Rosita Steenbeek:
“Rome is als
de
” zee
“Hoe verder je erin gaat hoe dieper ze wordt”, zegt Rosita Steenbeek. De schrijfster neemt u mee naar de Italiaanse hoofdstad en vertelt over haar liefde voor de eeuwige stad, waar ze sinds 1985 een groot deel van het jaar woont. Tekst Rosita Steenbeek - fotografie Maarten Noordijk
xxxxxx xxxxx xxxxx xxxxx xxxxx xxxxx xxxxx xzxxxx xxxxx xxxxx
Elke keer heb ik weer dat gevoel van thuiskomen. Ook toen ik voor het eerst in Rome arriveerde. Veel mensen hebben dat, niet alleen wanneer ze zijn opgegroeid met de klassieken. Misschien komt het doordat Rome je drukt op de dingen die het er écht toe doen in het leven. De oude tempels lachen je dagelijkse zorgen uit en paleizen van keizers en pausen vergruizen het krantennieuws tot stof van de dag. Rome is een stad waar je tegelijk rustig en opgewonden van wordt, een stad die troost en die prikkelt. Ik weet nog dat ik na een conflict met mijn geliefde tot mezelf kwam toen ik aan het eind van de middag over het Forum wandelde. Rome is als een huis, de straten zijn gangen, de pleinen zijn leeszalen, koffiekamers, salons waar ik mensen ontvang. Boven- en ondergrondse oudheden Nooit ben je er uitgekeken en altijd ontdek je weer iets nieuws, een verborgen steegje, een geheime binnentuin. Rome is een stad van lagen. Alles is over en door elkaar heen gebouwd en zo zijn verschillende tijdperken vaak vergroeid tot één geheel. Op een
Winkelen
Xxxxxxxx: xxxx xx xxxxx xx xxxxxxx xxxxx xxxx xxxxxxx
zeker moment ontdekte ik dat er niet alleen veel antiek Rome boven de grond staat maar dat er ook veel verborgen ligt onder straten, stoepen en huizen. Door overstromingen van de Tiber, aardverschuivingen, puin dat niet werd geruimd, kwam er in de loop der eeuwen een laag van twee tot twaalf meter over de oude stad heen te liggen. Zo is de hele buurt waar ik woon, in hartje Rome, gebouwd op het kolossale theatercomplex van Pompeius uit de eerste eeuw voor onze jaartelling. De halve cirkel van de tribune waar plaats was voor 20.000 mensen, kun je nog steeds herkennen in de ronde vorm van de via di Grotta Pinta. Aan het theater zat een rechthoekige zuilengalerij vast met honderd zuilen van roze steen waarvan vele terug te vinden zijn in de kelders van de huizen van mijn straatje. Veertig van die zuilen staan nu op de binnenhof van de Cancelleria, de rechtbank van het Vaticaan waar je midden in Rome op Vaticaans grondgebied bent. Er is enorm gesleept met de onderdelen van de antieke stad. Kerken zijn gesierd met marmer en zuilen van heidense tempels en in de kathedraal Sint Jan van Lateranen zit de bronzen deur van het antieke senaatsgebouw. Veel restaurants in mijn buurt zijn gebouwd in en op het immense theater, zoals de naam van mijn stamrestaurant Grotte del Teatro di Pompeio al zegt. Maar ook in restaurant Costanza en in Da Pancrazio zit je tussen stukken muur van het antieke theater.
Tempels en pleinen
mooie antieke winkel
In de korte kant van de zuilengalerij bevond zich het senaatsgebouw waar Julius Caesar in het jaar 44 voor Christus de fatale dolkstoten ontving. Nu staat daar het theater van Rome. Er tegenover is de diepere laag van Rome bloot gelegd en zie je vier tempels uit de derde en vierde eeuw voor Christus maar ook een muur van dat senaatsgebouw. Het wordt ook wel Kattenforum genoemd omdat er een kattenopvangcentrum wordt gedreven. Je kunt de katten zien rondsluipen en zonnebaden in de tempelresten. Niet ver hier vandaan ligt de Piazza Navona, het langwerpige plein dat nog steeds de vorm heeft van het stadion van Domitianus, de antieke renbaan die >>
kopen die in Italiaanse abdijen worden gemaakt. Cosmetica, gezondheidsproducten, honing, wijn, likeuren, chocola en nog veel meer. Regelmatig staat een nakomeling van de stichter van de zaak in de winkel, professor Nardi, die onder meer kruidenleer doceert aan de uni-
> Il Margutta. Vege tarisch restaurant en tevens kunstgalerie. Ook de gerechten zien eruit als kunstwerken. Bovendien smaken ze voortreffelijk. Via Margutta 118. www.ilmarguttavegetariano.it
> Casina Valadier. Maak aan het eind van de middag een wandeling over de Pincio, een heuvel net ten noorden van de oude stad, en geniet van het weergaloze uitzicht. Ook lunchen of dineren in het stijlvolle Casina Valadier is een belevenis, binnen, op het terras van de zonsopgang of op dat van de zonsondergang met Rome aan je voeten. www.casinavaladier.it
> Sora Margherita. Dit restaurant zou je zo voor
> Ai Monasteri. Een waar je artikelen kunt
Eten
bijlopen, maar dat zou jammer zijn. Achter de met stickers beplakte deur ligt dit huiskamer achtige familierestaurant. Elke dag wordt een ander menu met viltstift op een papier geschreven dat vervolgens de ronde doet. De artisjok op Joodse wijze, carciofo alla Giuda is een vaste specialiteit. Piazza delle Cinque scole 30.
versiteit en altijd bereid is een advies te geven. Corso Rinascimento 72. www.monasteri.it
> Italiaanse kleren In de lange drukke Via del Corso kun je voor zeer redelijke prijzen Italiaanse kleding aanschaffen. Klinkende namen als Prada Versace, Valentino, Armani, Cavalli, vind je in de zijstraten richting Spaanse trappen.
22
Flying Dutchman Magazine 1/2013
Campo de’ Fiori
Zes ochtenden in de week wordt op dit plein een kleurige markt gehouden. Je vindt er groente, fruit en Italiaanse specialiteiten. In Vineria Reggio kun je een goed glas wijn drinken in een sfeervolle omgeving of op het terras met uitzicht op het plein dat vroeger een bloemenwei was. 1/2013 Flying Dutchman Magazine
23
xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx
xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx
xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx
xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx
Drinken > Sant’Eustachio. De lekkerste koffie drink je
daaronder ligt. Af en toe worden er rondleidingen ge geven door dat stukje onderaards Rome, bij het licht van fakkels.
sinds 1938 bij Sant’Eusta-
Eén groot openluchtmuseum
chio. Je kunt er ook
Elke steen in de stad vertelt een verhaal en het ‘gewone leven’ in Rome is nooit gewoon. Op weg naar de bakker kom je langs grote kunstwerken en plekken waar dingen zijn gebeurd die de wereld geschiedenis een andere loop gaven. Voortdurend word je eraan herinnerd dat hier lang voor jou al werd geleefd, gehuild, gelachen. Daardoor besef je dat je er in het hier en nu iets van moet maken. En dat kunnen de Romeinen. Ze hebben altijd zin in een gesprek, over hun rijke verleden of het steeds weer wonderlijke heden. Ze zitten vol verhalen en grappen. Nergens wordt zo in het moment geleefd als hier. Nergens smaakt de koffie zo goed in al zijn variaties en is het eten zo feestelijk. Rome is een stad om te voet te ontdekken. Het is een intens bewoond openluchtmuseum. Mijn lievelingsgebouw is het Pantheon. Die enorme ronde tempel met de kolossale koepel waar zon en regen door naar binnen vallen houdt al bijna twintig eeuwen stand. Het Pantheon, ooit gebouwd voor alle goden, staat er nog omdat het in 609 al een kerk werd en daarom niet, zoals vele heidense bouwwerken, vol christelijke ijver werd afgebroken. Hoe vaak je het Pantheon ook bekijkt van buiten of van binnen, het blijft imponeren. Telkens is de lichtval anders en telkens zie je weer iets nieuws. Zo werd mij een paar jaar geleden een onbekend aspect onthuld door mijn buurvrouw, die als vertaalster voor de laatste vier pausen heeft gewerkt. Tot mijn verrassing bleek zij niet katholiek te zijn maar Luthers en een trouwe bezoekster van de Lutherse kerk in Rome. Toen ik haar de dag voor Pinksteren tegenkwam zei ik dan ook: ‘U gaat morgen
pakken koffie kopen en heerlijke en mooi verpakte chocola. Piazza Sant’Eustachio 82. www.santeustachioilcaffe.it
> Caffè Greco. Strijk neer voor een koffie of een aperitief in dit café dat sinds 1760 nauwelijks is veranderd. Je kunt je terugtrekken in aparte nissen en je voorstellen hoe Casanova daar zat, Stendhal, Schopenhauer, Liszt en sprookjesschrijver Andersen. Via Condotti 86. www.anticocaffegreco.eu
zeker naar de Lutherse kerk?’ Waarop zij antwoordde: ‘Nee, naar het Pantheon. Heb je daar nog nooit Pinksteren gevierd?’ De volgende ochtend ging ik naar mijn lievelingsgebouw waar een grote rode brandweerwagen voor de poort stond. Binnen, precies onder het gat in de koepel stonden brandweerlieden in de houding. Tijdens het zingen ‘Kom Heilige Geest kom, steek het vuur van uw liefde aan’ trokken de brandweerlieden het scherm voor hun gezicht, gingen nog strakker in de houding staan en toen daalde er een regen neer van rode rozenblaadjes. De blaadjes bleven maar neer dwarrelen en belandden op de hoofden van de priesters, in kinderwagens en in de decolletés van de dames. Heel het Pantheon vulde zich met rozengeur. De brandweer heeft een bijzondere band met dit feest omdat de Heilige Geest zichtbaar werd in de vorm van een vlammetje boven de hoofden van de apostelen. Maar er zijn ook nog andere wortels van dit ritueel. In de Oudheid werden de Rosalia gevierd, de rozenfeesten en bracht men rozen naar de graven. Bovendien hadden de Romeinse keizers er een handje van om hun gasten te bedelven onder een regen van rozenblaadjes. Wanneer je de rozenregen in het Pantheon misloopt bestaat er nog een herkansing want op vijf augustus daalt er in de Santa Maria Maggiore een sneeuwbui neer van witte rozenblaadjes. Deze gedenkt dat Maria het liet sneeuwen op diezelfde datum van het jaar 356 om aan te geven dat daar een kerk voor haar moest worden opgericht.
Een stukje Egypte in Rome Ook de dertien uit Egypte mee geroofde obelisken die in Rome staan en de piramide bij het ‘Niet katholieke kerkhof ’ verwijzen naar een diepere laag. In de tijd dat Caesar vree met Cleopatra was Egypte zeer populair. Men kleedde zich graag op Egyptische wijze, >> xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx
24
Flying Dutchman Magazine 1/2013
xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx 1/2013 Flying Dutchman Magazine
25
xxxxxx xxxxx xxxxx xxxxx xxxxx xxxxx xxxxx xzxxxx xxxxx
Piazza di Pietra
Een wat onbekender plein maar zeer suggestief. Je kunt daar aangenaam zitten met uitzicht op de beurs die gebouwd is in de tempel van keizer Hadrianus. Hoe die tempel er ooit uitzag toont een maquette in een etalage ertegenover.
Elke steen in de stad vertelt een verhaal en het ‘gewone leven’ in Rome is nooit gewoon
sierde de huizen met Egyptische meubelen en overal rezen tempels op voor de Egyptische godin Isis. Een van de grootste stond naast het Pantheon. De voet in de Via del pie’ di marmo, de straat van de marmeren voet, behoorde tot een beeld van de Egyptische god Serapis dat in de Isistempel prijkte. Isis werd afgebeeld met haar zoontje Horus op de arm. Soms had ze een krans van sterren om haar hoofd en stond ze met haar voeten op de maan, precies zoals later Maria. In het jaar 431 gingen alle titels voor Isis, zoals Moeder van God, Poort tot de Hemel, Sterre der zee over op Maria. Zoals je vroeger overal de beeltenis van Isis zag zie je nu die van de madonna. Op straathoeken, pleintjes, bij donkere doorsteekjes glimlacht ze je geruststellend toe en soms staat eronder vermeld dat ze huilde omdat het slecht ging met Rome, bijvoorbeeld toen Napoleon de stad binnenviel. Zoals de vrouwen Isis aanbaden was de Perzische lichtgod Mythras zeer gevierd bij de mannen. Ook van deze populaire godsdienst nam het Christendom aspecten over, zoals de verjaardag van Mythras die werd gevierd op 25 december. Om de gelaagdheid van Rome te ervaren is een bezoek aan de San Clemente zeer verhelderend en altijd weer een belevenis. Het is een twaalfde-eeuwse kerk met prachtige mozaïeken. Daar bevindt zich een trap die je naar een kerk voert uit de vierde eeuw die eronder ligt. Vervolgens kun je nog verder naar beneden en loop je over plaveisel uit de eerste eeuw, met muren van huizen en winkeltjes uit die tijd en een mythraeum waar de banken waarop de ingewijden lagen duidelijk zijn te zien en het altaar met Mythras erop afgebeeld.
Verborgen plekjes Heerlijk is het om zo maar wat door Rome te dwalen, te voet, door het Ghetto bijvoorbeeld, de oude Joodse wijk met de antieke resten van de zuilengalerij die 26
Flying Dutchman Magazine 1/2013
keizer Augustus naar zijn zuster noemde, Ottavia. Daarnaast staat het reusachtige theater van Marcellus waar de adellijke familie Orsini een paleis bovenop heeft gebouwd en waar aan de voet elke zomer concerten worden gegeven in de open lucht. Wandel ook even naar het stille verborgen pleintje Piazza Margana waar je bij beide restaurants heerlijk kunt eten. Het Ghetto ligt vlakbij het Tibereiland dat de vorm heeft van een boot. In antieke tijden was dat de boot van Aesculapius en stond er een tempel voor deze god van de geneeskunst. Vandaag wordt die god nog steeds aanbeden want er is een belangrijk ziekenhuis gevestigd. Tegenover het ziekenhuis kun je smakelijk eten bij Sora Lella, een familierestaurant genoemd naar de stichtster ervan die een bekend actrice was. In de tijd van het Dolce Vita kwamen de buitenlandse filmsterren er eten. Of je filmster bent of niet, in Rome voel je je voortdurend op een set.
Slapen > Hotel de Russie. Een erg mooi en stijlvol hotel vlakbij de Piazza del Popolo, met fraaie binnentuin waar je in de warmere seizoenen heerlijk kunt tafelen of van een aperitief genieten. De sprookjesachtige sfeer wordt versterkt
Langs en over de Tiber
door het werk van de
Aan het eind van de middag ga ik vaak rennen of fietsen beneden langs de Tiber onder de oude bruggen door die goud kleuren door de ondergaande zon. Het stadsgedruis is daar niet meer te horen maar louter het bruisen van de rivier. Je ziet er vogels uitrusten op stenen en af en toe springt een vis op uit het water. Soms tref ik daar mijn vriendin Valentina, chefkok maar ook fiumarola, Tiberschuimster. De meeste Tiberschuimers zijn mannen op leeftijd die elke dag zitten te wroeten in de oevers van de Tiber op zoek naar schatten. Nog steeds delven ze munten of olielampjes op van tweeduizend jaar oud. Valentina heeft er eens een ring gevonden met een piramidetje erop en ooit deed ze me een benen pen cadeau waar rond het jaar nul al mee werd geschreven. Tegenwoordig kun je boottochten maken over de Tiber, zowel overdag als ’s avonds bij kaarslicht, >>
Nederlandse bloemen kunstenaar Sebastian die de hal opsiert, de kamers, de tafels. Ook op andere plekken dan in Hotel de Russie kan Sebastian romantische momenten onvergetelijk maken. En wil je een blijvend aandenken? Tussen de bloemen in de hal hangen prachtige schilderijen geïnspireerd op het oude Rome, van de hand van Frank, Sebastians vriend. www.hotelderussie.it / www.sebastian-flowers.com
1/2013 Flying Dutchman Magazine
27
xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx
stroomopwaarts of naar Ostia Antica, de oude havenstad. Vanaf het water laat Rome zich weer op een geheel nieuwe manier zien.
imposante voorkant in neo
Rome is een stad van uitersten, van nauwe steegjes en van majesteitelijke pleinen, van heel veel steen, maar ook met parken en heel veel water. Overal ruisen de fonteinen, groot en imposant maar ook klein en verscholen. Veel van dat water wordt nog aangevoerd door antieke aquaducten en al het water is te drinken. Regelmatig zie je mensen een trekkarretje met lege flessen bij een fontein parkeren. Ook op culinair gebied gelden die uitersten. Je kunt er heerlijk eten in simpele trattoria’s met papieren tafelkleedjes maar ook weelderig dineren in de meest chique en betoverende ambiance. Rome kan rumoerig zijn en stil, krioelend van mensen of verlaten. De stilte kun je vinden in de vele parken, op minder bekende pleinen en als je heel vroeg op staat. Het is geweldig om om zes uur ’s ochtends rond te lopen en de stad helemaal voor je alleen te hebben. Wanneer je echt verstilling zoekt ga dan naar de Santi Quattro Coronati, een klooster uit de vierde eeuw dat wordt bewoond door nonnen die nooit buiten komen behalve in hun tuin. Aan een zuster kun je via tralies vragen of ze de kapel van San Silvestro voor je opent waar kleurige wandschilderingen zijn te zien die de bekering en doop van keizer Constantijn uitbeelden. In die kapel kwam het gilde van de beeldhouwers bijeen waar Michelangelo, Bernini en Boromini lid van waren. Het klooster heeft ook een prachtige binnenhof waar je vergeet dat je vlakbij het Colosseum bent waar het verkeer omheen raast. Rome is als de zee. Hoe verder je erin gaat hoe dieper ze wordt. Rome is een stad om altijd weer naar terug te keren, je er thuis te voelen en je te laten verrassen. En sommige mensen gaan er nooit meer weg. >>
Flying Dutchman Magazine 1/2013
> Koru Hotel. Vanbuiten vormt het Koru Hotel met zijn
Stad van uitersten
28
Slapen
klassieke stijl een pareltje in het historische centrum van Rome. Vanbinnen is – na een voorzichtige renovatie – de klassieke architectuur gecom bineerd met moderne, eigentijdse meubelen en zijn de witte interieurs voorzien van fris gekleurde accenten. Met een goed ontbijt achter de kiezen kunt u er elke dag van uw reis weer tegenaan om de eeuwige stad te ontdekken. Via Cavour 185.
www.koruhotel.it
Vliegen naar Rome > Vluchtuitvoering: dagelijkse verbindingen: met KLM naar Guangzhou, doorver binding met China Southern of met KLM naar Kuala Lumpur, doorverbinding met > Totale vliegtijd: minimaal 22 uur > Luchthaven: Kingsford Smith International Airport > Minimaal te ontvangen Award Miles per retourticket*:
Ivory
Silver
Gold Platinum
Economy Class
5.174
7.761
9.054
10.348
World Business Class
25.870
31.044
33.631
36.218
* Het aantal te ontvangen Miles is afhankelijk van de gevlogen afstand en de voorwaarden van uw ticket.
> Benodigde Award Miles vanaf Amsterdam: 100.000 Award Miles voor een retour Economy Class, 200.000 Award Miles voor een retour World Business Class.