FRAN ILEŠIČ A POLSKA L
atem br. minęła 140. rocznica urodzin Frana Ilešiča, a za niespełna rok upłynie 70. lat od jego śmierci. Stwarza to szczególną okazję do przypomnienia sylwetki słoweńskiego uczonego, którego polonofilskie dokonania znane są u nas
Fran Ilešič (ze zbiorów Narodowej i Uniwersyteckiej Biblioteki Słowenii w Lubljanie)
jedynie wąskiemu gronu specjalistów. Nie przypadkiem dla realizacji tego zamierzania zostały wybrane łamy listopadowego numeru miesięcznika Uniwersytetu Jagiellońskiego. Fran Ilešič przyszedł na świat 30 lipca 1871 w ubogiej rodzinie chłopskiej we wschodniostyryjskiej miejscowości Sv. Jurij ob Ščavnica. Szkołę średnią ukończył w pobliskim Mariborze. Studia na Uniwersytecie w Grazu uwieńczył uzyskanym w 1901 roku doktoratem. W latach 1896–1919 uczył w lubljańskich gimnazjach i seminarium nauczycielskim. Ostatecznie zawodowo związał się z Uniwersytetem w Zagrzebiu, gdzie się habilitował, w latach 1919–1941 wykła-
52
ALMA MATER nr 141
…kocham Polskę nawet z jej wadami, i to jest prawdziwa miłość. Wy, Polacy, sami dość często zbyt ostro się osądzacie, sami powiększacie swoje wady, czego czynić nie należy.
dając filologię słoweńską, a od 1924 roku również literaturę polską. Slawistyczne zainteresowania Ilešiča wyraźnie wykraczały poza ramy uczelni. Oprócz filologii zajmował się szeroko pojętą historią i polityką, a obok nauki pochłaniała go publicystyka i aktywność społeczna. Słowianoznawstwo szło w parze ze słowianofilstwem, czyniąc go jednym z najważniejszych reprezentantów neoslawizmu i czołowych zwolenników współpracy słowiańskiej w okresie międzywojennym. W obrębie Słowiańszczyzny miał wyraźne preferencje. Położył zasługi dla kultury ojczystej, jako prezes Macierzy Słoweńskiej, pedagog, autor czy redaktor, ale, urzeczony południowosłowiańskimi koncepcjami integracyjnymi, stał się gorącym orędownikiem jedności swych rodaków z Chorwatami, a potem również z Serbami. Takie radykalne stanowisko w międzywojniu nie przysporzyło mu popularności ani w Zagrzebiu, ani w Lubljanie. Poza Jugosławią niepowtarzalnym uczuciem obdarzył Polskę. U zarania XX wieku wielkie i nieprzemijające wrażenie wywarło na Ilešiču zetknięcie się z jej duchem i literaturą romantyczną. W rezultacie Polskę uznał za centrum Słowiańszczyzny. To z kolei zmobilizowało go do podejmowania studiów naukowych, krzewienia kultury i działania na rzecz zaprzyjaźnionego narodu, a potem państwa. Bezpośrednie kontakty z Polską i Polakami zapoczątkował w 1907 roku wizytą w Krakowie. Znalazł tam wspólny język ze środowiskiem Klubu Słowiańskiego, kierowanego przez uczonych z Uniwersytetu Jagiellońskiego – wśród nich Mariana Zdziechowskiego i Tadeusza Stanisława Grabowskiego wyróżniał za południowosłowiańskie dokonania literaturoznawcze. Nie mniej dobrze myślał o młodszym pokoleniu naukowców. Za dotyczące Jugosławii badania językoznawcze na plan pierwszy wysuwał Mieczysława Małeckiego. Ilešič pozostawał pod wrażeniem slawistycznych osiągnięć historycznoliterackich, a potem historycznych Henryka Batowskiego.
Fran Ilešič (1931)
Zaprezentowane opinie o twórczości polskich uczonych pochodziły już z okresu międzywojennego, korespondując z ówczesnymi dokonaniami naukowymi Słoweńca. Trwały wkład do badań dziejów stosunków Polaków z narodami Jugosławii wniósł licznymi pracami, między innymi Miklošičev prevod „Lipe” Jana Kochanovskega (1929), Iz Vrazove slovenske literarne zapuščine (1930), Ilirski „Przekład w wyjątkach z Ksiąg” [narodu i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza] (1931), Adama Mickiewicza paryskie „Wykłady” i serbskiego poety Simy Milutinovicia „Tragedia Obilić” [1827] (1933), „Grażyna. Powieść litewska przez Adama Mickiewicza” koju je „Sławianin znad Wisły” poklonio „Sławianom nad Sawą” (1935), Sto lat Ignacego Krasickiego u południowych Słowian (dzisiejszych Jugosłowian) (1936), Polskie momenty w literaturze (kulturze) jugosłowiańskiej (1939). Wiele z nich podarował Bibliotece Jagiellońskiej. Przyczynił się do tego jej wybitny pracownik i uczony Adam Bar. Do pierwszorzędnych prac swego humanistycznego warsztatu informacyjnego Słoweniec zaliczał jego Słownik pseudonimów i kryptonimów pisarzy polskich oraz Polski dotyczących i Bibliografię polską, zainicjowaną przez Karola Estreichera starszego, wieloletniego dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej. Sygnatura, jaką w bibliotece Uniwersytetu w Zagrzebiu nadano temu fundamentalnemu dziełu, znana była Ilešičowi na pamięć. Słoweniec często przedkładał zaangażowanie publiczne ponad badania naukowe. Znamienne, że najobszerniejszym wydanym drukiem polonicum jego autorstwa była książka Maršal Jozef Pilsudski (1936). Ilešič był niewątpliwie zafascynowany jego postacią, co nie wykluczało bliskich kontaktów z reprezentantami innych orientacji. Piłsudczykowskie preferencje polityczne Słoweńca oddawało również dziełko Današnja Poljska (1927), które ukazało się nakładem Towarzystwa Polsko-Jugosłowiańskiego w Zagrzebiu. Ilešič był jego wieloletnim przewodniczącym, wcześniej przewodząc Towarzystwu Miłośników Polski w Lubljanie. Do szerzenia dwustron-