ZOUT&PAPER 4-2023

Geen vingeroefening

HHij kwam zelf met de wens en het idee om Pianoconcert nr. 25 uit te voeren met philharmonie zuidnederland. ‘Er zijn schitterende Mozartconcerten, een aantal heb ik al gedaan, maar deze nog niet,’ zegt Hannes Minnaar (Goes, 1984) vanachter zijn negentiende-eeuwse piano thuis in Nederhorst den Berg. ‘Beter wordt het natuurlijk niet, hè.’ Om daar meteen aan toe te voegen dat Beethoven 4 en 5 ook op zijn lijstje staan, net als de pianoconcerten van Brahms en Ravel. ‘Dat zijn voor mij de echte hoogtepunten.’

Hannes Minnaar: ‘Soms zit er een zekere magie in een partituur die zelfs de componist niet had kunnen bedenken.’ foto Green Room Creatives / Lars van den Brink

Wat er nou zo speciaal is aan die pianoconcerten van Mozart? ‘Het is sublieme muziek. Alles klopt. Je wordt er zo gelukkig van als je daarmee bezig bent. Het is gewoon een blik in de hemel, als het ware. Ik bedoel, nummer 25 is ook nog eens relatief zonnig. Een groot contrast met het voorgaande, in c mineur, een van de meest donkere pianoconcerten die je je kunt voorstellen. En ook heel bijzonder eigenlijk, die mineurconcerten, want pianoconcerten hadden zeker in die tijd de bedoeling mensen te verpozen en te vermaken. Maar ze zijn allemaal heerlijk om te spelen.’

Toch zegt Minnaar dat Mozart uitvoeren misschien wel enger is dan muziek van andere componisten. ‘Omdat de muziek zo transparant is, hoor je ieder klein misslagje en juist omdat het zulke sublieme muziek is, is ieder vlekje meteen een smet. Als je er bij Liszt of Sjostakovitsj eens een akkoord naast timmert, hoeft dat aan de muziek niet meteen veel afbreuk te doen. Het gaat niet alleen om misslagen hoor, ook het tempo luistert nauw. Mozart wordt vaak een beetje te gehaast uitgevoerd, vind ik. En daar wordt de muziek oppervlakkiger van - dan klinken al die toonladders en loopjes als vingeroefeningen. Terwijl er zoveel in zit: vreugde en drama. En zelfs de vanzelfsprekende passages zijn nooit oppervlakkig.’

Hij heeft nog nooit gehoord van iemand die Mozart niet kon waarderen. Hij herinnert zich nog een eerder concert met philharmonie zuidnederland waar hij vanuit zijn ooghoek iemand op de eerste rij met de ogen dicht helemaal zag wegdromen in gelukzaligheid. ‘Ik dacht dit is gewoon wat die muziek bij mensen doet. Dan is het dankbaar werk hoor, om pianist te zijn.’

Kan hij zich voorstellen dat Mozart twaalf van dit soort concerten schreef in drie jaar tijd of daaromtrent? ‘Afgelopen najaar bracht ik mijn laatste cd uit met 24 preludes en fuga’s van Sjostakovitsj die hij tussen 10 oktober en 25 februari 1951 componeerde voor de Russische pianiste Tatjana Nikolajeva. Dan vraag je je inderdaad af, wat er in het hoofd van zo'n componist om gaat. Is hij daar dan de hele dag van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat mee bezig? Kan hij er niet van slapen? Of is het ook gewoon werk: je gaat ’s ochtends om half 10 aan je schrijftafel zitten? Van Mozart wordt wel gezegd dat hij het af en toe uit zijn mouw schudde, dat het stuk in zijn hoofd al af was voor hij het opschreef. Ik geloof niet dat hij een groot piekeraar was, maar in ieder geval van dit concert zijn er ook schetsen en verbeteringen in zijn handschrift te zien.’

Tijdens het repeteren ontdekte Hannes Minnaar dat Mozarts pianoconcert no 25 het pad effent voor componisten die na hem kwamen. ‘Hier hoor je Beethoven echt al aankomen. In het ritme zitten dingen van Beethoven 4. En in de grandeur hoor ik eigenlijk al een beetje Beethoven 5 aankomen. Hij wisselt bovendien steeds tussen majeur en mineur, waardoor je een heel mooi schaduweffect krijgt, net zoals Schubert dat ook vaak doet. Dus hier hoor je echt het vervolg van de muziekgeschiedenis al in.’

‘In de huid kruipen van zijn schepper is zijn tweede natuur’, schreef het Eindhovens Dagblad in een recensie over Minnaar. Is dat een schoen die hij makkelijk aantrekt? Hannes Minnaar lacht. ‘Ik neem aan dat je de schepper van het stuk bedoelt? Anders wordt het direct een theologische discussie. Ik voel me geen god als ik op het podium sta. Dat je je probeert te verplaatsen in de componist voelt voor mij als iets heel natuurlijks. Maar er is meer dan dat. Een componist kan alles noteren in zijn partituur maar soms zitten er meer lagen in dan iemand had kunnen bedenken. Een zekere magie die ook de componist ontgaat. En die je zelf ook wel eens voelt als je speelt. Dat je jezelf overstijgt. Dus zo heilig is de componist voor mij ook niet. Het belangrijkste is dat ik dit kunstwerk zo goed mogelijk presenteer, het verhaal zo vertel dat iedereen erin meegenomen wordt.’

Mozart, pianoconcert no 25., philharmonie zuidnederland en Hannes Minnaar. Op 25 mei in Muziekgebouw Eindhoven, op 26 mei in Chassé Theater Breda en op 28 mei in Het Concertgebouw Amsterdam.

philharmoniezuidnedrland.nl

Pianist Hannes Minnaar speelt in mei met philharmonie zuidnederland onder leiding van chef-dirigent Duncan Ward drie keer Mozarts 25-ste pianoconcert.

‘Het is een blik in de hemel, als het ware.’

DOOR EMILE HOLLMAN

‘Dit pianoconcert wordt vaak te gehaast gespeeld, daar wordt het oppervlakkiger van’

De drukte in je hoofd

Hoe lang blijven de vragen die een theatervoorstelling oproepen in je hoofd aanwezig. Tijdens de Sneak Peeks van VIA ZUID maak je kennis met jonge podiumkunstenaars én ga je met hen in gesprek over de voorstellingen in wording. Een vruchtbare formule voor publiek en makers, zo bleek tijdens de Sneak Peek in Geleen.

DOOR MAAIKE FRENCKEN

Noah Janssen en Emma van den Elshout: ‘Eigenlijk hebben we heel weinig nodig, maar dat heel weinig is heel moeilijk te krijgen.’ foto Philip Driessen

‘Welkom in ons laboratorium.’ Met die woorden opent Joost Segers (Tilburg, 1988), talentontwikkelaar bij VIA ZUID, de Sneak Peek in Theater De Karroessel in Geleen. Even later steekt een jongen zijn witte ‘hoofd’ van papier-maché door het gordijn.

Hij aarzelt en doet het gordijn weer dicht. Dan komt hij terug, stapje voor stapje. Hij haalt een bril uit zijn broekzak en ‘leest’ een folder. Dan gaat hij zitten en drinkt koffie, maar er is geen mond. Alles druipt erlangs. Het schouwspel wordt steeds absurder. Hij krabt zijn hoofd open, stukjes purschuim en papier dwarrelen eruit. Net zo snel stopt hij ze weer terug, het lichaam ondertussen in wankel evenwicht. Segers’ voorstelling, die nog in ontwikkeling is, heet Mijn 8.26% staat op ontploffen. Regisseurs Emma van den Elshout (Den Bosch, 1998) en Noah Janssen (Sittard, 1995), beiden net afgestudeerd aan de Toneelacademie in Maastricht, vragen hiermee aandacht voor de te grote rol die we aan ons hoofd toekennen.

Janssen: ‘De inspiratie hiervoor kwam van mijn zesjarige neefje. Hij vertelde over een vriendje in zijn klas die het heel druk had in zijn hoofd, en vroeg zich

af wat dat vriendje daaraan kon doen. Uiteindelijk bleek het niet om een vriendje te gaan, maar om hemzelf. Ik vond het intrigerend dat zo’n jong kind al zo’n constructie kan verzinnen, omdat hij zich schaamt voor de drukte in zijn hoofd. Toen Emma en ik een oproep van festival Winterkaravaan voorbij zagen komen over het thema ‘groeiende contrasten’, zagen we onze kans. Mijn 8.26% staat op ontploffen gaat over het feit dat we de wereld steeds meer vanuit ons hoofd benaderen, en steeds minder vanuit ons gevoel en de rest van ons lichaam. Dat merk ik zelf ook. Daarom zwem ik veel. Het is heerlijk om een uur lang door het water te glijden zonder ergens aan te denken.’

Het tweetal werkte drie weken aan de voorstelling die de vorm kreeg van een ballet met twee performers. ‘De voorstelling was toen in principe af, maar Winterkaravaan ging in zo’n snelkookpan dat het daarna knaagde om een nieuwe poging te doen met het vormgeven van het oorspronkelijke idee van het volle hoofd’, aldus Janssen. Daarmee gingen ze voor de Sneak Peek aan de slag, met Janssen als enige performer. Uiteindelijk hopen ze tot een nieuwe voorstelling te komen. Aan bezoekers van de Sneak Peek wordt na afloop gevraagd om in één woord of zin samen te vatten wat de jongen met het grote

‘De neiging om het publiek te willen pleasen is schadelijk voor de podiumkunsten’

Joost Segers (l) in gesprek met Sander van Egmond. foto Philip Driessen

hoofd bij hen opriep. Het loopt uiteen van dingen als ‘bevrijding’, ‘te vol hoofd’ tot ‘het einde van de wereld’. Ook komt het publiek met tips en suggesties. Janssen en Van den Elshout stellen zich open op, wat de dialoog extra waardevol maakt.

Janssen: ‘Het is heel spannend om zo’n ‘onaf’ werk te tonen in een Sneak Peek, maar bovenal is het heel fijn om dingen uit te proberen. Als je nog op de toneelacademie zit, zien vooral je docenten wat je maakt. Die kijken veel technischer dan een gewoon theaterpubliek, dat veel meer uitgaat van wat zij zelf hebben beleefd en gevoeld.’

Dat beaamt ook Joost Segers van VIA ZUID: ‘Een Sneak Peek is een toonmoment van iets dat nog niet af is. Dat maakt het extra spannend voor jonge makers, maar het toetsen aan een publiek van buiten je eigen kring helpt je verder in het maakproces. Voor het publiek is het ook heel tof om een maker te leren kennen en meegenomen te worden in wat het betekent om theater te maken. Zo krijg je op een andere manier een relatie met een theatermaker of podiumkunstenaar. Door de interactie ontstaat er altijd iets bijzonders in het moment. De makers

komen ook iedere Sneak Peek met totaal iets anders en in verschillende stadia van hun maakproces.’

Van den Elshout en Janssen vertellen in het nagesprek van de Sneak Peek ook over de uitdagingen die ze als pas afgestudeerde regisseurs tegenkomen. Janssen: ‘Je moet heel veel koppen koffie drinken en dan maar afwachten of het iets oplevert.’ Van den Elshout: ‘Op de toneelacademie is er alle tijd en ruimte om te onderzoeken en uit te proberen, na je afstuderen is dat veel minder. Eigenlijk hebben we heel weinig nodig, maar dat heel weinig is heel moeilijk te krijgen.’ Toch zijn beiden niet in een zwart gat gevallen na hun afstuderen. Janssen: ‘Ik was op een gegeven moment zelfs zo bezig met het opvullen van dat mogelijke zwarte gat dat ik het eigenlijk té druk had.’

Noah Janssen wordt sinds dit jaar ondersteund door VIA ZUID. ‘Het is fijn om een organisatie met zo’n groot netwerk achter je te hebben. Ze hebben al diverse contacten voor me gelegd.

Doordat VIA ZUID achter me staat, voelt het denk ik

Nieuw theater- en kunstfestival

Tijdens de Sneak Peek in Geleen was ook regisseur Sander van Egmond te gast. Hij vertelde onder andere over het nieuwe theater- en kunstfestival dat hij van 16 t/m 18 juni 2023 organiseert in Geleen: Festival Spectaculo. Ook diverse VIA ZUID-makers presenteren hier hun werk.

minder risicovol om met mij als jonge maker in zee te gaan. Ook is het fijn dat ik er met mijn zakelijke vragen terechtkan.’ Hij gaat onder andere een locatievoorstelling maken over de teloorgang van de steenkapperij van zijn vader in het Belgische Opitter: ‘Het moet een soort begrafenisritueel worden voor de steenkapperij, maar ook voor dat oude zware ambacht dat verdwijnt omdat steeds meer geautomatiseerd wordt.’

Voor VIA ZUID is het essentieel dat jonge makers de ruimte krijgen om dingen uit te proberen. Segers: ‘De angst van alle jonge makers is dat ze niet kunnen doen wat ze het liefste doen. VIA ZUID creëert een veilige ruimte waarin ze zichzelf kunnen ontwikkelen en allerlei afslagen kunnen nemen. We helpen een maker vooral om ingebed te raken in het podiumkunstenlandschap: waar kun je landen en een plek vinden om je werk te maken en te tonen, wat past bij je? Ook stimuleren we het publieksbewustzijn: hoe spreek je je publiek aan en hoe krijg je de mensen in de zaal? Sneak Peeks helpen om aan dat publiek te bouwen.’ Volgens Segers zijn we in onzekere tijden sneller geneigd terug te grijpen op dingen die vertrouwd voelen. ‘Dat zie je ook terug in het podiumkunstenaanbod. Door corona zitten theaters nog steeds niet op hun oude publieksniveau, ze hebben dan de neiging om het publiek te gaan pleasen. Dat kan echter heel schadelijk zijn voor de podiumkunst; er kan een monocultuur ontstaan waar weinig ruimte is voor nieuwe stemmen, vormen en ideeën. Hoe vaker je in contact komt met ‘het onbekende’, hoe opener je jezelf kunt opstellen. Dat proberen we met de Sneak Peeks te stimuleren. Doordat we altijd in gesprek gaan met de makers verplaatst het publiek zich in de denkprocessen achter de voorstellingen en projecten waar zij mee bezig zijn. Dat vindt bijna iedereen hartstikke leuk.’

Noah Janssen toont tijdens de Sneak Peek een fragment uit Mijn 8.26% staat op ontploffen. foto Philip Driessen

De Sneak Peeks van VIA ZUID vinden plaats in samenwerking met theaters in Heerlen, Maastricht, Roermond, Sittard-Geleen en Weert. Zie viazuid.com voor de aankomende data.

Het verzet van Jan Martens

‘We zijn niet goed voorbereid op de nabije toekomst’, zegt Jan Martens (1984, Beveren) over FUTUR PROCHE. De voorstelling ging vorig jaar in première tijdens het festival van Avignon en zorgde daar vijf avonden achtereen voor een bomvolle zaal.

In zijn eerdere voorstelling any attempt will end in crushed bodies and shattered bones toonde Jan Martens al verzet tegen de manier waarop de wereld draait. ‘Die voorstelling ging over de noodzaak om te rebelleren, maar eindigde met een hoopvolle, bevrijdende dans. Dat idee was mogelijk te naïef. De realiteit is een pak donkerder. We moeten battles uitvechten waarvan we dachten dat we die achter de rug hadden, zoals abortus en genderkwesties, terwijl we afstevenen op een klimaatramp waar wij als enkelingen nauwelijks invloed op hebben. De vraag is of wij uit die woestijn geraken, of steeds opnieuw dezelfde fouten maken.’

Ook in FUTUR PROCHE, gemaakt voor de klassiek geschoolde dansers van Opera Ballet Vlaanderen, is verzet het hoofdthema. ‘Wat ik beoog is het doorbreken van uniformiteit. Een corps de ballet is gestoeld op virtuositeit, technisch vermogen en op uniformiteit. Iedereen heeft ongeveer dezelfde lengte en hetzelfde postuur. Ze dragen hetzelfde

pak. De vraag is hoe je dat kunt omvormen. Ik werk met andere strategieën om met ballet en een voorstelling om te gaan. Ik wil het klassiek dansrepertoire deconstrueren en ombouwen. In een van de scènes beginnen de dansers met een groepsgewijs uitgevoerde plié. Die valt uit elkaar in andere manieren om die beweging uit te voeren. De dans beweegt van harmonie naar een apocalyptische wereld. Aan het slot komen de dansers samen in een ritme.’

Net als in crushed bodies wordt de muziek uitgevoerd op klavecimbel, bespeeld door Goska Isphording. ‘Het klavecimbel werd door de introductie van de piano gemarginaliseerd. Het is in de vorige eeuw als het ware heruitgevonden door musici als Elisabeth Chojnacka, Annelie de Man en Goska Isphording, specialisten in hedendaagse muziek. Centraal in de voorstelling staat een compositie die Eindhovenaar Janco Verduin voor haar schreef. Als instrument voor eigentijdse muziek is het klavecimbel de marge van de marge. Maar nieuwe ontwikkelingen beginnen vrijwel altijd in de marge. Vandaaruit kunnen ze gaan groeien en opschuiven naar het centrum.’

Choreograaf en danser Jan Martens blikt met FUTUR PROCHE in de nabije toekomst. Daarin zet hij vraagtekens bij uniformiteit en gebaande paden.

Ook heeft hij het klavecimbel van stal gehaald. ‘Nieuwe ontwikkelingen beginnen vrijwel altijd in de marge.’

DOOR RENÉ VAN PEER

FUTUR PROCHE van Jan Martens, door Opera Ballet Vlaanderen, met Goska Isphording, klavecimbel. Op 21 april in de Warande in Turnhout. warande.be

Jan Martens: ‘Ik wil het klassieke dansrepertoire deconstrueren.’

De nadruk ligt op doen

Finne Van den Bergh en Seppe

Somers volgden KAAIMAN en miks, kunstprojecten voor jongeren bij de Warande in Turnhout. Ze treden in april op tijdens een festival waar beide projecten zich presenteren. ‘We hadden volledige zeggenschap over de voorstelling, daardoor kreeg ik de smaak te pakken.’

‘ik ben heel lang Kaaiman geweest’, zegt Finne Van den Bergh (Turnhout, 2004). Tijdens haar hele middelbare schooltijd heeft zij meegedaan bij de jongeren broedplaats in cultuurcentrum de Warande in Turnhout. Vorig jaar is ze begonnen aan een studie voor filmregisseur aan het RITCS in Brussel. ‘Er waren bij Kaaiman grote leeftijdsverschillen in de groep, maar door samen te spelen heb ik zelfvertrouwen gekregen. Ik ben er helemaal opgebloeid, terwijl ik er als een bang vogeltje binnenkwam.’

Finne Van den Bergh voelde zich aangetrokken door het experiment. ‘Het was niet schools. De ene keer

heb hier leren omgaan met feedback.’ foto Bart Van der Moeren

werkte je met tekst, dan weer met bewegingstheater. Je kon individueel werken en als groep. Er was ook geen examen, dus er hing niets vanaf. De nadruk lag op doen. Elk jaar werkt elke groep aan een voorstelling, en om de twee jaar geeft Kaaiman groepen de kans om producties te maken. Daarin heb ik met mijn zus Leena en Rune Starckx een eigen voorstelling gecreëerd. Leena heeft het verhaal geschreven. Het was mijn eerste ervaring als regisseur.’

het scenario. Ik heb er leren omgaan met feedback.’ Tijdens het gezamenlijke Kaaiman en miks festival speelt Van den Bergh in een voorstelling rond het verhaal van Pinokkio. Naast jonge en oude Kaaimannen doen ook ex-Kaaimannen, zoals Van den Bergh, eraan mee. ‘Ik ben een van de vijf mensen die Pinokkio spelen. We staan samen op het podium en hebben om en om tekst. Het is duidelijk zichtbaar dat niet iedereen gelijk is. Zo verbeelden we dat hij in een identiteitscrisis verkeert, en op zoek is naar wie hij is. Hij wil erbij horen, maar merkt dat hij anders is. In het miks festival wordt mijn kortfilm Prinsesje vertoond.’

theater maken en spelen, maar je leert er weinig over de technische aspecten, zoals belichting, en het gebruik van geluid en microfoons. Bij miks krijg ik de kans om te werken met beeldend kunstenaars en filmmakers. Steeds andere mensen kijken naar je werkproces.’

‘De bijeenkomsten zijn om de twee weken op zaterdagmiddag. Het maakt daar niet uit wat je doet. Je kunt ergens aan werken en dat laten zien, maar dat hoeft niet. Dan is het meer een traject voor jezelf. Wat me er ook in aantrekt is dat er mensen uit verschillende disciplines komen. Als ik in een voorstelling ambient muziek nodig heb, kan ik aan een van de deelnemers vragen of die dat wil maken.’

Een van de mensen van wie Somers teksten gebruikt, is de acteur Jim Carrey, bekend van The Mask en The Truman Show. ‘Hij is mijn lievelingsacteur’, zegt Somers. ‘Ik heb veel naar zijn films gekeken en ook naar zijn docu over de komiek Andy Kaufman, die hij speelde voor hij bekend werd. Die docu heb ik vier keer achter elkaar gezien. Ik voel me verwant aan zijn beweeglijkheid en zijn mimiek. Die zet ik zelf ook graag in bij mijn spel.’

In haar huidige opleiding heeft Van den Bergh veel profijt van Kaaiman. Niet alleen doordat ze zichzelf kon blootgeven aan vrienden en publiek, maar ook doordat ze er de kans kreeg zelf iets te maken. ‘We hadden volledige zeggenschap over de voorstelling. Daardoor kreeg ik de smaak van het regisseren te pakken. Ik heb er ook speelplezier opgedaan en ik heb inzicht gekregen in wat spelen, acteren is. Dat helpt me nu in mijn studie. Daarnaast heb ik meegedaan aan miks. Dat is een toffe organisatie. Je kan er babbelen met artiesten uit verschillende disciplines die al jaren ervaring hebben. Dat heeft me veel geholpen in het ontwikkelen van mijn ideeën en

Seppe Somers (Turnhout, 2002) brengt tijdens het festival een solovoorstelling die hij de werktitel Misbaksel heeft gegeven. ‘Ik misluk steeds in het vinden van een antwoord op de vraag waar de voorstelling op gebaseerd is’, geeft hij als verklaring voor deze voorlopige titel. ‘Er zit niet per se een verhaallijn in. Ik kom op en verlaat de scène als een misbaksel. Het is een zoektocht aan de hand van teksten die ik deels gekozen, deels zelf geschreven heb. Het publiek kan zelf op zoek gaan naar antwoorden. Ik houd van stukken die zo open zijn dat verschillende interpretaties mogelijk zijn. Het is leuk om er achteraf met mensen over te spreken.’

In het eerste jaar van zijn studie drama aan het KASK in Gent begon Somers bij miks. Het is een goede aanvulling op wat hij in Gent leert. ‘Dat is een vierjarige opleiding die met een stappenplan werkt. Je vertrekt vanuit beweging en klank, en ontwikkelt van daaruit tekst. Je doet er brede kennis op van

KAAIMAN & m i k s festival. Op 14 en 15 april in de Warande in Turnhout. warande.be

Finne Van den Bergh (l)

Seppe Somers

‘Ik ben er helemaal opgebloeid, terwijl ik er als een bang vogeltje binnenkwam.’

Een collega met een platenkoffertje

Hoe kun je de muzikale

geven in de

programmering van klassieke muziek? Veerle Spronck verzamelde herinneringen, zoals die van mijnwerkerszoon Cor uit Schaesberg.

zondagochtend

Zo werkt het bij een symfonieorkest: de programmeur bedenkt een programma, kaart dat aan bij de dirigent van dienst en zo komen ze samen tot een muzikaal menu. Dat concept wordt aan de laars gelapt in De Verhalententoonstelling. Daarin spelen herinneringen van het publiek een eminente rol.

‘Het is een experiment’, legt onderzoeker Veerle Spronck (1993) van het Maastricht Centre for the Innovation of Classical Music uit. Ze werkt daarbij nauw samen met philharmonie zuidnederland en Parkstad Limburg Theaters. Beide partners moedigden mensen aan herinneringen te delen die worden opgeroepen door klassieke muziek. Veerle Spronck: ‘Het ging niet per se om dramatische momenten, het mochten ook kleine, alledaagse herinneringen zijn.’

De belangstelling viel haar niet tegen. ‘Uiteindelijk hebben we zes muzikale herinneringen geselecteerd: vijf uit het publiek en één van een musicus uit het orkest.’ Verhalen en muziek, zie daar de titel De

Verhalententoonstelling met een vette knipoog naar De Schilderijententoonstelling van Modest Moessorgski. Een van de verhalen komt van een mijnwerkerszoon uit Schaesberg. Zijn vader bikkelde de week door maar op zondagochtend kreeg hij bezoek van een collega mijnwerker die langskwam met een platenkoffertje. Veerle: ‘Dan ging de deur dicht en moesten de kinderen buitenspelen. De vrienden rookten sigaartjes en luisterden naar klassieke muziek en opera's. De zoon, Cor, vervloekte die vriend en zijn platenkoffer. En dus haatte hij klassieke muziek. Totdat hij op latere leeftijd een kerk binnenliep waar een mis van Haydn werd gespeeld. Hij schoof in een bankje en er klikte wat. Datzelfde gebeurde toen hij langs de opera in Luik liep en zag dat ze daar Verdi’s opera La Traviata speelden. Hij herkende die muziek van de platen van zijn vaders collega. Sindsdien is hij verkocht. Hij is zelfs nog met zijn vader en die vriend naar de opera in Luik geweest.’

Natuurlijk, orkest en theater hopen op deze manier nieuw publiek te vinden. Veerle Spronck: ‘Wat wij

als onderzoekers interessant vinden is dat ook het bestaande muziekpubliek op een andere manier toegang krijgt tot de muziek die ze doorgaans beluisteren. Wat voor effect heeft dat? Het gaat niet per se om de drempel verlagen. De vraag is eerder: wat betekent het om een orkest te zijn in de 21ste eeuw? Een orkest is een redelijk complexe organisatie met veel tradities die best bevraagd mogen worden. We hoeven geen passende antwoorden te geven; we zoeken naar nieuwe mogelijkheden qua beleving en bereik.’

De voorstelling duurt één uur, kost een tientje en het publiek zit op het toneel rond het orkest. Er is ook een regisseur bij betrokken en de uitverkorenen vertellen iets over hun herinnering. ‘Je krijgt een kijkje in iemands leven. Muziek maakt hun verhalen voelbaar.’

De Verhalententoonstelling door philharmonie zuidnederland. Op 14 april in het Parkstad Limburg Theater in Heerlen. philharmoniezuidnederland.nl

beleving van mensen een rol

‘Op

kreeg zijn vader bezoek van een collega mijnwerker met een platenkoffertje.’

DOOR EMILE HOLLMAN

Veerle Spronck: ‘Het ging niet om dramatische momenten, het mochten ook alledaagse herinneringen zijn.’

International Storytelling Festival

De historische Landcommanderij Alden Biesen, gelegen in Belgisch Limburg, is reeds jaren the place to be voor vertelkunst. Het imposante domein, ooit één van de hoofdkwartieren van de Duitse Ridderorde, is de thuisbasis van het International Storytelling Festival, al 26 jaar lang het grootste meertalig vertelfestival in Europa.

Het festival biedt zich aan als een tweeluik met overdag een programma voor leerlingen tussen 12 en 18 jaar en ’s avonds voor het volwassenonderwijs, met verschillende (vertel) genres: reis- en levensverhalen, mythen, fabels, sprookjes; van eenvoudig vertellen tot verteltheater, al dan niet in combinatie met muziek. Heel even vormen deze verhalen een tegenwicht voor de allesomvattende wereld van sociale media. Nog een constante sinds de eerste editie in 1996: alle verhalen worden door native speakers gebracht.

ONDERWIJS

Overdag proeven studenten van verhalen in het Nederlands, Frans, Duits of Engels. Het festival zet ook in op tweetalige voorstellingen: Frans of Engels in combinatie met het Nederlands. Tweetalig vertellen creëert immers een stimulerende omgeving om de talenkennis van de studenten uit te breiden.

's Avonds richten de voorstellingen zich op het volwassenonderwijs. Voor hen mag het exotischer, en worden verhalen in het Italiaans en

Spaans toegevoegd. Deze verhalen zijn ook voor niet-studenten toegankelijk. Daarnaast zijn er speciale vertelsessies voorzien voor nieuwkomers die Nederlands als tweede taal studeren.

PUBLIEKE VOORSTELLINGEN

Op vrijdag kan het publiek terecht voor Papa Echo!, een verzameling prachtige verhalen uit twee continenten – Afrika en India. Deze suggestieve en ontroerende traditionele verhalen vermengen zich perfect met het verhaal van migratie, imperium en assimilatie, en zijn vandaag de dag nog even relevant als altijd. Wanneer verhalen zo diep geworteld zijn, kunnen zelfs ruimte en tijd hun echo niet doen verstommen.

Op zaterdag is er de Verhalencarrousel waarbij verhalen in het Engels, Frans, Nederlands en Duits aan bod komen. Tijdens deze carrousel wandel je in groep over het kasteeldomein van taal tot taal, van verhaal tot verhaal en hoor je vier verschillende vertellers. Allen een streling voor het oor.

International Storytelling Festival, 17 t/m 22 april in de Landcommanderij Alden Biesen, Bilzen. alden-biesen.be/internationalstorytellingfestival

De Britse vertelster Stephe Harrop met The king’s knickers.

Scholieren genieten van een lunch buiten op het gras van het domein

TIMO DE RIJK, DIRECTEUR VAN HET DESIGN MUSEUM DEN BOSCH, EN HANS GUBBELS, DIRECTEUR VAN DISCOVERY

MUSEUM KERKRADE, SCHRIJVEN HIER BIJ TOERBEURT OVER DESIGN EN ANDERE ZAKEN.

Willemstad

Binnenkort woon ik in Willemstad. Willemstad in Brabant, that is. Ik was verbaasd hoeveel collega's uit Den Bosch dachten dat ik een huis op Curaçao gekocht had.

Nee serieus. Ik vroeg me af waar die onbekendheid vandaan kwam. Om te beginnen ligt het vestingstadje bepaald niet midden in Brabant, zo richting Zeeland en op het randje van Zuid-Holland. Maar Bordeaux, Lille en Marseille liggen ook niet in het hart van Frankrijk, en die worden toch echt wel als Franse plaatsen gezien. Zelfs door de mensen in Parijs. Dus misschien moeten we de oorzaak ook ergens anders zoeken. Vanaf het einde van de zestiende eeuw werd Willemstad als garnizoensplaats versterkt om Holland tegen invallende troepen te beschermen. Na de moord op Willem van Oranje werd het stadje herdoopt. Het heette eerst Ruigenhil!

De Oranjes betaalden zelfs mee aan de centrale Koepelkerk, die de eerste zelfstandig gebouwde kerk voor de protestantse eredienst in de Nederlanden was.

Tja, de redenen voor de wat weerbarstig voelende onbekendheid van de prachtige plaats worden langzaam duidelijk. Een Brabantse stad die zijn belangrijkste gebouwen aan de protestantse Hollanders te danken heeft. Need I say more..?

Betekent een klein beetje anders zijn al dat deze stad geen plaats verdient in de harten van veel Brabanders? Willemstad is beeldschoon (Heusden is misschien nog mooier, ik weet het), maar het schone beeld voldoet misschien niet aan die van een Brabantse stad, zo aan het water en met Hollandse gebouwen en een protestantse geschiedenis. Maar wat jammer is dat. Niet voor de aanloop in Willemstad, er zijn toeristen genoeg en ik hou van mijn rust, maar wel voor wat we als Brabants zien en wat daarmee echt Brabants zou zijn.

Veel van wat niet lijkt op wat we verwachten, vaak omdat folders en websites er steeds een eenduidig beeld van schetsen, blijft zo ongezien of belandt in de marge. En die neiging tot eenduidigheid doet afbreuk aan de rijkdom van onszelf en alles om ons heen.

TIMO DE RIJK

Architectuur, design&mode

ANTWERPEN

> The making of Tentoonstelling over de grootste renovatie uit de geschiedenis van het KMSKA. T/m 3 september in het KMSKA. kmska.be

DEN BOSCH

> Sneller, beter, mooier – de vormgeving van de vooruitgang. Familietentoonstelling over de geschiedenis van het stroomlijnontwerpprincipe. T/m 3 september in het Design Museum. designmuseum.nl

GENK

> Enzo Mari. Het werk en de ideeën van de Italiaanse ontwerper, kunstenaar en theoreticus. T/m 29 mei. Design is Dead. Tien jonge ontwerpers van de opleiding Productdesign (LUCA School of Arts) stellen de controversiële uitspraak van Enzo Mari ‘design is dead’ in vraag. T/m 29 mei in C-Mine c-mine.be

HORST

> Mop-Up 4. Werk van textielen modestudenten. KwANT. Een greep uit de kantcollectie van Museum de Domijnen en Museum de Kantfabriek. T/m 2 april in Museum de Kantfabriek. museumdekantfabriek.nl

KERKRADE

> Innovatiegalerij. Bijzondere oplossingen voor de zorg, van ontwerpers en bedrijven uit Limburg. In Discovery Museum. discoverymuseum.nl

MAASTRICHT

> Bevroren Muziek. Over de raakvlakken van architectuur en geluid. T/m 28 mei in Bureau Europa. bureau-europa.nl

Beeldende kunst

ANTWERPEN

> A Topological Boulevard. Tekeningen, prenten en boeken uit de collectie van Museum Plantin-Moretus. T/m 6 mei.

Ze dachten dat ik een huis op Curaçao had gekocht

Kosmorama. Ives Maes schept via de wereldtentoonstellingen een beeld van ’s werelds grootste toekomstverwachtingen. T/m 3 september in het KMSKA. kmska.be

> Rembrandt - Fotograaf avant la lettre. 80 tekeningen en etsen van Rembrandt die een inkijk geven in het leven in de 17e eeuw. T/m 22 mei in Museum De Reede museum-dereede.com

> In Situ: Tenant of Culture. Hendrickje Schimmel werkt als geschoolde mode- en textielontwerper, maar vanuit het perspectief van de hedendaagse kunst. Slavs and TatarsVriendschap van naties: Poolse sjiitische showbizz. Het project legt de samenhang bloot tussen Pools en Iraans erfgoed, specifek tussen de Islamitische Revolutie in 1979 en de Poolse vakbeweging Solidarność in de jaren 1980. MULTI / ART / PAPER / PRESS / GALLERY: Hommage aan Paul Ibou & Liliane – Emma Staal. Deze archieftentoonstelling geeft een inkijk in de praktijk van uitgeverij, galerie en kunstboekhandel Multi-Art.

Sie sollten in Ruhe weiterarbeiten - 50 jaar dode letters. Het werk van de Antwerpse kunstenaar Denmark is al meer dan vijftig jaar een zoektocht naar eenvoud en essentie.

T/m 30 april. Ana García - Ze heeft vele namen. Overzicht van enkele van de belangrijkste performances,

tekeningen, installaties, gedrukte media en flms die García gedurende haar drie decennia durende carrière heeft gerealiseerd. T/m 21 mei in het M HKA. muhka.be

ARNHEM > Open. Met Open geeft Museum

Arnhem een impuls aan de educatieve traditie die door Pierre Janssen is gestart. T/m 1 januari in Museum Arnhem. museumarnhem.nl

BERG AAN DE MAAS

> Onderstroom. Expositie met werk van René Korten en Caren

In C-mine in Genk is een expositie over de Italiaanse ontwerper, kunstenaar en theoreticus Enzo Mari te zien. Hier: 16 Animali (1957)

The Pond (2022) van Caren van Herwaarden bij Galerie JoLi in Berg aan de Maas. foto Peter Cox

van Herwaarden, een intrigerende combinatie van poëtisch abstract en indringend fguratief werk. T/m 3 mei in Galerie JoLi. galeriejoli.nl

BREDA

> Transition XX - Hotel Solo. Van 11 tot 25 april in Club Solo. clubsolo.nl

DEN BOSCH

> Brabantse Nieuwe. Vivian Ammerlaan laat zich inspireren door overweldigende landschappen en natuur. Ze werkt met digitale en analoge fotografe, met video en installatie. T/m 14 april. Thomas Trum - Daily Spins. Trum (Rosmalen, 1989) werkt vaak op grote schaal en met bijzondere gereedschappen zoals zelfgemaakte, levensgrote viltstiften en onderdelen van landbouwmachines. T/m 21 mei in Het Noordbrabants Museum. hnbm.nl

> Christo en Jeanne-Claude,

kunstwerken uit de Verzameling Würth. 34 kunstwerken uit de Verzameling Würth vanaf 1958 tot en met het laatste project L’Arc de Triomphe, Wrapped. T/m 3 maart 2024 in Kunstlocatie Würth. wurth.nl/kunstlocatie

> Simone Albers - The Part and the Whole. Reeks werken uit de serie Fabric of Reality. T/m 9 april. Anouk Kruithof - The toes you step on today might be connected to the ass you’re kissing tomorrow. Een totaalervaring die bestaat uit een serie sculpturen, collages en een speciaal voor de ruimte ontwikkelde raamsticker-installatie. T/m 14 mei in de Willem Twee Kunstruimte. willem-twee.nl

DEURNE

> In de Ateliers: Jan Althuizen. Schilderijen in aquarel- en acryltechnieken tonen de veelzijdigheid van het veengebied

agendatip T/M

Land en water

Buitenplaats Kasteel Wijlre is een oogverblindende oase van kunst en natuur. Maar wat als die natuur zich tegen je keert? Trouble wandering (to eternity) is een internationale groepstentoonstelling met werk van gevestigde kunstenaars en aanstormend talent over de relatie tussen land en water, met de watersnood in het Geuldal van 2021 nog vers in het geheugen. Kunnen we door kunst geïnspireerd raken om onze relatie met de natuur op een andere, zorgvuldigere manier vorm te geven?

Trouble wandering (to eternity). T/m 7 mei bij buitenplaats Kasteel Wijlre. Ook te zien: Giuseppe Licari - Aether

de Peel, van concreet tot bijna abstract en van wild en woest tot stil en rustig. T/m 23 juli in De Wieger. dewieger.nl

ECHT

> Et Dieu créa la Femme. Negen kunstenaars scheppen hun muze. T/m 2 april in Museum van de Vrouw. museumvandevrouw.nl

EINDHOVEN

> Dwarsverbanden. Doorlopende collectiepresentatie die alle zintuigen prikkelt. T/m 1 juli 2025. Patricia Kaersenhout –Dwarsverbinding. Met haar installatie Guess Who’s Coming

To Dinner Too? zet Patricia Kaersenhout (1966) zich in voor een completer en eerlijker beeld van de wereldgeschiedenis. T/m 2 april. Rewinding Internationalism - Scènes van de jaren 90. Ruim 40 kunstenaars, onderzoekers en collectieven belichten in tien losse scènes verschillende perspectieven op het internationalisme. T/m 30 april. Temitayo Ogunbiyi. De in Nigeria woonachtige kunstenaar realiseert een speellandschap van golvende vormen bestaande uit gebogen staal. T/m 10 september in het Van Abbemuseum. vanabbemuseum.nl

GENK

> Compagnons de route. AaronVictor Peeters gaat met zijn eigen schilderijen, tekeningen en installaties in dialoog met het werk van zijn historische en hedendaagse 'compagnons de route'. T/m 18 juni in het Emile Van Dorenmuseum. emilevandorenmuseum.be

> Charming for the Revolution. Groepstentoonstelling met Carly Rose Bedford, Toon Fibbe, en Pauline Boudry & Renate Lorenz. T/m 2 juli in Jester. jester.be

> Labiomista. Het evoluerende kunstenpark van Koen Vanmechelen waar kunst en ecologie elkaar ontmoeten. T/m 5 november bij Labiomista. labiomista.be

HASSELT

> Cornershop of Daydreams. In samenwerking met Designregio Kortrijk toont Z33 het werk van het

Designers in Residence-programma van 2022. Van 2 april t/m 4 juni.

FORMAT 2023: Water Expeditions. Een nieuwe lichting ontwerpers en architecten toont verfrissende inzichten over onze interacties met water. Healing Water. De kunstenaars en ontwerpers in deze tentoonstelling spelen in op die opmerkelijke eigenschappen van water. Van 2 april t/m 20 augustus. River of Rebirth. De kunstenaars in River of Rebirth laten zich inspireren door de vele verhalen over water. Van 2 april t/m 27 augustus in Z33. z33.be

HEERLEN

> Underdog? De groep PAND kiest uit de collectie SCHUNCK. T/m 2 april. Curator voor een keer. Bij Curator voor een keer gaan inwoners van Heerlen, met een beetje hulp van SCHUNCK, zelf aan de slag met kunst. T/m 30 april. Chaim van Luit. Installatie over het mijnverleden én -heden in de vitrine van het Glaspaleis. T/m 24 september. Muurschildering Fiona Lutjenhuis. Haar graphic novels, schilderijen en muurschilderingen vertellen verhalen die werkelijkheid en fantasie aan elkaar verbinden. Van 16 april t/m 18 februari 2024 in SCHUNCK. schunck.nl

HELMOND

> Tussenruimte.

Groepstentoonstelling met Nathalie Brans, Tinka Pittoors, Leo Vroegindeweij en Ton Slits. T/m 14 mei in De Cacaofabriek. cacaofabriek.nl/expo

> Uniform - Kunst uit de collectie Mens en Werk. Tentoonstelling over verleden, heden en toekomst van het uniform. Van 15 april t/m 10 september in Kunsthal Helmond. museumhelmond.nl

MAASMECHELEN

> Hugo Duchateau. In Zin in Zien wordt het oeuvre van deze kunstenaar aangevuld met werk van o.a. Raoul De Keyser, Bram Bogaert, Vincent van den Meersch, Urbain Mulkers en Piet Stockmans. T/m 26 mei in Galeriën cc. ccmaasmechelen.be

MAASTRICHT

> Rosa Codina Esteve | Marc Prat

Trouble wandering (to eternity), installatie-overzicht. foto Peter Cox

Codina. Dat Marc Prat (Mataró, 1971)het schilderen met de paplepel heeft binnengekregen, is evident. Zijn moeder Rosa Codina Esteve (Mataró,1948), kunstenaar en docent, heeft hem leren schilderen. T/m 10 april in Galerie PontArte. pontarte.com

> Museumnacht. Verrassende kunst komt aan het licht in het donker. Op 14 april op diverse locaties. museumnachtmaastricht.nl

> Táctica Sintáctica. Kunstspeelplaats voor bezoekers, door Diego Bianchi & Mariano Mayer. T/m 28 mei in Marres, Huis voor Hedendaagse Cultuur. marres.org

> A Room of One’s Own. Vrouwelijke kunstenaars uit de collectie en gastpresentaties van Carol Rhodes (1959-2018), Lydia Schouten (1948) en Marijke Stultiens (1927). Piet Killaars 100 jaar. Overzicht van Killaars’ sculpturen en voorstudies afkomstig uit de collectie van Bonnefanten. T/m 7 januari 2024. Tussen kunst en kopie. Het Maastricht Institute of Arts bestaat 200 jaar en presenteert een deel van haar collectie gipsen afgietsels: de Academische Gipsotheek Maastricht. T/m 25 februari. Wires Crossed. Kunstenaar en skateboarder Ed Templeton toont met foto’s, tekeningen en teksten de subcultuur van het skateboarden van 1995 tot 2012. Van 14 april t/m

17 september in Bonnefanten. bonnefanten.nl

> Een mythe in transitie: Underland. Werk van Jannel, Margôt Kuiper, Borka Vanhautem, Petran Kockelkoren en Ballon Happening. Op 6 en 7 mei in de Andrieskapel.

NEERPELT

> Ontwaren. Multidisciplinaire expositie van projectatelier ARK&D in Genk. Van 15 april t/m 13 mei in het Dommelhof. gavoorkunst.be

NOORBEEK

> Galerie Mestriner. Met Hella V. H. Hof, Marcel Willems, Hans Keuls Gerrie, Severens Wim Mestriner, Leo Horbach, Rob Courtens en andere. T/m 2 april in Galerie Mestriner. beeldentuingaleriemestriner.nl

SITTARD

> Autopia. Werk van Olaf Mooij en Jan Kamensky over onze relatie met de auto. T/m 2 april in De Domijnen. dedomijnen.nl

TEGELEN

> Keramische signalen. Expositie over kalligrafe. T/m 7 mei in Keramiekcentrum Tiendschuur. tiendschuur.net

TILBURG

> A Wheel A Stone A Rope A Wing. Expositie van Matea Bakula en Ruta Butkute waarbij beweging, dynamiek en interactie tussen mensen, objecten en ruimte centraal staan. T/m 8 april in PARK. park013.nl

> Olias Landveld – Kunu. In Kunu confronteert Landveld de bezoeker met keuzes en patronen die zijn verbonden met persoonlijke geschiedenissen. T/m 30 april. KRAAAN. Overzichtstentoonstelling van Raphaela Vogel. Collectie opstelling - Nu te zien in De Pont. Werken van onder meer Bill Viola en Richard Serra. T/m 27 augustus in De Pont Museum. depont.nl

TURNHOUT

> Don't Tell Me Not to Tell You What to Do. Werk van Dennis Tyfus.

Venir de Dérive van Bas de Weerd in Odapark in Venray

Van 30 april t/m 13 augustus in de Warande. warande.be

VALKENBURG

> Target. Recente schilderijen, vrouwenportretten en landschappen van Ans Lemmens. T/m 2 april. Kijkje achter de coulissen. Expositie van de kunstenaars uit de mseumcollectie. Trilogica. Multimediale expositie van de kunstenaar Peter Slegers. T/m 16 april. Reisbeelden. Werk van Annemiek Jongen dat zij maakte nav een reis naar Zuid-Afrika in 2018. Van 10 april t/m 4 juni in Museum Valkenburg. museumvalkenburg.nl

VALKENSWAARD

> De Toorop Lijn. De tentoonstelling presenteert hoe Jan en Charley

Toorop en Edgar Fernhout elkaar beïnvloeden en wat lithografe voor hen betekent. T/m 9 juli in het Nederlands Steendrukmuseum. steendrukmuseum.nl

VENLO

> Armando: door de ogen van een vriend. Tentoonstelling doorvlochten met gesprekken tussen Armando en levensvriend Cherry

Duyns. T/m 3 september. Femina Ludens. Werk van Kitty Maria over de spelende vrouw. T/m 2 juli in museum van Bommel van Dam. vanbommelvandam.nl

VENRAY

> Door de bomen, het bos. Werk van Bas de Weerd. T/m 15 juli. Shifting Horizons. Site-specifek werk van kunstenaars die zich hebben laten leiden door de verhalen en geografe van de omgeving. T/m 16 juli in Odapark. odapark.nl

WEERT

> Reshuffle #2. Collectiepresentatie met werk van Jan Dibbets, Frans Franciscus, Gijs Frieling, Jan Tullemans, Eli Content en Daniël Groen. T/m 10 september in Museum W. museumw.nl

WIJLRE

> Trouble wandering (to eternity). Internationale groepstentoonstelling over de relatie tussen land en water. T/m 7 mei bij buitenplaats Kasteel Wijlre. kasteelwijlre.nl

Fotografie &film

ANTWERPEN

> Susan Meiselas – Meditations. Meiselas vestigt de aandacht op minderheden en conflicten die vaak over het hoofd gezien worden. Melanie Bonajo – When the Body Says yes. Immersieve videoinstallatie over de aanraking als remedie. T/m 4 juni. Grace Ndiritu reimagines the FOMU Collection. De Brits-Keniaanse kunstenaar stelt een fotografsch universum samen waarin ze schilderkunst, textiel en interieurontwerp integreert. T/m 7 januari in het FOMU. fomu.be

EINDHOVEN

> Fotoboekenbeurs.

Fotoboekenbeurs voor nieuwe, tweedehands en antiquarische boeken. Op 2 april vanaf 11.00 uur. Fotokafeine met Arjan de Nooy: eten en vertelling. Op 20 april om 18.00 uur. Biebfreak. Expositie van studenten Docent BK Fontys Tilburg geïnspireerd op fotoboeken uit bieb

van Pennings Foundation. We're part of the natural world. Expositie Ilse Schrama: overzicht van een oeuvre. T/m 22 april. Non-Photography

Photography - TalentWall: Karsten Kronas. Zoektocht naar de ware essentie van analoge fotografe. T/m 24 juni. Workshop Verhalende Fotografe. Workshop Forum BEELDtaal tweemaal op zaterdagochtend 29 april en 13 mei, telkens om 10.00 uur bij Pennings Foundation. penningsfoundation.com

HEERLEN

> Bertien van Manen: Gluckauf. Foto’s die Van Manen maakte in Groot-Brittannië, portretten van vrouwelijke mijnwerkers in de Verenigde Staten en de serie Moonshine, waarin een mijnwerkersfamilie in Cumberland, Kentucky centraal staat. Van 18 april t/m 3 september in SCHUNCK. schunck.nl

HELMOND

> Alex Webb - Errand and Epiphany / Photographs 1978-2022. Webb toont in zijn foto’s de wereld als een bijzondere plek waar het

Silent Turmoil (2021) van Anouk Kruithof, te zien in Willem Twee Kunstruimte in Den Bosch

alledaagse zich soms als iets buitengewoons openbaart. T/m 1 oktober in Kunsthal Helmond. museumhelmond.nl

MAASTRICHT

> Once Upon A Time. Fotograaf

HJ Hunter schetst een portret van het postindustriële hart van West-Europa. T/m 8 april in Boekhandel Dominicanen. boekhandeldominicanen.nl

> Hrair Sarkissian: The Other Side of Silence. Met levensgrote foto’s legt de Syrisch-Armeense kunstenaar Hrair Sarkissian de wonden van conflicten bloot. T/m 14 mei in Bonnefanten. bonnefanten.nl

MONSCHAU

> Von Menschen und Kunst. Fotografetentoonstelling met de museumbezoeker als onderwerp. Hannes Kilian: Fotografen 1937–1976. Werk van een van Duitslands belangrijkste naoorlogse fotografen. T/m 11 juni in Fotografe-Forum. kuk-monschau.be

WEERT

> Telling Stories. Duotentoonstelling met Martin & Inge Riebeek en Rob Moorees X Spaarnestad Photo. T/m 16 april in Museum W. museumw.nl

literatuur

GENK

> Uit de hand. In de expositie van illustratorenkoppel Jacques & Lise kunnen kinderen en gezinnen de kleurrijke wereld ontdekken van drie

van hun bijzondere prentenboeken: Henry, Pia, en Viktor. T/m 29 april in de Bibliotheek. bibliotheekgenk.be

dans, muziek &toneel

AKEN

> schrit_tmacher festival. Internationaal dansfestival. T/m 2 april in Fabrik Stahlbau Strang. schrittmacherfestival.nl

BILZEN

> Johannespassie. Uitgevoerd door de Bach Academie Alden Biesen. Op 1 en 2 april om 20.00 uur. Lumineus. Een betoverende avond vol licht, muziek en vertellingen. Op 8 april om 19.30 uur. Papa Echo! Een verzameling prachtige Engelstalige verhalen uit Afrika en India. Op 21 april 2023 om 20.00 uur. Verhalencarrousel. Verhalen in verschillende talen verteld door native speakers. Op 22 april om 20.00 uur in Landcommanderij Alden Biesen. alden-biesen.be

EINDHOVEN

> Verduyn en Eijsackers. Veelzijdig repertoire voor fluit en piano door twee topmusici. Op 10 april om 14.00 uur. Lenneke Ruiten. Nederlands beste sopraan zingt liederen van Richard Strauss en tijdgenoten. Op 23 april om 14.00 uur bij Podium Klassiek Eindhoven. podiumklassiekeindhoven.nl

> De Vijfde van Schubert. Met dirigent Risto Joost en pianist

STIJN HUIJTS, DIRECTEUR BONNEFANTEN MAASTRICHT, EN DINGEMAN KUILMAN, DIRECTEUR STEDELIJK MUSEUM BREDA, SCHRIJVEN HIER BIJ TOERBEURT OVER BEELDENDE KUNSTEN EN ANDERE ZAKEN.

TEFAF tennisclub

In mijn tienerjaren heb ik veel getennist. Niet onverdienstelijk, al zeg ik het zelf.

Het was de tijd van de legendarische meervoudige kampioenen Björn Borg, Jimmy Connors en John McEnroe. Laatstgenoemde was berucht vanwege zijn temperament, dat hem regelmatig in aanvaring bracht met de scheidsrechter en de inspiratie vormde voor de satirische top-veertig hit Chalk Dust – The Umpire Strikes Back. De songtekst bevat letterlijke uitspraken die McEnroe tijdens zijn wedstrijden deed, zoals ‘The ball is in, everyone could see that the ball is in’, en ‘I was talking to myself’, een verontschuldiging die hij gebruikte wanneer een scheidsrechter hem aansprak op zijn onbehoorlijke gedrag. Anders dan bovengenoemde coryfeeën heb ik nooit de ambitie gehad om van tennissen mijn beroep te maken, en inmiddels is het alweer meer dan vijftien jaar geleden dat ik voor het laatst een racket in mij handen heb gehad, maar de passie voor het spel is altijd gebleven.

Ik schudde de hand die ik zo vaak op tv het racket had zien vasthouden

Mijn professionele route werd de kunst en die bracht me onlangs ook weer naar de beurs TEFAF, waar de Happy Few van professionele en private verzamelaars de previewdagen mochten bezoeken. Niets vermoedend belandde ik tijdens mijn rondgang op een kruispunt van kunst en tennis, dat zich aandiende in de stand van een Antwerpse galeriehouder, een oude bekende, die voor de gelegenheid een pet droeg met daarop de tekst ‘Art x Tennis Club’. Net toen ik wilde vragen wat dat te betekenen had, zei hij dat hij me aan een belangrijke verzamelaar wilde voorstellen. Voordat ik er erg in had stond ik de hand te schudden van vijfvoudig Wimbledon kampioen Venus Williams. De hand die ik zo vaak op televisie het racket had zien vasthouden waarmee ze zich naar de wereldtop geslagen heeft.

Ik weet nu dat de galeriehouder net zoals ik in zijn jeugd veel heeft getennist, dat hij net zoals ik in de kunst is terechtgekomen en dat ook bij hem de passie voor tennis is gebleven. Het zal ongetwijfeld de reden zijn dat hij naast Venus Williams ook John McEnroe en Reilly Opelka tot zijn klantenkring rekent. Misschien moet ik toch maar eens lid worden van de Art x Tennis Club.

STIJN HUIJTS

When the body says Yes (2022) van Melanie Bonajo, te zien in het Fotomuseum in Antwerpen. foto Sydney Rahimtoola, Courtesy the artist & AKINCI

Dejan Lazic. Op 1 april om 20.15 uur. Bachs Matthäus-Passion. Met chef-dirigent Duncan Ward. Op 8 april om 19.00 uur. Magdalena Kožená brengt formidabele Ravel. Olv chef-dirigent Duncan Ward en mezzo-sopraan Magdalena Kožená. Op 22 april om 20.15 uur in het Muziekgebouw. philharmoniezuidnederland.nl

EUPEN

> schrit_tmacher festival. Internationaal dansfestival. T/m 2 april in Alter Schlachthof. schrittmacherfestival.nl

HEERLEN

> schrit_tmacher festival. Internationaal dansfestival. T/m 2 april in Theater Heerlen. schrittmacherfestival.nl

> Meisterkonzert 6. Werk van Mozart en Schostakowitsch uitgevoerd door het Antwerp Symphony Orchestra, o.l.v. Jaap van Zweden. Op 22 april om 20.00 uur in Theater Heerlen. meisterkonzerte-aachen.de

> Bachs Matthäus-Passion. Met chef-dirigent Duncan Ward. Op 6 april om 19.00 uur. De Verhalententoonstelling. Persoonlijke verhalen vanuit het publiek staan in dit concert centraal. Op 14 april om 20.30 uur in Theater Heerlen. philharmoniezuidnederland.nl

HELMOND

> De Dappere Soldaat. Voorstelling van Toneelschuur producties. Op 13 april om 20.15 uur. La Despedida. Dansvoorstelling van LAVA Collective. Op 19 april om 20.15 uur in Het Speelhuis. theaterspeelhuis.nl

> Michiel Borstlap Band. Muziek van Herbie Hancock. Op 21 april om 21.00 uur. We Stood Like Kings. Filmconcert Away. Op 30 april om 15.30 uur in de Cacaofabriek. cacaofabriek.nl

KERKRADE

> schrit_tmacher festival. Internationaal dansfestival. T/m 2 april in Theater Kerkrade. schrittmacherfestival.nl

> Oxygen | Delusion. Met haar eerste eigen, avondvullende voorstelling bestormt Jennifer Romen de grote zalen. Op 2 april om 16.00 uur in Theater Kerkrade. viazuid.com

KEULEN

> Magdalena Kožená brengt formidabele Ravel. Met chefdirigent Duncan Ward en mezzosopraan Magdalena Kožená. Op 23 april in de Kölner Philharmonie. philharmoniezuidnederland.nl

MAASMECHELEN

> Long Day's Journey into NightTheater Zuidpool. Het aangrijpende verhaal van nobelprijswinnaar

Eugene O'Neill beschrijft één dag uit het leven van het toxische gezin Tyrone. Op 20 april om 20.15 uur. Pak de poen! Compagnie Barbarie & Bronks pakken uit met de meest hebzuchtige show van het jaar, en dat op kindermaat (7+). Op 23 april om 15.00 uur in de Schouwburg. ccmaasmechelen.be

> MovedbyMatter & Collectif

Malunés in het park. Bitbybit is een spectaculair en spannend en ook teder circusduet van twee broers verbonden met een bit of stalen mondstuk. Op 29 april om 20.15 uur en op 30 april om 17.00 uur in de Circustent in het park. ccmaasmechelen.be

> Jos Van Immerseel - Pièces de Clavecin. Bloemlezing van de Franse klavecimbelmuziek uit de 18de eeuw met werk van onder meer Marchand, Couperin, Rameau, Forqueray, Duphly en Balbastre. Op 23 april om 20.15 uur in de Sint-Pieterskerk in Leut. ccmaasmechelen.be

MAASTRICHT

> Bachs Matthäus-Passion. Met chef-dirigent Duncan Ward. Op 5 april om 19.30 uur. philharmoniezuidnederland.nl

> Sneak Peak. Theatrale blind date met VIA ZUID-makers. Op 22 april om 20.00 uur in Theater aan het Vrijthof. viazuid.com

Dansvoorstelling La Despedida van LAVA Collective staat op 19 april om 20.15 uur in Het Speelhuis in Helmond. foto Judith Zwikker

SINT-TRUIDEN

> Sunday Sessions. Internationale orgelconcerten. 23 april: Joao Javiera. 30 april: Krzysztof Urbaniak. 7 mei: Felipe Dominguez. 14 mei: Francesca Ajossa, met Alessia Crema (dans). In de Begijnhofkerk. limburg.be

TILBURG

> Trio Napolov Fridman Sandee. Met een programma dat deels geïnspireerd is door Vincent van Gogh. Op 4 april om 20.00 uur. Juliet Fraser & Mark Knoop. Draag zorg voor onze leefomgeving – dat is het centrale thema van Natural World, een concert van de Britse sopraan Juliet Fraser en pianist Mark Knoop. Op 18 april om 20.30 uur in Het Cenakel. delink.nl

TURNHOUT

> Kaaiman & miks festival. Presentatie van de jongerenprojecten van de Warande. Zie TheaterSpecial pagina 42. Op 14 en 15 april. Justin Adams & Mauro Durante. Een ontmoeting tussen trance van Zuid-Italiaanse folkmuziek en contemplatieve woestijnblues. Op 20 april om 20.15 uur. Opera Ballet Vlaanderen / Jan Martens - Futur Proche. Vijftien dansers, twee kinderen en een

klaveciniste in een voorstelling over de toekomst. Op 21 april om 20.15 uur in de Warande. Zie TheaterSpecial pagina 41. warande.be

VENLO

> Bachs Matthäus-Passion. Met chef-dirigent Duncan Ward. Op 7 april om 19.00 uur in De Maaspoort. philharmoniezuidnederland.nl

Diversen

DEN BOSCH

> Efteling. Tentoonstelling over 70 jaar De Efteling. T/m 21 mei in Het Noordbrabants Museum. hetnoordbrabantsmuseum.nl

HELMOND

> De Kasteeltuin. 700 jaar kasteeltuingeschiedenis. T/m 29 oktober in Kasteel Helmond. museumhelmond.nl

KERKRADE

> Expeditie. Themawerelden over gezondheid, voeding, wonen, werken en leren. Aarde theater. Spectaculaire bioscopen met een uniek zicht op onze planeet. Zeker Weten?! Expo vol ontdekkend

en onderzoekend leren voor toekomstige wetenschappers en nieuwsgierige wereldburgers van morgen. T/m 31 december in het Discovery Museum. discoverymuseum.nl

SITTARD

> Mens en Maas. Overzichtstentoonstelling over de Maas. T/m 2 juli in De Domijnen. dedomijnen.nl

TEGELEN

> Demonstratie 3D-printer. Op 5 april om 14.00 uur. Demonstratie kalibreerapparaat. Op 13 april om 14.00 uur. Demonstratie pottenbakken. Op 30 april om 14.00 uur in Keramiekcentrum Tiendschuur. tiendschuur.net

colofon &paper

&PAPER is het service- en agendakatern van ZOUT. &PAPER bevat sponsored content en valt buiten de verantwoordelijkheid van de ZOUT-redactie.

Coördinatie en eindredactie &PAPER en Theaterspecial Christiane Gronenberg

Wilt u advertorials of agendatips plaatsen? Kijk op zoutmagazine.eu/adverteren

Wilt u agenda-items aanleveren? Kijk voor de voorwaarden op zoutmagazine.eu/zout-agenda

Sopraan Juliet Fraser en pianist Mark Knoop brengen op 18 april in het Cenakel in Tilburg een concert geïnspireerd op het boek Silent Spring van Rachel Carson over milieuproblematiek. foto Dimitri Djuric

ONDERTUSSEN IN...

AMSTERDAM

General Idea - Het uit Felix Partz, Jorge Zontal en AA Bronson bestaande collectief General Idea (1967-1994) was een voorloper van creatief activisme. De kunstenaars vroegen met hun humoristische en kritische werk aandacht voor het fenomeen van massamedia, voor sociale ongelijkheid en de aidscrisis. - Van 1 april t/m 16 juli in het Stedelijk. stedelijk.nl

BERLIJN

Retrotopia - Over de invloed van design in de landen van het voormalige Oostblok en exJoegoslavië in de jaren 1950 tot 1980. Tijdens de Koude Oorlog muteerden design en architectuur tot een spiegel van de geopolitieke confrontatie tussen de VS en de USSR. - T/m 16 juli in het Kunstgewerbemuseum. smb.museum

Dreams Have No Titles - Het Franse paviljoen gemist op de Biënnale van Venetië? Zineb Sedira biedt ons in Hamburger Bahnhof een tweede kans om haar installatie te ontdekken: een flmset van de avant-garde flmproductie in de jaren 1960 en ‘70 die veel vertelt over het mislukken van de dromen van de emancipatie. - T/m 30 juli in Hamburger Bahnhof. smb.museum

Broken Music Vol. 2 – De expositie tekent de bewogen geschiedenis van de vinylplaat na, als kunstmedium in de breedste zin van het woord. De titel verwijst naar een succesvolle expositie die Ursula Block in 1989 organiseerde. Zij was eigenaar van de legendarische platenwinkel Gelbe Musik in West-Berlijn. - T/m 14 mei in Hamburger Bahnhof. smb.museum

BRUSSEL

Nuit américaine - De Brits-

Franse kunstenaar Marc Camille

Chaimowicz voelt de noodzaak om een traditioneel mannelijk standpunt, 'dat erin bestaat het huiselijke te verachten’, om te keren. Hij verweeft zijn dagelijks leven met design, schilderkunst, drukwerk en collages. - T/m 13 augustus in Wiels. wiels.org

Swedish Ecstasy - Bozar presenteert een aantal boegbeelden van de Zweedse kunstscène bij wie mystiek en esoterische motieven als een rode draad door hun oeuvres lopen. Met onder anderen Ernst Josephson, Hilma af Klint, Carsten Höller en Cecilia Edefalk. - T/m 21 mei in Bozar. bozar.be

DEN HAAG

Escher. Andere wereld - M.C. Eschers beroemde prenten met optische illusies en onmogelijke architectuur worden gecombineerd met installaties van het Belgische

kunstenaarsduo Gijs Van Vaerenbergh. - T/m 10 september in het Kunstmuseum. kunstmuseum.nl

Vlaams expressionisme. Heerlijke herinneringen - Over een kunststroming van de jaren 1920 waarin Gustave De Smet (1877-1943) en Frits Van den Berghe (1883-1939) een sleutelpositie innemen. Het Vlaams expressionisme, met zijn vereenvoudiging van vormen en uitgesproken geestigheid vormt een hoogtepunt van de moderne fguratieve schilderkunst in België. - T/m 20 augustus in het Kunstmuseum. kunstmuseum.nl

Groeipijn - Adolescentie is het overkoepelende thema van deze collectiepresentatie. De levensfase tussen 10 en 20, vol kwetsbaarheid, energie en het testen van grenzen, intrigeerde talloze kunstenaars, van Ferdinand Hodler tot Hellen van Meene. - T/m 4 juni in het Kunstmuseum. kunstmuseum.nl

Strike a Pose - Zeventig foto’s uit het leven van Piet Mondriaan tonen andere kanten van de ‘serieuze eenling’ en vertellen welke rol fotografe in het leven van de

Model van de ‘intelligente werkruimte’ als onderdeel van de Heim-Informations-Maschine, op een in beurs in Moskou, 1971 © privé collectie Wladimir Papernyj. Te zien in het Kunstgewerbemuseum in Berlijn.

kunstenaar speelde. - T/m 21 mei in het Fotomuseum. fotomuseumdenhaag.nl

FRANKFURT

Niki de Saint Phalle - De Nanas, de kleurrijke sculpturen van vrouwen op groot formaat, zijn nog steeds het handelsmerk van Niki de Saint Phalle (1930-2002). Schirn toont circa honderd werken uit het veelzijdige oeuvre van de FransAmerikaanse visionair. - T/m 21 mei in Schirn. schirn.de

KEULEN

Ursula - That’s Me. So What?Ursula Schultze-Bluhm (1921-1999) ondermijnde met haar kunst graag de werkelijkheid en daagde sociale en artistieke autoriteiten uit. Museum Ludwig, dat een groot deel van haar artistieke nalatenschap in beheer heeft, wijdt een groot retrospectief aan de schilderes. - T/m 23 juli in Museum Ludwig. museum-ludwig.de

LONDEN

Every Tangle of Thread and RopeMet haar grote geweven sculpturen introduceerde de Poolse Magdalena Abakanowicz (1930-2017) in de

jaren 1960 en 1970 een nieuw soort installatiekunst: organisch, zacht en ambigu. - T/m 21 mei in Tate Modern. tate.org.uk

Hilma af Klint & Piet Mondriaan. Forms of Life - De twee kunstenaars hebben elkaar nooit ontmoet, maar hun gedeelde interesse in spiritualiteit, wetenschappelijke ontdekkingen en wijsbegeerte bieden inspirerende aanknopingspunten voor een duopresentatie. - Van 20 april t/m 3 september in Tate Modern. tate. org.uk

PARIJS

Germaine Richier - Dit retrospectief volgt chronologisch het artistieke parcours van de Franse beeldhouwer Germaine Richier (1902-1959) en belicht haar belangrijkste thema's: mensen, dieren en mythen. - T/m 12 juni in Centre Pompidou. centrepompidou.fr

Léon Monet - Léon Monet (18361917) was kleurchemicus, industrieel en verzamelaar en speelde een sleutelrol in de carrière van zijn broer Claude. De expositie toont een honderdtal werken uit Léons collectie, archiefdocumenten en familiefoto's. - T/m 16 juli in Musée du Luxembourg. museeduluxembourg.fr

Voyage vers l’intérieur - Eerste grote solo-expositie voor het abstracte expressionisme van de Noorse Anna-Eva Bergman (1909-1987).

- Van 31 maart t/m 16 juli in het Musée d’art moderne de Paris. mam.paris.fr

ROME

Bob Dylan. Retrospectrum - Dé gelegenheid om het visuele oeuvre van Bob Dylan te leren kennen. Zijn werk varieert van olieverfschilderijen, aquarellen en houtskooltekeningen tot een reeks ijzeren sculpturen. - T/m 30 april in

MAXXI. maxxi.art

ROTTERDAM

Metamorphosis - De Australische kunstenaar Patricia Piccinini pakt in haar solo expositie alles uit waarbij je denkt als het woord hyperrealisme valt: naakte huid met rimpels, haren, onverwachte combinaties van al deze met stukken kleding of dierlijke vormen. Voor de kunstenaar is het een manier om een toekomst te onderzoeken ‘waarin mens, natuur en technologie in harmonie kunnen bestaan.’ - T/m 4 juni in de Kunsthal. kunsthal.nl

Out Of This World - Soloexpositie van de Nederlands-Kroatische fotografe Sanja Marušić (1991). Een kunstzinnige toevluchtsoord: de kleurrijke, alternatieve werelden nemen je mee

door het leven van een jonge intrigerende vrouw. - T/m 18 juni in het Nederlands Fotomuseum. nederlandsfotomuseum.nl

WASSENAAR

Rinus Van de Velde - De Belgische kunstenaar bouwt graag de absurdistische verhalen na die zich in zijn hoofd afspelen. Voor zijn solotentoonstelling bij Voorlinden ‘leent’ hij hiervoor enkele werken uit de museumcollectie. - T/m 29 mei in Museum Voorlinden. voorlinden.nl

WENEN

Printmaking - Een reis door zes eeuwen van de prentkunst, langs onder andere Albrecht Dürer, Henri de Toulouse-Lautrec, Kiki Smith en Damien Hirst. - T/m 14 mei in Albertina. albertina.at

Niki de Saint Phalle, Les Nanas aux pouvoir, 1965/71, te zien in Schirn in Frankfurt. foto ahlers collection, bruikleen Galerie Gerda Bassenge © 2023 Niki Charitable Art Foundation / Adagp, Paris