HRVATSKI INSTITUT ZA POVIJEST ZAGREB
DISIDENTSTVO U SUVREMENOJ POVIJESTI ZBORNIK RADOVA S MEĐUNARODNOGA ZNANSTVENOG SKUPA ODRŽANOG U HRVATSKOM INSTITUTU ZA POVIJEST U ZAGREBU 19. STUDENOGA 2009.
Hrvatski institut za povijest Zagreb 2010.
SADRŽAJ (CONTENT)
4
SADRŽAJ (CONTENT)
Predgovor (Introduction)................................................................................ 9 Katarina Spehnjak Disidentstvo kao istraživačka tema – pojam i pristupi (Dissidence as a Research Theme – Concepts and Approaches)............................................ 11 Krsto Cviić Dinamika političke promjene unutar komunističke vlasti: primjer SFRJ (The Dynamic of Change within the Communist Government: The Example of SFRY)..................................................................................... 23 Daniel Ivin Disidenti i hrvatske povijesne poluistine (Dissidents and Croatian historigraphical half-truth)............................................................................ 41 Zdenko Radelić Đilasovci u Hrvatskoj i hrvatska historiografija (‘Đilasovci’ in Croatia and Croatian Historiography).......................................................... 53 Nada Kisić Kolanović Ivo Politeo i politička kultura mišljenja (Ivo Politeo and the Political Culture of Thought)......................................................................................... 75 Srđan Cvetković (Ne)Tolerisani disidenti / specifičnost jugoslovenskog socijalizma 1953-1985. ((Un)Tolerated dissidents / specificity of Yugoslav socialism 1953/1985)....................................................................................... 105 Aleš Gabrič Disidentstvo u Sloveniji (Dissidence in Slovenia)........................................ 129 Husnija Kamberović Konstruiranje disidentske slike u komunističkom pokretu u Bosni i Hercegovini: Slučaj Avde Hume (Constructing the Image of a Dissident in the communist movement of Bosnia and Herzegovina: the case of Avdo Humo)..................................................................................................... 147
SADRŽAJ (CONTENT)
Vera Katz Uspostava komunističke vlasti kao okvir za pojavu “disidenstva, opozicije i otpora’’ na primjeru Bosne i Hercegovine (The Establishment of Communist Government as a Framework for the Appearance of “Dissidence, Opposition and Resistance” in the example of Bosnia and Hercegovina)............................................................................ 163 Marijana Stamova Bugarsko disidentstvo u vrijeme komunističkog razdoblja. Historiografski osvrt (Bulgarian Dissidence during the Communist Period – A Historiographical Review).......................................................... 171 Radmila Radić Crkve kao protivnici komunističkog sistema u Jugoslaviji – sličnosti i razlike (The Churches as Opponents of the Communist System in Yugoslavia – Similarities and Differences).................................................... 181 Zoran Janjetović Lojalni disident – Branko Ćopić (Loyal Dissident – Branko Ćopić)......... 193 Andreja Gržina Djelovanje lista Naprijed pedesetih godina (The work of the journal Naprijed during the 1950s)............................................................................. 205 Stipe Kljajić Vodice između križa i zvijezde (Vodice between the Cross and the Star)...................................................................................................... 223 Josip Mihaljević Razilaženja u SKJ – marginalizacija Vicka Krstulovića (Divisions in the League of Communists of Yugoslavia (SKJ) – the marginalization of Vicko Krstulović).............................................................................................. 241 Mira Radojević Jugoslovenska politička emigracija i disidentstvo u Jugoslaviji (Podrška Saveza “Oslobodjenje demokratskoj opoziciji) (The Yugoslavian Political Emigration and Dissidence in Yugoslavia (The support of the League “Oslobodjenje” for the democratic opposition)........................................................................................................ 271 Anđelko Vlašić List Nova Hrvatska 1958.–1962. (The Paper Nova Hrvatska, 1958-1962). 291 Branimir Šutalo Neki aspekti položaja političkih zatvorenika u KPD-u Stara Gradiška nakon sloma Hrvatskog proljeća 1972.–90. (Certain Aspects of the Position of the Political Prisoners in the Correctional Institution in Stara Gradiška (KPD Stara Gradiška) following the defeat of the Croatian Spring, 1972-1990)........................................................................... 315 6
SADRŽAJ (CONTENT)
Marko Fuček Zapadna kulturna produkcija u napisima Naprijeda 1950.–1952. (Western Cultural Productions in the Articles of Naprijed, 1950-1952).. 329 Marko Zubak Praxis: neuspjeh kritičkog marksizma (Praxis: the failure of revisionist Marxist critical thought)................................................................................. 347 Katarina Spehnjak “Slučaj Mihajlov’’ u bilješkama diplomatskih predstavnika Velike Britanije 1966. (The “Mihajlov Case’’ in the Notes of British Diplomatic Representatives in 1966)............................................................. 361 Iva Kraljević Bašić Većeslav Holjevac i Nagrada fonda Božidar Adžija 1966. (Većeslav Holjevac and the award of the “Božidar Adžija” fund in 1966)................. 373 Dino Mujadžević Vladimir Bakarić i Praxis (Vladimir Bakarić and Praxis).......................... 385 Igor Graovac Otpadništvo 1968. – radikalizacija komunističkih rješenja (1968 Schismatics – the Radicalization of Communist Solutions)............ 395 Albert Bing Disidenti/”divergenti”, ljudska prava i osamostaljivanje Hrvatske (Dissidents/”Divergents,” Human Rights and the Independence of Croatia)................................................................................ 401 Kazalo osoba..................................................................................................... 429
7
PREDGOVOR
PREDGOVOR U Hrvatskom institutu za povijest u Zagrebu održan je 19. studenoga 2009. godine međunarodni znanstveni skup ''Disidentstvo u suvremenoj povijesti''. Neposredan poticaj organizaciji ovog skupa, od strane institutskog projekta ''Vlast i društvo: komunistički sustav vladavine u Hrvatskoj 1945.–1990.'', dao je gospodin Daniel Ivin. Organizacijski odbor zamislio je da se temi disidentstva pristupi isključivo analitički, s težištem na nekoliko pitanja: metodološki problemi; povijesno-politički okvir: sustav u Hrvatskoj i Jugoslaviji, odnos inozemstva prema disidentima; pojedinci, društvene skupine i pokreti u Hrvatskoj: odnos politike i kulture te ''studije slučaja''. Poziv za sudjelovanje uputili smo historičarima, sociolozima i politolozima, posebice mladim i perspektivnim doktorandima. Velik broj sudionika skupa – koji se zbog financijskih razloga morao održati u jednom danu – uvjetovao je da je na kraju skupa, nažalost, izostala šira rasprava o referatima u kojoj bi se neposredno sučelili argumenti u njima izrečenih dosta oprečnih teza o definiciji, opsegu i dosezima disidentskog djelovanja u Hrvatskoj i Jugoslaviji. Odgovor na ta pitanja očito će pričekati neke nove istraživače. Organizatori izražavaju žaljenje što, zbog bolesti, na skupu nije sudjelovao gospodin Mihajlo Mihajlov (1934.–2010.) U Zbornik naknadno je uvršten prilog koji sažeto prikazuje njegovu djelatnost u vrijeme pokušaja osnivanja opozicijskog lista u Zadru 1966. Svaki prilog u ovom zborniku recenziran je od dva stručnjaka čime je, prema našem mišljenju, znatno poboljšana njihova kvaliteta. Referate kolega iz Srbije i Bosne i Hercegovine objavljujemo u izvornom obliku dok je oprema tih tekstova ipak usklađena s jedinstvenim načinom uređivanja koji se njeguje u Hrvatskom institutu za povijest. Uredništvo
9