HET MENSELIJK BESTAAN
DE WERELD VAN FOTOGRAAF EDDY POSTHUMA DE BOER met voorwoord van Cees Nooteboom
Documentair fotograaf Eddy Posthuma de Boer (Amsterdam, 1931) besloot al op jonge leeftijd van fotografie zijn beroep te maken. Na een periode intensief voor Nederlandse dagbladen gewerkt te hebben, schakelde hij over op de tijdschriftfotografie. Tijdens zijn ruim zestigjarige loopbaan heeft hij meer dan 85 landen bereisd en in zijn vele, indringende reportages altijd de mens centraal gesteld. Internationaal werkte hij voor onder meer Time-Life en Sphere, in Nederland vooral voor Avenue, Studio en Holland Herald. In samenwerking met Het Rode Kruis en Terre de Hommes fotografeerde hij in een groot aantal conflictgebieden in de wereld, waarbij hij vooral het dramatische lot van kinderen vastlegde. Daarnaast exposeert hij regelmatig in binnenen buitenland en heeft hij een groot aantal fotoboeken op zijn naam staan, waaronder het met de Kees Scherer-prijs bekroonde Voor het oog van de wereld. Eddy Posthuma de Boer is getrouwd met (muziek)journaliste Henriette Klautz, met wie hij twee dochters heeft, Tessa (fotografe) en Eva (schrijfster).
1 y HET MENSELIJK BESTAAN
HET MENSELIJK BESTAAN
2 y HET MENSELIJK BESTAAN
DE WERELD VAN
Voorwoord Cees Nooteboom Teksten Eddy Posthuma de Boer 4 Voorwoord 10 De fotograaf 12 Moeders 30 De liefde 46 Kinderen 68 Gelovigen 84 Mensen op zondag 102 Armoede 122 Voedsel 136 Mens en dier 154 Arbeid 174 De kunst van het bedelen 194 Met de muziek mee 214 Vrouwen 230 Mannen 248 Dranklust 266 Ouderdom 286 Dood 303 Bibliografie
3 y HET MENSELIJK BESTAAN
HET MENSELIJK BESTAAN
FOTOGRAAF EDDY POSTHUMA DE BOER
4 y HET MENSELIJK BESTAAN
Het Menselijk Bestaan over de zichtbaarheid van de wereld Heuvels in de verte. Een oneindige vlakte, en in die vlakte een afgebakend terrein dat in de verte verdwijnt. Vooraan rechts op de foto sporen van autobanden, kringen waar de auto of auto’s gedraaid moeten hebben. Vlak achter die sporen een groep mannen, geknield, in Arabische kleding. Op de enorme oppervlakte van het terrein zijn ze maar een minimale aanwezigheid. Een enkele man loopt zeer alleen van rechts naar de zittende rij, ook hij in witte, Arabische kledij. De rij zit scheef in het beeld, de gezichten gericht naar Mekka. Het is een man of dertig. Als je het uit zou rekenen maken ze nog niet één procent van de ruimte op die foto uit. Ze gaan bidden, in dit woestijnlandschap begrijp je hun godsdienst beter, je zou hun stemmen willen horen in de stilte die hoort bij de enorme maat van de leegte. Rechts en links een afrastering, binnen die hekken worden kameelraces gehouden. Zij zijn de racers, de kamelen
5 y HET MENSELIJK BESTAAN
VOORWOORD
zijn nog onzichtbaar. Helemaal links een verkeersbord met Arabisch schrift, buiten de afrastering rechts een vrachtwagen. Dat is alles. Een wereld is opgeschreven, bewaard, uitgelegd. Een tijdlang heb ik met Eddy Posthuma door de wereld gereisd. Sommige foto’s van de honderden die in dit boek staan herken ik, Boliviaanse soldaten, armoede in Borneo, schoolklassen in Afrika, landschappen in Mali, binnenplaatsen in sloppen waar je eigenlijk niet zou mogen komen. Zonder ze te voelen herken ik hitte en kou, herken ik de geur van armoede, het drama van ziekte en wonden, de aanblik van mensen die al verloren hebben. Iemand die op reis gaat om te schrijven hoort bij de hunter gatherers, en dat geldt ook voor de fotograaf die met hem reist. Alleen de methode verschilt, het is een andere jacht. De foto die ik hierboven beschreef was voor de fotograaf één klik. Hoeveel woorden zou ik nodig gehad hebben om wat daar te zien was te beschrijven? Maar over wat er aan die klik voorafgaat, het besluit dat dit en dit alleen het ogenblik is om dit zo en niet anders te fotograferen, het onvervreemdbare geheim van de fotograaf, heb ik
12 y HET MENSELIJK BESTAAN y MOEDERS
Er bestaan oneindig veel afbeeldingen van Moeder met kind, meestal in een bijbelse context: madonna’s vormen al eeuwenlang een onuitputtelijke bron van inspiratie voor schilders en beeldhouwers. In de Onze-LieveVrouwenkerk van Brugge fotografeerde ik de Madonna met kind van Michelangelo, een meesterwerk van grote schoonheid. Toen de fotografie eenmaal was uitgevonden, hebben weinig beoefenaars van deze nieuwe vorm van beeldvorming zich aan het fotograferen van zogende moeders gewaagd. Niet verwonderlijk in de kuise negentiende eeuw. Wel verwonderlijk dat deze moeders ook een eeuw later zo weinig in beeld zijn gebracht, terwijl het toch een wonderschoon onderwerp is. Wellicht rust er nog altijd een taboe op het afbeelden van de blote borst, maar in de kunst zou dat toch geen rol mogen spelen. In zijn gedicht Vergänglichkeit heeft Hermann Hesse het moederschap zo ontroerend bezongen, dat het mij inspireerde: Nur die ewige Mutter bleibt, Von der wir kamen, Ihr spielender Finger schreibt In die flüchtige Luft unsre Namen
13 y HET MENSELIJK BESTAAN y MOEDERS
MOEDERS
In een ziekenhuis in Bagdad fotografeerde ik een zogende moeder met een blote borst, maar wel met hoofddoek; bedekken is ook maar betrekkelijk. Ook de vele andere moeders lieten zich graag en trots met hun kind aan de borst fotograferen. Dankzij abortuswetgeving en geboortebeperking is het in onze westerse samenleving niet langer vanzelfsprekend dat vrouwen kinderen baren tot de natuur haar dat belet. Zoals dat nog niet eens zo heel lang geleden op het platteland normaal was: ik had wel veertien ooms en tantes! Maar mijn ouders dachten er al anders over, ik had ĂŠĂŠn broer. En wij hebben twee dochters, van wie de jongste, Eva, op de omslag van dit boek prijkt. Met de trotse moeder natuurlijk!
14 y HET MENSELIJK BESTAAN y MOEDERS
15 y HET MENSELIJK BESTAAN y MOEDERS
16 y HET MENSELIJK BESTAAN y MOEDERS
17 y HET MENSELIJK BESTAAN y MOEDERS
18 y HET MENSELIJK BESTAAN y MOEDERS
19 y HET MENSELIJK BESTAAN y MOEDERS
28 y HET MENSELIJK BESTAAN y MOEDERS
Pagina’s 14-15 Deze blije moeder trof ik in een buitenwijk van Mirpur, in Bangladesh. Ze is gelukkig met haar kind, maar altijd op haar hoede voor mogelijke overstromingen. Als de rivieren de grote hoeveelheid water uit de Himalayas niet aankunnen, wat regelmatig gebeurt, loopt de delta onder. (1997)
Pagina 16 Dit gezin wilde graag op de foto met de pasgeboren baby. In een armoewijk van het stadje Monteria, in het noorden van Colombia. (1996)
Pagina’s 22-23 Een familiefoto: Henriette met onze pasgeboren tweede dochter Eva Maria. (1971)
Pagina 18 Op een rondreis door het noorden van Thailand om verschillende volksstammen te bezoeken, zag ik deze moeder van het Akha bergvolk. (1985)
Pagina 24 Door de stammenstrijd in Somalië heeft het noordelijk deel (het vroegere BritsSomalië) zich afgescheiden en heet nu Somaliland. Nog altijd zijn er veel mensen op de vlucht voor het oorlogsgeweld. Deze mooie moeder verblijft in een vluchtelingenkamp bij Hargheisa. (1999)
Pagina 19 Deze foto maakte ik in de republiek Kazachstan. Rondom het Aralmeer is tot in de verre omtrek grote werkloosheid ontstaan, veroorzaakt door de drooglegging van het meer. Mensen overleven er, want leven kun je het nauwelijks noemen, maar mooie kinderen worden er nog altijd geboren. (2003)
Pagina 25 Deze Iraakse moeder was opgenomen in het Saddam-hospitaal in Bagdad. In het kader van het hulpprogramma Medicijnen voor Olie van de VN kon ik haar daar fotograferen. (1995)
Pagina 20 Voor de kust van Panama ligt de eilandengroep San Blas, waar de oorspronkelijke Indianenbevolking geïsoleerd leeft en nog altijd de traditionele, kleurrijke klederdracht draagt. (1985)
Pagina’s 26-27 Soms geeft de straat je een mooi cadeautje. In Boston bijvoorbeeld deze gezellige dubbelmoeders. Opgewekt op stap met hun tweelingen. (1984)
Pagina 21 Bij het Yao-volk in Thailand is de wasmachine nog in geen velden of wegen te zien. Dus doe je de was gewoon met de hand, je kind op je rug. (1985)
29 y HET MENSELIJK BESTAAN y MOEDERS
Pagina 17 In een dorp op Haïti zag ik deze prachtige oermoeder met haar kinderen. Zorg en liefde genoeg, maar zullen ze de armoede overleven? (1995)
30 y HET MENSELIJK BESTAAN y DE LIEFDE
De zichtbare liefde tussen twee mensen is een van de mooiste dingen die je kunt fotograferen. Maar door die uitwisseling van emoties in beeld te brengen, maak je ongewild ook inbreuk op het meest intieme privéleven van de geliefden. Toch heb ik die momenten met liefde gefotografeerd: van de jonge, ontdekkende, heftige verliefdheid tot de zachte koestering bij de ouderen. Van mensen die elkaar op straat kussen, weet je niet of het om een afscheid gaat of een weerzien. Is het een afspraak of een toevallige ontmoeting? Het kan ook een heimelijk treffen zijn, ergens in een park, weg van het stadsgewoel. Misschien vieren ze een verboden liefde of moest het echt vreselijk nodig, kon het niet wachten. Kloppende harten op een parkbank in Boedapest. Bij de foto van de geliefden in het gras heb ik het tweede couplet uit gedicht O kus mij van Hans Lodeizen gekozen, bij de afbeelding van twee oudjes in Spa een deel van Charles Trenet’s onvergetelijke chanson Que reste-t-il de nos amours. Mijn foto’s in dit hoofdstuk zijn niet geposeerd, de mensen kwamen bij toeval op mijn pad. Wel hield ik altijd een open oog voor wat zich tussen hen afspeelde en wist ik: het moest gefotografeerd worden.
31 y HET MENSELIJK BESTAAN y DE LIEFDE
Que reste-t-il de nos amours Que reste-t-il de nos amours Que reste-t-il de ces beaux jours Une photo, vieille photo De ma jeunesse Que reste-t-il des billets doux Des mois d’ avril, des rendez-vous Un souvenir qui me poursuit Sans cesse Bonheur fané, cheveux au vent Baisers volés, rêves mouvants Que reste-t-il de tout cela Dites-le-moi
DE LIEFDE
O Kus mij O kus mij, o omarm mij ik ben de witte slanke jongen ik ben degene die droomde ik ben de schim in de regen ik ben de danser, de dirigent ik ben de man bij het avondrood ik ben het lichaam ik ben de enige.
32 y HET MENSELIJK BESTAAN y DE LIEFDE
33 y HET MENSELIJK BESTAAN y DE LIEFDE
34 y HET MENSELIJK BESTAAN y DE LIEFDE
35 y HET MENSELIJK BESTAAN y DE LIEFDE
36 y HET MENSELIJK BESTAAN y DE LIEFDE
37 y HET MENSELIJK BESTAAN y DE LIEFDE
44 y HET MENSELIJK BESTAAN y DE LIEFDE
Pagina’s 32-33 Het Hilton Hotel in Caïro is dé plek om een bruiloft te vieren. De foto laat zien dat de jonggehuwden behoren tot de happy few van Egypte. Het kost een paar centen, maar daar was kennelijk geen gebrek aan. Een feestelijke foto van hopelijk een goed begin. (1993)
Pagina 34 Deze foto was overbelicht. Toen heeft de art director hem in een potje ecoline gedoopt en het resultaat was verbluffend. Groot in de Avenue, bij een reportage over Florence, dat na de overstroming van de Arno weer in de beroemde oude glorie hersteld was. (1975)
Pagina’s 38-39 Alle ongezonde dagen en jaren van je leven wegdrinken in het kuuroord Spa, in de Belgische Ardennen. Je jeugdliefde kun je er niet meer terugvinden, proberen samen een beetje gezond oud te worden is er haalbaar. (1990)
Pagina 40 Overwinteren in Fuengirola, dat is wat veel gepensioneerden doen om de winterse kou van het Europese noorden te ontvluchten. Wat ondernemen ze zoal om de tijd gezellig door te brengen? Met een groepje jeu-de-boulen, de polonaise dansen, van het zuidelijke zonnetje genieten. En van elkaar. (2005)
Pagina 36 Hoelang duurt een kus? Soms maar heel even, en dan moet je als straatfotograaf wel alert genoeg zijn om het beslissende moment te pakken. Deze twee kusten elkaar in Boedapest, op een mooie namiddag. Of het een weerzien of afscheid betrof, laat ik in het midden. (1998)
Pagina 41 Venetië’s legendarische café Florian, waar ooit grootheden als Goethe, Casanova en Marcel Proust te gast waren, zindert van romantiek. Dit jonge paar op huwelijksreis bestelde op het terras liefdesgeluk voor het leven. (1994)
Pagina 37 De beroemde kus van Robert Doisneau, achtendertig jaar later nog eens overgedaan. Niet in Parijs, maar in Boedapest. Ook daar wordt heel wat afgezoend op straat. (1988)
Pagina’s 42-43 Dit tafereel achter het Haarlemmerplein in Amsterdam kon ik niet ongezien laten. O Kus Mij, het prachtige gedicht van Hans Lodeizen, daar hoort deze foto bij. (2000)
Pagina 37 Het café in een zijstraat van het Rastro de Madrid bestaat helaas niet meer. Gelukkig heb ik er nog wel deze foto kunnen maken, op een zondagmorgen, na een bezoek aan de vlooienmarkt, een van Madrids grootste toeristisch attracties. (1995)
45 y HET MENSELIJK BESTAAN y DE LIEFDE
Pagina 35 Alles is bedekt, behalve de twee monden. De motor is van de jongen, maar het meisje heeft, om beter te kunnen zoenen, zijn helm afgezet en houdt die in haar hand. Twee verliefde jonge mensen in Marseille. (1997)
Pagina 36 Er zijn meerdere redenen waarom een café een belangrijke ontmoetingsplaats kan zijn, maar voor een spontane uiting van liefde is er niets zo inspirerend als de warme intimiteit van het café. Deze kus legde ik vast in een Madrileense kroeg. (1995)
46 y HET MENSELIJK BESTAAN y KINDEREN
Aap, Noot, Mies, Wim, Zus, Jet, daar begon het in mijn jeugd mee. Wij hebben het leesplankje nog, met de onvergetelijke plaatjes van Jetses. Artikel 26 van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens uit 1948 luidt: Een ieder heeft recht op onderwijs. Het onderwijs zal kosteloos zijn, althans wat het lager- en basisonderwijs betreft. Om dat te verwezenlijken is op z’n minst het volgende nodig: een (school)gebouw, leerkrachten, pennen en papier, schoolboeken en goede verlichting. Met uitzondering van afgelegen landstreken in Brazilië en enkele Afrikaanse landen, waar sommige volksstammen nog in afzondering leven, heb ik op de meest onwaarschijnlijke plekken scholen gezien. Hoe primitief vaak ook. Zoals in vluchtelingenkampen en in sloppenwijken, waar de levensomstandigheden ver beneden de menselijke waardigheid zijn. In het noorden van Uganda, waar vluchtelingen uit Soedan proberen te overleven, was een klas kinderen in de open lucht neergestreken. Met een echte juf en een schoolbord. Klassikaal onderwijs: met z’n allen hardop de juf nazeggen. Tijdens een strenge winter in Tadzjikistan bezocht ik ooit een onverwarmde school, waar kinderen met hun jassen aan in de banken zaten. Ik hoorde dat twee broertjes om de beurt naar school gingen, omdat
47 y HET MENSELIJK BESTAAN y KINDEREN
KINDEREN
ze samen maar één paar schoenen hadden. Maar door verschillende oorzaken, die niet uitsluitend met armoede te maken hebben, zijn er nog altijd te veel kinderen die niet leren lezen en schrijven. Kinderen die in hun prille jeugd moeten werken in plaats van naar school te gaan. In landen met geen, of gebrekkige sociale wetten, kunnen de industrieën voor de massaproductie van gebruiksgoederen vrijelijk hun gang gaan. Hun deuren zijn gesloten voor pottenkijkers, dus ook voor fotografen. Bij kleine bedrijven en in de open lucht is het soms wel mogelijk kinderarbeid te observeren. Vaak gaat het om familiebedrijfjes, waar de kinderen al jong moeten meewerken, als ze al niet door hun ouders elders uit werken worden gestuurd om hun eigen boterham te verdienen. Het zware, langdurige werken in steengroeven en mijnen is een aanslag op het kinderlichaam dat nog in de groei is. Dat betekent ernstige fysieke gebreken op latere leeftijd. Met medewerking van Terre des Hommes heb ik in onder meer in Bangladesh, India en de Filipijnen kinderarbeid kunnen fotograferen. Al probeert Unicef kinderarbeid uit te bannen door hulp te bieden bij het opstellen van wetten tegen uitbuiting en het invoeren van leerplicht, voorlopig blijft het een taak van fotografen om de misstanden vast te leggen.
48 y HET MENSELIJK BESTAAN y KINDEREN
49 y HET MENSELIJK BESTAAN y KINDEREN
50 y HET MENSELIJK BESTAAN y KINDEREN
51 y HET MENSELIJK BESTAAN y KINDEREN
52 y HET MENSELIJK BESTAAN y KINDEREN
53 y HET MENSELIJK BESTAAN y KINDEREN
66 y HET MENSELIJK BESTAAN y KINDEREN
Pagina’s 48-49 In het Senden Home van de Belgische Paters van Scheut in Manila worden straatkinderen opgevangen. Ze krijgen onderdak, eten en gaan naar school, waar ze leren lezen en schrijven. Voor een betere toekomst. (1977)
Pagina 57 In het noordoosten van Soedan, bij de stad Kassala, was een kamp ingericht voor vluchtelingen uit de Ogaden-woestijn. Duizenden mensen werden er opgevangen, onder wie veel kinderen. Die mochten naar school. Het lokaal voldeed in de verste verte niet aan onze normen: er was te weinig licht en te weinig lesmateriaal. Maar de meester deed meesterlijk zijn best. (1979)
Pagina 50 In achterstandswijken van arme landen zal het nog wel even duren voordat schoolbord en krijtje plaatsmaken voor de computer. Maar ook op een schoolbord kunnen de kinderen in Tonghi, Bangladesh, leren schrijven. (1997)
Pagina 51 In Gorno-Badakshan, de oostelijke provincie van Tadzjikistan, zijn de winters streng. Ook toen ik er was, in1995. Er was gebrek aan alles: brandstof, kleding en andere levensbehoeften. Deze jongen mocht die dag door de sneeuw naar school. De volgende dag was zijn broer aan de beurt. Er was voor de broertjes maar één paar schoenen in het gezin. (1995)
Pagina 57 Een school in Khorog, in de Tadzjikistaanse provincie Gorno-Badakshan. Buiten vroor het. De leerlingen hielden hun jassen aan, want de kachel brandde niet. Er waren geen kolen om de schoollokalen te verwarmen. (2000)
Pagina’s 58-59 Deze jongens in Nairobi gaan nooit naar school, want ze leven op straat. Sommigen zijn wees, anderen komen uit gebroken gezinnen en er is niemand die naar ze omkijkt. In een buurtlokaal konden ze iets te eten krijgen. Daar maakte ik deze foto. (1998)
Pagina’s 52-53 In een onafzienbaar vluchtelingenkamp in Goma, vlak over de grens met Rwanda, verbleven duizenden Tutsi’s. Iedereen en alles was in tenten gehuisvest: de mensen, het hospitaal, het UNHCRkantoor. En ook de school. (1984)
Pagina 60 Een steengroeve in de omgeving van Bangalore, de hoofdstad van de Indiase deelstaat Karnataka. Het zware werk in de groeve is voor dit nog onvolgroeide jongenslichaam desastreus. Maar in India zijn geen wetten die kinderarbeid verbieden. (1997)
Pagina 54 Tijdens de burgeroorlog op de Balkan, waar Serviërs en Kroaten hun diepgaande conflicten uitvochten, fotografeerde ik in een school dichtbij de frontlinie. Zandzakken voor de ramen, het risico van granaatinslag was groot. (1994)
Pagina 61 Stenen fijnhakken is geen kinderspelletje maar kinderarbeid. Je moet wel meedoen met vader en moeder, want er moet een centje verdiend worden. Zo gaat dat in Pagla, een sloppenwijk van Dhaka, Bangladesh. (1997)
Pagina 61 Kinderarbeid is het allerergst als die arbeid ook nog eens slecht voor de gezondheid is. Zoals op deze helse plek in Dakha, waar kinderen oude batterijen moeten openmaken om de chemicaliën van de omhulsels te scheiden. (1997)
Pagina 55 Een schooltje in Bogota. De concentratie van deze kinderen op waar ze mee bezig waren, was aandoenlijk. En toen het middelste meisje mij even aankeek, had ik een prachtige foto gemaakt. (1996)
Pagina 62 Varkens aan het spit, ze zijn er dol op in Manila. Ook daar komen kinderhanden aan te pas, want kinderen zijn goedkope arbeidskrachten. Nogal wat mensen profiteren daarvan, behalve dan de kinderen. (1977)
Pagina 55 Leren lezen kan ook als je op de grond zit, maar om te leren schrijven heb je een tafel nodig. En die was er niet in het sloppenwijkschooltje in Mirpur, Bangladesh. (1997)
Pagina 63 Wie doet hier in Dhaka eigenlijk het vuile werk? Ja zeker, de kinderen! Dit jongetje kan nauwelijks die grote schep hanteren. (1997)
Pagina 56 Dit jongetje mocht op het bord alle dagen van de week aanwijzen en hardop voorlezen. En ik mocht dat fotograferen. In Cebu, op de Filipijnen (2000)
Pagina’s 64-65 In talloze kleine bedrijven in de Indiase stad Trichy werken kinderen. Soms gaat het om een familiebedrijfje waar de kinderen al op jonge leeftijd meedraaien. In andere gevallen worden kinderen door de ouders uitbesteed om in fabrieken wat bij te verdienen voor het gezin. (1997)
67 y HET MENSELIJK BESTAAN y KINDEREN
Pagina 54 In een sloppenwijk van Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh, staat een schooltje. Het is niet meer dan een uiterst primitief bouwseltje, waar de kinderen op de grond zitten. Maar ze zijn leergierig. Speciaal voor de foto mocht dit gehandicapte jongetje aan de beurt komen. (1997)
68 y HET MENSELIJK BESTAAN y GELOVIGEN
Het fotograferen van innerlijke roerselen is in de fotojournalistiek een hachelijke onderneming. Gevoelens en emoties moeten eerst naar buiten treden om voor de fotograaf waarneembaar te zijn en dan realistisch vastgelegd te kunnen worden. Dat is een onaantastbaar adagium in de fotografie. Een droom kan niet door de lens naar binnen en datzelfde geldt voor de innerlijke geloofsbeleving van mensen. Je moet het kunnen zien en beoordelen, maar natuurlijk niet zonder de innerlijkheid uit het oog te verliezen. Zo zijn de religieuze rituelen, zowel persoonlijk als in groepsverband, goed te fotograferen – er dient zich veel aan in kerken en kloosters, bij processies en bedevaarten. Als niet-gelovige heb ik daar een onbevangen kijk op. Gelovigen onderwerpen zich aan de tradities en rituelen van hun religie, en zijn daar meestal zeer gelukkig mee. Het vergemakkelijkt de
69 y HET MENSELIJK BESTAAN y GELOVIGEN
GELOVIGEN
acceptatie dat het leven een groot en vreselijk raadsel is: hun God staat ze altijd bij. De schrijver Harry Mulisch beweerde eens dat als God bestond je er niet in hoefde te geloven. Dat ben ik zeer met hem eens. De realiteit van het niet bestaan van God uit zich bijvoorbeeld in het gegeven dat tot vandaag de dag de meeste oorlogen worden gevoerd tussen godsdienstigen die elkaar naar het leven staan omdat ze elkaar het licht in de ogen niet gunnen. De Brugse Madonna van Michelangelo heeft de beeldenstorm van 1566 overleefd, maar honderden andere kerkelijke kunstschatten moesten het ontgelden. Een van de laatste treurige wapenfeiten was de verwoesting van de Boeddha’s van Bamyan door de Taliban in 2001. De God in wiens naam al deze godvergeten wandaden gepleegd worden, laat het daarbij altijd afweten. Het oplossen van de grote raadselen van het menselijk bestaan zal nog wel enige tijd duren, maar åls het gebeurt staan de fotojournalisten op de eerste rij om het vast te leggen.
70 y HET MENSELIJK BESTAAN y GELOVIGEN
71 y HET MENSELIJK BESTAAN y GELOVIGEN
72 y HET MENSELIJK BESTAAN y GELOVIGEN
73 y HET MENSELIJK BESTAAN y GELOVIGEN
82 y HET MENSELIJK BESTAAN y GELOVIGEN
Pagina’s 70-71 Tijdens de Goede Week schuifelde deze processie door de straten van Lima. Het katholicisme in Zuid-Amerika is sterk beïnvloed door Indiaanse en Afrikaanse religies en bijgeloven. Flink wat Voodoo in dit geval. (1972)
Pagina 72 Het ging er hard aan toe in het Noord-Ierland van de vorig eeuw. Katholieken knokten tegen Protestanten en Britse soldaten stonden klaar om in te grijpen. Ook aan de kinderen was nadrukkelijk verteld bij welke kerk ze hoorden. (1969)
Pagina’s 76-77 In de vroege avond van Palmzondag op Tenerife kwam deze processie op mijn pad. De duistere symboliek van sommige katholieke rituelen, zoals deze gezichtsbedekkende puntmutsen, wordt door mijn foto helaas niet nader verklaard. (1975)
Pagina 78 Verreweg de meeste Roemenen hangen het oost-orhodoxe geloof aan, een kerk met een eigen patriarch. Veel vrouwen gaan alleen ter kerke, zoals deze foto uit Boekarest laat zien. (1996)
Pagina 74 In Jeruzalem bezocht ik een Thoraschool. Voor orthodoxe joden is deze school van essentieel belang. Ze willen en moeten immers altijd leren en wijzer worden. Immer lernen! Maar dat gebeurt wel in de onvoltooid verleden tijd. (1974)
Pagina 79 Het kindeke Jezus is overal waar het maar gezien wil worden. Dus ook in La Paz, Bolivia, op maar liefst 4000 meter hoogte in het Andes gebergte. (1960)
Pagina 75 Als ik deze foto zou moeten benoemen, zou ik zeggen: ‘De aanbidding van Jezus door een dikke man op een plein in Caracas.’ (1983)
Pagina’s 80-81 Zelfs op het parcours van de kamelenraces in Dubai wordt het uur van het gebed gerespecteerd. Naar Mekka gericht, met z’n alle op de knieën, net als in de moskee. (1986)
Pagina 75 Ieder centje telt voor het goede doel, de heilige moederkerk. En het doel heiligt de middelen. Zomaar midden op straat in Quito. Gelukkig is er een oppas bij. (1982)
83 y HET MENSELIJK BESTAAN y GELOVIGEN
Pagina 73 Veel Italiaanser en katholieker kan het niet: kinderen die na hun eerste communie voor de familiefoto poseren bij de Sint-Franciscusbasiliek in Assisi. (1976)
Pagina 74 Om het Griekse schiereiland Athos te mogen bezoeken, moet een man (voor vrouwen is dit verboden terrein) een door de politie in Thessaloniki afgegeven toelatingsbewijs tonen. Het bracht me meteen eeuwen terug in de tijd, naar een periode in de geschiedenis waarin het geloof nog ongehinderd door andere denkbeelden zijn gang kon gaan. Een levend museum van de Grieksorthodoxe kerk. (1978)
84 y HET MENSELIJK BESTAAN y MENSEN OP ZONDAG
Het was begin jaren vijftig van de vorige eeuw dat ik in filmtheater De Uitkijk Menschen am Sonntag zag. De film dateerde uit 1930 en was gemaakt door een groep jonge, geĂŤngageerde cineasten, onder wie Billy Wilder en Curt en Robert Siodmak, kunstenaars die later de filmcultuur in Hollywood zouden bepalen. Menschen am Sonntag was een voor die tijd buitengewoon actuele film. Door de opkomst en verspreiding van het socialisme in Europa verbeterden de leef- en werkomstandigheden van de arbeidersklasse. Een kortere werkweek, vakantie en een vrije zondag werden werkelijkheid. Daar ging die film over. Het zat in de lucht: in Parijs begon in 1934 een beweging die zich Front Populaire noemde, de verbinding van een aantal linkse politieke partijen om een staatsgreep door extreemrechtse en ultranationalistische elementen te voorkomen. Die felle strijd, die ook in de straten van Parijs werd gestreden, had een hoge inzet: een veertigurige werkweek, sta-
85 y HET MENSELIJK BESTAAN y MENSEN OP ZONDAG
MENSEN OP ZONDAG
kingsrecht, loonsverhogingen en recht op vakantie. In 1936, met het verdrag van Matignon, zag het Front Populaire zijn idealen verwezenlijkt, maar het zou nog tot na de Tweede Wereldoorlog duren voordat ook in de meeste andere West-Europese landen deze voorrechten werden gerealiseerd. Mijn vader had als filiaalchef van een grootwinkelbedrijf tot begin jaren vijftig geen vakantie. Tweede Paasdag en Tweede Pinksterdag daar hield het mee op. Het begrip recreatie kwam pas in gebruik met de verworven rechten van na 1950. Het gegeven Menschen am Sonntag heb ik zolang ik fotografeer in mijn repertoire opgenomen. Een eerste foto in deze reeks maakte ik in 1953 in het Amsterdamse Bos: paardje rijden op de rug van papa die een vrije dag had. Overal en altijd heb ik recreĂŤrende mensen gefotografeerd op hun vrije dagen. Op een zomerse zondagmiddag in 1989 was ik in Berlijn bij de Wannsee, de locatie waar Wilder en de Siodmaks hun film hadden gesitueerd. Daar ontmoette de herinnering de actualiteit, en de camera legde het vast.
86 y HET MENSELIJK BESTAAN y MENSEN OP ZONDAG
87 y HET MENSELIJK BESTAAN y MENSEN OP ZONDAG
88 y HET MENSELIJK BESTAAN y MENSEN OP ZONDAG
89 y HET MENSELIJK BESTAAN y MENSEN OP ZONDAG
Het menselijk bestaan is het magnum opus van Eddy Posthuma de Boer. In zestien thematische hoofdstukken, door hemzelf van een beschouwende inleiding voorzien, brengt hij verschillende aspecten van het leven in beeld. Een tijdloos mensbeeld, zijn persoonlijke keuze uit de veelheid aan foto’s die hij maakte in de ruim zestig jaar dat hij over de wereld reisde.