2
SJÓGVUR & FÓLK — #1
Nakað vit kunnu vera stolt av
2018 hóttir íløgur
TANN FØROYSKA fiskivinnan tykist standa á einum vegamóti har tíðin er komin til at taka støðu til mál av týdningi fyri framtíðina. Í roynd og veru snýr tað seg fyrst og fremst um spurningin hvat vit vilja við fiskivinnuni og hví. Harav fylgja ymiskir spurningar um hvussu og hvat, og hetta blaðið tú situr við er ein roynd at fáa gongd á eitt arbeiði at útpeika og greina viðurskifti av týdningi fyri fiskivinnuna og harvið samfelagið. Vit vóna soleiðis at kunna vera til hjálp, um enn bert í lítlan mun, í at finna fram til skilagóðar og haldbarar loysnir til frama fyri vinnuna og samfelagið. Eingin ivi er um at avbjóðingarnar eru stórar, bæði fyri vinnuna sjálva og fyri restina av samfelagnum, eisini tað vaksandi talið á føroyingum ið ikki longur kenna seg so knýttar at fiskiv innuni. Gongdin tey seinnu árini hevur verið at alsamt færri arbeiða bein leiðis í sjálvari fiskivinnuni, kanska serliga orsakað av teimum tøknifrøðiligu frambrotum sum hava kollvelt meir ella minni allar arbeiðsgongdir í fiskivinnuni so væl sum í øðrum vinnum. Vit eru fleiri og fleiri sum arbeiða innan tænastur av alskyns slag; men samstundis eiga vit ikki at gloyma at tann búskaparligi grund vøllurin ið tað føroyska samfelagið hvílir á er fyri ein stóran part framvegis fiskivinnan — leggja vit so alivinnuna afturat og aðra sjóvinnu har nógvir føroyingar arbeiða uttanlands, so er greitt at uttan hesar vinnur var lítið eftir at liva av í Føroyum. Alt broytist og soleiðis er eisini við fiskivinnuni. Landsins myndugleikar hava í eina tíð arbeitt við at dagføra lógina um vinnuligan fiskiskap og nógv hevur leingi verið kjakast um hvat ið eigur at verða broytt og ikki. Sera ymisk sjónarmið hava verið frammi, eisini við rættiliga radikalum hugskotum um hvussu best er at skipa fiskivinnuna. Hetta blaðið er ætlað sum eitt íkast til kjakið meðan vit bíða eftir nevndu nýskipanunum. Vit hava eftir førimuni roynt, serliga gjøgnum reportasjur og greiningar, at seta ljóskastaran á ymiskt sum ikki hevur verið so nógv at sæð til í tí almenna rúminum. Vilja vit hava eina sterka fiskivinnu í framtíðini — og um ja, hvussu vilja vit tryggja at hesin málsetningur eydnast til fulnar? Eru vit tilreiðar at góðtaka at hendan vinnan noyðist at kappast við somu og nærliggjandi vinnur í grannalondum, ikki bert um keyparar men eisini um starvsfólk á sjógvi og landi? Um svarið er ja, so mugu vit samstundis ásanna at tað er neyðugt fyri hesa vinnu at geva eitt gott búskaparligt avkast — og bjóða sínum fólki góðar sømdir. Trupulleikarnir eru eyðsýndir í heimaflotanum. Her bendir ymiskt á at verandi skipan fyri regulering eigur at verða endurskoðað — hví skulu tey fiskiskip ið virka undir fiskidagaskipanini stýrast við so harðari hond at tey hava ilt við yvirhøvur at kunna klára seg? Ein annar spurningur er hví býtið í verandi skipabólkar skal vera so læst. Og tá hava vit ikki nevnt tær stongdu leiðirnar — hvussu nógv áratíggju skulu ganga afturat áðrenn hesar aftur kunnu levera fisk sum fyrr, og hvar eru tær kanningar sum av fyrstum tíð liggja til grund fyri hesum steingingum? Samstundis sum vit umhugsa fiskivinnuna sum heild, hava vit í hesari útgávuni serliga hugt eftir tí spennandi menningini í uppisjóvarvinnuni. Eisini nema vit við nakrar av teimum avbjóðingum sum tann vinnan hevur fyri framman. Her er vissuliga nógv hjá okkum at vera stolt av, og eisini nógv at tríva í. Vælkomin — og góðan lesihug!
Kunningar- og kjakblað um føroyska fiskivinnu. m
Vit gera sum yrkisfólk okkara besta fyri at lýsa mál og faktuell viðurskifti rætt og endurgeva keldur neyvt. Tó taka vit fyrivarni móti møguligum prent villum og øðrum feilum ið kunnu koma fyri av misgáum, misskiljingum ella øðrum orsøkum. Hendan útgávan er ikki ætlað sum íløguráðgeving; hvørki blaðstjóri, medarbeiðarar ella aðrir persónar viðvirkandi ella nevndir í hesari útgávu, ei heldur lýsarar, kunnu ábyrgdast vegna møguligan búskaparligan ella annan miss sum hevði kunnað verðið beinleiðis ella óbeinleiðis knýttur at handlingum við støði í innihaldi í hesari útgávu.
S
TÓR ÓVISSA valdar í fiski vinnuni um hvat sum skal henda á midnátt 31. desember 2017, tá øll verandi veiðirættindi ganga út sum partur av ætlaðum nýskipanum í lógini um vinnu ligan fiskiskap. Tann vaksandi búskaparligi váðin av hesu m merkir at alla r størri íløgu r í fiskiv innuni fyribils eru lagdar á ís ella saltaðar heilt — eingin kann byggja skip ella virkir und ir slíkum umstøðum. Tað vátta fleiri leiðandi fiskireiða rí sum Sjógvur & Fólk hevur tosað við. Einki nýtt skip er komið til Føroya síðan 2010; samanborðið við okkara grannalond er tað langt tíð. Spurt verður retoriskt: Hvør fer at byggja skip undir slíkum umstøðum, hvør kann gera langtíðar handilssáttmálar, hvør ungur persónur við nýggjari
navigatións- ella maskinútbúgv ing velur fiskiv innu na við so stórari óvissu hangandi yvir sær? Anfinn Olsen, formaður í Føroya Reiðarafelag, segði so leiðis í útvarpssamrøðu: “Tað er klárt at tað liggur fremst í hug anum — hvat hendir í framtíðini; fiskiv inna er ikki bara soleiðis at venda, tað tekur ár at gera stórar broytingar í fiskivinnuni. Tí er tað rættiliga átroknandi at man kemur inn í ta diskussiónina — hvat skal gerandisdagurin vera aftan á 2018 fyri fiskivinnuna?” Spurdur av ÚF um reiða r ar kenna seg ótryggar, svaraði formaðurin: “Ja, man følir seg nokkso ótryggan, tí sum man hoyrir frá politikarum so eru úttalilsini bæði í eystur og vest ur og suður og norð. Tað ger at man merkir ikki at tað er so stór
samling á hvønn veg tað skal bera, og tí blívur man ótryggur. Okka ra størsta ynski hevur al tíð verið og er at man veit hvørji rættindi man hevur, og harvið hvat man hevu r at bjóða bæði í sambandi við íløgur og ikki minst yvir fyri tí fólki sum man skal hava umborð á skipunum. Fast rættindi, tað liggur fremst í huganum.” Jacob Vestergaard fiskimála ráðh arri viðurkennir trupu l leikan og sigur aðrastaðni her í blaðnum at arbeitt verður við at finna eina fyribils loysn. “Tað er greitt at vit mugu frá politiska ri og umsitingarligari síðu melda út nú hvat tað er sum vinnan skal rokna við, og 2018 er ein trupulleiki sum ikki kann kveistrast til viks longur,” sigur fiskimálaráðharrin. []
Kliptu 10% av realhýruni við einum pennastroki ÍROKNAÐ tað sokallaða til feingisg jaldið — eitt avg jald upp á eina krónu fyri hvørt kilo av makreli og 50 oyru/kg fyri sild — rinda fiskimenn við uppi sjóvarskipum ídag ein skatt sum sambært metingar liggur mill um 55 og 60 prosent av hýruni. Tað vísir Jan Højgaard, for maður í Føroya Fiskimannafelag, á. Samstundis ásanna r hann at talan er um eitt so stórt inntriv í hýruna hjá hesum fiskimonnum at tað svarar til eina lækking upp á umleið 10 pst. av reallønini (les á síðu 28). “Hetta er ein ógvuliga óheppin støða, serliga tá so lítið forstáilsi er fyri hesum í tí al menna rúminum og tí politisku umhvørv inum,” segði Jan Høj gaard við Sjógv & Fólk. “Hetta er øgiliga keðiligt, fiskimenn eru snýttir av landinum við hes um gjaldi.” FØROYA FISKIMANAFELAG
. S J O G V U R o g F O L K . c o Útgáva: GlobalOne Press Ltd, Enterprise Busieness Centre, Admiral Court, Aberdeen AB11 5QX, United Kingdom +44 (0)845 053 1842 | www.nordixis.com Tekstur & blaðstjórn: Búi Tyril (ábyrgd) | bui.tyril@nordixis.com Foto: Maria Olsen | maria.olsen@nordixis.com Design & framleiðsla: Nordixis Media AB, Göteborg. w w w
Óvissan um veiðirættindi frá og við 2018 ávirkar nú alsamt meira íløguhugin í fiskivinnuni — reiðarar rokna við at ongar størri íløgur verða gjørdar fyri tíðina orsakað av vaksandi búskaparligum váða.
“Taka vit ein vanligan nóta mann so er hann í praksis uppi í eini 55 pst. í skatti tá avgjaldið á sild og makrel er tikið við. Tekur tú ein sum siglir við Næraberg ella Norðborg so er hann kanska uppi á 60 pst., leysliga mett. Í fjør [2013] roknaðu vit út at ein dekkari sum fiskaði við van lig um uppisjóva rskipi og hevði góða inntøku, kom upp á 53 pst. í skatti íroknað avgjaldið, og hetta er hækkað muna ndi síð ani tá. Men sama skattatrýst ger seg ikki galdandi fyri onnur enn fiskimenn. Harafturat kemur at fiskimenn arbeiða ofta sera lang ar dagar umframt teir mugu vera burtu r frá familju upp í fleiri mánaðir í senn, og tað kann elva til strongd.” Hvussu ber tað til at onnur ið tjena líka góðar pengar ikki verða skattað líka hart? “Fyrst skal sigast at dekkarar við føroyskum fiskiskipum koma ikki so høgt upp í inntøku sum fólk tykjast halda — har hava ver ið onkrar tabellir hjá Bú skaparráðnum har man blandar yvirmenn og dekkarar og roknar út eina miðal inntøku fyri at diskutera alt undir einum. Tað er jú misvísandi og gevur fólki skeiva fatan av veruleikanum. Anna rs hava vit fleiri bólkar í samfelagnu m sum hava góðar inntøkur; men tað løgna er at øll tykist góðkenna tær inntøkurn ar soleingi talan ikki er um Jan Højgaard.
fiskimenn. Fólk gera fiskimenn til Svartaper, helst fyri at flyta fokus frá sersømdum sum onnur hava — hetta er eitt ikki ókent fyribrigdi. Avgjaldið á makrel og sild er ein eykaskattu r sum rakar fiskimenn tó uttan enn at vera viðurkendur sum slíkur.” Formaðurin ávaraði eisini ímóti spjaðing. “Fólk eru blivin sett upp ímóti hvørjum øðrum, og tað er ikki gott. Vit eiga at standa saman sum tjóð — tá fáa vit eitt gott úrslit, og tað hevði klætt okkum betur.” Upph iti ngi n í uppis jóva r vinnuni kann skjótt vera av. Út frá tilmælunum frá ICES verða kvotu rnar fyri makrel og sild væntandi lægri næsta ár. “Uppisjóvarv innan man hava toppað fyribils; tað verður helst lakari nú, og makrelk votan fer nakað niðu r og sildin eisini. Svartkjaftu rin hevur ikki havt tann sama prísin. Trupulleikin við verandi avgjaldi á makrel og sild er ikki minst at tann pol itiska skipanin hevur funnið eitt eyka súgvirør til ‘stóra pott’ ístaðin fyri at tílík avg jøld vórðu skipað óheft av hvat fíggjarlógin krevur; tað almenna hevur sínar inntøku r tryggjaðar via skatta skipanina. Hetta við at fara út at taka meira út úr vinnuni gjøgn um hissini avgjøld, hvar skal tað enda — og hvat ger man um tað knappliga ikki ber til at heinta nakað inn tann vegin?” []