Woord vooraf

In dit jaarverslag rapporteren wij over ons onderwijs en onderzoek, alsook over kennisvalorisatie, bedrijfsvoering en algemeen beleid aan de Universiteit Leiden in 2020. Het verslag is ingedeeld in een algemeen deel en een cijfermatig deel, te weten de financiële verantwoording van de universiteit middels haar jaarrekening.

Ook voor onze universiteit stond het jaar 2020 in het teken van de wereldwijde coronapandemie. U zult het woord ‘corona’ dan ook vaker aantreffen in dit jaarverslag. Het virus heeft vorig jaar een groot effect gehad op ons onderwijs, ons onderzoek en op onze bedrijfsvoering, en het had ook een heel grote weerslag op onze studenten en medewerkers (en heeft dit nog steeds). Voor een aantal van ons waren de gevolgen zeer ingrijpend. Wij kijken dan ook terug op een jaar van onzekerheid, zorgen, vertraging en tegenslag. Maar 2020 was tegelijkertijd een jaar van eensgezindheid, veerkracht, vernieuwing, creativiteit en behulpzaamheid. Er is ook veel moois tot stand gekomen, en het onderzoek en onderwijs gingen zo goed mogelijk door, zij het op afstand. De Universiteit Leiden komt, juist in deze tijden van corona, naar voren als een sterke, wendbare en veerkrachtige universiteit met een nationaal en internationaal vooraanstaande positie. Onverminderd oefent zij aantrekkingskracht uit op (nationale en internationale) studenten en wetenschappers.

Begin maart 2020 hebben wij vanwege de coronacrisis een crisisstructuur ingericht voor de universiteit met op universitair niveau het Centraal Crisis Team (CCT). Naast het bewaken van de veiligheidssituatie had het CCT de verantwoordelijkheid voor drie grote projecten om de continuïteit van de kerntaken van de universiteit te kunnen waarborgen: onderwijs op afstand, onderzoek op afstand en thuiswerken. Daarnaast waren er decentrale crisisteams voor de faculteiten en expertisecentra, waarmee de samenwerking steeds intensief en constructief was.

Het CCT handelde steeds in samenwerking met de VSNU en het ministerie van OCW bij het bewaken van de veiligheidssituatie op de universiteit. De aanwijzingen van het RIVM zijn nauwkeurig opgevolgd. Het CCT heeft de universiteit onder ingewikkelde omstandigheden op een evenwichtige en transparante manier door de eerste maanden van de crisis geloodst. De medezeggenschap was steeds nauw en onmiddellijk betrokken bij de besluitvorming rond corona. Hierover kunt u meer lezen in het jaarverslag van de Universiteitsraad. Het Internationaal Incidententeam (IIT) hield zich in nauw overleg met het ministerie van Buitenlandse Zaken bezig met onze studenten en medewerkers in het buitenland, die veelal terug naar Nederland moesten worden gehaald.

Vanaf 13 maart 2020 was het voor medewerkers en studenten niet meer toegestaan om naar onze gebouwen te komen. De universiteiten in Nederland gingen ‘op slot’, wat sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer was voorgekomen. Het CCT nam kort hierop het besluit om over te schakelen op online onderwijs voor onze studenten. Binnen zeer korte tijd zijn we overgegaan op online onderwijs, vaak zeer creatief vormgegeven en ingevuld door onze docenten. Deze transitie heeft van onze docenten en van ons ondersteunend personeel (vaak met kinderen thuis) een flinke krachtsinspanning gevergd, en dat doet het nog steeds. Wij zijn hen veel dank verschuldigd. Hun enorme inzet, en ook die van de studenten, heeft ertoe geleid dat de studieresultaten in de afgelopen perioden ondanks alles goed waren. Vooralsnog lijkt corona niet tot veel extra studievertraging te leiden. Wat niet wegneemt dat er zorgen zijn over het studentenwelzijn. Dat vraagt onze aandacht: juist ook onze studenten maken, zonder veel mogelijkheden voor sociaal contact, een lastige periode door.

Ook voor onze onderzoekers betekende de coronacrisis veel hinder in hun werk. Wetenschappers konden veelal niet naar hun laboratorium of andere werkruimten, en ook dienstreizen waren niet mogelijk vanwege de (internationale) lockdown. Dat werkte in veel gevallen als zand in de motor voor het onderzoek. Deze situatie leidde met name tot zorgen over onze promovendi en postdocs, aangezien zij op basis van tijdelijke aanstellingen werkzaam zijn. Voor de onderzoekers die het zwaarst geraakt zijn, zijn extra middelen beschikbaar gesteld. Het is een prestatie dat in 2020 nog zoveel onderzoekers erin geslaagd zijn te promoveren, veelal online: 447 promoties waren er in coronajaar 2020, evenveel als in recordjaar 2018. Daarnaast zijn het LUF en de Bontius Stichting gezamenlijk een landelijke crowdfundingsactie gestart voor het corona-onderzoek van het LUMC. Dit staaltje van veerkracht en maatschappelijke betrokkenheid leverde een bedrag op van ruim één miljoen euro voor dit belangrijke onderzoek.

Financieel heeft de coronacrisis gevolgen gehad voor de universiteit: per saldo heeft dit geleid tot een negatief financieel effect van 7,4 miljoen euro in het verslagjaar.

Dit komt onder meer door extra uitgaven, zoals voor de contractverlengingen van postdocs en promovendi. Ook is er vanwege de coronapandemie extra geïnvesteerd in het onderwijs. De universiteit maakte ook extra kosten voor het repatriëren van studenten en medewerkers, het coronaproof maken van gebouwen, en het faciliteren van thuiswerken. Tegelijkertijd liepen de inkomsten terug, bijvoorbeeld uit de catering, (de entreegelden van) de Hortus botanicus en het sportcentrum, en waren er extra kosten als gevolg van leegstand van studentenwoningen. Daarentegen is er minder uitgegeven aan reis- en verblijfskosten van medewerkers, die in 2020 veelal vanuit huis werkten. Het oplopen van de verloftegoeden in het coronajaar is juist weer een extra kostenpost voor de universiteit.

De financiële positie van de universiteit is door dit negatieve financieel effect in beperkte mate verzwakt. Met de extra middelen uit het Nationaal Onderwijsprogramma die in 2021 en 2022 beschikbaar komen, heeft de universiteit weer wat financiële armslag om de nadelige financiële effecten van de coronacrisis op te vangen.

In 2020 zou het nieuwe universitaire strategisch plan 2021-2026 worden vastgesteld. In de bestuursfilosofie van de Universiteit Leiden is een belangrijke rol weggelegd voor de academische gemeenschap. Studenten en medewerkers worden zoveel mogelijk betrokken bij het bepalen van de koers van de universiteit. Vanwege de coronacrisis hebben wij besloten om het samen opstellen van een nieuw strategisch plan een jaar uit te stellen. Datzelfde uitstel geldt voor de nieuwe visie op het duurzaamheidsbeleid van de universiteit voor de komende jaren, en de strategie op basis hiervan.

De coronacrisis heeft een grote impact op de universiteit gehad, maar heeft ook een aantal positieve veranderingen in een stroomversnelling gebracht, zoals de digitalisering van onderwijs en onderzoek en het plaatsonafhankelijk werken. De wereld na de coronacrisis zal niet meer dezelfde zijn als ervoor. Zonder twijfel zullen studenten na de lockdown weer naar de universiteit komen en medewerkers naar kantoor, maar er zal per saldo minder tijd binnen de muren van de academische gebouwen worden doorgebracht dan vóór de coronacrisis. Het gebruik van papier in onderzoek, onderwijs en bedrijfsvoering is sterk afgenomen; er wordt veel meer digitaal uitgewisseld. Ook het aantal vliegkilometers voor congresbezoek zal waarschijnlijk minder zijn dan voor de coronacrisis. Dit heeft voordelen, met name voor het klimaat. 2020 was het laatste volledige kalenderjaar met Carel Stolker als rector magnificus en voorzitter. Per 8 februari 2021 is er een nieuw College van Bestuur aangetreden met een nieuwe rolverdeling en een nieuwe voorzitter. Wij zijn Carel Stolker zeer dankbaar voor zijn grote verdiensten voor de universiteit. Bij zijn afscheid op 8 februari is hij voor die grote verdiensten benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau.

We zijn ook in coronajaar 2020 bijzonder trots op de onderzoeksprestaties van onze medewerkers. Veel van hen hebben in 2020 bijzondere prestaties geleverd onder moeilijke omstandigheden. Er zijn diverse subsidies verworven door Leidse onderzoekers, zoals ERC-grants en NWO-vernieuwingsmiddelen. Een totaaloverzicht van subsidies, prijzen en onderscheidingen voor onze medewerkers, studenten en alumni vindt u in bijlage F van dit verslag.

In drie van de vier meest invloedrijke rankings neemt de Universiteit Leiden opnieuw een prominente (top-100) plaats in: ARWU, THE en CWTS Leiden Ranking. Wij willen onze positie als toonaangevende onderzoeksuniversiteit handhaven en werken daarom verder aan de uitvoering van de aanbevelingen uit het Rapport wetenschappelijke excellentie- en talentbeleid, onder meer via het universitaire programma Leiden Research Support. De jaarlijkse bestuursmonitor laat zien dat de universiteit goed op koers ligt met de realisatie van de doelstellingen van het huidige strategische plan, Excelleren in vrijheid 2015-2020. De beoogde doelen zijn in meerderheid ruimschoots gerealiseerd. Alleen de ontwikkeling van het studiesucces blijft enigszins achter bij de ambities, ook in vergelijking met andere universiteiten.

De continue uitbreiding van activiteiten in het Leiden Bio Science Park, het grootste life sciences-cluster van Nederland, is mogelijk gemaakt door de gezamenlijke inspanningen van publieke en private stakeholders. Met de aanwezigheid van ruim honderd biomedische bedrijven en elf kennisinstituten en door de inzet van bijna 20.000 werknemers, ontwikkelt het park zich razendsnel. Van heel bijzondere betekenis dit jaar waren de resultaten van Janssen Vaccines, gevestigd in het Leiden Bio Science Park. Dit bedrijf is erin geslaagd, in samenwerking met Leidse wetenschappers, een vaccin te ontwikkelen tegen het coronavirus. Het vaccin is inmiddels goedgekeurd door het Europees Medicijnagentschap, EMA, en kan in 2021 in gebruik worden genomen.

Diversiteit en inclusie zijn kernwaarden van de Leidse universiteit: wij zetten ons in om alle studenten en medewerkers gelijke kansen te bieden en niemand uit

te sluiten. Door breed talent aan te trekken, versterken we onze innovatiekracht en creativiteit. Het Expertisecentrum Diversiteit en Inclusie geeft vorm aan het universitaire diversiteits- en inclusiviteitsbeleid, onder leiding van de diversity officer. Het centrum werkt landelijk en internationaal samen met ander universiteiten en wordt bij de uitvoering van beleid ondersteund door de diversiteitscoördinatoren die het universitair diversiteitsbeleid bij de faculteiten uitvoeren.

Het College van Bestuur hecht veel belang aan de discussie over Erkennen en Waarderen die op internationaal en nationaal niveau wordt gevoerd. Het college steunt het initiatief om diversere wegen te vinden om het werk van wetenschappers te beoordelen, te waarderen en te erkennen. Daarom heeft het College van Bestuur in 2020 de stuurgroep Erkennen en Waarderen Universiteit Leiden ingesteld. Hiermee is de eerste stap gezet op de weg naar een cruciale cultuurverandering.

Ook in 2020 stond sociale veiligheid hoog op de agenda. Op het bestaande bouwwerk van vertrouwenspersonen en klachtencommissies wordt de Ombudsfunctionaris veilig werkklimaat toegevoegd, die zich zal richten op onderzoek en advies ten aanzien van systemische problematiek die in de organisatie speelt, zoals terugkerende patronen die de sociale veiligheid of de integriteit in gevaar brengen. Voor de versterking van een veilig werkklimaat is een belangrijke rol weggelegd voor leiderschap. Op dit vlak is een visie ontwikkeld en zijn praktische voorstellen gedaan om leiderschap te versterken en leidinggevenden beter te ondersteunen. Over onze inspanningen op het gebied van sociale veiligheid kunt u meer lezen in paragraaf 4.4 van dit jaarverslag.

Zoals u ook verder in dit jaarverslag kunt lezen heeft de steeds toenemende werkdruk de nodige aandacht gehad van het college. Ondanks het feit dat door de coronacrisis de ervaren werkdruk voor velen onder ons nog extra toenam, zijn er initiatieven genomen die op termijn tot verlichting moeten leiden. Digitalisering en de facilitering van ondersteuning voor administratieve processen worden ingezet om de werkdruk verlichten. Op landelijk niveau, via de VSNU, werd en wordt met OCW gediscussieerd over de toereikendheid van het huidige financieringsmodel van de rijksoverheid.

Wij zijn bijzonder trots op onze medewerkers en studenten die gezamenlijk de Leidse academische gemeenschap vormen waarin, ondanks de coronabeperkingen, toch zoveel mooie resultaten zijn geboekt, meer dan ooit. Wij koesteren gezamenlijk de rijke geschiedenis van de universiteit, onze waardevolle tradities, wereldwijde reputatie en gedrevenheid, creativiteit en inspiratie in het verwerven en overdragen van kennis, gericht op een veilige, gezonde, duurzame, welvarende en rechtvaardige wereld.

Coronajaar 2020 was geen gemakkelijk jaar. Maar het is in vele opzichten ook een rijk jaar geweest, vol mooie momenten, creativiteit en saamhorigheid, waarin door ieders inspanningen onder lastige omstandigheden veel is bereikt. De gebouwen van de universiteit waren een groot deel van het jaar dicht, maar de academie zelf bleef open: onderzoek en onderwijs gingen onverminderd door en hadden impact op de samenleving. Wij danken onze medewerkers en studenten hiervoor en spreken de hoop uit dat wij elkaar in de loop van 2021 ook weer op de werkvloer kunnen gaan ontmoeten.

Prof.mr. Annetje Ottow, voorzitter

Prof.dr.ir. Hester Bijl, rector magnificus

Drs. Martijn Ridderbos RC, vicevoorzitter