ΤΟ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟ ΜΟΛΥΒΔΟΥ, ΨΕΥΔΑΡΓΥΡΟΥ, ΣΙΔΗΡΟΠΥΡΙΤΗ ΣΤΗΝ ΚΙΡΚΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ: ΕΞΟΡΥΞΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑΛΛΕΥΜΑΤΟΣ Το μεταλλείο Κίρκη βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό, 5 χλμ. βόρεια του σιδηροδρομικού σταθμού Κίρκης, στη γραμμή ΘεσσαλονίκηΑλεξανδρούπολη και σε απόσταση 20 χλμ. από την τελευταία. Η Αποστολή της υΝΡΡΑαναφέρει στην έκθεση της ότι το μεταλλείο περιλαμβάνει θειούχα μικτά μεταλλεύματα με τρία κύρια κοιτάσματα: Το κοίτασμα «Αγίου Φιλίππου», με φλέβα πάχους από λίγα εκατοστά μέχρι και 3 μ., το οποίο εξερευνήθηκε με τρεις κύριες στοές κατά τη διεύθυνση του κοιτάσματος, μήκους 400 μ. και βάθους μέχρι και 125 μ. (σε αυτό προστίθεται και ένα κεκλιμένο εσωτερικό φρεάτιο βάθους 75 μ.). Ακολουθούν τα κοιτάσματα «Βασιλεύς Αρθούρος» και «Ελένη», τα οποία εξερευνήθηκαν με κεντρικές και εγκάρσιες στοές και διάφορα φρεάτια. Από μια δημοσιογραφική έρευνα της εφημερίδας Πανθρακική αντλούμε τα στοιχεία για τα πρώτα βήματα του μεταλλείου. Επί Τουρκοκρατίας υπήρχε στην περιφέρεια του χωριού Καρά Καγιά (σήμερα Μαυροπετρα). στην κοινότητα Αισύμη, ένα μεταλλείο αργυρούχου μολύβδου και θειούχου ψευδαργύρου με σημαντική περιεκτικότητα σε χαλκό με τη μορφή θειούχου χαλκού ή χαλκοπυρίτη και εν μέρει σιδηροπυρίτη. Το μεταλλείο αυτό παραχωρήθηκε με φιρμάνι στον Αδόλφο Βηξ. Γενικό Πρόξενο της Αυστροουγγαρίας στην Καβάλα και στον Ελληνα από την Ξάνθη Πέτρο Μυστακόπουλο. ο οποίος αναφέρεται ως ένας ακάματος ερευνητής μεταλλείων. Υπό την καθοδήγηση του Βήξ έγιναν σημαντικά έργα και εξορύχθηκαν σημαντικές ποσότητες μεταλλεύματος, το οποίο όμως κρίθηκε μη εμπορεύσιμο. Με τα τότε μέσα η επεξεργασία και ο τρόπος διαχωρισμού δεν
μπορούσαν να δώσουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Έτσι, παρά τις μεγάλες δαπάνες, το μεταλλείο δεν προόδευσε, ενώ τα μεταλλεύματα που είχαν εξορυχθεί για εξαγωγή, περίπου 500 τόνοι, χρησιμοποιήθηκαν σαν σκύρα στους δρόμους της πόλης. Μετά την ενσωμάτωση της Θράκης στο ελληνικό κράτος και την εφαρμογή το 1925 της ελληνικής μεταλλευτικής νομοθεσίας, το ελληνικό δημόσιο κήρυξε το χώρο κρατικό, μέσα στον οποίο δεν επιτρέπονταν διεκδικήσεις από ιδιώτες. Στο χώρο αυτό, έκτασης 100.000 στρεμμάτων περίπου, υπήρχε και το ιδιωτικό μεταλλείο Καρά Καγιά. Το 1928, δυνάμει της Συνθήκης της Λοζάνης, το ελληνικό κράτος αναγνώρισε τα δικαιώματα των Βηξ και Μυστακόπουλου στο παραπάνω λατομείο και έτσι από τότε συνυπήρχαν στην περιοχή δύο μεταλλεία, το κρατικό με το όνομα «Δημόσιο Μεταλλείο Κίρκης» και το ιδιωτικό μεταλλείο Καρά Καγιά, το οποίο καταγράφηκε στους πίνακες παραχωρήσεων του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας (Υπουργείο Βιομηχανίας αργότερα), με τον αύξοντα αριθμό 3 του νομού Έβρου. Ο κρατικός χώρος ενοικιάστηκε από την αγγλική εταιρεία του λόρδου Κρόνσφιλδ για δέκα περίπου χρόνια, η οποία και χαρτογράφησε το χώρο και άνοιξε και τα πρώτα ορύγματα. Το 1938 όμως η εταιρεία πτώχευσε. Αργότερα εμφανίστηκαν διαφωνίες σχετικά με τα όρια του ιδιωτικού μεταλλείου (στο βόρειο τμήμα του) και ύστερα από κρατική απόφαση αποκόπηκε από αυτό έκταση 2000 στρεμμάτων περίπου, μέσα στην οποία υπήρχε ένα ουσιώδες τμήμα του μεταλλευτικού κοιτάσματος. Με αυτόν τον τρόπο κόπηκαν στα δύο οι φλέβες των μεταλλείων και μοιράστηκαν με τρόπο που δεν συνέφερε κα-
Οι εγκαταστάσεις του μεταλλείου στην Κίρκη Αλεξανδρούπολης.
νένα από τα δυο μέρη η εκμετάλλευση του. Μεσολαβεί ένα χρονικό διάστημα κατά το οποίο το ελληνικό δημόσιο μισθώνει το δημόσιο μεταλλείο Κίρκης στη Γενική Εταιρεία Μεταλλευτικών Έργων, η οποία όμως λόγω έλλειψης κεφαλαίων και του μικρού χρονικού διαστήματος εκμετάλλευσης, λόγω έναρξης του Πολέμου, δεν εκτέλεσε κανένα έργο. Το 1939 η γερμανοβουλγαρική εταιρεία Τράζισε Μπερκβέρκς ΑΕ, στηριζόμενη τους βουλγαρικούς νομούς οι οποίοι ίσχυαν τότε στην Θράκη, ενοποιεί τα δύο τμήματα του μεταλλευτικού κοιτάσματος. Μερικές από τις εγκαταστάσεις, όπως το εργοστάσιο διαχωρισμού και εμπλουτισμού των μεταλλευμάτων, γίνονται σε περιοχή κοινή και των δύο μεταλλείων (δημόσιου και ιδιωτικού), δίπλα στη σιδηροδρομική γραμμή για λόγους σκοπιμότητας, και το έργο παρουσιάζει επιτυχία απασχολώντας πάνω από 2000 εργάτες. Οι υπάρχουσες, λοιπόν, εγκαταστάσεις κατασκευάστηκαν επί γερμανικής κατοχής, οπότε και προωθήθηκαν από τους Γερμανούς ερευνητικές εργασίες για τη διάνοιξη τριών στοών συνολικού μήκους 85 μ. περίπου στο κοίτασμα Αγίου Φιλίππου. Όπως αναφέρεται στην έκθεση της UNRRA για τα ορυχεία στην Ελλάδα, οι Γερμανοί έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον και προέβησαν στη δημιουργία εγκαταστάσεων. «Αι εγκαταστάσεις αύται αποτελούνται από κεντρικόν ηλεκτρικόν σταθμόν 490 HP μετά δύο αεροσυμπιεστών και δεξαμενής πεπιεσμένου αέρος χωρητικότητος 12 κυβικών μέτρων δια την λειτουργίαν των διατρητικών μηχανημάτων εξορύξεως, ως και από πλήρη εγκατάστασιν εμπλουτισμού δι' επιπλεύσεως προς επεξεργασίαν 1001 μεταλλεύματος ημερησίως, με ίδιον ηλεκτρικόν σταθμόν ισχύος 650 HP. μετά γεννήτριας και όλων των εξαρτημάτων και των αναγκαίων υδραυλικών εγκαταστάσεων. Επίσης εγένετο εγκατάστασις εναερίου σιδηροδρόμου δύο καλωδίων μήκους 5 km μεταξύ του μεταλλείου και του εργοστασίου εμπλουτισμού ως και φράγματος προς εναποθήκευσιν της απαιτουμένης ποσότητος ύδατος δια την λειτουργίαν της εγκαταστάσεως επιπλεύσεως κατά τους θερινούς μήνας. Τέλος κατεσκευάσθησαν αμαξιτή οδός 7 km μήκους και 3 μ. πλάτους μεταξύ μεταλλείου και εργοστασίου εμπλουτισμού και διάφορα οικήματα. Η αξία των εγκαταστάσεων υπολογίζεται εις 170.000.000 δραχμάς του 1938». Μετά την απελευθέρωση, το μεταλλείο πέρασε στα χέρια του δημοσίου και ακολούθησε το δρόμο της υπενοικίασης σε διάφορους ιδιώτες (ένας από αυτούς ήταν και η εταιρεία Mines Incorporated, η οποία αφού έκανε κάποιες έρευνες αποχώρησε λόγω της μη συμφέρουσας εκμετάλλευσης). Η διαμάχη για τη διεκδίκηση του ιδιωτικού μεταλλείου και για τα όρια των δύο μεταλλείων συνεχίστηκε. Στο Δελτίο για τη μεταλλευτική κίνηση της Ελλάδος του 1975 εμφανίζεται το μεταλλείο υπό τη διεύθυνση του Μίνωα Κυπριάδη, με κεντρικά γραφεία στη Λεωφόρο Γαλατσίου 11 α, στην Αθήνα, ενώ στον σχετικό φάκελο του υποθηκοφυλακείου Αλεξανδρούπολης υπάρχει μόνο η υπουργική