Lezen in de klas

de jonge jury | de weddenschap | dioraphte jongerenliteratuur prijs de inktaap | boek en film | boekenweek | nederland leest | read2me! doe maar dicht maar | poĂŤzierevue | vrij lezen | onderzoek | websites

Lezen in de klas LEESBEVORDERINGSPROJECTEN VAN VMBO TOT GYMNASIUM

colofon Deze brochure is een uitgave van Stichting Lezen Nieuwe Prinsengracht 89 1018 VR Amsterdam redactie Annemarie Terhell vormgeving Ramona Dales, Lijn 1, Haarlem fotografie Maarten van Dinther, Chris van Houts, Sjoerd van der Hucht, Jørgen Koopmanschap, Barak Oserovitz, Willem Popelier, Jutka Rona, Rob Schouten druk Zalsman Zwolle Š mei 2012 Stichting Lezen

Vo o r w o o rd

Inhoudsopgave

Lezen in de klas Uit het internationaal PISA onderzoek blijkt dat bijna de helft

4

De Weddenschap in de praktijk

van de Nederlandse vijftienjarigen nooit voor hun plezier leest

6

Prijs voor de Beste Leesomgeving

tegen 37% gemiddeld elders.

8

De Jonge Jury

10

De Weddenschap

Deze onderzoeksbevinding vindt u terug in de brochure die voor

14

Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs

u ligt. De wetenschap dat kinderen niet allemaal vanzelf gaan

18

De Inktaap

lezen is tevens een belangrijke motivatie voor het werk van Stich-

20

Lees mij!

ting Lezen. Het is onze opdracht daar iets aan te doen. En dat doen

22

Boek en Film

we onder meer door u, als leesbevorderaar in het voortgezet on-

24

Boekenweek

derwijs, instrumenten te geven om de leesmotivatie op te krikken.

26

Nederland Leest

Met projecten die werken aan factoren die het lezen succesvol

28

Read2Me!

bevorderen, zoals een actueel boekenaanbod, de ondersteunen-

30

Poëzieprojecten

de rol van professionals, tijd en aandacht voor lezen, verwerkings-

34

Bazar, Vrij Lezen en Leesdok

opdrachten, voorlezen, vrij lezen en differentiatie en het juiste

36

Evenementen en nascholing

boek op het juiste moment.

38

Leesplan

39

Leesmonitor

We hopen dat deze brochure u helpt om lezen een structurele

40

Onderzoek

plaats te geven in uw onderwijs en de schaarse tijd die beschik-

42

Lezenvoordelijst.nl

baar is voor lees- en literatuuronderwijs zo effectief mogelijk te

43

Whyilovethisbook.com

gebruiken. De brochure zelf zal de leesmotivatie van de Neder-

44

Handige websites

landse jeugd niet beïnvloeden. Wat ú ermee doet mogelijk wel.

Gerlien van Dalen Directeur Stichting Lezen Via onze website www.lezen.nl kunt u deze brochure ook digitaal raadplegen.

Voor opmerkingen en suggesties houden wij ons graag aanbevolen. Mail naar info@lezen voor het bestellen van extra brochures.

4

D e We d d e n s c h a p i n d e p ra k t i j k

Wi e l e e s t , i s e e n h e l d

Jolanda Hugens, specialist Jongeren- en

willen, maar what’s in it for me? Daarom

het 4you!punt kun je lekker browsen. Als je

Volwasseneneducatie van de Bibliotheek

wilde ik medestanders in Capelle vinden

graag over liefde leest, dan kijk je bij roze.

aan den IJssel, greep De Weddenschap aan

die zouden meelezen. Ik heb mijn directeur,

Vind je sport geweldig, dan kijk je bij geel.

om vmbo-leerlingen uit Capelle aan het

de manager, de wethouder van jeugd, cultuur

Leerlingen moesten zich eerst afvragen:

lezen te krijgen. Driehonderd derdejaars

en onderwijs en zelfs de burgemeester uit-

wat vind ik leuk om te doen? Houd ik van

werden uitgenodigd voor de campagne,

gedaagd om ook mee te doen.’

hiphop, moderne dans, paarden of voetbal?

Daarna mochten ze in alle boeken gaan

met resultaat. ‘De Weddenschap heeft hier wat teweeg gebracht.’

leesplezier

snuffelen om een lijstje te maken van titels

Hugens vertoonde aan alle leerlingen het

die ze aanspraken.’

Jolanda Hugens houdt niet van half werk.

officiële campagnefilmpje, maar ook een

Wil je een nieuw project op de kaart zetten,

filmpje van zichzelf, waarin ze uitlegde wat

stiftgedichten

dan moet je dat goed doen. In De Biblio-

zij in dat half jaar van plan was te gaan lezen.

Als feestelijke afsluiter organiseerde

theek aan den IJssel vond de landelijke

‘Zo konden ze zien dat ik een hele moord-

Hugens workshops voor zes klassen derde-

opening van De Weddenschap plaats; een

lustige leessmaak heb: ik houd van jeugd-

jaars vmbo. Hugens: ‘Er was bijvoorbeeld

mooie gelegenheid om het project ook

thrillers.’ Daarna volgde de grote uitdaging:

een workshop ‘Stiftgedichten’, waarin alle

lokaal serieus aan te pakken. Tijdens de

Als je nu zelf een boek zou gaan lezen,

deelnemers een oud boek kregen om woor-

feestelijke aftrap ontmoetten dertig leerlin-

welke titel zou je dan kiezen? Best een las-

den in weg te strepen, zodat er een gedicht

gen acteur Sergio Hasselbaink en sloten

tige opgave, weet Hugens. ‘Voor veel leer-

kan ontstaan.' Om de aandacht gedurende

met hem een contract af om binnen zes

lingen is het helemaal niet gemakkelijk om

de campagneperiode vast te houden ging

maanden drie boeken te lezen. ‘Jullie moe-

tussen het enorme aanbod van de bibliotheek

Hugens met één techniekklas, bestaande

ten me beloven om geen samenvatting te

of mediatheek een boek te vinden dat ze

uit alleen maar jongens, boeken kopen

downloaden op internet,’ drukte Hassel-

aanspreekt. Tijdens De Weddenschap gaat

voor het speciale Weddenschap-leaseplan

baink hen op het hart. ‘Ik kom over zes

het om leesplezier, we hoeven even niet te

van de bibliotheek. Ik heb ze meegenomen

maanden checken of het is gelukt!’ In de

letten op wat de school goed vindt.’

naar Donner in Rotterdam, waar elke leerling eigen titels mocht kiezen. Het was

weken die daarop volgden, werden ook foto jørgen koopmanschap

5

andere derdeklassers uitgenodigd om De

Om leerlingen bij hun keuze te helpen, had

ontroerend hoe serieus ze die taak namen.

Weddenschap aan te gaan, zo’n 300 in

Hugens lange tafels ingericht met verschil-

Je ziet op zo'n moment heel goed hoe sterk

totaal. Per klas brachten ze met hun docent

lende boeken, gerangschikt naar thema en

hun boekkeuze uiteenloopt. Sommigen

een bezoek aan de bibliotheek. Hugens:

interessegebieden. Elk boek kreeg een ge-

kiezen een stripboek, dat is ook prima.

‘Wil je leerlingen aan het lezen krijgen,

kleurde boekenlegger volgens 4you!, het

Voor mij is iedere leerling die de stap neemt

dan moet je zelf ook inzet tonen. Leerlingen

bibliotheekondersteunende concept voor

om een boek te lezen, een held. Op het

denken al snel: die bibliotheek kan dat wel

zwakke lezers van ProBiblio. Hugens: ‘Op

vmbo heb je dan al een pluim verdiend.’

6

Prijs voor de Beste Leesomgeving

R u s t p u n t i n e e n d r u k ke s c h o o l

De mediatheek van Het Sint-Joriscollege

grote zorg aan onze collectie. Alle boeken

delijst.nl. Als er een boek binnenkomt dat

in Eindhoven heeft knusse leeshoekjes,

die hier terugkomen maken we eerst weer

nog niet op de website voorkomt, dan

een opgeruimde en huiselijke sfeer, wis-

schoon. Dat heeft een positieve invloed op

polst een van de docenten Nederlands het

selende exposities, hoge uitleencijfers

het leengedrag van de leerlingen.’

aan de criteria volgens Witte, en geeft het

en won daarmee de Prijs voor de Beste

een niveau-indeling.’ De kleurcodes helpen

Leesomgeving 2012. Mediathecaris Loekie

uitleencijfers

leerlingen om een boek te kiezen op het

Ruissen: ‘Ik timmer hard aan de weg, ik

De stijging in de uitleencijfers liegt er niet

juiste niveau. Veel belangrijker is dat het

ben meer dan alleen een uitleenjuf.’

om. In 2011 registreerde de mediatheek

boek aansluit bij het interessegebied. Rui-

10823 uitleningen. Met een leerlingaantal

sen: ‘Regelmatig komen er leerlingen met

‘Een moderne, smaakvolle omgeving die met

van 1554 is dat een gemiddelde van zeven

de vragen als: heeft u een goed boek voor

zorg is ontworpen en uitgevoerd,’ oordeel-

uitleningen per leerling per jaar. Dat is hoog.

havo 4? Dan hebben ze zelf nog geen idee.

de de jury van de Prijs voor de Beste Lees-

Op dit moment bestaat de boekencollectie

Als ik doorvraag, krijg ik geregeld het ant-

omgeving. Dat werd gevierd op het Sint-Joris

uit zo’n 7600 titels. Over het aanschafbud-

woord dat ze niet van lezen houden, en dan

College met een feestje met petit fours,

get is Ruissen content. ‘We kunnen elk jaar

begin ik met tegenvragen als: welke films

ballonnen, drankjes, en natuurlijk een hele-

flink wat nieuwe boeken aanschaffen. Ook

kijk je, welke games speel je? Zo probeer

boel leerlingen. Loekie Ruissen: ‘Veel leer-

het geld dat wordt gegenereerd uit boetes,

ik ze dan in een goeie richting te sturen.’

lingen komen hier graag. De hele dag door

komt allemaal terug in mijn kast. Dat is een

zitten er groepjes leerlingen te studeren of

behoorlijk extra bedrag. Bij de aanschaf

exposities

te lezen op de bank of op een zitzak. De media-

probeer ik zo actueel mogelijk te blijven.

Om de mediatheek zo aantrekkelijk moge-

theek is een rustpunt in deze drukke school.’

Ik bestel bijvoorbeeld elk jaar alle kern-

lijk te maken, is Ruissen heel actief met

In de zomer van 2006 werd de verouderde

titels van de Jonge Jury en houd ook de

het inrichten van tentoonstellingen. ‘Er is

mediatheek van het Sint-Joriscollege gron-

prijzen en nominaties in de gaten. Verder

een vitrinekast, die gebruik ik voor actuele

dig verbouwd. Er werd een binnenhuis -

overleg ik met de sectie Nederlands over

exposities rond boeken. Dat kan een thema

architect op het project gezet, en alles werd

de aanschaf.’

zijn, een leesbevorderingcampagne zoals de Boekenweek, de Jonge Jury of Neder-

foto maarten van dinther

vervangen: nieuwe kasten, meubilair, vloerbedekking en verlichting. Ook de collectie

kleurcodes

land Leest. Maar ook een project binnen

werd stevig onder handen genomen. Ver-

Om leerlingen te ondersteunen bij hun lees-

school. Zo was er laatst een tentoonstelling

ouderde of beschadigde boeken werden

keuze, zijn alle boeken in de mediatheek

die aansloot bij een architectuurproject

afgeschreven of gerepareerd, en er werden

ingedeeld volgens de literaire niveaus van

van het vak aardrijkskunde. Zo komen er

nieuwe titels aangeschaft. Loekie Ruissen:

Theo Witte’s lezenvoordelijst.nl, te herken-

ook weer leerlingen binnen die hier minder

‘Leerlingen willen graag een boek lenen

nen aan een kleurcode. Ruissen: ‘Wij heb-

vaak komen, om te zien of hun werk erbij

dat er mooi uitziet, daarom besteden we

ben een veel ruimere keuze dan lezenvoor-

hangt.’

7

D e Jo n g e Ju r y MEER INFORMATIE Passionate Bulkboek Postbus 25264 3001 HG Rotterdam Telefoon (010) 276 26 26 Contactpersoon: Maaike Schets www.jongejury.nl Prijs: Jonge Jurypakket S: € 29,Jonge Jurypakket M: € 36,50 Jonge Jurypakket L: € 39,-

foto sjoerd van der hucht

8

Jo n g e re n s t e m m e n o p hun favoriete jeugdboek

9

Leesplezier op school

De Jonge Jury

Wordt het een spannende thriller, een De Jonge Jury is een eigentijdse cam-

verhaal? In de Jonge Jury kunnen leerlin-

pagne, gericht op jongeren van twaalf

gen zelf hun stem uitbrengen en in discus-

tot vijftien jaar, waarin het enthousiasfoto sjoerd van der hucht

psychologische roman of een realistisch

sie gaan, om met elkaar te bepalen welk boek de Jonge Juryprijs verdient. Het afgelopen jaar namen 7000 scholieren deel.

Ook u kunt meedoen. Er zijn lespakketten te bestellen voor elk onderwijstype.

De niveau-indeling van de boeken helpt u aanraden. De Jonge Jury sluit goed aan bij

Vals wint Jonge Jury

Meedoen aan de Jonge Jury is eenvoudig.

Tussen half augustus en eind februari lezen jongeren een aantal jeugdboeken uit 2011 naar keuze. Via de website van de Jonge Jury kunnen zij hun stem uitbrengen op maximaal vijf boeken. Om u en de jongeren op weg te helpen, zijn twintig titels door

een belangrijk doel van het onderwijs in de onderbouw van het voortgezet onder-

De prijsuitreiking van de Jonge Jury 2012 vond

een groep nauw bij het onderwijs betrok-

wijs: het bevorderen van leesplezier.

plaats in een afgeladen Circustheater in Sche-

ken personen aangemerkt als zogenaamde

veningen. Leerlingen van verschillende scho-

kerntitels. De boeken zijn zo gekozen dat ze

Lespakketten

len spraken de genomineerde schrijvers toe.

een breed publiek van jongeren zullen aan-

U kunt De Jonge Jury op verschillende

‘De boeken van Marion van de Coolwijk zijn zo

spreken. Iedereen die stemt is automatisch

manieren in uw lessen integreren met

geschreven dat je je goed kunt inleven en dat

lid van de Jonge Jury. De vijf boeken met de

behulp van de lespakketten. Ieder pakket

je ze voor je ziet als in een film,’ zeiden leer-

meeste stemmen vormen de nominaties

bevat een docentenhandleiding, twee

lingen van het Bonhoeffer College uit Enschede.

voor de Prijs van de Jonge Jury en worden

affiches en vijftig exemplaren van het

‘Francine Oomen moet winnen omdat ze een

in maart 2013 bekendgemaakt. De uitein-

Jonge Jurymagazine voor de leerlingen.

heel goede schrijver is en omdat ze zich goed

delijke winnaar wordt gehuldigd tijdens de

De pakketten zijn te bestellen bestellen

kan inleven in pubers,’ vonden leerlingen van

Dag van de Jonge Jury die plaatsvindt in

via www.jongejury.nl. Leerlingen kunnen

het Hervormd Lyceum West uit Amsterdam.

april. Daar kunt u met uw leerlingen bij zijn!

via de website van de Jonge Jury hun

Toch ging de Jonge Jury Prijs naar Vals, een

De Dag van de Jonge Jury heeft een feeste-

stem uitbrengen en kunnen daar ook

spannend verhaal over een groep vriendinnen

lijk karakter. Er zijn optredens en signeer-

terecht voor leestips. Voor docenten is

in een afgelegen vakantiehuisje. ‘Ik kan nu wel

sessies en er is een informatiemarkt. Leer-

er een aparte sectie met allerhande infor-

stoppen met schrijven, want dit is de aller-

lingen kunnen zich van tevoren inschrijven

matie over de invulling van het lespro-

gaafste prijs die je kunt winnen,’ zei de hoog-

op workshops die worden verzorgd door de

gramma.

zwangere Mel Wallis de Vries blij.

genomineerde auteurs.

VVMMBBOO- H - HAVO AVO- V - VWWOO11| |22| |33

om leerlingen het juiste boek te kunnen

me voor lezen voorop staat.

D e We d d e n s c h a p MEER INFORMATIE Stichting Lezen Nieuwe Prinsengracht 89 1018 VR Amsterdam Telefoon (020) 623 05 66 Contactpersoon: Peter van Duijvenboden www.dewedddenschap.nl

SUGGESTIES VOOR GEBRUIK IN DE KLAS Van www.deweddenschap.nl kunt u suggesties downloaden voor gebruik van De Weddenschap in de klas en op school.

Leerlingbrochures en posters kunt u gratis bestellen via de website. U betaalt alleen de verzendkosten.

foto’s jørgen koopmanschap

10

Dé leescampagne voor het vmbo Ga de uitdaging aan!

11

De Weddenschap

De Weddenschap heeft een eenvoudig en flexibel concept. De campagne gaat van

Voor vmbo-scholieren is er een eigen

start op 19 september 2012, maar later

leescampagne: De Weddenschap. Drie

instappen kan ook. Leerlingen hebben tot

bekende Nederlanders dagen leerlingen

20 maart 2013 de tijd om drie boeken naar

uit om, net als zij, drie boeken te lezen.

eigen keuze te lezen. Op de bijbehorende website www.deweddenschap.nl staan filmpjes waarin leerlingen door Fatma Genç

De BN’ers

Met De Weddenschap kunt u leerlingen in de bovenbouw van het vmbo die minder graag lezen, toch een positieve leeservaring

en Ajouad El Miloudi worden uitgedaagd om drie boeken te lezen. Leerlingen die de

Actrice Fatma Genç (1988) werd bij het

bezorgen. Drie BN’ers dagen leerlingen uit

uitdaging aangaan registreren zich op de

grote publiek bekend door haar rol als

om binnen een half jaar drie boeken uit te

site. Wie dat wil, leest mee met de BN’ers,

Irmak Sertkaya in de serie SpangaS. Daar-

lezen. De campagne is gemodelleerd naar

maar leerlingen kunnen ook hun eigen

naast verscheen ze in verschillende korte

de succesvolle Vlaamse leescampagne De

boeken uitzoeken. In principe is elk boek

en lange speelfilms. Naast haar acteerwerk

Weddenschap en draait in Nederland voor

geschikt, het gaat dus niet uitsluitend om

studeert Fatma media en cultuur. Fatma

de tweede keer. De persoonlijke boodschap

fictie. Om De Weddenschap tot een succes

gaat de uitdaging met vmbo-leerlingen aan

over boeken en lezen van bekende Neder-

te maken werken docenten, mediatheken

en leest Feest! van Lydia Rood, Verboden

landers trekt de aarzelende lezers over de

en openbare bibliotheken samen om zoveel

voor ons van Maren Stoffels en Big Sister

streep zo bleek uit de eerste Nederlandse

mogelijk leerlingen te laten lezen.

Live van Patrick van Rhijn.

editie van De Weddenschap. Ruim 3000

Winnen

Ajouad El Miloudi (1987) wilde eigenlijk

Vanwege het laagdrempelige en open karak-

Wie zich aanmeldt op www.dewedden-

profvoetballer worden, maar hij belandde

ter van de actie is meedoen door leerlingen

schap.nl en laat weten welke boeken hij of

als presentator bij radiostation FunX. Daar-

uit lagere klassen of andere typen van onder-

zij heeft gelezen, maakt kans op een prijs.

na ging hij aan de slag bij de Amsterdamse

wijs ook heel goed mogelijk. Elke wedden-

Er zijn individuele prijzen te winnen zoals

televisiezender at5 waar hij Basta presen-

schap is namelijk persoonlijk: de leerling

een iPad, bioscoopbonnen, pretparkbonnen,

teerde. Ajouad leest 30.000 woorden van

kiest zelf boeken uit die het best bij hem of

treinkaartjes, boekverfilmingen op dvd en

Charlie van Kaat Vrancken, Meisje van Mars

haar passen.

boekenpakketten. Leerlingen die meedoen

van Anna Woltz/ Vicky Janssen en Boy 7 van

in klassenverband aan De Weddenschap

Mirjam Mous. Bij het ter perse gaan van deze

maken kans op een meet & greet met een

brochure was de derde bn’er die deelneemt

van de BN’ers.

aan de campagne nog niet bekend.

VMBO 3 | 4

leerlingen schreven zich in op de website.

D e We d d e n s c h a p

foto jørgen koopmanschap

12

Wat je leest, ben je zelf

JAMIE (15 JAAR, 3 VMBO-KADER):

Tussen half september 2011 en half maart 2012

‘Ik lees graag. Al sinds de basisschool probeer ik

schreven 3047 leerlingen zich in voor de eerste

zoveel mogelijk te lezen, omdat ik dyslexie heb.

editie van De Weddenschap. Zij lieten zich uitda-

Maar eerlijk gezegd heb ik me ingeschreven voor

gen door MTV-presentatrice Nadia Palesa Poesch-

De Weddenschap, omdat ik die iPad wilde winnen.

mann, rapper Yes-R en acteur Sergio Hasselbaink.

Ik had mijn drie boeken best snel uit: Thirteen

De opdracht was om in een half jaar tijd drie

reasons why van Jay Asher, Hoe overleef ik (zon-

boeken te lezen, net als de uitdagers. Bijna 900

der) liefde? van Francine Oomen en Vlinders van

leerlingen slaagden daarin. De meeste deelne-

Simone van der Vlugt. Thirteen reasons why gaat

mers hadden een voorkeur voor het realistische

over een meisje dat zo erg gepest wordt, dat ze

genre, waaronder de boeken van Carry Slee.

zelfmoord pleegt. Ze heeft een tape opgenomen

Ook gewild waren de boeken uit de Querido Slash-

waarin ze dertien mensen aanklaagt die daar

reeks, die zijn gebaseerd op de levensverhalen

schuldig aan zijn, omdat ze wil dat ze het nooit

van jongeren. De boeken die door de BN’ers wer-

zullen vergeten. ‘Zelf ben ik vroeger ook gepest,

den gelezen scoorden opvallend hoog. Het slash-

ik vond het daarom erg herkenbaar. Vlinders

boek Latino King van Bibi Dumon Tak (gelezen door

vond ik het mooiste boek van de drie. Het gaat

Nadia Palesa Poeschmann) was het meest gelezen

over een meisje dan dode mensen kan zien. Die

boek van De Weddenschap. Ook Rotjongens van

bovennatuurlijke dingen vind ik cool. Waarom ik

Bibi Dumon Tak (gelezen door Sergio Hasselbaink)

lees? Om dat het heel erg ontspannend kan zijn.

en De jongen met de gestreepte pyama van John

En je leert ervan als je leest over situaties die je

Boyne (gelezen door Yes-R) werden veel geko-

nog zou kunnen meemaken. Dan bedenk je vast

zen. Wat lazen de vmbo-leerlingen van het

hoe je zelf zou reageren.’

Comenius College uit Capelle aan den IJssel?

Drie leerlingen vertellen over hún Weddenschap.

Leerlingen vertellen

RACHEL (14 JAAR, 3 VMBO-BASIS):

ANGELO (14 JAAR, 3 VMBO-KADER):

‘Voor de opening van De Weddenschap gingen

‘Lezen haalt je Nederlands omhoog, en je oefent

wij met de hele klas naar de bibliotheek,’ vertelt

je Nederlandse uitspraak, daarom heb ik meege-

Rachel. ‘Daar kregen we een filmpje te zien,

daan aan De Weddenschap. Ik houd vooral van

waarin drie bekende Nederlanders vertelden dat

veel drama, van mooie verhalen en van gerech-

ze boeken gingen lezen. Ik vond dat heel interes-

tigheid. Ik vind het heel belangrijk dat ik weet

sant en dacht: ja, ik doe ook mee. Ik ben gelijk

dat het aan het einde van het boek weer goed

begonnen in Maaike en Domenico van Suzanne

komt, dan kan ik daar naar uitkijken. Ik heb voor

Wittpenig. Daar achteraan heb ik meteen het

de Weddenschap drie boeken gelezen: Pijnstillers

tweede deel uit de serie gelezen. Sommige stuk-

van Carry Slee , En toch hield ik van hem van

ken daaruit zijn zo mooi, dat het lijkt alsof je er

Maria Landon en Ik ben (g)een slet van Roger

echt bij bent. Als derde boek koos ik Achtergela-

Hoeck. Twee boeken gaan over misbruik van

ten van Suzanne Koster, omdat het lekker dik is.

meisjes. In het ene boek wordt een meisje bedreigd,

Het gaat over een meisje dat uit huis wordt ge-

in het andere wordt een gemanipuleerde naakt-

plaatst, terwijl ze weet dat haar stiefvader haar

foto van een meisje op internet geplaatst. Ik vind

moeder en zusje mishandelt. Best heftig. Ik lees,

het leerzaam om te lezen wat je als meisje kan

omdat ik het interessant vind om te ontdekken

overkomen, voor protectie van mijn kinderen

hoe andere mensen leven. Mijn vriendinnen hou-

later. Je weet maar nooit. Als ik lees, dan voelt

den niet van lezen, die hangen liever buiten rond

het alsof ik het personage zelf ben. Soms is dat

om te roken, te kletsen en met jongens bezig te

lastig: ik werd er bijvoorbeeld gek van dat het

zijn. Dat vind ik ook leuk, maar ’s avonds voor ik

meisje dat door haar vader wordt misbruikt, nog

naar bed ga, een half uurtje lezen – dat vind ik

steeds van hem hield. Dat maakte me boos, ik

heel erg fijn.’

vond dat écht niet kunnen!’

VMBO 3 | 4

13

14

D i o ra p h t e Jo n g e re n l i t e ra t u u r P r i j s

MEER INFORMATIE Stichting Lezen Nieuwe Prinsengracht 89 1018 VR Amsterdam Telefoon (020) 623 05 66 Contactpersoon: Daan Beeke www.djp2012.com

De longlist van de Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs 2012

Jo n g e re n b re n g e n h u n stem uit

15

De DJP foto chris van houts

De Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs (DJP) is de Nederlands-Vlaamse prijs voor het beste literaire jongerenboek.

De prijs word toegekend in drie cateHannah en Marthe

DJP 2012 werden de drie genomineerde schrijvers voor de publieks-

vertaalde roman, daarnaast kunnen jongeren zelf online stemmen om te bepalen welk boek de DJP publieksprijs verdient.

prijs toegesproken door lezers in een filmpje.

spronkelijk Nederlands werk en een

Hannah (18 jaar): ‘Ik vind de DJP best belangrijk. Zo’n prijs brengt je op ideeën van boeken

Drie jaar geleden sprong de DJP in het

Iris vertelde hoe ze was geraakt door

die leuk zijn om te lezen. Soms helpt het, als

gat tussen de Gouden Griffel en de grote

Peter Zantinghs Een uur en achttien

je weet dat een boek voor jongeren is

literaire prijzen, om meer aandacht te

minuten: ‘Dit boek snijdt een onderwerp

geschreven of graag door andere jongeren

genereren voor een in het literaire prijzen-

aan dat onderbelicht blijft: zelfdoding

gelezen wordt.’

circuit lang vergeten doelgroep: jongeren.

onder jongeren.’ Marits favoriet was

Marthe (17 jaar): ‘Het kan gemakkelijker zijn

Het afgelopen jaar brachten duizenden

Arjen Lubach: ‘Magnus is een heel veel-

om je te identificeren met een boek als een

jongeren tussen 15 en 30 jaar hun stem uit

zijdig boek waarin ik mezelf kan herken-

jongere de hoofdrol speelt, maar het hoeft

voor de publieksprijs. De meeste stemmen

nen op totaal uiteenlopende gebieden.’

niet per se. Ik lees ook graag boeken met vol-

gingen naar Magnus van Arjen Lubach.

De Vlaamse Yves had zijn stem uitge-

wassenen in de hoofdrol. Bij mij is het een

bracht op Prikkeldraad van Derk Visser:

mix.’

De publiekscampagne van de volgende

‘Prikkeldraad is een donker en ruw

Eva (17 jaar): ‘Het is leuk dat er een prijs voor

editie van de Dioraphte Jongerenliteratuur

verhaal dat op een realistische manier

jongeren. Zelf vind ik het niet noodzakelijk

Prijs zal van start gaan in maart 2013.

laat zien hoe mensen in onze samenle-

om boeken te lezen waarin een jongere de

De prijswinnaars worden in april bekend

ving met elkaar omgaan.’

hoofdrol speelt, maar het kan een pluspunt

gemaakt. De DJP is een uitgelezen kans om

‘Ontroerend,’ reageerde Derk Visser.

zijn. Veel jongeren lezen nog net geen vol-

literatuur in de klas tot leven te brengen,

‘Je hebt als schrijver niet altijd door dat

wassenen literatuur voor hun plezier. Natuur-

leerlingen aan te moedigen te gaan stem-

daar ook een lezer aan de andere kant

lijk is er best een grote overlap met volwasse-

men en onderling te laten discussiëren over

zit. Wat deze jongeren over mijn boek

nenliteratuur, maar de sfeer in young adult

de criteria van moderne literatuur voor

vertelden, heeft me echt geraakt.’

boeken is toch vaak net even anders.’

jongeren.

H AVO - V W O 4 | 5 | 6

Tijdens de prijsuitreiking van de

Jongeren over de publieksprijs

gorieën. Een vakjury bekroont een oor-

16

D i o ra p h t e Jo n g e re n l i t e ra t u u r P r i j s

foto chris van houts

De winnaars van de DJP 2012: Arjen Lubach, Anne-Gine Goemans, Paul Murray en vertaler Dirk-Jan Arensman

WINNAAR VAKJURYPRIJS NEDERLANDS

WINNAAR VAKJURYPRIJS VERTAALD

WINNAAR PUBLIEKSPRIJS

Glijvlucht van Anne-Gine Goemans (De Geus)

‘Hartverscheurend, komisch, overwel-

In Magnus (Podium) trekt Arjen Lubach

gaat over de veertienjarige Gieles, die een

digend en geëngageerd... ,’ schreef de

je in razende vaart het leven binnen van

eenzaam leven leidt onder de rook van een

vakjury over Skippy tussen de sterren

Merlijn Kaiser, een veelbelovend toneel-

luchthaven. Zijn moeder probeert de wereld

van Paul Murray (vertaling Dirk-Jan

schrijver die is gedumpt door zijn grote

te redden door in Afrika demonstraties van

Arensman, Signatuur), een verhaal dat

liefde. Terwijl Merlijn treurt om zijn jeugd-

zonnekooktoestellen te geven en Gieles pro-

zich afspeelt op een Ierse kostschool.

vriendin Caro, die niet eens de moeite nam

beert haar te weerhouden van haar gevaarlij-

Al in de proloog overlijdt de antiheld,

om haar eigen spullen mee te nemen,

ke missies. Op een dag ontmoet hij Super

nadat hij de naam van zijn geliefde

schrikt hij op van een telefoontje dat zijn

Waling, de dikste man die hij ooit heeft gezien,

nog met jam op de vloer van de donut-

credit card is misbruikt in Zweden. In een

met wie hij een volkomen onverwachte vriend-

winkel heeft weten te kliederen. Vanuit

opwelling besluit hij zelf de dief te betrap-

schap sluit. Super Waling maakt hem deel-

verschillende perspectieven van leer-

pen, en zo rolt hij een nieuwe episode in

genoot van een historisch romance tussen de

lingen en leraren lees je welke drama’s

zijn leven binnen. Magnus werd dubbel

polderjongen Ide en de jonge Sophia. De jury

daaraan vooraf gingen. Paul Murray

genomineerd, zowel door de vakjury als

onder voorzitterschap van Ronald Giphart

over zijn boek: ‘Tijdens mijn middelba-

de publieksjury. ‘Een spannende who-

noemde Glijvlucht ‘een uitgebalanceerde,

re schooltijd heb ik meer gelachen dan

dunit, een oorspronkelijke road-novel,

complete roman die zich onderscheidt door

in elke andere periode van mijn leven.

een fraaie melancholische bespiegeling

een veelheid aan thema’s en eigenzinnige, zo

Als scholier is het leven zo ingewikkeld

over het leven en de liefde en een onver-

niet excentrieke personages, van wie de tragi-

en somber, je hebt geen geld, je mag

wacht coming-of-age verhaal. (...) Een

komische, kleinmenselijke karaktertrekken

je eigen beslissingen niet nemen. Wat

roman van internationale allure,’ aldus

ontroerend herkenbaar zijn.’

overblijft is humor.’

het vakjuryrapport.

H AVO - V W O 4 | 5 | 6

17

De Inktaap

MEER INFORMATIE Passionate Bulkboek Postbus 25264 3001 HG Rotterdam Telefoon (010) 276 26 26 Contactpersoon: Hanna Vlaming www.inktaap.org

foto’s willem popelier

18

L i t e ra i re p r i j s v a n j o n g e re n De schooljury

De Inktaap

Marcel van Bruggen, docent Nederlands van het

Binnen elke deelnemende school

De Inktaap wil jongeren confronteren

Erasmiaans Gymnasium in Rotterdam: ‘Het kost

wordt een schooljury gevormd van

met de keuze die de jury’s van de drie

zelden moeite om lezers voor De Inktaapjury te

vijftien leerlingen, die wordt bege-

grote literaire prijzen in het Nederlandse

vinden. De leerlingen doen vrijwillig mee en lezen

leid door een docent. Iedere school

taalgebied hebben gemaakt: De Gouden

graag, helemaal omdat het lezen een concreet

ontvangt van elke genomineerde

Boekenuil, de AKO Literatuurprijs en de

doel heeft. Dit jaar vonden de meeste deelnemers

boektitel drie exemplaren. Naast de

Libris Literatuur Prijs.

De maagd Marino het boeiendst. Aanvankelijk

boeken ontvangt de docent een uit-

een tikkeltje cerebraal, maar uiteindelijk de

gebreide handleiding. Alle juryleden

De opzet van De Inktaap is eenvoudig: de

moeite waard.’

lezen en beoordelen de drie boeken

drie prijswinnende titels uit het voorafgaande

en kiezen in een gezamenlijk slot-

jaar worden genomineerd voor De Inktaap.

debat de winnaar. U kunt zich aan-

Uit die boeken kiezen de jongeren vervolgens

Scholieren over De maagd Marino van Yves

melden voor De Inktaap 2013 via de

hun eigen winnaar, die De Inktaap krijgt.

Petry, winnaar van De Inktaap 2012

website www.inktaap.org. Hier kunt

Scholieren uit de tweede fase in Nederland,

u ook tips uitwisselen, recensies

van de hoogste graad van het secundair

’De diepte waarop je de gedachten en redenerin-

opzoeken en informatie vinden over

onderwijs in Vlaanderen en van havo/vwo

gen volgt van de hoofdpersonen brengt je tot op

optredens van auteurs. Voor leerlin-

en de kweekscholen in Suriname en Curaçao

een niveau dat je je gaat afvragen wie er nou

gen is er een forum waar zij uitge-

kunnen zich inschrijven in schoolverband. Per

eigenlijk gek is, zij of de rest?’

breid kunnen discussiëren over de

school wordt een schooljury geformeerd, die

gelezen boeken. Daarnaast zijn er

vijf maanden de tijd krijgt om de drie boeken

‘Petry stijgt boven de andere genomineerden uit

regelmatig leuke wedstrijden met

te lezen en te beoordelen en een stem uit te

wat betreft de vernieuwende, interessante vertel-

aantrekkelijke prijzen te vinden.

brengen. Op de feestelijke slotdag van De

structuur, de kunst waarmee er psychologische

Alle juryleden en hun begeleiders

Inktaap wordt dé literaire jongerenprijs van

diepgang en aannemelijkheid wordt gegeven aan

worden uitgenodigd op de feestelijke

het Nederlandse taalgebied uitgereikt. In

een gruwelijke daad, en bovenal wat betreft stijl.’

ontmoetingsdag in maart met als

2012 namen 130 scholen uit Nederland,

hoogtepunt de uitreiking van De

Vlaanderen, Suriname en Curaçao deel aan

Inktaap 2013.

de elfde editie. De Inktaap 2012 ging naar

‘De maagd Marino is een verhaal waarin emotie schuilt in de donkere hoeken, achter de daden.’

De maagd Marino van Yves Petry (winnaar Libris Literatuur Prijs 2011).

H AVO 5 - V W O 5 | 6

19

20

Lees mij!

MEER INFORMATIE Viewpoint Productions Cruquiusweg 111 C1 1019 AG Amsterdam Telefoon (020) 636 36 78 www.leesmij.nu

L i t e ra t u u r o p h e t w e b

De website Lees mij! helpt de overstap van jeugd- naar

Lees mij! en de canon

Literaire hangplek Lees mij! presenteert literatuur op een manier die aansluit bij de leefwereld

volwassen literatuur te vergemakkelijken. In prikkelende

van jongeren: via internet en filmpjes.

filmpjes worden leerlingen verleid tot het lezen van een roman die zij kunnen opnemen op hun literatuurlijst; voor

‘Lieve Anne, Je hebt me zoveel

Lees mij! is een inspirerende combinatie

docenten is het een plezierig hulpmiddel om hun lessen te

verteld, ik schrijf je nu maar

van een website, korte video’s en lite-

ondersteunen. De website kan tijdens de literatuurlessen

eens terug. Ik fiets vaak langs

raire activiteiten, die leerlingen uit de

worden getoond, bijvoorbeeld via het smartboard. U kunt

het Achterhuis en steeds denk

bovenbouw van havo en vwo prikkelt

webpagina’s gebruiken bij de behandeling van specifieke

ik dat ik je op straat zie. Het

om te gaan lezen.

titels of auteurs, of aanhaken bij literaire activiteiten als

voelt alsof ik de brieven van

de Boekenweek en Nederland Leest. Alle gebruiksmoge-

een oude vriendin heb gele-

lijkheden staan overzichtelijk omschreven op de docen-

zen.’ Met die woorden begint

daklijst van zijn huis terwijl hij voorleest uit

tenportal: docenten.leesmij.nu.

het Leesmij!-filmpje, waarin

Het leven is verschrikkulluk!. Matthijs van

een jonge Amsterdamse vrouw

Nieuwkerk en Frits Barend rennen in zwem-

een brief voorleest aan Anne

badpas over de Westermarkt. Een jonge

Frank. Deze video over Het

vrouw verknipt foto’s terwijl een voice-over

Achterhuis werd ontwikkeld

voorleest uit Twee vrouwen van Harry Mulisch.

Workshop film

Raoul de Jong flirt met de dood op de

In samenwerking met het Nederlands Instituut voor Film -

in een serie rond de historische

Leesmij.nu biedt een serie van 46 intrigeren-

educatie is een Lees mij!-lespakket ontwikkeld, een serie

canon. Ook andere filmpjes

de korte filmpjes die leerlingen uitnodigen

lessen die jongeren stimuleren om uitdrukking te geven

behandelen tijdvakken uit de

tot lezen. De boekenlijst die ten grondslag

aan hun leeservaringen en deze om te zetten in een per-

canon die aansluiten bij de

ligt aan de site bevat een gevarieerde keuze

soonlijk beeld. Het pakket kan gratis via de website wor-

website Entoen.nu, zoals een

uit de Nederlandse literatuur, van De donkere

den gedownload en sluit aan bij de kerndoelen van CKV

serie mislukte screenshots

kamer van Damokles tot Een verhaal uit de

en Nederlands. Het is mogelijk onder begeleiding van

van een acteur die indruk wil

stad Damsko. Ieder boek heeft zijn eigen

Lees mij!-filmmakers een workshop te geven en leerlin-

maken als Batavus Droog-

pagina met een korte film, een levendige

gen zelf een filmpje te laten maken naar aanleiding van

stoppel uit Multatuli’s Max

samenvatting, auteursachtergronden, geluids-

een favoriet boek. Het materiaal kan worden aangepast

Havelaar.

fragmenten, een forum en archiefmateriaal.

aan de situatie in de klas, of worden geïntegreerd in

www.entoen.nu

Alles bij elkaar bedoeld om een indruk van

lopende lessen. Resultaten uit deze lessen worden

het boek te krijgen, de sfeer te proeven en

getoond op de website en kunnen op het YouTube-kanaal

de leerling de vraag te laten stellen: Is dit

van Lees mij! worden geplaatst.

boek iets voor mij?

H AVO - V W O 1 | 2 | 3

Lees mij! In de klas

21

22

Boek en Film

MEER INFORMATIE EYE afdeling educatie IJpromenade 1,1031 KT Amsterdam Postbus 37767, 1030 BJ Amsterdam Telefoon (020) 7582360 (secretariaat educatie) email: educatie@eyefilm.nl www.filmeducatie.nl (bestellen Boek en Film-pakketten) www.moviezone.nl www.eyefilm.nl/educatie (downloaden lespakketten)

L i t e ra t u u r v e r f i l m i n g e n in de klas

23

Boek en Film

De boekverfilming neemt een belangbezochte Nederlandse speelfilms en

Film is een zeer geschikt medium om

heeft definitief zijn plaats in de bios-

literatuur te behandelen in de klas. Boek-

coop veroverd. Toch is het verfilmen

verfilmingen geven een verdieping aan de

van een boek allesbehalve eenvoudig.

literatuurles, verbinden literatuuronderwijs

Boeken komen heel anders tot ons dan

met filmeducatie en zijn tegelijkertijd een

films; een schrijver beschikt immers over

handig instrument om belangstelling voor

andere middelen dan een filmmaker.

literatuur te wekken bij leerlingen die

De lespakketten van Boek en Film bieden

minder graag lezen.

docenten een kant- en klare lesvorm

MovieZonefestival

om aandacht te besteden aan de

Regelmatig komen nieuwe Boek en Film

Stichting Lezen en EYE, het nationale filminstituut,

(on)mogelijkheden van beide media.

lespakketten en activiteiten beschikbaar.

ontwikkelen samen activiteiten en materialen

Boekverfilmingen bieden niet alleen de

In de afgelopen jaren zijn pakketten

waarin literatuureducatie, leesbevordering en

mogelijkheid om literatuuronderwijs en

rond Afblijven (2007–2008), Kruistocht

media-educatie elkaar ontmoeten. Onder de

filmeducatie te verbinden in bijvoorbeeld

in Spijkerbroek (2008–2009), Oorlogs-

naam ´Boek en Film´ is een reeks veelgebruikte

de lessen ckv, maar zijn ook geschikt

winter (2009–2010) en Pizzamaffia

lesmaterialen voor het voortgezet onderwijs

om bij leerlingen die minder graag lezen

(2011–2012) verschenen, als onderdeel

verschenen. Op de website van Eyefilm kunnen

belangstelling te wekken voor literatuur.

van de schoolvoorstellingen van Movie-

docenten kiezen uit kant- en klare lespakketten

De lespakketten bevatten een docenten-

Zone. Het MovieZonefestival is hét

op verschillende niveaus. Zo kunnen onderbouw-

handleiding, informatie en concrete

landelijke filmprogramma voor het

klassen vmbo tot vwo gebruik maken van opdrach-

opdrachten voor leerlingen en worden

voortgezet onderwijs. De MovieZone-

ten rond Oorlogswinter naar het gelijknamige

in sommige gevallen aangeboden met

films reizen gedurende het schooljaar

jeugdboek van Jan Terlouw, en kunnen boven-

dvd.

langs plaatsen door heel Nederland.

bouwklassen havo/vwo aan de slag met De Twee-

Deelnemers aan het MovieZonefestival

ling naar het boek van Tessa de Loo. Ook zijn er

Jubileumpakket

ontvangen het pakket gratis bij de

themapakketten ontwikkeld zoals ‘Boek en Film

Boek en Film bestaat tien jaar. Om het

schoolvoorstelling. De reeds versche-

Klassiekers’, waarin verschillende verfilmingen

jubileum van deze succesvolle lesmetho-

nen pakketten zijn te bestellen via

van dezelfde regisseur zijn opgenomen: Als twee

de over literatuurverfilmingen te vieren

www.filmeducatie.nl.

druppels water naar het boek De donkere kamer

biedt EYE het ‘10 jaar Boek en Film pak-

van Damokles van Willem Frederik Hermans en

ket’ aan. Kijk voor meer informatie op

De aanslag naar het gelijknamige boek van

www.eyefilm.nl/educatie.

Harry Mulisch – beide geregisseerd door Fons Rademakers.

V M B O - H AVO - V W O

rijke plaats in in de top tien van best

B o e ke n w e e k

Tom Lanoye (Boekenweekgeschenk) en Nico Dijkshoorn (Boekenweekessay) tijdens het openingsprogramma van het Boekenbal 2012

MEER INFORMATIE Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) Herengracht 166 1016 BP Amsterdam Telefoon (020) 626 34 36 Contact: klantenservice@cpnb.nl www.cpnb.nl www.boekenweek.nl (vanaf februari 2013 online)

foto chris van houts

24

H o o g t e p u n t i n h e t l i t e ra i re j a a r

25

foto rob schouten

De Boekenweek Van zaterdag 15 maart tot en met zondag 24 maart 2013 wordt de 78ste Boekenweek georganiseerd. Tijdens de Boekenweek krijgen lezers het Boekenweekgeschenk cadeau bij

aankoop van ten minste €12,50 aan Nederje je als schrijver een beetje in de buurt

landstalige boeken. Ieder jaar wordt een

van een rockster kunt wanen,’ grapte

auteur uitgenodigd een essay te schrijven over

Tijdens de Boekenweek van 2012 werd

Lanoye. Net als in andere uitzendingen

het thema van dat jaar, dat tijdens de Boeken-

vanuit de Openbare Bibliotheek Amster-

wierp hij zich op als ambassadeur van

week verkrijgbaar is in de boekwinkel. En er is

dam voor het tweede jaar Boekenweek

het boek. ‘Het geweldige aan het lezen

het Geschreven portret, een cadeau van de

Live uitgezonden, een praatprogramma

van een boek is, dat je mee kunt werken

Openbare Bibliotheken aan hun leden ter gele-

voor scholieren. Aan tafel zaten leerlin-

– zelf. Als lezer zeg je tegen een schrij-

genheid van de Boekenweek. Het portret is

gen van het St-Gregorius College in

ver en omgekeerd: verleen uw verbeel-

geheel gewijd aan de auteur van het Boeken-

Utrecht. Zij spraken met Philip Huff over

ding aan mij. Je mag het allemaal bijeen

weekgeschenk en zijn werk en bevat boven-

zijn roman Dagen van gras. Leerlingen

fantaseren op basis van woorden. Dat

dien een prijsvraag met aantrekkelijke prijzen.

in het land konden mee discussiëren

mag nergens anders, niet in clips, niet

via Twitter. Voorafgaand aan de uitzen-

in films. Als je dat doet dan beleef je

Dankzij het Boekenweekgeschenk en de speci-

ding hadden duizend leerlingen Dagen

iets wat je nergens anders kunt beleven.’

aal ontwikkelde scholierenwebsite is de Boe-

van gras gelezen en opdrachten gemaakt

Voor de minister van onderwijs had

kenweek een goede aanleiding om jongeren

waarmee ze het boek helemaal in de

Lanoye een aanbeveling om de ontle-

kennis te laten maken met volwassenenlitera-

vingers kregen. Sommigen van hen had-

zing te lijf te gaan: ‘Als ik minister van

tuur. De website bevat naast boekfragmenten

den zelfs een filmpje gemaakt van hun

onderwijs zou zijn, zou ik het literatuur-

die aansluiten bij het thema een veelheid aan

favoriete fragment uit de roman van

onderwijs verbieden. Ik zou iedere dag

audiovisueel materiaal, vragen en opdrachten

Huff.

herhalen: je mag geen Herman Brussel-

en themalijsten. Wie liever met papier werkt

Via Skype was er ook contact met de

mans lezen, je mag geen Jan Wolkers

kan een groot deel van de teksten downloaden.

schrijver van het Boekenweekgeschenk,

lezen. Dan zou je zien hoeveel meer

Ook dit jaar zullen diverse bibliotheken, culture-

Tom Lanoye, die tijdens de Boekenweek

mensen het boek zouden ontdekken.’

le instellingen en boekhandels literaire activitei-

in een auto met chauffeur door het land

Meedoen met Boekenweek Live 2013?

ten organiseren die u met uw leerlingen kunt

werd gereden. ‘Het is de enige keer dat

Stuur een e-mail naar boekenweek@cpnb.nl

bijwonen. In februari zijn de lessuggesties bij de Boekenweek 2013 gratis te downloaden.

H AVO - V W O 4 | 5

Boekenweek Live

Nederland Leest

MEER INFORMATIE Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) Herengracht 166 1016 BP Amsterdam Telefoon (020) 626 34 36 Contact: klantenservice@cpnb.nl www.cpnb.nl www.nederlandleest.nl

foto jutka rona

26

De donkere kamer van Damokles

27

Nederland Leest W.F. Hermans Tijdens de campagne Nederland Leest worden Nederlanders uitgenodigd om met

De schrijver

elkaar in discussie te gaan over één boek.

Komend najaar staat de beroemde en verfilmde verzetsroman van Willem Frederik

De donkere kamer van Damokles is het verhaal van sigarenhandelaar Osewoudt die in de Tweede Wereld-

Willem Frederik Hermans

Hermans, De donkere kamer van Damokles

oorlog voor zijn dubbelganger, de verzetsman Dorbeck,

(1921–1995) groeide op in een

(1958), centraal.

gewillig opdrachten uitvoert. Na de bezetting wordt hij

Amsterdams onderwijzersgezin.

gekwalificeerd als landverrader, want Dorbeck lijkt niet

Hij studeerde fysische geografie

Nederland Leest is gemodelleerd naar de

te bestaan. Heeft Osewoudt hem verzonnen? In zijn

en werd lector aan de Universiteit

Amerikaanse campagne One Book, One City

roman komen Hermans’ centrale thema’s op geraffi-

van Groningen waar hij in 1973,

en beleeft dit jaar de zevende editie. Vorig jaar

neerde en uiterst beklemmende wijze aan bod: angst,

na interne problemen, weer ver-

stond Het leven is vurrukkulluk van Remco

dreiging en verraad, ongrijpbaarheid van de werkelijk-

trok. Hermans was redacteur van

Campert centraal. Daarvoor waren dat De grote

heid en onkenbaarheid van de ander.

de tijdschriften Criterium en

zaal van Jacoba van Velde (2010), Oeroeg van

Podium. In 1957 weigerde Her-

Hella S. Haasse (2009), Twee vrouwen van

Nederland Leest in de klas

mans de Prijs van de Stichting

Harry Mulisch (2008), De gelukkige klas van

Nederland Leest is een campagne die de discussie over

Kunstenaarsverzet 1942–1945

Theo Thijssen (2007) en Dubbelspel van Frank

literatuur wil bevorderen. U kunt met uw klas meedoen

en in 1971 de P.C. Hooftprijs voor

Martinus Arion (2006). Philip Freriks is ambas-

aan het openbare debat. Tot juni 2012 zijn de Neder-

zijn gehele oeuvre. Hij vestigde

sadeur van Nederland Leest.

land Leest-boeken te bestellen bij de openbare biblio-

zich in Parijs en later in Brussel

Nederland Leest is een initiatief van de CPNB,

theek bestellen voor leerlingen in de bovenbouw van

en werkte daar aan zijn omvang-

in samenwerking met de Vereniging Openbare

havo en vwo. Rond Nederland Leest worden door

rijke oeuvre, waarvan titels als

Bibliotheken. U kunt aan deze landelijke lees-

Stichting Lezen leesbevorderende activiteiten georgani-

De tranen der acacia’s (1949),

bevorderingcampagne meedoen door het boek

seerd, meestal in de vorm van een speciale scholieren-

Paranoia (1953), De donkere

in de klas te lezen en er met uw leerlingen over

website met vragen en opdrachten. In 2012 zal voor de

kamer van Damokles en Nooit

te praten. Ook is het mogelijk om aan te sluiten

tweede maal in samenwerking met Stichting CPNB

meer slapen (1966) tot de klas-

bij activiteiten die openbare bibliotheken orga-

Nederland Leest Live worden georganiseerd, met een-

siekers van de twintigste-eeuwse

niseren, zoals discussiemiddagen. Nederland

zelfde opzet als Boekenweek Live. Meer informatie

literatuur behoren.

Leest vindt plaats van donderdag 1 t/m vrijdag

vindt u op www.nederlandleest.nl en www.cpnb.nl/vak-

www.nederlandleest.nl

30 november 2012.

informatie onder het kopje voortgezet onderwijs.

H AVO - V W O 4

Het boek

28

Read2Me! MEER INFORMATIE Cubiss Postbus 90114 5000 LA Tilburg Telefoon (013) 4656119 Contactpersoon: Marijke Trienekens www.cubiss.nl

B r u g k l a s s e rs l e z e n v o o r Read2Me!

De eerste landelijke finale van

woorden samenvatten hoe jij leest,’

Read2Me!, de voorleeswedstrijd voor

zegt jurylid en actrice Fatma Genç

brugklassers, stond in het teken van

(bekend van SpangaS). ‘Adrenaline en

Dit jaar vond de eerste landelijke finale

geschiedenis. In de Openbare Biblio-

kracht.’ Ook Bo Baas, kampioen van Zuid-

plaats van Read2Me!, de voorleeswed-

theek Amsterdam verzamelden zich

Holland, moet het hebben van gebaren

strijd voor leerlingen in de brugklas. In

de kampioenen van acht provincies

en theater. Ze leest voor uit Bommen

deze wedstrijd lezen leerlingen elkaar

om te strijden om de titel Voorlees-

op ons huis van Martine Letterie en

voor uit boeken die meedoen in de

kampioen van Nederland.

gooit daarbij een flinke portie drama

Jonge Jury, of uit andere jeugdboeken.

in de strijd. ‘Luchtalarm,’ krijst ze met

De voorleeswedstrijd voor brugklassers,

‘Soms zakte ik helemaal achteruit van

schelle stem. ‘Je emoties waren heel

die ooit begon in Noord-Brabant, is

jullie verhalen, ik wilde gewoon horen

overtuigend,’ zegt Fatma Genç prijzend.

intussen uitgewaaierd naar acht provin-

hoe het verder ging. Respect!’ zegt

‘Jouw voorleestechniek is zo goed dat

cies: Noord-Brabant, Noord- en Zuid-

presentator Nadia Palesa Poeschmann

het een complete voorstelling wordt.’

Holland, Friesland, Utrecht, Zeeland,

gejoeld, de spanning zit er goed in.

ingetogen

scholen uit het werkgebied van een

Acht schoolklassen hebben zich verza-

Jolijn Tuenter uit Silvolde leest juist

bibliotheek selecteren ieder hun beste

meld in het Theater van ’t Woord om

ingetogen voor. Zij heeft gekozen voor

voorlezer, de winnaars strijden vervol-

hun klasgenoten aan te moedigen met

een bloederig fragment uit De rode wolf

gens tegen elkaar in de bibliotheekron-

yells en spandoeken. De provinciale

van Simone van der Vlugt. Als ze vertelt

de. Daarna volgen er wedstrijden op

kampioenen hebben elk vijf minuten

hoe de Romeinse verkenner Rufus in het

provinciaal niveau en een landelijke

om zich te presenteren, iets over het

Hercynische Woud uitgepikte lijken aan

finale. Het tijdpad is als volgt: de

boek te vertellen en hun fragment voor

een boom ziet hangen, kun je een speld

wedstrijden op schoolniveau worden

te lezen. Daarna geeft de vakjury

horen vallen. ‘Alles in de presentatie

doorgaans in januari georganiseerd,

onder voorzitterschap van schrijfster

van Jolijn klopte, ze was zeer betrokken

de bibliotheekrondes vinden plaats in

Caja Cazemier gelijk een reactie.

bij het verhaal en wist de luisteraar in

februari, de provinciale finales zijn in

het verhaal te trekken,’ zegt de vakjury

maart en de landelijke finale is in april.

adrenaline en kracht

tijdens de prijsuitreiking. ‘Daarom wordt

De doelgroep is de brugklas vmbo/havo/

Liselotte Schipper, de kampioen van

Jolijn Voorleeskampioen van Nederland.’

vwo; er wordt geen onderscheid op

Noord-Holland, leest met harde klem-

De prijs is een Boekenbon en een

basis van niveau gemaakt.

tonen een fragment voor uit De veen-

klassenbezoek van een schrijver naar

heks van Bart Römer, waarin een beer

keuze. Plus een stevig applaus van de

met scherpe klauwen grommend en

zaal en een zelfgemaakte Read2Me!-

snuivend dichterbij komt. ‘Ik kan in twee

taart van haar trotse docent.

www.read2mevoorleeswedstrijd.nl

V M B O - H AVO - V W O 1

Flevoland en Gelderland. Deelnemende

enthousiast. Door de zaal wordt luid

foto’s jørgen koopmanschap

29

30

Po ë z i e p ro j e c t e n – H e t Po ë z i e p a l e i s

MEER INFORMATIE Stichting Poëziepaleis Postbus 41015 9701 CA Groningen Telefoon (050) 313 84 33 Contactpersoon: Inge Kappert www.poeziepaleis.nl info@poeziepaleis.nl

31

Wat is het Poëziepaleis?

Doe Maar Dicht Maar

Het Poëziepaleis biedt een platform waarop kinderen en jongeren kunnen kennismaken met poëzie en zich

Middelbare scholieren met dichter-

kunnen uiten en ontplooien in de dichtkunst. Het

lijke ambities kunnen meedoen aan

Poëziepaleis organiseert dichtwedstrijden, verzorgt

Doe Maar Dicht Maar, de landelijke

workshops en masterclasses, produceert lesmateriaal

dichtwedstrijd voor leerlingen in het

en coacht jonge dichters.

voortgezet onderwijs. Deze dichtwedstrijd van het Poëziepaleis is

Dichter bij 4 mei

een kweekvijver voor jong dichttalent.

Elk jaar organiseert het Poëziepaleis

vindt dit jaar voor de 28ste keer plaats.

in samenwerking met het Nationaal

Jongeren tussen 12 tot 19 jaar van alle

Comité 4 en 5 mei een regionale

middelbare scholen in België en Neder-

dichtwedstrijd voor jongeren rond het

land kunnen maximaal drie gedichten

thema herdenken. De winnaar mag

insturen voor 1 februari 2013, via de

zijn of haar gedicht voordragen tij-

website www.poeziepaleis.nl. Een vak-

dens de Nationale Herdenking op de

jury en een jongerenjury beoordelen de

Dam. Drie andere jongeren mogen

inzendingen en kiezen tien finalisten.

Jonge Dichter des Vaderlands

hun gedicht voordragen tijdens de

De honderd beste gedichten krijgen een

Op 2 juni wordt tijdens het Doe Maar Dicht Maar

herdenkingen in de voormalige kam-

plekje in de jaarlijkse dichtbundel, die

Festival bekendgemaakt wie de Jonge Dichter des

pen Amersfoort, Vught en Westerbork.

wordt gepresenteerd tijdens het Doe

Vaderlands gaat worden. Vorig jaar konden jonge

Dichter bij 4 mei vindt ieder jaar plaats

Maar Dicht Maar Poëziefestival in Gro-

poëzie- en podiumtalenten tussen de 16 en 18 jaar

in een andere provincie. Het afgelopen

ningen dat plaatsvindt in het voorjaar

zich kandidaat stellen. Na een masterclass-weekend

jaar was dat Noord-Brabant; de pro-

van 2013. Tijdens dit feestelijke poëzie-

voor de 15 beste deelnemers, nomineerde de jury

vincie voor het komend schooljaar is

festival worden workshops en andere

drie finalisten. Zij maakten een eigen poëzieclip

nog niet bekend. Jongeren tussen 15

activiteiten georganiseerd. ’s Avonds

waarop jongeren hun stem konden uitbrengen. De

en 19 jaar, die wonen in de wedstrijd-

staan de winnaars van de wedstrijd

JDDV wordt aangesteld voor een periode van twee

provincie, kunnen hun gedicht voor

centraal in een dynamisch programma

jaar, schrijft gedichten bij belangrijke gebeurtenis-

1 februari 2013 insturen naar

met muziek en optredens van professio-

sen en treedt op tijdens de grote poëziefestivals.

4mei@poeziepaleis.nl.

nele dichters.

V M B O - H AVO - V W O 1 | 2 | 3

De dichtwedstrijd Doe Maar Dicht Maar

Po ë z i e p ro j e c t e n – S c h o o l d e r Po ë z i e

MEER INFORMATIE School der Poëzie Postbus 11755 1001 GT Amsterdam Telefoon (020) 3307817 www.schoolderpoëzie.nl www.versgedicht.nl Prijs PoëzieRevue:

€ 12,00 per deelnemer

School der Poëzie School der Poëzie is een organisatie die landelijk opereert op het gebied van poëzieprojecten voor kinderen en jongeren.

School der Poëzie heeft een werkwijze ontwikkeld, waarmee op middelbare scholen kan worden gewerkt – van vmbo tot en met vwo. Jongeren maken daarin niet alleen kennis met het lezen en schrijven van poëzie, maar ook met het luisteren naar en presenteren van poëzie aan een publiek. Jaarlijks bereikt School der Poëzie ruim 13.000 kinderen, jongeren en volwassenen met intensieve en kwalitatieve projecten.

foto’s barak oserovitz

32

Gedichtendag en PoëzieRevue

33

De PoëzieRevues van School der Poëzie

PoëzieRevue

De standaard PoëzieRevue draait om de canon

In een PoëzieRevue presenteren jongeren

van Nederlandstalige Poëzie. Er wordt gewerkt

hun eigen gedichten tijdens een theater-

met de bundel Ik loop op wolken van verbeel-

programma. Dit trekt altijd volle zalen

ding, waarin een selectie is gemaakt van hoog-

en biedt de bezoekers een inspirerende

waardige poëzie uit het Nederlands taalgebied.

show met diverse kunstdisciplines in een lokaal theater.

De LandkofferRevue is geïnspireerd op herinneringen. Naast het lezen en schrijven van gedich-

School der Poëzie zorgt voor een professio-

ten geven jongeren hun eigen werk beeldend

nele entourage: licht, geluid, decor en bege-

vorm – in een zogeheten ‘landkoffer’.

leidende acts. Dit biedt jongeren – waarvan bezocht – een unieke ervaring in een hoog-

Gedichtendag

mingen in de poëzie. Op verzoek worden ook

waardig programma, waarvan ze zelf deel

Gedichtendag is hét poëziefeest van Neder-

PoëzieRevues gewijd aan een specifiek thema

uitmaken. Het geheel is te volgen op een

land en Vlaanderen waarbij op de laatste

uit de poëzie, bijvoorbeeld Middeleeuwse poëzie,

videoscherm, de optredens worden muzi-

donderdag van januari de poëzie een dag

Dada of een stroming zoals de Vijftigers.

kaal omlijst door gelauwerde musici, de

lang in het zonnetje wordt gezet. Een belang-

presentatie is in handen van bekende

rijk onderdeel van Gedichtendag zijn de acti-

De VersRevue is een jaarlijks project rond de voor

namen. De voordrachten van leerlingen

viteiten die door heel Nederland en Vlaande-

de prestigieuze VSBPoëzieprijs genomineerde

worden afgewisseld met optredens van

ren worden georganiseerd door scholen,

dichters en hun werk. In een achttal voorrondes

professionele dichters, muzikanten, acteurs,

bibliotheken, culturele instellingen en parti-

strijden jongeren uit heel Nederland met zelf-

dansers, rappers, vj’s en andere performers.

culieren. De editie van 2012 was een groot

geschreven gedichten; ter afsluiting is er een

Een deskundige jury beoordeelt de prestaties.

succes. De digitale lessuggesties voor scho-

uitgebreide slotmanifestatie in Amsterdam.

Zo slecht de Revue voor velen de drempel

len in het basis- en het voortgezet onderwijs

naar poëzie en cultuur. Een PoëzieRevue is

werden 70.000 keer opgehaald. De Gedich-

De Y’PoetryRevue is een tweejaarlijks inter -

geschikt voor 150 tot 400 deelnemers; alle

tendagbundel Half in de zee van Joke van

nationaal traject rond internationale poëzie

deelnemers lezen poëzie en schrijven onder

Leeuwen werd goed besproken en massaal

met voorrondes in verschillende steden in het

begeleiding van docenten een gedicht.

aangeschaft. De lessuggesties rond het thema

buitenland.

van Gedichtendag 2013 kunt u in januari downloaden via www.gedichtendag.org.

V M B O - H AVO - V W O 1 | 2 | 3

sommigen nooit eerder een theater hebben De ThemaRevue gaat in op verschillende stro-

34

B a z a r, V r i j L e z e n e n L e e s d o k

Bazar Met Bazar lezen vmbo-leerlingen jeugdboeken en strips in de klas, werken ze met kranten en tijdschriften of komt er een schrijver langs op school.

Bazar brengt leerlingen in de mediatheek, de bibliotheek en zelfs in het theater of de bioscoop.

Bazar is een programma voor het vmbo waarmee leesbevordering een vast onderdeel wordt van het onderwijs. Het biedt onderdelen voor alle vier de leerjaren van het vmbo; per leerjaar stelt u zelf de gewenste mix samen. Docenten ervaren het werken met Bazar als een aangename afwisseling en verrijking van hun lesmethode. Bovendien sluit de pragmatische aanpak van Bazar goed aan bij de foto jørgen koopmanschap

VMBO 1 | 2 | 3 | 4

interesses van vmbo-leerlingen. Gemiddeld werken de leerlingen een tot twee uur in de week aan één Bazarproject. U beslist zelf welke projecten u wilt opnemen en hoeveel. Bazar maakt dat uw leerlingen slagvaardig bezig zijn door boeken, kranten en tijdschriften te lezen of een verhaal te schrijven.

Bovendien leren leerlingen hoe ze informatie kunnen opzoeken én vinden.

MEER INFORMATIE

Ondersteuning om Bazar in

CED-Groep

uw lessen in te voeren, ont-

Postbus 8639

vangt u via handleidingen en

3009 AP Rotterdam

tips op de website. De ced-

Telefoon (010) 407 15 99

Groep kan ondersteunende

Contactpersoon: Ed Olijkan

workshops voor docenten

www.bazarweb.nl

verzorgen.

L e e s o n d e rs t e u n i n g o p s c h o o l

35

Vrij Lezen

Leesdok

In het schoolbrede project Vrij Lezen is leesplezier

Leesdok is ontwikkeld vanuit de behoefte van docenten

het sleutelwoord. Als leerlingen lezen leuk gaan

om de leestijd efficiënter te gebruiken en meer grip op

vinden, raken zij gemotiveerd om meer leeskilome-

de leesontwikkeling te krijgen. In dit systeem werken

ters te maken. Niet alleen is dat een stimulans

docenten en leerlingen samen aan de leesontwikkeling.

voor hun leesvaardigheid, het draagt ook bij aan achtergrondkennis en woordenschat.

Leesdok biedt een doorlopende leerlijn voor lezen, waarbij

Vrij Lezen bestaat uit een vijfstappenplan waarmee

lezen en leesattitude. De leerling bouwt een leesportfolio

schoolbreed kan worden ingezet op betere leesvaar-

op (Leesdok), waarbij het ontwikkelen van leesplezier en

digheid. Belangrijk is, dat u als deelnemende school

het maken van leeskilometers (op het goede niveau) voor-

voldoende tijd vrijmaakt voor vrij lezen en dient te

op staan. Een belangrijke component van Leesdok is dat

zorgen voor rust tijdens de leesmomenten. Dat kan

de docent gesprekken voert met de leerling over zijn of

bijvoorbeeld door drie maal per week een half uur in

haar leesontwikkeling. Door die motiverende gesprekken

te roosteren, waarop de hele school tegelijkertijd

krijgen leerlingen meer grip op hun leesontwikkeling en

leest – van brugklassers tot eindexamenleerlingen,

wordt vooruitgang zichtbaar. Voor elk leesniveau biedt

van de conciërge tot en met de rector. Een van de uit-

Leesdok een niveaukaart, waarop beschreven staat wat

gangspunten is dat leerlingen het leuk moeten vinden

er van de leerling wordt verwacht op het gebied van lees-

om te lezen. Daarom helpt de leerkracht of media-

houding, kennis en

thecaris actief mee om lectuur te zoeken die hen

vaardigheden. Lees-

MEER INFORMATIE

interesseert. Ter ondersteuning van Vrij Lezen is een

dok kan het beste op

CED-Groep

brochure ontwikkeld en een film. Op de website van

een vast leesuur per

Postbus 8639

cps is het artikel

week worden inge-

3009 AP Rotterdam

Beter lezen in vijf

MEER INFORMATIE

roosterd. Voor dit uur

Telefoon (010) 407 15 99

stappen vrij te

CPS

heeft de ced-Groep

Contactpersoon: Mirjam de Bruijne

downloaden.

Plotterweg 30

een format ontwik-

en Regine Bots

Daarin wordt inge-

3821 BB Amersfoort

keld. Leesdok kan

www.leesdok.nl

gaan op de filoso-

Telefoon (033) 453 43 43

zowel in de onder-

Prijs: de materialen zijn te

fie en methodiek

Contactpersoon: Lucia Fiori

bouw als in de boven-

verkrijgen in combinatie met

van Vrij Lezen.

www.cps.nl

bouw worden ingezet.

een training

V M B O - H AVO - V W O

zowel aandacht is voor leesvaardigheid als voor belevend

Evenementen en nascholing

foto’s sjoerd van der hucht

36

37

DE DAG VAN HET LITERATUUR ONDERWIJS

HET SCHOOLVAK NEDERLANDS

literair evenement voor scholieren uit de

De Dag van het Literatuuronderwijs

Vlaanderen ontmoeten elkaar ieder jaar

tweede fase. Op dit festival maken zo’n

is een tweejaarlijks symposium voor

tijdens Het Schoolvak Nederlands (hsn).

dertig Nederlandstalige schrijvers en een

iedereen die zich bezighoudt met litera-

Dit jaar vindt de 26ste editie van deze

groot aantal cabaretiers, filmsterren en

tuureducatie, zoals docenten Neder-

conferentie plaats op vrijdag 16 en zater-

artiesten hun opwachting. Zij presente-

lands, docenten moderne vreemde

dag 17 november 2012 in Brugge.

ren zich via voorleessessies, interviews

talen en professioneel geïnteresseerden.

De conferenties zijn uitgegroeid tot een

en talkshows. Daarnaast vinden er ckv-

Het doel is gerichte (praktische) infor-

onmisbaar forum voor al degenen die

activiteiten plaats, zoals het vertonen van

matie aan te reiken en de mogelijkheid

zich bij de ontwikkelingen in het onder-

verfilmde literatuur, kleinkunstoptredens,

bieden tot uitwisseling met vakgenoten

wijs Nederlands betrokken voelen. Tijdens

exposities en toneel. Ook is er een info-

en collega’s. In het aantrekkelijke en

de komende conferentie zullen alle leer-

markt waar uitgeverijen en organisaties

inspirerende programma komen actuele

omgevingen aan bod komen waarin

zich presenteren. Door het festivalkarak-

onderwerpen die in het (literatuur)-

Nederlands geleerd wordt: van basis-

onderwijs spelen aan de orde. Een

school, secundair onderwijs (voortgezet

groot aantal schrijvers werkt mee aan

onderwijs) tot hogeschool en lerarenop-

de lezingen en workshops. De Dag van

leiding. Naar verwachting staan er weer

het Literatuuronderwijs vindt plaats op

een tachtig workshops, lezingen en

29 november 2012 in de Doelen te Rot-

andere activiteiten op het programma.

leren jongeren een eigen keuze te maken uit het grote boekenaanbod. Daarbij speelt het directe contact met auteurs een belangrijke rol. De Dag van de Literatuur is een tweejaarlijks evenement; de volgende editie vindt plaats op donderdag 14 maart 2013 in De Doelen in Rotterdam.

De Dag van het Literatuuronderwijs wordt georganiseerd door Passionate Bulkboek. www.dagvandeliteratuur.nl

terdam. Het symposium kost € 169,(incl. btw), inclusief lunch en Handboek Literatuuronderwijs 2012–2013.

De Dag van het Literatuuronderwijs wordt georganiseerd door Passionate Bulkboek. www.dagvanhetliteratuuronderwijs.nl

Docenten Nederlands uit Nederland en

De hsn-conferenties zijn het resultaat van nauwe samenwerking van alle Nederlandse en Vlaamse verenigingen van leraren/docenten en didactici Nederlands en worden ondersteund door de Nederlandse Taalunie en Stichting Lezen. www.hsn.ugent.be

DOCENTEN

ter en de diversiteit van het programma

H AVO - V W O 4 | 5 | 6

De Dag van de Literatuur is een groots

DOCENTEN

DE DAG VAN DE LITERATUUR

Leesplan

38

Leesplan eenvoudig om een gerichte keus te maken uit het activiteitenaanbod op het gebied van leesbeleid. Met Leesplan stippelt u zelf een gestructureerd toekomstplan uit. Zo maakt u van uw

foto jørgen koopmanschap

Leesplan maakt het voor onderwijsinstellingen

Leesplan voor havo/vwo Motiverende leeservaringen zijn ook voor leerlingen op havo en vwo voorwaarden voor een positieve leesattitude.

leerlingen leesvaardige en gemotiveerde lezers.

Fictie- en literatuuronderwijs staan in het teken van leesplezier en literaire

U bent lees- of taalcoördinator in het voortgezet onderwijs en u wilt graag ondersteuning bij de opstellen van een degelijk leesbeleid voor de toekomst. Leesplan.nl kan u daarbij

Leesplan in het vmbo

V M B O - H AVO - V W O

helpen. Door het invullen van een serie vragen,

competentie. Dit zijn culturele uitgangspunten die niet zozeer aan leren lezen zijn gekoppeld. Er zijn dan ook aparte kerndoelen en eindtermen en literatuur in de bovenbouw. In de doorgaande

waarin u uw visie op leesbeleid, uw doelstellin-

Op het vmbo lopen de leesniveaus

leeslijn op havo en vwo is kennismaken

gen, uw budget en lange termijnplannen ver-

van de leerlingen sterk uiteen. Dat

met een gevarieerd aanbod van jeugd-

woordt, stelt u zelf een Leesplan samen. Hier-

geldt ook voor belangstelling en moti-

en volwassenenliteratuur essentieel.

mee kunt u schoolbreed inzetten op structurele

vatie voor lezen. Consequentie daarvan

Door het lezen van boeken en de reflec-

versterking van de leesbevordering en aan de

is dat docenten rekening moeten hou-

tie daarop vormen de leerlingen eigen

verbetering van het lees- en literatuuronderwijs.

den met de literaire competentie van

voorkeuren en een eigen smaak. Deze

De som van ‘Mijn Leesplan’ leidt tot een over-

de leerling op individueel niveau.

vormen de basis voor literaire competen-

zicht van alle leesactiviteiten die er in een maand

Tegemoetkomen aan de persoonlijke

tie en een positieve leesattitude.

of een jaar, gaan gebeuren. Voorbeelden van

belangstelling en uitbreiding van de

U leest hierover meer op www.leesplan.nl

structurele maatregelen zijn: lesuren speciaal

belevingswereld zijn hier de uitgangs-

/achtergonden/doelen.

bedoeld voor lezen; regelmatig (interactief )

punten. Leesbevordering in het vmbo

voorlezen; boekenkringen en boekbesprekingen;

moet in het teken staan van zoveel

MEER INFORMATIE

bibliotheekbezoek. Losse leesbevorderende pro-

mogelijk positieve ervaringen met

Stichting Lezen

jecten, zoals De Jonge Jury, De Inktaap en de

boeken, verhalen en gedichten, zodat

Nieuwe Prinsengracht 89

Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs, passen door

de leerling ontdekt dat lezen plezierig,

1018 VR Amsterdam

middel van het leesplan in een groter geheel.

belangrijk en leerzaam kan zijn.

Telefoon (020) 623 05 66 Contactpersonen: Agnes van Montfoort, Roos Wolters www.leesplan.nl

L e e s m o n i t o r. n u

39

Leesmonitor

Opvallende leescijfers

Hoe scoren Nederlandse scholieren op het gebied van leesvaardigheid? Hoe waarderen zij boeken in vergelijking met andere

Tieners lezen minder dan ouderen. In

dan jongens op deze leeftijden. In Neder-

media? En welke factoren bepalen hun

vergelijking met een jongere tussen de

land is het verschil kleiner, maar even-

literatuurkeuze?

12 en 19 jaar (1,5 uur per week), besteedt

eens significant. Meisjes lopen onge-

een 65-plusser in 2005 (7,5 uur per

veer een half vaardigheidsniveau ofwel

Wie op de hoogte wil blijven van actueel

week) ongeveer vijf keer zoveel tijd aan

één heel schooljaar voor op de jongens.

onderzoek op het gebied leesbevordering en leesbeleid, kan terecht op Leesmonitor.nu,

gedrukte media. Het leeftijdsverschil is het grootst voor het lezen van kranten,

Nederlandse leerlingen beleven weinig

de website van het kennis- en expertisecen-

gevolgd door boeken en tijdschriften.

plezier aan lezen in vergelijking met

trum leesbevordering en literatuureducatie van

leeftijdsgenoten in het buitenland.

Stichting Lezen. Op Leesmonitor worden inzich-

De laaggeletterdheid in Nederland ver-

Nederland bungelt helemaal onderaan

ten uit onderzoek, of dat nu wetenschappelijk,

toont met één op de zeven tieners en

de lijst van 65 onderzochte landen.

toegepast of marktonderzoek is, vertaald naar

één op de tien volwassenen een stabiel

Bijna de helft van de Nederlandse vijf-

artikelen en nieuwsberichten. De website is

niveau. Laaggeletterden zijn vooral te

tienjarigen geeft aan nooit voor hun

bedoeld voor een breed publiek: van interme-

vinden onder leerlingen in de laagste

plezier te lezen, tegen 37% internatio-

diairs, zoals bibliothecarissen die zich bezig-

onderwijsniveaus, lager opgeleiden en

naal. En dat terwijl een positieve hou-

houden met leesbevordering, docenten op de

werklozen. Het percentage vijftienjarige

ding ten opzichte van lezen belangrijk

middelbare school, die verantwoordelijk zijn

laaggeletterden in Nederland steeg van

is voor de leesvaardigheid.

voor het lees- en literatuuronderwijs, tot jour-

daalde naar 14,3% in 2009, tegenover

De gepresenteerde resultaten zijn terug

verkopers.

een internationaal gemiddelde van 17,7%.

te vinden op leesmonitor.nu en in het inter-

De artikelen op Leesmonitor.nu zijn onderver-

nationale leesvaardigheidsonderzoek PISA

deeld in vijf thema’s die de belangrijkste aan-

Meisjes hebben een hogere leesvaar-

(Programme for International Student Assess-

dachtsgebieden binnen de leesbevordering en

digheid dan jongens, en autochtonen

ment) dat de praktische kennis en vaardig-

de literatuureducatie vertegenwoordigen,

presteren beter dan allochtonen. Uit

heden van vijftienjarige scholieren in het

namelijk leestijd, leesmotivatie, leesvaardig-

internationaal onderzoek (pisa) blijkt

voortgezet onderwijs onderzoekt in een

heid, literaire competentie en digitalisering.

dat zowel vijftienjarige als tienjarige

groot aantal landen. De volledige resultaten

Daarnaast is er een sectie met algemeen

meisjes significant betere lezers zijn

vindt u op www.pisa.nl

onderzoek en cijfers.

DOCENTEN

nalisten, beleidsmakers, uitgeverijen en boek-

11,5% in 2003 naar 15,1% in 2006 en

40

Onderzoek

Wi e v r i j l e e s t , s c o o r t b e t e r Wie veel leest en met plezier, scoort

13% van basisscholieren in de midden-

studies in een meta-analyse even goed

beter op school. Uit onderzoek blijkt

bouw, 19% van basisscholieren in de

of zelfs beter op tekstbegrip dan kinde-

zelfs dat leerlingen die op school vrij

bovenbouw en middelbare scholieren

ren die dit op school niet doen. Het

lezen uit een boek naar eigen keuze,

in de onderbouw, 30% van middelbare

gunstige effect van vrij lezen wordt

zonder daarbij gehinderd te worden

scholieren in de hogere klassen en 34%

sterker naarmate het gedurende een

door opdrachten of boekverslagen,

van studenten op hogeschool en uni-

langere periode gebeurt. Programma’s

even goed of zelfs beter scoren op

versiteit. Een kleiner oplopend effect is

die meer dan een jaar lopen, zorgen

tekstbegrip dan kinderen die dit niet

er voor leesbegrip, terwijl de percen-

vrijwel zonder uitzondering voor hogere

doen.

tages voor technische vaardigheden

scores op tekstbegrip. Vrij lezen is ook

(basisleesvaardigheid, technisch lezen,

effectief voor andere onderdelen van

Leesfrequentie en de leesvaardigheid

spelling) gelijkmatig blijven gedurende

de leesvaardigheid, zoals de ontwikke-

bij scholieren blijken elkaar over en

de schoolloopbaan. De positieve spiraal

ling van de woordenschat, grammatica

weer te beïnvloeden. Vaardige lezers

geldt dus vooral voor het begrijpend

en schrijven (Krashen, 2004).

beleven meer plezier aan het lezen van

lezen.

leesbeleid

boeken, waardoor ze vaker lezen in hun

foto shutterstock

41

vrije tijd. Dat zorgt er weer voor dat hun

leesattitude en leesfrequentie

Voor scholen is een krachtig leesbevor-

woordenschat en tekstbegrip toenemen.

Uit ander onderzoek blijkt dat een posi-

deringsbeleid dus van grote invloed op

Deze stijgende leesvaardigheid zorgt er

tieve leesattitude leidt tot een hogere

de prestaties van leerlingen. Ondersteu-

vervolgens voor dat ze regelmatiger

leesfrequentie. Middelbare scholieren

ning van leerlingen in hun literatuur-

gaan lezen. Dat is in grote lijnen de

die lezen beschouwen als een plezieri-

keuze is daarbij van groot belang.

conclusie van een meta-analyse van 99

ge activiteit lezen vaker dan scholieren

Leerlingen die meer kennis hebben van

internationale leesvaardigheidstudies

die lezen vervelend vinden. 44,6% van

het aanbod van boeken en voldoende

(Mol, 2010).

de verschillen in leesfrequentie kunnen

tijd en gelegenheid hebben om te lezen,

worden verklaard door de leesattitude

doen positievere leeservaringen op.

positieve spiraal

(Stalpers, 2007; Stokmans, 2009).

Met elk leer- en levensjaar groeit het

De positieve invloed van lezen voor het

effect en zo ontstaat een positieve spi-

plezier op de leesvaardigheid geldt niet

MEER WETEN?

raal. Het effect van lezen in de vrije tijd

alleen voor de vrije tijd. Kinderen die op

U vindt de studies waarnaar

groeit met elk leer- en levensjaar. Zo

school ‘vrij lezen’ – uit een boek naar

wordt verwezen, plus ander

verklaart het lezen van boeken 12% van

eigen keuze, en zonder opdrachten en

de woordenschat van peuters en kleuters,

boekverslagen – scoren in 51 van de 54

interessant onderzoek terug op Leesmonitor.nu

L e z e n v o o rd e l i j s t . n l

Lezen op niveau

gebreid met een zoekfunctie, samenvat-

universiteit Groningen en kwam tot stand

tingen en een blog. Leerlingen kunnen nu

met financiële steun van Stichting Lezen.

ook hun eigen boekenkast aanmaken,

De zes leesniveaus die op deze website

literaire ontwikkeling is het lezen van

waarin ze de door hen gelezen titels gemak-

worden gebruikt, komen voort uit het

het juiste boek op het juiste moment.

kelijk kunnen terugvinden. Op de docen-

onderzoek van Theo Witte (2008), Het

Lezenvoordelijst.nl ondersteunt leerlin-

tenpagina’s krijgen docenten letterkundige

oog van de meester. Een onderzoek naar

gen en docenten bij de keuze en verwer-

en didactische informatie bij een groot

de literaire ontwikkeling van havo- en

king van Nederlandse literatuur en kan

aantal boeken aangeboden. Hiermee kun-

vwo-leerlingen in de tweede fase.

een praktisch hulpmiddel zijn bij het

nen zij hun literaire kennis over de boeken

De website Lezen voor de lijst richt zich

kiezen van geschikte titels voor de

vergroten en de leerlingen naar een hoger

hoofdzakelijk op leerlingen en docenten

leeslijst.

leesniveau leiden. Ook helpt de catalogus

in de bovenbouw van het voortgezet onder-

bij het samenstellen en actualiseren van

wijs. Aan een aparte catalogus voor de

de boekencollectie op school.

onderbouw (12–15 jaar) en een uitbreiding

Een belangrijke succesfactor voor de

De website Lezenvoordelijst.nl bevat een catalogus van 200 titels die zijn ingedeeld naar zes leesniveaus; van zwakke lezers

naar Engelse, Franse, Duitse en wereld -

achtergrond

in havo 4 tot en met excellente leerlingen

Lezen voor de lijst is een project van de

in gymnasium 6. Dit jaar is de website uit -

Universitaire Lerarenopleiding van de Rijks-

literatuur, wordt gewerkt. www.lezenvoordelijst.nl

H AVO - V W O 4 | 5 | 6

42

Wh y i l o v e t h i s b o o k . c o m

43

Videoboodschap van 1 minuut vroeg Marc Barteling, initiatiefnemer van de

Renske de Greef over Alle verhalen van Roald Dahl:

website Why I love this book, zich af. Van een

‘In zijn verhalen laat Dahl zien hoe hij op ver-

positieve aanbeveling worden mensen veel

fijnde manier de meest gruwelijke dingen kan

gelukkiger.

vertellen. (.. ) Zijn taal is prachtig, heel erg

Waarom willen we negatieve recensies lezen?

subtiel maar de ondertoon altijd grimmig.’

Barteling bedacht een nieuwe vorm van boekreflectie: een korte videoboodschap, waarin een heeft geraakt. De video’s duren ongeveer een

Ghazal over De passievrucht van Karel Glastra van Loon:

minuut en laten kinderen, jongeren, docenten,

‘Wat ik zo leuk vind aan dit boek, is dat het zo

schrijvers en andere lezers aan het woord over

onvoorspelbaar is en steeds verrassende

hun favoriete boeken. Barteling neemt alle

wendingen heeft. Dit maakt het boek tot een

video’s zelf op; enthousiaste lezers kunnen zich

grote puzzel.’

lezer vertelt waarom een boek hem of haar zo

scholieren.com zijn 150 filmpjes opgenomen van favoriete boeken. Deze enthousiaste verhalen

Anouk over Sonny Boy van Annejet van der Zijl:

kunnen aarzelende leerlingen over de streep

‘Twee belangrijke motieven in het verhaal zijn

trekken en ondersteunen in hun keuze van

de slavenhandel en de Jodenvervolging (...).

boeken voor de leeslijst.

Wat mij heel erg geraakt heeft is dat het boek

www.whyilovethisbook.com

is gebaseerd op een waar gebeurd verhaal. ‘

middelbare scholieren die vertellen over hun

V M B O - H AVO - V W O

aanmelden via de website. In samenwerking met

44

Handige websites

We b s i t e s v o o r d o c e n t e n

45

DBNL.ORG De website van de digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren bevat duizenden gedigitaliseerde werken uit de middeleeuwen tot nu. U vindt er literaire teksten, taalkundige werken en vele teksten over de cultuurgeschiedenis van Vlaanderen en Nederland. Verder staan er op de site foto’s, illustraties, brieven, video’s en geluidsfragmenten. Voor docenten én leerlingen is het een zeer uitgebreide, informatieve digitale bron over literatuur.

LITERATUURONDERWIJS.ORG Een startpagina binnen taalunieversum.org met onderzoeksbeschrijvingen, samenvattingen van artikelen uit vaktijdschriften, projecten, nieuws, links en een agenda over literatuuronderwijs. Ook is er de publicatie Literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen te downloaden, die een overzicht geeft van wat bekend is over literatuuronderwijs in het Nederlandse taalgebied.

LEESPLEIN.NL Wie op de hoogte wil blijven van kinder-en jeugdboeken kan terecht op Leesplein, de website van de Stichting Bibliotheek.nl. Actuele nieuwsberichten worden dagelijks bijgewerkt, daarnaast biedt de website een uitgebreid recensiearchief, informatie over schrijvers en illustratoren, een agenda met boekbewerkingen in theater en bioscoop, een overzicht van vakliteratuur en en de projectenbank Taal en Lezen. Ook is er een

VAKCOMMUNITY NEDERLANDS foto lijn1

De vakcommunity Nederlands is geen website maar een mailinglist, en wel een die onmisbaar is voor docenten die op de hoogte willen blijven. Op de vakcommunity Nederlands van Digischool infomeren docenten Nederlands en mediathecarissen elkaar over actuele ontwikkelingen in hun vakgebied.

DOCENTEN

aparte sectie voor 12- tot 16-jarigen: Jeugdboekenplein.

46

We b s i t e s v o o r l e e r l i n g e n

LEESKR8.NL Met Leeskr8! ontdekken vmbo-leerlingen dat ze meer lezen dan ze denken. Het project benadert lezen als ontspannende bezigheid, waarbij niet alleen leesboeken, maar ook informatieve boeken, kranten, strips en tijdschriften worden betrokken. Leeskr8t! bestaat uit een film en een website, een spel en een lesmodule. Daarnaast is er ook een gratis app beschikbaar.

FICTIEDOSSIERVMBO.NL Vanuit het vmbo-onderwijs zijn geen vastomlijnde criteria voor ‘getolereerde’ fictiewerken bekend. In principe mogen leerlingen alles lezen, bekijken en beluisteren, dat maakt kiezen eerder ingewikkeld dan eenvoudiger. Op Fictiedossiervmbo.nl kunnen leerlingen en docenten door invullen van selectiecriteria luisterboeken, voorstellingen en muziek selecteren of een leeslijst samenstellen.

YOUNGADULTBOOKS.NL Het Young Adult Books-magazine is een laagdrempelig informatief tijdschrift over boeken voor middelbare scholieren, dat is ingedeeld naar (sub)genres, zoals detec-

V M B O - H AVO - V W O

tives, chicklit, humor, fantasy, graphic novels en oorlogsboeken. Op de bijbehorende website worden nieuwsberichten, recensies, prijsvragen en video’s met schrijversinterviews geplaatst.

BOEKENZOEKER.ORG De Boekenzoeker is een zoekmachine voor jongeren tussen acht en achttien jaar in drie leeftijdscategorieën. De Boekenzoeker geeft boekentips op maat voor wie een profiel aanmaakt, en zijn of haar leeftijd, hobby’s en leesvoorkeuren aangeeft. Niet alle jeugdboeken zijn opgenomen: de bedoeling is dat leerlingen juist kennismaken met boeken waar ze zelf niet zo snel voor zouden kiezen.

47

JONGERENLITERATUURPLEIN.NL Jongerenliteratuurplein is een website voor jongeren vanaf vijftien jaar. Bezoekers vinden hier boekennieuws, boekideeën, gedichten en interviews met schrijvers, illustratoren en bijzondere jongeren, zoals bijvoorbeeld de kandidaten voor De Jonge Dichter des Vaderlands. Daarnaast bevat de website een literaire agenda en worden tips gegeven voor de leeslijst.

LITERATUURPLEIN.NL Literatuurplein is een uitgebreide website waar bezoekers inspiratie kunnen opdoen en op de hoogte kunnen blijven van ontwikkelingen in de literatuur. Naast een nieuwsoverzicht, recensies, een forum en een literaire agenda zijn op deze website ook auteursfilmpjes te bekijken. Iris en Klaas Koppe maakten speelse video’s over onder anderen J. Bernlef, Jeroen Brouwers, Hafid Bouazza, Wim de Bie en Gerbrand Bakker.

LITERATUURGESCHIEDENIS.NL Literatuurgeschiedenis.nl bevat een overzicht van de literatuurgeschiedenis van Hebban olla vogala tot Tirza. De website is opgezet als digitaal leerboek dat begint bij de Middeleeuwen en eindigt bij de eenentwintigste eeuw. In negentig hoofdstukken wordt de geschiedenis van de Nederlandse literatuur verteld, omringd door pagina’s over afzonderlijke teksten, schrijvers en thema’s, en voorzien van diverse

ABCYOURSELF.NL Op www.abcyourself.nl bloggen jonge schrijftalenten tussen achttien en twintig jaar hun eigen alfabet bij elkaar als vingeroefening voor wat in de toekomst ooit een boek moet worden. Abcyourself.nl kan worden gebruikt als inspiratiebron voor bovenbouw leerlingen die geïnteresseerd zijn in schrijven.

H AVO - V W O

extra’s.

1018 vr Amsterdam Postbus 16518 1001 ra Amsterdam www.lezen.nl

foto sjoerd van der hucht

Nieuwe Prinsengracht 89