Woord vooraf voorzitter

When day comes, we step out of the shade, aflame and unafraid. The new dawn blooms as we free it. For there is always light, if only we’re brave enough to see it. If only we’re brave enough to be it. Amanda Gorman, The Hill We Climb

2020 was een bijzonder jaar. De pandemie die uitbrak, zal zeker in het gemeenschappelijk geheugen gegrift blijven. Of het een historisch belangrijke mijlpaal zal zijn, dat zal de toekomst uitmaken. De coronacrisis heeft flink ingehakt op alle menselijke activiteiten en heeft onze maatschappij goed doorheen geschud. Ook het jaar 2021 is niet zo goed gestart. De pandemie is moeilijk onder controle te krijgen. De mensen zijn het meer dan beu. Maar zoals Amanda Gorman in het inmiddels wereldberoemd gedicht “The Hill We Climb” zo poëtisch verwoordde: “Want het licht blijft altijd schijnen. Als je de moed maar hebt het te zien. Als je de moed maar hebt het te zijn”. En dat is de boodschap die ik vooral wil brengen. Er is licht aan het einde van de tunnel, een licht dat blijft schijnen en helderder wordt.

Ook in het voorbije moeilijke jaar waren er lichtpunten. Zo heeft de KVAB in 2020 aangetoond een stevige organisatie te zijn, die zich kan aanpassen en flexibel heeft ingespeeld op nieuwe opportuniteiten. Ik blik graag terug op alle positieve realisaties in het voorbije jaar.

Toen op 18 maart België in lockdown ging, werd ook het Paleis der Academiën gesloten. Het Paleis, dat bruiste van activiteiten, als interdisciplinaire ontmoetingsplaats bij uitstek, met de vier Klassen als het kloppend hart. Het werd stil in het Paleis. De KVAB zelf ging niet stil liggen. De KVAB koos resoluut om digitaal te gaan. De staf schakelde over naar telewerken. De Raad van Bestuur en de Klassen bleven actief met digitale en hybride vergaderingen, met als positief punt een hogere participatiegraad.

Standpunten werden voorbereid en afgerond. De activiteiten in het kader van de Denkerscycli bleven doorgaan, al dan niet wat bijgestuurd. Meerdere druk bijgewoonde webinars werden georganiseerd. De uitreiking, samen met de Jonge Academie, van de onderscheidingen Wetenschapscommunicatie, was een volledig digitaal evenement, begeleid door een succesvolle communicatiecampagne met verspreiding van filmpjes van de laureaten.

Deze solide basis van de KVAB werd opgebouwd in de voorbije jaren in een samenspel tussen de opeenvolgende Raden van Bestuur, voorzitters, ondervoorzitters, vast secretaris, de vier Klassen en de staf. En dat geeft vertrouwen voor de toekomst, ongeacht wat er nog op ons afkomt. Een bijzonder woord van waardering voor de uittredende voorzitter en ondervoorzitter, confrater Karel Velle en consoror Anna Berghmans. Samen met de vast secretaris, zijn zij in de voorbije moeilijke maanden erin geslaagd de KVAB op de rails te houden en de bestuurders van de Klassen te blijven bezielen.

Het is nu aan ons, de nieuwe voorzitter en de nieuwe ondervoorzitter, ikzelf en Christoffel Waelkens, met de vast secretaris Freddy Dumortier om deze bloeiende organisatie op koers te houden. We kunnen gelukkig rekenen op een goed werkende Raad van Bestuur, en op de uitstekende begeleiding en ondersteuning van de KVAB-staf.

In deze coronatijden moeten we er van uitgaan dat we evolueren naar een nieuwe realiteit, met zowel uitdagingen als opportuniteiten. We zullen ervoor moeten zorgen dat de KVAB haar missie kan blijven invullen.

Om te beginnen dient de KVAB zich te profileren als wetenschappelijk-cultureel genootschap. De academieleden komen graag naar het Paleis der Academiën voor Klassenvergaderingen, lezingen, symposia en concerten. Maar vooral de ontmoeting met hun confraters en consorores is voor velen de grote meerwaarde. De gesprekken, de discussies, … met experts indiverse disciplines en domeinen, over een brede waaier van wetenschappelijke, technische, artistieke en maatschappelijke thema’s, is een verrijking voor eenieder en voedt de maatschappelijke opdracht van de KVAB. Van zodra het coronavirus het toelaat, zullen we weer fysieke samenkomsten organiseren gecombineerd met een streamingsdienst of andere digitale applicaties, zodat de vergaderingen ook op afstand kunnen worden gevolgd.

Het tweede kernbegrip in de missie is het bevorderen van wetenschappen en kunsten. Hiervoor heeft de KVAB een mooi aanbod van allerhande prijzen, te beginnen met de Gouden Penning, de Laureaten van de vier Klassen, diverse fondsprijzen, en in samenwerking met de Jonge Academie, de onderscheidingen voor Wetenschapscommunicatie. Voor onderzoekers en kunstenaars, in het bijzonder voor de jonge, is een prijs uitgereikt door de Academie een gewaardeerde erkenning en een meerwaarde in hun portfolio.

De volgende opdracht in de missie van de academie is bijdragen tot de uitstraling van wetenschappen en kunsten. Hieronder vallen natuurlijk de vele symposia, debatten, conferenties, lezingen en concerten. Bovendien heeft de KVAB in de voorbije jaren grote stappen vooruit gezet op het vlak van algemene communicatie, er zal verder worden ingezet op digitale communicatie en sociale media. Door de voortschrijdende digitalisering is het voorliggende nummer van Academieberichten ook het laatste in papieren versie. De Academieberichten met zijn gevarieerde inhoud zal voortaan digitaal verschijnen.

2022 wordt een bijzonder jaar, dan viert de KVAB samen met de andere Belgische Academies haar 250ste verjaardag. Het is niet alleen een gelegenheid om de banden met de collega’s aan te halen, maar het biedt ook kansen om de KVAB meer in beeld te brengen.

Een vierde opdracht in de missie betreft het organiseren van een interdisciplinaire aanpak. Met haar vier klassen en samen met de Jonge Academie heeft de KVAB alle troeven in de hand om voluit te gaan voor interdisciplinariteit, zo belangrijk voor de aanpak van grote maatschappelijke uitdagingen. Er zijn reeds meerdere Standpunten en Denkersprogramma’s interdisciplinair tot stand gekomen. Ook samenstellingen van Reflectiegroepen en werkgroepen zijn meestal interdisciplinair. Verder vermeldt de missie dat de KVAB zal streven naar bredere erkenning van de grote waarde van wetenschappen en kunsten. De huidige pandemie heeft nog maar eens bevestigd hoe belangrijk wetenschap kan zijn voor onze samenleving. De beleidsmakers hebben zich laten leiden door virologen, infectiologen en andere experts.

Nooit was het vertrouwen van het grote publiek in de wetenschap zo groot. De Kunstwereld is zwaar getroffen door de Coronacrisis. Voor vele artistieke creatievelingen is dit een drama. Tevens kan de impact van Kunst en Cultuur voor het sociaal welbevinden van de maatschappij niet onderschat worden.

Er worden vele mooie digitale initiatieven ontwikkeld, maar er gaat niets boven de fysieke kunstbeleving. Nieuwe inzichten over de maatschappelijke waarde van wetenschappen en kunsten zijn naar boven gekomen. Dit momentum moet de KVAB aangrijpen om nog meer in te spelen op actuele, maatschappelijke thema’s, vertrekkend vanuit wetenschappelijke, artistieke en maatschappelijke beschouwingen. Voor de hand liggend zijn de thema’s rond het nieuwe normaal na corona zoals aangepaste arbeidsorganisatie, virtuele samenhorigheid, nieuwe kijk op stedenbouw en ruimtelijke ordening, op mobiliteit, artistieke creativiteit in een veranderde context, de relatie tussen wetenschap en politiek, wetenschappers versus politici. Ik roep de Klassen op om hiervan werk te maken.

En laatst maar niet onbelangrijk, is er de internationale dimensie. Voor een instelling als de KVAB is het evident dat internationale samenwerking een rode draad moet zijn doorheen haar werking. De academie is een actief lid van meerdere Europese en internationale organisaties, zoals ALLEA, EASAC, CAETS, Euro-CASE… en heeft samenwerkingsakkoorden met vele buitenlandse academies. De internationale dimensie zal een uitdaging worden. De internationale mobiliteit staat momenteel onder druk en het is nog helemaal niet duidelijk wanneer we weer mogen hopen vrij te kunnen reizen. Maar dat mag de internationale connecties zeker niet in gedrang brengen. Digitalisering kan hier soelaas brengen.

2021 wordt een boeiend jaar voor onze Academie, met veel uitdagingen en opportuniteiten. Zoals ik aangaf is de KVAB goed gewapend om de uitdagingen aan te gaan en in te spelen op nieuwe opportuniteiten, die het nieuwe normaal met zich zal meebrengen.

Laat het licht blijven schijnen. Het komt goed.

Elisabeth Monard Voorzitter

Nieuwe voorzitter en ondervoorzitter

Op 1 januari 2021 traden een nieuwe voorzitter en ondervoorzitter aan voor de bestuursperiode 2021-2022. Elisabeth Monard, uittredende bestuurder van de Klasse Technische Wetenschappen, wordt voorzitter. Christoffel Waelkens, uittredende bestuurder van de Klasse Natuurwetenschappen, wordt ondervoorzitter. Ze werden verkozen op de Buitengewone Algemene Vergadering van de KVAB op 24 september 2020, en namen de fakkel over van Karel Velle en Anna Bergmans.

Dr. ir. Elisabeth Monard is van opleiding burgerlijk scheikundig ingenieur en doctor in de Toegepaste Wetenschappen (1973 en 1980 KU Leuven). Zij was achtereenvolgens assistent aan de KU Leuven, ingenieur en hoofdingenieur-directeur bij de Dienst voor Bescherming tegen Ioniserende Stralingen (DBIS) van het ministerie van Volksgezondheid en Leefmilieu. Van 1989 tot 2005 was zij Secretaris van de Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid (VRWB, nu VARIO) en van 2005 tot 2015 secretaris-generaal van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek – Vlaanderen (FWO). In 2011 was Elisabeth één van de stichters van Science Europe, de Europese vereniging van onderzoeksorganisaties, zij was er van 2013 tot 2015 vice-president en acting president. Elisabeth is voorzitter van het schoolbestuur Vrije Basisschool Terbank-Egenhoven in Heverlee, lid van het Bestuurscomité van UZ Leuven en lid van de Research Advisory Board van het Orpheus Instituut (Gent). In 2018 werd zij gehonoreerd met de titel facultaire ereprofessor van de faculteit Ingenieurswetenschappen, KU Leuven. Elisabeth Monard was een bevoorrechte getuige van de uitbouw van het Vlaamse wetenschapsbeleid. Zij heeft steeds gepleit voor een wetenschaps- en innovatiebeleid dat waakt over het evenwicht tussen enerzijds het wetenschappelijke onderzoek gericht op concrete maatschappijproblemen en beloftevolle economische bedrijfsinnovaties, en anderzijds het vrije, fundamentele, grensverleggend onderzoek, enkel gestuurd door menselijke nieuwsgierigheid en creativiteit. Internationalisering, gelijke kansen en wetenschappelijke integriteit stonden bij Elisabeth steeds hoog op de agenda. In het FWO heeft zij het proces opgestart dat uiteindelijk zou leiden tot de oprichting van de Vlaamse Commissie voor Wetenschappelijke Integriteit. Elisabeth is sinds 2012 lid van de Klasse Technische Wetenschappen (KTW), en werd in 2017 onderbestuurder en vervolgens in 2019 bestuurder van de KTW. In 2018 nam zij het initiatief voor de oprichting van de Reflectiegroep Kunst, Wetenschap en Technologie, waarvan zij ook de voorzitter is. Christoffel Waelkens (1955) studeerde natuurkunde en wiskunde aan de KU Leuven, en promoveerde er in 1984 tot doctor in de Wetenschappen, met een proefschrift in de sterrenkunde. In het kader van dit onderzoek had hij verschillende jaren verbleven aan de Université de Genève en aan de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili, om expertise op te bouwen in observationele sterrenkunde, die aan de KU Leuven verdwenen was met het emeritaat van professor (en academielid) Armand van Hoof. Na een periode in dienst van het (N)FWO, eerst als ‘aangesteld’, nadien als ‘bevoegdverklaard’ navorser, werd hij in 1990 voltijds ZAP-er aan de KU Leuven, en in 1996 gewoon hoogleraar. In oktober 2020 werd hij toegelaten tot het emeritaat (met opdracht). Zijn onderzoek betreft in het algemeen de structuur en de evolutie van sterren, met nadruk op zowel verdieping als verbreding, met de bedoeling ook een team uit te bouwen met voldoende kritische massa en diversiteit, zowel in termen van wetenschappelijke onderwerpen en benaderingen als van persoonlijkheden. Dat team staat er nu, en de leden hebben de emeritus niet langer nodig om volgende stappen te zetten in zowel het sterrenkundig onderzoek als de bouw van de instrumenten om dat onderzoek te faciliteren. Christoffel Waelkens heeft veel en graag les gegeven, doorheen het gehele spectrum van de discipline, maar ook doorheen tal van onderwijshervormingen, hetgeen resulteerde in meer dan 20 verschillende cursussen. Hij was de initiatiefnemer voor, en gedurende een tiental jaren de programmadirecteur van, de onderzoeksmaster in de sterrenkunde aan de KU Leuven. Hetzelfde geldt voor het interdisciplinaire postgraduaat programma in ‘Space Studies’ dat samen met de UGent wordt georganiseerd. Op het gebied van dienstverlening is hij gedurende twee perioden vertegenwoordiger geweest van het ZAP in de Academische Raad van de KU Leuven en voorzitter van de AP-personeelsvereniging. Hij is/was voorzitter of lid van de adviesraden van verschillende buitenlandse instituten. Hij heeft zich ook altijd ingezet voor wetenschapspopularisatie, zowel door lezingen als door de coördinatie van, en bijdragen tot, bredere initiatieven. Christoffel is sinds 2003 lid van de Klasse der Natuurwetenschappen (KNW), en was er onderbestuurder in 2018 en bestuurder in 2019 en 2020. Hij was eindredacteur van twee Standpunten van de KVAB.