα μικρά ελληνικά και ξένα συγκροτήματα. s

ΣXOΛIA

ΦρΕΣκΕΣ ΙΔΕΕΣ

υδάκης

Η Έφη Χαλικοπούλου (πάνω, σε φόντο ροζ) εμπνεύστηκε το ελάφι (δεξιά) και την αλεπού, τα φετεινά σήματα της διοργάνωσης. Η Χρύσα Λαμπρακοπούλου (κάτω, μπροστά από την εικόνα της συνεργάτριάς της), που «πείραξε» το λογότυπο, την εταιρική ταυτότητα του Φεστιβάλ.

ΘEATPO [2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 11

..νοικιάζονται κορμιά

..ο έρωτας, 3 ευρώ

..τα μπαλκόνια έχουν αλλιώτικη θέα

στη δική μου Βικτωρία.. Ο Γιώργος Nανούρης φωτογραφίζει και περιγράφει τη γειτονιά του – την Πλατεία Βικτωρίας και τα πέριξ.

12 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

ΣXOΛIA

..οι άνθρωποι είναι χρωματιστοί

..οι τοίχοι μιλάνε

ΣXOΛIA

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 13

..η φύση επιμένει

Γιώργος Νανούρης – Θέατρο σε τροχόσπιτο

Info

Από Στράτο Διονυσίου

μέχρι lady gaga

Θέατρο σε τροχόσπιτο Μια νύχτα χάρισμά σου (Νο. 2) Ηθοποιοί και τραγουδιστές ανανεώνουν και φέτος το ραντεβού τους στην Κορεάτικη Αγορά για δυο νύχτες διασκέδασης. Παρουσιάζει και επιμελείται ο Γιώργος Νανούρης.

Στο Μια νύχτα χάρισμά σου [Νο.2], δεν έχουμε ποικιλία θεαμάτων. Έχουμε όμως ποικιλία καλλιτεχνών και τραγουδιών. Μεγάλη ποικιλία μάλιστα: όση και η αγάπη μας για την παράσταση, όση και η ελπίδα μας να πάνε και φέτος όλα καλά.

Κορεάτικη Αγορά 1-2 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: Είσοδος ελεύθερη

δυσκολία άρχισε ένα χρόνο πριν. Φόβος, άγχος, αγωνία, ανασφάλεια, ερωτηματικά που διαδέχονταν το ένα το άλλο, σε όλους τους χώρους, για όλους τους ανθρώπους. Σκεφτήκαμε ότι κάτι πρέπει κι εμείς να κάνουμε. Λεφτά δεν υπήρχαν (τι πρωτότυπο!), χρειαζόταν όμως σκέψη, και πήγε κατευθείαν στο Τροχόσπιτο. Η ιδέα του Φεστιβάλ αυτή: να ζητήσει ευγενικά από καλλιτέχνες που έχουν κατά καιρούς συνεργαστεί ή ήδη συνεργάζονται μαζί του να αφήσουν για λίγο ό,τι κάνουν και να περάσουν μια βόλτα να χαρίσουν στον κόσμο ένα τραγούδι. Το κοινό δεν πληρώνει, οι καλλιτέχνες δεν πληρώνονται. Τα τηλέφωνα ξεκίνησαν δειλά, και με μεγάλη έκπληξη όλοι ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό. Μαζεύτηκε μεγάλη λίστα καλλιτεχνών, μαζεύτηκαν πολλά τραγούδια και μουσικοί. Οι πρόβες άρχισαν, και οι πρώτες δυο νύχτες «χάρισμά σου» έγιναν πραγματικότητα. Κι ο κόσμος; Ο κόσμος ήταν εκεί και τραγούδησε μαζί μας. Και η έκπληξη ίσως ήταν μεγαλύτερη για εμάς, μια και δεν περιμέναμε τόσο μεγάλη ανταπόκριση, τόσο ενθουσιασμό και τόση θετική ενέργεια. Γιατί νομίζω πως αυτό που έχουμε όλοι περισσότερο ανάγκη αυτή τη στιγμή είναι να μπορέσουμε να ξανασκεφτούμε θετικά. Να μπορέσουμε να ονειρευτούμε πως όλα θα πάνε καλά, να ξαναφωλιάσει μέσα μας η ελπίδα. Γιατί το θέμα δεν είναι να πεθάνει τελευταία, αλλά να μην πεθάνει ποτέ.

“

Βαριετέ, το (ουσιαστικό, άκλιτο): [ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ :‹ γαλλ. variété] θέατρο ή θίασος με ποικιλία θεαμάτων, που αποτελείται δηλαδή από διάφορες παραστάσεις, άσχετες μεταξύ τους.

“

ΜουΣΙκο ΘEATPO

Από τον Γιώργο Νανούρη

οΙκοΔΕΣΠοΤηΣ Ο Γιώργος Νανούρης. Οικοδεσπότης δυο συνεχόμενα βράδια στον πεζόδρομο του Θησείου.

Κι αν το κέφι δεν είναι πια αυθόρμητο, δεν πειράζει. Θα το προβάρουμε. Και ίσως το προβαρισμένο κέφι φέρει στην επιφάνεια το πραγματικό. Κι αν το χαμόγελο έχει φύγει απ’ τα χείλη, δεν πειράζει. Θα κολλήσουμε ένα μεγάλο, ψεύτικο, αστραφτερό, και ίσως μέσα απ’ το ψεύτικο να βγει στην επιφάνεια το αληθινό. Ακόμα και δυο βραδιές κάτω από τ’ αστέρια, μπροστά από ένα φωτεινό τροχόσπιτο, ακούγοντας μουσική, ίσως μας βοηθήσουν να θυμηθούμε πως εκτός

από προβλήματα έχουμε και αισθήματα. Ίσως οι δυο βραδιές μας βοηθήσουν να ενωθούμε. Κι αν εκείνη την ώρα σας έρθει να πιάσετε απαλά το χέρι του διπλανού σας, μη διστάσετε· κι αν θέλετε να κοιταχτείτε στα μάτια κάντε το· κι αν θέλετε να σιγοτραγουδήσετε μαζί μας, επιβάλλεται! Κι αν όλα αυτά ακούγονται ρομαντικές, μελό αηδίες, δεν πειράζει. Αρκετό κυνισμό φάγαμε στα μούτρα, ας ξεχαστούμε λίγο. Κάνει καλό! Ένα χρόνο μετά λοιπόν, τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα, τα λεφτά ακόμα

λιγότερα, η αγωνία και η αγανάκτηση μεγαλύτερη. Ένα χρόνο μετά, κατεβήκαμε ήσυχα για πρώτη φορά στις πλατείες σε όλη την Ελλάδα. Η Πλατεία Συντάγματος γέμισε κόσμο. Ένα χρόνο μετά δεν θα μπορούσαμε να μην καλέσουμε τον κόσμο και πάλι στον πεζόδρομο του Θησείου. Ένα χρόνο μετά δεν θα μπορούσε να μη γεμίσει καλλιτέχνες η σκηνή του Τροχόσπιτου. Αυτή τη φορά είμαστε ακόμα περισσότεροι, ο χρόνος ετοιμασίας δυστυχώς λιγότερος και η ελπίδα να πάνε όλα καλά μεγαλύτερη! Μια νύχτα χάρισμά σου (Νο. 2) λοιπόν, και πάρτε μια γεύση από το τι θα γίνει αυτές τις δυο βραδιές στον πεζόδρομο του Θησείου: Η Όλια Λαζαρίδου με τα 18 Μποφώρ θα τραγουδήσει Νικόλα Άσιμο. Η Καρυοφιλιά Καραμπέτη, Χατζιδάκη και Σαββόπουλο (με τον Ισίδωρο Πάτερο και τους «Ελ Κιου»). Οι Blitz, Lady Gaga. Ο Χρήστος Λούλης και ο Αργύρης Ξάφης ετοιμάζουν εκπλήξεις με το συγκρότημά τους (που ούτε σ’ εμάς αποκαλύπτουν!). Ο Άγγελος Παπαδημητρίου με το εκρηκτικό ταμπεραμέντο του θα μας ταξιδέψει στην παλιά Αθήνα, ενώ ο Γιώργος Καραμίχος στην Ισπανία, εμπνευσμένος απ’ τον Αλμοδόβαρ, με το ακορντεόν του Παναγιώτη Τσεβά. Η Έφη Θεοδώρου με τη σειρά της θα μας πάει μια βόλτα στο Παρίσι. Η Βικτωρία Ταγκούλη θα μας μαγέψει ακόμα μια φορά με τη μοναδική φωνή της, η Μαρίσα Τριανταφυλλίδου θα τραγουδήσει Regina Spektor, ο Χρήστος Στέριογλου θα κάνει την έκπληξη με Στράτο Διονυσίου, η υπέροχη Κίκα Γεωργίου σε ρυθμούς τζαζ. Η Μάνια Παπαδημητρίου θα πει το μοναδικό κείμενο της βραδιάς και θα τραγουδήσει Καζαντζίδη (και άλλα) με τον Τάσο Αντωνίου. Ο Θανάσης Ευθυμιάδης θα μας «σφυρίξει» σε ρυθμούς Μουζάκη αλλά και Γιαννίδη, η Άννα Μάσχα ετοιμάζει Magnetic Fields, ενώ ο Νίκος Καραθάνος συστήνει τους Big Charlatans Choir (με τη μουσική επιμέλεια του Άγγελου Τριανταφύλλου). Στο πιάνο και φέτος θα είναι ο συνθέτης Χρήστος Θεοδώρου, ενώ θα μας βοηθήσουν πολλοί νέοι μουσικοί. Εμείς θα είμαστε εκεί. Ελπίζουμε και εσείς. s

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 15

Ιάννης Ξενάκης

ηχητική

καταιγίδα Από την Κατερίνα Σχινά

Σήμερα, δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του, σκεφτόμαστε τον Ιάννη Ξενάκη σαν την απόλυτη εφαρμογή του ορισμού που έδωσε για τον εαυτό του, ο Ιγκόρ Στραβίνσκι. «Δεν είμαι συνθέτης, είμαι εφευρέτης μουσικής». Ένας μοναχικός εφευρέτης ήταν ο Ξενάκης, χωρίς προγόνους και επιγόνους. Ομότεχνοι και κριτικοί τον κατηγόρησαν κατά καιρούς για φορμαλισμό και πολυπλοκότητα – όμως, παρά τη δυσκολία του έργου του, αγαπήθηκε πολύ από μουσικούς και κοινό, ίσως εξαιτίας της εξαιρετικής αντίθεσης ανάμεσα στην εκλέπτυνση των συνθετικών του τεχνικών και την ωμή ενέργεια της μουσικής του. Το Φεστιβάλ Αθηνών προσφέρει τη δυνατότητα της επανανακάλυψής του, σε τρεις διαφορετικές εκδηλώσεις.

τέχνη, και κυρίως η μουσική, έχει πράγματι μια θεμελιώδη λειτουργία: να δρα ως καταλύτης για την εξύψωση που μπορεί να προσφέρει με όλα τα εκφραστικά μέσα. Πρέπει να στοχεύει στο να παρασύρει, μέσω της ενατένισης σημείων αναφοράς, προς την πλήρη έξαρση κατά την οποία το άτομο σμίγει, χάνοντας τη συνείδησή του, με μιαν άμεση αλήθεια, σπάνια, τεράστια και άρτια. Εάν ένα έργο τέχνης επιτυγχάνει αυτόν τον άθλο, ακόμη κι αν είναι μόνο για μια στιγμή, φτάνει στο στόχο του. Αυτή η γιγαντιαία αλήθεια δεν απαρτίζεται από αντικείμενα, συναισθήματα, αισθήσεις∙ βρίσκεται πέραν αυτών – όπως η Έβδομη Συμφωνία του Μπετόβεν βρίσκεται πέραν της μουσικής. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η τέχνη μπορεί να οδηγήσει σε χώρους τους οποίους κατέχουν ακόμη, για ορισμένους, οι θρησκείες. Αυτά έγραφε ο Ιάννης Ξενάκης το 1962 στο κείμενό του «Στοιχεία πιθανοτικών (στοχαστικών) μεθόδων μουσικής σύνθεσης», κι αυτό επιχείρησε με τη μουσική του. Να συνδυάσει μουσική, μαθηματικά, φυσική, φιλοσοφία και αρχιτεκτονική, να συσχετίσει όλα αυτά τα διαφορετικά συστατικά και να τα παρουσιάσει σαν εκφάνσεις της πνευματικής ενότητας της πολυδαίδαλης ανθρώπινης διάνοιας∙ και να καταθέσει ένα έργο σαρωτικό, στοχαστικό, συνεγερτικό και παράδοξα ωραίο. Ο ίδιος έλεγε πως «το ωραίο βρίσκεται μέσα στην επιτάχυνση και όχι μέσα στο αντικείμενο» – μ’ άλλα λόγια, πως το ωραίο ισοδυναμεί με την ποσότητα εφευρετικότητας και εξυπνάδας που ενυπάρχει σ’ ένα έργο. Για μας, ωστόσο, τους ακροατές του, το ωραίο, ή μάλλον το συγκλονιστικό, εντοπίζεται στο δέος που προκαλεί η ολική ενατένιση μιας κατασκευής σχεδόν καθεδρικής και

στην αγωνία, το λαχάνιασμα, τη συγκίνηση μπροστά στην ηλεκτρισμένη ηχητική καταιγίδα της μουσικής του. Κοσμοπολίτης, παιδί εύπορων Ελλήνων εμπόρων από τη Βραΐλα της Ρουμανίας, μαθητής στην Αναργύρειο Σχολή των Σπετσών [«οι γονείς μου μιλούσαν με πολίτικη προφορά που αναπόφευκτα είχε περάσει και σε μένα», έλεγε σε μια παλιά συνέντευξή του∙ «κι έτσι στο σχολείο ένιωθα διπλά ξένος – κάτι που έκτοτε μ’ ακολουθεί παντού»], φοιτητής στο Πολυτεχνείο της Αθήνας και παράλληλα σπουδαστής μουσικής πλάι στον μαθητή του Σκριάμπιν Αριστοτέλη Κουντούρωφ [«τότε διάβαζα ταυτόχρονα Πλάτωνα και Μαρξ, και ο ένας μου φαινόταν αναμόρφωση του άλλου»], μέλος του παράνομου Κομμουνιστικού Κόμματος και πολιτικός καθοδηγητής του λόχου «Λόρδος Μπάιρον» της ΕΠΟΝ, ο γεννημένος το 1922 Ιάννης Ξενάκης θα τραυματιστεί στα Δεκεμβριανά από θραύσμα αγγλικής οβίδας και θα ανασυρθεί από τον ίδιο του τον πατέρα μέσα από τα συντρίμμια, με κατεστραμμένο το ωραίο του πρόσωπο. Μέσα στο ζοφερό κλίμα της εποχής θα συνεχίσει να σπουδάζει μετ’ εμποδίων ώς το 1947 και θα προλάβει να υποστηρίξει (και δη επιτυχώς) τη διπλωματική του εργασία με θέμα το ενισχυμένο σκυρόδεμα.[«Δεν ήθελα να γίνω μηχανικός, η σύγχρονη αρχιτεκτονική δεν μ’ ενδιέφερε∙ ήθελα να μελετήσω μαθηματικά και φυσική, σε συνάρτηση με την φιλοσοφία και τη μουσική»]. Κι ύστερα, προβλέποντας ότι θα κατέληγε στη Μακρόνησο, θα δραπετεύσει με πλαστό διαβατήριο στην Ιταλία την ώρα που στην Ελλάδα καταδικαζόταν ερήμην σε θάνατο για λιποταξία, και από εκεί, με τη βοήθεια Ιταλών κομμουνιστών, θα περάσει στη Γαλλία και θα φτάσει στο Παρίσι. Στη γαλλική πρωτεύουσα, με τη μεσολάβηση του αρχιτέκτονα Γιώργου Κανδύλη, θα προσληφθεί από τον Λε Κορμπιζιέ και θα δουλέψει

16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

στο πλάι του ώς το 1959, θα συναντήσει τη μελλοντική σύζυγό του, τη συγγραφέα Φρανσουάζ Ξενάκη, ενώ παράλληλα θα συνεχίσει να σπουδάζει σύνθεση – πρώτα με τον Αρτύρ Ονεγκέρ, με τον οποίο συγκρούστηκε όταν ο Γάλλος συνθέτης, προσκολλημένος στους ακαδημαϊκούς κανόνες της αρμονίας και της αντίστιξης, σχολίασε αρνητικά τις πρώτες δοκιμές του Έλληνα με το επιφώνημα «Αυτό δεν είναι μουσική!» και αργότερα με τον Ολιβιέ Μεσιάν, που κατανόησε την ιδιαιτερότητα του Ξενάκη και τον ενθάρρυνε: «Είσαι Έλληνας, αρχιτέκτονας, γνωρίζεις εφαρμοσμένα μαθηματικά», του είχε πει. «Εκμεταλλεύσου τα. Κάν’ τα μουσική!».

Ο ΧΑΟΤΙΚΟΣ ΗΧΟΣ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ Την ακολούθησε τη συμβουλή του Μεσιάν ο Ιάννης Ξενάκης. Η μουσική του, μοναχική και μοναδική, δεν χρωστάει ουσιαστικά τίποτα στην ευρωπαϊκή μουσική παράδοση αλλά πατάει στις θεωρίες του Πυθαγόρα, στο βυζαντινό μέλος, για μια περίοδο στη δημοτική μουσική, και πάνω απ’ όλα στις μαθηματικές και αρχιτεκτονικές έννοιες που ανέπτυξε δουλεύοντας πλάι στον Λε Κορμπυζιέ. [«Πλάι του κατάλαβα ότι τα προβλήματα αρχιτεκτονικής και μουσικής είναι κοινά: προβλήματα αναλογιών, σύνθεσης, συναρμολόγησης μορφών και σχημάτων, ήχων και φθόγγων»]. Και φυσικά, στην ηχητική εμπειρία της φύσης αλλά και των δρόμων∙ στο τερέτισμα των τζιτζικιών, στο θρόισμα των φύλλων, στον παφλασμό τον κυμάτων και στον ορυμαγδό της θύελλας, αλλά και στους πυροβολισμούς, στους ολολυγμούς του πλήθους, στη χλαλοή της διαδήλωσης – τον «θαυμάσιο, χαοτικό, αφάνταστο ήχο των γεγονότων», καθώς έλεγε. Τα μου-

Info Αφιέρωμα στον Ιάννη Ξενάκη Για τη συμπλήρωση δέκα χρόνων από το θάνατο του Ιάννη Ξενάκη, τρία σημαντικά μουσικά σύνολα της σύγχρονης μουσικής παρουσιάζουν έργα του. Arditti Quartet 3 Ιουνίου, 21:00 London Sinfonietta 6 Ιουνίου, 21:00 Ergon Ensemble 8 Ιουνίου, 21:00 Πειραιώς 260, Η Εισιτήρια: €25, €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

ΜουΣΙκη

ΕΦΕυρΕΤηΣ ΜουΣΙκηΣ

«Δεν ήθελα να γίνω μηχανικός, η σύγχρονη αρχιτεκτονική δεν μ’ ενδιέφερε∙ ήθελα να μελετήσω μαθηματικά και φυσική, σε συνάρτηση με την φιλοσοφία και τη μουσική». Ο Ιάννης Ξενάκης στο σπίτι του στο Παρίσι.

ΕΠΙΣΤηΜη, ΤΕΧΝη, ΠοΛΙΤΙκη

Πάνω: Παρτιτούρα στην οποία εμφανίζεται ο συνδυασμός, εκ μέρους του συνθέτη, των νόμων της θερμοδυναμικής με μουσικά σύμβολα. Κάτω: Ο Ιάννης Ξενάκης το 1975 ανάμεσα στον Μάνο Χατζιδάκι (αριστερά) και στον τότε υφυπουγό Οικονομικών Γεώργιο Λιανόπουλο. Πυρετώδες πρόσωπο, ο καλλιτέχνης εμπνεύστηκε εξίσου από τη μουσική, την επιστήμη και την πολιτική.

σικά του σχήματα, βασισμένα σε μαθηματικά μοντέλα, αίρονται πάνω από το σημείο, τον φθόγγο δηλαδή της παραδοσιακής μουσικής, και προκρίνουν την έννοια της ηχητικής μάζας: ένα είδος νεφελώματος που αποτελείται από πολλά και ποικίλα επεισόδια και ήχους, η οργάνωση και η κίνηση των οποίων ορίζονται από την πυκνότητα, την τοποθέτησή τους κατά ύψος και τον τρόπο της σύνταξής τους. Τυπικό παράδειγμα αυτής

της γραφής –«στοχαστική μουσική» την έλεγε ο ίδιος ο Ξενάκης, μια και μετέφερε στη μουσική μαθηματικές θεωρίες σχετικές με το νόμο των πιθανοτήτων ή άλλων μαθηματικών νόμων που περιγράφουν μαζικά φαινόμενα– είναι οι Μεταστάσεις του (1954). Έργο γραμμένο για 61 όργανα, βασισμένο σε μια γραφική παράσταση παραβολοειδών υπερβολών, χρησιμοποιεί μαζικά γκλισάντι, δημιουργώντας την αίσθηση κινούμενων

18 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

ηχητικών μαζών, «συμπάντων» ή «γαλαξιών». Δεν υπάρχει εδώ μελωδική γραμμή, δεν υπάρχει μουσική αφήγηση, και κυρίως δεν υπάρχει συναίσθημα: και η παραμικρή υπόνοια μελωδίας εξαφανίζεται μέσα σε ένα σύνολο από κινούμενες ηχητικές επιφάνειες. Μακριά από τις αντιστικτικές διαδικασίες της τονικής της ατονικής ή της σειραϊκής μουσικής (την οποία επέκρινε ανελέητα προκαλώντας τη βίαιη αντί-

δραση του Στοκχάουζεν και του Μπουλέζ) ο Ιάννης Ξενάκης οργανώνει ένα εντελώς ιδιότυπο μουσικομαθηματικό σύμπαν, χωρίς προηγούμενο. Χρησιμοποιεί τη θεωρία των συνόλων (στο έργο του Έρμα για πιάνο) συνδυάζοντάς τη με την δυαδική άλγεβρα του Μπουλ (στα έργα Έρμα και Εόντα), αλλά και τους νόμους της θερμοδυναμικής, αντιστοιχίζοντας παραμέτρους της μουσικής με τη συμπεριφορά των μορίων ενός αερίου (Πιθοπρακτά), την ακολουθία Φιμπονάτσι, τον τύπο του Πουασόν για τις πυκνότητες των ηχητικών στοιχείων. Εισάγει το τυχαίο στη μουσική, με βάση τη θεωρία των πιθανοτήτων και τους νόμους της στατιστικής και για να εξηγήσει τις επιλογές του, επιστρατεύει και πάλι το παράδειγμα της διαδήλωσης: «Ο καθένας μας έχει παρατηρήσει το ηχητικό φαινόμενο ενός πλήθους εκατοντάδων ή χιλιάδων ανθρώπων σε μια πολιτική διαδήλωση. Το ανθρώπινο ποτάμι φωνάζει ένα σύνθημα με έναν ομοιόμορφο ρυθμό. Τότε, ένα άλλο σύνθημα ξεκινά από την κεφαλή της διαδήλωσης και εξαπλώνεται προς την ουρά αντικαθιστώντας το πρώτο. […] Οι διαδηλωτές και ο εχθρός συγκρούονται. Ο τέλειος ρυθμός διασπάται σε έναν τεράστιο ορμαθό χαοτικών ήχων, ο οποίος επίσης εξαπλώνεται στην ουρά. […] Οι στατιστικοί νόμοι των γεγονότων αυτών, απομονωμένοι από το πολιτικό και ηθικό τους πλαίσιο, είναι οι νόμοι της μετάβασης από την απόλυτη τάξη στην απόλυτη αταξία με έναν συνεχή ή εκρηκτικό τρόπο. Είναι στοχαστικοί νόμοι». Τη σχέση μαθηματικών και μουσικής θα ερευνήσει σε μεγαλύτερο βάθος στο ερευνητικό κέντρο EMAMU (Ομάδα Μαθηματικής και Αυτόματης Μουσικής) που ίδρυσε το 1965 και που σχεδόν πέντε χρόνια αργότερα θα ενταχθεί στο Κολέγιο της Γαλλίας. Χάρη στον διευθυντή του Κέντρου Πυρηνικής Φυσικής του Κολεγίου, Λουί Λε Πρενς Ρενγκέ και σε μια γενναία επιχορήγηση του Ιδρύματος Γκουμπελκιάν, το Εθνικό Κέντρο Τηλεπικοινωνιακών Μελετών της Γαλλίας, θα κατασκευάσει για την EMAMU ένα μετατροπέα των ψηφιακών υπολογισμών σε ήχους. Τότε αρχίζει ο Ξενάκης να χρησιμοποιεί στις συνθέσεις του ηλεκτρονικό υπολογιστή, ως μέσο που τον διευκολύνει στους υπολογισμούς του. Εκείνη την περίοδο, εφαρμόζει στη μουσική του τις μαρκοβιανές αλυσίδες, μοντέλα απεικόνισης καταστάσεων ενός συστήματος σε δεδομένες χρονικές στιγμές (ή περιόδους), ή κάποιες φόρμες

ΜουΣΙκη

οργανικής εξέλιξης, όπως τις δενδροειδείς διακλαδώσεις που συναντάμε στο έργο του για πιάνο Ευρυάλη, ένα κομμάτι βίαιο σαν φυσικό φαινόμενο, που ακροβατεί στα όρια του δυνατού για τον ερμηνευτή.

Mια περιήγηση στον κόσμο

ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ, ΧΕΡΙ ΧΕΡΙ

Από τη Χαρά Σακελλάρη

Όσο ο Ξενάκης εξελίσσεται, τόσο επιδιώκει να γίνει πιο ολικός [«Ίσως αυτό είναι η σπουδαιότερη συνεισφορά μου», έλεγε. «Ότι έδειξα πως η τέχνη και η επιστήμη δεν είναι χωρισμένες, ιδίως στη μουσική∙ αντίθετα, ζούνε η μια μέσα στην άλλη»]. Είναι η εποχή των Πολυτόπων, πολύτεχνων έργων που συνδύαζαν μουσική με οπτικά ερεθίσματα, ενέπλεκαν υπολογιστές και ηλεκτρονικούς ήχους και εκτελούνταν σε συγκεκριμένους, ειδικά διαμορφωμένους χώρους (Περσέπολη 1971, Κλινύ 1972, Μυκήνες 1978) παράγοντας προσωρινές αρχιτεκτονικές δομές. Είναι, ακόμα, η εποχή της Ορέστειας, ενός από τα μείζονα φωνητικά του έργα, αλλά και της ανυπέρβλητης σύνθεσής του για δώδεκα σόλο φωνές Νύχτες (1967), ενός σύντομου κομματιού εξαιρετικής δραματικής έντασης. Αφιερωμένο στους πολιτικούς κρατούμενους ή τους αγνοούμενους όπου γης, το έργο αυτό κλιμακώνεται εκκινώντας από τη γραμμική καθαρότητα του γρηγοριανού μέλους και φτάνοντας στις νυχτερινές υλακές των τσακαλιών, αντιπροσωπεύοντας, καθώς έγραψε ο Κλωντ Ροστάντ, «το όνειρο των αιχμαλώτων που πλημμυρίζουν με ελπίδα από το τραγούδι των Ευμενίδων και τον απελπιστικό εφιάλτη που τους συνθλίβει όσο ουρλιάζουν οι Ερινύες». Σήμερα, δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του, σκεφτόμαστε τον Ιάννη Ξενάκη σαν την απόλυτη εφαρμογή του ορισμού που έδωσε για τον εαυτό του, ο Ιγκόρ Στραβίνσκι. «Δεν είμαι συνθέτης, είμαι εφευρέτης μουσικής». Ένας μοναχικός εφευρέτης ήταν ο Ξενάκης, χωρίς προγόνους, με πιθανή εξαίρεση το έργο του Εντγκάρ Βαρέζ που αντανακλά ένα παρόμοιο επιστημονικό υπόβαθρο, ούτε όμως και επιγόνους, παρότι ο Πασκάλ Ντυσαπέν τον αναγνωρίζει ως πηγή έμπνευσης της πρώιμης περιόδου του. Οι λίγοι μιμητές του κατάφεραν να συλλάβουν μονάχα κάποιες επιφανειακές λεπτομέρειες του ύφους του. Ομότεχνοι και κριτικοί τον κατηγόρησαν κατά καιρούς για φορμαλισμό και πολυπλοκότητα – όμως, παρά τη δυσκολία του έργου του, αγαπήθηκε πολύ από μουσικούς και κοινό, ίσως εξαιτίας της εξαιρετικής αντίθεσης ανάμεσα στην εκλέπτυνση των συνθετικών του τεχνικών και την ωμή ενέργεια της μουσικής του∙ ίσως εξαιτίας της αδιάλλακτης γνησιότητας της μουσικοφιλοσοφικής του στάσης. Ουτοπιστής και οικουμενικός, ιδιοφυής και εικονοκλαστικός, αγωνιστής, ανθρωπιστής, πιστός στο όραμά του ώς το τέλος: να τι ήταν ο Ιάννης Ξενάκης. s

MOYΣIKH

των περιηγητών

ώς μπορούν να χωρέσουν 17 καλλιτέχνες του 20ού αιώνα και 60 χρόνια καλλιτεχνικής πορείας μέσα σε 7 μικρά δωμάτια ενός αρχαιολογικού μουσείου; Και πώς συνδέεται με τον 20o και 21o αιώνα το περιβόητο Grand Tour, το ταξίδι που συνήθιζαν να κάνουν οι εύποροι νεαροί Ευρωπαίοι προς τέρψιν και πολιτιστική εκπαίδευση, από το 17ο μέχρι και το 19ο αιώνα; Η Τζέσικα Μόργκαν, επιμελήτρια της Tate Modern του Λονδίνου, κατάφερε να τα χωρέσει όλα. Ένα Grand Tour, που η ίδια ονόμασε last (τελευταίο), έχει λοιπόν οργανωθεί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και είναι έτοιμο να μας συστήσει τα έργα διεθνών καλλιτεχνών που εμπνεύστηκαν από τα ταξίδια και τη διαμονή τους στην Ελλάδα. Και επειδή τα ταξίδια και οι νέες γνωριμίες είναι από τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα στη ζωή, η έκθεση σε προκαλεί να την επισκεφτείς. Μπαίνεις με περιηγητική διάθεση και αφήνεις τους καλλιτέχνες και τα έργα να σου συστηθούν. Στις 7 αίθουσες του μουσείου, θα γνωρίσεις το ζευγάρι Άγγλων Μπεν Νίκολσον και Μπάρμπαρα Χέπγουορθ να μοιράζονται το χώρο με το συμπατριώτη τους Τζον Κράξτον, που εγκαταστάθηκε στην Κρήτη το 1960 και αποτύπωσε την καθημερινότητα του νησιού σε έργα που διακρίνονται για την επιρροή τους από το ρομαντισμό και το Κυβισμό. Θα “διαβάσεις” το αναπτυσσόμενο βιβλίο- προσχέδιο σε μελάνι, Κήπος στη Σκόπελο της Λιβανοαμερικανίδας Ετέλ Αντνάν, και ενώ θα απολαμβάνεις τις Δήλιες Ωδές του Σάι Τουόμπλι από τα ηχεία θα ακούς και θα σιγοτραγουδάς το Bird on the wire, που έγραψε ο Λέοναρντ Κοέν στην Ύδρα. Θα δεις τον Λουκά Σαμαρά να μεταμορφώνεται και να παραμορφώνεται με τις Polaroid του δίπλα από τα επιτοίχια γλυπτά της Λίντα Μπένγκλις και υπό το βλέμμα της γλυπτής κλασικής κεφαλής του Γιάννη Κουνέλλη. Προχωρώντας, θα αναγκαστείς να επεξεργαστείς για πολύ ώρα τη σειρά γλυπτών του Ντάνιελ Σπέρι, Magie a la noix. Ο Σπέρι, μέλος του κινήματος Fluxus και του Νέου Ρεαλισμού, δημιούργησε αυτά τα γλυπτά, που όλα προέρχονται από απορρίματα, λίθους, οστά ζώων και αποξηραμένα φυτά, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Σύμη. Με μία ίσως χιουμοριστική και σίγουρα εφευρετική διάθεση, ο Σπέρι δίνει στα άχρηστα αντικείμενα

ΕΛΛΑΔΑ ΧΩρΙΣ ΦοΛκΛορ Martin Kippenberger, Untitled Made in Syros, 1995

νέα ζωή και σε βάζει να σκεφτείς πώς ήταν όλα αυτά τα αντικείμενα πριν και τι θα μπορούσαν να είναι τώρα. Η χιουμοριστική διάθεση συνεχίζει και στην επόμενη αίθουσα, όπου ο Μάρτιν Κιπενμπέργκερ, το “enfant terrible” της Γερμανικής τέχνης, σε κάνει να αναρωτιέσαι πότε έκαναν μετρό και στη Σύρο! Μέσα από διάφορες μακέτες παρουσιάζεται το σχέδιο του Κιπενμπέργκερ για ένα παγκόσμιο δίκτυο υπόγειου ηλεκτρικού σιδηρόδρομου (Metro-net), που θα συνέδεε τη Σύρο με το Μόναχο και το Dawson City του Καναδά. Άρχισε λοιπόν να φτιάχνει τις εισόδους του μετρό, αλλά κατάφερε να ολοκληρώσει ελάχιστες. Στην επόμενη αίθουσα, ο επίσης Γερμανός Μάνφρεντ Πέρνις, σχολιάζει με σαρκασμό το θέμα της χρήσης της πολιτιστικής κληρονομιάς ως διαφημιστικού προϊόντος, που πολλές φορές συρρικνώνεται στην κιτς πινακίδα ενός εστιατορίου. Την περιήγηση κλείνουν οι αφηρημένοι πίνακες του Χέλμουτ Μίντεντορφ, που εμπνέονται από το αστικό τοπίο της Αθήνας και αντανακλούν τους γκρίζους τόνους της, και η όλη αίθουσα γεμίζει

επίσης από τους πειραματισμούς των Μυκηνών Άλφα του Ιάννη Ξενάκη. Την έκθεση συμπληρώνουν τα έργα των Μάρκους Λούπερτς, Μπρις Μάρντεν, Γιούργκεν Τέλερ. s

Info The Last Grand Tour Σύγχρονοι Περιηγητές στην Ελλάδα Έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και εγκαταστάσεις που οι δημιουργοί τους εμπνεύστηκαν και δημιούργησαν κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα στην Ελλάδα. Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης 15 Απριλίου - 10 Οκτωβρίου, Ξεναγήσεις για το κοινό κάθε Πέμπτη στις 19:00 και κάθε Κυριακή στις 12:30 Εισιτήρια: €7, €3,5 (Μειωμένο)

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 19

Aριάν Μνουσκίν

Θέατρο του Ήλιου:

Μια κολεκτίβα

Ιδρύθηκε την ανήσυχη δεκαετία του 1960 ως μια κοινότητα θεατρίνων που ήθελαν την τέχνη τους πλάι στα προβλήματα του λαού. Έκτοτε, το Θέατρο του Ήλιου μεγάλωσε - αλλά οι βασικές ιδρυτικές αρχές του δεν εγκαταλείφθηκαν. Ούτε και η βασική κατεύθυνσή του, ένα παρεμβατικό, πολιτικό θέατρο. Απόρροια όλων αυτών των βασικών αρχών είναι η επιλογή, όλοι όσοι συμμετέχουν στο θέατρο, ανεξαρτήτως της εργασίας που κάνουν, να παίρνουν την ίδια αμοιβή (που είναι μικρότερη από το μισθό του πρωτοδιοριζόμενου δασκάλου). Η Αριάν Μνουσκίν και το Θέατρο του Ήλιου, που έχουν συμβάλει καθοριστικά στην ταυτότητα του Φεστιβάλ Αθηνών, επιστρέφουν στην ελληνική πρωτεύουσα με την παράσταση Οι ναυαγοί της Τρελής Ελπίδας - μια μαγική παράσταση, φόρο τιμής σε όσους, έναν αιώνα πριν, πίστεψαν σε ιδανικά που ναυάγησαν. Λίγο πριν την αθηναϊκή πρεμιέρα, επισκεφθήκαμε την Καρτουσερί, την έδρα του Θεάτρου του Ήλιου στο Παρίσι, αναζητώντας τα μυστικά ενός θιάσου που, ενώ ο κόσμος γύρω περιστρέφεται αβέβαιος, εκείνος παραμένει σταθερός. Αποστολή στο Παρίσι: Νίκη Ορφανού

“

Η πιθανότητα

να αλλάξω τον κόσμο μου φάνηκε

δυνατή μέσα από το

αλλάξει γνώμη. Το Θέατρο του Ήλιου που ίδρυσε και που σήμερα αριθμεί 75 μέλη από 35 χώρες, που μιλούν 22 διαφορετικές γλώσσες, αναπτύχθηκε σε σχέση ή σε αντίδραση με την επανάσταση του Μάη του 1968· τον ερχομό των σοσιαλιστών στην εξουσία υπό τον Μιτεράν το 1981 και την παραμονή τους εκεί έως το 1995· την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση του κομμουνισμού στα τέλη του 1980· αλλά και το τέλος της αποικιοκρατίας και τον μετααποικιακό γεωπολιτικό αναβρασμό, από το 1970 έως σήμερα. Έναν αναβρασμό που περιλαμβάνει το σχηματισμό μιας νέας Ευρώπης και μια έντονη μετανάστευση που προκαλεί και σπρώχνει τα πολιτιστικά σύνορα των λαών και των εθνών. Η Αριάν Μνουσκίν και το Θέατρο του Ήλιου σίγουρα άλλαξαν πολλά στον τρόπο που καταλαβαίνουμε το θέατρο. Η Μνουσκίν δεν δίστασε να φέρει κοντά παραδόσεις και τεχνικές διαφορετικές μεταξύ τους, να συνθέσει υπερθεάματα, να ξαναγράψει την ιστορία, να διεκδικήσει καινούργιους ρόλους για τον ηθοποιό, να χτίσει νέες συνθήκες για τη σχέση με το κοινό και, πάνω απ’ όλα, να δείξει ότι, στο θέατρο, όλα είναι πιθανά. «Πιστεύω στο θαύμα. Πιστεύω στην ομορφιά, στο φως, στην ελπίδα, στη χαρά, στο γέλιο, στο κλάμα», λέει η Αριάν Μνουσκίν, που έρχεται στην Αθήνα για να παρουσιάσει την τελευταία της δουλειά, τους Ναυαγούς της τρελής ελπίδας, μια μεγάλη ουτοπία.

ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Στάση μετρό Σατώ ντε Βενσέν κι έπειτα σύντομη βόλτα με το λεωφορείο, νούμερο 112. Ή περπάτημα. Διάλεξα το δεύτερο, κι άρχισα ν’ ακολουθώ τη λω-

ΘEATPO

ΔΙΑρκηΣ ΜΑΧη «Πιστεύω στο θαύμα. Πιστεύω στην ομορφιά, το φως, την ελπίδα, τη χαρά, το γέλιο, το κλάμα», λέει η Αριάν Μνουσκίν. Στη φωτογραφία ενώ δίνει σκηνοθετικές οδηγίες για το ανέβασμα του Τελευταίου καραβανσεράι που παρουσιάστηκε στη Αθήνα τον Ιούλιο του 2006.

χουν περάσει πενήντα περίπου χρόνια από τότε που η Αριάν Μνουσκίν πίστεψε ότι το θέατρο μπορεί ν’ αλλάξει τον κόσμο. Και τίποτα δεν κατάφερε να την κάνει ν’

θέατρο

ρίδα για τα ποδήλατα στην άκρη του Βοτανικού Πάρκου, ψάχνοντας, σύμφωνα με τις οδηγίες που είχα, για έναν οβελίσκο. Δεν υπάρχει πεζοδρόμιο, τουλάχιστον όχι με την κλασική έννοια του όρου, αλλά χωματόδρομος, και ήξερα ήδη ότι μέχρι να φτάσω τα παπούτσια μου θα ήταν άσπρα από τη σκόνη. Αλλά η μέρα ήταν φωτεινή, ζεστή, και τα υπόλοιπα δεν είχαν σημασία. Μετά τον οβελίσκο έστριψα αριστερά και συνέχισα. Δέκα λεπτά αργότερα, βρέθηκα μπροστά στην είσοδο της Καρτουσερί. Ή μάλλον, μια από τις εισόδους. Η Καρτουσερί, το σπίτι του Θεάτρου του Ήλιου, καταλαμβάνει μια τεράστια, πράσινη έκταση, και μοιάζει με συνέχεια του Βοτανικού Πάρκου. Κτήρια σε διάφορα σχήματα και μεγέθη, τροχόσπιτα, και κάποια φορτηγά απ’ αυτά που μεταφέρουν σκηνικά. Έκανα στην άκρη για να περάσει μια

παρέα παιδιών πάνω σε πόνυ, με τους εκπαιδευτές τους. Αλλά πρόβατα δεν είδα εκεί γύρω. Το να ζουν όλοι μαζί στην εξοχή, να κάνουν θέατρο και να φροντίζουν πρόβατα υπήρξε μια από τις φαντασιώσεις των ιδρυτών του Θεάτρου του Ήλιου. Εκείνη την εποχή, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, η ουτοπία της βουκολικής ζωής υπήρξε κοινός τόπος για πολλούς καλλιτέχνες και ομάδες, και το Θέατρο του Ήλιου δεν αποτελούσε εξαίρεση. Γρήγορα όμως αναγκάστηκαν να παραδεχτούν ότι η συγκρότηση ενός αληθινού κοινοβίου δεν ήταν δυνατή, καθώς τότε ακόμα οι περισσότεροι ζούσαν με μικρές, κακοπληρωμένες δουλειές και μαζεύονταν να μιλήσουν για θέατρο μόνο στον ελεύθερο χρόνο τους. Ωστόσο, τα όνειρα εκείνης της δεκαετίας δεν εγκαταλείφθηκαν στην πραγματικότητα ποτέ. Ίσα ίσα, μπορούμε να πούμε ότι η κολεκτίβα εξελί-

Info Αριάν Μνουσκίν – Θέατρο του Ήλιου Οι ναυαγοί της τρελής ελπίδας (Αυγές) Θέατρο, μουσική, χιούμορ και συγκίνηση από την Αριάν Μνουσκίν σε μια παράσταση-φόρο τιμής σε όσους πίστεψαν σε ιδανικά που ναυάγησαν. Athens Metropolitan Expo (Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Ελευθέριος Βενιζέλος) 10,11,12 & 15-19 Ιουνίου, 19:00 Εισιτήρια: €30, €25 (Μειωμένο), €20 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 21

“

Η έρευνα είναι το πιο σημαντικό, και είναι η αγωνία μου ότι μια μέρα θα σταματήσει. Ότι κάποια στιγμή θα ξεκινήσω όχι για να ψάξω αλλά για να επαναλάβω όσα ξέρω.

τρο της μπουρζουαζίας. Αλλά το Θέατρο του Ήλιου ήταν αποφασισμένο να ξεχωρίσει, και το κατάφερε τελικά λίγα χρόνια μετά την ίδρυσή του, το 1967, με την Κουζίνα του Άρνολντ Γουέσκερ. Η δουλειά ήταν πρωτότυπη, ο κόσμος έτρεχε να βρει θέση και η τύχη φαινόταν να έχει επιτέλους χαμογελάσει στους νεαρούς καλλιτέχνες. «Ωραία», είπαν, «ίσως και να βγάλουμε και λίγα χρήματα. Αλλά αυτό σημαίνει επίσης ότι θα πρέπει πια να πάρουμε και την τέχνη στα σοβαρά!» Ένα χρόνο αργότερα, κι ενώ είχαν ήδη ανεβάσει την καινούργια τους παραγωγή, το Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας του Σαίξπηρ, κατάλαβαν ότι βρίσκονταν μπροστά σε μια ενδιαφέρουσα ιστορική στιγμή: φοιτητές και εργάτες μαζί άρχισαν ν’ αντιδρούν φανερά στην κυβέρνηση του Ντε Γκώλ με απεργίες και διαδηλώσεις, και αμέσως μετά με κλείσιμο πανεπιστημίων και εργοστασίων, αλλά και θεάτρων. Όλο αυτό γρήγορα γενικεύτηκε σε εξέγερση. Ήταν ο Μάης του 1968, και η Μνουσκίν αποφάσισε να σταματήσει τις παραστάσεις του Σαίξπηρ και να επαναλάβει την παραγωγή της προηγούμενης χρονιάς, την Κουζίνα, που είχε ως κεντρικούς ήρωες τους μάγειρες και τους σερβιτόρους ενός εστιατορίου. Ο στόχος ήταν να συμπαρασταθούν και να προσφέρουν ψυχαγωγία στους απεργούς της Σιτροέν, της Κόντακ και της Ρενό, και να τους βοηθήσουν να κρατήσουν την απεργία τους – και όντως το κατάφεραν, για τρεις ολόκληρες βδομάδες. Έτρωγαν μαζί, άκουγαν τα παράπονά τους. «Προσπαθήσαμε να βρούμε εργάτες από συγκεκριμένα εργοστάσια, ομάδες νοσοκόμων και στρατιωτών να έρθουν και να μας πουν όχι αυτά που ήδη ξέραμε –αυτά δηλαδή που διαβάζουμε στις αριστερές εφημερίδες– αλλά αυτά που δεν ξέραμε». Απ’ αυτή την εμπειρία, τα μέλη του Θεάτρου του Ήλιου έμαθαν πόσο πολύτιμη είναι η συμμετοχή του κοινού σε μια δημιουργική διαδικασία, αλλά και γνώρισαν, κάνοντας πρόβες μπροστά στους απεργούς, τη χαρά του αυτοσχεδιασμού. Ωστόσο, η αποτυχία του Μάη του ’68 να φέρει τελικά ουσιαστική πολιτική αλλαγή, τους έκανε να σκεφτούν ότι η αλλαγή του κόσμου μέσα από το θέατρο είναι ίσως μια ακόμα ουτοπία, ανάλογη του καλλιτέχνη-βοσκού. Αλλά αυτές οι απογοητεύσεις δεν επρόκειτο να τους κάνουν να αλλάξουν διάθεση και στάση. Αν μη τι άλλο, είχαν ήδη μάθει ότι στο θέατρο, πάνω σε μια μικρή σκηνή, τα πάντα είναι δυνατά. Κι αν αυτό ήταν αλήθεια για το θέατρο, γιατί όχι και για τον κόσμο;

“

χθηκε μέσα από τα ουτοπικά πειράματα του 1960. Την ομάδα συγκρότησαν 9 μέλη, η Αριάν Μνουσκίν ανάμεσά τους, συμβάλλοντας ο καθένας τους από 900 φράγκα. Τα χρήματα αυτά η ίδια τα δανείστηκε από τον πατέρα της. «Δεν ξέρω αν ποτέ με κατάλαβε, αλλά πάντα μ’ αγαπούσε», είπε γι’ αυτόν αργότερα. Ο Αλεξάντερ Μνούσκιν (η αλλαγή στον τονισμό είναι γαλλική αυθαιρεσία) έφυγε από τη Ρωσία, διωγμένος από τη Ρωσική Επανάσταση, και εγκαταστάθηκε το 1925 στο Παρίσι, όπου κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια να γίνει ένας από τους πιο σημαντικούς μεταπολεμικούς παραγωγούς κινηματογράφου. Η καταγωγή του ήταν εβραϊκή και, παρότι η μικρή Αριάν δεν μεγάλωσε με τους κανόνες της εβραϊκής παράδοσης, έγινε ωστόσο ιδιαίτερα ευαίσθητη σε θέματα προσφύγων. Όπως ήταν φυσικό, έκανε τα πρώτα της βήματα στον κινηματογράφο, αλλά γρήγορα απογοητεύτηκε, την απωθούσε το γεγονός ότι έπρεπε να κάνει υποχωρήσεις και συμβιβασμούς. Ένα ταξίδι για σπουδές Αγγλικών στην Οξφόρδη ήταν η αφορμή για ν’ ανακαλύψει το θέατρο, και της φάνηκε ότι η δημιουργικότητα μπορεί να εκφραστεί με τον καλύτερο τρόπο μέσα από μια συλλογική φωνή. «Αποφάσισα να κάνω θέατρο αφού ήδη είχα κάνει. Η πιθανότητα ν’ αλλάξω τον κόσμο μου φάνηκε δυνατή μέσα από το θέατρο», παραδέχεται η ίδια. Το όνομα της κολεκτίβας δεν είναι τυχαίο. Κάποια στιγμή, εκείνο τον πρώτο καιρό, η Μνουσκίν ρώτησε τους υπόλοιπους «τι αγαπάμε στη ζωή;» Κάποιος είπε: «Αγαπώ τον ήλιο». Και η Μνουσκίν είπε: «Αυτό είναι! Θα το πούμε το Θέατρο του Ήλιου». Οπωσδήποτε, το 1964, που ιδρύθηκε το Θέατρο του Ήλιου, η γενικότερη κατάσταση για το θέατρο και τους καλλιτέχνες ήταν κάθε άλλο παρά φωτεινή. Οι επιχορηγήσεις δίνονταν με το σταγονόμετρο και σίγουρα όχι σε ενθουσιώδεις νέους που δεν κατάφερναν καν να κόψουν αρκετά εισιτήρια ώστε να απολαύσουν ένα καλό γεύμα μετά την παράσταση. Αυτοί θεωρούνταν ερασιτέχνες, και ως τέτοιοι αντιμετωπίζονταν με μειδίαμα από το καταξιωμένο θέα-

ΤΟ ΣΤΙΒΑΡΟ ΧΕΡΙ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Στην αυλή μπροστά από τα κεντρικά κτήρια της Καρτουσερί με υποδέχεται η Λιλιάνα Αντρεόνε, η οποία ασχολείται με τον Τύπο αλλά και με παντός τύπου

22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

οργανωτικές και διοικητικές υποχρεώσεις. Είναι με το Θέατρο του Ήλιου από το 1976. «Είμαι πτώμα», παραδέχεται γελώντας. «Δεν έχω πια την ίδια δύναμη, σέρνομαι πίσω από την Αριάν και την εκλιπαρώ ν’ αλλάξουμε ρυθμούς, της θυμίζω ότι γεράσαμε. Κανένα αποτέλεσμα. Δεν ξέρω που τη βρίσκει τόση ενέργεια». Γύρω μας υπάρχουν τραπέζια διαφόρων μεγεθών, κάποια ακόμα στρωμένα για το γεύμα. Οι περισσότεροι έχουν μόλις τελειώσει το φαγητό και μεταφέρουν πιάτα στην κουζίνα, ενώ κάποιοι τρώνε ακόμα στα γόνατα, καθισμένοι στο γρασίδι. Άλλοι δουλεύουν: ένας νεαρός ηθοποιός με ψάθινο καπέλο σαπουνίζει μεγάλους άσπρους σκουπιδοτενεκέδες και τους βάζει να στεγνώσουν στον ήλιο. Η Λιλιάνα με οδηγεί στην εντυπωσιακή κουζίνα για να βρούμε καφέ. Αρκετοί ασχολούνται ήδη με το πλύσιμο των πιάτων και το καθάρισμα. Ο καφές έχει τελειώσει, παίρνουμε τσάι και μήλα και επιστρέφουμε στην αυλή, σ’ ένα τραπεζάκι. «Δεν σε πειράζει να κάτσουμε στον ήλιο», λέει η Λιλιάνα, «έχετε μπόλικο στη χώρα σας». Κι ύστερα σκοτεινιάζει, καθώς μιλά για τα όσα ακούν για την Ελλάδα εδώ κι ένα χρόνο. Η ίδια είναι από την Αργεντινή και θεωρεί ότι στη χειρότερη θέση βρίσκονται οι ηλικιωμένοι. «Αλλά η Ελλάδα πρέπει να τα καταφέρει, σίγουρα θα τα καταφέρει», συνεχίζει. Για την ίδια, και για άλλα μέλη της κολεκτίβας με τα οποία μίλησα, η Ελλάδα είναι η χώρα που σε κάνει να χαμογελάς, είναι η χώρα της ουτοπίας. Δύσκολο να τους πείσεις για το αντίθετο, ακόμα κι όταν δοκιμάσεις. Αλλά ίσως αυτό να μην είναι τελικά και τόσο παράξενο: εδώ, στον κόσμο της Αριάν Μνουσκίν και του Θεάτρου του Ήλιου όλα φαίνονται όμορφα και γαλήνια, και τίποτα δεν φαίνεται ικανό να κλονίσει αυτή την αισιοδοξία. Αυτή η αισιοδοξία είναι χαρακτηριστική της ψυχοσύνθεσης της Αριάν Μνουσκίν που υπήρξε, για πενήντα περίπου χρόνια, η ψυχή του Θεάτρου του Ήλιου, αλλά και το στιβαρό χέρι της διοίκησης, της οργάνωσης και της δράσης της ομάδας. Από το 1964, η Αριάν Μνουσκίν κρατάει τον έλεγχο και το παραδέχεται. Πιστεύει, όμως, ότι οι φήμες που τη θέλουν αρχηγό… σταλινικού τύπου, έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι είναι γυναίκα, και ότι οι άντρες μπορούν να κάνουν το ίδιο χωρίς να στιγματίζονται γι’ αυτό. Όπως εξήγησε κάποτε ένας από τους πρώτους ηθοποιούς της ομάδας, ο Φιλίπ Λυοτάρ, «αν υπάρχει ένα μικρό φαινόμενο κολεκτίβας στο Θέατρο του Ήλιου, είναι λόγω της εξουσίας, ή και της τυραννίας ακόμα, της Αριάν Μνουσκίν. Αν δεν συγκεντρωνόμασταν γύρω της δεν θα είχαμε καταφέρει πολλά. Μάλλον ακόμα θα ήμασταν στη διαδικασία να συζητάμε την πρώτη μας παραγωγή και ποτέ δεν θα την είχαμε υλοποιήσει». Η ίδια παίρνει τις κύριες αποφάσεις

για το Θέατρο του Ήλιου, κάποιες φορές παρέα με τα βασικά μέλη της ομάδας. Επίσης, εισηγείται προτάσεις για τις παραγωγές, αν και σε κάποιες περιπτώσεις οι προτάσεις της απορρίφθηκαν από τους υπόλοιπους, είτε εξαρχής είτε μέσα από τη διαδικασία των προβών. Απ’ την άλλη, η κολεκτίβα λειτουργεί όντως συνολικά σε πολλά επίπεδα. Κάποτε, τις πρώτες δυο δεκαετίες, οι ηθοποιοί έκαναν σχεδόν τα πάντα. Σταδιακά αυτό άλλαξε και το θέατρο, με την ενίσχυση των επιχορηγήσεων που έγιναν από το 1981 αρκετά σημαντικές (σήμερα το Θέατρο του Ήλιου λαμβάνει ίσως τη μεγαλύτερη επιχορήγηση στη Γαλλία), ενσωμάτωσε και ανθρώπους που δουλεύουν σε άλλα πόστα. Ωστόσο, οι ηθοποιοί ακόμα ασχολούνται καθημερινά με εργασίες πέραν των προβών, όπως με την καθαριότητα και κυρίως το μαγείρεμα. Το σύνηθες είναι ότι αν κάποιος ηθοποιός δεν βρει τελικά θέση σε μια παραγωγή, θα μείνει να μαγειρεύει, να σκουπίζει, και να κάνει ό,τι χρειάζεται σε όλη τη διάρκεια της παραγωγής. Το καθημερινό πρόγραμμα έχει ως εξής: όλη η ομάδα φτάνει στην Καρτουσερί στις 9 το πρωί για την πρωινή σύσκεψη και το μοίρασμα των εργασιών της ημέρας. Τα μέλη του θεάτρου, ηθοποιοί και μη, ρίχνονται στο καθάρισμα, σε εργασίες συντήρησης, φτιάχνουν κουστούμια και σκηνικά. Προς το μεσημέρι, σταματούν για να προετοιμαστούν για την απογευματινή πρόβα, να πειραματιστούν με δύσκολα μακιγιάζ και τα παρόμοια. Μετά το φαγητό, η ομάδα χωρίζεται, οι ηθοποιοί πηγαίνουν στην πρόβα ενώ οι υπόλοιποι συνεχίζουν με άλλες δουλειές. Η πρόβα συνήθως διαρκεί έως αργά το βράδυ, με ένα διάλειμμα για δείπνο, αν το επιτρέπει ο ρυθμός. Αυτό συνεχίζεται μέχρι το τελευταίο λεπτό πριν την πρεμιέρα. Την ημέρα της πρεμιέρας της παράστασης Η χρυσή εποχή, αρκετοί ηθοποιοί εμφανίστηκαν λίγο πριν το ξεκίνημα με μουντζούρες στο πρόσωπο γιατί καθάριζαν τα καλώδια για το φωτισμό στη σκεπή, ενώ η ίδια η Μνουσκίν καθάριζε με ηλεκτρική σκούπα τις σκάλες, λίγο πριν πάει να υποδεχτεί το κοινό που περίμενε στο φουαγιέ! «Μη νομίζεις ότι έχουν αλλάξει τα πράγματα», μου εξηγεί ο Μορίς Ντιροζιέ, που είναι με το Θέατρο του Ήλιου από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 (θα τον δούμε στους Ναυαγούς της τρελής ελπίδας στο ρόλο του Ζαν ΛαΠαλέτ, ενός εκ των κινηματογραφιστών). «Η τέχνη δεν είναι ημιαπασχόληση, πρέπει να συνεχίζεις μέχρι την τελευταία στιγμή. Ποτέ δεν ξέρεις πότε θα σε επισκεφτεί η μούσα. Περνάμε ώρες και ώρες προβών και προετοιμασίας για να μη χάσουμε εκείνη τη στιγμή». Από τις βασικές αρχές της κολεκτίβας είναι, από την πρώτη στιγμή της συγκρότησής της, η ίση αμοιβή για όλους, ανεξαρτήτως της εργασίας που κάνουν (αμοιβή μικρότερη από το μισθό πρω-

ΘEATPO

OI NAYΑΓοΙ Του ΙΩΝΑΘΑΝ Δυο στιγμιότυπα από τους Ναυαγούς της Καλής Ελπίδας, παράσταση που εμπνέεται από τον Ιούλιο Βερν.

ΠΛΗΘΩΡΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΤΟ ΛΑΟ Από την ίδρυσή του, το Θέατρο του Ήλιου αντιλαμβανόταν τον εαυτό του ως ένα θέατρο για το λαό. Αλλά το θέατρο για το λαό δεν χρειάζεται, κατά την άποψη της Αριάν Μνουσκίν, να είναι φτωχό. Το αντίθετο μάλιστα. Τα θεάματα της Μνουσκίν είναι πληθωρικά, γεμάτα εικόνες. Κι αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο, αφού η καθοριστική εμπειρία για την ίδια ήταν το ταξίδι που έκανε στην Ασία όταν ήταν μόλις 23 χρονών. Ήρθε σε επαφή μ’ αυτό που θεώρησε ως τις ρίζες του αληθινού θεάτρου: πανδαισία χρωμάτων και εικόνων, σωματικό παίξιμο που βασίζεται σε πολύ έντονη άσκηση του ηθοποιού και άμεση σχέση με το κοινό. Το βασικό χαρακτηριστικό της αισθητικής της Μνουσκίν είναι το ανακάτεμα και η επανερμηνεία ασιατικών τεχνικών με σωματική άσκηση και δουλειά με μάσκες. Οι μάσκες, ιδίως, ήταν επαναστατική τεχνική αλλά ουσιώδης για τη Μνουσκίν που θεωρεί το ρεαλισμό τη μεγαλύτερη απειλή για το θέατρο. Η Αριάν Μνουσκίν έχει πολλά κοινά με τον Πήτερ Μπρουκ, με τον οποίο είναι στενοί φίλοι. Η μεγάλη διαφορά ανάμεσα τους είναι ότι το θέατρο που κάνει ο Μπρουκ δεν ασχολείται τόσο με το άμεσα πολιτικό, αλλά έχει συχνά ένα χαρακτήρα μυστικισμού. Με εξαίρεση μια σύντομη περίοδο κατά την οποία παρακολούθησε μια σειρά μαθημάτων στον Ζακ Λεκόκ (1966-7), η Μνουσκίν είχε ελάχιστη θεατρική εκπαίδευση. Έγινε σκηνοθέτις σκηνοθετώντας, όπως λέει και η ίδια. Βέβαια στην Καρτουσερί φροντίζει πάντα να φέρνει αναγνωρισμένους σκηνοθέτες και ηθοποιούς απ’ όλο τον κόσμο για να κάνουν εργαστήρια και masterclasses. Πιστεύει ότι μαθαίνεις δουλεύοντας δίπλα στους καλύτερους, ενώ δεν έχει καμία εμπιστοσύνη στη θεωρητική εκπαίδευση. «Δεν ξέρω ούτε ένα ενδιαφέρον βιβλίο από κάποιον που δεν κάνει θέατρο. Επιμένω σ’ αυτό», τονίζει σε συνεντεύξεις της. Στις επιρροές της, εκτός από τον Λεκόκ, μπορεί άνετα κανείς ν’ αναφέρει τον Αρτό και τον Μέγιερχολντ –με την έμφασή τους στον πειραματισμό με τη φόρμα, αλλά και την αντίληψη ότι ο ηθοποιός είναι αθλητής– κι απ’ την άλλη το κίνημα του λαϊκού θεάτρου και κυρίως τον Ζαν Βιλάρ, που έβλεπε το θέα-

τρο ως κοινωνική λειτουργία που εξασφαλίζει ειρήνη. Και βέβαια, το ασιατικό θέατρο, και αυτό δεν είναι τυχαίο. Πολλοί καλλιτέχνες και διανοούμενοι του καιρού πίστευαν ότι στη δύση το θέατρο είναι έκφραση μιας εμπορευματοποιημένης κοινωνίας, ενώ στην ανατολή το θέατρο είχε διατηρήσει την αγνότητα του. Έτσι, ψάχνοντας για μια «πραγματικότητα» πέρα από την ταγμένη στη λογική, την οποία ζητούσε ο γαλλικός διαφωτισμός, όπου τα όνειρα και η διαίσθηση αντιμετωπίζονταν με δυσπιστία, οι καλλιτέχνες αυτοί έβλεπαν στην Ασία μια δεξαμενή ιδεών. Στις δουλειές της Αριάν Μνουσκίν, οι επιρροές της είναι φανερές, και συνθέτουν αυτό που η ίδια ονομάζει «απόλυτο θέατρο». Υπάρχει έμφαση στη σωματικότητα, και το θέατρο που κάνει έχει έντονα στυλιζαρισμένες φόρμες, υλικά που δημιουργούν δέος, τεράστια, εκπληκτικά κοστούμια, συγκεκριμένη χορογραφία και μουσική, εκτυφλωτικά χρώματα και ζεστό φωτισμό. Και βέβαια, χρησιμοποιεί συχνά μάσκες, κυρίως δύο ειδών: commedia dell‘arte (επιρροή από τον Λεκόκ) και μάσκες ασιατικές, συχνά από το Μπαλί. Οι μάσκες έχουν κεντρικό ρόλο, γιατί βοηθούν τους ηθοποιούς να βγαίνουν από το εγώ τους, να χάνουν όσα τους παγιδεύουν σ’ ένα συγκεκριμένο χρόνο και τόπο, να απελευθερώνονται από όλα τα διακριτικά της δυτικής ταυτότητας. Επίσης, αφαιρούν από τους ηθοποιούς τη δυνατότητα να λειτουργούν με την παλέτα του ψυχολογικού παιξίματος (εκφράσεις που όλοι αναγνωρίζουμε κ.λπ.) το οποίο τονίζει το ρεαλιστικό θέατρο, αλλά καλούνται να δημιουργήσουν τους δικούς τους κώδικες, να γράψουν τη δική τους γλώσσα ώστε να μεταφέρουν συναίσθημα. Μ’ αυτόν τον τρόπο, προκαλεί το κοινό να απαλλαγεί από τα κλισέ που κουβαλά και που έχει μάθει να περιμένει, ν’ ακονίσει την αντίληψή του και, συνεπώς, ν’ αλλάξει την αντίληψή του για τον κόσμο, αφού μάθει να μιλά μια άλλη γλώσσα, αυτήν που «γράφει» ο ηθοποιός επί σκηνής. Γιατί, πάνω από όλα, το Θέατρο του Ήλιου είναι ένα θέατρο έρευνας και για τον ηθοποιό, αλλά και για τον θεατή, κι αυτό είναι κεντρικό στο όραμα της Μνουσκίν – δεν είναι τυχαίο ότι αποδίδει στον ιδανικό ηθοποιό και στον ιδανικό θεατή κοινά χαρακτηριστικά: έντονη ενέργεια, μεγάλη φαντασία, σωματική αντοχή, τόλμη, και τη διάθεση να δώσει και να πάρει. Αλλά τα ίδια αποδίδει βέβαια και στον σκηνοθέτη. «Η έρευνα είναι το πιο σημαντικό, και είναι η αγωνία μου ότι μια μέρα θα σταματήσει», έχει πει η ίδια. «Ότι κάποια στιγμή θα ξεκινήσω όχι για να ψάξω αλλά για να επαναλάβω όσα ξέρω. Κι αυτό είναι αναπόφευκτο, κάποια στιγμή θα γίνει. Το είδα να συμβαίνει σε όλους γύρω μου, ακόμα και τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες. Έρχεται η στιγμή που δεν βρίσκεις πια τίποτα να πεις, τί-

24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

τοδιοριζόμενου δασκάλου) και ο σεβασμός για τα χρήματα αυτά, μεγάλο μέρος των οποίων προέρχονται από τους Γάλλους φορολογούμενους. «Εμείς και η Γερμανία είμαστε τα τελευταία κάστρα, πρέπει να δώσουμε τον αγώνα για να μείνει η τέχνη ανεξάρτητη. Αλλά αν συνεχίσουν να είναι στην εξουσία οι δεξιοί, η μάχη θα είναι πολύ δύσκολη», υποστηρίζει η Λιλιάνα.

1 ποτα να ψάξεις. Κανείς δεν το απέφυγε. Μόνο αληθινοί καλλιτέχνες το έχουν αποφύγει, ζωγράφοι ή μουσικοί ή συγγραφείς. Αλλά η σκηνοθεσία είναι μια μικρή τέχνη, βασίζεται στη φυσική κατάσταση, στα νεύρα, στην αντοχή. Γερνάς και το σώμα δεν αντέχει, και τότε η έρευνα τελειώνει, η τέχνη σου πεθαίνει». Για την ίδια, το θέατρο ξεκινά με την έρευνα για τους χαρακτήρες. Όταν το ερέθισμα για μια παραγωγή είναι ένα κείμενο, η Μνουσκίν φέρνει φωτογραφίες και διάφορα υλικά για να κεντρίσει τη φαντασία. Όπως λέει η ίδια, στην αρχή νόμιζε ότι ο σκηνοθέτης ήταν κάποιος που είχε την ερμηνεία του κειμένου, και μάλιστα μία και μοναδική. Αλλά μετά, αυτό που άρχισε ν’ αγαπά όλο και περισσότερο ήταν το ίδιο το θέατρο, δηλαδή οι Ηθοποιοί σ’ ένα Χώρο μπροστά στο Κοινό. Ο τρόπος των προβών δεν περιλαμβάνει εξηγήσεις για το κείμενο, ούτε θεωρητικές αναζητήσεις, ούτε τίποτα απ’ αυτά. Συνήθως, όλοι οι ηθοποιοί είναι παρόντες στην αρχή, με το κείμενο στο χέρι, και δοκιμάζουν αυτοσχεδιασμούς. Πολλοί παίζουν αρκετούς ρόλους και η σκηνοθέτις διακόπτει και σχολιάζει, αλλά και ολόκληρη η ομάδα επικροτεί ή όχι. Έπειτα κάποιος αναδεικνύεται πιο δυνατός σε κάποιο ρόλο από τους άλλους. Κι έτσι μοιράζονται οι ρόλοι. Αυτό που δεν κάνει ποτέ η Μνουσκίν είναι να τους τοποθετεί στο χώρο ή να τους υποδεικνύει κινήσεις. Το να τα κάνει αυτά εξαρχής, πριν γνωρίζει ποια συναισθήματα θα έχει ένας ηθοποιός παίζοντας ένα ρόλο, το θεωρεί μεγάλο λάθος, καθώς για την ίδια η σκηνοθεσία δεν έχει καμία σχέση με το στήσιμο ηθοποιών. «Είναι το άνοιγμα της ψυχής. Πρέπει να κατα-

φέρεις ν’ ανοίξεις την ψυχή τους σαν να σπας καρύδες, και να κοιτάξεις μέσα».

ΠΡΩΗΝ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΠΥΡΟΜΑΧΙΚΩΝ Η Λιλιάνα προτείνει μια ξενάγηση στους χώρους της Καρτουσερί, στην τεράστια αίθουσα των παραστάσεων αλλά και στα κρυφά δωμάτια, στις αποθήκες με τα κοστούμια και τα υλικά, και βέβαια δεν χάνω την ευκαιρία. Περνάμε και πάλι μέσα από την –άδεια πια– κουζίνα, αρπάζουμε μια χούφτα κεράσια από το καφάσι ενός μέλους του θεάτρου που έχει μόλις φτάσει με προμήθειες, και συνεχίζουμε στους πίσω χώρους. Μας σταματά η φωνή του Έρχαρτ Στίφελ, που στέκεται στο παράθυρο του ατελιέ του και μας παρατηρεί. Είναι ο γλύπτης του Θεάτρου του Ήλιου, μαζί τους από νωρίς, όπως κι ο διάσημος μουσικός της κολεκτίβας, ο Ζαν Ζακ Λεμέτρ (ο οποίος γράφει τη μουσική και την ερμηνεύει ο ίδιος ζωντανά στις παραστάσεις). Πίσω του, μέσα στο εργαστήριο, διακρίνονται μπόλικες σειρές από μάσκες, άλλες έτοιμες κι άλλες μισοφτιαγμένες, να περιμένουν τη σειρά τους. Το Θέατρο του Ήλιου βρίσκεται στην Καρτουσερί (La Cartoucherie) από το 1970. Τότε ακόμα ήταν πολύ μακριά από το κεντρικό Παρίσι, κι ο στόχος να είναι ένα θέατρο για το λαό έμοιαζε δύσκολα πραγματοποιήσιμος, με το θέατρο σε τόσο δύσκολα προσβάσιμο σημείο. Όμως, η επέκταση του μετρό έχει αλλάξει τα πράγματα. Άλλωστε, σ’ ένα βαθμό, αυτή η απομόνωση υπήρξε πάντα απαραίτητη για τη δουλειά τους, όπως και η δυνατότητα να μπορούν ν’ απλωθούν και να δουλέψουν στα πληθωρικά τους θεάματα δύσκολα θα μπορούσε να

ΘEATPO

ΘΕΑΤρο Του ηΛΙου: ΙΣΤορΙκΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ Στιγμιότυπα από αξιοσημείωτες παραστάσεις στην σχεδόν πενηντάχρονη διαδρομή του Θεάτρου του Ήλιου. 1. Το τελευταίο καραβανσεράι (2003), στη διάρκεια της πρόβας για την αθηναϊκή παρουσίαση του έργου, το 2006. 2. Στιγμιότυπο από τους Μικροαστούς του Μαξίμ Γκόρκι, την πρώτη παράσταση στην ιστορία του θεάτρου (1964). 3. Το 1975, η Αριάν Μνουσκίν σκηνοθέτησε τη Χρυσή Εποχή, πρώτο σχέδιο (L’Age d’or, première ébauche). 4. Ο Αγαμέμνων του Αισχύλου, από το 1990, είναι η μία από τις τρεις παραστάσεις αναφοράς του Κύκλου των Ατρειδών. 5. Το 1997, ήταν η χρονιά της παράστασης Et soudain des nuits d’éveil (Και ξαφνικά τις νύχτες ξυπνάς...).

ΘEATPO

υπάρξει αν βρίσκονταν στριμωγμένοι σε κάποια σκηνή μέσα στο Παρίσι. Είναι πολύ πιθανό ότι, χωρίς αυτή την απομόνωση, η κολεκτίβα θα είχε διαλυθεί χρόνια πριν, όπως και τόσες άλλες. Πρώην εργοστάσιο πυρομαχικών, η Καρτουσερί είχε εγκαταλειφθεί απ’ το στρατό λίγα χρόνια πριν την παραλάβει η κολεκτίβα. Όταν την παρέλαβαν, ήταν σε μαύρα χάλια. Ήταν μια καταστροφή, λένε οι ίδιοι, και στην αρχή τη χρησιμοποιούσαν μόνο για να φτιάχνουν τα σκηνικά. Αλλά στ’ αλήθεια χρειάζονταν χώρο, και αποφάσισαν να βάλουν τα δυνατά τους να τη μεταμορφώσουν σιγά σιγά. Και τα κατάφεραν. Έχει τόσα κτήρια που πλέον στεγάζουν και άλλα θέατρα αλλά και καλλιτέχνες που θέλουν να δοκιμάσουν νέες ιδέες. Επί του παρόντος, βρίσκονται εκεί περίπου είκοσι νέοι ηθοποιοί και σκηνοθέτες για να ετοιμάσουν ένα φεστιβάλ με τίτλο «Πρώτα Βήματα»: είναι μια ευκαιρία να δείξουν τη δουλειά τους αλλά και να δοκιμαστούν οι ίδιοι, να διαπιστώσουν αν όντως το θέατρο είναι αυτό που θέλουν να κάνουν στη ζωή τους. Η πρώτη παράσταση που έγινε από το Θέατρο του Ήλιου στην Καρτουσερί ήταν το πολύ γνωστό 1789, το 1970. Είχαν ήδη προηγηθεί, μετά την Κουζίνα του Ουέσκερ το 1967 και το Μάη του 1968, τρεις προηγούμενες δουλειές, ανάμεσά τους οι Κλόουν, που συνυπέγραφε η κολεκτίβα και που παρουσιάστηκε στο Φεστι[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 25

“

Η σκηνοθεσία είναι μια μικρή τέχνη, βασίζεται στη φυσική κατάσταση, στα νεύρα, στην αντοχή. Γερνάς και το σώμα δεν αντέχει, και τότε η έρευνα τελειώνει, η τέχνη σου πεθαίνει

“

βάλ της Αβινιόν, κάνοντας το Θέατρο του Ήλιου αρκετά γνωστό στον κύκλο των θεατρόφιλων. Η επιτυχία όμως του 1789, το θέμα της οποίας είναι τα γεγονότα του πρώτου χρόνου της Γαλλικής Επανάστασης, ξεπέρασε κάθε προσδοκία και αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία του θεάτρου στη Γαλλία: 250 χιλιάδες θεατές είδαν την παράσταση στη Γαλλία και στις διάφορες χώρες όπου ταξίδεψε, και πολλοί περισσότεροι είδαν την κινηματογραφική της εκδοχή, έναν χρόνο αργότερα, ενώ ακολούθησε και συνέχεια με το 1793. Ούτε η κινηματογραφική εκδοχή ούτε οι διάφορες εκδοχές του σεναρίου που έχουν δημοσιευτεί (γιατί ήταν πολλές) δεν καταφέρνουν να συλλάβουν την ψυχή της παράστασης που βασιζόταν στον αυτοσχεδιασμό. Ένας ακόμα λόγος είναι ότι η παράσταση άλλαζε ανάλογα με το κοινό, με το πού στεκόταν – γιατί δίνονταν στους θεατές διάφορες επιλογές για το πού θα καθίσουν ή θα σταθούν, κι αυτό επηρέαζε την παράσταση. Το 1789 έθετε σε αμφισβήτηση τον μύθο της Γαλλικής Επανάστασης ως «νίκης του γαλλικού λαού», ενώ κατεδείκνυε τη σχέση της με τον σχεδιασμό των σύγχρονων κοινωνικών τάξεων στη Γαλλία. Η παράσταση ήθελε να δείξει ότι η επανάσταση είχε κλαπεί από το Λαό – όπως ίσως έγινε και με τον Μάη του 1968. Συνδύαζε φάρσα, σάτιρα, σωματικό θέατρο, καρικατούρα και παντομίμα, και ανέδειξε το Θέατρο του Ήλιου ως κολεκτίβα και όχι ως θέατρο μεμονωμένων καλλιτεχνών – κάτι που είχε γίνει νωρίτερα με τους Κλόουν. Ακολούθησαν σπουδαίες παραγωγές, ανάμεσα στις οποίες η Χρυσή εποχή το 1975, που μιλούσε για την εκμετάλλευση των μεταναστών εργατών, και ο Μεφίστο το 1979, το θέμα του οποίου ήταν η λειτουργία της ολοκληρωτικής σκέψης. Βασικός προβληματισμός για την Μνουσκίν και το Θέατρο του Ήλιου ήταν το πως προσεγγίζει κανείς την ιστορία μέσα από το θέατρο – αλλά και ποια ιστορία να προσεγγίσει.

Ήθελαν να βοηθήσουν το κοινό να βρει τη θέση του στην ιστορική διαδικασία, καθώς πίστευαν ότι αν οι θεατές δουν τον εαυτό τους ως κομμάτι ενός συστήματος, τότε θα δουν ότι η ιστορία –αν το προσπαθήσουν– μπορεί ν’ αλλάξει, να πάρει άλλη, καλύτερη, τροπή. Η ιστορία σημαίνει κάτι περισσότερο από μια σειρά γεγονότων· ούτε απέχει πολύ από το παρόν. Το παρελθόν και το παρόν βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση, επηρεάζοντας το ένα το άλλο. Η Μνουσκίν δεν δίστασε, εκείνο τον καιρό, να χρησιμοποιήσει το μαρξιστικό μοντέλο για την ιστορία, χωρίς όμως να έχει φορέσει την ταμπέλα της μαρξίστριας, όπως πολλοί εκείνη την εποχή. Στη δεύτερη φάση, από το 1980 και μετά, η Αριάν Μνουσκίν αλλάζει: την απασχολεί πλέον λιγότερο η ιστορία, αλλά και βάζει κάποια απόσταση ανάμεσα στο χώρο της περφόρμανς και το κοινό. Τώρα δίνει βαρύτητα στο να ξεσκεπάσει σκανδαλώδεις συμπεριφορές που βάζουν σε κίνδυνο το μέλλον ενός δίκαιου κόσμου. Δεν της αρκεί το να μιλήσει απλώς για κάποια συγκεκριμένη οικονομική ηγεμονία, αλλά θέτει γενικότερες ερωτήσεις για την ηθική. Την αλλαγή αυτή σηματοδοτεί ο Ριχάρδος ο Β΄ του Σαίξπηρ το 1981, ο οποίος αφηγείται την ιστορία της μεσαιωνικής Αγγλίας αλλά και αναδεικνύει το σύνθετο συναισθηματικό και ψυχικό φορτίο αυτών που αρπάζουν εξουσία και που παλεύουν να τη διατηρήσουν. Στον Ριχάρδο Β΄ είναι φανερές και οι ασιατικές επιρροές της Μνουσκίν, καθώς ο κόσμος που δημιουργεί θυμίζει μια φανταστική μεσαιωνική Ιαπωνία, με τεχνικές από το Νο, το Καμπούκι, και όχι μόνο, φέρνοντάς την πιο κοντά σε μια μια αντίληψη του ιερού, του θεϊκού, χαρακτηριστική του θεάτρου του Πήτερ Μπρουκ. Επίσης τη δεκαετία του 1980, ξεκινά η συνεργασία της Αριάν Μνουσκίν με τη διεθνούς φήμης ακαδημαϊκό και συγγραφέα Ελέν Σιξούς: το 1985 ανεβαίνει η Υπέροχη αλλά Ανολοκλήρωτη Ιστορία του Νοροντόμ Σιχανούκ, Βασιλιά της Καμπότζης. Το έργο μιλά για τα γεγονότα των πολιτικών αναταραχών στην Καμπότζη από το 1955 μέχρι τις αρχές του 1980. Το κείμενο της Σιξούς είναι φανερά εμπνευσμένο από τον Ριχάρδο του Σαίξπηρ, αλλά σύγχρονο, κάνει αναφορά σε αληθινούς πολιτικούς και ήρωες της περιόδου αυτής, και ασκεί κριτική στον γαλλικό ιμπεριαλισμό. Με τους Ινδιάνους, η Ελέν Σιξούς και η Αριάν Μνουσκίν φτιάχνουν, μέσα από έρευνα, έναν ονειρικό κόσμο για τις ινδικές παραδόσεις. Το Θέατρο του Ήλιου δεν ξεχνά ωστόσο την ελληνική τραγωδία, με τον Κύκλο των Ατρειδών: θα ακολουθήσουν, από το 1990, η Ιφιγένεια εν Αυλίδι, ο Αγαμέμνων, οι Χοηφόροι, οι Ευμενίδες. Τη δεκαετία του 2000, το Θέατρο του Ήλιου παρουσιάζει εντυπωσιακές επικές ιστορίες, όπως το Τελευταίο καραβανσεράι και τους

26 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

Εφήμερους, που παρουσιάστηκαν στην Αθήνα στο πλαίσιο του Ελληνικού Φεστιβάλ.

ΚΑΘΕ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ... Ξέρω ήδη ότι δεν θα συναντήσω την ίδια την Αριάν Μνουσκίν, καθώς είναι κλεισμένη στην αίθουσα για τις πρόβες και κάνει οντισιόν σε 200 παιδιά. Η οντισιόν θα κρατήσει δύο ή και τρεις μέρες, και είναι πολύ σημαντική: τα παιδιά θα παίξουν στην κινηματογραφική βερσιόν των Ναυαγών της τρελής ελπίδας. Αυτή είναι και η μικρή μου αποκλειστικότητα – ακόμα το γεγονός δεν έχει γίνει γνωστό. Η Μνουσκίν έχει ήδη λάβει χρηματοδότηση από κάποιους τηλεοπτικούς σταθμούς, το ΑRΤΕ ανάμεσά τους, για να γυρίσει ταινία την καινούργια της παραγωγή. Όμως οι πρόβες κράτησαν έντεκα μήνες αντί για έξι, όπως υπολόγιζε και που είναι το σύνηθες για το Θέατρο του Ήλιου, και τώρα τα χρήματα έχουν εξαντληθεί. Η Λιλιάνα ετοιμάζει γράμματα προς τους 25.000 φίλους του θεάτρου για να τους ζητήσει να γίνουν συμπαραγωγοί, μέσα από την προπώληση του dvd της ταινίας στην τιμή των 50 ευρώ. Θα είναι ένα συλλεκτικό dvd, με μπόλικο υλικό πέραν της ίδιας της ταινίας, και η Λιλιάνα πιστεύει ότι ο κόσμος θ’ ανταποκριθεί. Τονίζει ότι έχουν μια πολύ ζεστή σχέση με τους φίλους τους, σχεδόν προσωπική. Κρατάει πολλά χρόνια, και ποτέ το Θέατρο του Ήλιου δεν έδωσε τα στοιχεία τους σε άλλους. Υπάρχει μεταξύ τους σεβασμός και αγάπη. Παραδόξως, το σχέδιο της Αριάν Μνουσκίν και του Θεάτρου του Ήλιου για την εξεύρεση πόρων για την παραγωγή της ταινίας των Ναυαγών της τρελής ελπίδας φέρει ομοιότητες με το ίδιο το θέμα του έργου, όπως θα διαπιστώσουμε σε λίγες μέρες και στην Αθήνα. Το ίδιο το κείμενο των Ναυαγών είναι μια αρκετά μπερδεμένη υπόθεση. Φαίνεται πως, λίγο πριν το θάνατό του, το 1905, ο Ιούλιος Βερν ολοκλήρωσε το χειρόγραφο του βιβλίου του με τίτλο Στη Μαγγελανία. Ο εκδότης του Βερν όμως το βρήκε πολύ σκοτεινό κι αποφάσισε να μην το εκδώσει. Ο γιος του Βερν, Μισέλ, το ξανάγραψε με τίτλο Οι ναυαγοί του Ιωνάθαν, χρησιμοποιώντας το όνομα του πατέρα του, και όντως πέτυχε το σκοπό του: ο εκδότης πείστηκε και το βιβλίο εκδόθηκε. Καθώς όμως η απάτη του Μισέλ ανακαλύφθηκε αργότερα, το βιβλίο δεν προχώρησε σε επόμενες εκδόσεις και είναι πλέον πολύ δύσκολο να βρεθεί (αν και, παραδόξως, υπάρχει στο ίντερνετ). Η Αριάν Μνουσκίν και η Ελέν Σιξούς, που συνυπογράφουν το θέαμα, εμπνεύστηκαν από αυτά τα δύο βιβλία, αλλά και απ’ τον Φάρο στην άκρη του κόσμου, επίσης του Ιουλίου Βερν. Στους Ναυαγούς της τρελής ελπίδας, όλα ξεκινούν στο μαγαζί του κυρίου

Φελίξ, την «Τρελή ελπίδα» –κάτι σαν λαϊκό καμπαρέ και ταβέρνα– στις όχθες του Μάρνη. Ο κύριος Φελίξ, ένας ενθουσιώδης υποστηρικτής όλων των τεχνολογικών καινοτομιών των αρχών του 20ου αιώνα, αποφασίζει να δανείσει τη σοφίτα του μαγαζιού του σε τρεις κινηματογραφιστές ώστε να γυρίσουν εκεί, με ό,τι μέσα διαθέτουν, μια βουβή ταινία για το ναυάγιο ενός πλοίου που έκανε το ταξίδι από το Κάρντιφ στην Αυστραλία και τις περιπέτειες των ναυαγών. Από τους ναυαγούς δεν λείπει κανείς: βρίσκουμε εδώ τους επαναστάτες, τους καπιταλιστές, τους ουτοπιστές, τους ουμανιστές, τους ιεραποστόλους, τους τυχοδιώκτες και πάει λέγοντας, και το ναυάγιο μοιάζει να είναι σαν το τέλος ή την αρχή μιας ουτοπίας. Αλλά τα γυρίσματα είναι δύσκολη υπόθεση, οι επίδοξοι κινηματογραφιστές τα βρίσκουν σκούρα και χρειάζονται βοήθεια για να κάνουν την ταινία τους. Επιπλέον, έχουν ανάγκη από ανθρώπινο δυναμικό, και ο κύριος Φελίξ βάζει σταδιακά στην υπηρεσία τους όλο το προσωπικό του μαγαζιού, από τον μουσικό του καμπαρέ μέχρι τους μάγειρες και τους σερβιτόρους. Όλοι γίνονται τα πάντα: ηθοποιοί, κατασκευαστές σκηνικών και κοστουμιών, φωτιστές, τεχνικοί. Τα γυρίσματα ξεκινούν, κι εμείς, ως θεατές του θεάτρου, παρακολουθούμε τα κινηματογραφικά γυρίσματα των ηρώων. Όμως, όλα αυτά συμβαίνουν το καλοκαίρι του 1914, τις ημέρες που κηρύχθηκε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, κι έτσι η ταινία μένει τελικά ανολοκλήρωτη. Όλο αυτό θυμίζει την ιστορία του ίδιου του Θεάτρου του Ήλιου. Όπως είπε σε κάποια της συνέντευξη πριν λίγα χρόνια η Αριάν Μνουσκίν, «όλα είναι ταξίδι. Κάθε παραγωγή είναι ένα ταξίδι, και ο θίασος είναι το πλήρωμα ενός πλοίου που βγαίνει στ’ ανοιχτά χωρίς να ξέρει που πηγαίνει». s

ΘEATPO

ΣΑΝ ΒΩΒοΣ κΙΝηΜΑΤοΓρΑΦοΣ Μουσικές, χιούμορ και συγκίνηση σε ένα σκηνικό κουτί των θαυμάτων, ανακαλούνται από μια ομάδα κινηματογραφιστών του βωβού, στους Ναυαγούς της Τρελής Ελπίδας, απ’ όπου τα δυο στιγμιότυπα και αυτής της σελίδας.

Η Ελπίδα Ορφανίδου και η ομάδα χορού trio7d9 εμφανίζονται με τα έργα τους στη σκηνή της Πειραιώς 260 για δύο βραδιές γεμάτες χορό Από την Έλια Αποστολοπούλου

Ελπίδα ορφανίδου

Ένα σόλο μεταξύ λογικού

και παράλογου

Σ Info Ελπίδα Ορφανίδου Παπαγάλοι στο βυθό TRIO 7D9 Rush Η Ελπίδα Ορφανίδου και η ομάδα χορού trio 7d9 παρουσιάζουν για πρώτη φορά έργα τους στην Ελλάδα και μας καλούν να συμμετέχουμε. Πειραιώς 260, Ε 11-12 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: €20, €10 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

πούδασε χορό και χορογραφία, πιάνο, αλλά και φαρμακευτική. Κι όταν κλήθηκε να επιλέξει, την κέρδισε ο χορός. Η Ελπίδα Ορφανίδου μεγάλωσε στην Αθήνα, αλλά πλέον ζει μόνιμα στο Βερολίνο. Δουλειές της έχουν παρουσιαστεί στο Βερολίνο, τη Βιέννη, το Λονδίνο και το Παρίσι. Στην Αθήνα θα εμφανιστεί για πρώτη φορά, όμως, φέτος τον Ιούνιο με το σόλο Παπαγάλοι στο Βυθό. Η εφ επικοινώνησε με τη νεαρή χορογράφο, η οποία ευγενικά απάντησε στις ερωτήσεις μας.

Tι θα δούμε στο σόλο Παπαγάλοι στο Bυθό; Η παράσταση ακολουθεί την πορεία μιας πολυδιάστατης περσόνας μέσα σε ένα σύμπαν ατμοσφαιρικών καταστάσεων. Η περφόρμερ ακροβατεί συνεχώς μεταξύ ενός αδιασαφήνιστου χαρακτήρα και του «πραγματικού» εαυτού της. Η κίνηση χαρακτηρίζεται από το στοιχείο της παραμόρφωσης καθώς και από ασυνήθιστους συνδυασμούς ποιοτήτων όπως το αλλόκοτα κομψό, το οι-

κεία μυστήριο και το μελαγχολικά αισιόδοξο.

είτε ως ερμηνεύτρια/χορεύτρια.

Τι ρόλο παίζει η φωνή και οι εκφράσεις στις χορογραφίες σας; Δουλεύω με το σώμα ολιστικά και συμπεριλαμβάνω τη φωνή σαν ένα από τα εκφραστικά μέσα που διαθέτει το ανθρώπινο σώμα. Με τον ίδιο τρόπο συμπεριλαμβάνω τις εκφράσεις του προσώπου και την κίνηση ως ισοδύναμα στοιχεία στη σύνθεση. Για μένα έχει μεγάλο ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο ένα σώμα με κατά βάση χορευτική παιδεία μπορεί να επεκταθεί σε πολλαπλά πεδία έκφρασης.

Θα επιστρέφατε στην Ελλάδα; Αν μου δίνονταν οι ανάλογες ευκαιρίες, θα ερχόμουν στην Ελλάδα. Νιώθω όμως πως ιδιαίτερα για έναν νέο καλλιτέχνη που βρίσκεται στο ξεκίνημα της πορείας του, ο χώρος - με λίγες εξαιρέσεις - δεν είναι ενθαρρυντικός και δεν υπάρχει η αναγκαία υποστήριξη για χορογραφική έρευνα κάτι που στη Γερμανία είναι πολύ πιο εφικτό. Με ενδιαφέρει πολύ να είμαι σε διάλογο και επαφή με τους καλλιτέχνες και το κοινό της ίδιας μου της χώρας και ευχαριστώ το Φεστιβάλ που μου δίνει αυτή τη δυνατότητα.

Ζείτε μόνιμα στο Βερολίνο. Πώς προέκυψε αυτή η επιλογή; Τα τελευταία έξι χρόνια ζω στο εξωτερικό. Το 2009 λίγο μετά τις σπουδές μου πήγα στο Βερολίνο λόγω μιας πρότασης για δουλειά μέσω της οποίας είχα την τύχη να συναντήσω ενδιαφέροντα πρόσωπα που με εμπιστεύτηκαν και μου έδωσαν ευκαιρίες. Έτσι ζω πλέον μόνιμα εκεί δουλεύοντας σε διαφορετικά πρότζεκτ είτε ως δημιουργός

Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζετε δουλειά σας στην Ελλάδα. Τι περιμένετε από το κοινό; Το σόλο είναι μια παράσταση εναλλαγής καταστάσεων που ακροβατεί μεταξύ λογικού και παραλόγου. Αυτό που θα περίμενα από το κοινό είναι να μείνει ανοιχτό σε μία εμπειρία που θα αψηφά την ανάγκη για την παραγωγή νοήματος και θα εστιάζει στην έντονη αίσθηση του τώρα. s

ΧοροΣ

Trio 7d9 Ευτυχώς μπορούμε

να ταξιδεύουμε

κολεκτίβα trio7d9 αποτελείται από την Ξένια Θεμελή, τον Χρήστο Στρινόπουλο και την Μάριον Ρούχτι. Δημιουργήθηκε το 2007 στην Ελβετία και έχει ήδη τρεις παραγωγές στο ενεργητικό της. Την τελευταία τους δημιουργία Rush που ολοκληρώθηκε στο Εθνικό Κέντρο Χορού του Παρισιού, θα παρουσιάσουν στην πρώτη τους επαφή με το ελληνικό κοινό. Τους αναζητήσαμε και μέσω διαδικτύου απάντησαν στις ερωτήσεις μας. Τι θα δούμε στο Rush; Το Rush είναι μία αίσθηση, μία κατάθεση εμπειρίας από ένα ταξίδι που κάναμε για ένα χρόνο. Πέντε χορευτές, πέντε χαρακτήρες συνύπαρχουν και συσχετίζονται. Πολλά τραγούδια, πίνακες, παραστάσεις, συζητήσεις, ερωτήσεις, ανα-

ΧοροΣ

μνήσεις, εμπειρίες και προσωπικές ιστορίες. Πώς λειτουργεί η από κοινού σύλληψη και δημιουργία της χορογραφίας; Η συνεργασία τριών χορογράφων, τριών ανθρώπων είναι μία διαδικασία που δεν συμβαίνει αβασάνιστα. Ο τρόπος έρευνας του υλικού και η απόφαση για το υλικό που τελικά θα χρησιμοποιηθεί στην παράσταση είναι κάτι που απαιτεί σημαντικό χρόνο και διαλεκτική. Η σύλληψη και δημιουργία της χορογραφίας από την πλευρά των τριών χορογράφων, αλλά και των υπόλοιπων συντελεστών, του μουσικού Χρύσανθου Χριστοδούλου, της ενδυματολόγου Ιωάννας Τσάμη καθώς και του Καρλ Πάκεμαρ που επιμελείται το κινησιολογικό υλικό είναι πραγματικά μία συνύπαρξη έξι ανθρώπων, μία προσπάθεια κοινή που έχει ως αποτέλεσμα την παράσταση Rush.

Ζείτε μόνιμα στη Βέρνη. Εκεί δημιουργείτε; Το trio 7d9 γεννήθηκε στη Βέρνη πριν από τέσσερα χρόνια, όταν και οι τρεις μας ζούσαμε στην Ελβετία. Έκτοτε οι συνθήκες έχουν αλλάξει. Η ομάδα συνεχίζει να έχει ως έδρα της τη Βέρνη, αλλά ταξιδεύει σε διάφορα μέρη προκειμένου να δημιουργήσει και να εμπνευστεί. Το Rush είναι μία παράσταση που δουλεύτηκε κατά τη διάρκεια ενός χρόνου και η διαδικασία φιλοξενήθηκε από διαφορετικές πόλεις, τη Βέρνη, την Αθήνα και το Παρίσι. Υπάρχουν ευκαιρίες για έναν χορογράφο στην Ελλάδα; Υπάρχουν πολλές συνθήκες που συχνά δυσκολεύουν και προβάλλονται ως απαγορευτικές για την τέχνη στην Ελλάδα. Πολλή δουλειά «δωρεάν», πολλή γραφειοκρατία, ανάγκη για προβολή και για σύναψη σχέσεων προκειμένου ένας

καλλιτέχνης απλά να έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει. Υπάρχουν όμως άνθρωποι που πιστεύουν στη δύναμη της τέχνης, προσπαθούν με ήθος και θέληση και συνεχίζουν. Λίγοι, αλλά υπάρχουν. Είναι σημαντικό να βλέπεις τα πράγματα με ματιά καθαρή και ελεύθερη. Στην Ελλάδα οι συνθήκες συνέχεια σου θυμίζουν πόσο δύσκολο είναι να γίνουν τα πράγματα. Πόσο δύσκολο είναι άραγε να μπορείς να αναπνέεις και να κινείσαι; Θα επιστρέφατε; Δύο από τα τρία μέλη του trio 7d9 είμαστε Έλληνες και έχουμε επιστρέψει και έχουμε φύγει, και ξαναήρθαμε και θα ξαναφύγουμε. Δεν καταλαβαίνω καθόλου αυτή την ανάγκη να πάρεις μια οριστική απόφαση για το πού πρέπει να υπάρχεις. Ανήκουμε σε μια γενιά που ευτυχώς ακόμα μπορεί και ταξιδεύει, και γνωρίζει ανθρώπους και μαθαίνει. s

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 29

x© Marc Deurloo

Arrrgh: η αλλόκοτη γοητεία των τεράτων Από την Χαρά Σακελλάρη

A OυΓκ!

Bas Kosters, Monster Dress, Ελέυθερη γυναικεία συλλογή, 2009 Kάτω: Δημιουργία της ομάδας Pictoplasma.

πό τον Λεβιάθαν της Βίβλου και τα τέρατα της Αποκάλυψης μέχρι τον Δράκουλα, τον Φρανκεστάιν και τον εξωγήινο Ε.Τ., το τερατόμορφο και το άσχημο γοήτευσαν την τέχνη και την ποπ κουλτούρα, έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι τους και επιτέλεσαν πολλαπλές λειτουργίες. Εμφανίστηκαν ως ο πιο αποδοτικός τρόπος δαιμονοποίησης του διαφορετικού, προκάλεσαν αβίαστα τον τρόμο, τον φόβο, το γέλιο και την έκπληξη, χρησίμευσαν ως αντίδραση στις έννοιες του ωραίου και του αρμονικού και ως ένα μέσο σύγκρουσης με τις αισθητικές αντιλήψεις του παρελθόντος. Οι αλλόκοτες και τερατώδεις μορφές έχουν μακρά ιστορία και, απ’ ό,τι φαίνεται, μακρύ μέλλον. Η έκθεση «Arrrgh! Τέρατα και σημεία στη μόδα» που παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, έρχεται να μας το αποδείξει αυτό περίτρανα. Μέσα από τις δημιουργίες ανερχόμενων και καταξιωμένων σχεδιαστών, παρουσιάζεται για πρώτη φορά παγκοσμίως η επίδραση και τελικά η εισβολή των αλλόκοτων και τερατόμορφων χαρακτήρων στο πεδίο της μόδας και του ενδύματος. Ο πολιτιστικός οργανισμός «Atopos» των Βασίλη Ζηνιαδάκη και Στάμου Φαφαλιού, που υπογράφει την επιμέλεια της έκθεσης, έβαλε στόχο να μας εκπλήξει, να μας γοητεύσει και να μας προβληματίσει. Και μάλλον το πέτυχε. Παράδοξα και αλλόκοτα πλάσματα έχουν κατακλύσει την αίθουσα του μουσείου. Ένας εξωγήινος με κόκκινα λαμπιόνια, κάποια κεφάλια κλεισμένα σε μακέτες πολυκατοικίας, παραμορφωμένες σιλουέτες μέσα σε κλουβιά, περίεργες περούκες, τέρατα με ανοιχτό το στόμα. Υβριδικές μορφές που προκύπτουν από τη μίξη της ανθρώπινης μορφής με ζωομορφικά, μυθικά και υπερφυσικά χαρακτηριστικά, σου δημιουργούν την αίσθηση ότι μόλις μπήκες σ’ ένα τραινάκι του τρόμου, σ’ ένα ιδιότυπο «freak show» ή στο χώρο του αγαπημένου σου video game. Οι πειραματικές δημιουργίες διαμορφώνουν ένα μοναδικό περιβάλλον και αναδεικνύουν διαφορετικές πραγματικότητες στο χώρο. Πλησιάζεις αρχικά με δισταγμό τις μορφές, αλλά στη συνέχεια δεν μπορείς να ξεκολλήσεις τα μάτια σου από πάνω τους. Γίνεσαι πρω-

Info ΑRRRGH! Τέρατα και Σημεία στη Μόδα Σχεδιαστές και καλλιτέχνες παρουσιάζουν για πρώτη φορά παράδοξους, αλλόμορφους και τερατόμορφους χαρακτήρες στη μόδα και στο ένδυμα, παίζοντας με την αντίληψη περί ωραίου. Μουσείο Μπενάκη 14 Μαΐου - 31 Ιουλίου, Τετ. Πέμ. Κυρ.: 10:00 - 18:00, Παρ., Σάβ.: 10:00 - 22:00, Δευτ.-Τρ.: κλειστά Εισιτήρια: €6, €3 (Μειωμένο)

ταγωνιστής του αγαπημένου σου παραμυθιού ή, καλύτερα, της αγαπημένης σου ταινίας θρίλερ, ακροβατώντας μεταξύ του οικείου και του ανοίκειου. Επαναπροσδιορίζεις σχέσεις, αισθητικές μορφές και αντιλήψεις και τελικά επαναπροσδιορίζεσαι. Εδώ, τα ενδύματα και τα αξεσουάρ δε δημιουργούνται για να κρύψουν τις ατέλειες, ούτε για να εξυμνήσουν μια υποτιθέμενη φυσική ομορφιά ή να προσφέρουν μια επίπλαστη ταυτότητα, αλλά για να ανατρέψουν τις καθιερωμένες ιδέες περί αισθητικής και διαφορετικότητας. Σαν να εφορμάται από την αντίθεση του απολλώνιου και του διονυσιακού, η έκθεση αναδύει ένα έντονα καρναβαλικό και γκροτέσκο στοιχείο, αγγίζοντας έννοιες όπως το όμορφο, το άσχημο και το τερατώδες και δηλώνοντας ότι ίσως τελικά να μην υπάρχουν όρια ανάμεσα στο ωραίο και το άσχημο. Σημασία έχει από ποια πλευρά κοιτάς και με τι διάθεση αντιλαμβάνεσαι τα πράγματα. Η τελική αίσθηση που σου αφήνει το σύνολο των ιδιόμορφων εκθεμάτων είναι μάλλον γλυκόπικρη. Κάτι ανάμεσα σε θλίψη και χαρά, φόβο και γέλιο. Και βγαίνεις από την αίθουσα με το επίμονο ερώτημα του πώς θα «έχτιζες» τον δικό σου αλλόκοτο Χαρακτήρα και γιατί. Στην έκθεση παρουσιάζονται δημιουργίες των Maison Martin Margiela, Walter Van Beirendonck, Bart Hess, Jean-Charles De Castelbajac, Mareunrol’s, Bas Kosters, Issey Miyake, Henrik Vibskov, Dr NOKI’s NHS, Charlie Le Mindu, Hideki Seo, Alexis Themistocleous, Boris Hoppek, Craig Green, Bernhard Willhelm, Marcus Tomlinson, Bronwen Marshall, Rejina Pyo, Cassette Playa and Gary Card, Andrea Ayala Closa, Γιώργος Τούρλας, Digitaria, Niek Pulles aka HEYNIEK, Piers Atkinson και Pyuupiru μεταξύ άλλων. s

TEXNH

η Λυρική στο ηρώδειο

Info Εθνική Λυρική Σκηνή Καβαλερία Ρουστικάνα-Παλιάτσοι Πάθη, συγκινήσεις, έρωτας, μίσος και παράφορη ζήλια. Η Εθνική Λυρική Σκηνή, με σημαντικούς ερμηνευτές της ελληνικής και ευρωπαϊκής σκηνής, παρουσιάζει τις όπερες Καβαλερία Ρουστικάνα και Παλιάτσοι. Ωδείο Ηρώδου Αττικού 1 Ιουνίου & 3-5 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: €100 (VIP), €85 (Ζώνη VIP Β) €60 (Ζώνη Α), €55 (Ζώνη Β), €45 (Ζώνη Γ), €25 (Άνω διάζωμα), €15 (Φοιτητικό-Άνω διάζωμα)

Άλφιο και Τόνιο, Νέντα και δυο Λόλες Ακραία ερωτικά πάθη, ζήλια, δίψα για εκδίκηση, υπέροχες μελωδίες και πασίγνωστες άριες. Το Φεστιβάλ Αθηνών ανοίγει φέτος την αυλαία του με δύο αγαπημένες σε κοινό και ερμηνευτές όπερες, την Καβαλερία Ρουστικάνα του Πιέτρο Μασκάνι και τους Παλιάτσους του Ρουτζέρο Λεονκαβάλο. Επί σκηνής θα βρεθούν καταξιωμένοι έλληνες αλλά και ξένοι σολίστ, ενώ η συμμετοχή του αρχιμουσικού Λουκά Καρυτινού και του σκηνοθέτη Γκρέιαμ Βικ, ενός από τους κορυφαίους σκηνοθέτες όπερας, εγγυώνται το άρτιο αποτέλεσμα. Συναντήσαμε τρεις ερμηνεύτριες και έναν ερμηνευτή της παράστασης. Η Ειρήνη Καράγιαννη και η Γεωργία Ηλιοπούλου που θα ερμηνεύσουν τη Λόλα στη διπλή διανομή της Καβαλερία Ρουστικάνα¸ ο Δημήτρης Πλατανιάς που θα ερμηνεύει Άλφιο και Τόνιο σε Καβαλερία Ρουστικάνα και Παλιάτσους αντίστοιχα, και η Έλενα Κελεσίδη που, φέτος, για πρώτη φορά θα ερμηνεύσει Νέντα στους Παλιάτσους, μοιράστηκαν μαζί μας μερικά από τα μυστικά του κόσμου της όπερας. Aπό την Κατερίνα Κόμητα Φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης

ΠροΒΑ ΤΖΕΝΕρΑΛΕ Η σκηνή του Ηρωδείου έχει μετατραπεί σε τυπικό ιταλικό τοπίο. Οι ερμηνευτές περιμένουν τον μαέστρο να διευθύνει την ορχήστρα. [2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 31

Σπούδασε κιθάρα και αγγλική φιλολογία, αλλά τελικά τον κέρδισε το λυρικό τραγούδι. Ο βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς, αν και η μπήκε στο χώρο του λυρικού τραγουδιού σε σχετικά μεγάλη ηλικία, στα 29 του χρόνια, κάλυψε πολύ γρήγορα το χαμένο έδαφος. Το 2000, με υποτροφία «Αλεξάνδρα Τριάντη», συνέχισε τις σπουδές στην Ιταλία και ήδη εδώ και τρία χρόνια εμφανίζεται σε σημαντικά θέατρα του εξωτερικού. Στην Καβαλερία Ρουστικάνα ερμηνεύει Άλφιο, ενώ στους Παλιάτσους θα εμφανιστεί ως Τόνιο. Δύο εμφανίσεις σε δύο διαφορετικούς ρόλους το ίδιο βράδυ θα έλεγε κανείς ότι είναι μια δύσκολη δουλειά για έναν λυρικό τραγουδιστή. Ωστόσο, αφού ο βερισμός περιλαμβάνεται στο αγαπημένο του ρεπερτόριο, ο Δημήτρης Πλατανιάς μάλλον παίζει εντός έδρας…

Δύο έργα, δύο ρόλοι σε μια παράσταση; Είναι δύσκολο αυτό το μοίρασμα; Σίγουρα είναι πάρα πολύ κουραστικό, γιατί κανείς οφείλει να ξέρει πάρα πολύ καλά πότε θα πρέπει να κάνει οικονομία δυνάμεων και πότε όχι. Αλλά και από άποψη υποκριτικής είναι πολύ προκλητικό, αφού τις δύο φορές που θα εμφανιστώ επί σκηνής δεν θα πρέπει να είμαι ο ίδιος άνθρωπος. Η διαφορά μεταξύ των δύο ηρώων, του Άλφιο και του Τόνιο, πρέπει να είναι πολύ διακριτή και αυτό είναι κάτι πάρα πολύ δύσκολο. Στα 29 σας αλλάξατε τα πάντα στη ζωή σας και αφιερωθήκατε στο λυρικό τραγούδι. Τι ακριβώς συνέβη τότε; Έκανα μαθήματα τραγουδιού και ταυτόχρονα δίδασκα κιθάρα. Ας πούμε ότι είχα το τραγούδι για να γεμίσω λίγο το χρόνο μου. Ωστόσο μετά, σε πολύ λίγο διάστημα ήρθε η υποτροφία και τα πράγματα κυλήσανε λίγο από μόνα τους. Φυσικά και έπαιξε μεγάλο ρόλο το ότι σπουδάζω μουσική από μικρό παιδί, αλλά και το γεγονός ότι οι γονείς μου ήταν ερασιτέχνες χορωδοί. Στα πρώτα στάδια της καριέρας σας αποδεχόσασταν κάθε προσφορά για

Δημήτρης Πλατανιάς

Άλφιο και Τόνιο ρόλο ή είχατε περιθώρια επιλογής; Όταν ξεκινάς την καριέρα σου –κι αυτό ισχύει για όλους– κάνεις και πράγματα που ίσως δεν θα έπρεπε· ρόλους που ίσως να μην ταιριάζουν ακριβώς στις φωνητικές σου δυνατότητες και δυνάμεις. Παρ’ όλα αυτά, καλό είναι ο καθένας να ξέρει επακριβώς τι του γίνεται. Από την άλλη βέβαια, αν δεν δοκιμάσεις, δεν μπορείς να ξέρεις τις δυνάμεις σου. Είναι λίγο δίκοπο μαχαίρι όλο αυτό. Προσωπικά πάντως, δεν νομίζω ότι έκανα πάρα πολλά πράγματα που ήταν ενάντια στη φύση μου και στη φωνή μου.

αυτό και προσπαθείς να δώσεις τον καλύτερό σου εαυτό. Δεν εννοώ ότι, όταν εμφανίζεσαι σε ένα ήσσονος σημασίας θέατρο, δεν θα πρέπει να δίνεις ό,τι καλύτερο έχεις. Προσωπικά, θέλω να τραγουδάω με τον ίδιο τρόπο είτε εμφανίζομαι στην Ελλάδα, είτε στο Λονδίνο, είτε στη Βενετία, γιατί αυτό οφείλει να κάνει ένας επαγγελματίας τραγουδιστής. Όμως, μοιραία, στα πιο σπουδαία θέατρα, η πίεση και η ένταση να δώσεις τον καλύτερο σου εαυτό είναι μεγαλύτερη.

Είπατε ότι δεν ξέρεις τις δυνάμεις σου αν δεν τις δοκιμάσεις. Νομίζω ότι κανείς είναι σε θέση να γνωρίζει τις δυνατότητες της φωνής του και πριν ερμηνεύσει ένα ρόλο επί σκηνής. Σύμφωνοι. Όμως κάποια στιγμή ίσως θα πρέπει να υπερβείς λίγο τα όρια για να δοκιμάσεις τη φωνή σου. Πάντα με προσοχή και σύνεση βέβαια.

Σε παλιότερη συνέντευξή σας είχατε δηλώσει ότι ένας καλός τραγουδιστής βρίσκει πάντα δουλειά. Φαντάζομαι θα υπάρχει μεγάλος αντίλογος σε αυτό… Εμμένω στην άποψή μου. Όταν κάποιος είναι πραγματικά καλός τραγουδιστής, δηλαδή έχει χάρισμα, είναι καταρτισμένος και μελετάει, βρίσκει πάντα δουλειά. Βεβαίως όχι πάντα αυτό που ζητάει, αλλά θα βρει δουλειά.

Η απόδοση ενός λυρικού τραγουδιστή μπορεί να εξαρτηθεί και από το θέατρο στο οποίο εμφανίζεται; Όταν εμφανίζεται κανείς σε ένα σπουδαίο θέατρο, οι απαιτήσεις είναι μεγαλύτερες και το κοινό πιο απαιτητικό, γι’

Υπάρχει περίπτωση, περνώντας τα χρόνια, ένας λυρικός τραγουδιστής ν’ αρχίσει να αισθάνεται ότι πάει να βγάλει το μεροκάματο; Να γίνει δηλαδή το τραγούδι μια απλή δουλειά; Ναι θα μπορούσε να συμβεί και αυτό.

32 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις είναι μοιραίο να συμβεί κάτι τέτοιο. Σε ποιες περιπτώσεις; Ξέρετε, εκτός από τα πολύ σπουδαία, υπάρχουν τόσα πολλά θέατρα στον κόσμο… Πολλές φορές λοιπόν είναι και το σύστημα που δουλεύουνε τέτοιο, είναι δηλαδή τόσες πολλές οι παραστάσεις, που είναι σαν να πηγαίνεις να βγάλεις το μεροκάματο. Αυτό έχω την εντύπωση ότι συμβαίνει στα όχι πάρα πολύ σπουδαία θέατρα της Γερμανίας. Κάποιους τραγουδιστές βέβαια τους ευνοεί αυτή η πρακτική, γιατί ξεκινώντας από εκεί, ανέρχονται σιγά σιγά.. Ένας λυρικός τραγουδιστής βγάζει ικανοποιητικά χρήματα; Ναι ικανοποιητικά, ενώ όσοι δουλεύουν και εκτός Ελλάδος θα έλεγε κανείς ότι βγάζουν αρκετά χρήματα. Υπάρχει κάποιος τον οποίο συμβουλεύεστε όταν πρέπει να λάβετε αποφάσεις για την καριέρα σας; Ένα είδος κόουτς; Ναι, φυσικά, έχω δυο-τρεις ανθρώπους που τους εμπιστεύομαι και τους συμβουλεύομαι κάθε φορά, αν και ο δικός μου ο δρόμος είναι λίγο ως πολύ προκαθορισμένος ως προς το ρεπερτόριο. s

ΜουΣΙκη

Πώς αισθάνεστε που θα ερμηνεύσετε Νέντα; Είμαι πάρα πολύ χαρούμενη, γιατί ο ρόλος αυτός είναι καινούργιος για μένα. Δεν είναι μόνο που τον τραγουδάω πρώτη φορά, είναι και που, σε επίπεδο υποκριτικής, είναι ένας ρόλος πολύ διαφορετικός. Η Νέντα είναι πολύ διαφορετική απ’ όλα αυτά τα αθώα κορίτσια που συνήθως ερμηνεύω, όπως η Μικαέλα, η Λιου, η Ιουλιέτα ή η Τζίλντα, που αγαπούν ειλικρινά και δίνουν και τη ζωή τους για τον έρωτα. Η Νέντα είναι μια γυναίκα που ξέρει τι θέλει, που δεν αγαπάει τον άντρα της και τον απατάει συνειδητά. Το έργο του Λεονκαβάλο παρουσιάζει μια εποχή στα τέλη του 19ου αιώνα. Στη φετινή παράσταση διατη-

ρήθηκε η εποχή αυτή; Όλο το έργο έχει τοποθετηθεί στο 1950 με ό,τι σημαίνει αυτό για την όλη ατμόσφαιρα και τα κοστούμια του έργου. Θα πω μόνο ότι στο δεύτερο μέρος της όπερας εμφανίζομαι με ξανθιά περούκα, έξτρα στήθος και ποπό, κάτι σαν Μέριλιν Μονρόε, σαν μια σεξοβόμβα ηθοποιό. Αυτό είναι κάτι που δεν έχω ξανακάνει ποτέ και θεωρώ πως είναι πολύ προκλητικό… Η εξωτερική εμφάνιση μιας λυρικής τραγουδίστριας τι ρόλο μπορεί να παίξει στην καριέρα της; Πάρα πολύ μεγάλο ρόλο. Μάλιστα τα τελευταία είκοσι χρόνια η εμφάνιση έγινε κάτι πάρα πολύ σημαντικό για την όπερα. Παλιότερα ήταν πολύ διαφορε-

τικά: Μια γυναίκα με πολλά παραπανίσια κιλά μπορούσε να έχει την καριέρα που άξιζε η φωνή της. Η Κάλλας ήταν εκείνη που άλλαξε τα δεδομένα. Συνειδητά έχασε πάρα πολλά κιλά, γιατί κατάλαβε ότι η εμφάνιση μπορούσε να γίνει ο καταλύτης στην καριέρα ενός καλλιτέχνη. Τώρα πια η σκηνή σε θέλει αδύνατη και κούκλα, γιατί αυτό είναι που ψάχνουν οι σκηνοθέτες. Από την άλλη, υπάρχουν πράγματι ρόλοι, για παράδειγμα η Ιουλιέτα, που δεν μπορεί να τους παίξει μια χοντρή γυναίκα, ακόμα κι αν έχει ωραία φωνή. Είναι γεγονός ότι η ομορφιά πάντα μαγνήτιζε και θα εξακολουθήσει να μαγνητίζει τον κόσμο. Και είναι ακόμα γεγονός ότι το κοινό είναι σήμερα πολύ πιο απαιτητικό απ’ ό,τι ήταν πενήντα

Έλενα κελεσίδη

Άπιστη Νέντα Η υψίφωνος Έλενα Κελεσίδη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην πρώην Σοβιετική Ένωση, στο σημερινό Καζακστάν, από Έλληνες γονείς. Σπούδασε στο Κονσερβατόριο του Αλμάτι και από το 1992 ζει στην Ελλάδα. Από το 1994, οπότε και εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο πλαίσιο της Λυρικής Σκηνής ως Κονστάντσε στην Απαγωγή από το σεράι, κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι: Αλλεπάλληλες εμφανίσεις στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου στο Κόβεντ Γκάρντεν και σε άλλα σπουδαία θέατρα όλου του κόσμου. Παρότι έχει συνεργαστεί με σημαντικούς μουσικούς (Μενουχίν, Ντομίνγκο, Ναγκάνο, Σαγί κ.ά.) εξακολουθεί να έχει τη χαρά και τη σπιρτάδα μιας καθημερινής γυναίκας. Προκλητική, άπιστη Νέντα στους Παλιάτσους, με «ξανθιά περούκα, έξτρα στήθος και ποπό», ως άλλη Μέριλιν Μονρόε. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει οπωσδήποτε να δούμε…

χρόνια πριν. Φταίει το ίντερνετ, το σινεμά, τα life style περιοδικά; Πάντως, κάποιος που πληρώνει για να δει μια παράσταση, συνήθως απαιτεί να πάρει ευχαρίστηση σε όλα τα επίπεδα: θέλει να βλέπει επί σκηνής μια κούκλα που να τραγουδάει εξαιρετικά. Τις κριτικές τις διαβάζετε; Σας αφορούν; Δεν τις διαβάζω ποτέ, το θεωρώ χάσιμο χρόνου. Κι αυτό ισχύει τόσο για τις καλές, όσο και για τις κακές κριτικές. Όπως συμβαίνει και σε εμάς τους καλλιτέχνες, υπάρχουν κριτικοί που είναι πολύ καλοί, υπάρχουν οι λιγότερο καλοί και οι κακοί. Και για να είσαι καλός κριτικός, πρέπει να είσαι πάρα πολύ επαγγελματίας. Να ξέρεις από όπερα, να ξέρεις από φωνές, από ορχήστρα. Ένας καλός κριτικός ξέρει ακόμα και τις νότες που τραγουδάει ένας τραγουδιστής. Ούτως ή άλλως πάντως, ένας τραγουδιστής ξέρει πολύ καλά πώς πήγε η παράστασή του. Αν ήταν καλός ή κακός, ποια ήταν τα δυνατά σημεία του και ποια τα λάθη του. Μεταναστεύσατε στην Ελλάδα από το Καζακστάν το 1992. Θυμάμαι ότι σε παλιότερη συνέντευξη πριν τρία χρόνια μου είχατε πει «Τώρα πια ξέρω πόσο δύσκολο είναι να φύγεις από μια χώρα για να αναζητήσεις την τύχη σου σε μια άλλη. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι όλοι οι μετανάστες αξίζουν ένα παράσημο ανδρείας». Εξακολουθείτε να το πιστεύετε; Καταλαβαίνω πολύ όλους αυτούς τους ανθρώπους που προσπαθούν να βρουν μια καλύτερη ζωή σε άλλες χώρες. Πρέπει να ζουν σαν άνθρωποι, να έχουν δικαιώματα. Είναι γεγονός όμως πως πια η κατάσταση είναι πάρα πολύ περίπλοκη και η Ελλάδα βρίσκεται σε πάρα πολύ άσχημη οικονομική κατάσταση. Έτσι είναι δύσκολο να βρεθεί η σωστή ισορροπία. Δεν είμαι ρατσίστρια, όμως πιστεύω ότι κάθε ένας που έρχεται στην Ελλάδα πρέπει να υπακούει στους νόμους, να αγαπάει αυτή τη χώρα και να προσφέρει σε αυτή. Τότε μόνο αυτή η χώρα θα τον αγαπήσει. Έχετε σκεφτεί τι ζωή και τι καριέρα θα κάνατε αν, αντί για το 1992, ερχόσασταν στην Ελλάδα το 2011; Πριν αποφασίσουμε να μετακομίσουμε οικογενειακώς είχα βρεθεί δύο φορές στην Ελλάδα για συναυλίες. Είχα μαγευτεί και κάπως έτσι πάρθηκε και η απόφαση της μετοίκησης. Αν επισκεπτόμουν σήμερα την Ελλάδα και την έβλεπα σε αυτή την κατάσταση, δεν θα ερχόμουν με τίποτα. Και δεν μιλάω για την οικονομική κρίση. Μιλάω για την έλλειψη τάξης, την ανασφάλεια που αισθάνεται κανείς όταν βρίσκεται στην Ομόνοια, στην Πατησίων, γενικά στην καρδιά της Αθήνας. Ό,τι έγινε με το κέντρο της πόλης είναι απαράδεκτο και δεν συμβαίνει σε καμία άλλη χώρα Δεν είναι εύκολη η λύση, αλλά είναι απαραίτητη. s

#23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 33

Γεωργία ηλιοπούλου

Hola Λόλα

Με πατέρα καθηγητή λυρικού τραγουδιού στο Εθνικό Ωδείο και νονό τον σπουδαίο βαθύφωνο Φραγκίσκο Βουτσίνο, θα έλεγε κανείς πως η πορεία της Γεωργίας Ηλιοπούλου ήταν, σε μεγάλο βαθμό, προδιαγεγραμμένη. Εκτός από κλασικό τραγούδι, σπούδασε πιάνο και ανώτερα θεωρητικά και υπήρξε από τους κύριους συντελεστές αναβίωσης της ελληνικής οπερέτας. Σε μια από τις δύο διανομές, στην Καβαλερία Ρουστικάνα, θα ερμηνεύσει τη Λόλα.

Πώς προσεγγίσατε το ρόλο; Ο ρόλος είναι νομίζω πάρα πολύ απλός: Η Λόλα είναι το μήλον της έριδος και παράλληλα μια φύση αρρωστημένα εκδικητική. Είμαστε λοιπόν δύο εκ διαμέτρου διαφορετικοί χαρακτήρες, γιατί εγώ δεν είμαι, ούτε φύσει ούτε θέσει, εκδικητικός άνθρωπος. Κι αυτό ακριβώς είναι που με έλκει στο ρόλο: Ότι πρέπει να βγάλω μέσα στο θέατρο ένα χαρακτήρα που δεν διαθέτω. Η ιστορία της Καβαλερία Ρουστικάνα διαδραματίζεται σε μια εποχή πολύ μακρινή από τη σημερινή. Μπορεί άραγε ν’ αγγίξει το κοινό σήμερα; Αυτή η ιστορία που λέτε ότι είναι πολύ μακρινή, θα μπορούσε όμως να είναι και πολύ σημερινή. Αντίστοιχα εγκλήματα πάθους γίνονται ακόμα και σήμερα, και είναι σίγουρο πως θα εξακολουθήσουν να γίνονται. Δεν αλλάζουν τα συναισθήματα των ανθρώπων… Πώς επιλέξατε ν’ ασχοληθείτε με την όπερα; Ο πατέρας μου υπήρξε καθηγητής λυρικού τραγουδιού στο Εθνικό Ωδείο, έτσι στο σπίτι υπήρχαν πάντα αυτά τα ακούσματα. Μάλιστα ήμουν μόλις τεσσάρων χρονών όταν είδα την πρώτη μου παράσταση, εδώ στο Ηρώδειο, με τον νονό μου τον αείμνηστο Φραγκίσκο Βουτσίνο.

Οι ηθικές ανταμοιβές που προσφέρει η δουλειά άραγε αντισταθμίζουν τις δυσκολίες του επαγγέλματος; Όχι. Προσωπικά ακόμα περιμένω την ηθική ανταμοιβή που θα ήθελα. Πιστεύω όμως πως θα έρθει σιγά σιγά στην πορεία, γιατί η αλήθεια είναι πως δεν θέλω να κάνω βιαστικά βήματα. Δεν μου αρέσουν καθόλου οι καλλιτέχνες που λάμπουν ξαφνικά σαν το πυροτέχνημα και μετά το ίδιο ξαφνικά σβήνουν. Πιστεύω ότι ένας καλλιτέχνης πρέπει να έχει αργή και σταθερή πορεία. Πώς νομίζετε ότι έρχεται η δικαίωση. Μέσα από την κριτική, μέσα από το χειροκρότημα ίσως; Το χειροκρότημα δεν είναι απόδειξη, γιατί πολλές φορές μπορεί να είναι και πληρωμένο. Ξέρετε, πολύ εύκολα μπορείς να έχεις βάλει από κάτω 20-30 φίλους σου για να σου φωνάζουν «μπράβο». Αυτό το έχουμε δει ουκ ολίγες φορές. Αντλώ ικανοποίηση όταν είναι ευχαριστημένοι οι συνεργάτες μου, ο εκάστοτε μαέστρος, οι συνάδελφοί μου και τελευταία εγώ. Αν ξαναγεννιόσασταν, θα θέλατε να κάνετε αυτό που κάνετε; Με μεγάλη σιγουριά σας απαντώ πως όχι. Γιατί είναι πολύ ανταγωνιστικό το επάγγελμα και οι χαρές που παίρνεις εί-

34 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

ναι πολύ λιγότερες από τις πίκρες. Το γιο μου, που είναι σήμερα τεσσάρων χρονών, θα τον απέτρεπα να ασχοληθεί με αυτό. Υπάρχουν ρόλοι που θα αρνιόσασταν ή πιστεύετε ότι μια λυρική τραγουδίστρια πρέπει να δοκιμάζει τα πάντα; Όχι. Είμαι της άποψης ότι δεν πρέπει να δοκιμάζει τα πάντα. Πρέπει να σέβεται τη φωνή της, τον εαυτό της, τον κόσμο, και πρέπει να κινείται πάνω στο ρεπερτόριο που ταιριάζει στη φωνή της. Γιατί, αν κάνεις πράγματα που είναι έξω από τη φωνή σου, το πληρώνεις ακριβά. Ξέρετε, πολλές φορές οι τραγουδιστές νομίζουν ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα. Δεν είναι έτσι όμως. Γι’ αυτό και βλέπουμε ανθρώπους 55-56 χρονών που κανονικά θα έπρεπε να τραγουδάνε καταπληκτικά πράγματα, να έχουν τελειώσει. Αν δεν την αγαπήσεις τη φωνή σου και δεν τη χρησιμοποιήσεις σωστά, θα σε τιμωρήσει σε βάθος χρόνου, αυτό το πιστεύω. Ακούτε παλιές ηχογραφήσεις όταν δουλεύετε έναν ρόλο; Αν και έχω ακούσει πάρα πολύ μουσική στη ζωή μου, όταν είναι να μελετήσω ένα ρόλο το αποφεύγω. Γιατί υπάρχει περίπτωση την ώρα που μελετάς να ακούσεις ένα λάθος και μετά να το κου-

βαλάς. Έτσι, προσπαθώ πρώτα να μελετήσω πάρα πολύ καλά το ρόλο για να τον έχω τέλεια μουσικά. Στη συνέχεια θα πάρω το δίσκο και θα τον ακούσω. Υπάρχει κάτι που διδαχτήκατε μέσα από το λυρικό τραγούδι; Την αυτοπειθαρχία και την ταπεινοφροσύνη. Ο καλλιτέχνης για να πάει μπροστά πρέπει να είναι ταπεινός. Κι όσο πιο ψηλά ανεβαίνει, τόσο πιο ταπεινός πρέπει να γίνεται. Ποιοι είναι οι ρόλοι που θα θέλατε να παίξετε; Δυσδαιμόνα από τον Οθέλο, Μιμή από τους Μποέμ, Μαργαρίτα από τον Φάουστ κι ενδεχομένως, λίγο αργότερα, όταν θα είναι πιο ώριμη η φωνή μου, Νέντα από τους Παλιάτσους. Και πολλά άλλα πράγματα… Άλλα είδη μουσικής ακούτε; Μου αρέσει πάρα πολύ η τζαζ και από ελληνικά η ηλεκτρονική μουσική, δηλαδή ο Μιχάλης Δέλτα, ο Κωνσταντίνος Βήτα, η Λένα Πλάτωνος. Παλιότερα άκουγα και ποπ, είχα μια εμμονή, μια τρέλα με τους Cure (γέλια). Επίσης, μου αρέσει πολύ η ελληνική ροκ σκηνή και λατρεύω το Βασίλη Παπακωνσταντίνου… s

ΜουΣΙκη

Πείτε μου δυο λόγια για το ρόλο και τι σας έλκει σε αυτόν. Ο ρόλος της Λόλας δεν είναι μεγάλος, αλλά είναι νευραλγικός, γιατί χωρίς τη Λόλα δεν υπάρχει δράμα. Είναι η αφορμή της δυστυχίας της Σαντούτσας και του θανάτου του Τουρίντου. Είναι ο άνθρωπος που πράττει χωρίς βαθιά σκέψη και εξαιτίας της καταστρέφονται όλα γύρω της. Με αυτή την έννοια, με έλκει αυτό που θα πρέπει να αποφεύγουμε στη ζωή: Το να είμαστε δηλαδή επιπόλαιοι και να μένουμε σε μικροεγωισμούς και καπρίτσια. Γιατί για τον εγωισμό και την ανοησία της στιγμής δημιουργείται το δράμα. Έτσι λοιπόν, ως ρόλος, με κεντρίζει πιο πολύ θεατρικά παρά φωνητικά. Γιατί επιλέξατε ν’ ασχοληθείτε με την όπερα;

Η αλήθεια είναι πως δεν το επέλεξα συνειδητά γιατί ξεκίνησα να τραγουδάω στα 15 μου χρόνια, πολύ μικρή για να μιλάμε για συνειδητές επιλογές. Νομίζω πως η αιτία ήταν η αγάπη των γονιών μου για την όπερα και η δική μου αγάπη για το θέατρο. Και φυσικά η συγκυρία, το γεγονός δηλαδή ότι με άκουσαν κάποιοι άνθρωποι. Ποιος είναι ο αγαπημένος σας ρόλος και γιατί; Δεν έχω εμμονές με ρόλους. Μετά από κάποια χρόνια, πραγματικά έμαθα να αγαπάω το κάθε τι που κάνω, ακόμα και πράγματα τα οποία, εκ πρώτης όψεως, μπορεί να μη φαίνονται και τόσο δελεαστικά. Φυσικά κάποια πράγματα που έχουν μια μεγαλύτερη δυσκολία ή μια μεγαλύτερη θεατρικότητα με έλκουν πε-

Ειρήνη καράγιαννη

Hola Λόλα

ρισσότερο και μου δίνουν μια παραπάνω ικανοποίηση. Τελικά όμως γνωρίζω καλά ότι κάθε εμπειρία έχει να προσθέσει κάτι στη γνώση μου, στη προσωπικότητά μου και γενικά στη ζωή μου. Άραγε ποια είναι τα συστατικά μιας «ντίβας»; Για μένα «ντίβα» είναι κάτι που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί στο χώρο του και που, ακόμα κι αν αμφισβητείται, είναι υπέρ της, μ’έναν τρόπο, δικαιώνεται. Η ντίβα έχει το απόλυτο «authority», όσο παράλογο κι αν ακούγεται κάτι τέτοιο. Και δεν είναι τυχαίο ότι η Κάλλας ήταν και θα είναι η μεγαλύτερη ντίβα όλων των εποχών. Δεν υπάρχει κάτι στις ερμηνείες της που να αμφισβητείται. Κατά τη γνώμη σας μέχρι πότε μπορεί

να τραγουδάει μια μέτζο σοπράνο; Μια τραγουδίστρια, όπως άλλωστε και ένας τραγουδιστής, μπορεί να τραγουδάει μέχρι τότε που την θέλει η σκηνή και ο κόσμος. Μην ανησυχείτε, το σύστημα σε ξερνάει στην ώρα σου… Τι εννοείτε λέγοντας το «σύστημα»; Το σύστημα είναι το θέατρο, ο κόσμος, οι καταστάσεις, η δυναμική που στηρίζει και παράγει θέαμα. Να είστε λοιπόν σίγουρη ότι κανείς δεν έχει φύγει πριν την ώρα του αν δεν το έχει θελήσει ο ίδιος, ούτε έχει μείνει επί σκηνής παρά τη θέληση του συστήματος. Άραγε οι παραγωγές αντιμετωπίζουν τους καλλιτέχνες με τον τρόπο που θα έπρεπε; Προσωπικά έχω ένα παράπονο από τους φορείς και όχι μόνο στην Ελλάδα. Αισθάνομαι ότι δεν αγαπάνε όσο θα έπρεπε την τέχνη και το θέαμα, γιατί δεν αγαπάνε τον καλλιτέχνη. Σήμερα οι καλλιτέχνες, περνάνε μια από τις πιο δύσκολες εποχές γιατί είναι είδος αναλώσιμο. Αν παρατηρήσετε, στις αφίσες αναφέρεται το έργο, το θέατρο, ο μαέστρος και ο σκηνοθέτης, όχι όμως τα ονόματα των τραγουδιστών. Κανείς δεν σκέφτεται πως, αν ο κόσμος είχε μεγαλύτερη σχέση με τους καλλιτέχνες, θα αγαπούσε πιο πολύ το θέατρο και θα το παρακολουθούσε περισσότερο; Φυσικά ουδείς αναντικατάστατος, όμως και καθένας μοναδικός. Αυτό λοιπόν μου λείπει από τις παραγωγές: να αισθάνεσαι ότι σε θεωρούν σημαντικό εκείνη την ώρα που κάνεις κάτι. Λέτε δηλαδή ότι οι ερμηνευτές αντιμετωπίζονται ως εργαλεία; Κάπως έτσι, ναι. Αλλά από την άλλη πλευρά ίσως να φταίει και το γεγονός ότι αρκετές γενιές τραγουδιστών δεν κατάφεραν να μαγέψουν το κοινό όσο κάποιοι άλλοι παλιότερα.

Η μεσόφωνος Ειρήνη Καράγιαννη σπούδασε γαλλική φιλολογία και τραγούδι στην Ελλάδα και συνέχισε τις σπουδές της με υποτροφίες «Μαρία Κάλλας» και «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» στη Ρώμη, στη Βαρκελώνη και στο Μιλάνο, ενώ παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα χορού και υποκριτικής στο Λονδίνο. Στο ενεργητικό της περιλαμβάνονται ένα βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό Τζουζέππε ντι Στέφανο στο Τράπανι της Σικελίας, όπου εμφανίστηκε ως Κάρμεν, και αρκετές εμφανίσεις σε μεγάλα θέατρα της Ευρώπης. Σε μια από τις δύο διανομές ερμηνεύει τη Λόλα στην Καβαλερία Ρουστικάνα.

Ωστόσο, φαντάζομαι ότι αν υπήρχε μια δεύτερη Κάλλας δεν θα μπορούσε κανείς να την κρατήσει στο επίπεδο του εργαλείου… Μα και τότε που υπήρχε η Κάλλας, αν μπορούσαν να το κάνουν θα το είχαν κάνει πολύ ευχαρίστως. Όμως δεν μπορούσαν να το κάνουν γιατί η Κάλλας ήταν αυτό που ήταν… Άραγε αν πρωτοεμφανιζόταν σήμερα, τι μοίρα θα είχε; Δεν ξέρω αν υπάρχουν σήμερα τα ανάλογα αφτιά που υπήρχαν τότε αλλά και τα μάτια που τη λάτρεψαν. Γιατί τότε το κοινό είχε μια άλλη αγάπη και μια άλλη γνώση για την όπερα. Βέβαια, για να μην υποτιμήσουμε και την εποχή μας, σήμερα γίνονται παραγωγές πολύ πιο ενδιαφέρουσες και άρτιες και υπάρχουν σκηνοθέτες πολύ σημαντικοί και πλέον η όπερα έχει αποκτήσει μια θεατρική υπόσταση που δεν την είχε παλιότερα και που ίσως και να την προκάλεσε και η ίδια η Κάλλας. Κι όλα αυτά είναι πολύ ενδιαφέρουσες ισορροπίες…s

#23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 35

Χαράλαμπος Γωγιός – η κόρη της καταιγίδος

Ξεμπροστιάζοντας τα λαμόγια Ο Χαράλαμπος Γωγιός έχει πολύ ενδιαφέροντα πράγματα να σου πει - και ποτέ δεν είναι προκλητικός χωρίς να επιχειρηματολογεί για τις απόψεις του. Είναι ένας άνθρωπος με εξαιρετικά ολοκληρωμένη άποψη γι’ αυτά με τα οποία ασχολείται. Κάτω από τον βαρύ αθηναϊκό ουρανό και με τους εκκωφαντικούς κεραυνούς να διακόπτουν κάθε τόσο την κουβέντα μας, μας μίλησε για την Κόρη της καταιγίδος, την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη (που ανεβάζει η Εταιρεία «Οι όπερες των ζητιάνων» στις 13 και 14 Ιουνίου στην Πειραιώς 260), αλλά και το πόσο σύγχρονα είναι όλα αυτά τα οποία θίγει η οπερέτα. Από τον Αντώνη Σακελλάρη Φωτογραφία: Βίκυ Γεωργοπούλου

οΔοΣ ΠΕΙρΑΙΩΣ Ο Χαράλαμπος Γωγιός με φόντο τον αττικό ουρανό.

ια συζήτηση με τον Αλέξανδρο Γωγιό πάντα κρύβει εντάσεις, πάθος και μια ηθελημένη, δημιουργική υπερβολή. Ακόμα κι όταν ξεκινάει από το ανέβασμα μιας οπερέτας, ενός είδους που κατά τεκμήριον έχει καταχωρισθεί στην περιοχή της ελαφρότητας.

Γιατί επιλέξατε να ανεβάσετε μια οπερέτα; Να τα πάρουμε από την αρχή. Είμαι όψιμος λάτρης της οπερέτας. Παλιότερα με απασχολούσε τόσο πολύ το υψηλό και το κλασικό, που θεωρούσα την οπερέτα ένα εφήμερο και ευτελές είδος, στο βαθμό που αυτές τις συνθέσεις δεν τις απασχολούσαν ζητήματα παγκοσμιότητας και αθανασίας. Μια πρώτη πραγματική επαφή με την οπερέτα οφείλεται στις συζητήσεις που είχα με τον Στέφανο Λαζαρίδη, όταν αυτός ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής της Λυρικής. Τότε περίπου ξεκίνησε και μία τάση επανόδου της οπερέτας στο προσκήνιο, μ’ έναν τρόπο, όμως, λίγο ρετρό. Το ζητούμενο στις παραστάσεις που ανέβαιναν πριν μερικά χρόνια ήταν μια ρετρό νοσταλγία για την παλιά Αθήνα και τα όμορφα εμβόλιμα τραγουδάκια. Αυτό εμένα δεν μου έλεγε τίποτα. Και τελικά χρειάστηκε να παρακολουθήσω μια παράσταση του Βαφτιστικού του Σακελλαρίδη από το Δημοτικό Ωδείο Λάρισας για να καταλάβω την αξία αυτού του υποείδους της ελληνικής οπερέτας. Όταν παρακολούθησα αυτές τις παραστάσεις έμεινα ξερός! Ποιο είναι δηλαδή το ζητούμενο για εσάς; Μα να παρουσιάσουμε την οπερέτα όπως πραγματικά είναι. Ο κόσμος που ασχολείται με την κλασική μουσική έχει μια απαξίωση για την οπερέτα, ενώ υπάρχει κι ένα κοινό που την αντιμετωπίζει τουριστικά και επιφανειακά. Εμάς στόχος μας είναι να αναδείξουμε μέσα απ’ αυτό το καταπληκτικό έργο του 1923 όλα αυτά τα στοιχεία που έχουν παραμεληθεί, αναφορικά με το είδος της οπερέτας, τα εκπληκτικά μουσικά κομμάτια, όπου μπορείς να εντοπίσεις απόηχους και επιρροές από τον Πουτσίνι μέχρι τον Ντεμπισί, αλλά και την εξαιρετικά δηκτική πρόζα. Ξέρετε, πολύς κόσμος νομίζει ότι η οπερέτα είναι ένα απλοϊκό είδος. Όμως δεν είναι έτσι. Ο λόγος του Θεόφραστου Σακελλαρίδη εν προκειμένω χαρακτηρίζεται από μια πολύ βαθιά και αποδομητική κοινωνική κριτική. Παρουσιάζει την Αθήνα του μεσοπολέμου μέσα από ένα συχνά ακραίο σαρκασμό. Δείχνει μια αμόρφωτη και ανάλγητη αστική τάξη να υποκρίνεται και να χαριεντίζεται σε γάμους και περι-

πάτους, τη στιγμή που ο λαός πέθαινε από πείνα μερικά στενά παρακάτω. Αναδεικνύει ταυτόχρονα και την γκροτέσκα υποκρισία των κυρίων με τα υψηλά καπέλα και των κυριών με τα κρινολίνα και τα μπριλάντια, που από τη μία τους διακρίνουν οι κομψοί τρόποι και η διάθεση να επιδείξουν τον πλούτο τους, αλλά από την άλλη συναγελάζονται με πόρνες και στριπτιτζούδες. Αυτή η στιβαρή γραφή και ο καταπληκτικός έλεγχος των μουσικών μερών αγνοήθηκαν από πρόσφατα ανεβάσματα οπερέτας που επικεντρώθηκαν σε μία επίπλαστη νοσταλγία για μια Αθήνα που μάλλον ποτέ δεν υπήρξε. Είναι παρεξηγημένο το είδος της οπερέτας; Φυσικά. Νομίζω ότι σκόπιμα χαρακτηρίστηκε ξενόφερτο και μπουρζουά και γι’ αυτό μπήκε κάτω απ’ το χαλί. Στο μεσοπόλεμο υπήρξε μια τεράστια παραγωγή ελληνικής οπερέτας με ανεβάσματα στα πέρατα του κόσμου, από την ελληνική επαρχία μέχρι το Σουδάν και την Αίγυπτο. Όμως, μετά το τέλος του πολέμου, θεωρήθηκε παρωχημένη και αγνοήθηκε από τις κυρίαρχες κατευθύνσεις που πήρε ο ελληνικός πολιτισμός. Από τη μία επικράτησε το πρόταγμα για λαϊκότητα, κι από την άλλη η αναζήτηση του υψηλού στην τέχνη. Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά είχαν ως αποτέλεσμα τον εξοβελισμό οτιδήποτε αστικού, οποιασδήποτε έκφρασης μιμούνταν ή είχε ως πρότυπο τη δυτική Ευρώπη. Και, εννοείται, τόσο τα ρεμπέτικα, όσο και ο Ξενάκης έχουν αδιαμφισβήτητη αξία, αλλά δεν μπορούμε να αγνοούμε και όλη αυτή την παραγωγή. Η ελληνική τέχνη δεν είναι μόνο αυτά, είναι και τα «εφήμερα» θέματα με τα οποία καταπιανόταν η οπερέτα με έναν πολύ ιδιαίτερο και ειρωνικό τρόπο. Ο ελληνικός πολιτισμός δεν είναι μόνο η υψηλή τέχνη, είναι και η μαζική παραγωγή λαϊκών θεαμάτων. Το ελαφρό είναι ο κανόνας της ελληνικής –και όχι μόνο– τέχνης, τα άλλα είναι φωτεινές εξαιρέσεις. Βλέπετε δηλαδή ομοιότητες ανάμεσα στα θέματα που θίγει η Κόρη της καταιγίδος και στο σήμερα; Τεράστιες ομοιότητες. Η υποκρισία, η ελληνική λαμογιά, η κοινωνική αδικία είναι θέματα που ποτέ δεν βγήκαν από το προσκήνιο. Είναι ένα απολύτως μοντέρνο –και για αυτό διαχρονικό– έργο, που προσπαθούμε ν’ αναδείξουμε μέσα από μια επίσης μοντέρνα προσέγγιση. Δεν είναι μόνο ότι θα ανέβει με οκτώ μουσικούς, χωρίς κοστούμια εποχής και με μια δραματική μετατόπιση από την αστική Αθήνα του μεσοπολέμου στη μικροαστική Αθήνα του 2011. Αυτό εξάλλου ήταν και το ζητούμενο για τον ίδιο τον Σακελλαρίδη. Στην αρχή του έργου γράφει «Εποχή σύγχρονος». Αυτό που μας ενδιέφερε κυρίως ήταν μια αντινοσταλγική ανάγνωση, μια προσέγγιση του πυρήνα του λόγου του Σακελλα-

38 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

ρίδη, που παρουσίαζε τους ήρωές του χωρίς καμία διάθεση ωραιοποίησης, σαν λαμόγια, πορνόγερους και πόρνες. Αφήνουμε δηλαδή αυτό το τόσο πλήρες έργο να αυτοσκηνοθετηθεί και να υπονομεύσει από μόνο του το όποιο πέπλο εξωραϊσμένης νοσταλγίας καλύπτει την οπερέτα.

Η όσμωση όλων όσοι συμμετέχουν και των ερεθισμάτων τους είναι αυτή που σπάει τις νόρμες, όχι τα μοντέρνα κοστούμια. Η αλλαγή στους κοινωνικούς κώδικες μιας παράστασης είναι αυτή που φέρνει την απελευθέρωση, τον απαραίτητο πειραματισμό και επιβάλλει ένα νέο τρόπο σκέψης. s

Αυτή η μινιμαλιστική προσέγγιση απογυμνώνει δηλαδή το έργο απ’ όλα τα φτιασίδια του. Σίγουρα. Το βγάζει από τη ναφθαλίνη και το παρουσιάζει όπως πραγματικά έχει γραφτεί. Ένα έργο δηλαδή που λέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη. Ένα είδος επιθεώρησης, θα μπορούσαμε να πούμε, που δεν προσπαθεί τα άθλια υποκείμενα να τα παρουσιάσει ωραιοποιημένα, αλλά αναδεικνύει τα πιο γκροτέσκα χαρακτηριστικά τους, βγάζοντάς τα στη σκηνή περίπου σαν καρικατούρες. Όμως, μη γελιόμαστε, αυτό το ανέβασμα, εκτός από την καλλιτεχνική του στόχευση, έχει άλλο ένα χαρακτηριστικό: είναι μια φτωχή παραγωγή. Λεφτά δεν υπάρχουν. Αυτό όμως όχι μόνο δεν μας εμποδίζει να προσεγγίσουμε ένα τέτοιο έργο, αλλά τελικά μας κάνει πιο ειλικρνείς και δημιουργικούς. Νομίζω αυτός είναι κι ένας από τους βασικούς στόχους και λόγους ύπαρξης της εταιρείας «Οι όπερες των ζητιάνων». Σωστά. Ίσως η δημιουργία της εταιρείας αυτής ήταν αποτέλεσμα συγκυριών, ίσως όμως ήταν και μια ιστορική αναγκαιότητα. Στόχος μας ήταν πάντα να ξεπεράσουμε όλα αυτά τα εμπόδια που κάνουν την ενασχόληση με το λυρικό τραγούδι ταξική. Να αποδείξουμε, αν θες, ότι αυτό δεν είναι ένα σπορ για τους πλούσιους κι ότι τα έργα αυτά δεν απευθύνονται σε μια ελίτ, αλλά σε όλο τον κόσμο. Είναι τόσο άμεση, σχεδόν σωματική, η συγκίνηση που βιώνει ο θεατής μιας όπερας που δεν χρειάζεται καμία εκπαίδευση, καμία εξοικείωση. Είναι τόσο παρεξηγημένο είδος, ώστε να θεωρείται μεγαλοαστικό, ελιτίστικο και ξένο σε σχέση με την ελληνική ιδιοσυγκρασία, ενώ στην ουσία είναι από τα πλέον αδιαμεσολάβητα είδη τέχνης. Και αυτά τα εμπόδια ξεπερνιούνται με μια σύγχρονη ανάγνωση ενός κλασικού κειμένου; Δεν ξεπερνιούνται ίσως, αλλά ένα σύγχρονο ανέβασμα βοηθάει να σπάσουν κάποια ταμπού. Σ’ αυτό το σημείο, πρέπει να διευκρινίσω ότι ένα σύγχρονο ανέβασμα δεν έχει να κάνει με τη σκηνογραφία, με το χώρο ή με τα κοστούμια. Ή τουλάχιστον δεν έχει να κάνει μόνο με αυτά. Αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι το σπάσιμο της κλασικής ιεραρχίας που υπάρχει σ’ αυτές τις μορφές τέχνης. Η σύγχρονη ανάγνωση επιβάλλει το σπάσιμο της πρωτοκαθεδρίας κάποιων και τις δημοκρατικές διαδικασίες, από τις οποίες βγαίνει κάτι καινούργιο.

Info Η κόρη της καταιγίδος του Θεόφραστου Σακελλαρίδη Η εταιρεία μουσικού θεάτρου του Χαράλαμπου Γωγιού, «Οι όπερες των ζητιάνων», παρουσιάζουν την τρίπρακτη οπερέτα Η κόρη της καταιγίδος, ένα έργο σύγχρονο που μας θυμίζει τους εαυτούς μας. Πειραιώς 260, Η 13-14 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: €25 (Ζώνη Α), €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

ΜουΣΙκη

οΙ ΠρΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ Οι δυο πρωταγωνιστές στην, κατά Γωγιόν, Κόρη της καταιγίδος του Θεόφραστου Σακελλαρίδη. Πέτρος είναι ο Δημήτρης Ναλμπάντης και Ρίκα η Βάσια Ζαχαροπούλου

Γιάννος Περλέγκας

Μακριά απ’ την αρρώστια

που μας κάνει θηρία

40 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

ΘEATPO

«ΜΕΝΩ ΣΤο κΕΝΤρο» «Δεν θέλω να φύγω από το σπίτι μου, από τη γειτονιά μου», λέει ο Γιάννος Περλέγκας, που ζει σε πολυκατοικία στην πλατεία Αμερικής και αρνείται να υποκύψει στο φόβο που διώχνει τους ανθρώπους σε πιο ασφαλή αλλά και πιο «αποστειρωμένα» κοινωνικά περιβάλλοντα.

Ξένος, χωρίς πατρίδα, χωρίς χαρτιά, χωρίς κοινωνικό περιβάλλον που να σε αποδέχεται... Μόνιμη παρέα σου, ο φόβος - και τα τριαντάφυλλα, το απούλητο εμπόρευμα που δεν αγοράζει κανένας. Η περιπέτεια του μετανάστη από το Ιράκ στη Βιέννη, που ενέπνευσε τον θεατρικό μονόλογο Βρομιά του Ρόμπερτ Σνάιντερ, είναι τόσο επίκαιρη σήμερα, στην Ελλάδα της κρίσης, που οξύνει τα προβλήματα συμβίωσης των κατοίκων της πρωτεύουσας - με όλο και πιο συχνά βίαια επεισόδια, απόρροια του εγκλεισμού προσώπων με κλειστούς ορίζοντες σε ένα αφιλόξενο γκέτο που γεννά εγκληματικότητα, αλλά και ρατσιστικές συμπεριφορές... Ο Γιάννος Περλέγκας, που υποδύεται τον ιρακινό μετανάστη, έχει μπει στο ρόλο του πριν χρειαστεί να τον αποστηθίσει: μένει σε μια τέτοια γειτονιά στο κέντρο της πόλης. Από την Κατερίνα Κόμητα Φωτογραφία: Βίκυ Γεωργοπούλου

χοντας στο ενεργητικό του συμμετοχές σε σημαντικές παραστάσεις (μεταξύ των οποίων, Ρομπέρτο Τσούκο στο ανέβασμα της Έφης Θεοδώρου στο Εθνικό, Γάλα στη Νέα Σκηνή του Εθνικού σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη) και ένα βραβείο Χορν, ο Γιάννος Περλέγκας στα 31 του, καθώς φαίνεται, έχει καταφέρει να κερδίσει την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη του θεατρικού σιναφιού. Σε λίγες μέρες, στην παλιά αποθήκη της Πειραιώς 260, θα ενσαρκώσει τον Σαντ, έναν Iρακινό μετανάστη στο έργο Βρoμιά του Ρόμπερτ Σνάιντερ, σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου.

Info Θέατρο σε Α’ ενικό, Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος Βρομιά, Σνάιντερ Ένας Άραβας, 30 ετών, ζει χωρίς χαρτιά στην Ευρώπη. Νέος και μορφωμένος, ήρθε ως λιποτάκτης στην Ευρώπη που γνώρισε μέσα από τα βιβλία, για να βρεθεί αντιμέτωπος με το ρατσισμό. Πειραιώς 260, Αποθήκη 9-11 & 15-16 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: €20, €10 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

ΘEATPO

Ας ξεκινήσουμε με λίγα λόγια για το έργο… Ο Aυστριακός συγγραφέας Ρόμπερτ Σνάιντερ έγραψε το έργο το 1991 με αφορμή το πρώτο μεγάλο κύμα μετανάστευσης από τις χώρες της Μέσης Ανατολής προς τις χώρες της Ευρώπης τον καιρό του Πολέμου του Κόλπου. Τότε, στην Αυστρία, χώρα που και παραδοσιακά είναι λίγο ρατσιστική και με ισχυρή ακροδεξιά, είχε εκδηλωθεί ένα μεγάλο κύμα επιθέσεων κατά μεταναστών, όπου οργανωμένοι νεοναζί έμπαιναν σε σπίτια προσφύγων, έκαιγαν και σκότωναν… Το έργο είναι ο μονόλογος ενός Ιρακινού λιποτάκτη που, έχοντας ήδη κάποια χρόνια στη Βιέννη, φοβάται να βγει έξω να κάνει τη δουλειά του (πουλάει τριαντάφυλλα) γιατί τρέμει ότι θα τον λιντσάρουν ή ακόμα και θα τον σκοτώσουν. Πρόκειται για ένα δριμύ κατηγορώ από έναν

άνθρωπο που βιώνει το ρατσισμό στο πετσί του. Όπως καταλαβαίνετε, είναι τέτοια η συγκυρία με τα όσα συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό στην Αθήνα, που το έργο αναδεικνύεται ανατριχιαστικά επίκαιρο. Μένεις στο κέντρο της Αθήνας, οπότε γνωρίζεις από πρώτο χέρι την κατάσταση… Η αλήθεια είναι ότι οι μετανάστες ζουν πια υπό καθεστώς πολύ μεγάλου φόβου. Δικαίου ή αδίκου, αυτό είναι μια άλλη κουβέντα. Μένω σε μια πολυκατοικία στην Πλατεία Αμερικής, όπου ζουν πια μόνο μετανάστες. Μετά από τα τελευταία γεγονότα, έχουν όλοι κλειστεί στα σπίτια τους. Κι από την άλλη υπάρχει φυσικά και η εκμετάλλευση. Τι να πεις όταν βλέπεις τους «ελληναράδες» της περιοχής να νοικιάζουν διαμερίσματα 50 τετραγωνικών σε 20 και 30 ανθρώπους και να ζητάνε να πληρωθούν με το κεφάλι … Σκέφτεσαι να φύγεις από εκεί που μένεις; Οφείλω να πω πως τον τελευταίο καιρό μου ’χει περάσει απ’ το μυαλό. Είναι αναμενόμενο ότι αυτοί οι άνθρωποι, όσο προχωράει η εξαθλίωσή τους, θα γίνονται ολοένα και πιο επικίνδυνοι. Δυστυχώς όμως, πολύ περισσότερο από αυτούς, φοβάμαι τις εκδηλώσεις των ελληναράδων. Γιατί, αν λάβουμε υπόψη μας τις δημοσκοπήσεις, η ακροδεξιά κοντεύει να φτάσει το 10%. Παρ’ όλα αυτά, δεν θέλω να φύγω· μέσα στην πόλη θέλω να ζω και να κινούμαι. Θεωρείς ότι οι Έλληνες είμαστε ρατσιστές; Ο ήρωας του έργου κάποια στιγμή λέει κάτι πολύ ενδιαφέρον. Λέει: «Δεν θα το πίστευα ποτέ ότι μόλις θα μας βλέπατε θα κολλούσατε μια αρρώστια που σας κάνει να γίνεστε θηρία». Είναι πάρα πολύ εύκολο να υιοθετήσεις συμπεριφορές επίθεσης ή άμυνας διαφορετικές από τον τρόπο σκέψης σου. Η κατάσταση είναι τόσο έκρυθμη που πια είναι πολύ εύκολο να στρέ[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 41

ΕΝΕρΓοΣ Η κοινωνική στράτευση του θεάτρου του είναι ένα προσωπικό ιδίωμα που τον χαρακτηρίζει από παλιά. Ο σκηνοθέτης Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος πιστεύει ότι, ιδίως σήμερα, το θέατρο έχει υποχρέωση να θέτει τα δύσκολα ερωτήματα.

Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος

Σκηνοθετώ για να λέω

Όχι στο φόβο

Ο διευθυντής του Θεάτρου του Νέου Κόσμου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, σκηνοθετεί τον ταλαντούχο νέο ηθοποιό Γιάννο Περλέγκα στη Βρομιά, τον θεατρικό μονόλογο του Aυστριακού Ρόμπερτ Σνάιντερ. Ένα έργο αντιρατσιστικό και τραγικά επίκαιρο, που ο Θεοδωρόπουλος το είχε ανεβάσει άλλη μια φορά, προφητικά –ή, καλύτερα, πολύ διορατικά–, 14 χρόνια πριν. Τι έχει αλλάξει από τότε; Και γιατί, το καλοκαίρι της μεγάλης κρίσης, της μεγάλης εθνικής ανασφάλειας, επέλεξε το συγκεκριμένο έργο, τον συγκεκριμένο συγγραφέα; Από την Κατερίνα Κόμητα Φωτογραφία: Βίκυ Γεωργοπούλου

42 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

ΘEATPO

μάλλον όταν δεν λειτουργεί το κράτος. Παρ’ όλα αυτά, οφείλουμε να αντιστεκόμαστε, γιατί κάποια κόμματα, όπως είναι η Χρυσή Αυγή ή ο ΛΑΟΣ αλλά και ένα κομμάτι της Νέας Δημοκρατίας ποντάρουν πάνω σε αυτό το φόβο για να μαζεύουν ψήφους. Το ποσοστό της Χρυσής Αυγής στο δημοτικό συμβούλιο της Αθήνας είναι αδιανόητο. Επίσης αδιανόητο είναι, αν τύχει και σε κλέψει κάποιος, αυτόματα να μισείς το σύνολο των μεταναστών. Θυμηθείτε τον Νίκο Κούνδουρο, έναν άνθρωπο 100 χρόνια προοδευτικό, που με το που τον χτυπήσανε, έκανε τις δηλώσεις που έκανε…

Εμμένετε πολλά χρόνια στο πολιτικό θέατρο. Άραγε θεωρείτε ότι το θέατρο μπορεί ν’ αλλάξει τα πράγματα; Όχι, δεν νομίζω ότι αλλάζουν τα πράγματα έτσι. Ωστόσο, ως πολίτες μιας χώρας θεωρώ ότι πρέπει να είμαστε ενεργοί. Από τα εφηβικά μου χρόνια μέχρι σήμερα δεν έχω πάψει να λειτουργώ ως ενεργός πολίτης κι αυτό είναι φυσικό να φαίνεται, τόσο στη δουλειά μου, όσο και στις επιλογές μου. Η δουλειά του θεάτρου δεν είναι να αλλάξει τα πράγματα… Το καλό πολιτικό θέατρο δεν είναι το διδακτικό θέατρο, είναι αυτό που θέτει ερωτήματα. Μόνο ερωτήματα πρέπει να προσφέρει το θέατρο, όχι απαντήσεις.

Οι μετανάστες έχουν μερίδιο ευθύνης για όσα συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό στην Αθήνα; Πείτε μου: Αν ένας φτωχός Έλληνας σκοτώσει κάποιον, φταίει όλη η εργατική τάξη; Δεν μπαίνω σε τέτοιου είδους διλήμματα. Μέσα στους μετανάστες θα υπάρχουν σίγουρα και εγκληματικά στοιχεία, όμως ας μη μπερδεύουμε τα πράγματα κι ας μην προσδίδουμε εύκολους χαρακτηρισμούς. Ένας μετανάστης που κάνει μια διαδρομή είκοσι ώρες με τα πόδια και στο δρόμο κλέβει μια ντομάτα, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί εγκληματίας. Δεν μπορούν να γεμίσουν οι φυλακές για μια ντομάτα. Ας γεμίσουν πρώτα από τον κάθε Ψωμιάδη και από τον κάθε Τσοχατζόπουλο. Ας τα διαχωρίσουμε επιτέλους: Είναι άλλο πράγμα αυτός που πιστεύει ότι η ανθρώπινη ύπαρξη είναι απλώς ένα κομμάτι κρέας κι εύκολα καρφώνει το μαχαίρι του για να κλέψει μια κάμερα, και άλλο ένας μικροκλεφτάκος που για να χορτάσει την πείνα του έκλεψε δυο ντομάτες. Αλλά μην τα ισοπεδώνουμε όλα, γιατί σε αυτή την ισοπέδωση παίζεται το πολιτικό παιχνίδι. Ο μετανάστης έρχεται εδώ γιατί πεινάει, γιατί θέλει να ταΐσει το παιδί του κι έτσι, όσα συρματοπλέγματα και να του βάλουν, άλλα τόσα λαγούμια θα σκάψει για να χορτάσει την πείνα του. Κι αυτό δεν είναι σημείο των καιρών. Στην ιστορία του ανθρώπου, σε όλες τις εποχές, συνέβησαν μετακινήσεις πληθυσμών προς αναζήτηση τροφής. s

Μα τα ερωτήματα τίθενται, ούτως ή άλλως, εκ των πραγμάτων. Σήμερα, ο Έλληνας πολίτης έχει ήδη πάρα πολλά ερωτήματα, κι όλα αναπάντητα… Δεν είναι όμως έτσι η ζωή, να ψαχνόμαστε πάντα μέσα σε ερωτήματα; Φέτος με τη Βρομιά δίνετε την εντύπωση ότι θέλετε να κάνετε ένα ακόμα αντιρατσιστικό σχόλιο. Τι πιστεύετε; Οι Έλληνες είμαστε ρατσιστές; Όχι δεν είμαστε, απλά παρασυρόμαστε και επηρεαζόμαστε σε μια εποχή που πραγματικά υπάρχει πολύς φόβος. Υπάρχει λοιπόν αυτή η πραγματικότητα: ο φόβος μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο σε συντηρητικές απόψεις, πόσο

ΘEATPO

Τελικά τι σχέση έχει η ελληνική κοινωνία με τους μετανάστες; Μετανάστης είναι ένας άνθρωπος που αναγκάζεται να φύγει από την πατρίδα του, είτε για πολιτικούς είτε για οικονομικούς λόγους· αλλιώς γιατί πεινάει. Ο Έλληνας λοιπόν θα έπρεπε να βουτάει λίγο το μυαλό στη μνήμη του: Είμαστε μια χώρα που έχει στείλει έξω 10 εκατομμύρια μετανάστες, όσο δηλαδή είναι ο πληθυσμός της Ελλάδας σήμερα. Φοβάμαι ότι για ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, ο μετανάστης λειτουργεί ως καθρέφτης που μέσα του ο Έλληνας βλέπει τον εαυτό του, τον πατέρα του, τον παππού του. Κι επειδή τώρα έγινε μικροαστός κι έχει πιάσει την καλή –αν και τώρα αυτό ξανασυζητιέται– θέλει να πάψει να βλέπει αυτό το είδωλο, θέλει να σπάσει τον καθρέφτη.

“

ψεις το γενικότερο θυμό που υπάρχει εναντίον αυτών των ανθρώπων.

Ας επιστρέψουμε στα του θεάτρου. Τι συμβαίνει όταν ένας ηθοποιός παίζει μόνος του; Είναι πιο δύσκολο ή μήπως πιο απελευθερωτικό; Έτσι κι αλλιώς στο θέατρο δεν υπάρχει σαφής γλώσσα όπως υπάρχει για παράδειγμα στη μουσική, όπου πατάς πάνω σε συγκεκριμένες νότες. Στο θέατρο αυτή τη γλώσσα πρέπει να την εφεύρεις και μάλιστα κάθε φορά που κάνεις κάτι καινούργιο. Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο δύσκολα όταν δεν υπάρχει σύμπραξη άλλων ανθρώπων. Σ’ ένα μονόλογο, το μόνο υλικό, οι μόνες «νότες» πάνω στις οποίες μπορείς να πατήσεις είναι ο εαυτός σου, δηλαδή το μυαλό σου, η ψυχή σου, η φωνή σου, η αναπνοή σου. Όταν δεν έχεις αντίλογο και διάλογο, δηλαδή μια ορατή «σύγκρουση» με κάποιον, το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι, κατά κάποιον τρόπο, να πολλαπλασιάζεις τον εαυτό σου ώστε να δημιουργείς τη σύγκρουση που λείπει. Όλο αυτό μπορεί να γίνει πάρα πολύ απελευθερωτικό, δυστυχώς όμως κάπου εκεί κοντά ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος του ναρκισσισμού. Τι πρέπει να προσέχει ένας νέος ηθοποιός σήμερα; Να παραμείνει ανήσυχος. Να μη βουλιάξει στη συνήθεια της δουλειάς ή της αναπαραγωγής του εαυτού του, αλλά με πάρα πολύ μεγάλη υπομονή να προσπαθεί να επανεφευρίσκει τον εαυτό του. Μιλάω φυσικά για τον ηθοποιό που είναι τυχερός και μπορεί να έχει δουλειά, κι όχι δυστυχώς για τον κανόνα. Επιλέγεις τις δουλειές ή σε επιλέγουν; Συμβαίνουν μάλλον και τα δύο. Έχω υπάρξει πολύ τυχερός γιατί μου δόθηκε από πολύ νωρίς η ευκαιρία να μπορώ να επιλέγω κάποια πράγματα. Ο κύριος γνώμονάς μου ήταν και είναι οι συνεργασίες, δευτερευόντως τα έργα και πιο πίσω οι ρόλοι. Είναι πρωταρχικής σημασίας για μένα το γεγονός ότι τη δουλειά αυτή την κάνουν άνθρωποι. Έτσι επέλεξα κάποιες συνεργασίες τις οποίες και θέλω να εξακολουθώ να τις επιλέγω γιατί έχουν κουμπώσει κι έχουν ευδοκιμήσει. Τι σου έχει «κλέψει» το θέατρο; Τη μουσική, αν και ευτυχώς όχι εντελώς. Ευτυχώς βρίσκω ακόμα τρόπους και χρόνο για να παίζω μουσική. Έχω μια παρέα φίλων από το σχολείο με τους οποίους παίζουμε ρεμπέτικα. Με το τραγούδι παίρνω πολύ μεγάλη ανάσα από τη δυσκολία του θεάτρου. Τα ρεμπέτικα μου τα ’μαθε ο πατέρας μου (σ.σ. ο αείμνηστος ηθοποιός Τίμος Περλέγκας). Είναι ο πιο παλιός ήχος που έχω μέσα μου και μου χτυπάνε κατευθείαν κέντρο. Τι άλλο κρατάς από τον πατέρα σου; Την υγεία που είχε ο ίδιος, όντας ηθοποιός, και το γεγονός ότι διατηρούσε

Είναι πάρα πολύ εύκολο να υιοθετήσεις συμπεριφορές επίθεσης ή άμυνας διαφορετικές από τον τρόπο σκέψης σου. Η κατάσταση είναι τόσο έκρυθμη που πια είναι πολύ εύκολο να στρέψεις το γενικότερο θυμό που υπάρχει εναντίον αυτών των ξένων

“

ανάγκη του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου να κάνει πολιτικό θέατρο είναι απολύτως προφανής. Από τον Κοινό λόγο της Έλλης Παπαδημητρίου, το πρώτο έργο που ανέβασε με το Θέατρο του Νέου Κόσμου, μέχρι τα Ορφανά του Ντένις Κέλι της χειμερινής σεζόν που μας πέρασε, ο σκηνοθέτης επιμένει στο πολιτικό σχόλιο μέσω του θεάτρου, παρότι, όπως ο ίδιος τουλάχιστον λέει, «το θέατρο δεν μπορεί να δώσει λύσεις, μόνο ερωτήματα μπορεί να εγείρει». Φέτος, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, σκηνοθετεί τον ταλαντούχο νέο ηθοποιό Γιάννο Περλέγκα στη Βρομιά του Aυστριακού Ρόμπερτ Σνάιντερ. Ένα έργο αντιρατσιστικό και τραγικά επίκαιρο, που ο Θεοδωρόπουλος το είχε ανεβάσει άλλη μια φορά, προφητικά –ή, καλύτερα, πολύ διορατικά–, 14 χρόνια πριν. Με την αφορμή αυτή μιλάει για την Ελλάδα της κρίσης και του ρατσισμού και δεν μασάει καθόλου τα λόγια του.

τους φίλους του που δεν ήταν μέσα από το χώρο του θεάτρου. Αυτή την υγεία προσπαθώ να την έχω και εγώ.

Το θέατρο μπορεί να κάνει κακό σ’ έναν ηθοποιό; Εμένα τουλάχιστον μου βγάζει και κακές πλευρές. Κι αυτό μεταφράζεται κυρίως σε απαξίωση του εαυτού μου, σε υπέρμετρη ανασφάλεια, που στην πραγματικότητα αποτελεί μια πολύ εγωιστική συμπεριφορά. Γι’ αυτό, όταν τα πράγματα τα βλέπω έτσι, σαν όνειρο θυμάμαι τον πατέρα μου και τρέχω να ξαναβρώ τους φίλους μου και τότε ξαναβρίσκω πιο φυσιολογικούς ρυθμούς αναπνοής. Με την τηλεόραση τι σχέση έχεις; Παρότι με έχουν προσεγγίσει πολλές φορές, έχω δώσει στον εαυτό μου την πολυτέλεια να είναι φτωχός, διότι περί πολυτέλειας πρόκειται. Όταν ήμουν πιο νέος ήμουν πιο αντιδραστικός. Κάθε φορά που με έπαιρναν από κανάλι, έκλεινα αμέσως το τηλέφωνο. Τώρα, αν τύχει, δεν θα πω τόσο εύκολα όχι, γιατί αφού επέλεξα να κάνω αυτή τη δουλειά πρέπει να το κάνω. Δεν με παίρνει πια να είμαι τόσο φτωχός όσο ήμουν στα 23 ή στα 24 μου. Τι να το κάνεις όμως; Τώρα που εγώ αποφάσισα να κάνω τηλεόραση έκλεισαν όλες οι εταιρίες και σταμάτησαν όλα τα σίριαλ (γέλια). Τελικά, γιατί επέλεξες να ασχοληθείς με το θέατρο; Μάλλον γιατί βαριέμαι τον εαυτό μου. Ή γιατί θέλω να βρίσκομαι με ανθρώπους και να παλεύω για κάτι το οποίο μοιάζει να είναι ακατόρθωτο ή ονειρικό. Υπάρχει μια ωραία φράση που έχει πει ο Βαλέρ Νοβαρινά σε μια διάλεξή του εδώ στην Αθήνα και η οποία με εκφράζει πολύ. Είπε, δηλαδή, πως είναι φοβερή η ετυμολογία της ελληνικής λέξης «κείμενο», γιατί το κείμενο κείται, είναι δηλαδή ξαπλωμένο και ο ηθοποιός πρέπει να το σηκώσει, αλλιώς θα παραμείνει κείμενο. Δεν είναι πολύ επαναστατικό και ουτοπικό όλο αυτό; s

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 43

ΣυΝΑΙΣΘηΜΑΤΑ Ο Αλέξανδρος Μυράτ σχολιάζει: «H μουσική του Λιστ βρίσκεται στα όρια της ουτοπίας, αλλά παρά τις πολιτισμικές απεκκλίσεις, η μουσική του έχει τη δύναμη να συγκινεί ακόμα και σήμερα. Κυρίως γιατί δημιουργεί μεταφορές και συναισθήματα».

Αλέξανδρος Μυράτ

“

Θρίλερ, το σάουντρακ της εποχής μας Κόντρα στη νεκροφάνεια της εποχής, ο Αλέξανδρος Μυράτ τιμά τον ροκ σταρ του ρομαντισμού, Φραντς Λιστ. Από την Έλενα Χρηστοπούλου

44 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

ΜουΣΙκη

ιορτάζοντας τα 200 χρόνια από τη γέννηση του σημαντικότερου πιανίστα όλων των εποχών, η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης αφιερώνει μια συναυλία στο έργο του Φραντς Λιστ με σολίστ τον Κυπριανό Κατσαρή. Ο διευθυντής της ορχήστρας, Αλέξανδρος Μυράτ, τρέχει και δεν φτάνει («Μην το βλέπετε έτσι, είναι θέμα πίστης», μου απαντάει όταν του λέω ότι ακούγεται τρομακτικό το φορτωμένο πρόγραμμά του), αλλά όταν σου μιλάει, παίρνει το χρόνο του, είναι γλυκομίλητος και ευγενικός – ακόμα κι όταν παθιάζεται μιλώντας για πράγματα που τον θυμώνουν. Σχεδόν σε κάνει να θες ν’ αφήσει τη μπαγκέτα στην άκρη, να γυρίσει την πλάτη στην ορχήστρα και να πιάσει κουβέντα με το κοινό. Μετά την παράσταση, έστω.

Ο Λιστ θεωρείται όχι απλά ο πιο σημαντικός πιανίστας, αλλά κι ένας συνθέτης απαιτητικών συμφωνιών και κοντσέρτων. Ναι, αλλά ο Κατσαρής είναι βιρτουόζος, δεν έχει πρόβλημα! Αν έπρεπε να περιγράψετε τη μουσική του σε κάποιον που δεν ξέρει από μουσική, τι θα του λέγατε; Η περίοδος στην οποία ανέρχεται ο Λιστ, μαζί με τον Μπερλιόζ και τον Παγκανίνι, εκτείνεται από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1870, όπου από το 1880 και μετά έχουμε μια συγκλονιστική κρίση, μια μεταλλαγή που δεν επιτρέπει κανένα φως να φανεί στο τέλος του τούνελ. Στην αρχή της περιόδου αυτής, η μουσική βγαίνει από το παλάτι, απελευθερώνεται από τους κλειστούς χώρους και ταυτόχρονα αναδεικνύεται ο ίδιος ο βιρτουόζος. Δίνεται διάσταση στη δεξιοτεχνία, ο κόσμος πια έρχεται για να δει τον δεξιοτέχνη. Το φαινόμενο της επιτυχίας ξεκίνησε τότε. Φανταστείτε πως ο Λιστ, κατά κάποιο τρόπο, ήταν ο ροκ σταρ της εποχής. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι εκτελεστές έπαιζαν τις δικές τους συνθέσεις, αλλά από κει και πέρα αρχίζουν να παίζουν μουσική από το παρελθόν, να ερμηνεύουν συνθέσεις μουσικών που δε ζουν πια. Από τη στιγμή λοιπόν που η μουσική βγαίνει έξω, αποκτά άλλη φόρμα, περνά από την κλασική φόρμα στην ανάδειξη του δεξιοτέχνη. Επίσης, κατά κάποιο τρόπο,

ΜουΣΙκη

ο Λιστ δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη θέση του μαέστρου. Ακριβώς επειδή δεν υπάρχει πια ο περιορισμός του χώρου, μεγαλώνει η ορχήστρα και χρειάζεται καθοδήγηση, χρειάζεται να υπάρχει κάποιος με γυρισμένη την πλάτη στο κοινό για να συντονίζει τους μουσικούς. Είναι επίκαιρος ο Λιστ σήμερα; Ο Λιστ διατηρεί τα 3 διαφορετικά μέρη στις συνθέσεις, αλλά τα επενδύει με ψυχολογικές και συναισθηματικές διακυμάνσεις. Κάπως σαν να βλέπεις σινεμά, όπου ακολουθείς την ψυχολογία του κεντρικού χαρακτήρα, τις παραλλαγές στις σκέψεις του και την ατμόσφαιρα που τον περικλείει. Αυτό που αργότερα στον Βάγκνερ θα λεγόταν λάιτ μοτίφ. Σε αντίθεση με τον Βάγκνερ, όμως, ο Λιστ γράφει όπερες χωρίς λόγια. Προσπαθεί να περιγράψει συναισθήματα. Τα αρχέτυπα της εποχής μπορεί να μη στέκονται σήμερα, ίσως φαντάζει η μουσική του λίγο ντεμοντέ, αλλά η αλήθεια είναι πως έφτιαξε μια καινούρια φόρμα. Το σίγουρο είναι πως παρατηρείται μια διάσχιση από την κλασικιστική φόρμα· ανανεώνεται η διήγηση. Κατά κάποιο τρόπο, βρίσκεται στα όρια της ουτοπίας, αλλά παρά τις πολιτισμικές απεκκλίσεις, η μουσική του έχει τη δύναμη να συγκινεί ακόμα και σήμερα. Κυρίως γιατί δημιουργεί μεταφορές και συναισθήματα.

θέλατε όσο τίποτα να συμβεί υπό τη διεύθυνσή σας, ποιο θα ήταν αυτό; Τρία είναι τα πράγματα που πραγματικά επιθυμώ. Το πρώτο είναι να γίνει πιο γνωστή η ορχήστρα στο κοινό της Θεσσαλονίκης, να έχουμε περισσότερο κόσμο στις συναυλίες. Θέλω να συνειδητοποιήσει το κοινό της πόλης ότι είναι προνόμιο που έχει στη διάθεσή της μια τέτοιας κλάσης ορχήστρα. Το δεύτερο είναι ότι θέλω να εξάγουμε ακόμα περισσότερο, ακόμα πιο δυναμικά το προϊόν αυτό, γιατί για προϊόν πρόκειται, το οποίο μάλιστα μας βγάζει ασπροσπρόσωπους. Και το τρίτο είναι ότι θέλω να κρατάτει ψηλά το κεφάλι της παρ’ όλη τη νεκροφάνεια των ημερών μας.

Ο Λιστ ήθελε να κάνει το πιάνο να ακούγεται σαν μια ορχήστρα. Εσάς σαν τι θέλετε να ακούγεται η ορχήστρα σας; (γελάει) Όταν υπάρχει το πιάνο, όλες οι παράμετροι, όλα τα στρώματα του ήχου γίνονται ένα. Το πιάνο, με τα 10 δάχτυλά του, καλύπτει όλες τις μουσικές κλίμακες, δένει το σύνολο. Οπότε θα μπορούσαμε να πούμε πως αν καταλήξει η ορχήστρα να ακούγεται σαν ένα πιάνο, τότε είναι επιτυχημένη.

Και το παιχνίδι, πώς καταφέρνετε να το διατηρήσετε μετά από τόσα χρόνια στη δουλειά σας; Κοιτάξτε, ακόμα και σε επίπεδο γλώσσας, στις περισσότερες χώρες λέμε «παίζω μουσική», εκτός από σπάνιες περιπτώσεις, όπως στα ισπανικά, που χρησιμοποιούν το «tocar», αγγίζω δηλαδή τη μουσική. Οπότε κατά κάποιον τρόπο εμπεριέχεται το παιχνίδι στη δουλειά μας. Για ν’ απαντήσω, όμως, αν δεν υπάρχει παιχνίδι, αν το χάσουμε, τότε επέρχεται η ρουτίνα. Όχι με την έννοια της ρουτίνας που συνοδεύει οποιαδήποτε δουλειά – κάποια πράγματα δεν τα γλιτώνεις. Αλλά κάθε φορά που παίζεις ένα κοντσέρτο, πρέπει να είναι διαφορετικό. Δε γίνεται να το αντιμετωπίζεις με τον ίδιο τρόπο. Γιατί η μουσική είναι η άμεση μεταφορά του τώρα, αλλάζει διαρκώς.

Δεν σας έρχεται ποτέ η επιθυμία να πετάξετε τη μπαγκέτα και να παίξετε μαζί με τους υπόλοιπους μουσικούς κάποιο όργανο; Ο μουσικός με το όργανό του έχει μια άμεση ευθύνη, έναν πολύ πιο εύθραυστο ρόλο από αυτόν του μαέστρου. Το παραμικρό θα ακουστεί αμέσως. Το λάθος του μαέστρου ενδεχομένως να μπορεί να καλυφθεί από την ορχήστρα, αν και ακόμα και τα δικά μας λάθη μπορούν να γίνουν εμφανή. Εμείς είμαστε εκεί για να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις να υπάρξει ήχος, ή να τις εμποδίσουμε αν δεν κάνουμε καλά τη δουλειά μας. Υπάρχει η επιθυμία να έχεις άμεση επίδραση στον ήχο, αλλά εγώ βλέπω τη δουλειά μου σαν λειτούργημα, όχι σαν θέση εξουσίας. Είναι άλλη η φύση της, ο οργανοπαίχτης πληρώνει με το σώμα του. Έχετε αναλάβει εδώ και δυο μήνες περίπου τη διεύθυνση της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης. Δεν θα σας ρωτήσω για στόχους, αλλά για επιθυμίες: αν υπήρχε ένα πράγμα που θα

Πριν από ένα μήνα περίπου, είχατε μιλήσει για το πώς θέλετε να πάτε με την ΚΟΘ κατά μήκος της Εγνατίας οδού, και μ’ αυτόν τον τρόπο να κάνετε τη μετακίνηση της ορχήστρας «από περιπέτεια παιχνίδι». Η Εγνατία οδός άργησε να κατασκευαστεί, αν και ευτυχώς που έγινε, γιατί ποτέ δεν είναι αργά τελικά. Ναι μεν λοιπόν διευκολύνεται η μετακίνηση πλέον, αλλά η ουσιαστική σημασία της είναι πως δημιουργείται μια βιομηχανική ανάπτυξη, την οποία θα θέλαμε να συνοδεύσουμε κι από πολιτιστική ανάπτυξη. Και μπορούμε.

Σε μια συνέντευξή σας πριν μερικούς μήνες στο Βήμα είχατε αναφερθεί στο πόσο οργισμένος είστε. Τι σας θυμώνει περισσότερο στη σημερινή Ελλάδα; Το «δε βαριέσαι». Με βγάζει από τα ρούχα μου. Αν σου δείξω τα πρωτοσέλιδα του ’91, δεν έχει αλλάξει τίποτα, είναι σαν να γράφτηκαν μόλις χθες. Όταν γεννήθηκε η Καμεράτα, και είχα επιστρέψει τότε, το σλόγκαν της περιόδου ήταν: «Αγαπάς την Ελλάδα; Απόδειξη!» Μου έκανε τρομερή εντύπωση τότε, σχεδόν δεν το καταλάβαινα. Δεν μπορώ να ακούω όμως για φοροδιαφυγή με τον ίδιο τρόπο τόσα χρόνια μετά. Δεν υπάρχει κοινωνία σήμερα. Όταν πλήρωσα φόρους για πρώτη φορά στη Γαλλία, ένιωσα περήφανος. Ένας Γάλλος πρωθυπουργός

Info Αφιέρωμα στον Φραντς Λιστ Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης Η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης γιορτάζει τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Φραντς Λιστ μ’ ένα αφιέρωμα που ο Αλέξανδρος Μυράτ διευθύνει τον σολίστ Κυπριανό Κατσαρή στο πιάνο. Ωδείο Ηρώδου Αττικού 12 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: €30, €15 (Άνω διάζωμα), €10 (ΑΜΕΑ)

είχε πει κάποτε πως «Δεν μπορεί η Γαλλία να φιλοξενεί τη μιζέρια όλου του κόσμου». Μόνο όταν κάνεις πράξεις, μπορείς να παραμείνεις αισιόδοξος, αλλιώς υποκύπτεις στη μιζέρια. Πέρσι το Δεκέμβριο είχατε κάνει μια συναυλία στον Άγιο Παντελεήμονα. Πιστεύετε ότι έχει αλλάξει η Αθήνα τον τελευταίο αυτό χρόνο; Είμαι κάτοικος Κυψέλης, όχι μόνο για συναισθηματικούς, αλλά και για ιδεολογικούς λόγους. Στη Γαλλία ζούσα σε περιοχή με μετανάστες, έχω συνηθίσει και μου αρέσει να βρίσκομαι ανάμεσα σε διαφορετικό κόσμο. Όταν γύρισα το 1991 στην Αθήνα (έλειπα από το 1966), δεν την αναγνώρισα. Αλλά αποφάσισα να μείνω στην Κυψέλη γιατί ήθελα κιόλας με κάποιο τρόπο να συμβάλλω στη σωτηρία ενός σπιτιού από τη θηριωδία της αντιπαροχής. Εδώ, αντί για σπίτια, έχουμε κουτιά, σαν να θέλουμε να βάλουμε μέσα ποντικούς, κότες, λαγούς. Κι όλα αυτά στη χώρα που γέννησε την αρχιτεκτονική. Όταν βάζεις κόσμο σε τέτοια κουτιά, θ’ αρχίσουν να σκέφτονται ως ποντικοί, κότες και λαγοί. Αυτό φυσικά είναι μόνο ένα κομμάτι του προβλήματος. Κακοί άνθρωποι υπάρχουν όπου και να πας... Υπάρχει κάποια μουσική που ταιριάζει σαν σάουντρακ περισσότερο στην εποχή μας; Μου ζητάτε να κάνω μουσική επένδυση στην εποχή μας; (γελάει) Οπωσδήποτε μουσική για θρίλερ θα διάλεγα. Κατά πάσα πιθανότητα το Vertigo του Μπέρναρντ Χέρμαν. Βρισκόμαστε σε εποχή πλήρους αυτοσχεδιασμού, δεν υπάρχει κανένα πλάνο, μόνο τζόγος. Εδώ πέρα παίζουν με τις ζωές και τις οικονομίες των ανθρώπων και, παρόλο που χάνουν, συνεχίζουν να παίζουν. Επειδή κανείς δεν τους σταματά, ξέρουν ότι, ακόμα κι αν χάσουν, πάλι κερδισμένοι θα είναι. Αυτός ο καπιταλισμός δεν ενδιαφέρεται για τίποτα άλλο από τα κέρδη. Κι επειδή ποτέ δεν θα καταφέρουμε να ανταγωνιστούμε την Κίνα, μόνο για ρύθμιση του καπιταλισμού μπορούμε να μιλάμε πια. s

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 45

Άερναουτ Μικ

Σχολιάζοντας την πραγματικότητα

και σκηνοθετώντας τη φαντασία Από την Χαρά Σακελλάρη

PulvErOuS

MOCK-uP

Άερναουτ Μικ Pulverous / Mock Up Ο Άερναουτ Μικ παρουσιάζει το Pulverous, μια ταινία κυριολεκτικά καταστροφική, και το Mock Up, μια βίντεο-εγκατάσταση, στην οποία σ’ ένα κέντρο κράτησης γίνεται μία άσκηση για την εκκένωση του κτηρίου σε περίπτωση πυρκαγιάς.

Ολλανδός Άερναουτ Μικ σχεδιάζει, «χτίζει», δημιουργεί καταστάσεις, συντονίζει ηθοποιούς, και τελικά συλλαμβάνει με μοναδικό τρόπο το πνεύμα της εποχής. Γεννημένος το 1962 στο Γκρόνινγκεν της Ολλανδίας, ο Μικ είναι ένας video artist που αρνείται να μπει σε καλλιτεχνικά καλούπια και φαίνεται να ενδιαφέρεται εξίσου για τις κινούμενες εικόνες όσο και για τη γλυπτική και αρχιτεκτονική διάσταση των έργων του. «Δεν κάνω πρόβες – όλα δημιουργούνται επιτόπου μαζί με το συνεργείο, γι’ αυτό κι έχουν μια διαφορετική εκτελεστική ποιότητα», δηλώνει ο καλλιτέχνης σε πρόσφατη συνέντευξή του. Τα έργα του μπορεί να χρησιμοποιούν τους ίδιους κώδικες με αυτούς του κινηματογράφου, του ντοκιμαντέρ και της τηλεόρασης, αλλά τους ξεπερνούν κιόλας. Ο Μικ δημιουργεί πολύπλοκες βίντεοεγκαταστάσεις, χωρίς ήχο και χωρίς αρχή-μέση-τέλος, που χαρακτηρίζονται στο σύνολό τους από έναν έντονο κοινωνικό και πολιτικό προβληματισμό. Υιοθετώντας μία κριτική στάση απέναντι στη σύγχρονη πραγματικότητα, τα έργα του θίγουν ζητήματα που έχουν να κάνουν με την εξουσία, την παγκοσμιοποίηση, τη χειραγώγηση των πολιτών από τα ΜΜΕ, την καταπάτηση δικαιωμάτων στο όνομα μια επίπλαστης ασφά-

Info

λειας, την κρατική καταστολή και το μεταναστευτικό. Η καλλιτεχνική δημιουργία του Άερναουτ Μικ επαναφέρει στο προσκήνιο τις συζητήσεις περί της σχέσης τέχνης και πολιτικής, και προκαλεί τους θεατές να επανεξετάσουν καταστάσεις και αντιλήψεις. Η δουλειά του συγκρούεται με τις εμπειρίες μας, παραμορφώνοντας συχνά τον τρόπο με το οποίο αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα. Όμως, ο Μικ δεν είναι ένας διδακτικός καλλιτέχνης που κρατάει ένα μήνυμα το οποίο και πρέπει να μεταφέρει στο κοινό μ’ έναν απλοποιημένο τρόπο. Οι εγκαταστάσεις του ποτέ δε δηλώνουν, αλλά υπονοούν. Γι’ αυτό και δε δίνονται στους θεατές αρκετές πληροφορίες για τα έργα.

Pulverous (2003) Το Pulverous είναι μια φανταστική «ταινία καταστροφής» που εξερευνά τις ανθρώπινες αντιδράσεις. Άνθρωποι όλων των ηλικιών συναντιούνται σε μια αποθήκη τροφίμων και, ως εξολοθρευτές,

46 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

Πειραιώς 260, Α 1 Ιουνίου - 20 Ιουλίου Εισιτήρια: Είσοδος ελεύθερη

καταστρέφουν ό,τι βρεθεί μπροστά τους. Αναποδογυρίζουν ράφια, πετάνε τρόφιμα στο πάτωμα, καταβροχθίζουν τα συσκευασμένα προϊόντα και βανδαλίζουν το χώρο. Άλλα όλα τα κάνουν επιμελώς, σαν να είναι υπνωτισμένοι. Τίποτα δεν ταράζει την ηρεμία τους, λες και η ειδική αποστολή τους είναι ακριβώς αυτή: η καταστροφή. Το έργο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα σχόλιο πάνω στον πολιτισμό της κατανάλωσης και ως μία ιδιόμορφη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Mock-Up (2007) Η τετρακάναλη video εγκατάσταση Mock-Up αποτελεί τμήμα του έργου Citizens and Subjects, που παρουσιάστηκε στην 52η Μπιενάλε Βενετίας, το 2007. Στην εγκατάσταση αυτή, ο Μικ σχολίαζε το θέμα του μεταναστευτικού και δημιούργησε ένα πολιτικό έργο, συνδυάζοντας τις σκηνοθετημένες ιστορίες του με πραγματικά αποσπάσματα από τα δελτία ειδήσεων. Το Mock Up συγκεκριμένα, έχει γυρι-

στεί στην περιοχή Μαρενχούιζεν της Ολλανδίας όπου διενεργούνται στρατιωτικά γυμνάσια. Ο Μικ δημιουργεί μία κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και αφηγείται την άσκηση εκκένωσης ενός κέντρου κράτησης σε περίπτωση πυρκαγιάς. Στην ιστορία, πρωταγωνιστές είναι οι κρατούμενοι, οι φύλακες, η πυροσβεστική, η αστυνομία και οι ιατρικές ομάδες. Και ενώ η άσκηση ξεκινά με τάξη και ασφάλεια, οι πρωταγωνιστές της ιστορίας αμφισβητούν τους κανόνες που έχουν τεθεί. Προβαίνουν σε παράλογες ενέργειες και καταπατούν τη λογική αλληλουχία των επεισοδίων, ακολουθώντας μια «παραβατική» συμπεριφορά. Η όλη κατάσταση ανατρέπεται, δημιουργώντας την πεποίθηση ότι μία άλλη πραγματικότητα είναι εφικτή. Το έργο κριτικάρει με εύστοχο τρόπο την κατάσταση φόβου του σύγχρονου ανθρώπου, πάνω στην οποία πατάει o πολιτικός λόγος για να εξασφαλίσει την υποταγή μας στο όνομα μιας υποτιθέμενης «ασφάλειας». Ίσως όμως όλα να μπορούν να ανατραπούν. s

ΕΓκΑΤΑΣΤΑΣη

Αντίο Λοιπόν

ΣυΝΑΝΤηΣΕΙΣ Ο χώρος της Kunsthalle Athena όπου δέκα εικαστικοί καλλιτέχνες συναντούν δέκα ηθοποιούς σε ένα ζωντανό διάλογο.

Από την Kunsthalle Athena

άνω σε αυτή τη συμφωνημένη βάση, ξεκινάει μια αναζήτηση πάνω στη φευγαλέα φύση αυτής της αίσθησης. Το χρονικό πλαίσιο αυτής της καλλιτεχνικής πρότασης είναι η σύγχρονη εποχή, μια εποχή που βιώνεται ως προκλητικά δύσκολη, σα μια καμπή (παρόμοιες με την οποία έχουν επαναληφθεί ιστορικά), η οποία θα φέρει αλλαγές ίσως προς ένα καλύτερο μέλλον, ή ίσως όχι. Όπως όμως κάθε αλλαγή, ακόμα και εάν στο βάθος της εγκυμονούν ελπίδες, έτσι και αυτή είναι μια ανακατάταξη, μια ανακολουθία, ένας εκτοπισμός από το οικείο, ένας επαναορισμός των δεδομένων όπως τα ξέραμε, ένα ταξίδι προς έναν τόπο που δεν γνωρίζουμε, τελικά ένας αποχαιρετισμός. Όμως, η εποχή αυτή δεν μπορεί να νοηθεί κιόλας χωρίς ορισμένους αναπόφευκτους όρους, όπως η κινητικότητα και η επισφάλεια σε όλα τα επίπεδα (προσωπικό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό), μια κατά βάση ψυχολογική πραγματικότητα που προκαλεί την έννοια και την «αναγκαιότητα» του αποχαιρετισμού ως χειρονομίας και συναισθηματικής διεργασίας όπως τη γνωρίζαμε. Τι μορφές μπορεί να έχει ο αποχαιρετισμός στις μέρες μας; Ποιες είναι οι αισθητικές του συνδηλώσεις; Η άρθρωσή του σε σύμβολα και η εκφορά του στις καλλιτεχνικές πρακτικές; Ποιον τελικά αφορά μια τέτοια «επένδυση», η απόπειρα και η ευθύνη της; Και έπειτα, μπορεί να υπάρξει πραγματικά αποχαιρετισμός σε αυτήν την ιστορική φάση, σκεπτόμενοι πάντα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που ξεπερνούν εν μέρει το αδιαπραγμάτευτο της απόστασης (αν όχι τόσο της συμβολικής), αντικαθιστώντας την απουσία με τη δυνατότητα μιας ακαριαίας επαφής

ΔρΩΜΕΝο

και επικοινωνίας; Πόσο μπορεί να έχει αλλάξει η βαρύτητα του αποχαιρετισμού ή και πόσο έχει παραμείνει ίδια, μέσα σε όλη αυτή την άρση των νοημάτων, ακόμα και τώρα που έχουμε σταματήσει φαινομενικά να μιλάμε για τη μεταμοντέρνα εποχή και προσπαθούμε να εξοικειωθούμε στα νέα δωμάτια της Ιστορίας; Μπορούμε να αποχαιρετίσουμε πραγματικά κάτι, όταν όλα πλέον γίνονται, έχοντας συνείδηση της υπερβολής μας λέγοντας κάτι τέτοιο, για να καταλήξουν στοιχειοθετημένα στο ζωντανό αρχείο που αποτελεί το διαδίκτυο; Ποια είναι η ηχώ του αποχαιρετισμού και από που επιστρέφει σε εμάς; Ο «αποχαιρετισμός» στην προκειμένη περίπτωση λοιπόν γίνεται υλικό για μια διευρυμένη επεξεργασία του μυστικού που ο ίδιος φέρει ως συναισθηματική συνθήκη, σε μια προσπάθεια να καταλάβουμε τι συμβαίνει όταν αποχαιρετάμε κάτι ή κάποιον και κυρίως πώς σημαίνει, πάνω στη δράση ποιων δυνάμεων, εσωτερικών και εξωτερικών. Ίσως να είναι λοιπόν αυτή μια από τις αισθήσεις που ταιριάζει καλύτερα σε αυτό το πλαίσιο στο οποίο καλούμε ένα σύνολο δημιουργών από διαφορετικούς τομείς να αντιδράσουν άμεσα, συνεργαζόμενοι σε μη προεπιλεγμένες ομάδες ή ζευγάρια από κάποιον τρίτο σκηνοθέτη ή επιμελητή. Η μόνη προΰπόθεση: η συνεργασία με κάποιον δημιουργό από διαφορετικό εκφραστικό τομέα, ακριβώς για να εξασφαλίσουμε το ενδεχόμενο της ανακάλυψης αυτής, μέσα από τη συνδιαλλαγή της εικαστικής και της υποκριτικής λογικής, ακουμπώντας στην ξεχωριστή ώθηση και αυτοπεποίθηση που δίνει η καθεμία. Θέλοντας να ξεκινήσουμε από μια σταθερή και αναλλοιώτη αναφορά, τα δίπολα χαράς και πίκρας, ελευθερίας και χωρισμού, λύτρωσης και φόβου, αναμονής και νοσταλγίας, ελπίδας και απογοήτευσης, συνήθειας και αλλαγής, παλιού και καινούργιου κόσμου (σε ατέρμονη εναλλαγή), ζωής και θανάτου, φαίνονται τελικά να είναι κάποιες από τις πρωταρχικές «εικόνες» που εμπεριέχονται στην αρχετυπική «χειρονομία» του αποχαιρετισμού –στην αίσθηση του αποχαιρετώ και άρα αποχωρίζομαι. Ο αποχαιρετισμός, κάτι που ίσως μπορεί να συμφωνηθεί, να προβλεφθεί, να γίνει σχεδόν οικείο. Ο αποχωρισμός, μια κατάσταση με μια αίσθηση ανωτέρας βίας, μια αδιαπραγμάτευτη λήξη. Πέρα από τις εννοιολογικές τους αποχρώσεις που δεν ενδιαφέρουν τόσο εδώ, και οι δύο συνθήκες για εμάς συμπίπτουν κάτω από το μέγεθος της απώλειας, το πώς και αν τελικά αποδε-

Info Αποχαιρετισμός/Farewell Δέκα ηθοποιοί συναντούν δέκα εικαστικούς καλλιτέχνες για να ερευνήσουν ζωντανά την έννοια του αποχαιρετισμού. Η έκθεση-πείραμα θα λάβει χώρα στο παλιό κτήριο της Kunsthalle Athena και θα διαρκεί πέντε ώρες ως επαναλαμβανόμενο θέαμα. © Δημήτρης Παπαδόπουλος

Ο Αποχαιρετισμός είναι μια έκθεση - παράσταση - πείραμα, στην οποία 10 ηθοποιοί έχουν κληθεί να συνεργαστούν με 10 εικαστικούς καλλιτέχνες, προκειμένου να παραγάγουν έναν αριθμό ζωντανών δράσεων με κοινό θεματικό πλαίσιο την αίσθηση του αποχαιρετισμού.

Hθοποιοί: Γιώργος Βαλαής, Κωνσταντίνα Βούλγαρη, Στεφανία Γουλιώτη, Άντζελα Μπρούσκου, Μαρία Πανουργιά, Αγγελική Παπούλια, Γιάννης Στάνκογλου, Γιώργος Συμεωνίδης, Θεοδώρα Τζήμου, Ιωάννα Τσάμη.

χόμαστε αυτήν. Και σαν συνέπεια, πώς και αν το πένθος, ως μια απόλυτα εσωτερική και οργανική διαδικασία, μας «ανοίγει» στην απώλεια για να την επεξεργαστούμε, έτσι ώστε να μην την εχθρευόμαστε αλλά να την κάνουμε ζωντανή μνήμη, προσωπική και συλλογική. Ίσως το ερώτημα τελικά αυτής της παράστασης είναι το πώς στεκόμαστε απέναντι σε όλα αυτά, μόνοι μας και μαζί, όταν η ίδια η ζωή είναι μια επιστροφή ενώ ξεδιπλώνεται, ένας ανυποχώρητος αποχαιρετισμός. Για αυτό, πέρα από τους μεγάλους και εμβληματικούς αποχαιρετισμούς, εκείνους που είναι θεμελιακά κοινοί για όλους μας αλλά όχι και ίδιοι, υπάρχουν και όλοι εκείνοι που λανθάνουν της εμπειρίας μας και της άμεσης συνείδησης μας, όπως ο εαυτός μας της προηγούμενης μέρας, το σήμερα που ήδη είναι χθες, οι ιδέες που μας αφήνουν, οι χώροι που ζούμε και μας ζουν, κάθε τέτοιος «λαθραίος» και ανεπαίσθητος αποχαιρετισμός που βιώνεται μέσα στην κλίμακα του καθημερινού, της μέρας που μας δίνεται ξανά και ξανά και μέσα εκεί μετράμε τις πράξεις μας. Κλείνοντας, στόχος όλων των συμμετεχόντων είναι τα «έργα» να αποκαλύπτουν τόσο τις συναισθηματικές όσο και τις κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις του αποχαιρετισμού σε όλο του το εννοιολογικό φάσμα, μια καλλιτεχνική ανάγκη, η οποία θα απορρεύσει οργα-

Εικαστικοί καλλιτέχνες: Κωστής Βελώνης, Χριστίνα Δημητριάδη, Lo-Fi Παντελής Μάκκας, Αλέξανδρος Μυστριώτης, Νίκος Ναυρίδης, Παντελής Παντελόπουλος, Δημήτρης Παπαδάτος, Σωκράτης Σωκράτους, Δημήτρης Τάταρης. Kunsthalle Athena 13-14 Ιουνίου, 19:00-00:00 Εισιτήρια: Είσοδος ελεύθερη

νικά από τη ζωντανή ζύμωση μεταξύ τους. Από το προσωπικό στο συλλογικό, από το συναισθηματικό στο εγκεφαλικό, το καθημερινό, το κοινωνικό, το παγκόσμιο, το προφανές, το απρόσμενο και το αυθόρμητο, οι συμμετέχοντες θα κινηθούν σε όλα αυτά τα τοπία για να καταλήξουν στις προτάσεις τους. Ο θάνατος, οι ερωτικές σχέσεις, οι οικογενειακές σχέσεις, το έγκλημα, οι πολιτικές και κοινωνικοπολιτικές αναταράξεις, το πέρασμα του χρόνου, η μετανάστευση, η βίαιη εκτόπιση, η περιήγηση, το ταξίδι, ο περίπατος, η επίσκεψη, οι τάσεις φυγής, είναι ορισμένες από τις εικόνες που θα βρεθούν στο επίκεντρο των τελικών «δημιουργιών» που θα παρουσιάζονται ζωντανά στον χώρο για δύο συνεχόμενες ημέρες και για πέντε ώρες κάθε μέρα. Και οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες θα είναι εκεί μαζί μας, σε όλους αυτούς τους εφήμερους κόσμους που θα προκύψουν από τη συνεργασία τους, δείχνοντας και δίνοντας τη δική τους οπτική που μπορεί τελικά να είναι και δική μας. s

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 47

Θ ω μ ά ς Μ ο σ χ ό π ο υ λ ο ς Τι γίνεται όταν ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους σκηνοθέτες εμπνέεται από τον πίνακα του Τεοντόρ Ζερικό και ανεβάζει την παράσταση Μέδουσα: Σχέδια και αυτοσχεδιασμοί για σχεδίες και ναυάγια; Ο Θωμάς Μοσχόπουλος μιλάει για το έργο και την επικαιρότητά του, για την αξία που δίνει σε ομάδες και συλλογικότητες, αλλά και για τα κύματα που κλυδωνίζουν το ελληνικό θέατρο.

ΦουρΤουΝΕΣ «Το μεγάλο σοκ που έχει δεχτεί το ελληνικό θέατρο προέρχεται από μια μερίδα του που στηρίχτηκε στην κρατική επιχορήγηση και κλειδώθηκε στη σκέψη ότι θα υπάρχει επιχορηγούμενη για πάντα». Ο Θωμάς Μοσχόπουλος περιγράφει μια παράμετρο της τρικυμιώδους εποχής μας.

Από τον Νικόλα Ζώη Φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης

έμπνευσή του προέρχεται από έναν πίνακα του γαλλικού ρομαντισμού που πιάνει έναν ολόκληρο τοίχο στο Λούβρο, τη Σχεδία της Μέδουσας, του Ζερικό. Είναι η φρικτή απεικόνιση ενός εξίσου φρικτού γεγονότος: ναυαγοί σε μια σχεδία έφαγαν ο ένας τον άλλο για να επιβιώσουν. Τι προβολές μπορεί να κάνει κανείς με τον πίνακα του Ζερικό στη σύγχρονη εποχή; Ζητήσαμε από τον Θωμά Μοσχόπουλο τις απαντήσεις.

Πότε συναντηθήκατε για πρώτη φορά με την Σχεδία του Ζερικό; Παιδί. Πριν πάω ακόμα σχολείο. Ο πίνακας υπήρχε σ’ ένα βιβλίο που ξεφύλλιζα στο σπίτι. Μου είχε κάνει πολύ μεγάλη εντύπωση, χωρίς να καταλαβαίνω ακόμα το περιεχόμενό του. Η επαφή μου μαζί του συνεχίστηκε, άρχισα ν’ ανακαλύπτω σιγά σιγά τι απεικονίζει και με ποιο ιστορικό γεγονός συνδέεται, και η πρώτη τρομερή εντύπωση αυξανόταν. Πλέον, κρατάει σχεδόν σαράντα χρόνια η σχέση μου με τον πίνακα. Πώς προέκυψε η απόφαση για την παράσταση που θα δούμε; Είχε να κάνει με τη συγκυρία; Η βασική συγκυρία ήταν αφενός η ανάγκη να δουλέψω κάτι πιο πειραματικό, και αφετέρου το κατάλληλο πλαίσιο, που μου δόθηκε μέσα στο Φεστιβάλ. Η κοινωνική συγκυρία δεν είναι βέβαια ακριβώς σύμπτωση. Η επιλογή του θέματος θα μπορούσε να είχε συμβεί και πριν από δέκα χρόνια, και ενδεχομένως τώρα να βρίσκει ένα μάλλον πιο εύφορο έδαφος. Αλλά οι προβολές που θα μπορούσε να κάνει κάποιος από φιλοσοφικής, πολιτικής ή και προσωπικής πλευράς σ’ ένα έργο τέχνης, θα μπορούσαν να είναι κάθε φορά ανάλογες με την κατάσταση στην οποία ο ίδιος βρίσκεται.

Δεν υπάρχουν περίοδοι που όλες αυτές οι διαφορετικές προβολές συγκλίνουν όλο και περισσότερο σε μία κοινή; Στην παράσταση χρησιμοποιούμε πολλές αναφορές στον Σοπενχάουερ. Σε μια ιστορική σύμπτωση, το έργο του Ο κόσμος σαν βούληση και σαν παράσταση εκδίδεται τη χρονιά που εμφανίζεται και ο πίνακας. Ένα από τα βασικά του θέματα είναι ότι το υποκείμενο που παρατηρεί και το αντικείμενο που παρατηρείται, δύσκολα διαχωρίζονται. Αυτό που βλέπω σε κάτι, είναι ο εαυτός μου. Νομίζω λοιπόν ότι οποιαδήποτε στιγμή οι θεατές επιλέξουν να δουν κάτι, θα ταυτιστούν ή όχι, ανάλογα με το σε ποια θέση βρίσκονται. Είναι ίσως υπερβολική υπογράμμιση το να πούμε ότι η παράσταση έχει έναν συγκυριακό χαρακτήρα. Σαφώς όσοι ακούνε γι’ αυτήν αυτομάτως κάνουν την αναγωγή στο σήμερα. Αυτό όμως οφείλεται στο ότι εμείς είμαστε σε μεγαλύτερη φάση ευαισθητοποίησης, και όχι μόνο στο θέμα του πίνακα. Είμαστε πιο έτοιμοι να διαπραγματευτούμε την πτώση. Σκεφτείτε, ας πούμε, να γινόταν η ίδια επιλογή την εποχή της Ολυμπιάδας. Κανένας δεν θα πρόβαλλε στον πίνακα τις εικόνες που προβάλλει σήμερα. Είναι εύκολο να πούμε ποιο είδος παράστασης υπηρετεί το συγκεκριμένο έργο, και τι εντύπωση θα αφήνει; Σύμφωνα με τα λεξικά, παράσταση είναι η προσπάθεια έκφρασης αφηρημένων πραγμάτων με συγκεκριμένο τρόπο έτσι ώστε αυτά να γίνουν αισθητά. Εμείς προσπαθούμε με μια, ας την πούμε «θεατρογενή» γλώσσα, να αναλογιστούμε τη σχέση του ατόμου με τη δημιουργία και την καταστροφή, με την τέχνη και με το βίωμα, μ’ αυτό που λέμε πολιτισμό και ιστορία. Δημιουργούμε μια συνθήκη, όπου ο θεατής θα μπορεί να επιλέξει αυτός την οπτική του. Σαν να μπαίνει σε μια γκαλερί και να επιλέγει πού θα μείνει παραπάνω, τι θα προσπεράσει, και ποιο θα είναι αυτό που θα του κάνει μεγαλύτερη εντύπωση. Η εμπειρία είναι τελείως διαφορετική για τον καθένα, κι έτσι εμείς δεν θα έχουμε απόλυτη εικόνα του τι εντύπωση θα δίνουμε. Ποτέ.

48 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

Αυτό δεν προϋποθέτει από τον θεατή τουλάχιστον μεγάλο βαθμό προσήλωσης; Ο καθένας από εμάς έχει με κάποιο τρόπο ευθύνη σ’ αυτό που βλέπει. Για να στηθεί αυτή η σχέση που λέγεται παράσταση, χρειαζόμαστε δύο – και τον θεατή, και αυτόν που βρίσκεται πάνω στη σκηνή. Όσο πιο ειλικρινείς και καθαροί είμαστε σ’ αυτή τη σχέση, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να σχετιστούμε. Διαφορετικά είμαστε αμέτοχοι θεατές σε κάτι το οποίο κινείται παράλληλα με εμάς· δεν έχει καμία σχέση με τη ζωή μας. Από ποια μέρη, ποια συστατικά αποτελείται η δομή του έργου; Χρησιμοποιούμε τρεις διαφορετικές οπτικές πάνω στο ίδιο θέμα. Προσπαθούμε να δώσουμε την αίσθηση μιας περιδιάβασης με τρία μέρη, τα οποία θα μπορεί κανείς να παρακολουθήσει ελεύθερα. Το πρώτο έχει τον τίτλο «Ταξίδι».Βασίζεται κυρίως στις αναμνήσεις των επιζώντων του ιστορικού γεγονότος και τις ενθυμήσεις τους στα ημερολόγιά τους. Επειδή ένα μεγάλο μέρος της παράστασης έχει αυτοσχεδιαστικό χαρακτήρα, κι επειδή πολλά ταξίδια μας οδηγούνται σε ναυάγια στη ζωή, αναλογιζόμαστε το πώς είναι να ξεκινάς προσδοκώντας, και να καταλήγει πάντα η πραγματικότητα να είναι ένα ναυάγιο. Η πραγματικότητα είναι πάντα αυτό που σου καταργεί την οποιαδήποτε ιδέα έχεις για τα πράγματα. Πολλές φορές μπορεί να είναι και καλύτερη, σίγουρα πάντως όλοι μας ερχόμαστε κάποτε αντιμέτωποι μαζί της. Το δεύτερο μέρος ονομάζεται «Πάθος» και αφορά στην ίδια τη Σχεδία. Είναι σαν ένα «ορατόριο», ακριβώς με τη λειτουργία που είχαν τα ορατόρια της δυτικής μουσικής. Αφηγείται κυρίως με μουσικούς δρόμους και με τη σχέση με το λόγο, κάτι που θα μπορούσε κανείς να ονομάσει «ιερόσυλο πάθος»: αυτό που ζούνε οι εκατόν πενήντα άνθρωποι, που στο τέλος καταλήγουν δεκαπέντε, αυτά που παθαίνουν και αυτά που έντονα θέλουν. Μέσα από την ανάγκη της επιβίωσης, φτάνουν σε ακρότητες που δεν μπορούμε να τις ονομάσουμε ανθρώπινες, όπως ο κανιβαλισμός. Ο οποίος είναι ένα πάθος, ανάλογο σχεδόν της σταύρωσης. Στο τρίτο μέρος, επεξερ-

Info Θωμάς Μοσχόπουλος Μέδουσα: Σχέδια και αυτοσχεδιασμοί για σχεδίες και ναυάγια Ο Θωμάς Μοσχόπουλος παρουσιάζει μια σύνθεση σε τρία μέρη: προσωπικές αναμνήσεις και ντοκουμέντα για το ναυάγιο της φρεγάτας, μια σονάτα κι ένα παιχνίδι με το κοινό. Οι θεατές-επισκέπτες της έκθεσης θα μπορούν να παρακολουθήσουν με όποια σειρά θέλουν τα τρία μέρη. Πειραιώς 260, Δ 13-17 Ιουνίου, 19:30 Εισιτήρια: €25 (Ζώνη Α), €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό/ΑΜΕΑ)

γαζόμαστε το μετέπειτα, τη δημιουργία μέσα από την καταστροφή. Ο Ζερικό ασχολήθηκε με το θέμα της καταστροφής επειδή αντανακλούσε και δικές του μεγάλες προσωπικές καταστροφές. Κουβαλούσε πτώματα από ένα νεκροτομείο, χρησιμοποιώντας τα για μοντέλα. Ήταν βουτηγμένος μέσα στην αποσύνθεση για να συνθέσει. Με μια μορφή παιχνιδιού, στο οποίο ο θεατής δεν έχει ολόκληρη εικόνα του πίνακα πουθενά αλλού παρά μόνο σ’ ένα χαρτί που κρατάει στο χέρι του, ζητάμε από αυτόν την προσωπική οπτική του. Έχουμε ανάγκη τη συμμετοχή, όχι με τη στενή, διαδραστική έννοια. Δεν είναι interactive η παράσταση. Απλώς τονίζει τη συνειδητοποίηση ότι πρέπει να είμαι ενεργός για να μπορέσω να λειτουργήσω σ’ ένα πράγμα που αποζητά την ένωση για να λειτουργεί. Αυτό είναι το θέατρο, ή και η ανθρώπινη συνύπαρξη; Το θέατρο είναι από τα πράγματα που δεν μπορείς να κάνεις μόνος σου, ούτε ως δημιουργός, ούτε ως θεατής. Πρέπει να αισθάνεσαι ότι συμμετέχεις σε μία κοινότητα. Και αυτή είναι η μεγαλύτερη δυσκολία στις μέρες μας. Λειτουργούμε μέσα από τη λογική με την οποία λει-

ΘEATPO

αναζητώντας

πυξίδα τουργούν οι άνθρωποι στη Σχεδία. Είμαστε αναγκασμένοι να συνυπάρξουμε· δεν είναι επιλογή μας. Έχουμε πέσει τόσο πολύ ο ένας πάνω στον άλλον, που ο άλλος είναι η κόλαση. Το θέατρο είναι ίσως μια ουτοπική ανακούφιση, που λέει ότι ο άνθρωπος μπορεί να λειτουργήσει και συλλογικά, να έρθει σε διάλογο με τα πράγματα που τον πονάνε. Ίσως γι’ αυτές τις δύο ώρες που κρατάει μια παράσταση. Οι έννοιες της ομάδας, της κοινότητας ή της συλλογικότητας είναι στον βασικό πυρήνα της δουλειάς σας. Ποιους όρους όμως προϋποθέτουν; Νομίζω ότι απαιτούν τεράστια αυτοσυνείδηση. Μεγάλη αίσθηση αυτάρκειας και επίγνωση της μη παντοδυναμίας του καθενός. Μεγαλώνουμε μ’ ένα τρόπο που μας ωθεί στο να γίνουμε όλοι άλογα κούρσας. Ο καθένας μας πρέπει να είναι ο καλύτερος, ο δυνατότερος, ο εξυπνότερος. Θυμάμαι τα συνθήματα της Ολυμπιάδας, που ζητούσαν να πάμε πιο ψηλά, πιο δυνατά, πιο γρήγορα. Το πιο «φιλικά», δεν υπήρξε ποτέ. Το πιο «ήπια», το πιο «άκουσε λίγο και τον άλλον», επίσης. Για να μπορέσεις ν’ ακούσεις βέβαια, και να συνεννοηθείς, πρέπει να είσαι αυ-

ΘEATPO

τάρκης. Και για να είσαι αυτάρκης, πρέπει να χαμηλώσεις λίγο τον πήχη για το τι ζητάς από τον εαυτό σου. Αν εγώ ήθελα να είμαι ο μεγαλύτερος σκηνοθέτης όλων των εποχών –και ας πούμε ότι μπορούσα– δεν θα γινόταν να βαδίζω μαζί με άλλους ανθρώπους, γιατί θα έπρεπε να τρέχω μόνος μου. Το ίδιο θα συνέβαινε και στους συνεργάτες μου. Αν ο καθένας ήταν ένας ηθοποιός-σταρ και ασχολιόταν μόνο με την προσωπική του προβολή, θα έτρεχε μόνος του. Το «διασωστικό» πλοίο «Άργος» φαίνεται απειροελάχιστα στον πίνακα. Από τους εναπομείναντες ναυαγούς, άλλοι πιστεύουν ότι θα σωθούν με τη βοήθειά του, και άλλοι είναι απελπισμένοι. Υπάρχουν οδηγίες χρήσης της σωτηρίας τελικά; Πότε υπήρξαν; Όλη η ιστορία της ζωής του καθενός είναι σαν ένα μπαλάκι ανάμεσα στην προσδοκία και την απόγνωση. Αν είσαι μονίμως απελπισμένος, κάποια στιγμή είτε αυτοκτονείς είτε γλιτώνεις – κάτι γίνεται τέλος πάντων. Αν είσαι μονίμως γεμάτος ελπίδα, είσαι ανερμάτιστος, περιμένεις ότι θα τα κάνουν άλλοι για σένα, άλλοι θα αναλάβουν την ευθύνη. Νομίζω ότι δεν υπάρχει συνταγή. Κι ο πί-

νακας δεν έχει διδακτικό χαρακτήρα. Η τέχνη μού είναι αηδιαστική όταν έχει διδακτικό χαρακτήρα. Ο Ζερικό απεικονίζει μια αγωνία γνώριμη σε όλους, και αυτό μας ανακουφίζει ad se, και μόνο δηλαδή που υπάρχει. Το ότι μπορείς να μιλήσεις για τα πράγματα που σε πονάνε, και σε πονάνε με τον ίδιο τρόπο που πονάνε και τον διπλανό σου, αυτομάτως δημιουργεί μια αίσθηση, αν όχι αισιοδοξίας, αλλά ανακούφισης. Το ελληνικό θέατρο από τι φουρτούνες κινδυνεύει και από τι πρέπει να σωθεί; Το ζήτημα της αυτοσυνείδησης είναι και εδώ πολύ σοβαρό. Θέλουμε να είμαστε τα πάντα. Είναι πολύ μικρή χώρα η Ελλάδα, έχουμε μια επαρχιώτικη λειτουργία, και δεν νομίζω ότι μπορούμε να τα υποστηρίξουμε όλα. Κι εγώ ο ίδιος φυσικά. Δεν θα μπορούσα να πιστεύω ότι η συγκεκριμένη δουλειά, αν δεν ήταν στα πλαίσια του Φεστιβάλ, θα είχε μεγάλη ανταπόκριση. Ποιον ενδιαφέρει αυτός ο διανοητικός μου πειραματισμός; Βέβαια, το μεγάλο σοκ που έχει δεχτεί το ελληνικό θέατρο προέρχεται αφενός από μια μερίδα του που στηρίχτηκε στην κρατική επιχορήγηση και κλειδώθηκε στη

σκέψη ότι θα υπάρχει επιχορηγούμενη για πάντα, και αφετέρου από την απόλυτη κατάργηση, το μεγάλο κενό στο θέμα των επιχορηγήσεων. Κανείς δεν παίρνει την ευθύνη και να πει αν υπάρχουν ή όχι χρήματα, αν κάτι είναι εύκολο να γίνει ή όχι. Είναι επίσης πολύ κλειστή η αγορά, και όταν αρχίσεις να σκέφτεσαι με τους όρους της, αναγκαστικά θα εκπέσεις· κάτι που μπερδεύει τον κόσμο. Είναι τεράστιο λάθος να πιστεύουμε ότι ο κόσμος μας καθοδηγεί. Εμείς πρέπει να τον οδηγήσουμε. Απλώς περνάμε πάρα πολύ εύκολα από το ένα στο άλλο. Έχω σοκαριστεί τα τελευταία χρόνια βλέποντας επιλογές και στάσεις ανθρώπων που λένε «μα τι να κάνουμε, πρέπει να δουλέψουμε». Και δεν εννοώ μόνο ηθοποιών, αλλά και σκηνοθετών, καλλιτεχνικών διευθυντών. Έχουμε χάσει, ή κινδυνεύουμε όλοι να χάσουμε τον προσανατολισμό. Μπορεί να φταίει σε κάτι το κοινό, ειδικά εν μέσω κρίσης; Ωραία, ας πούμε ότι το κοινό είναι επιπόλαιο. Θα έχουμε κάνει όμως το ίδιο με τον εκπαιδευτικό που τα βάζει με τα παιδιά επειδή δεν είναι καλά και διαβασμένα. Εμείς οφείλουμε να κρατήσουμε

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 49

τον παιδευτικό μας ρόλο. Το να οδηγηθούμε σε πολύ ακραίες, «σνομπίστικες» τάσεις οι οποίες δεν θα επικοινωνήσουν με το κοινό είναι πρόβλημα, το να λαϊκίσουμε είναι επίσης τεράστιο πρόβλημα. Χρειάζεται να δουλεύουμε μεθοδικά. Να μυήσουμε τον θεατή σ’ αυτό που κάνουμε, και να τον πάμε ένα βήμα παραπέρα.

Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ, Η Σχεδία της Μέδουσας, λάδι σε μουσαμά, 491 X 716 εκ. (1818-1819). Μουσείο Λούβρου.

η σχεδία των τάξεων Aπό την Χαρά Σακελλάρη ο 1819, ο Τεοντόρ Ζερικό, ένας καλλιτέχνης μόλις 27 χρονών, εμφανίστηκε στην έκθεση του Παρισιού (Salon) με μεγάλο θόρυβο κι ένα αριστούργημα. Για 18 περίπου μήνες, δούλευε την ιδέα του να μεταφέρει στον καμβά ένα σύγχρονό του γεγονός που είχε συνταράξει τη γαλλική κοινωνία: το ναυάγιο της φρεγάτας Μέδουσας. Η Μέδουσα ξεκινάει από τη Γαλλία το καλοκαίρι του 1816 μαζί με άλλα τρία πλοία, με στόχο την αποικιοποίηση της Σενεγάλης. Την αρχηγία της αποστολής έχει αναλάβει ένας Γάλλος πλοίαρχος –αριστοκράτης και υπέρμαχος της γαλλικής μοναρχίας– που έχει να πατήσει πόδι σε πλοίο πάνω από 20 χρόνια. Ο πλοίαρχος δεν αργεί να ρίξει το πλοίο στα ρηχά, σε κάποιον ύφαλο, με αποτέλεσμα να αποφασιστεί η εγκατάλειψη της Μέδουσας. Οι βάρκες διάσωσης όμως δεν φτάνουν για όλους. Και εννοείται ότι πρώτοι μπαίνουν οι πιο πλούσιοι επιβάτες. Κατασκευάζεται λοιπόν γρήγορα μια σχεδία στην οποία στοιβάζονται περίπου 150 άτομα, μεσοαστοί και φτωχοί. Η ανώτερη τάξη είχε, για μια ακόμα φορά, βρει το δρόμο για τη σωτηρία. Το σκοινί που συνδέει τη σχεδία με τις υπόλοιπες βάρκες κόβεται από πρόθεση, κι αυτή αφήνεται ακυβέρνητη στη θάλασσα. Για αρκετές μέρες, οι ναυαγοί πρέπει να υπομείνουν την πείνα, τον κανιβαλισμό, την τρέλα και την αγωνία, ώσπου τελικά έρχεται η σωτηρία. Από τους 150 επιβάτες βρίσκονται σώοι μόνο 15, και απ’ αυτούς οι πέντε πεθαίνουν στο νοσοκομείο λίγο αργότερα. Το γεγονός έγινε γνωστό στη γαλλική κοινωνία μέσα απ’ τις γραπτές μαρτυρίες δύο εκ των επιζώντων και αναπόφευκτα η τραγωδία της Μέδουσας έλαβε τις διαστάσεις πολιτικού σκανδάλου, απέδειξε την αναλγησία της άρχουσας τάξης απέναντι στα κατώτερα στρώματα και έθιξε σαφώς τον ίδιο το χαρακτήρα της γαλλικής μοναρχίας, που είχε μόλις επανακαταλάβει την εξουσία μετά την ήττα του Ναπολέοντα. Ο καλλιτέχνης μίλησε με τους επιζώντες, έβαλε τον κατασκευαστή της σχεδίας να του φτιάξει ένα μικρό αντίγραφό της, μελέτησε πτώματα και κομμένα μέλη, ξύρισε το κεφάλι του και κλειδώθηκε στο ατελιέ του μέχρι να τελειώσει το αριστούργημα. Ύστερα από οκτώ μήνες εγκλεισμού, η Σκηνή ναυαγίου εκτέθηκε στην έκθεση του Παρισιού και έμεινε στην ιστορία με τον τίτλο Η σχεδία της Μέδουσας. Ο Ζερικό τελικά είχε αποφύγει την απεικόνιση σκηνών βαρβαρότητας και κανιβαλισμού και επικεντρώθηκε στη στιγμή λίγο πριν τη σωτηρία της σχεδίας. Ο τεράστιος πίνακας (4,9x7,16), που κέρδισε μετάλλιο από την κριτική επιτροπή και εκτέθηκε στο Λονδίνο το 1820, προκάλεσε μεγάλο πολιτικό και καλλιτεχνικό θόρυβο.

50 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

«Σε αυτή τη σχεδία ανέβηκε η Γαλλία ολόκληρη, όλη μας η κοινωνία», αναφώνησε ο Γάλλος ιστορικός Ζυλ Μισελέ, βλέποντας στο έργο μια αλληγορική εικόνα της Γαλλίας στο χείλος της καταστροφής. Κάποιοι εντόπισαν στη μορφή του πατέρα που κρατάει το νεκρό παιδί το σύμβολο του ανθρωποφαγικού κράτους που καταβροχθίζει τα παιδιά του και τον είδαν ως μια σαφή αναφορά στη μορφή του Ουγκολίνο από την Κόλαση του Δάντη, ενώ άλλοι επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στους ναυαγούς και κυρίως στη μορφή του μαύρου ήρωα που βρίσκεται στην κορυφή του πίνακα. Το έργο περιείχε ένα μήνυμα για τη σημασία της αλληλεγγύης, για την αδελφότητα των λαών και για την ανάγκη κατάργησης της δουλείας και της δουλεμπορίας, τα οποία υποστήριζε και ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Ένας τεχνοκριτικός το 1842 διαπίστωνε με θαυμασμό ότι «ο νέγρος δεν είναι πια στο βάθος του κήτους, στ’ αμπάρι, αλλά είναι αυτός που θα σώσει το πλήρωμα. Δεν θαυμάζετε πώς αυτή η μεγάλη δυστυχία ξαφνικά αποκατέστησε την ισότητα των φυλών! [...] Ευγενική ιδέα, αυτή η ανατροπή των ρόλων». Όμως το έργο του Ζερικό περιείχε και μία σαφή ανατροπή των συμβάσεων της ακαδημαϊκής ζωγραφικής και έσπαγε με ορμή τα φράγματά της. Ο ζωγράφος κατάφερε να τονίσει τη συλλογική αποφασιστικότητα και τη δύναμη μιας ομάδας ανθρώπων της μεσαίας και εργατικής τάξης που υποφέρουν από την ίδια αγωνία, και αυτό από μόνο του ήταν πρωτοποριακό. Για τους περισσότερους ρομαντικός, για άλλους ρεαλιστής, ο Ζερικό με τον συγκεκριμένο πίνακα μοιάζει να «επανέρχεται στον Μικελάντζελο και τον Καραβάτζιο, να ζει έντονα την απελπιστική εμπειρία του Γκόγια και να ανοίγει θαρραλέα τη φλέβα του ρεαλισμού» (Τζούλιο Κάρλο Αργκάν). Το έργο θα ενθουσιάσει τον Ντελακρουά, ο οποίος είχε ποζάρει για τον πίνακα, και θα επηρεάσει πλήρως την καλλιτεχνική του δημιουργία όπως και αυτή των υπόλοιπων ρομαντικών καλλιτεχνών. Παράλληλα, η εμμονή του Ζερικό με το «τώρα», η αδιαφορία του για συγκεκριμένους ήρωες και η απεικόνιση ανθρώπων του λαού θα δημιουργήσουν το κατάλληλο έδαφος για την εμφάνιση ζωγράφων όπως ο Κουρμπέ. Η σχεδία της Μέδουσας είναι τελικά ένα έργο που ανοίγει την αυλαία του ρομαντισμού και του ρεαλισμού. Που αποδεικνύει την ικανότητα του καλλιτέχνη Ζερικό και καταδεικνύει την ανικανότητα του πλοιάρχου. Που πάντα θα υπενθυμίζει την αμείλικτη και ανάλγητη εξουσία. Που τονίζει τη σημασία της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας και που σε κάνει να αναρωτιέσαι γιατί στο μυαλό μερικών, ακόμα και σήμερα, δεν έχει η ζωή όλων των ανθρώπων την ίδια αξία.

Αν έπρεπε οπωσδήποτε να καταλογίσετε και στον εαυτό σας κάτι, μια αποτυχία, μια παράβλεψη, τι θα ήταν αυτό; Μια υπερβολική εσωστρέφεια κάποια στιγμή. Ότι θεώρησα δεδομένα κάποια πράγματα, και για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα η ζωή περνούσε δίπλα μου χωρίς να την παίρνω και πολύ χαμπάρι. Νόμιζα ότι για πάντα θα είμαι σ’ ένα ασφαλές κουκούλι, όπου εγώ θα τη βολεύω. Και έρχεται κάποτε η ώρα της λήψης ευθυνών. Εκεί είναι δύσκολα αν δεν έχεις μάθει να είσαι μόνος. Γι’ αυτό τονίζω ότι η αυτοτέλεια είναι εντελώς απαραίτητη προϋπόθεση της συλλογικότητας. Η ομάδα που αποτελείται από ανθρώπους που από μόνοι τους δεν μπορούν να υπάρξουν και δεν μπορούν να πάρουν ένα ρίσκο δεν είναι ομάδα. Τα μελλοντικά σας σχέδια έχουν επηρεαστεί απ’ αυτή τη συνειδητοποίηση; Τι να περιμένουμε μετά το Φεστιβάλ; Είμαι ήδη σε μια διαδικασία που προσπαθώ να ορίσω τον εαυτό μου, αποκλείοντας κάποιες επιλογές, συζητώντας κάποιες άλλες. Αυτό που προσπαθώ να κάνω, επειδή δεν είμαι αποκομμένος από τους ανθρώπους με τους οποίους δουλεύω, είναι να θέσω τους νέους όρους που ισχύουν και για μένα, σεβόμενος και τις ανάγκες και τις προτεραιότητες των άλλων. Δεν αισθάνομαι ότι μπορώ ν’ αλλάξω τον κόσμο, ίσως όμως μπορώ ν’ αλλάξω λίγο τον εαυτό μου. Στην ερώτησή σας, πάντως, αυτό που σχεδιάζω δεν είναι ανακοινώσιμο. Ασχολούμαι μ’ ένα κλασικό έργο, μεγάλο, αλλά προτεραιότητα έχει μια δουλειά που θα κάνω στο εξωτερικό, στον Καναδά. Έχετε ασχοληθεί και με θέατρο για παιδιά, και με όπερα, και με κινηματογράφο. Να περιμένουμε να σας ξαναδούμε σε κάτι από αυτά; Οι συνθήκες είναι λίγο περίεργες, παρ’ όλα αυτά το να επανέλθω στην αυτοσυγκέντρωση που μπορεί να έχει ο κινηματογράφος, ναι, είναι μια ανάγκη. Και τι θα συμβουλεύατε έναν νέο θεατρικό σκηνοθέτη που τώρα κάνει τα πρώτα σχέδια για το δικό του μέλλον; Να μην περιμένει ένα πλαίσιο για ν’ ανθίσει μέσα σ’ αυτό. Να δημιουργήσει ο ίδιος το πλαίσιο του εαυτού του και των γύρω του. Να είναι μαζί τολμηρός, αλλά και διαλεκτικός και διαλλακτικός. Να παρατηρεί επίσης. Και να έχει κατά νου ότι οι απόψεις μας είναι καλύτερα να εμφανίζονται στη δουλειά μας, παρά στο modus vivendi μας. s

ΘEATPO

οι «επιβάτες» της Σχεδίας Οι επτά βασικοί ηθοποιοί της παράστασης, μιλούν για την εμπειρία της γνωριμίας τους με το έργο, τα ερωτήματα που θέτει, αλλά και για τη «σχέση» που θα έχει με τους θεατές.

Αργύρης Ξάφης Η σχέση του έργου με την επικαιρότητα είναι τόσο τρομακτικά προφανής, που αν τα ταυτίσουμε ξανά αυτά τα δύο, στο τέλος θα τα απομακρύνουμε. Δεν τονίζουμε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, γιατί συμβαίνουν έτσι κι αλλιώς. Βασική αφορμή λοιπόν δεν είναι τόσο η συγκυρία, αλλά ο ίδιος ο σκηνοθέτης που μας γέννησε διάφορα ερωτήματα. Ποια είναι η δουλειά της τέχνης σε μια καταστροφή; Να την αποτυπώσει; Να προτείνει κάτι πέρα απ’ αυτό; Γιατί σε κάθε κρίση εμφανίζονται νέα κινήματα τέχνης; Και πώς μπορεί τελικά να προκύψει η δημιουργία μέσα απ’ την καταστροφή;

Άννα Καλαϊτζίδου Δεν γνώριζα πολλά για την ιστορία της Σχεδίας της Μέδουσας. Και τώρα, μετά από τόσες συζητήσεις και αναλύσεις, βλέπω ότι μέσα μου είναι ακόμα ανεξάντλητη. Το επόμενο βήμα είναι να έρθει και ο κόσμος σε επαφή μαζί της, να νιώσει τι αποτέλεσμα θα έχει στον καθένα η γνωριμία με το γεγονός. Δεν μπορώ να ξέρω το πώς ή το αν θα συνδεθούν οι θεατές μαζί του, γιατί αυτό εξαρτάται και από εμάς. Δεν έχει όμως μεγάλη σημασία ότι το αποτέλεσμα, όποιο κι αν είναι αυτό, είναι διαφορετικό στον καθένα;

Μαρία Σκουλά Όταν πρωτοάκουσα την ιστορία, έμεινα σ’ ένα σημείο: στη στιγμή που κόβονται τα σκοινιά και η Σχεδία μένει μόνη της στον ωκεανό. Στη συνέχεια, όμως, στις συζητήσεις, μπήκαν και θέματα για τη δημιουργία του πίνακα, αλλά και για τη δημιουργία της παράστασης. Που στην πραγματικότητα χτίζεται διαρκώς, μέσα στις πρόβες, από τον καθένα μας και όλους μαζί. Κι έτσι, είμαι πλέον μέρος μιας ομάδας που προσπαθεί ν’ αφηγηθεί αυτή την ιστορία, όχι μόνο σαν παραμύθι, αλλά και σε σχέση με το ποια θέση παίρνει ο καθένας μας μέσα σ’ αυτή.

Άννα Μάσχα Στην αρχή είχα μεγάλη περιέργεια για το πού μπορεί ν’ απλωθεί, σε πόσα επίπεδα μπορεί να φτάσει αυτή η σύνθεση θεάτρου και ζωγραφικής. Να όμως που ακόμα μας ταξιδεύει αυτή η προσπάθεια, και ακόμα διαπλάθεται. Κι επειδή η φύση του πράγματος εμπλέκει και τους θεατές, η τελεία δεν θα μπει εύκολα. Θα «παλεύεται» μέχρι τελευταία στιγμή. Πάντα θα υπάρχει ένα καινούργιο στοιχείο στην εξίσωση. Και όλα αυτά σε μια ευνοϊκή συνθήκη, σαν αυτή του Φεστιβάλ.

Δημήτρης Νασιούλας Σε μερικά σημεία, η ιστορία του ναυαγίου της Μέδουσας είναι ανατριχιαστική. Το πλοίο ξεκίνησε να ανακτήσει μια αποικία στη Σενεγάλη, ο εδώ και χρόνια παροπλισμένος πλοίαρχος έπεσε σε ξέρα, και μετά το ναυάγιο πάρθηκε μια «σκληρή» απόφαση: οι κατώτεροι θα στοιβαχτούν σε μια σχεδία, και στις βάρκες θα παραμείνουν οι ισχυροί. Αυτά που ζούσαν οι άνθρωποι όλης εκείνης της εποχής, όταν η γκιλοτίνα έκοβε τέσσερα κεφάλια την εβδομάδα, μοιάζουν πολύ με το σήμερα. Αυτό που δεν φαίνεται, όμως, είναι το πώς βιώνει ο καθένας αυτά τα περιστατικά και τις σημερινές αντιστοιχίες τους. Ποιος θα δει το δρόμο της καταστροφής, και ποιος το δρόμο της δημιουργίας και της ελπίδας;

Κώστας Μπερικόπουλος Η προσπάθεια είναι συλλογική. Όλοι μας, μέσα απ’ τις προσωπικές μας εμπειρίες, καταθέτουμε ένα κομμάτι απ’ το γεγονός. Υπάρχουν δηλαδή και μέρη εντελώς προσωπικών αφηγήσεων του καθενός. Όταν εγώ είχα δει τον πίνακα στο Λούβρο, δεν είχα προλάβει να του αφιερώσω όσο χρόνο απαιτούσε. Φαντάστηκα ότι απλώς πρόκειται για ένα έργο με ιστορική σημασία. Με τις πρόβες, μπήκα λίγο πιο βαθιά, και πλέον είναι ένα ολόκληρο παραμύθι στο κεφάλι μου. Και η ζωή του ζωγράφου, του Τεοντόρ Ζερικό, είναι για μένα ζηλευτή. Είναι ο Ρομαντικός, ολόκληρης της ιστορίας.

Θάνος Τοκάκης Κάτι μου θύμισε ο πίνακας όταν τον αντίκρισα για πρώτη φορά. Δεν είμαι μεγάλος γνώστης της ιστορίας της τέχνης, αλλά το συναίσθημα ήταν οικείο. Και νομίζω ότι τον είδα με μεγάλη ελπίδα, πιστεύοντας ότι οι άνθρωποι αυτοί τελικά θα ζούσαν. Τώρα βέβαια, αφού μεσολάβησε η τριβή με την ιστορία, είμαι λιγότερο αισιόδοξος. Στην ομάδα, όμως, θέλουμε να ενεργοποιήσουμε τη φαντασία. Και, πέρα από ένα ναυάγιο ή μια κρίση, να καταφέρουμε να οδηγηθούμε προς μια κατεύθυνση.

ΘEATPO

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 51

drog_A_Tek – Erasers

72 ώρες για να

επανεφεύρουμε την τέχνη Aπό τον Αντώνη Σακελλάρη

Info Drog_A_tek, Erasers We Lost Control 72 λάθη σε πραγματικό χρόνο Αυτοσχέδια και αποσπασματικά έργα που δημιουργούνται ζωντανά παρουσιάζονται σε πραγματικό χρόνο. Σε 72 ώρες, οι δύο ομάδες κινηματογραφούν μία ταινία, εκδίδουν ένα φανζίν, ηχογραφούν έναν μουσικό ή κοινωνικό διάλογο, ζωγραφίζουν τους τοίχους, καίνε τα ηχητικά και φωτιστικά συστήματα ή επινοούν καινούργια. Γκαλερί Bernier/Eliades 2-4 Ιουνίου, 12:00-20:00: Ζωντανή εγκατάσταση, 20:00-24:00: Ζωντανή περφόρμανς Εισιτήρια: Είσοδος ελεύθερη

Είναι δύο διαφορετικές ομάδες, δύο υποσύνολα που αλληλοσυμπληρώνονται, ή μία κολλεκτίβα; Οι Drog_A_Tek δημιουργούν μουσική. Πειραματική, αβάν γκαρντ, άμπιεντ, πανκ – δεν κατατάσσεται εύκολα. Οι Erasers προσπαθούν να ενώσουν στον ίδιο χώρο και στον ίδιο χρόνο διαφορετικές μορφές τέχνης, τη γραφιστική, την περφόρμανς και τις εγκαταστάσεις, και να δημιουργήσουν ένα σινεμά σε πραγματικό χρόνο. Αυτή ακριβώς η έννοια του πραγματικού χρόνου είναι που τους απασχολεί σε μόνιμη βάση. Α, τους απασχολεί και η εικόνα τους, διαφορετικά από ό,τι συνήθως στον κόσμο της μουσικής: αυτοί οι μουσικοί αποφεύγουν να ποζάρουν, δεν θέλουν φωτογραφίες. Όπως ο Μπαλζάκ.

ΔρΩΜΕΝο

υτή είναι και μία από τις κεντρικές ιδέες στην παράσταση που ετοιμάζουν και θα διαρκέσει 72 ώρες, από τις 2 εώς τις 4 Ιούνη στη γκαλερί Bernier/Eliades. Δεν είναι μουσική, ούτε κινηματογράφος, ούτε εγκατάσταση. Είναι όλα αυτά μαζί, αλλά και φωτογραφία, γραφιστική, έκδοση ενός φανζίν, αφηγήσεις. Είναι μία ολιστική προσέγγιση στην τέχνη, όπου ο έλεγχος χάνεται, δεν ακολουθούνται πεπατημένες και τελικά εξασφαλίζεται η απαραίτητη ελευθερία, που επιτρέπει στον καθένα που συμμετέχει να φτιάξει τη δική του ανάγνωση. Τα δύο σχήματα έχουν πορείες που άλλοτε είναι παράλληλες, αλλού γίνονται κοινές και αλλού κινούνται τελείως ανεξάρτητα. Οι ίδιοι λένε ότι είναι δύο πράγματα που δεν είναι ξεχωριστά αλλά μπλέκεται το ένα με το άλλο.

Οι Drog_A_Tek έχουν μια δεκαετή παρουσία στην πειραματική ή εναλλακτική μουσική. Οι ίδιοι δεν συμφωνούν μ’ αυτούς τους όρους. «Δεν θέλουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο πειραματισμό, όσο αυτός είναι φορτισμένος με έννοιες που συγγενεύουν με τον ‘αυτισμό’ του καλλιτέχνη». Αν και αυτοί οι όροι μάλλον δε χωράνε τη μουσική που φτιάχνουν. «Δεν μπορούμε να περιγράψουμε τη μουσική μας, μόνο, ίσως, ότι αυτή παίρ-

ΔρΩΜΕΝο

νει την τελική της μορφή σε πραγματικό χρόνο». Χρησιμοποιούν συμβατικά όργανα, αλλά και αντικείμενα που δεν δημιουργήθηκαν για να παράγουν μουσική. Παίζουν με τις συχνότητες και το θόρυβο και αυτοσχεδιάζουν πάνω σε μελωδίες που, επαναλαμβανόμενες, μοιάζουν συχνά με μάντρα. Έχουν επιλέξει να μένουν σε δεύτερο πλάνο γιατί αυτό που μετράει είναι η μουσική. Δεν φωτογραφίζουν ποτέ τα πρόσωπά τους και χρησιμοποιούν ψευδώνυμα. Στις συναυλίες τους παίζουν στο ημίφως, ενώ πίσω τους εναλλάσσονται με καταιγιστικό ρυθμό εικόνες, λέξεις και χρώματα. «Πολλές φορές ο ήχος είναι αρκετός για να πει μια ιστορία από μόνος του. Αρκετές φορές είναι ο ίδιος μία σκηνοθεσία. Η μουσική από μόνη της μπορεί να μονοπωλήσει την αφήγηση και να ελέγξει πλήρως την εκπομπή των μηνυμάτων. Δεν θέλουμε όμως το ηχητικό περιβάλλον που δημιουργούμε να έχει χτιστεί πάνω στη σιωπή της ακρόασης ενός μουσικού έργου». Μετράνε εμφανίσεις με πολύ σημαντικά σχήματα όπως οι Future Sound of London, Tied and Tickled Trio, και Τuxedomoon. Συχνοί θαμώνες του Φεστιβάλ Αθηνών, σχεδόν κάθε χρόνο συμμετέχουν με μια ολοκληρωμένη παράσταση. Έχουν δώσει συναυλίες σε σινεμά, σε θέατρα, ακόμα και στα Ανακατωσάρια στα Γρεβενά. Οι δισκογραφικές τους εμφανίσεις είναι αραιές, αλλά πολύ προσεγμένες. Η τε-

λευταία τους δουλειά ήταν το σάουντρακ της ταινίας Χώρα προέλευσης του Σύλλα Τζουμέρκα, για την οποία τιμήθηκαν με το Βραβείο Πρωτότυπης Μουσικής από την Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου. Ήταν η λογική συνέχεια της μουσικής πορείας τους, «μιας μουσικής που μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα σάουντρακ σε πραγματικό χρόνο». Οι Erasers προσπαθούν να επανεφεύρουν ένα καινούργιο οπτικοακουστικό αλφάβητο, χρησιμοποιώντας το σινεμά, το ίντερνετ, τις παραστατικές τέχνες και πρωτότυπες εγκαταστάσεις. «Αυτό το αλφάβητο δεν επιβάλλει τη γραμμικότητα στην αφήγηση, αλλά επιτρέπει στο παράλογο και στην παρόρμηση να πάρουν τον κύριο λόγο στη συνομιλία του δημιουργού με τον ακροατή. Μ’ αυτό τον τρόπο, οι λέξεις και οι εικόνες αποκτούν ξεχωριστή υπόσταση και με τη σειρά τους αποκτούν νέες λέξεις, εικόνες και κόσμους». Το κοινό στις παραστάσεις τους αποκτά το δικαίωμα στην ελεύθερη και ανεξάρτητη ερμηνεία των τεκταινομένων. «Δεν θέλουμε παθητικούς θεατές. Γι’ αυτό ψάχνουμε μόνιμα νέους τρόπους επικοινωνίας. Οι παραστάσεις μας εντάσσονται σ’ έναν πειραματισμό που έχει ξεκινήσει εδώ και πάρα πολύ καιρό, αλλά δεν έχει καταλήξει σε κάποια αυστηρή μορφή. Είναι συνεχώς υπό διαμόρφωση». Η καταγραφή των εικόνων συνδυάζεται με τις

live δράσεις των μελών του σχήματος που σπάνε βιντεοκασέτες, γράφουν πάνω σε φιλμ, τυπώνουν και καίνε λέξεις. Πιο πρόσφατες δουλειές τους ήταν μια δική τους εκδοχή της Αποστροφής του Πολάνσκι, γυρισμένη σε πραγματικό χρόνο, και η περφόρμανς War Is War. Έχουν παρουσιάσει οπτικοακουστικά έργα στο Παρίσι, στη Γενεύη, στο Λονδίνο, στο Μονπελιέ και στο Μπέλο Οριζόντε της Βραζιλίας, χρησιμοποιώντας τους χώρους ως μέρη των παραστάσεων τους. Το ονομάζουν Αναρχιτεκτονική. Ο πραγματικός χρόνος και το εφήμερο φαίνεται ότι είναι τα βασικά διακυβεύματά τους· ανακύπτουν συνεχώς στις συζητήσεις τους: «Δεν υποφέρουμε από τον πυρετό της αρχειοθέτησης. Δε θέλουμε να ταριχεύσουμε τις εικόνες». Στόχος και των δύο σχημάτων είναι η αποδόμηση των παλιών μορφών τέχνης και η επανεφεύρεση μιας νέας που θα μιλάει για την πολιτική, τον έρωτα και τις ζωές μας χωρίς διδακτισμό και χωρίς προκαθορισμένες ερμηνείες. «Τα χρήσιμα υλικά των ξοφλημένων τεχνών δημιουργούν ένα νέο οπτικοακουστικό αλφάβητο και επανατοποθετούνται σ’ ένα πλαίσιο που εκφράζει πιστεύουμε την «εποχή sampling» στην οποία ζούμε. Δεν υπάρχει πρόζα. Δε μας ενδιαφέρει η ακαδημαϊκή εκπαίδευση και η ηθική, ούτε η προπαγάνδα μέσω της μουσικής». s

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 53

Highlights 2011

Θεολογική περφόρμανς Ρομέο Καστελούτσι - Societas Raffaello Sanzio Περί της εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού 22-25 Ιουνίου Πειραιώς 260, Κτίριο Η Μετά τη Θεία Κωμωδία, με την οποία συστήθηκε στο ελληνικό κοινό, ο Ρομέο Καστελούτσι επιστρέφει με μια ακόμα παράσταση δεσπόζοντα χαρακτηριστικά της οποίας είναι οι εντυπωσιακές εικονογραφικές συνθέσεις. Πιστός στην ενασχόλησή του με πτυχές της θεολογίας, ο Καστελούτσι εξετάζει αυτή τη φορά τη σχέση των θνητών με την εικόνα του Θεού.

54 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

HIgHlIgHTS

Η δική της ιστορία

Άντζελα Μπρούσκου Φιλαρέτη Κομνηνού Κλυταιμνήστρα - Χώρος Ε 13-15 Ιουλίου Πειραιώς 260, Κτίριο Ε Υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες της Άντζελας Μπρούσκου, η Φιλαρέτη Κομνηνού ερμηνεύει την Κλυταιμνήστρα, την παθιασμένη σύζυγο, μάνα και ερωμένη που φλερτάρει με την εξουσία και βιώνει την απώλεια. Τον μονόλογο της Κλυταιμνήστρας συνοδεύει το σύνολο Minimaximum improVision & natryx, με τη χρήση οπτικοακουστικού υλικού ως παράλληλη αφήγηση.

100 χρόνια χωρίς τον Μάλερ

Φιλαρμονική της Σκάλας του Μιλάνου Αφιέρωμα στον Γκούσταβ Μάλερ 26 Ιουνίου Ωδείο Ηρώδου Αττικού Υπό τη μουσική διεύθυνση του Σεμιόν Μπιτσκόφ, η Φιλαρμονική της Σκάλας του Μιλάνου τιμά τον Γκούσταβ Μάλερ στην επέτειο των 100 χρόνων από το θάνατό του.

Ένας ανεκπλήρωτος έρωτας HIgHlIgHTS

Όπερα Θεάτρου Μπολσόι Ευγένιος Ονιέγκιν, Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι 12 & 14 Ιουλίου Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» Η Όπερα του Θεάτρου Μπολσόι έρχεται στην Αθήνα με τη ρομαντική όπερα που η ίδια πρωτοπαρουσίασε δύο αιώνες νωρίτερα. [2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 55

Ποια θυσία; Κριστόφ Βαρλικόφσκι (A)pollonia 28 Ιουνίου - 1 Ιουλίου Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, Κεντρική Σκηνή Η Ιφιγένεια, η Άλκηστις, η Πολωνή Απολλώνια Μαχζύνσκα που θυσιάστηκε για να σώσει είκοσι πέντε Πολωνοεβραίους κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ο θύτης Αγαμέμνονας ως αξιωματούχος σφαγέας των Ες-Ες είναι οι νέοι ήρωες του Πολωνού σκηνοθέτη Κριστόφ Βαρλικόφσκι, που επιχειρεί να προσεγγίσει την έννοια της θυσίας ως πράξης ηρωικής, αλλά και μάταιης.

Ομάδα χορού Μαγκί Μαρέν

Κλασική και φρέσκια!

May B 22-23 Ιουνίου Πειραιώς 260, Κτίριο Δ Salves 27-29 Ιουνίου Πειραιώς 260, Κτίριο Δ

Ξανά μαζί! Η Μαγκί Μαρέν έρχεται στην Πειραιώς 260 με δύο έργα. Το May B του 1981, με τις λευκές φιγούρες που συμβολίζουν το παράλογο της ανθρώπινης συνθήκης, παράσταση η οποία την καθιέρωσε διεθνώς. Με το Salves, βαθιά πολιτικό έργο του 2010, επιχειρεί «να οργανώσει την απαισιοδοξία» - αν και στην πολιτική σπανίως η απαισιοδοξία οδηγεί σε θετικές διεξόδους.

56 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

HIgHlIgHTS

Εθνικό Θέατρο - Μιχαήλ Μαρμαρινός Ηρακλής μαινόμενος του Ευριπίδη 5-6 Αυγούστου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου Μανία κυριεύει τον Ηρακλή και θολωμένος σκοτώνει τη γυναίκα του Μεγάρα και τους τρεις γιους του. Όταν συνέρχεται και συνειδητοποιεί τις φρικτές πράξεις του, επιβεβαιώνει τον ηρωισμό του όχι αυτοκτονώντας, αλλά συνεχίζοντας τη ζωή του με αδιάκοπες τύψεις. Ένα από τα λιγότερα παιγμένα έργα του αρχαίου ελληνικού ρεπερτορίου σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού.

Μιχαήλ μαινόμενος

A Star is Back Sadler‘s Wells London – Σιλβί Γκιλλέμ 6000 μίλια μακριά Χορογραφίες Εκ, Φορσάϊθ, Κίλιαν 19-20 Ιουλίου Ωδείο Ηρώδου Αττικού Η σταρ του είδους Σιλβί Γκιλλέμ παρουσιάζει στο Ηρώδειο τρεις νέες δημιουργίες που χορογράφησαν ειδικά γι’ αυτήν οι Ματς Εκ, Ουίλιαμ Φόρσαϊθ και Γίρζι Κίλιαν, λίγο μετά την παγκόσμια πρεμιέρα που θα γίνει στις αρχές Ιουλίου στο Sadler’s Wells του Λονδίνου.

HIgHlIgHTS

Από τραγωδία ώς μονομαχία Εθνικό Θέατρο - Σταμάτης Φασουλής Σκηνοβάτες 15-16 Ιουλίου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου Ο Σταμάτης Φασουλής ζωντανεύει την ιστορία του θεάτρου επί σκηνής μ’ ένα πλούσιο καστ ηθοποιών. Το κολάζ έχει από όλα: τραγωδία, κωμωδία, ύμνους, χορικά, μίμους, αθλοπαιδιές, μονομαχίες, ακροβατικά.

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 57

Περιμένοντας τον Φόρσαϊθ Ουίλιαμ Φόρσαϊθ - The Forsythe Company Yes we can‘t (Δεν μπορούμε Ναι) 3-5 Ιουλίου Πειραιώς 260, Κτίριο Δ Ο Ουίλιαμ Φόρσαϊθ και η ομάδα του Forsythe Company εμπνέονται από το σύμπαν του Μπέκετ και συνθέτουν μια παράσταση για την εσκεμμένη αναποδιά της τύχης.

Απλό Θέατρο - Αντώνης Αντύπας Μήδεια, Ευριπίδη 22-23 Ιουλίου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου Όταν η Αμαλία Μουτούση ως Μήδεια ερωτεύεται τον Ιάσονα, Χρήστο Λούλη, και για χάρη του διαπράττει μια σειρά από αποτρόπαια εγκλήματα, τότε μια επίσκεψη στην Επίδαυρο είναι επιβεβλημένη.

Έγκλημα στην Κόρινθο

Μουσική, μουσική, μουσική! Η Μόνικα στη Μικρή Επίδαυρο 8-9 Ιουλίου Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου Συναυλία με τον Νίκο Πορτοκάλογλου Ρεμίξ 1-2 Ιουλίου Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου

Η Μικρή Επίδαυρος έχει φέτος πολλά κι ενδιαφέροντα. Κατ’ αρχάς τη Μόνικα στο πιάνο, στην κιθάρα και στη φωνή, σε μια βραδιά με τραγούδια από τα άλμπουμ της Avatar και Exit. Τον Νίκο Πορτοκάλογλου σ’ ένα Ρεμίξ με τρεις μουσικούς, όπου μας ξανασυστήνει τα τραγούδια του στην πιο λιτή τους μορφή. Και, τέλος, τη Δήμητρα Γαλάνη και τον Vassiliko να εξερευνούν νέους μουσικούς δρόμους σε μια πρωτότυπη βραδιά.

Συναυλία με τη Δήμητρα Γαλάνη και τον Vassiliko 15-16 Ιουλίου Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου

Ένας σταρ το χρόνο The Bridge Project Ριχάρδος ο Γ’, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ 29-30 Ιουλίου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου Μετά το Χειμωνιάτικο παραμύθι του 2009, Αμερικανοί και Βρετανοί έρχονται και πάλι στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Σαίξπηρ, Σαμ Μέντες και Κέβιν Σπέισι στον πρωταγωνιστικό ρόλο, τι άλλο θέλουμε;

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 59

STAR WARS Τα άστρα & οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1 Από τον Άγγελο Γκαγκάριν

To tip του ασ τρολόγου

Κριός (21 Μαρτίου – 19 Απριλίου) Από καιρό αισθάνεσαι την ανάγκη να ρίξεις μια μεγάλη μαύρη πέτρα πίσω σου και να φύγεις. Κι αν αυτή η πέτρα πέσει και πάνω σε κανένα αγύριστο κεφάλι απ’ αυτά που σε ταλαιπωρούν και μαυρίζουν την καθημερινότητά σου, ακόμα καλύτερα. Θέλεις να ξεκινήσεις έναν ιερό πόλεμο, που, χωρίς να λάβει καθόλου υπόψη του βαθμούς συγγένειας και παράπλευρες απώλειες, θα ικανοποιήσει απόλυτα το προσωπικό σου αίσθημα περί δικαίου. Το ερώτημα είναι: γιατί δεν το κάνεις; Τι σε σταματάει, τι σε φοβίζει ή τι περιμένεις; Στο επόμενο διάστημα τα πράγματα θα γίνουν ακόμα πιο έντονα κι εσύ θα πρέπει πια, είτε να ακονίσεις τα μαχαίρια σου είτε να σκύψεις το κεφάλι και να αποδεχθείς ότι η κατάσταση σε έχει ξεπεράσει. Κι επειδή η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, να μια παράσταση για σένα: Θέατρο: Αριάν Μνουσκίν - Θέατρο του Ήλιου. Οι ναυαγοί της Τρελής Ελπίδας (Αυγές) 10,11,12 & 15-19 Ιουνίου, Metropolitan Expo, Εκθεσιακό Κέντρο.

Ταύρος (20 Απριλίου – 20 Μαΐου) Η διάθεσή σου αλλάζει από στιγμή σε στιγμή και τα ψυχολογικά σου σκαμπανεβάσματα έχουν κάνει πολύ κόσμο ν’ αναρωτιέται πόσο σοβαρή είναι τελικά η κατάστασή σου. Τις επόμενες ημέρες θα πρέπει να προσέξεις πολύ κάθε φορά που θ’ ανοίγεις το στόμα σου και ειδικά στις συζητήσεις με ανωτέρους σου ή γενικά με ανθρώπους από τους οποίους εξαρτάται το μέλλον σου. Αλλά και στα ερωτικά σου θα πρέπει να είσαι αρκετά συγκαταβατικός με το ταίρι σου, εκτός αν νομίζεις ότι ένας μεγάλος καυγάς είναι ό,τι λείπει για να αναθερμανθεί το πάθος που έχει λείψει από τη σχέση σου. Αντί να μιλάς, καλύτερα να μασάς λοιπόν ή, ακόμα καλύτερα, δες κάτι ενδιαφέρον, όπως αυτό: Έκθεση: Άερναουτ Μικ, Pulverous Mocup 1 Ιουνίου - 20 Ιουλίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Α.

Δίδυμοι (21 Μαΐου – 21 Ιουνίου) Στις παλιές ελληνικές ταινίες, το φτωχό πλην τίμιο κορίτσι, αφού τράβαγε τα πάνδεινα από τους ξιπασμένους συγγενείς του καλού της, στο τέλος τον παντρευόταν. Αλλά και ο φτωχός λουστράκος πάντα στο τέλος κατάφερνε να τελειώσει την ιατρική και να γίνει μεγαλοαστός. Tέτοια happy endings μόνο στην οθόνη μπορείς να τα δεις, και μάλιστα σε ασπρόμαυρη εικόνα γιατί ακόμα και το σινεμά με τα χρόνια αποδέχθηκε ότι η πραγματικότητα είναι πολύ σκληρή, κυρίως με όσους βρίσκονται σε ανάγκη. Ο κυνισμός μου, αν και βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με την αισιόδοξη (καμιά φορά σε βαθμό ανοησίας) φύση σου, ας γίνει το εμβόλιο για την επιδημία της ματαίωσης που θα ενσκήψει πάνω σου τις επόμενες ημέρες. Πριν αρχίσεις να με βρίζεις, πήγαινε να δεις κάτι που μπορεί να σου φανεί χρήσιμο: Δρώμενα: Drog_A_Tek / Erasers - We Lost Control, 72

Μην κολλάς, μη μασάς, μην εκ νευρίζ εσαι. Τα πράγματα μπορού ν να γίνου ν κι αλλιώς. Πάν τα.

λάθη σε πραγματικό χρόνο 2-4 Ιουνίου, 12:0020:00: Ζωντανή εγκατάσταση, 20:00-24:00: Ζωντανή performance, Γκαλερί Bernier/Eliades.

Καρκίνος (22 Ιουνίου – 22 Ιουλίου) Βρίσκεσαι σε μια φάση αναθεώρησης των πραγμάτων. Η διάθεσή σου να ασκείς κριτική μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε φρενίτιδα και να οδηγήσει τις σχέσεις σου στα άκρα. Κι αυτό αφορά κάθε πτυχή της ζωή σου: την ερωτική σου σχέση, τα επαγγελματικά σου, αλλά και το στενό οικογενειακό σου περιβάλλον. Αν βιαστείς να πεις ότι τα όσα λες είναι απολύτως σωστά και πως οι άλλοι από καιρό σ’ έχουν πρήξει με τις εμμονές και τις απαιτήσεις τους, θα σου απαντήσω ότι μέσα απ’ την ευθεία σύγκρουση δεν θα βρεις δικαίωση και στο τέλος μπορεί να σου γυρέψουν και τα ρέστα. Μια συμβουλή από μένα: θυμήσου ποιοι άνθρωποι στη ζωή σου σεβάστηκαν αυτό που είσαι και δεν θέλησαν ποτέ να σε πιέσουν να πραγματώσεις τις δικές τους επιθυμίες. Αν τους έχεις ακόμα στη ζωή σου, φέρτους πιο κοντά. Κι αν έχουν φύγει, αναρωτήσου το γιατί. Θέατρο: Θέατρο σε Α’ Ενικό - Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, Ρόμπερτ Σνάιντερ, Βρομιά 9-11 & 15-16 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Αποθήκη.

Λέων (23 Ιουλίου – 22 Αυγούστου) Το τελευταίο διάστημα έχεις τις κλειστές σου. Δεν απαντάς στις κλήσεις και στα μηνύματα των φίλων, διαγράφεις τα e-mail τους πριν καν τα διαβάσεις, κλείνεις τα φώτα σου και πας νωρίς για ύπνο. Η πραγματικότητά σου δεν σε ικανοποιεί ή, καλύτερα, δεν περιλαμβάνει αυτό που εσύ έχεις απόλυτη ανάγκη αυτό το διάστημα. Έτσι, μ’ έναν τρόπο, αρνείσαι να ζήσεις. Αυτό που θα πρέπει να αντιληφθείς είναι ότι τις περισσότερες φορές η ζωή είναι πράγματι κατώτερη των προσδοκιών μας, κι αυτό δεν ισχύει μόνο για σένα, ισχύει για όλους. Αποδέξου ότι αυτή είναι η πραγματικότητα και πως η ζωή έτσι είναι και δεν πρόκειται ν’ αλλάξει γνώμη μόνο και μόνο επειδή εσύ της κάνεις μούτρα. Το τραπέζι είναι στρωμένο. Τι λες; Θα καθίσεις μαζί μας; Μουσική: Αφιέρωμα στον Ιάννη Ξενάκη, Arditti Quartet 3 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Η.

Παρθένος (23 Αυγούστου – 22 Σεπτεμβρίου) Βγαίνεις σιγά-σιγά μέσα από μια αναταραχή που σίγουρα σε αναστάτωσε αλλά ταυτόχρονα ξεκαθάρισε σε μεγάλο βαθμό την κατάσταση. Ένας και μόνο ένας δρόμος μοιάζει ασφαλής και κατάλληλος για σένα, και κατά πάσα πιθανότητα είναι κι αυτός που πρέπει να ακολουθήσεις. Η συμβουλή μου είναι η εξής: Κάνε βήματα μικρά και δοκιμαστικά για να τεστάρεις αν το έδαφος είναι ασφαλές και από καιρό σε καιρό γύρνα και το κεφάλι σου προς τα πίσω να δεις αν οι δικοί σου άνθρωποι σε ακολουθούν στις επιλογές σου. Αν κάποια στιγμή ξαναβρε-

60 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

θείς μπροστά σε δίλημμα, μη διστάσεις να παίξεις εκ του ασφαλούς και ακολούθησε τη μέση οδό. Το mainstream πολλοί εμίσησαν, την ασφάλεια ουδείς. Χορός: Ελπίδα Ορφανίδου, TRIO 7D9, Παπαγάλοι στο βυθό, Rush 11-12 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Ε.

Ζυγός (23 Σεπτεμβρίου – 23 Οκτωβρίου) Βρίσκεσαι εγκλωβισμένος σε μια κατάσταση όπου το στενό οικογενειακό –και εν μέρει και το φιλικό σου– περιβάλλον, μοιάζουν σαν να έχουν βαλθεί να σου κλέψουν τον ελεύθερο χρόνο σου. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχεις φορτωθεί με μια σειρά υποχρεώσεις τις οποίες θα πρέπει να φέρεις εις πέρας, παρότι δεν έχεις καμία διάθεση. Αν περιμένεις ν’ ακούσεις «ευχαριστώ», σε προειδοποιώ να μην έχεις μεγάλες προσδοκίες γιατί οι άλλοι θεωρούν τη βοήθειά σου δεδομένη και εν μέρει είσαι εσύ που έχεις δημιουργήσει την εντύπωση του πάντοτε διαθέσιμου. Η σταθερότητα της ερωτικής σου ζωής αποτελεί πηγή δύναμης και σε βοηθάει να στρέψεις αλλού το βλέμμα. Παρ’ όλα αυτά, χρειάζεσαι άμεσα σχέδιο διαφυγής…. Θέατρο: Θέατρο σε Τροχόσπιτο, Μια νύχτα χάρισμά σου (Νο 2) 1-2 Ιουνίου, Κορεάτικη Αγορά.

Θεόφραστου Σακελλαρίδη 13-14 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Η.

Αιγόκερως (22 Δεκεμβρίου – 19 Ιανουαρίου) Την πόρτα που «χτυπάς» αυτό τον καιρό τη φυλάνε καλά, γι’ αυτό και θα πρέπει να κάνεις οικονομία δυνάμεων και να ψάξεις για μια κερκόπορτα. Έχεις πολλές πιθανότητες να πετύχεις τους στόχους σου, αρκεί ν’ αφιερώσεις λίγο χρόνο για να καταστρώσεις ένα σχέδιο αποτελεσματικό και παράλληλα να βρεις τους κατάλληλους συμμάχους. Η εποχή ευνοεί τα απρόοπτα, γι’ αυτό και ειδικά όταν οδηγείς θα πρέπει να είσαι απόλυτα συγκεντρωμένος. Ακόμα, προετοιμάσου ν’ αντιμετωπίσεις κάποιες απρόκλητες επιθέσεις από άτομα του περιβάλλοντός σου. Στην πραγματικότητα δεν σε αφορούν, απλώς θα βρεθείς στο λάθος μέρος, τη λάθος στιγμή. Μη δίνεις σημασία και προσπέρασε. Μουσική: Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, Αφιέρωμα στον Φραντς Λιστ 12 Ιουνίου, Ηρώδειο.

Υδροχόος

(24 Οκτωβρίου – 21 Νοεμβρίου) Τα τελευταία χρόνια έχουν αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι τους πάνω σου. Ο άνθρωπος που είσαι σήμερα δεν έχει καμία σχέση μ’ εκείνον του παρελθόντος. Έχεις αλλάξει σπίτι, παρέες, δουλειά και, σ’ ένα βαθμό, τρόπο σκέψης. Αυτό που θα πρέπει να γνωρίζεις είναι ότι οι μεγάλες αλλαγές δεν έχουν τελειώσει ακόμα. Ένας ακόμα τομέας της ζωής σου, σύντομα πρόκειται να αλλάξει διαπαντός. Μέσα σ’ ένα τόσο ευμετάβλητο τοπίο, αυτό που θα πρέπει να κάνεις είναι να δημιουργήσεις δικλείδες ασφαλείας που θα σου επιτρέπουν να αισθάνεσαι όσο τον δυνατόν πιο ασφαλής και δυνατός. Δρώμενα: Αποχαιρετισμός / Farewell 1314 Ιουνίου, Kunsthalle Athena.

(20 Ιανουαρίου – 18 Φεβρουαρίου) Μπορείς να χειριστείς ακόμα και τις πιο δύσκολες καταστάσεις με την ψυχραιμία και τη λεπτότητα χειρουργού. Αρκεί βέβαια να έχεις τη διάθεση να το κάνεις… Το διάστημα αυτό έχει εντάσεις και υψηλούς τόνους, γι’ αυτό και είναι πολλές οι φορές που οι άλλοι θα σου πετάξουν την καυτή πατάτα και θα σου ζητήσουν να βγάλεις το φίδι απ’ την τρύπα. Αυτό που θα πρέπει να προσέξεις είναι να μην αναλάβεις περισσότερες υποχρεώσεις απ’ αυτές που αντέχεις, γιατί ούτως ή άλλως τρέχεις σαν κολασμένος και θα ήταν κρίμα κάποια στιγμή να καταρρεύσεις από υπερκόπωση. Διώξε μακριά την κρίση μεγαλείου που σε καταδυναστεύει και βάλε καλά στο μυαλό σου πως δεν είσαι ο μόνος που μπορεί να δίνει λύσεις στα δύσκολα… Θέατρο: Θωμάς Μοσχόπουλος, Μέδουσα: Σχέδια και αυτοσχεδιασμοί για σχεδίες και ναυάγια 13-17 Ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Δ.

Τοξότης

Ιχθύες

(22 Νοεμβρίου – 21 Δεκεμβρίου) Μολονότι αποφεύγεις τις μεγάλες αποφάσεις όπως ο διάολος το λιβάνι, έχεις έρθει πολύ κοντά στο να τις πάρεις. Οι άλλοι βλέπουν το μεγάλο παιδί που όλοι αγαπήσαμε να μεγαλώνει όμορφα και σιγά σιγά να ετοιμάζεται να μπει στον κόσμο των μεγάλων. Σύντομα, η ζωή σου θ’ αλλάξει σελίδα και θα περάσει σε μια ολοκαίνουργια φάση. Δεν θέλω να μου τρομάζεις γιατί, μαζί με τις νέες υποχρεώσεις που θα πρέπει να αναλάβεις, θα βιώσεις ταυτόχρονα και αρκετές ηδονικές, νέες εμπειρίες που θα σε κάνουν να πεις ότι τελικά άξιζε ν’ απαρνηθείς το παλιό ανέμελο παρελθόν σου. Αν σε αγχώνουν τα όσα μόλις διάβασες, επικέντρωσε τη σκέψη σου στο καλοκαίρι που απλώνεται στα πόδια μας και βγες έξω. Δες όμορφα πράγματα, όπως αυτό: Μουσική: Η κόρη της καταιγίδος του

(19 Φεβρουαρίου – 20 Μαρτίου) Θα μπω κατευθείαν στο θέμα: Περνάς δύσκολα. Το ξέρεις και το ξέρουμε. Τόσο δύσκολα, που καμιά φορά βλέπεις τα βάρη και τις ευθύνες τις δουλειάς σαν φάρμακο που σε βοηθάει να μη σκέφτεσαι τις ανοιχτές πληγές της ζωής σου. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, σου τρυπάει την καρδιά και το αγκάθι της αχαριστίας. Τα πρόσωπα που εξαρτώνται από σένα είναι πολύ απαιτητικά και σπανίως εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους για τα όσα κάνεις για εκείνους. Θυμήσου πως στο περιβάλλον σου έχεις συμμάχους που σε αγαπάνε αληθινά και θα μπορούσαν να σου συμπαρασταθούν αν εσύ τους άφηνες το περιθώριο ή τους έδειχνες τον τρόπο. Μουσική: Καβαλερία ρουστικάνα – Παλιάτσοι, Εθνική Λυρική Σκηνή 1 Ιουνίου & 3-5 Ιουνίου, Ηρώδειο.

Σκορπιός

ΖΩΩΔΙΑ

JUICY LIU Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού Φεστιβάλ

Δυο καινούργιες συνεργασίες εγκαινιάζονται σήμερα στις σελίδες της εφ – που είναι βέβαιο ότι δεν θα περάσουν απαρατήρητες. Και τα δυο πρόσωπα που προστίθενται στους συνεργάτες μας έχουν αξιοπρόσεκτη θητεία στον Τύπο, σε δυο είδη που και τα δυο απαιτούν κότσια, έμπνευση, παιδεία και κουράγιο: στο χρονογράφημα και στο κόμικς. Ο Ηλίας Κυριαζής, που αναλαμβάνει φέτος τη σελίδα του κόμικς, είναι μια από τις πιο ζωηρές περιπτώσεις στο χώρο. Οι πρώτες του δουλειές δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό 9 της Ελευθεροτυπίας. Η μεγάλη του επιτυχία ήταν το Μανιφέστο, Ι και ΙΙ – δυο βιβλία που συνδύαζαν τον ρεαλισμό με την υποδειγματική πλοκή, γεμάτα μικρές ιστορίες που όλες μαζί, αθροισμένες, άρθρωναν την «εποποιία» της καθημερινότητας μιας κοινότητας νέων, στο μεταίχμιο της μετάβασης από τη σχολή στην παραγωγή: υπαρξιακά άγχη, σχέσεις, λατρείες... Μανιακός της αφήγησης με εικόνες, ήδη έχει αναζητήσει την τύχη του στη μεγάλη αγορά των ΗΠΑ. Μια δουλειά του, το Falling for Lionheart, που πρωτοκυκλοφόρησε στην Αμερική, μόλις μεταφράστηκε και βγήκε και στα ελληνικά με τίτλο Μια καρδιά για τον Λεοντόκαρδο. Η ιδέα του κόμικς που ετοιμάζει για την εφ στηρίζεται στο βομβαρδισμό από πληροφορίες, που έναν αδαή μπορούν να τον οδηγήσουν σε αφέλειες και λάθος συμπεράσματα. Το κόμικς του, λοιπόν, είναι ένα «What if…» Τι θα μπορούσε να συμβεί, έστω στο μυαλό ενός βιαστικού και επιπόλαιου media victim, εάν, π.χ., η Αριάν Μνουσκίν δεν είχε ιδρύσει το Θέατρο του Ήλιου αλλά το Τσίρκο του Ήλιου… Όλες οι αφηγήσεις, ακόμα κι αυτές που εδράζονται σε παρεξηγήσεις, μπορούν να οδηγήσουν σε απροσδόκητο τέλος – ζητούμενα πάντα το ξάφνιασμα, η συγκίνηση, το γέλιο… Η κάθαρση. Ο Ηλίας Κυριαζής παίρνει τη σκυτάλη από τον Χρήστο Δημητρίου, τον σχεδιαστής που κράτησε τη σελίδα του κόμικς όλα τα προηγούμενα χρόνια, με μικρές σλάπστικ κωμωδίες στις οποίες κυριαρχούσαν μερικά βίαια γκανγκ. Κωμωδίες με την ίδια πάνω-κάτω δομή, ολοσέλιδα εβδομαδιαία κόμικς, ο Δημητρίου τις έχει εξελίξει και τις δημοσιεύει στις σελίδες που επιμελείται η ομάδα του 9, κάθε Σάββατο στην Ελευθεροτυπία. Η Άννα Δαμιανίδη είναι μια από τις κομψότερες και διεισδυτικότερες πένες του ελληνικού Τύπου. Ξεκίνησε από την Αυγή αλλά τα τελευταία χρόνια, μια δεκαετία,

ΣΧοΛΙΑ

ΝΑ ‘ΜΑΣΤΕ ΠΑΛΙ Ο Γιώργος Λούκος και η Αριάν Μνουσκίν, σε συνέντευξη Τύπου στην Αθήνα, στις 19 Ιουλίου 2006, όταν το Θέατρο του Ήλιου παρουσίασε στους Έλληνες θεατές Το τελευταίο καραβανσεράι. Η Γαλλίδα σκηνοθέτρια και η θεατρική κολεκτίβα της είναι ακόμα μια φορά στην Αθήνα, με μια γεμάτη φαντασμαγορία παράσταση. Άλλη μια.

αθηναιογράφος, έγραφε καθημερινό χρονογράφημα στα Νέα, καταγράφοντας με κομψά, μικρά κείμενα όχι μόνο τη ζωή στην Αθήνα αλλά και τις μεγάλες ιδεολογικές περιπέτειες της κοινωνίας και της πολιτικής στην Ελλάδα. Συχνά τα κείμενά της αποπνέουν συγκίνηση, αλλά δεν είναι ακριβώς κείμενα γι’ αυτό που ονομάζουμε «δημοκρατία της συγκίνησης», τα κείμενα της Άννας Δαμιανίδη στοχεύουν στο κριτικό πνεύμα του αναγνώστη – απλώς, τον βοηθούν να κάνει τη σωστή επιλογή, να σκεφτεί λογικά δηλαδή, χωρίς να παραμελεί άλλες ποιότητες της ζωής μας, την αισθητική, π.χ., ή το συναίσθημα. Η περιπέτεια του Φεστιβάλ συνεχίζεται. Ανανεωμένο, την έκτη, την πιο δύσκολη χρονιά για τη χώρα, φιλοξενεί ξανά την Αριάν Μνουσκίν. Την πρώτη χρονιά, το 2006 (η φωτογραφία, πλάι, από τη συνέντευξη Τύπου εκείνης της χρονιάς), είχε φέρει γούρι. Ευνόητο. Το μήνυμά της είναι πολλαπλό, παντός καιρού: σκληρή δουλειά, δημιουργικό κέφι, διάθεση για νέες περιπέτειες αλλά και ανοιχτά μυαλά και αλληλεγγύη. Έτσι θα προχωρήσουμε.

[2 Iουνίου 2011] #23 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 61

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΣ ΣΚΗΝΗΣ Aπό την Άννα Δαμιανίδη

Αλλά οι νέοι δεν το βάζουν κάτω. Κυκλοφορούν και προσδοκούν και καταναλώνουν την έμπνευση σαν τυρόπιτα, σα φρέσκο αεράκι.

οδηγίες για πρωταγωνιστές

πό την εποχή που το Φεστιβάλ Αθηνών δεν σημαίνει μόνο παραστάσεις στο Ηρώδειο, ο τίτλος του μοιάζει με υπόσχεση διάχυσης μιας σκηνοθεσίας, ή μάλλον μιας σκηνογραφίας, σε όλη την πόλη. Ακούγοντας «Φεστιβάλ Αθηνών» ονειρεύομαι την Αθήνα σα σκηνή, μια κανονική πόλη δηλαδή, όπου μπορείς να χαζεύεις περπατώντας σε κάποιο πλατύ πεζοδρόμιο και να πέφτεις πάνω στον καλλιτέχνη που θα παίξει σκηνή από όπερα εκεί μπροστά, στη στάση λεωφορείων. Το αποτέλεσμα αυτής της ρομαντικής άποψης είναι να μην κλείνω εισιτήρια εγκαίρως για τις παραστάσεις του Φεστιβάλ, να επαφίεμαι απολύτως στην καλοσύνη των φίλων μου, που φροντίζουν τι θα δούμε, και με

μεταφέρουν με ασφάλεια στα θέατρα και τους λοιπούς καλλιτεχνικούς χώρους. Κάποτε μου είχε τύχει στ’ αλήθεια, ένας νεανικός θίασος είχε τραγουδήσει ολόκληρη την Κάρμεν στην πλατεία Καπνικαρέας, κι ενώ τυχαία περνούσα, στάθηκα όρθια και παρακολούθησα τρεις ώρες. Από τότε η κατάσταση μου χειροτέρεψε, εξαρτώμαι πια εντελώς από τις επιλογές των φίλων. Κι όμως κάθε πόλη κατά βάθος αυτό είναι, σκηνικό των συναντήσεων που προσδοκούμε, συλλογική ανάρτηση των καλύτερων προσόψεων που ελπίζουμε να γίνουν φόντο σε κάτι θαυμάσιο, τυχαίο. Βγαίνουμε στο δρόμο έτοιμοι για το καλύτερο, κι ο δρόμος οφείλει να μας εμπνέει. Λέμε τώρα. Στην Αθήνα το σκηνικό, μίζερο, φαγωμένο νοβοπάν, υπολείπεται. Αλλά οι νέοι δεν το βάζουν κάτω.

62 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #23 [2 Ιουνίου 2011]

Κυκλοφορούν και προσδοκούν και καταναλώνουν την έμπνευση σαν τυρόπιτα, σα φρέσκο αεράκι. Θα αναλάμβανα ευχαρίστως χρέη φροντιστή σκηνής στο παραμελημένο σανίδι. Σαν μαμά λίγο θα νοικοκύρευα, όπως νοικοκυρεύουμε το σπίτι για τα παιδιά, και τα αφήνουμε λίγο ελεύθερα να το χαρούν. Άλλοι έχουν κάνει τα σκηνικά και τα κοστούμια, εγώ απλώς θα διόρθωνα μερικές λεπτομέρειες. Κατά προτίμηση, τις ταμπέλες στις στάσεις των λεωφορείων. Θα έξυνα τα αυτοκόλλητα πάνω στα ονόματα των στάσεων, και από υπερβάλλοντα ζήλο θα έβαζα ξανά καινούργιους και καθαρούς χάρτες σε κείνα τα πινακάκια που είχαν κάποτε οι στάσεις. Κάθε περαστικός θα μπορούσε να βλέπει πού πάει το λεωφορείο, τα ονόματα όχι μόνο των στάσεων, αλλά και των δρόμων, πράσινο χρώμα για τα πάρκα στους χάρτες, κι αμέσως θα

άνοιγαν στο μυαλό του τεράστιες δυνατότητες διαφυγής, διαδρομής, επιλογής. Κάπου να πας, κάτι να δεις που έχεις ακούσει και δεν το ξέρεις, κάτι να γνωρίσεις, και κάτι, πάντα, να περιμένεις. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι θα φρόντιζα τέτοια αντικείμενα κι εκεί που δίνονται οι παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών, στην Πειραιώς ας πούμε, που έχει ένα σωρό θέατρα, ώστε ακόμα κι αν δεν σε έχει γεμίσει το έργο και η παράσταση, ή τόσο σε έχει ξεχειλίσει που κοντεύεις να σκάσεις αν δεν εκφραστείς, να σε περιμένει στη στάση το πινακάκι με τα ονόματα, ο χάρτης, να σου δίνουν στίγμα της περιοχής, γεωγραφικό πλάτος και μήκος της μεγάλης σκηνής όπου ακόμα το θεσπέσιο έργο που σε αφορά δεν παίχτηκε, μένει μετέωρο, δεν μπορεί να αρχίσει χωρίς εσένα.

ΕΠΙΦυΛΛΙΔΑ