Comunitario Europeo, I, Madril, 1986; SALAS, J.: Los Decretosleyes en la Constitución Española de 1978, Madril, 1979; SÁNCHEZ RODRÍGUEZ, L. I.: «Los Tratados constitutivos y el Derecho derivado», in Tratado de Derecho Comunitario europeo, gorago aipatutakoa, 313. or. eta ondorengoak; SÁNCHEZ RODRÍGUEZ, L. I.: Los Tratados internacionales como fuente del ordenamiento jurídico español, Gasteiz, 1984; SANTAOLALLA GADEA: «La aplicación del derecho comunitario en España», in Tratado de Derecho Comunitario europeo, I, 386. or. eta ondorengoak; ZZ.AA: La Constitución Española y las Fuentes del Derecho, 3. liburukia, Madril, 1984.
Zazpigarren gaia ZUZENBIDEAREN ITURRIAK (III). BESTE ITURRI BATZUK Laburpena: §15. Ohitura.— 41. Ohituraren esparrua eta indarra.— 42. Ohituraren ezaugarriak, Zuzenbidearen iturri den aldetik.— 43. Ohitura motak.— 44. Negozio usadioak eta horien eginkizunak.— §16. Zuzenbidearen printzipio orokorrak.— 45. Ezaugarri nagusiak eta izaera.— 46. Zuzenbidearen printzipio orokorren balioa eta eginkizunak.— §17. Lan arazoei buruzko negoziazio kolektiboa.— 47. Hitzarmen kolektiboa, Zuzenbidearen iturri. Ezaugarriak eta iturri-sisteman duen maila.
§15. OHITURA 41. Ohituraren esparrua eta indarra Aurreko gaietan argi gelditu da zein den Konstituzioa aldarrikatu zenetik KZren 1. artikuluak duen indar eta hedadura. Horiek horrela, artikulu horren 3. zenbakiak antolamendu juridikoaren iturritzat jotzen du ohitura, baina hauxe zehazten du: «ohiturak eraenduko du, lege aplikagarria izan ezean bakarrik, baldin eta moral zein ordena publikoaren aurkakoa ez bada eta frogatzen bada». Zenbaki beraren 2. paragrafoak ezartzen duenaren arabera, «borondatezko adierazpen baten interpretazio huts ez diren usadio juridikoak ohituratzat hartuko dira». KZren manu horrek denbora luzez eztabaidatu beharreko arazo batzuk sorrarazi ditu, eta arazook konpontzeko bideak eskaintzen dituenik ezin daiteke esan. Hori dela eta, DE DIEGOk egindako azterlanetik hona (1920) esan izan da Ohiturazko zuzenbidea azaltzea dela «Zuzenbideari buruzko zientziaren arazorik ilunena eta korapilatsuena» (azkenik, GORDILLO). Aspalditik esan ohi da ohitura «gizarte usadioak sortu eta ezarritako araua» dela (DE CASTRO). Era berean, definizio hori nahiko ez dela azpimarratu ondoren, tautologikoa izan daitekeela adierazi ohi da; izan ere, zuzen adierazi den moduan, DE CASTROren definizioak hauxe adieraziko luke: ohitura dela ohituratik ateratako araua, salbu eta sortutako araua (ohitura) eta ohitura hori sortzen duten eginerak (usadioa) bereizten badira; hala ere, bereizketa hori egitea ez da batere erraza, geroago ikusiko dugun moduan. Autoreek eman dituzten definizio gehienen arabera, bi osagai dira ohituraren ezaugarri: batetik, gizarteak berak sortzen duela, legearen izapideak eta formalitateak kontuan hartu gabe, eta, bestetik, bete beharrekoa delako ustea edo asmoa zein borondate juridikoa dakarrela. Gauzak horrela, DE DIEGOren hitzetan, ohitura da «giza taldeak zuzenean ezarritako Zuzenbidea, zergatik eta zenbait erabilera, usadio edota egitate asmo juridikoarekin gauzatzen direlako behin eta berriz». CASTÁNek, berriz, honela definitzen du ohitura: «legearen izapide eta formalitaterik gabe, gizartea osatzen duten kide guztien borondate juridikoa azaltzen duen araua; eguneroko bizitzaren bidez eta, batez ere, erabereko usadioen eta usadio iraunkorren bidez egindakoa». SANCHO REBULLIDAk kontzepturantz hurbilduz, hauxe adierazi zuen: gehiengoaren borondatea gai baldin bada gizarte politikoaren ordezkarien bidez legezko arauak emateko, gai izango da ere zuzenean, hots, ordezkarien partaidetzarik gabe arau horiek emateko, eta horixe egiten du ohituraren bidez. Horiek horrela, REBULLIDAk ondoko definizioa ematen du ohiturari buruz: «lurralde zehatz batean zein beste esparru batean (lanbide esparruan, bereziki) behin eta berriz errepikatzen den jokabidea, erabereko jokabidea, zabalduena, alegia. Esparru horietako kideek jokabide hori beharrezkotzat jotzen dute Zuzenbidearen ikuspuntutik, hau da, jokabide hori azaltzen dute… uste dutelako jokabide horrekin arau juridikoak betetzen dituztela».