Heit & Mem nr. 3 2014 by heit&mem

GRATIS EN FERGEES me i y m ni m

Gogodil?! Als de taalontwikkeling achter blijft.

De 10 moaiste Fryske berneboeken!

NR. 02 - 2014

Beurs Gezin

Me m & t i He y! b r e is d

11 oktober o/m 16 novimber 2014

Itâ&#x20AC;&#x2122;s T-REX time! Fa n

a a i

o a n t

Ăş t s t j e r r e n

Tor

au vos

rus

natuurmuseumfryslan.nl

n r e b , e e z d ê r e w d Sûn ús skjin n fol, e h k s k . e ú h r c e k e n e so l a t b r e n h y n m y m r a m 3

m Noord Ci s k a

M a r ie

c ker ke Vin

Foar Heit & Mem gong Marieke Vinckers nei Pento, dêr’t wurke wurdt mei bern mei in taalachterstân (side 26). Marieke: ‘It moaiste wat Karin sei, wie: ‘En der wienen allegear lytse Jentjes yn dy groep!’ Ik hie myn stik nei in goeie freon stjoerd. Hy hat in jonkje yn deselde leeftyd. Myn freon wie sa bliid, omdat er it ferhaal werkende. ‘Die driftbuien! Dat had Lars ook! En dat was alleen maar omdat hij zich niet kon uiten, maar dat wisten wij niet.’ Wat in romte jout it, tocht ik, om te witten datst net allinnich bist yn dyn syktocht. Dêroer skriuwe, mar foaral: dêroer lêze, jout romte en treast’.

ans

Foar de rubryk Beppe har pop wie redaktrise Ciska Noordmans by Diete Runia (side 47). Ciska: ‘Frou Runia brûkte wurden dy’t ik wol ferstie mar sels nea mear brûk. Ik fernuverje my der op ’e nij oer hoe ryk at de Fryske taal eins is. Mei Janne (2) sjongt se ferskes mei ‘maneuvels’ en doe’t beppesizzer Pieter (5) ris by har yn ‘e hûs wie sei se tsjin him: ‘Moatst ris sjen, dêr komt in skip mei soere apels oan.’ De oare deis hie Pieter mem op itselde wiisd: ‘Sjoch mem, der komt in soer skip mei apels oan.’ Nei dy anekdoate seach frou Runia my fol ferwachting oan. Ik har ek, want dy útdrukking koe ik net. No wit ik dat it dan best reine sil. Yn ’e auto werom nei hûs moast ik laitsje, want wat soe ús soan sizze as ik dy útdrukking brûke soe? Jûns krige ik it antwurd: ‘Mem, waar zie jij die appels hangen?’’

ke v a n Dieuw

ee der M

Op side 18 stiet in artikel oer gebaretaal. Redaktrise Dieuwke van der Meer: ‘Foardat ús dochter Maaike (2) berne wie, wist ik al dat ik it mei har probearje woe. Dat wie in grut sukses. Se koe fan sa’n 10 moanne ôf al dúdlik meitsje dat se wat drinke of ite woe, de poes of in fûgeltsje seach of dat se ferlet hie fan sliep. Maaike praatte al ridlik gau en yn it begjin die se dat yn kombinaasje mei gebaren. No’t se twa is, is it spitigernôch allegear wat fuort sakke. Mar ik kin it eltsenien oanride, it skeelt in protte frustraasjes by de bern én âlders en boppedat is it hartstikke leuk en handich om te learen!’

r jouwe nbos Foarm ter Noorde e i Durk-P It artikel op side 40 oer sûkers is ek by ús thús in aktueel ding wurden. Troch bewuster te kiezen, wurdt de kar fansels ek beheinder en dan is in heldere tip lykas tee drinke ynstee fan roosvicee hiel noflik. De 'biotoer' is yntusken trochfierd nei blikken bôlebakjes yn plak fan plestik, rfs drinkbekers, green-pan’s, eigenmakke waskmiddel en in grientetún mei jirpels, woartels, ierdbeien en wat al net mear. Dat lêste jout in wolkome ôfwikseling tusken toetsenboerd en skoffel.

Kolofon Tjalling de Vries Nynke van der Zee

Redaksje Aukje Mulder Carolien ter Schuur Ciska Noordmans Dieuwke van der Meer Idske Bangma Haadredakteur: Ernst Bruinsma Meiwurkers: Femke Jaarsma Ciska Noordmans Dieuwke van der Meer Aukje Mulder Marrit de Schiffart Marieke Vinckers

Korreksje: Ytsje Steen-Buwalda info@sekuer.nl Redaksje-adres /útjouwer: Afûk Postbus 53 8900 AB Ljouwert www.afuk.nl e-mail: ynfo@afuk.nl / ynfo@heitenmem.nl tel.: 058 - 234 30 70 Printwurk: Senefelder Misset, Doetinchem www.senefelder.nl info@senefelder.nl tel.: 0314 - 35 55 00

Yllustraasjes: Natascha Stenvert (side 19) Andrea Kruis (side 31 en 41) Foarmjouwer: BW H ontwerpers www.bwhontwerpers.nl info@bwhontwerpers.nl tel.: 058 - 213 35 43 Fotografy: Het Hoge Noorden www.hogenoorden.nl info@hogenoorden.nl tel.: 058 - 216 79 66 Fotografy Lydia www.fotografielydia.nl info@fotografielydia.nl tel.: 06 - 25 13 58 98

Distribúsje: Heit en Mem wurdt fergees ferspraat yn in oplage fan 35.000 eksimplaren. Der wurdt wurke neffens in redaksjestatút dat boarch stiet foar de ûnôfhinklikheid fan de redaksje. Dizze Heit en Mem is it twadde nûmer dat yn 2014 ferskynt fan dizze rige. Earder ferskynde yn dizze rige De Lytse Heit & Mem, in útjefte dy’t fia it Taaltaske ferspraat wurdt. Heit en Mem is in meartalich tydskrift en spesifyk rjochte op âlders mei bern yn Fryslân. Heit en Mem is fergees te krijen by boekhannels, bibleteken, gemeentehuzen en yn oare iepenbiere romten. Sjoch foar de ferspriedingslist op www.heitenmem.nl. Abonnemint Mei in abonnemint op it blêd Heit en Mem wurde jo foar € 10,trije nûmers tastjoerd. Sjoch op www.heitenmem.nl foar mear ynformaasje. ISSN: 1878-4437 Heit en Mem kinst ek folgje fia: Utjûn mei stipe fan de provinsje Fryslân.

Ynhâld nr. 02 36

Wy toeterje Tsunami!

Pake en beppe passe op

Wat zeg je? GOGODIL

Berneboeken top 10

04 Kolofon

Wat zeg je? GOGODIL

Heit & Mem Post

Heit & Mem boeken

Pake en beppe passe op

Heit & Mem-plein beurs GEZIN

Swier & Swiet

Beurs GEZIN

‘Ciao pake, oant moarn!’

10 útstapkes ûnder de 5 euro

14 Bern

Wy toeterje Tsunami!

Vaders lezen voor

Kollum Tjalling de Vries

Spreuktegel

Een magische wereld in Friese theaters

18 Fuort mei de kommunikaasje-frustraasje

40 Maak theedrinken weer een traditie

Bernepraatsjes

45 Tsiis

Yn ferwachting

46 GameFrysk

Bûse-, klaai-, tillefoanjild

Beppe har pop

HEIT & MEM POST Wolsto wat oan ús kwyt? In bysûnder ferhaal, in moaie foto, in goeie tip of gewoan dyn miening ergens oer? Mail it ús of stjoer it op! ynfo@heitenmem.nl Heit & Mem Postbus 53 8900 AB Ljouwert. Of sykje ús op fia Facebook, Pinterest of Twitter.

Op de cover staat Jorian van der Wal (2). Hij woont samen met zijn vader, moeder en hond Mylo in Hurdegaryp en begin november komt er een broertje of zusje bij! Jorian is een ondernemend en (soms) ook ondeugend jongetje, maar bovenal ook heel lief! Hij vindt het superstoer dat hij op de voorkant van de Heit & Mem staat.

bjorN ‘Not so sMArt’–phoNe Mei Thijs (2,5) achterop en sels 6 moanne swier bin ik ûnderweis nei Thijs syn bernedeiferbliuw yn Haarlem. Neist my op de autobaan rydt in frou yn in sulverkleurige Astra. De frou is drok dwaande mei har smartphone. Dat de frou hielendal net mei it ferkear dwaande is, wurdt my dúdlik at sy gewoan foar in grien stopljocht wachtsjen bliuwt. Underwilens bin ik mei Thijs by it stopljocht foar fytsers oankommen. As ús ljocht grien wurdt, stek ik it grutte krúspunt oer. Mar dan sjoch ik midden op de dyk de Astra op ús ôfkommen en kin ik noch krekt op tiid remje. Ik sjoch dat de frou har rút iependocht en begjint te razen. It ienige wat ik ferstean kin is: ‘Dikke mongool!’ Ik stap gau wer op en fyts fierder. It wie dúdlik net it momint en it plak om de frou út te lizzen dat sy, trochdat sy sa drok dwaande wie mei har tillefoan, it ferkearde stopljocht yn ’e gaten hold. Doe’t we by Thijs syn bernedeiferbliuw oankamen, kamen de triennen. Ik wie skrokken, beledige en lilk. Ik wie net oanriden mar wol oanslein. Gjin mins moat tinke dat hy of sy efter it stjoer wei wol in berjochtsje ferstjoere kin sûnder dêrby in minskelibben op it spul te setten.

In skoft lyn hawwe wy yn de rubryk ‘ús húsdier’ stien, de earste ‘Heit & Mem’ fan 2013 wol te ferstean. Allinne kloppet de gesinsgearstalling net mear, want Jurre en de bistjes hawwe der in broerke by: Bjorn! Tige grutsk binne wy op ús nije gesin. En dat wolle wy graach diele. Dêrom stjoer ik in foto mei fan Bjorn, Jurre en Jessey. It soe leuk wêze at wy dizze foto weromfine yn de ‘Heit & Mem’. Kin beppe mar wer pronkje! ;) Groetnis, Josette Zwier

MyN oAre hArt Sytske (6 jier) is mei heit in eintsje oan it rinnen at se har nocht krijt. ‘Au heit, myn hart docht sa sear!’ Wêrop’t heit Petrus seit: ‘Toe fanke, goed trochrinne, dan giet dat wol wer oer.’ Efkes letter ropt Sytske: ‘Heit, no kin ik echt net mear hear, myn oare hart begjint no ek al sear te dwaan.’ Groetnis fan albertje strikwerda

betty Geertsma

poppe fAN de MoANNe!

April febrewAris

MAArt Lianne Miedema

Yldou Mirna Sieperda

MA Aie

Ferre en Femma van der Heide

Allisa Sijtsma

út Brantgum

út Dokkum

út De Jouwer

út Waaksens Fynsto dat dyn soan, dochter, beppesizzer, omkesizzer, buorjonkje of buorfamke ek de moaiste poppe fan de wrâld is? mail dan in foto nei ynfo@heitenmem.nl en wa wit

jUNy

AUgUstUs jUly

Jitse van der Wal út Snits

Milan Kooistra

stiet dyn foto in skoftsje letter as poppe fan de moanne op

Sven Castelein

heitenmem.nl en krijsto it nijste

út Feanwâlde

Fryske berneboek tastjoerd!

út De Westereen

berN Mei iN búkje Wat hawwe wy in hearlike simmer hân, mei prachtich moai waar. Bûtenlânske tripkes wiene oerstallich. Wy hawwe wol gauris mei ús bern ferkuolling socht by de see en yn in swimbad. Lekker genietsje. Mar ik bin ek bot skrokken. Oeral dêr’t ik seach, wiene se: bern mei in búkje. Jonge bern, mar ek puberjonges en -famkes. Lit my foaropstelle dat der ûnderskied is tusken bern dy’t troch oanlis of in sykte oergewicht hawwe en bern dy’t troch harren libbensstyl – better sein: de libbensstyl fan harren âlders – te kampen hawwe mei ekstra kilo’s of sels obesitas. Myn soarch rjochtet him op de lêste groep. Want ik tink wol dat je ferûnderstelle kinne dat dy bern troch tefolle en/of ferkeard iten en drinken in búkje hawwe. Want sa’n 20 jier lyn seagen je dat soarte fan tafrelen hast net. En it feit dat it oergewicht faak hiel pleatslik is, befêstiget dat ek. Ik sjoch it in soad om my hinne: bern dy’t de hiele dei troch snoep, koekjes en sjips krije. Tel dêr de nedige kola, yoki en oare sûkerdranken by op en dan hawwe je de oarsaak fan it probleem te pakken. Want in probleem, dat is it. Ut ûndersyk blykt dat oer ûngefear 20 jier 30 prosint fan de befolking diabetes hat. Dat is ien op ’e trije minsken! Neffens it Ministerie van Volksgezondheid hat in bern eltse dei 15 gram sûker (omrekkene is dat 3 sûkerklontsjes) nedich. Dy sûker krije se

al binnen at se gewoan en sûn iten krije. Mar neffens dyselde boarne krije bern op in dei 225 gram sûker (45 sûkerklontsjes, omrekkene) binnen. Dat is net bêst! De djippere oarsaak fan bern mei oergewicht leit by de opfieding. Bern fan no groeie op mei sûker en krije eltse dei frisdrank, limonade, fruchtesop, snoep en sjips. Wat dogge wy ús bern oan? Bern mei oergewicht of obesitas binne of wurde faak it mikpunt fan pesterijen, binne ûnsekerder oer harrensels en kinne (dêrtroch) faak minder goed meikomme op skoalle. Om noch mar net te praten fan de psychyske klachten en earnstige sykten op lettere leeftyd. Us bern fertsjinje gjin troep, mar sûn iten en drinken. Heiten en memmen: de bal leit by jim! in besoarge mem Lês de folsleine tekst fan boppesteande ynstjoerde brief op www.heitenmem.nl

No’t heit en mem op ’e sinten passe moatte … kinne pake en beppe moai op de lytskes passe!

Nynke van der Zee

Hieltyd mear heiten en memmen bliuwe allebeide wurkjen as der bern komme. Meastentiids omdat se it sels graach wolle, mar soms ek omdat it net oars kin. De ekonomyske krisis twingt âlders om fulltime of parttime oan it wurk te bliuwen as der lytskes komme. No’t heit en mem op ’e sinten passe moatte, kinne pake en beppe moai op de bernsbern passe. Wy leinen dy stelling oan jim foar op ús Facebookside en dêr waard fanatyk op reagearre.

Elke woansdei tusken healwei achten en healwei njoggenen is it spitsoere by pake Leo en beppe Ella van Halderen yn Aldskoat. Earst wurde Luna (3) en Emma (1) brocht troch soan Lars. Dêrnei komt dochter Iris mei de stoere David (3). En ynkoarten komt der noch in fjirde lytske by. Pake en beppe ha de hannen fol op woansdei. ‘Ik kin gjin krante mear lêze, want dan sette se hjir de hiele boel op ’e kop’, laket Ella. ‘It binne echte hannebinerkes, mar wy fine it geweldich.’

Sjen hoe’t de bern opgroeie Dat Fryske pakes en beppes graach oppasse meie, wurdt ús wol dúdlik út it oerweldigjende oantal reaksjes fan heiten en memmen, mar ek fan pakes en beppes sels. Sa skreau beppe Pietsje Hazenberg: ‘Ik soe it foar gjin goud misse wolle. De bern genietsje der fan en wy as pake en beppe ek. Ik ha sels nea in pake en beppe hân, dêrom fyn ik it ek sa moai! It is foar my in prachtige dei as it wer safier is!’ Ek beppe Joke Wassenaar genietet folop fan

de bernsbern: ‘Wer op ’e nij sjen hoe’t in bern opgroeit en de wrâld ûntdekt. En as pake en beppe kinne wy dêr no folle mear fan genietsje!’ Ella knikt as se de reaksje fan Joke heart. ‘Sa is it by ús ek. Doe’t ús eigen bern lyts wienen, bin ik altyd fulltime wurkjen bleaun. Dêrtroch miste ik in soad. De earste stapkes bygelyks, dêr wie ik net by. Mar dat helje ik no wer yn. It aldermoaiste oan oppassen is dat wy de bernsbern no troch en troch kenne. As pake en beppe meitsje wy harren opgroeien echt mei. Beide ha we de woansdei bewust frij naam fan it wurk. Dat is no ús pake-enbeppedei en dy is ús hillich.’

‘ It binne echte hannebinerkes, mar wy fine it geweldich.’ In dei frij foar pake-en-beppedei Pake en beppe dy’t in frije dei nimme moatte om op te passen. Dat is net mear sa frjemd no’t elkenien hieltyd langer trochwurkje moat. Dat konkludearret ek Tjitske de Graaf: ‘Aangezien de leeftijd

om te blijven werken is opgeschroefd, blijft het onmogelijk om volledig pake of beppe te zijn.’ Of sa’t Marieke Abbink skriuwt: ‘Tegen de tijd dat mijn vader met pensioen kan, is mijn dochter al 19 en mijn zoon 16. Kan Pake later mooi op zijn achterkleinkinderen passen.’ Ek Ella en Leo tinke noch net oan ophâlden mei wurkjen. ‘Wy fine it skitterjend dat de bern hjir in hiele dei binne, mar by ien dei moat it al bliuwe. Want mear oppasdagen hawwe wy simpelwei net oan tiid.’ Op de stelling op ús Facebookside dat it yn dizze drokke tiid net mear as logysk is dat pake en beppe teminsten ien dei yn ’e wike oppasse, waard fanatyk reagearre. ‘Nee, pakes en beppes hearre gjin oppasâlders te wêzen foar har pakeen beppesizzers’, fynt Ingrid de Boer. ‘Pakes en beppes binne der foar de leafde en de oandacht en in hiel soad koekjes fansels! Se hawwe gjin opfiedende taak mear.’ Minke Rodenhuis is it dêr hielendal mei iens. ‘Pake en beppe binne der om

in kear by útfanhûs te gean. Se ha gjin opfiedkundige taak! Dy tiid hawwe se al hân mei ús, no mar puer genietsje.’

‘ It is mar goed dat pake ek meihelpt, oars kom ik hannen tekoart.’ Oppassen is hurd wurkjen Der binne ek pakes en beppes dy’t dêrom bewust gjin fêste oppasdei wolle, fertelt Martine Russchen. ‘Us heit en mem ha altyd goed oanjûn dat sy net fêst oppasse wolle. Wy ha in gastâlder dy’t ús poerbêst befalt. Is der tuskentroch wat, dan kinne wy pake en beppe altyd freegje. Ik respektearje harren keuze. Se binne út it wurk en se kinne genietsje fan harren frije tiid.’ Ella kin har dêr wol wat by foarstelle. ‘Oppassen is hurd wurkjen hear’, knypeaget se. ‘Ik hie my fjouwer jier lyn net yntinke kinnen dat der no fjouwer

pjutten hjir by ús troch de tún drave soenen. Moatst oeral op lette en om tinke. It is mar goed dat pake ek meihelpt, oars kom ik hannen tekoart.’ Boekje foarlêze, op de iPad spultsjedwaan, in stikje te fytsen, it swimbadsje yn de tún sette en dan jûns op ’e tiid it iten klear ha. Pake Leo en beppe Ella ha it der smoardrok mei. ‘Wy ite alle woansdeis pankoeken of flensjes’, knikt Ella. ‘Dat is maklik te meitsjen en de bern fine it hearlik.’ En dan, as it hiele spul jûns wer op hûs oangiet, gean Leo en Ella efkes mei de fuotten omheech. ‘Dan binne pake en beppe sloopt’, laket se. ‘Mar ik ha no al wer sin oan nije wike.’

e Spe

eweegt - Ontw lt - B i kk elt

Buorren 62 9289 HH Drogeham 0512-332915 / 06-40892256 www.hout-speeltoestellen.nl miedema176@hotmail.com

Kraamzorg op maat, door één zelfstandige kraamverzorgster

STAN BEZOEK ONZE

D OP DE GEZIN

SBEURS!

www.zorgburodedriehoek.nl

Gratis van Isis ZwangerschAppAssistent

Jouw coach rondom de kraamtijd T 088 512 2000 • www.isiskraamzorg.nl

 in de App Store op Android Market

SWIER & SWIET dyn earste hierlokje Yn dit poppeboek - basearre op ‘Witst wol hoe mâl ik mei dy bin?’- kinst allegear oantinkens oan de earste jierren fan dyn poppe kwyt. Mei romte foar dyn eigen foto’s, notysjes, gedachten en emoasjes, en spesjale sluven foar bgl. it bertekaartsje en in hierlokje. En it allermoaiste is fansels dat it boek yn dyn eigen memmetaal is. Foar € 14,95 te bestellen fia www.afuk.nl

lekker sliepe

puer natuer Je sjogge him hieltyd faker, de draachdoek. Wylst in protte kultueren noait oan in bernewein begûn binne, komme wy dêr no ek op werom. Earder waard noch oannommen datst in berntsje bedjerre soest ast it altyd by dy droechst. Ut ûndersyk blykt it tsjinoerstelde. Droegen te wurden jout dyn poppe in gefoel fan feilichheid, hy fielt dyn lichemswaarmte en heart dyn stim en hertslach, in ideale posysje om de wrâld kennen te learen. Omdat poppen harren feilich fiele by de mem, gûle se dan faak ek in stik minder. Boppedat kriget in poppe gjin plat holtsje yn in draachdoek. En dêrneist hasto sels lekker dyn hannen frij om oare dingen te dwaan. Filmkes oer hoe’tst in poppe it bêste drage kinst – en in webshop mei moaie draachdoeken – fynst op www.memensa.nl.

grip op je baby Veel ouders vinden het heerlijk om met hun baby te douchen, maar ook erg onhandig. Een baby wordt onder de douche immers erg glibberig. Om toch meer grip op je kind te hebben is er nu de ‘Baby Shower Glove’, een speciale handschoen die je onderarm voor een groot gedeelte bedekt. Zodra de Baby Shower Glove nat is, wordt deze stroef en plakt de speciale organische badstof van de handschoen aan je arm. Zo is je baby tijdens het douchen in veilige handen. Altijd handig, dachten we zo! Voor € 13,95 te krijgen in de uitvoeringen dolfijn, pinguïn en zeehond. www.babyshowerglove.nl

Mar leafst tritich prosint fan de bern yn Nederlân hat yn dizze wrâld fol prikkels problemen mei it sliepen, sa blykt út ûndersyk. Miskien soenen dy bern dizze bysûndere skylpod, de Tranquil Turtle, ris útfanhûs ha moatte. De skylpod kin ûnderwetterbylden op dyn plafond projektearje. En wylsto dêr nei sjochst en tagelyk de rêstjaande lûden fan de see hearst, kinst hearlik ûntspand yn ’e sliep falle. De skylpod is net allinnich geskikt foar poppen, ek bern mei ADHD en autisme en folwoeksenen dy’t oars muoite ha om yn ’e sliep te fallen, skine der baat by te hawwen. Te bestellen foar € 47,95 by www.happykiddy.nl

N R.

015 014/2 01 2

y t bab ral e n me Reizejinje kin o wolk Grijze aan het

k Fers

p nen wen derscha moe

de lytse heit & Mem

tse Bist yn ferwachting? Dan krigest by de de ly oanjefte fan dyn bern in ‘Taaltaske’. En yn dat taaltaske sit ûnder oaren de Lytse Heit & Mem. In Heit & Mem-nûmer yn lytser formaat, spesjaal foar âlders dy’t krekt in poppe krigen ha! Samar fergees foar dy! Asjeblyft!

kes, , ry m mea r! skes lle iepfer noch fo ke sl en Fr ys , apps Mei kjes eboe popp

5.indd

4X24_0

OM_34

MMINI_

1404_H

5-14

21-0

11:2

Nynke van der Zee

‘Ciao pake, oant moarn!’ De wûnderlike taalsymfony yn in trijetalich gesin

Hannen en fuotten fleane troch de loft en fleurich laitsjen dûnset troch de tún as Dennis (11) en Lara (3) op de grutte trampoline springe. ‘Hoger, hoger’, ropt syn lytse suske as Dennis syn keunsten sjen lit. Pake glimket grutsk. ‘No jonges, oant oare kear!’ wuift er as er fuortgiet. ‘Ciao pake, oant moarn!’ ropt Lara, wylst se fanatyk swaait. Portugeesk, Frysk of Nederlânsk: Dennis en Lara kombinearje dy trije talen sûnder muoite yn ien sin. Wolkom yn de wûndere wrâld fan in trijetalich gesin. It is hast simmerfakânsje en de koffers stean al klear yn de gong by de famylje Van Wieren yn Aldegea (Sm). Op de kast lizze fjouwer fleantickets mei yn dikdrukte letters de einbestimming: Vitória, Brazilië. In sinnich badplak mei in hearlik strân foar Dennis en Lara, mar boppe-al de bertestêd fan harren mem Giuliani Gadioli Campus. Omkes, muoikes, neefkes en nichtsjes en harren leave oerbeppe ‘Vovo’ wurde ien kear yn ’e twa jier opsocht troch it Fryske gesin, yn de simmerfakânsje. In moanne fol gesellige famyljediners, dagenlang boartsjen op it strân en feestlike muzyk. En dat alles fansels yn de Portugeeske taal. ‘Maar dat is niet zo moeilijk hoor’, laket Dennis. ‘Dat spreken we hier thuis ook altijd.’

Strukturearre taalferdieling Wa’t by de famylje Van Wieren oan tafel skoot, mei it wurdboek wol meinimme. Heit Wietze praat Frysk, mem Giuliani Portugeesk en Dennis en Lara ûnderling Nederlânsk. In fassinearjende taalsymfony is it resultaat. Kalme Fryske sinnen wurde ôfwiksele mei rappe Portugeeske wurden. ‘Een Braziliaanse vriendin die een tijdje geleden bij ons op bezoek was, riep tijdens het eten vol ongeloof uit: ‘Ik word gek! Dit is echt niet te volgen hoor!’’, knypeaget Giuliani. ‘Maar als je eenmaal weet hoe het werkt, is het eigenlijk heel gestructureerd. Wietze en ik spreken beide onze moedertaal met de kinderen en onderling is Nederlands de voertaal.’

‘ Een Braziliaanse vriendin die op bezoek was, riep tijdens het eten vol ongeloof: ‘Ik word gek. Dit is echt niet te volgen hoor!’’ Om te begripen hoe’t de taalferdieling by de famylje Van Wieren yninoar stekt, moatte we werom nei 2001, it jier dat Giuliani it noflike Braziliaanske simmerklimaat ferruilet foar de wiete hjerst en kâlde winter yn Fryslân. Net

allinnich it waar is wennen, it blykt ek hiel lêstich te wêzen om de Nederlânske taal ûnder de knibbel te krijen. Yntusken praat Giuliani floeiend Hollânsk, ‘maar die ‘de’ en ‘het’ begrijp ik nog steeds niet’, skodhollet se. Thús by Wietze syn heit en mem yn De Pein wurdt Frysk praat. Wannear’t Dennis berne wurdt, is de kar dan ek rap makke. ‘Ik vind het mooi dat Wietze Fries met onze kinderen praat en ikzelf spreek altijd Portugees met ze. Daarmee leren Dennis en Lara van jongs af meteen verschillende talen. Daar hebben ze later alleen maar profijt van.’ Heit en mamãe Ien fan de wichtichste foardielen is noch wol dat de bern no sûnder problemen mei de Braziliaanske famylje prate kinne yn de fakânsje. Dennis kin hast net wachtsje oant er syn oerbeppe ‘Vovo’ wer sjocht. ‘Zij praat geen Engels, alleen maar Portugees dus gelukkig kan ik haar nu goed verstaan’, knikt er. Ferskes sjonge, ferhaaltsjes foarlêze of efkes keuvelje oan de keukenstafel, ek Lara wit har yn it

Portugeesk knap te rêden. Mar foardat se it sels goed en wol yn ’e gaten hat, komt der samar in Fryske sin út. Of in ferske yn it Hollânsk. ‘Ze gebruikt af en toe alles door elkaar heen’, fertelt Giuliani. ‘Maar ze weet precies welke taal bij welke plek hoort. Op de peuterspeelzaal Fries met de juf en Hollands met de klasgenootjes. En thuis Fries met heit en met mama Portugees.’ Gjin papa en mama of heit en mem, mar heit en mamãe. Dennis laket breedút as er Giuliani ‘mem’ neamt. ‘Dat kan écht niet. Mijn moeder is geen mem, maar een mamãe. Klasgenootjes vinden dat raar. Dat ik heit en mama zeg, maar zo past het gewoon precies.’ Giuliani knikt. ‘Ik spreek geen Fries, dus hoe kan ik dan een mem zijn? Ik versta het Fries wel een beetje als ik weet waar het over gaat, maar ik heb al mijn energie gestoken in het leren van de Nederlandse taal. Toch vind ik het belangrijk dat Wietze ze het Fries leert. Want hier in Friesland is het fijn dat Dennis en Lara beide talen spreken

en verstaan. Bij pake en beppe in Opeinde spreken ze bijvoorbeeld altijd Fries met elkaar. Prachtig vind ik dat.’

‘ Klasgenootjes vinden dat raar. Dat ik heit en mama zeg, maar zo past het gewoon precies.’ Uma laranja Trampolinespringen makket hongerich. Mei har dûnsjende krullebosk komt Lara oan tafel sitten. ‘Ik wol in koekje’, seit se resolút. In Portugeeske ûnderhanneling tusken mem en dochter folget, mei as útkomst ‘uma laranja’. Efkes letter sit Lara te smikkeljen fan har sinesappel. ‘En, is ’ie lekker?’ freget Dennis oan syn suske. In tefreden knikje mei de holle. ‘Ja, obrigado.’

BERN foar dy

drie talen, een sterk verhaal

Stjoer dyn beste freondinne in (kryst) kaart fan miljeufreonlik skept papier mei blomsied deryn. Nei it lêzen kin er de grûn yn, mei in bytsje ierde deroerhinne. In pear wiken letter ferskynt in fjildblomboeket en tinkt se oan dy werom. € 2,50 www.thingsthatmakeyoufeelgood.nl

Meertalig onderwijs geeft je een voorsprong. Kinderen die op jonge leeftijd meer dan één taal leren, hebben daar veel voordeel van. Dit blijkt uit onderzoeken over de hele wereld. Daarom heeft de provincie Fryslân een campagne over meertalig onderwijs laten ontwikkelen. Het doel hierbij is om provinciebreed een maatschappelijke discussie over meertalig onderwijs te starten bij ouders, leerkrachten en besturen van scholen. De campagne bestaat uit een heldere website met veel informatie en ook hele leuke filmpjes, die op verschillende basisscholen in heel Fryslân opgenomen zijn. Neem snel een kijkje op www.drietalen.nl.

de fertelbeam Dit werklik prachtige boek is der no ek yn it Frysk. It giet oer in foks dy’t in lang en lokkich libben hân hat, mar no is er wurch. Foks falt yn ’e sliep. Foar altyd. Dit fjouwerkante printeboek mei in leaf en treastend ferhaal giet oer oantinkens dy’t efterbliuwe as der ien dy’t wy leafhawwe deagiet. It is in sfearfol, posityf ferhaal dat oanslút by de belibbingswrâld fan bern. In moai boek om te lêzen mei dyn bern en om der tegearre oer nei te praten. Leeftyd: 4-8 jier Priis: € 12,50

Mijn eerste boeddha

thús blomsiedpapier meitsje Sels blomsiedpapier meitsje mei dyn bern is in leuk idee foar in frije middei. It freget wat tarieding fan heit en mem, mar it resultaat mei der wêze. Sjoch op HeitenMem.nl foar de beskriuwing.

Een Boeddha om mee te knuffelen, dat is pas uniek! Een Boeddha staat symbool voor geluk, goede gezondheid en liefde. Dus een mooi cadeau om iemand een hart mee onder de riem te steken, als kraamcadeau of gewoon lekker voor jezelf. Er zijn trouwens ook knuffelboeddha’s te koop in het lichtgrijs, lichtroze en lichtblauw. Die zijn al helemaal leuk als kraamcadeau! Je kunt de knuffelboeddha’s vanaf € 19,95 kopen bij o.a. ‘De Roze Poedel’ in de Kleine Kerkstraat te Leeuwarden. PS ‘My first Buddha’ schenkt 10% van de netto opbrengsten aan het goede doel ‘Save the Children’.

een goed begin Eet jij en/of je kinderen ’s morgens geen ontbijt? Of kom je niet verder dan elke dag een boterham met hagelslag? Iedereen weet zo langzamerhand wel dat een ontbijt je motor doet lopen. Het geeft je energie. Het start je stofwisseling, je hersenen gaan beter werken en je bloedsuikerspiegel blijft gedurende de hele dag stabieler. Daarom heeft Heit & Mem 20 verschillende simpele, lekkere en gezonde ontbijtjes voor je bedacht. ei-banaanpannenkoek * Prak 1 (rijpe) banaan tot moes en kluts er 2 eieren doorheen. * Doe wat kokosolie in een pan en bak het mengsel aan beide kanten tot een lekkere pannenkoek! (Optioneel door het beslag of als topping: kokossnippers of kaneel)

op it kleedsje Op in kâlde, glêde flier boartsje is winterdeis net fijn. Op in sêft, waarm en ek noch moai tapyt boartsje wol! It merk Sigikid hat in grut ferskaat oan boarterskleden. Mei de hân knope, anty-allergysk en geskikt foar flierren mei flierferwaarming. Leuk foar yn de boartershoeke of op de bernekeamer. Lisette van der Sanden út Baaium hat in webwinkel dêr’tst dy kleden - fan € 109,- ôf - bestelle kinst: www.hetfabeltjesbos.nl

Kijk snel op HeitenMem.nl voor meer heerlijke, snelle en simpele recepten.

pompoms

iets van wiets Hartsjes, fûgels, auto’s, letters, Wietske Visser út Stiens makket dizze kessens allegear sels en ferkeapet se fia har webwinkel. Leuk foar op de bernekeamer! Bist sels ek kreatyf? Se jout ek workshops! Do kinst de knuffelkessens foar 15 euro bestelle op www.ietsvanwiets.nl.

Wolst de baby- en/of bernekeamer leuk opfleurje mei in moai kleurke? Hingje dan ris fan dizze PomPoms op. Do kinst se bestelle by www.buitendelijntjes.com en dan krijst in doch-it-sels-pakketsje tastjoerd. Se binne der yn in hiele protte ferskate kleuren. Kinst de PomPoms fansels ek keapje yn de winkel fan ‘Buiten de lijntjes’ yn Wolvegea.

Aukje Mulder

jn al Er zi n linge l e t s n voor rs va e t u pe voor jaar e e w t

Een magische wereld in Friese theaters Jonge kinderen houden van rollenspel. Ze zijn vadertje en moedertje, prinses of cowboy, en gaan helemaal op in het ‘doen alsof’. Wat is er dan leuker dan ze kennis te laten maken met echt theater? Er zijn al voorstellingen voor peuters vanaf twee jaar. De Friese schouwburgen doen hun best om met een gevarieerd aanbod te komen.

Aan de hand van je vader of moeder ga je naar een fantasiewereld die ‘schouwburg’ heet. Je zit in een zaal met aflopende rijen stoelen of je krijgt een plek op de grond, bijna óp het toneel. Overal klinkt geroezemoes. Je moet stil zitten. Het zaallicht wordt gedimd, er klinkt muziek... En dan gaan de gordijnen open en begint de voorstelling. Spannend Het is spannend, zo’n eerste bezoek aan het theater, Rommy Bijlsma weet er alles van. Als moeder van drie kinderen met wie zij vele voorstellingen bezocht én vanuit haar werk. Zij verzorgde de jeugdprogrammering in een theater in Hoogeveen. Nu is ze hoofd programmering in stadsschouwburg De Harmonie in Leeuwarden en doet ze dus ‘alles’. ‘Maar vraag je me waar mijn hart ligt? Dan is het bij de jeugdvoorstellingen. Kinderen zijn onbevangen, je kunt ze zoveel bieden. Trouwens, goed jeugdtoneel is leuk voor alle leeftijden omdat er een knipoog in zit die alleen bestemd is voor volwassenen.’

16 16

Waarom is theaterbezoek belangrijk? ‘Het verrijkt je. Je komt anders in de wereld te staan en je krijgt een ruimere blik. Dat gun je je kind toch ook? Voor iedere leeftijdsgroep zijn er al prachtige voorstellingen. Als je je kind al jong laat kennismaken met theater dan houdt hij ook bij het opgroeien zijn belangstelling.’ Ze adviseert ouders wel om ‘de eerste keer’ goed te selecteren wat bij hun kind past. ‘Leeftijden vermelden we niet voor niets. Die eerste voorstelling moet leuk zijn en niet naar of eng. Is de eerste ervaring negatief, dan krijg je een kind moeilijk weer mee.’

‘ Spannend, zo’n eerste bezoek aan de schouwburg.’ Pareltje Juist omdat het om een kwetsbaar publiek gaat, is Rommy kritisch op wat zij ‘in huis’ haalt. ‘Het is niet de bedoeling om alleen mijn eigen smaak te volgen. Mijn

opdracht is om voor een breed aanbod te zorgen. Een Kabouter Plop-voorstelling heeft een hoge amusementswaarde en verkoopt goed. Er kan dan een klein pareltje, een programma van een nog onbekende maar veelbelovende artiest, tegenover staan. Bij de één maak je winst, op de ander verlies je. Op die manier probeer je budget-neutraal te werken.’ Als het theaterseizoen in september begint, start Rommy met het selecteren en in optie nemen van de programma’s voor het jaar daarna. Ze bezoekt voorstellingen, spreekt met mensen uit het vak maar luistert ook naar de mening van collega’s met jonge kinderen. Samen met andere programmeurs gaat ze in de winter naar landelijke presentatiedagen. Hierna volgt een definitieve keuze. Leuke extra’s ‘Een breed aanbod’ betekent: voor alle leeftijden en in alle genres. Van musical tot voorleestoneel en van muziektheater tot jongerencabaret. Tegenwoordig bieden theatergezelschappen en schouwburgen

Tips • Bereid je kind voor door te vertellen wat er gaat gebeuren of door een prentenboek te bekijken waarvan de voorstelling is afgeleid. • Kijk goed naar leeftijdsindicaties. Neem een jonger broertje of zusje niet mee als de leeftijd niet overeenkomt. •D e eerste keer is een voorlees-, vertel- of muziekvoorstelling het meest geschikt.

leuke extra’s rond voorstellingen. Taartjes versieren, workshops voor dans, improvisatietoneel, striptekenen en knutselen. Of een kijkje achter de schermen, schminken en verkleden. Zelfs een nachtje blijven slapen na een voorstelling behoort tot de mogelijkheden. Kosten Zij beseft dat ouders vaak tegen de kosten aanhikken. ‘Natuurlijk kun je niet in ieders portemonnee kijken. Maar voor de prijs van een bioscoopkaartje kan een kind ook een theatervoorstelling bijwonen. Misschien is het een idee als je kind voor zijn verjaardag een theaterbon vraagt? Op sommige kinderen heeft een schouwburg echt een magische uitwerking. Ik ken een meisje dat balletdanseres is geworden na het zien van haar eerste dansvoorstelling. En ik wist dat ik een klein jongetje fan van het theater had gemaakt toen het ventje na afloop als enige in de zaal bleef zitten en zei: ‘Ik wil dit nóg een keer.’’

Kijk op de websites van de diverse schouwburgen voor de actuele programmering. Hier enkele suggesties: De Lawei Drachten 19 december: Het Houten Huis speelt ‘Adios’ 8+ 19.30 uur € 11 / om 18.30 uur staan er knutselbanken klaar! De klerenkast waait open en een kostuum vraagt de oude dame ten dans. Langzaam laat de kamer een vergeten wereld zien. Posthuis Theater Heerenveen 20, 21, 22 december: Kerstmusical ‘Groeten uit HJIRHINNE’ 8+ 20-12 en 22-12 om 19.30 uur, 21-12 om 15.00 uur € 20 Een kerstmusical van Rients Gratama en Clara Rullmann, speciaal geschreven voor het Posthuis Theater. Theater Sneek 2 januari: ‘Pluk van de Petteflet’ 4+, 14.00 en 16.00 uur € 18. Neem je bibliotheekpas mee voor extra korting. Pluk, Aagje, Zaza, Dollie en mevrouw Helderder willen het theater ombouwen tot Torteltuin, maar dat gaat alleen lukken met behulp van het publiek. Theater de Koornbeurs Franeker 24 januari: ‘Kikker is jarig’ 4+, 14.00 uur € 12,50 Kikker is vrolijk, want hij is jarig. Maar Varkentje, Eend en z’n andere vrienden lijken de verjaardag van Kikker te zijn vergeten. Stadsschouwburg De Harmonie Leeuwarden 1 maart: peuterfestival, Karussell 2+, 9.30 en 12.30 uur € 10. In deze voorstelling is het de muziek die elk gevoel, elke kleur en elk beeld bepaalt. Hier kun je kleuren horen en geluiden zien.

17 17

mei de t r o Fu

Dieuwke van der Meer

kommunikaasjefrustraasje

gebaren mei dyn baby Bern begjinne meastal mei sa’n oardel jier te praten. It docht bliken dat in baby fan seis moanne en âlder al mear begripe kin en him better uterje kin as dat men lang tocht. Mei gebaretaal kinst al mei dyn poppe ‘prate’ foardat hy mei wurdsjes begjint, en dyn baby kin op dy manier ek dingen mei dy diele, lykas wat hy allegear sjocht en meimakket! De gebaren binne itselde as by de gebaretaal foar dôven.

heit

gebaretaal by poppen hat in protte foardielen: • It is geselliger yn ’e hûs: babys en pjutten hawwe minder lêst fan driftbuien at de âlden se begripe. Omdat se harren better uterje kinne, is der minder frustraasje; • Bern leare earder te praten; trochdat se earder ferbannen lizze tusken wurden, gebaren en kontekst. • De wurdskat fan bern wurdt grutter as der mear manieren binne om har te uterjen; • Boartsjendewei dyn bern kennen leare: bern jouwe mei gebaretaal net allinne oan wat se nedich hawwe, mar meitsje ek harren ynteresses kenber; • Bern dy’t gebaren brûke, kinne ek kommunisearje mei dôve minsken. • En it is foaral hiel leuk! (ek foar heit en mem!)

Sjoch foar mear ynformaasje op www.gebarenwille.nl of lear de gebaren fia www.facebook.nl/ hetgebaarvandedag

paard

BERNEPRAATSJES Hat dyn bern ek fan dy útsûnderlike útspraken? Mail se gau nei ynfo@heitenmem.nl.

Julia Eva (4) sit achter yn de auto. Se ropt nei mem, mar mem is mei heit yn petear en antwurdet net, dus raast se mar troch... ‘Mèèhm, mèm, mèhèèm! Mèm!!!’ Mem seit: ‘Do moatst net sa raze hear, do bist sa oan de beurt.’ Wêrop’t Julia Eva seit: ‘Mar mem nimt steeds net op!’

Hidde (2,5) syn mem is yn ferwachting. As mem tsjin Hidde seit dat hy aanst in lyts broerke of suske kriget, seit Hidde: ‘Ha leaver in koekje!’

Jesse Bauke (2) is mei syn heit en mem út iten en se hawwe stokbôle besteld. As earst it drinken brocht wurdt, seit mem tsjin Jesse Bauke: ‘Wat seist dan?’ Jesse Bauke antwurdet: ‘Wêr bliuwt de stokbôle?’

Femke (5) sjocht by de Action twa famkes in luchtsje fan Playboy útprobearjen. Benijd freget se mem: ‘Rûkst dan nei knyntsjes?’

Miriam (4) zit bij pake op schoot en kijkt een poosje aandachtig omhoog naar pake zijn neus. Plots zegt ze: ‘Pake hat in spinneweb yn syn neus!’

Luana (7) leit op har handoek op it strân. Se hat krekt yn it wetter west. ‘Sa mem, no sil ik earst efkes útdroegje!’

Fenna (3) besjocht fol ferwûndering heit en mem harren troufoto en seit: ‘Wau, wat in prinsessemem! Mar wêr is de kroan?’

Herre (5) praat over sport en zegt: ‘Mijn mama zit nu niet meer op roeien, maar op de fysiotherapeut…’

Jurre (2) woont in het westen van het land en leert wat Friese woorden van zijn moeder. Op een dag komen Jurre en zijn moeder een vrouw met een rolmopshondje tegen, waarop Jurre zegt: ‘Kijk mama, een baarch!’

Inez van den Bos (31) is 25 wiken yn ferwachting en se ferwachtet de poppe om 17 novimber hinne. Inez hat al 8,5 jier in relaasje mei Rienk en tegearre wenje se yn Frjentsjer.

‘ At it in bytsje kin, dan wol ik graach thús befalle.’ ‘Twa en in heal jier hat it duorre, foar’t ik einlik mei help fan in IUI-behanneling yn ferwachting rekke. It wie op 12 maart, ik ferjit it noait wer, dat ik de swangerskipstest die. Se hienen my ferteld dat ik nei 2 wike net gelyk in test dwaan moast. Mar doe’t der hieltyd neat barde, ha ’k dochs mar in test kocht. Ik hie de test dien, it ding op ’e kop lein en ik bin ûnder de dûs stapt. Wer út de dûs wei, seach ik dat der twa grutte reade strepen op de test stienen. It hat foar ús in hiel skoft ûnwerklik field. Wy ha der sa lang op wachtsje moatten. Jim begripe wol dat dit foar ús in hiel grut wûnder is. It wie noch net sa lang lyn dat wy neitochten oer wat wy mei ús libben dwaan soenen at wy nea bern krije soenen. Wy beseffe as gjin oar dat bern krije net fanselssprekkend is. Wy ha it grutte nijs as earste oan ús heit ferteld. Ik wie doe 10 wiken yn ferwachting. Us heit wie al trije jier slim siik, hy hie kanker. It gong hieltyd wat op en del mei him, mar op it momint dat wy it him fertelden wie er hiel siik. Hy hie hege koarts en rille, mar ús nijs brocht in glim op syn gesicht. ‘Wat moai en bysûnder’, sei er, wylst er yn myn hân knypte. En sa foel er ek wer yn ’e sliep. Rienk en ik wienen der hielendal ôf, mar tagelyk ek hiel bliid dat wy it him noch fertelle koenen. Wy koenen allinne mar hoopje dat er ús lytse sprút noch yn ’e earms hâlde mei. Spitigernôch is ús heit yn augustus al ferstân. Rienk en ik hawwe him de jûns foar syn stjerdei noch fertelle kinnen hoe’t de poppe komt te hjitten. Dat geheim hat er meinommen.

Op myn earm ha ik in tatoeaazje sette litten. It is it Tibetaanske wurd foar ‘âlders’. Want heit en mem bliuwe myn âlders, foar no en foar ivich. Sa bliuwe se altyd ticht by my. At it in bytsje kin, dan wol ik graach thús befalle. Lekker yn myn eigen. Mocht dat net slagje dan sil ik nei it MCL. Ik ha noch gjin echte foarstelling fan myn befalling, mar ik hoopje net dat ik sa’n skreauwer wurd! As je dat soms ek op de televyzje sjogge, dat wol ik echt net! Dan mei Rienk my wol in klap jaan! Ik sil op swangerskipsyoga, dat ik hoopje dat dat my helpe sil om my goed te ûntspannen. En miskien dat ik dêr noch wat handige trúkjes en foefkes lear wat de befalling oanbelanget. Mar wy moatte aanst earst marris mei de babykeamer oan ’e gong, want de wiken fleane sa foarby!

Wolst witte hoe’t de befalling gien is en hoe’t de poppe fan Inez en Rienk der útsjocht? Gean nei www.heitenmem.nl foar it ferfolch! Bisto yn ferwachting en wolst ek meidwaan oan dizze rubryk? Mail in foto fan dysels mei in koart ferhaaltsje derby nei ynfo@heitenmem.nl

Femke Jaarsma

Finansjele opfieding:

jong leard… Hoe makkest bern bewust fan de wearde fan jild? Wannear begjinst mei bûsjild en watfoar bedrach joust dan? Hoe leist bern út datst sparje moatst ast wat hawwe wolst? Underfinings fan âlders en tips by de finansjele opfieding.

Bûsjild en sparjen Neffens it Nibud komme bern letter minder faak yn finansjele problemen wannear’t se jong leare sels te kiezen wêr’t se harren jild oan útjouwe. Mei hoefolle jier begjinne jo dan mei dy finansjele opfieding? Elly (36, twa bern) fertelt hoe’t sy soan Tim fan 5 al in bytsje besiket by te bringen datsto betelje moatst asto wat keapje wolst. ‘Ik jou him syn eigen beurs mei dêr’t syn jierdeisjild yn sit. Sjocht er wat dat er graach hawwe wol, dan telle wy de sinten. Komt er tekoart, dan lis ik út dat er fierder sparje moat.’ Fan in jier as 6 ôf kinne bern de ferskillende jildstikken werkenne en binne se yn prinsipe âld genôch foar bûsjild. Se sille it jild yn de measte gefallen fuortendaliks útjaan wolle, dus ôfspraken meitsje is wol handich. Wannear’t se wat âlder binne, krije se behalve mear ynteresse foar jild ek mear besef fan tiid. Dan begripe se dat se in skoftke sparje moatte foar wat grutters. ‘Hoe kin ik sparje as ik net wurkje?’ Marja (41, ien soan) fertelt oer soan Jayden fan 8 dy’t sûnt in jier bûsjild kriget. ‘Hy frege om Lego mar syn jierdei en Sinteklaas duorren noch efkes. Ik ha him útlein dat er dan mar sparje moast. Hy reagearre mei: ‘Mem, hoe kin ik no sparje as ik net wurkje?’ Sûnt dy tiid kriget Jayden € 2,- bûsjild yn ’e wike.’ Jeannette (36, twa bern) jout dochter Lisanne (12) en soan Julian (11) eltse wike bûsjild en begûn dêrmei doe’t de bern 8 jier wienen. ‘Lisanne krijgt € 3,- en Julian € 2,50. Ze mogen zelf weten wat ze ermee doen. Op is op en daar leren ze ook van. Als ze iets willen hebben, leg ik uit dat je niet zomaar alles kunt kopen maar dat ze kunnen sparen voor iets.’ Fêst bedrach op in fêst tiidstip It is goed om bern te learen ûnderskied te meitsjen tusken wat se nedich hawwe en wat se graach hawwe wolle. Wichtich is om in fêst bedrach oan bûsjild te jaan en dat op in fêst tiidstip te dwaan. Meike fan 6 (‘ze was er echt aan toe’) en Ties fan 4 (‘die kon natuurlijk niet achterblijven’) krije sûnt koart bûsjild.

Nienke (35, trije bern) fertelt hoe’t it no giet. ‘Meike is heel rustig en pot haar zakgeld echt op, terwijl Ties alles wil hebben. Het geld brandt in zijn zak en hij is heel gevoelig voor reclames. Tijdens reclameblokken hoor ik om de minuut ‘dat wil ik hebben!’. Als ze iets willen, dan leg ik uit dat het geld kost en dat we dat maar één keer kunnen uitgeven.’ Foar dat bûsjild moatte de bern trouwens wol wat dwaan. ‘Iedere zaterdag krijgen ze € 0,50, mits ze hun kamer opruimen. Is dat klaar, dan krijgen ze het geld direct. Doen ze het niet, dan krijgen ze niets.’ Neffens Marianne (40, twa bern) waarden Olivier fan 11 en Babette fan 6 har bewust fan jild op it momint dat se bûsjild krigen. ‘Olivier ontvangt € 10,- per maand op een jongerenrekening en Babette krijgt iedere week € 0,75. Ze zijn vrij om te kiezen waaraan ze dat uitgeven. Krijgen ze spijt van een aankoop, dan leren ze daar vanzelf van. Hoewel ik heus wel eens een kritische vraag stel. Beide hebben ze ook een spaarrekening, waarop wij maandelijks € 30,- overmaken. Overigens nog zonder concreet idee waarvoor.’ Sparjen kinsto leare Underfinings opdwaan mei sparjen is wichtich foar bern. Se leare hoe’t se jild reservearje moatte foar gruttere en ûnferwachte útjeften. Fan in jier as tolve, trettjin ôf kinne se faak ridlik goed omgean mei bûs- en kleanjild. Trees (63, fjouwer dochters en fjouwer beppesizzers) jout ta dat se by de finansjele opfieding fan har bern wat maklik wie. ‘Ze kregen wel zakgeld maar niet structureel. Onze oudste dochter wilde op haar 15e kleedgeld. Dat hield ze een paar maanden vol. Vermoedelijk gaf ze het aan andere dingen uit, want sparen voor een duurder kledingstuk lukte niet.’ Trees hat foar har bernsbern wol in rekken iepene mei in startbedrach. Baukje (56, twa dochters en fjouwer beppesizzers) werkent dat. Beide dochters krigen fan in jier as 10 ôf kleanjild mar de froulju kamen nea út. ‘Wol hawwe se fan 15 jier ôf altyd bybaantsjes hân. Sa learden se ek bewust mei jild omgean.’

Bern en jild, in lestige kwestje. Der moat ek mar romte wêze foar bûsjild en om te sparjen. Help nedich? Op Nibud.nl fynst allerhande tips en hantfetten.

Tips fan it Nibud by it jaan fan bûs- en kleanjild: • Jou hieltyd itselde bedrach op in fêst tiidstip. Op Nibud.nl stiet in tabel mei bûs- en kleanjildbedraggen en leeftiden. • Praat ôf hoelang’t se mei it jild dwaan moatte en wyk dêr net fan ôf. • Jou dúdlik oan wat wol en net fan it jild kocht wurde moat en mei. • Bûs- en kleanjild is gjin lean en ek gjin middel om mei te straffen. • Set dizze ôfspraken op papier, meitsje dêr foar alle partijen in kopy fan en set allegear in hantekening ûnder it ‘bûsof kleanjildkontrakt’.

10 moaie Fryske

Dieuwke van der Meer

berneboeken op in rychje Fan de lytse mol, dy't witte wol wa't him op ’e kop skiten hat

1+ / € 12,95

WOLFgAng MeTZger, AFÛK

Dit boek giet oer de lytse mol, dy't by allegearre bisten del giet om út te fi nen wa't him op 'e kop skiten hat. In hilarysk boek oer bisten en poep. Docht it altyd goed by de bern. Wy binne alwer oan de sechsde printinge ta fan dizze klassiker.

Tûzen wurden

JULIA dOnALdSOn, AFÛK

1+ / € 14,95

Oft der werklik 1000 wurden yn steane ha 'k nea teld, mar dat bern dit in moai boek fi ne wit ik wol. Der steane in protte moaie platen yn, dêr't bern oeren nei sjen kinne. It strân, in buorkerij, de bergen, iten, kleuren, getallen, bisten, ferfiermiddels, werklik alles komt foarby yn dit boek. In boek dat nea, mar dan ek nea ferfeelt.

Wêr is Stip?

JULIA dOnALdSOn, AFÛK

6m+ / € 11,99

Stip is hip! Dit boek is in echte klassiker en bliuwt leuk om mei dyn lytse dreumes te besjen. Dat komt fansels foaral troch de leuke fl apkes dy't yn it boek sitte. Wêr soe Stip sitte? Yn de kiste? Yn de klok, as yn de piano? Besjoch op HeitenMem.nl alle oare Stipboekjes dy’t der te keap binne.

Myn moaiste mearkes LIdA dYKSTrA, BOrnMeer

4+ / € 17,50

Knyntsje Tys hat skjin syn nocht. Omdat er sa lyts en plu zich is, fynt elkenien him skattich - en hy wól net skattich wêze! Hy keapet in sinnebril en in motor, en besiket stoer te rinnen en lilk te sjen. Mar helpt it allegear wol?

100 x Tomke

rOALd dAHL, UITgeVerIJ WIJdeMeer

2+ / € 9,50

Do kinst it net keare, bern fine Tomke leuk. Foar de bern dy't echt al stilsitte kinne om te lústerjen nei ferhaaltsjes is dit boek in topper. Hjir steane wol hûndert ferhaaltsjes yn, dy't earder yn de 'Weekkrant Fryslân' stienen. En by elk ferhaaltsje is in moaie tekening te besjen.

Somtiden sjochst troch alle beammen it bosk net mear. Wat binne no echt goeie en moaie Fryske berneboeken foar de lytskes? Watfoar boeken moatst echt yn dyn boekekast stean hawwe? Wy ha de 10 moaisten foar jim op in rychje set.

Witst wol hoe mâl ik mei dy bin?

2+ / € 12,95

WOLFgAng MeTZger, AFÛK

Wa ken dit boekje net?! 'Oant de moanne en wer werom' is in útspraak dy'tst hjoed-de-dei oeral tsjinkomst. In echte klassiker. En net te ferjitten in prachtich boek mei skitterjende platen en in geweldich moai ferhaal. Te moai om dyn bern net foar te lêzen.

de bisteboel fan Omke roel JULIA dOnALdSOn, AFÛK

cd 1+ boek 3+ / € 17,50

Kenne jim se noch? 'In knyn, minemyn' en Kees Kikkert, Hintsje Kokkelintsje en Bijke, Bijke, Bijke. Wy hienen yn it ferline al dizze ferskes op in plaat. Yn 2011 binne de ferskes opnij ynsongen en op cd set. Yn ien wurd: geweldich! Wy belústerje dizze cd altyd yn de auto en ús dochter giet dan alle kearen wer hielendal út har dak (wy ek trouwens). Yn it boek sels steane alle ferskes nochris útskreaun en ek steane der ferhalen yn. In echte oanrieder!

rûpke noaitgenôch

1+ / € 13,00

JULIA dOnALdSOn, AFÛK

Ik wit noch goed dat wy dit boek op de kleuterskoalle ek al hienen. It boek is yn 1969 foar it earst útjûn, ûnder de titel 'The very hungry caterpillar', en is yntusken yn mear as 50 talen oersetten. Yn 2003 kaam er foar it earst ek yn it Frysk út. En wat is it in leuk boek! De bern leare oer hoe't in rûp yn in fl inter feroaret, mar se leare tagelyk ek tellen, kleuren te werkennen en ferskate soarten iten te beneamen. Dizze kin net mist wurde yn de boekekast!

It grutte foarlêsboek LIdA dYKSTrA, BOrnMeer

3+ / € 19,50

Dit boek is sa'n boek dat wol op it nachtkastje lizzen bliuwe kin. It stiet grôtfol ferhaaltsjes, gedichtsjes en ferskes. Dat heit en mem kinne alle jûnen in oare side foarlêze. It boek is makke troch ferskate skriuwers en yllustratoaren en dus is ek de ynhâld hiel ferrassend.

Kinst net sliepe, Lytse Bear? rOALd dAHL, UITgeVerIJ WIJdeMeer

2+ / € 12,95

Dit boek stiet yn dizze top 10 om't it gewoan in prachtich ferhaal is oer in bearke dat bang is yn it tsjuster. Bern kinne skoften nei de tekeningen sjen en it ferhaal slút oan by de belibbingswrâld fan de bern.

Marieke Vinckers

Geen taalgevoel of een taalontwikkelingsstoornis?

Wat zeg je? GOGODIL! Hoe heerlijk is het om je kind te horen brabbelen, om kreten te interpreteren. Je eigen kind versta je als ouder zonder woorden. Je ziet een nieuwsgierige blik en je weet: die kleine is de wereld aan het ontdekken! Maar, wanneer merk je dat de ontdekkingstocht van jouw kind haast woordeloos verloopt? Wanneer blijkt dat het bij brabbelen blijft? En, wat doe je dan? Want zonder woorden blijft de wereld wel erg klein.

taalontwikkelingsstoornis: ‘Het is juist ontzettend belangrijk dat zoiets vroeg ontdekt wordt, want een achterstand in taal is maar moeilijk in te halen als het kind eenmaal naar de basisschool gaat.’ ‘Je hebt er geen kind aan!’ Dat is wat de ouders van Jent (2,5) altijd te horen kregen van mensen uit hun omgeving. Maar Roland Kuperus en Karin Zijlstra herkenden dat beeld niet altijd. Buitenshuis was Jent misschien stil, maar thuis had hij vaak driftbuien. ‘We tochten sa faak: wat giet der no yn dat kopke om. By oare minsken wie er altyd dat leave, rêstige jonkje’, vertelt Karin. Ze lacht: ‘Ja, hy is ek leaf fansels! Mar wy hawwe ús ek faak ôffrege wêr’t dy driftichheid no wei kaam.’

‘ Wat is der? Sis it mar gewoan’ Met zijn stralende ogen en zijn grote lach rent hij de wereld in. Hij springt en speelt en het is gewoon een fleurig kind. Een fris blond koppie dat opgroeit in een jong gezin, samen met zijn broer Sam (6 jaar). Met dat mooie koppie bonkte Jent echter wel eens tegen de muur. Letterlijk. Dat gebeurde als hij iets niet duidelijk kon maken. ‘Automatysk seist dan: ‘Wat is der Jent? Sis it mar gewoan.’ Do sjochst dy ûnmacht, mar do kinst neat dwaan. En freegje wat der is, dat moatst no just nét dwaan.’

De ontwikkeling van het ene kind gaat sneller dan die van het andere. ‘Als hij straks drie is, dan spreekt onze dreumes vast ook in één keer in volzinnen, let maar op!’ Er zijn heel wat argumenten waarmee de taalontwikkelingsstoornis van een kind te bagatelliseren is, maar of dat wijsheid is? ‘Nee’, zegt logopediste Liedeke Wösten van Pento Vroegbehandeling - een organisatie in Leeuwarden voor onder andere de behandeling van kinderen met een

Taal leren Jent en Sam krijgen thuis twee talen te horen, Roland spreekt Nederlands met ze, Karin Fries. Het was één van de eerste vragen die Karin aan Pento stelde: moest zij misschien stoppen met het Fries? Misschien was dat voor Jent wel te veel om te kunnen behappen. Logopediste Liedeke weet echter dat wanneer je consequent bent in taalgebruik, tweetaligheid geen probleem hoeft te zijn. ‘Een taalontwikkelingsstoornis ontwikkel je niet doordat je met meerdere talen in aanraking komt.’ Oorzaak taalontwikkelingsstoornis Het is heel goed mogelijk dat een kind geen snelle leerling is of weinig taalgevoel

heeft. Misschien is het kind doof of slechthorend. Teamleider Georgine Oele van Pento Vroegbehandeling vertelt dat een taalontwikkelingsstoornis vaak ontdekt wordt door het contact met andere kinderen. ‘Dan zie je pas het verschil en merk je dat jouw kind misschien iets minder vlot praat dan een ander kind. Vaak wordt dat echter weggewuifd met de zin: 'Ah joh, dat komt nog wel.’ Als het vermoeden bestaat dat het kind achterblijft in de taalontwikkeling, kunnen ouders met een verwijzing van huisarts, KNO-arts of arts van het consultatiebureau naar het Audiologisch Centrum in Leeuwarden. Daar wordt onderzoek gedaan naar de intelligentie van het kind en ook naar het gehoor. Niet zelden wordt een taalontwikkelingsstoornis namelijk veroorzaakt door een verminderd of slecht gehoor. In dat geval gaat een kind een ander traject in, evenals wanneer blijkt dat het kind een lager dan gemiddeld IQ heeft. Symptomen Jent was als kind structureel verkouden. Hij was altijd aan het snotteren en had vaak oorontsteking. De KNOarts was geen onbekende voor hem. Toen hij anderhalf jaar was, ging zijn neusamandel er al uit en kreeg Jent buisjes in zijn oren. Het leek toen eindelijk duidelijk waarom zijn ouders voor die tijd maar moeilijk contact met Jent hadden kunnen krijgen; hij had hen waarschijnlijk al die tijd niet gehoord. Karin en Roland waren in zekere zin wel een beetje opgelucht. Jent reageerde namelijk vaak niet op hen en ze wisten niet hoe dat kwam. Maar in tegenstelling tot wat ze gehoopt hadden, kwam daar geen verandering in na de ziekenhuisingreep. ‘We koene net altyd goed kontakt mei him krije en Jent koe soms ynienen hiel driftich wurde.’ Jent deed zichzelf pijn en soms beet hij zijn broer, hij beet zijn frustratie echt letterlijk van zich af. ‘Het zijn precies de symptomen die kenmerkend zijn voor een kind dat zó graag wil praten, maar het niet kan’, vertelt Liedeke. Na onderzoek werd

duidelijk dat Jent een goed gehoor en een bovengemiddeld intelligentieniveau had. Toch sprak hij nog altijd maar vier woordjes: ‘papa’, ‘mama’, ‘memmy’ en ‘bal’. ‘Ja, hy sei wol mear, mar dat wie eigentlik net te ferstean’, vertelt Karin. Toen werd eigenlijk pas duidelijk dat Jent een taalontwikkelingsstoornis had. Hulp en ondersteuning In Friesland zijn twee organisaties die in dat geval ondersteuning bieden: Kentalis (Taaltrein) en Pento (Babbel). Het doel van deze behandelgroepen is het op gang brengen en verbeteren van de communicatie voor kinderen van twee tot vier jaar. Karin en Roland gingen met Jent naar Pento. Een verademing, zucht Karin zichtbaar opgelucht. Ze glimlacht breed: ‘It wie sa moai om te sjen dat se hjir alles ôfstimme op Jent en op syn taalgebrûk. En, der wienen allegear lytse Jentjes yn ‘e groep! Dy hienen allegear itselde meimakke!’ Behandelgroep Juist omdat Karin en Roland aanvoelden dat Jent zou ondersneeuwen in een peuterspeelzaal waar alle kindjes zogezegd ‘niet op hun mondje zijn gevallen’, was de behandelgroep van Pento een lot uit de loterij, zoals Karin het verwoordt. Bij Babbel krijgt Jent heel gericht hulp en begeleiding, ook thuis. Liedeke: ‘Het is heel belangrijk om in de thuissituatie te laten zien hoe je het kind goed kunt begeleiden. Ook voor de omgeving is dat belangrijk, want vaak wordt het kind te hoog ingeschat. Zodra je een kind met taalproblematiek met volzinnen benadert, klapt het dicht. Het is belangrijk langzaam te praten, korte zinnen te gebruiken en waar nodig je verhaal te ondersteunen met gebaren en mimiek.’ Het eigen maken van taal Op die manier worden ook de drie dagdelen bij Pento gevuld. De dag begint altijd met het begroeten van ‘Babbel’, de eend. Er wordt veel met foto’s gewerkt, zodat de kinderen direct weten waar het over gaat. Alles wordt ondersteund met mimiek, beelden of gebaren en er wordt veel gezongen, omdat ook zingen een prachtig middel is om je taal eigen

te maken. Ouders krijgen een fotoboekje mee als ze hun kind ophalen. Thuis kan Jent dus aan de hand van die foto’s over zijn dag vertellen. Supertrotse broer Jent heeft het in de zomervakantie haast over niets anders gehad. Hij wil weer naar Babbel! En met zijn handen maakt hij het gebaar: ‘gezellig’. Een wereld van verschil met hoe Jent aanvankelijk naar de behandelgroep toe ging. Net als de andere kinderen keek hij vaak naar de grond. Vanaf het moment dat hij gebaren leerde (die overigens puur als ondersteuning dienen en niet als vervanging voor de taal), ging er een wereld voor hem open. Hij kreeg meer zelfvertrouwen. Hij kon zich (eindelijk) uiten. Hij werd mondiger. Dat merkte trouwens ook zijn broer Sam. Die was echt supertrots toen Jent afgelopen zomer voor het eerst drie woordjes zei: ‘Gogodil. Jent zijn grogodil.’ Sam keek verrast op. ‘Wat zei Jent?’ Zijn kleine broertje lachte stralend. ‘Jent zijn KRO-KO-DIL!’ Taalproblematiek is gemakkelijk over het hoofd te zien, vertelt Liedeke. Een kind kiest er dan namelijk onbewust voor om zijn eigen gang te gaan en zich

terug te trekken uit de wereld waarin iedereen altijd maar bezig is met woorden. ‘Door taal op een andere manier aan te bieden, leert het kind langzamerhand meer woorden. En dan komt er voor de frustratie een lach in de plaats.’ Karin: ‘Jent is no folle iepener. En wy begripe no sa goed wêrom’t hy sa driftich wie. Hy hie safolle te fertellen!’

It grutte aventoer fan in fleanende mûs

Lindbergh

Foar lytse piloaten en grutte dreamers fan 5-99 jier

Twa jier lyn seach in Switserske útjouwer it boek

Universiteit fan Hamburg ôfstudearre foar syn

Al fan jongs ôf oan wie Torben Kuhlmann

en Bologna. Elke útjouwer wol dêr wêze om de

lykas alle studinten in ôfstudearprojekt útfiere.

fynst ek werom yn dit printeboek. Oan ’e ein

lizzen op de grutte boekebeurzen yn Frankfurt moaiste juwieltsjes tsjin te kommen en út te

jaan. De Switser wie behoarlik teloarsteld doe’t er yn it boek seach dat in oare útjouwer him

foar west hie. Doe’t er wer thús wie, seach er

ta syn fernuvering dat it boek opnommen wie yn de katalogus fan boeken dy’t noch om in

útjouwer sykje. Hy naam daliks kontakt op mei

oplieding Yllustraasje en Animaasje, moast er Hy makke doe it printeboek ‘Lindbergh – Die abenteuerliche Geschichte einer fliegenden

Maus’. En him slagge dêrmei wat lang net elke studint slagget: om mei syn ôfstudearwurk

fuort de wrâld te bestoarmjen en geweldige kritiken yn ’e wacht te slepen.

de makker, Torben Kuhlmann, en doe die bliken

Ynhâld

mooglik op in ‘echt’ boek lykje moast.

mûs, yn 1912. Oeral stienen mûzefallen

dat dy alles sels sa betocht hie om’t it safolle

‘Incredibly beautiful and unusual picture

book’ neffens de Australyske site readings.

com.au, en in Dútske blogger skriuwt: ‘Eine

grossartige Geschichte über Mut und Träume und wie weit diese einen tragen können’. Doe’t Torben Kuhlmann (1982) oan de

It libben wie gefaarlik wurden foar de lytse en leinen fijannen op ’e loer. Ien foar ien

ferdwûnen de freonen fan de lytse mûs. Mar

wêr wienen se hinne gien? Nei Amearika? Doe krige de mûs in geweldich idee: hy soe fleanen leare! Dan koe er nei Amearika fleane en syn

fassinearre troch treinen en fleantugen en dat fan it boek krijst noch wat mear ynformaasje

oer de loftfeartpionier Charles Lindbergh, dy’t yn 1927 as earste in non-stop soloflecht oer de

Atlantyske Oseaan makke. Syn ynspiraasje...? Fansels, dat wie in dapper mûske...

It printeboek is al yn in protte lannen

útkommen en no ek yn it Frysk oersetten, ûnder de titel Lindbergh – It grutte aventoer fan in

fleanende mûs. It boek telt 96 siden, mei soms

wat mear en soms wat minder tekst, mar elke

side is in juwieltsje om te sjen, troch de sfearfolle yllustraasjes en withoefolle details. It is te keap

yn de boekhannels foar € 17,95, mar fansels ek te bestellen fia de webwinkel: www.afuk.nl.

freonen fine. Nachtenlang knutsele er oan in

fleantúch, oant syn dream werklikheid waard...

Torb en

Kuhlm

ann

LIN DBE tte av RG entoe r fan H in fle anen d

It gru

e mû

‘Incredibly beautiful and unusual picture book’

readings.com.au

advertorial

Frank de Wit:

“Wat grutter, wat better!”

Frank en Jens (2) út Frjentsjer komme regelmjittich efkes del yn de Fryske boeken kadowinkel fan de Afûk. Hokker boeken binne favoryt? “Wat grutter, wat better! Kranen & Kypauto’s fynt er geweldich, mar De Trein ek. Dêr kin er ek lekker sels mei it treintsje yn ride. En yn de auto lêst er altyd Tomkeboekjes.” Ha jim in foarlêsritueel thús? “Dat begjint no wat te kommen. Meastal jûns foar it sliepen gean. Mar sels mei er ek graach lêze, of eins plaatsjes sjen. Dan leit er op de búk der plat foar. Ek fijn dat Jens fan ‘beppe’ altyd Fryske boekjes krijt. Wy prate thús net Frysk, mar dat makket neat út. Jens fynt de Fryske boeken der net minder moai om.”

De moaiste Fryske boeken fynst by de Afûk:

De fertelbeam Britta Teckentrup € 12,50

Lindbergh – It grutte aventoer fan in fleanende mûs Torben Kuhlmann € 17,95

It aldermoaiste Trekkerboek €14,99

Der leit in krokodil ûnder myn bêd Ingrid en Dieter Schubert € 13,95

Ek efkes lekker sneupe tusken de boekjes? Kom ris nei de Afûkwinkel op de Bûterhoeke 3 yn Ljouwert. Of sneup online op www.afuk.nl.

17 – 18 – 19 oktober 2014 fan 10 – 18 oere HEIT & MEM-plein Beurs GEZIN WTC Expo Ljouwert

N I E l P

HEIT & MEM is derby! Op de beurs GEZIN yn it WTC Expo yn Ljouwert. Dit jier komt dêr in grut HEIT & MEM-plein mei allerhande leuke aktiviteiten foar bern fan 0-12 jier. Fierder fynst dêr de nijste berneboeken en alle ynformaasje oer meartalich grutbringen. Op dizze side kinsto lêze wat der op it HEIT & MEM-plein allegearre te belibjen falt. Jim komme dochs ek?

Kom by Tomke op besite en help mei it Tomkehûs yn te rjochtsjen mei meubeltsjes en mei Tomke syn freontsjes. Of sjoch by de foarstelling of de Tomkestriptekener. Kinst ek mei Tomke dûnsje en mei him op de foto! Bisto de nije whizzkid fan Fryslân? Of bist hiel kreatyf? Doch dan mei oan de Fryske app-wedstryd! Op it plein en op GameFrysk.nl kinst dyn idee foar in nije, leuke of hightech app kwyt. Libje dy út en win € 250 mei it bêste idee. De Kameleon komt nei it HEIT & MEMplein, echt in plak foar Hielke en Sietse. Miskien wolle sy ek wol in grap mei dy

úthelje! Tink der dus mar om, want dy dogenieten binne net benaud. Mar do fêst ek net! Wat wurdt de namme fan jim berntsje en watfoar tekst komt der op it bertekaartsje? Helje ynspiraasje by ús út de beam of hingje dyn eigen kaartsje op as ynspiraasje foar oaren. Och heden, wat in bisteboel. De ko Joazefine is útnaaid! Wêr soe sy sitte? En wêr binne de oare bisten fan de buorkerij? Se rinne op de beurs om! Help ús om Joazefine en har freonen te finen en doch mei oan de speurtocht.

Alle middeis op it Heit&Mem-plein: Tante Jellebel By tante Jellebel is altyd wat te belibjen. Mei har ferhalekast en libbene fantasij kinst altyd en oeral mei har op aventoer: pratende bergen, fereale mûzen, springende reuzen … neat is te gek. Dus sjoch, harkje en doch mei en kom del by tante Jellebel! www.hymphamp.nl

Yn oparbeidzjen mei Cedin, Danswil, De Wingerd Damwâld, Friesland Pop, it Fries Museum, Grendel Games, Hymphamp, Janneke Brakels, it Kameleondorp, Kulturele Haadstêd 2018, Kunstkade, Mediaheads, Museumfederaasje Fryslân, Omrop Fryslân, SC Cambuur, SC Heerenveen, de Toverlantaarn en Tryater fersoarget de Afûk it HEIT & MEM-plein.

VOLG ONS OP: facebook.com/GezinBeurs @GezinBeurs

DÉ GEZINSBEURS MET TE GEKKE ACTIVITEITEN! Gezin 2014 is dé ultieme dag uit en staat helemaal in het teken van zwangerschap en kinderen, een ware happening waarbij BELEVING voorop staat! De beurs staat bol van de activiteiten voor alle leeftijden!

GEZIN IS VOOR JONG EN OUD EEN WAAR FEEST!

BESTEL JE TICKETS VOOR 1 OKTOBER ONLINE EN BETAAL SLECHTS € 5,00 ENTREE P.P.

VOORUITBLIK: • Shoppen, beleven, ervaren! • Shows en workshops • Kinderopvang en voedingsruimte • Wandelwagen testparcours • Groot Heit&Mem plein • Voetbaltoernooi in de pannakooi • Wervelende hindernisbaan!

KINDEREN T/M 12 JAAR GRATIS!

17 T/M 19 OKTOBER 2014 WTC EXPO LEEUWARDEN www.vrouw-beurs.nl www.gezin-beurs.nl 14082440-1_WTC_Adv_Gezin_204x270.indd 1

01-09-14 17:02

BEURS EN GEZIN

Beurs Gezin: 17 - 18 en 19 oktober fan 10.00 - 18.00 oere Hetty Kroes (35 jier) is sûnt maaie 2014 beursmanager by it WTC Expo yn Ljouwert. De beurs Gezin is de earste beurs dy’t sy ûnder hannen hat‘Ik fyn it in hiele útdaging om de beurs Gezin te organisearjen. It organisearjen sit my yn it bloed en de beurs Gezin slút ek moai oan by myn oplieding oan de Pabo. In grut foardiel fan it WTC Expo is dat hjir alles ûnder ien dak sit: sales, marketing, logistyk, hoareka, ensfh. It binne koarte linen en der kin hjir in protte. Dizze beurs rjochtet him net allinne op swangeren en jonge bern, mar hat in brede doelgroep foar eagen. Wy sille derfoar soargje dat der foar elkenien wat is op it mêd fan klean, ûnderwiis, boartersguod, fersoarging, ferfier, berneweinen, fieding, ynrjochting en meubilêr. Beurs Gezin: beleven, genieten, proberen en ervaren. Wy fine it belangryk dat der foar alle bern fan 0 – 12 jier genôch te dwaan is. Grutte bern hawwe fansels wat mear útdaging nedich as lytsere. En wy hoopje dat alle bern, as sy nei ôfrin fan de beurs nei hûs ta geane, weromsjen kinne

op in leuke dei meielkoar fuort. Belibje, genietsje, útprobearje en ûnderfine is ús motto! Foar swangere froulju hawwe wy bygelyks in berneweinparkoers, fan Babyhuis Wierdsma. Oansteande âlders kinne dêr berneweinen teste op ferskillende ûndergrûnen, lykas grint, sân, klinkerts of beton. Krekt wat gruttere bern kinne har hert ophelje by Ballorig, dat útpakke sil mei luchtkessens, of by Klaas Bakker Speeltoestellen út Wier, dat boarterstastellen en allerhande trekkers en ‘trapers’ op ’e stand stean hat. De âldere bern kinne har útlibje op in 15 meter lange hindernisbaan of op ien fan de klimwanden. Fansels is der ek berne-opfang oanwêzich, fersoarge troch de betûfte wurknimmers fan Sinne Kinderopvang (SKL), sadat âlders de hannen frij ha om eefkes te sjoppen, of de tiid nimme kinne om in wurkwinkel te folgjen. Op it fersoargingsplein fan Kraamvogel is der alle romte en tiid om bern te ferskjinjen en te fieden.

Ik bin der grutsk op dat der op de beurs ek omtinken is foar meartalichheid. Ik bin sels meartalich grutbrocht en ik fyn it Frysk hiel belangryk. Yn dit wurk fernim ik dat der oare doarren foar dy iepengeane ast Frysk praatst. Meartaligens en it Frysk hawwe my allinne noch mar foardielen oplevere.

Wolst mear witte oer de beurs GEZIN? Sjoch op www.beursgezin.nl. Op de site kinst ek online (mei € 2,koarting!) in yntreekaartsje bestelle, foar dizze beurs, dy’t holden wurdt op 17, 18 en 19 oktober yn it WTC Expo yn Ljouwert.

10 útstapkes yn de hjerst(fakânsje) ûnder de 5 euro Grimeljende poatsjes, 8-12 jier 10 opdrachten oer it leechfean en oer de bisten dy’t dêr omrinne en grimelje. Dy opdrachten kinst útfiere mei ûndersyksmateriaal datst meikrijste by it besikerssintrum fan Nasjonaal Park De Alde Feanen. Sjoch foar mear hjerstaktiviteiten ek op de website www.itfryskegea.nl Wat kostet it? € 2 foar leden fan It Fryske Gea en oars € 2,50

Dyn eigen boukavel? 6-13 jier Yn Speeltuin Spijkerdorp kinst dyn eigen hut meitsje. Hout en ark binne dêr by de fleet en spikers kinst meinimme of keapje. En as de timmerman de blierren yn de hannen hat, kin er sliere en swaaie yn de boarterstún. Wat kostet it? € 3,50 www.spijkerdorp.nl

rn er e b i r j a 2 o f –1 0 fan

Hâld de mûtse mar fêst by it Noarderleech, 2-8 jier Oan ’e ein fan Fryslân is it lân ûneinich rom en leech. Kinst it lânskip út de toer wei besjen... mar earst moatst ’m betwinge. Wa’t dat wol, mei ek fan de toer ôf abseile, wylst de bern boartsje op it oerdutsen binnenplak mei trampolines, mega-legoblokken en in grut pirateskip. Wat kostet it? € 2,50 www.seedykstertoer.nl

Bosk – bledsjes, 0-12 jier Yn Fryslân kinst ‘oeral’ yn ’e bosk omstappe: yn ’e bosk fan Ypey by Ljouwert, by Feankleaster, Oranjewâld, Beetstersweach, Gaasterlân, Appelskea en Bakkefean. Learzen oan, plestiktas en wat lekkers mei foar ûnderweis. Wat kostet it? fergees

Heit & Mem Plein, 0-12 jier Dowegekoer boppe Ljouwert, 5+ Oant 25 oktober kinst de Aldehou (Oldehove) beklimme. Oan al dy trepkes komt nea in ein mar se binne ûneinich goed foar dyn kondysje op it hockeyof fuotbalfjild! Ast wer ûnder bist meist de grutte belle liede. Wa rint it earst mei de tonge op ’e skuon? Wat kostet it? € 1,50. 18+ betellet € 3,50 www.oldehove.eu

fan 17-19 oktober is yn it WTC yn Ljouwert de beurs GEZIN, mei in Heit & Mem-plein fol mei ynformaasje, ferhalefertellers, dingen om te sjen en te fielen, te rûken en te dielen. Wat kostet it? fergees. 12+ betellet € 6,50 foar in online-ticket. www.gezin-beurs.nl

Earst blaze! 4-12 jier Japanske teekopkes meitsje, Sineeske teepotsjes tekenje of Britske teepotsjes fersiere. Ek elke Hollânske teekop en -pot hat syn ferhaal. Klaai en kleurje mei yn de wurkwinkels, dy’t allinne yn de hjerstfakânsje jûn wurde. Wat kostet it? fergees, entree folwoeksene € 8,50 www.princessehof.nl

Geitsjes, pytons en trapauto’s, 2-12 jier De Naturij is mear as in bernebuorkerij; it is ek in ferkearspark. Bern kinne dêr ek fan alles oer it miljeu leare as se dêr klear foar binne, mar kinst ek gewoan lekker glydzje en skommelje as ‘miljeu’ noch wat te dreech is. www.naturij.nl Wat kostet it? € 4,50

Echt en fiksje, 4+

Kabouterke, kabouterke, 2-6 jier Spesjaal foar lytse boskkabouterkes is der yn it bosk Elfbergen in kabouterpaadsje fan 1 km lang. Lytse kabouterkes wize it paad en jouwe in spultsje of opdracht mei. De kabouterkes freegje bern mei te sjongen, te tellen, te mjitten en te springen. Wat kostet it? fergees of € 3,50 ynklusyf in kabouterboekje (foar de opdrachten) en in kaboutermûtske. www.marenklif.nl

Hoe grut is in potfisk en wat sjochsto asto by dy yn ’e sleat ûnder wetter rinne soest? Untdek de wierheid oer krachtpatsers en megapoepers yn de natuer. Op woansdei-, sneon- en sneintemiddei kinne bern fan 4-8 jier op besite by de reuzedraak Li-Ming, dy’t boppe yn ’t museum wennet, foar in spannend drakeferhaal. Wat kostet it? 3-15 jier € 5 en 15+ € 7 www.natuurmuseumfryslan.nl

Marrit de Schiffart

wy toeterje ‘tsUNAMi’! Fleurich keuveljend komme Manon en Emma de oefenromte fan it Cultuurcentrum yn Ljouwert binnen. Se moatte avesearje, want harren wyklikse muzykles begjint hast. De beide fammen toverje de kornet út ’e koffer en sette it mûlstik derop. Muzykdosinte Renee van der Veen-Fennema iepenet de les: ‘We beginnen even met warmblazen.’

Watfoar nûmer at Manon van Eijck en Emma Hoekstra it leafste spylje? ‘Roodborstje!’ roppe se yn koar. Manon: ‘Dat is gewoon een gezellig liedje om te spelen.’ It is it twadde jier dat de fammen tegearre kornetles hawwe. Ferline jier – doe’t Manon yn groep 4 siet en Emma yn groep 5 – setten se útein by Stichting Muziekopleidingen Friesland, de koperoplieding yn Ljouwert dy’t ferbûn is oan Kunstkade. De beide froulju binne al hiel wat mânsk mei harren kornet. ‘Het lastigste zijn de hoge noten’, bekent Emma. Neffens muzykdosinte Renee is acht of njoggen jier de ideale leeftiid om mei in blaasynstrumint te begjinnen. Renee studearre oan it konservatoarium en jout al mear as 25 jier muzykles. Neist de partikuliere lessen dy’t se jout wurket se ek mei oan koperprojekten op basisskoallen. Se is spesjalisearre yn lytse koperynstruminten lykas de kornet, bugel of trompet. Dat it foar Manon en Emma kornet wurde moast wie fuort dúdlik; se fine it in moai ynstrumint. Dat kaam goed

út, neffens Renee: ‘Als je net begint met spelen raden wij meestal één van de kleine instrumenten aan.’ Beethoven As de kornet én de beide fammen goed ynblaasd binne, kin it serieuze part fan de les begjinne. No ja, serieus… Tsunami – de hit fan Serious Request 2013 – stiet hjoed op it programma. Manon en Emma fine it machtich dat se dat springnûmer aanst ek blaze kinne. Net hielendal fansels, mar de begjintoanen blaze moat slagje mei de noaten dy’t se al kinne. ‘Kinderen pakken de tonen heel snel op’, fertelt Renee. ‘Na een paar lessen blazen ze vaak al een stuk of wat klanken, ik begin altijd met de C tot en met de G. Met die vijf tonen kun je al heel veel kanten op. Zelfs Ode an die Freude van Beethoven is daarmee te spelen.’ noaten lêze Tsunami spylje Manon en Emma sûnder blêdmuzyk, mar as se efkes letter it lesboek

iepenslane, blykt dat se ek al echte noaten lêze moatte. Gelokkich set Renee de grepen der somtiden noch by yn it boek, dat makket it wat makliker. Manon en Emma blaze hjoed foar it faderlân wei. As se efkes letter beide solo spylje, hawwe se dêr de grutste wille by: der komme somtiden rare lûden út harren ynstrumint, gnize! ‘Dat is ook de bedoeling van de muziekles’, fertelt Renee. ‘We zijn hier niet alleen serieus, maar hebben ook veel lol. Kinderen moeten vooral plezier beleven aan het musiceren. Zo ontwikkelen ze spelenderwijs hun muzikale gehoor en leren ze de technieken. Er zijn groepslessen en individuele lessen, bij de groepslessen is het mooi om te zien dat leerlingen zich aan elkaar optrekken.’ Nei in healoere is de les foarby. Mei reade lippen fan it mûlstik geane Manon en Emma wer op hûs oan. De famkes binne grutsk, yn ’e klasse is der fêst gjinien oars dy’t Tsunami toeterje kin…

kunstkade, kunsten cultuureducatie De Stichting Muziekopleidingen Friesland is, net zoals 150 andere creatieve aanbieders in Leeuwarden, aangesloten bij Kunstkade. Kunstkade organiseert het aanbod van lessen, cursussen en workshops op het gebied van kunst en cultuur. Voor kinderen is er enorm veel variatie: van ballet tot fotograďŹ e, van schilderen tot acteren. Heeft jouw kind geen idee wat hij of zij leuk vindt? Dan kun je ook komen kijken bij een les of een proeďŹ&#x201A;es nemen. Voor volwassenen organiseert Kunstkade regelmatig Kunstproeverijen, daarbij kun je kiezen uit tien verschillende workshops.

jeugdcultuurfonds, voor kinderen en cultuur Geen geld om jouw kinderen lessen te laten volgen in bijvoorbeeld toneel, muziek, dans of iets anders cultureels? Meld je aan bij het Jeugdcultuurfonds. Dat kan via de meester of juf van je kind of de cultuurcoach op school.

Nieuwsgierig? Kijk op kunstkade.nl of neem contact op met Kunstkade: info@kunstkade.nl. Kunstkade is ook elke dag van 11.00 tot 17.00 uur bereikbaar op het Groot Schavernek in Leeuwarden of via 058-2895365.

Kijk voor meer informatie op jeugdcultuurfonds.nl.

VADERS LEZEN VOOR Foarlêzen wurde is yn dyn holle grutte aventoeren meimeitsje en ûnderwilens lekker tsjin heit syn waarme trui oan krûpe, dy’t sa lekker rûkt. Lytse bern, grutte reizen. In retoerke thús!

‘It is mei lêzen krekt as mei fjurkestoken, klussen en fuotbaljen. Heit is superman foar de measte jonges. En as heit lêst, sille jonges dat foarbyld folgje. Hee, wa wol no net superman wurde?’

Wow! Bern dy’t 15 minuten deis foarlêzen wurde, lêze, leare en heare 1.146.000 wurden yn ’t jier. 4% fan de bern wurdt ek yn it Frysk foarlêzen. Basearre op in ûndersyk fan Stichting Lezen: ‘Voorlezen in gezinnen in Nederland’

Nikky van der Land: ‘Wy lêze alle dagen foar! Minsken witte faak net hoe wichtich at dat is!’

Evert Groen: ‘Wy ha in jonge en in famke. Alle jûnen krûp ik by se yn bêd en krûpe sy neist my, elk oan in kant. Soms lêze wy in ferhaaltsje fan Jip en Janneke, mar meastal kieze se foar in moai printeboek. ‘Der leit in krokodil ûnder myn bêd’ ha se krekt krigen en dat is op dit stuit favoryt.’

Jeroen van Enk: ‘Mijn dochtertje (20 maanden) vindt omklapboekjes erg leuk. We hebben een aantal boeken van Stip die ze erg leuk vindt. Ik vind het geweldig om boekjes met haar te lezen. Helemaal als zij ze zelf uitgezocht heeft en met een grote glimlach bij me neerlegt.’

De wrâld fan it bern Undersyk wiist út dat heit faker as mem it boek yn ferbân bringt mei de wrâld fan it bern. ‘Witsto noch, doe’t wy nei it sirkus gongen…’

Jelmer van Dijk: ‘Myn frou en ik bringe ús dochter (2) om de beurt op bêd. Wy lêze dan ek altyd in boekje foar. Earst in moai printeboek en dêrnei noch in pear gedichtsjes út boekjes lykas ‘Hop Hop Hynke’ en ‘Krûpelhintsjes’. Se ken hast alles al út ’e holle, mar se kin der gjin genôch fan krije.’

De 35+-heit Heiten (en ek memmen) fan 35 jier en âlder lêze yn ’e regel mear foar as jongere heiten.

25% fan de heiten is 1e foarlêzer! It is meastal mem dy’t foarlêst (65%). 8% fan de heiten is opperhaad-foarlêzer, en by 17% fan de húshâldingen lêze mem en heit likefolle foar. Albert: ‘Wy kinne beide hiel goed foarlêze en wy fine it beide ek leuk om te dwaan.’

Hielprik

Tjalling de Vries (1959) is sinds 1991 algemeen kinderarts in het Medisch Centrum Leeuwarden. Hij is getrouwd en vader van drie kinderen: Fedde (1991), Marga (1995) en Anne (1998).

Beide ouders zitten stijf van spanning in de kamer als ik binnenkom. Renske ligt op de arm van moeder. Volgens de hielprik werkt de schildklier van Renske niet goed en daarom moest ze naar het ziekenhuis. Met grote ogen kijken de ouders me aan: wat gaat er nu gebeuren? Eerst stel ik vragen over de zwangerschap en geboorte en ik vraag of er in de familie mensen met schildklierproblemen zijn. Renske is het eerste kind en alles ging zoals je hoopt: kleine zorgen, kleine kwalen, maar geen grote problemen. De twintigwekenecho was normaal. Renske is geel geweest. Daarvoor is bloed afgenomen en behandeling was niet nodig. Ze drinkt redelijk, ze moet af en toe wel aangespoord worden. Als ik Renske nakijk vind ik geen afwijkingen. Het is aan de buitenkant een prachtig meisje. De volgende stap is dat we bloed afnemen om te kijken of de schildklier echt niet goed werkt, vaak blijkt het mee te vallen. Bij Renske valt het niet mee; de schildklier werkt niet goed. Daarom nemen we haar op, zowel voor verder onderzoek als voor de behandeling. Het onderzoek is belangrijk om te kijken of er een schildklier aangelegd is of dat er een probleem in de werking ervan ligt. Bloedonderzoek en scans volgen. Voor Renske en ouders niet leuk en over de kraamtijd komt een grote wolk van zorgen voor nu en de toekomst. Bij Renske is de schildklier niet goed aangelegd. De schildklier maakt schildklierhormoon en dat hormoon stimuleert de groei en stofwisselingsprocessen. Een tekort veroorzaakt groeiachterstand en achterstand in ontwikkeling. Gelukkig is een tekort goed te behandelen door het geven van het hormoon en dan zijn de groei en ontwikkeling helemaal normaal. Dat lijkt simpel: elke dag een tablet met schildklierhormoon, maar dat moet wel het hele leven lang: dag in, dag uit. Dat is heel wat. Bij het groeien moet de dosering telkens aangepast worden en dat betekent ook vaak bloed prikken, zeker in de eerste jaren. Renske wordt opgenomen en komt aan de monitor. Haar hartslag is te traag. Na een paar dagen is de hartslag normaal en verdwijnt de gele kleur. Ze drinkt veel beter aan de borst en groeit goed. Allemaal tekenen dat het tekort aan schildklierhormoon over is. Na een week kan ze naar huis. In de jaren erna komen Renske en haar ouders regelmatig langs. Het gaat heel goed. Renske groeit als kool en ontwikkelt zich normaal. Het dagelijks slikken van schildklierhormoon gaat zonder problemen, het hoort er helemaal bij. En wat vindt Renske? Het prikken vindt ze stom, daar ziet ze altijd tegen op. Maar verder? â&#x20AC;&#x2DC;Gewoonâ&#x20AC;&#x2122;, zegt ze dan en haalt haar schouders op.

Maak van theedrinken weer een traditie

Aukje Mulder

Frisdrank, diksap en roosvicee staan bol van de suiker

Het is goedkoop. Tijdens het afkoelen heb je tijd om bij te praten. En zelfs met een klontje suiker bevat het minder calorieĂŤn dan fris- of yoghurtdrank. Redenen genoeg om vaker thee op te nemen in het dagelijks kindermenu.

Thee na schooltijd of ’s avonds na het eten. Als het aan kinderen jongerendiëtist Nienke Wierdsma ligt, wordt die traditie weer in ere hersteld. Met een smaakje – zoals rooibos, zoethout of kindermelange – of een beetje melk. Een schepje suiker is ook niet erg. ‘Er zijn kinderen die de energie die melk en suiker leveren, gewoon nodig hebben omdat ze die met hun activiteit en groei weer opmaken. Maar omdat steeds vaker calorierijke frisdranken worden geschonken en steeds meer peuters en kleuters overgewicht hebben, is het wel verstandig om te kijken

naar het gebruik van toegevoegde suiker. Fris- en yoghurtdranken, limonadesiropen en ook diksap en roosvicee staan daar bol van. Het verraderlijke is dat je de suiker hierin niet kunt herkennen.’

beker thee niet snel vier scheppen suiker doen. Terwijl zij haar kind wel – met goede bedoelingen – diksap of roosvicee voorzet. Niet beseffend dat één glas daarvan vier klontjes suiker bevat.’

Smaakjesthee Zet meer thee op het kindermenu, vindt Nienke. ‘Het is slim om een kind dat van zoet houdt, smaakjesthee te geven. Eventueel met een klontje suiker – dat is bewust te doseren en daar gaat het om. Als ouder zet je er dan al automatisch een rem op. Een Hollandse moeder zal in een

In de hectiek van alledag is theedrinken een rustpunt, vindt Nienke. ‘Lukt dat niet na schooltijd dan misschien wel ’s avonds, dat is voor vrijwel iedere ouder in te plannen. Thee is een heerlijk drankje om ontspannen bij te worden. Omdat het warm is, blijf je er als ouder even bij om op te letten. Tijdens het roeren en laten

afkoelen praat je met elkaar. Hoe was je dag? Hoe was het op school? Het is een ander sfeertje dan wanneer er een glas limonade wordt gedronken. Dat is snel naar binnen en voor je het weet is je kind alweer weg en heeft hij soms niet eens in de gaten gehad dat hij wat heeft gedronken. Vooral het gehaast, met ondertussen onbewust eten en drinken, is een belangrijke oorzaak van overmaat.’ Ranja Als ouders heb je de regie over de thuissituatie, maar hoe is het op kinderdagverblijven? Cilia Pander-de Roos van kleinschalige kinderopvang Us Stekje in Drachtstercompagnie vertelt dat op haar kinderdagverblijf (16 kinderen) bijna geen thee wordt gedronken. ‘Als een kind thee wil, dan kan dat. Maar een echt theemoment hebben we niet. Hier drinken we ranja. Kinderen maken hun eigen keuzes bij het eten van zoet. ‘Eerst een hartige en dan een zoete boterham’ is hier dus ook geen regel. We zijn daar niet star in. Als ouders heel strikt zijn, dan zijn ze bij ons niet aan het goede adres. Bij Us Stekje gaan we – wat eten en drinken betreft – wat losser met de regels om.’

‘Het is verraderlijk dat je de suikers in fris- en yoghurtdranken niet herkent.’ Nieuw beleid ‘Bij ons is theedrinken wel vanzelfsprekend en ik denk dat we in dit geval voor de troepen uitlopen’, zegt Tjits Roelé van Sinne Kinderopvang in Leeuwarden. Hier worden, verspreid over 36 locaties, ruim 4.000 kinderen per week opgevangen. Tjits is clustermanager met voeding als aandachtsgebied. ‘Na uitvoerig overleg met kinderen jeugddiëtisten en met de GGD Fryslân besloten we bewuster met voeding en drinken om te gaan. In dat nieuwe beleid pasten thee en water beter dan limonade. In de periode van nul tot zes jaar wordt de basisbehoefte aan suiker gelegd. Als je die kinderen thee zonder suiker laat drinken in plaats van yoghurtdranken en diksap is daar veel winst te behalen. We zien immers tegenwoordig steeds meer jonge

Tip van de diëtist Al vanaf vier maanden kan een kind slokjes thee leren drinken. Kies bijvoorbeeld voor rooibosthee. Omdat de hoeveelheid bescheiden is, zijn looizuur en theïne geen probleem. Je kindje is onderdeel van jullie gezin, kies daarom soorten thee die het beste bij jullie gezinsgewoonten passen.

kinderen met overgewicht en gaatjes in het melkgebit.’ Protesten Twee jaar geleden werd het roer omgegooid. De kinderen kregen slechts één keer per dag een glas limonade voorgezet. Er was een beker melk bij de lunch en daarnaast alleen maar water of thee zónder suiker. Op de voorlichtingsavonden kregen de medewerkers een storm van protest over zich heen. Het nieuwe beleid was te streng, de kinderen zouden daar nooit aan wennen, waardoor ze te weinig vocht zouden binnenkrijgen – zo werd er gedacht. Inmiddels is de storm geluwd en van tegenwind blijkt geen sprake meer. De kinderen weten niet beter en kiezen uit gewone, groene, sterrenmunt- en rooibosthee. De ouders zien hoe goed het gaat en willen niet anders meer. ‘Het was echt een kwestie van wennen’, zegt Tjits. ‘Moraalridders zijn we niet. Wat ouders thuis doen, daar gaan wij niet over. Maar hier willen we een goed voorbeeld geven.’

de skippers fan de Kameleon en de tsien fan Martens Afke binne oersetten yn it Frysk en ferskine ynkoarten yn de foarm fan in stripboek!

H. de Ro

Roos H. de

Te krijen ﬁa de boekhannels en www.afuk.nl en aanst ek op it Heit & Mem-plein op de beurs gezin. Hielke en Sietse komme ek!

TROCH T DICK A

MATEN

ykjen dy’t st drukker der in sterke se je ts mei en. entoer noch l folgen lle rste die ei it ea east súksesfo t m e d nd hû er t ta mear as s wilens

TROCH ATENA DICK M

fan urkingen stripbew ers lykas ik makke ss la an-k drager n Kluitm eld Erfgoed l Wer aretite

ISBN

14-08-14

/ EAN

09:59

It binne werkenbere ferhalen út boeken dêr’t in soad minsken mei opgroeid binne. Prachtich ferbylde troch it tekenwurk fan Dick Matena. It stripboek De tsien fan Martens Afke is oersetten troch Jant van der Weg, in betûfte oersetter fan it Fryske berneboek. Ate Grijpstra, skriuwer fan ferskate (jeugd- en berne)boeken, hat de oersetting fan De skippers fan de Kameleon foar syn rekken nommen. It bliuwe moaie berneboeken, dêr’t folwoeksenen én bern (8+) in protte wille oan belibje sille yn dizze nije foarm fan in strip. Beide boeken ferskine yn it Frysk en yn it Nederlânsk. De skippers fan de Kameleon: € 8,95 paperback De tsien fan Martens Afke / Afke’s Tiental: € 18,95

Elke dag een mooie dag bij Kinderwoud! Je kind vindt het vast en zeker fijn om in onze kleurrijke en geborgen omgeving nieuwe dingen te ontdekken en te spelen met leeftijdsgenootjes. Wij zijn te vinden op diverse locaties in Heerenveen, Sneek en Tytsjerksteradiel.

Wij nodigen je graag uit voor een bezoek op één van onze locaties. Kijk op www.kinderwoud.nl voor meer informatie. Wij zijn bereikbaar via 0513 – 61 08 25.

kinderwoud.nl dagopvang | buitenschoolse opvang | gastouderopvang | peuterspeelzalen

Alle cre creA Atieve A tieve Activiteiten in leeuw eeuwA Arden

Kursus Frysk praten of skriuwen? Cursus Fries verstaan of lezen?

kursussen Frysk De Afûk organiseert verschillende cursussen Fries voor beginners en gevorderden, voor Fries- en niet Friestaligen. U kunt een cursus volgen in één van de grote plaatsen bij u in de

tsiis!

Hasto ek in moaie foto fan dyn bern? Sjoch op heitenmem.nl en upload dyn foto!

2 1

4 7

10 9

Foto 1 Rymer Visser út Minnertsgea is syn teantsjes oan it tellen. Gelokkich, it binne der tsien! Foto 2 Wat sizze jimme fan Hielke Jan van der Zwaag út Burgum syn tûfke! Foto 3 Jaylinn Nicolai út Surhústerfean mei graach posearje foar de kamera. Foto 4 Lukas Feenstra uit Leeuwarden ging met heit & mem voor het eerst naar Monkey Town. Rennen, klimmen, glijden.

Lukas was nergens bang voor. Zelfs met heit van de hele grote glijbaan vond Lukas geweldig. Glijden in de ballenbak was wel het mooist.

Henrik Rinse, Wiebe Teun, Anne Mette en Silke. En o wat wie it kâld, mar ek o sa leuk!

Foto 5 Silke Jaarsma út Grins lêst har berntsjes in ferhaaltsje foar.

Foto 8 Redmer Nauta út Warten freget him ôf wêrom’t kokes dat griene guod sa lekker fine.

Foto 6 Jelt Ive van Aalderen út Lekkum kin sa lekker ite! ‘Ik wol it sels dwaan!’

Foto 9 Nynke Terra út Jirnsum laket altyd. Sels at se in koekje yt!

Foto 7 Boatsjefare yn de maaiefakânsje yn Kolding (Denemarken). Sake Sven,

Foto 10 Benthe en Fenna Groendijk út Frjentsjer binne sa wiis mei elkoar!

GameFrysk Kensto GameFrysk al? De app mei seis leuke taalspultsjes om allinne of mei syn twaen te spyljen. Lear boartsjendewei Fryske wurden skriuwen, mei spultsjes lykas Typfleantúch, Letterbrij, Astronautegalchje en Wurdkrûper, en ferslaan dyn freonen en freondinnen mei de alderheechste skoare!

GAMeFrYsk: IN APP MEI FRYSKE TAALSPULTSJES • • • •

Wurkje oan wurdskat & stavering No al seis taalspultsjes Fergees, foar de iPad & Android Foar 10 jier en âlder

Sjoch op www.gamefrysk.nl of sykje op ‘gamefrysk’ yn de stores

Wisto dat? Wisto dat it populêre spultsje Wurdkrûper betocht is troch Jelmer fan 10 út Goutum? Soks kinsto fansels ek! Hast noch wat ynput nedich of wolsto in fraach stelle oan it tiim fan GameFrysk, kom dan nei it Heit & Memplein op de beurs GEZIN yn it WTC Expo yn Ljouwert. Beat them all en lit it prizejild byskriuwe op dyn rekkennûmer!

GEZOND AFVALLEN VOOR KINDEREN

GRATIS kennnismaking!

www.afvallenjuniorstiens.nl

WeDsTriiD Dyn eigen spultsje yn de app? Betink in spultsje, stjoer dyn idee yn en win! Kom nei de beurs GEZIN, yn it WTC Expo yn Ljouwert op 17-19 oktober. Fan 14-16 oere stiet it tiim fan GameFrysk klear foar dy. Sjoch foar mear ynfo op wedstriid.gamefrysk.nl

beppe hAr pop

Diete Runia wennet mei har man Pieter al 26 jier op ’e grutte pleats yn Gaasterlân, dêr 't alle romte makke is foar de seis bernsbern. Wy passe in soad op ús pakeen beppesizzers, fertelt Diete, en de bern fiele har hjir o sa thús. Se hawwe hjir alle romte om te boartsjen.’ As bewiis steane yn it lytsbûthús de traapauto's, skelters en oare minyauto’s netsjes njonken inoar parkeard, en de grutte skuorre is rom makke om te racen, te skommeljen of yn de sânbak te boartsjen. Diete en Pieter hawwe trije bern Gerrit Jaap, Tine, Martzen en in pleechdochter út Roemenië Florina. ‘Mei ús transportbedriuw binne wy jierren lyn úteinsetten om guod te sammeljen en te plak te bringen by weeshuzen en yn lytse doarpen yn Roemenië. Dêr kamen we Florina tsjin, doe in famke fan 16. Letter hat se noch in skoft by ús yn ’e hûs wenne. Diete is wiis mei alle bernsbern. Se binne allegear hiel ferskillend, hawwe elk har eigen talint en se binne ús allegear like leaf. Dochs springt der ien út: lytse Janne fan hast 2. ‘Doe’t Janne har mem ferline jier yn it sikehûs bedarre, hawwe wy sân wike op Janne past. Dat wie in feestje. Janne is sa’n oanfallich leaf famke’, fertelt Diete. Janne har grutte troef is har reade hier; krekt as pake en de trije bern fan Diete en Pieter. En it earste wurdsje fan Janne? Dat wie ‘beppe’. ‘As de bern hjir binne dan bliuwe we meastentiids op ’e pleats’, fertelt Diete. ‘We hawwe genôch romte en in kast fol spultsjes, mar de measten slane graach by pake om. Pake kin alles meitsje yn syn ‘hobbyhok’ en pake fynt it prachtich as de bern der binne. Ik ek. Ik kin der sa fan genietsje as wy op har passe. Ik mei graach in spultsje dwaan of bygelyks in ferske sjonge. Mei Janne binne dat ferskes mei maneuvels (bewegingen) derby . Mar ik bin wolris streng hear. Hjir mei net alles. De tv en de kompjûter meie net de hiele dei oan en brutaal wêze, dêr ha ’k ek in hekel oan, dan moatte se mar in skoftke omdraaid op ’e stoel sitte. Lang hoecht dat noait, moatst genietsje fan it no. Grut binne de bern samar!’

Namme: Diete Runia (68) mei Janne (hast 2)

Bisto pake of beppe en wolsto ek meidwaan oan dizze rubryk? Stjoer dan in

wenplak: Nijemardum

foto fan dysels mei dyn

hobby’s: Frijwillichster by Talmahiem,

ynfo@heitenmem.nl.

túnkje, puzzelje relaasje: 42 jier troud mei Pieter Runia

pake- of beppesizzer nei:

Friesland Post is 40 jaar en dat vieren we graag met jou!

Wij trakteren je op een jubileumabonnement op de Friesland Post. Je ontvangt een jaar lang het meest gelezen magazine van Friesland in de bus voor slechts € 39,95!

Speciale jubileumaanbieding!

es i t i d e 2 1 slechts95

€39,

l € 51,-

Normaa

Friesland Post is hét magazine vol boeiende reportages, foto’s, verhalen over het heerlijke (buiten) leven in het heitelân en interessante artikelen over bijzondere Friezen.

Het abonnement stopt automatisch na 12 edities (één jaar).

Aanmelden? Bezoek de actiepagina:

www.frieslandpost.nl/jubileumabonnement FRIESLAND POST_adv_204x270 mm_fc_halfjaarabonn_heitenmem_febr2014_afl.indd 1

19-08-14 11:55