1994 2014

havermans : hielkema architecten

Hans Ibelings, auteur author René de Wit, fotografie photography Lambert Hendriks (†) & Yurrian Rozenberg, ontwerp design havermans : hielkema, uitgever publisher

Inhoudsopgave Contents

3 Inleiding Introduction Niets dan architectuur Nothing but architecture 7

Curricula vitae Lode Havermans & Abe Hielkema

Uitgelichte projecten Selected projects

Regionale Afvalstoffendienst Westmaas Regional Waste Authority

27 Gemeentewerf Loon op Zand Council depot 45 Busbaan en brug Breda Bus lane and bridge 55 Bruggen en rioolgemaal Breda Bridges and sewage pumping station 81 Winkel en appartementen Breda Shop and apartments 91 Voetbalvereniging Breda Football club 109 Begeleid wonen Tilburg Assisted-living 119 Villa Hoeven 137 Appartementen en studenten足woningen Breda Apartments and student housing 163 Appartementen en kantoorgebouw Breda Apartments and offices 189 Villa Bavel 207 Woonzorgcomplex Breda Residential care complex 217 Stadionkwartier Breda Stadium quarter 235 Kunstgalerie Antwerpen Art gallery 245 Werkenlijst List of works

Hans Ibelings

Niets dan architectuur Nothing but architecture De middelpuntzoekende benadering van havermans : hielkema.

The centripetal approach by havermans : hielkema.

Architectuur heeft bij Lode Havermans en Abe Hielkema betrekking

For Lode Havermans and Abe Hielkema, architecture is about the making

op het maken van gebouwen. Dat mag vanzelfsprekend klinken, maar dat

of buildings. That may sound obvious, but it is by no means always the case.

is lang niet altijd het geval. Bouwen ligt niet voor iedere architect altijd en

Not every architect sees construction as the only and inevitable culmination

volledig in het verlengde van het maken van een architectonisch ontwerp.

of the making of a design. But for havermans : hielkema, the design is entirely

Maar bij havermans : hielkema staat het ontwerp ten dienste van de

at the service of its potential outcome. When the design is finished, the project

mogelijke uitkomst daarvan. Als het ontwerp af is, is het project nog niet

is not yet finished. Unrealized work is in their case incomplete. On paper it is

af. Ongerealiseerd werk is hun geval incompleet. Op papier is het slechts

merely an indication of what it seems likely to become – and not the opposite:

de indicatie van wat het belooft te worden. En niet het omgekeerde,

a building is not a derivative of what it might have been.

een gebouw is geen afgeleide van wat het had kunnen zijn.

design. A drawing provides no more than an abstract indication of what

Voor havermans : hielkema geldt ontegenzeglijk dat een gebouw meer

For havermans : hielkema a building is indisputably more than a

is dan een ontwerp. Op tekening is slechts een abstracte aanduiding te zien

may subsequently – with great precision and based on sound architectural

van wat nadien met grote precisie, en gebaseerd op gedegen bouwkundige

expertise – be achieved. It is the kind of work that brings to mind Adolf Loos’s

kennis, tot stand kan worden gebracht. Op dit werk zouden de woorden

remark that good architecture can be recognized by the fact that it has

van Adolf Loos van toepassing kunnen worden geacht die ooit schreef dat

no effect whatsoever when reduced to two dimensions. The drawings of

goede architectuur zich laat herkennen doordat het geen enkel effect heeft

havermans : hielkema are not very revealing; only when they are transformed

wanneer het tot twee dimensies wordt teruggebracht. Aan de tekeningen

into built substance, acquire materiality and start to form spaces, does their

van havermans : hielkema is niet zo veel te zien; pas op het moment dat

true nature start to become clear.

ze worden getransformeerd tot gebouwde substantie, materialiteit krijgen,

en ruimtes gaan vormen, begint duidelijk te worden wat het is.

but merely a means, is compounded in their case by the fact that the vast

majority of their designs are of an unspectacular simplicity. Straight lines

De begrensde zeggingskracht van de tekening – die geen doel is

The limited expressiveness of the drawing, which is not an end in itself

maar slechts middel – wordt in hun geval ook nog eens versterkt doordat

and right angles dominate nearly every plan and are the logical first choice,

een overgrote meerderheid van de ontwerpen een onspectaculaire eenvoud

until such time as there is a need or a very good reason for deviating from

heeft. Rechte lijnen en rechte hoeken domineren vrijwel elk plan, en zijn

this. The straight line is not a doctrine, but a rational preference that coincides

voor hen de logische eerste keuze, totdat er een noodzaak of een hele

with a practice of building that is more attuned to ninety degrees than to any

goede reden blijkt te zijn om daarvan af te wijken. De rechte lijn is geen

deviation from it. The straight line and the right angle can also be seen as a

doctrine, maar een rationele voorkeur, die samenvalt met een bouwpraktijk

way of eliminating arbitrariness. havermans : hielkema are stern, including with

die beter is ingesteld op negentig graden dan op welke afwijking daarvan

themselves, and are inclined to regard form as frivolity. A comparison with the

naar boven of beneden. De rechte lijn en de rechte hoek kunnen ook

difficulty they have in choosing a colour springs to mind in this connection.

worden gezien als een uitbanning van willekeur. havermans : hielkema

This does not, however, make them rigid minimalists who eschew any form

zijn streng, ook voor zichzelf, en beschouwen vorm al snel als een frivoliteit.

of embellishment. A recurrent theme running through their work is integrated

Er dringt zich in dit verband een vergelijking op met de moeite die

decoration, from the leaf pattern in the concrete walls of the JEKA football club

havermans : hielkema hebben met het kiezen van een kleur. Dat betekent

dressing rooms, to the blue-glazed facing bricks of the apartment building on

echter niet dat ze als keiharde minimalisten van elke opsmuk afzien.

Tuinzigtlaan in Breda.

Er loopt een rode draad door hun werk van geïntegreerde ornamentiek,

van het bladerpatroon in het beton van de kleedkamers van de voetbalclub

directly related to architecture for havermans : hielkema. They do not regard

JEKA, tot de blauw-geglazuurde stenen van de woningbouw aan de

architecture as a medium for pronouncing on matters that fall outside

Tuinzigtlaan in Breda.

architecture. A building is not the illustration of an idea; a building is not

Net zoals het ontwerp in het teken staat van het bouwen,

a means, but an end. Rather than overt aspirations to bring about social

zo staat het bouwen voor hen in directe relatie tot de architectuur.

change, their work exhibits architectural and, by extension, spatial design

Voor havermans : hielkema is architectuur geen medium om uitspraken

Just as the design is subordinate to construction, so construction is

aspirations. The social relevance of the work of havermans : hielkema lies in 7

Niets dan architectuur Nothing but architecture

te doen die betrekking hebben op wat zich buiten de architectuur bevindt.

the architectural and spatial design contribution these projects make to the

Een gebouw is geen illustratie van een idee, een gebouw is geen middel,

built environment. havermans : hielkema do not make architecture for some

het is een doel. In hun werk is geen manifeste aspiratie te herkennen

better future world; rather theirs is an architecture that makes the world as

om sociale of maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen, maar

it is better by making a useful contribution to the built environment.

eerst en vooral architectonische, en bij uitbreiding, stedenbouwkundige

aspiraties. De sociale of maatschappelijke relevantie van het werk van

solely to architecture, havermans : hielkema are employing a precise definition

havermans : hielkema schuilt in de architectonische en stedenbouwkundige

of their discipline as ‘the whole truth and nothing but the truth’. This strict

bijdrage van deze projecten aan de kwaliteit van de gebouwde omgeving.

definition of architecture is matched by the meticulousness of their approach

havermans : hielkema maken geen architectuur voor een betere wereld;

to it. In many languages, words like strict, precise and meticulous have an

het is architectuur die de wereld zoals die is beter maakt, door een

abundance of synonyms, nearly all of which could arguably be applied to the

waardevolle bijdrage te leveren aan de gebouwde omgeving.

practice’s architecture and to the spirit in which it is made, such as accurate,

conscientious, thorough, detailed, painstaking, rigorous, meticulous, precise,

Met architectuur die voortkomt uit de architectuur zelf en alleen

In producing architecture that derives from architecture itself and relates

op de architectuur betrekking heeft, hanteren havermans : hielkema

punctilious, scrupulous, diligent, assiduous, to the letter, deliberate.

een precieze definitie van hun discipline, als ‘de gehele waarheid en niets

dan de waarheid.’ Even strikt als hun definitie van de architectuur is de

is paramount. In the case of these architects it is primarily about mastery

nauwgezetheid waarmee ze haar benaderen. Woorden als strikt, precies

of the subject matter and mastery of the discipline, not just as designer, but

en nauwgezet kennen in veel talen een groot aantal synoniemen, die

also as the linchpin in the process of realization. Illustrative of their mastery

vrijwel allemaal van toepassing kunnen worden geacht op de architectuur

of the subject matter and of their professional dedication are all those

van het bureau en de houding waarmee ze wordt gemaakt, zoals accuraat,

havermans : hielkema buildings in which the exterior is dimensioned according

consciëntieus, diepgaand, gedetailleerd, gewetensvol, grondig, minutieus,

to the size of the smallest unit, such as a brick or a tile. That a sporting club’s

nauwkeurig, punctueel, scrupuleus, secuur, stipt, toegewijd, woordelijk,

changing and shower room should work out to a whole tile is self-evident to

zorgvuldig.

them and a triumph over a recalcitrant building practice that is not automat-

ically geared to such precision.

Al deze synoniemen wijzen in een richting waarin beheersing een

All these synonyms point in the direction of an approach in which mastery

hoofdrol speelt. In het geval van deze architecten gaat het in de eerste

plaats om een beheersing van de materie en een beheersing van het vak,

that everything always has a reason. Though they might agree with

niet alleen als ontwerper, maar ook als spil in het proces van realisatie.

Antoine de Saint-Exupéry that beauty is the chief function of some things,

Tekenend voor hun beheersing van de materie, en hun vakmatige

it is not a compelling argument in their own designs or in their considerations

toewijding, zijn alle gebouwen van havermans : hielkema waarvan

of those designs. For havermans : hielkema, beauty resides first and foremost

het exterieur is gedimensioneerd op de maat van de kleinste eenheid,

in the logic of a design decision.

bijvoorbeeld een baksteen of een tegel. Dat de kleed- en doucheruimte van

een sportclub moet uitkomen op de hele tegel, is voor hen een evidentie,

exerts control. It is not a neutral backdrop for daily life; for all its restraint and

en een triomf op de weerbarstige bouwpraktijk die niet bij voorbaat op

simplicity it is emphatically present and it shapes the surroundings and the

dergelijke precisie is ingesteld.

behaviour of those who make use of it. A case in point is the council depot

in Loon op Zand where the architecture is manifestly conducive to an orderly,

Onderdeel van deze beheersing is dat niets zomaar gebeurt, dat

One aspect of such mastery is that nothing simply happens,

The architecture of havermans : hielkema is self-controlled, but it also

alles altijd een reden heeft. Met de stelling van Antoine de Saint-Exupéry

disciplined use of the available space.

dat van sommige dingen schoonheid de voornaamste functie is, kunnen

ze het vermoedelijk nog wel eens zijn, maar in hun eigen ontwerpen,

architecture’ is that the boundaries of the discipline are not extended and

en overwegingen daarover, vormt dat voor havermans : hielkema geen

interdisciplinary collaborations are not a top priority. havermans : hielkema do

steekhoudend argument. De schoonheid schuilt eerst en vooral in de

not believe that anything can be architecture, at most that every building task

logica die een ontwerpbeslissing kenmerkt.

can be tackled architecturally and using architectural means.

De architectuur van havermans : hielkema is beheerst, maar beheerst

Inherent to the professional view of ‘architecture and nothing but

It is often said of collectors that their collections are a reflection of

zelf ook. Het is geen neutrale achtergrond voor het dagelijks leven, in alle

their character, and the art that Lode Havermans has collected, by the likes

ingetogenheid en eenvoud is het nadrukkelijk present, en vormt het de

of Armando, Jan Schoonhoven, Klaas Gubbels and Marc Mulders, can certainly

omgeving, en degenen die er gebruik van maken. De gemeentewerf

be interpreted in this way, for these are all artists who employ the classic

in Loon op Zand is een voorbeeld hiervan, waarbij de architectuur

techniques of art in steadfastly exploring a limited number of themes.

klaarblijkelijk oproept tot een ordelijk, gedisciplineerd gebruik van

de beschikbare ruimte.

a domain that is admittedly not static, but whose boundaries they do

not at any rate wilfully attempt to stretch. Instead, they do the opposite,

Inherent aan de beroepsopvatting van ‘architectuur en niets dan de

havermans : hielkema operate within the usual domain of architecture,

seeking out not the boundaries of the discipline, but its core. A core

gehele architectuur’ is dat de grenzen van de discipline niet worden verlegd

that, at a time when expertise in design and construction can no longer

en interdisciplinaire samenwerkingsverbanden niet voorop staan. 8

Hans Ibelings

havermans : hielkema behoren niet tot de aanhangers van het geloof dat

be taken for granted, is prone to erosion. In their approach to architecture,

alles architectuur kan zijn, hooguit dat elke bouwopgave architectonisch

havermans : hielkema display a preference for an unsentimental affirmation

en met de middelen van de architectuur benaderd kan worden.

of architecture.

Wanneer wordt verondersteld dat voor elke collectioneur geldt

The quality of execution has long been lamented by architects,

dat zijn verzameling een weerspiegeling is van zijn karakter, dan is de

but in recent years there has also been growing dissatisfaction within the

kunst die Lode Havermans heeft verzameld, van onder meer Armando,

profession over the downgrading of the design and of the role of the designer.

Jan Schoonhoven, Klaas Gubbels en Marc Mulders, in dit licht te

Architects are increasingly asked to produce designs they regard as no more

interpreteren. Het zijn kunstenaars die met de klassieke middelen

than ‘provisional’: no final design, no working drawings, no specifications.

van de beeldende kunst en met grote standvastigheid een beperkt

For architects like havermans : hielkema both the standard of execution and

aantal thema’s uitdiepen.

intimate involvement in the entire project are enormously important for the

success of their work. Their architecture stands or falls by this, for however

Het werkterrein van havermans : hielkema speelt zich af binnen

het gebruikelijke domein van de architectuur, een domein dat weliswaar

robust and substantial their work may appear, success often lies in the details

niet statisch is, maar waarvan zij in elk geval de grenzen niet moedwillig

and because of this it is ultimately also vulnerable, and very susceptible to

oprekken. In plaats daarvan doen zij het tegengestelde, ze zoeken niet

imperfections.

naar de grenzen van het vak, maar naar de kern ervan. Juist in een tijd

waarin het vakmanschap zowel van het ontwerp als van de uitvoering in

Havermans Hielkema work primarily in and around Breda. Yet although the

de bouw door allerlei omstandigheden niet zonder meer vanzelfsprekend

architecture they make is not intrinsic to the city or region and neither the

is, is deze kern aan erosie onderhevig. havermans : hielkema etaleren in

works nor the underlying ideas are necessarily rooted there, the restrained

hun benadering van de architectuur een voorkeur om zonder nostalgie of

quality has a twofold connection with the practice’s radius of action.

weemoed de architectuur te bestendigen.

The standard they aspire to calls for intense involvement throughout the

design and construction process, something that is easier to sustain close to

De kwaliteit van de uitvoering is al heel lang onderwerp van

Without there being any conscious plan or strategy involved,

architectenklaagzang, maar binnen de professie is zeker de laatste jaren

home than far away. Moreover, the restraint that characterizes the work might

een groeiend ongenoegen over de reductie van het ontwerp, en de rol van

not ‘sell’ so readily elsewhere. The qualities and features that distinguish the

de ontwerper. Steeds vaker komt het voor dat er van architecten niet meer

architecture of havermans : hielkema are not always evident from a distance.

wordt gevraagd dan een ontwerp dat in hun ogen slechts de kwalificatie

voorlopig verdient: geen definitief ontwerp, geen werktekeningen,

ambition that should not be underrated: to keep focusing on what they see

geen bestek. Voor architecten als havermans : hielkema is zowel het

as the essence of architecture, the culture of building. Once again some words

niveau van uitvoering als de intensieve betrokkenheid bij het hele project

of Adolf Loos spring to mind, this time his aphoristic definition of an architect

van groot belang voor het welslagen van hun werk. Hun architectuur staat

as a bricklayer who has studied Latin. Despite their command of Latin,

of valt ermee, want hoe kloek en stevig hun werk ook overkomt, het succes

they remain bricklayers, makers of buildings. havermans : hielkema do not

schuilt vaak in de details en daardoor is het uiteindelijk ook kwetsbaar,

allow themselves to be seduced into grandiose visions of the future or utopian

en zeer gevoelig voor onvolkomenheden.

planning, they are immune to formal virtuosity and structural fireworks.

If their architecture were to be compared with writing, havermans : hielkema

Zonder dat daarin een bewuste opzet of strategie is te vinden,

The centripetal strength of havermans : hielkema encompasses an

is het werkterrein van havermans : hielkema vooral in en rond Breda te

would not be the authors of great novels but of well-crafted, clearly

vinden. De architectuur die zij maken is niet inherent aan stad en regio,

formulated and well-written non-fiction. Literary aspirations are not altogether

en daar ook niet noodzakelijk geworteld, de opvattingen die er aan ten

absent, and there is some incidental poetry as well, but it is not conspicuous.

grondslag liggen evenmin, maar de ingetogen kwaliteit is op een dubbele

manier verbonden aan de actieradius van het bureau. De door hen

everyday alluring, in their acknowledgement of the latent power of the

gewenste kwaliteit vraagt om een intensieve betrokkenheid tijdens

ordinary, which enables it to transcend the ordinary without becoming

het hele ontwerpen bouwproces, die dicht bij huis makkelijker is

totally unfamiliar, as seen in a council depot or social housing scheme.

op te brengen dan ver weg. Bovendien geldt dat de ingetogenheid

It is precisely in the most modest commissions, in the works where the scope

die het werk kenmerkt zich misschien niet zo makkelijk elders laat

for making architecture is limited, that they excel in giving architecture a place.

‘verkopen’. De eigenschappen en aspecten waarmee de architectuur

van havermans : hielkema zich onderscheidt, zijn niet altijd van verre te

tasks, in regular conditions, with standard budgets. Office buildings, apartment

herkennen.

blocks and health care institutions are the main types of task the practice has

dealt with to date. There are, of course, some exceptions to the rule, such as

Er schuilt in de middelpuntzoekende kracht van havermans : hielkema

The poetic aspect of their work lies chiefly in their ability to make the

havermans : hielkema’s body of work consists for the most part of ordinary

een niet te onderschatten ambitie: om tegen de keer te blijven hameren

a spacious villa in Hoeven and, in Breda, a shop plus apartments with a mosaic

op de essentie van de architectuur als bouwcultuur. Nogmaals dringen

tiled facade showing a pixelated version of a fragment of the painting that the

zich woorden van Adolf Loos op, ditmaal zijn aforisme dat de architect

owner, a jeweller, uses as his logo. More remarkable than these exceptions,

een metselaar is die Latijn heeft geleerd. Zelfs al beheersen zij het Latijn,

however, are the works at the other end of the spectrum: 9

Niets dan architectuur Nothing but architecture

ze blijven metselaars, makers van gebouwen. havermans : hielkema laten

the ‘useful’ assignments for ostensibly everyday projects, such as a

zich niet verleiden tot grootse toekomstvisies of utopische plannenmakerij,

simple bridge, a bus lane or a pumping station. It is there that the effect of

ze zijn immuun voor formele virtuositeit of constructief spektakel. Als hun

architecture is especially evident. To such projects, the architectural aspect

architectuur vergeleken zou worden met tekst, dan zijn havermans :

gives an added dimension, an enhancement that contrasts with the utilitarian

hielkema geen auteurs van grote romans, maar eerder van degelijke, helder

nature of the project itself.

geformuleerde en goed geschreven non-fictie. Literaire aspiraties zijn er

wel, en er zit ook een terloopse poëzie in. Het ligt er in elk geval niet dik

their self-evident quality in the process, tend to rise above the everyday.

bovenop.

The structures that are commonly perceived as straightforwardly utilitarian

are the ones that in havermans : hielkema’s hands are transformed into

De poëtische kant van hun werk schuilt vooral in hun vermogen om

allure te geven aan het alledaagse, in het onderkennen van de potenties

architecture.

van het gewone, waarmee het zich kan verheffen boven het gewone, zonder het volkomen ongewoon te maken, zoals een gemeentewerf of sociale woningbouw laten zien. Juist in de meest bescheiden opgaven, juist in de werken waar ruimte om er architectuur van te maken beperkt is, weten zij de architectuur het best een plaats te geven.

Het oeuvre van havermans : hielkema bestaat voornamelijk uit

gewone opgaven, in gebruikelijke omstandigheden, met normale budgetten. Kantoorgebouwen, woongebouwen en zorginstellingen zijn de voornaamste opgaven waarmee het bureau zich tot nog toe heeft beziggehouden. Vanzelfsprekend zijn er ook enkele uitzondering op de regel, zoals een royale villa in Hoeven en een Bredaas winkelpand met appartementen waarvan de voorgevel in tegelmozaïek een gepixelde versie laat zien van een fragment van het schilderij dat de opdrachtgever, een juwelier, als beeldmerk gebruikt. Opmerkelijker dan deze uitzonderingen zijn echter de opdrachten aan het andere eind van het spectrum: de ‘dienstbare’ opgaven voor ogenschijnlijk alledaagse projecten zoals een eenvoudige brug, een busbaan of een gemaal. Juist daar is de werking van de architectuur evident. Daar geeft het architectonisch aspect een ander gehalte aan een project, een verrijking die in contrast staat met het utilitaire karakter van het project zelf.

It is the most modest projects in particular that, without sacrificing

Zonder daarbij hun vanzelfsprekendheid te verliezen zijn het

vooral de meest bescheiden projecten die zich het meest verheffen boven het alledaagse. De bouwwerken die zich het meest als gewoon gebruiksvoorwerp laten begrijpen, worden bij havermans : hielkema het meest architectuur.

Curricula vitae

Lode Havermans

Abe Hielkema

° 1961

Den Haag The Hague

° 1970

It Hearrenfean Heerenveen

1984 – 1989

Technische Universiteit Delft, Architectuur

1993 – 1996

Technische Universiteit Eindhoven, Architectuur

Delft Universtity of Technology, Architecture 1993

Eindhoven Universtity of Technology, Architecture

Oprichting LodeHavermansArchitecten te Breda

1997

Opens office in Breda 1997 – 2001

Collaborator at LodeHavermansArchitecten

Lid bestuur BNA West-Brabant

2004

Member board BNA West-Brabant 1998 – 1999

2000 – 2002

2009

Lid Commissie Ruimtelijke Kwaliteit gemeente Breda Board member City of Breda architectural committee

Lid commissie Welstand Architectuur en

2011

LodeHavermansArchitecten wordt havermans : hielkema

Monumenten gemeente Breda

architecten LodeHavermansArchitects renamed

Board member City of Breda architectural committee

havermans : hielkema architects

Lid programmacommissie Gebouw F Member programme Committee Architectural Institute Breda, ‘Gebouw F’

2011

Partner bij LodeHavermansArchitecten Partnership with Lode Havermans

Medeoprichter Architectuur Instituut Breda, ‘Gebouw F’ Co-founder Architectural Institute Breda, ‘Gebouw F’

1999 – 2002

Werkzaam bij LodeHavermansArchitecten

LodeHavermansArchitecten wordt havermans : hielkema architecten LodeHavermansArchitects renamed havermans : hielkema architects Lode Havermans heeft gejureerd bij diverse prijsvragen Lode Havermans has judged various competitions

havermans : hielkema architecten

Regionale afvalstoffendienst Westmaas Regional waste authority 14_9611.1

1996 â€“ 1999

14_9611.1 Locatie Location:

kantoorruimte, werkplaatsen en een magazijn. Het project is de uitwerking

Programma Programme: Kantoren en bedrijfsruimten Vloeroppervlakte Floor area:

De gemeentewerf Hoeksche Waard in Westmaas bestaat uit een

rechthoekige garage voor zeventien wagens en een L-vormig gebouw met

Klaaswaal Offices, workshops and warehouse

van een door Witteveen+Bos ontwikkeld concept voor een combinatie van

2300m²

werf en afvalstraat.

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema,

Door de beschikbaarheid van een substantieel budget was het mogelijk

Mario Maas, Rawien Akloe

het gebouw dusdanig te verfijnen dat een evident contrast ontstond met

Ontwerp Design:

1996 – 1998

de naastgelegen opstelling van containers voor grof en chemisch afval .

Uitvoering Realization:

1998 – 2000

De werf heeft een industriële chique dankzij onder meer de garagedeuren van doorschijnend polycarbonaat, de gevels van profielplaat,

Opdrachtgever Client: Gemeente Binnenmaas Binnenmaas city council

de doorlopende raamstroken van het kantoor (een klassiek-moderne

Constructeur Structural engineering:

Witteveen+Bos

indicatie dat de gevel niet dragend is) die zijn gevat in stalen kaders

Installaties Services engineering:

Witteveen+Bos

en afwisselend zijn ingevuld met helder en mat glas en met profielplaat.

Aannemer Contractor:

BAM NBM West

Het hoofdvolume bestaat uit drie delen: de werkplaats, met onder het

overstekende dak een wasplaats, het kantoor van twee lagen en daartussen het lagere magazijn, waarvan de gevel is voorzien van een geel-zwarte band, een verwijzing naar stootranden en bermborden. Op de begane grond is een erker toegevoegd (waarmee exact het gevraagde aantal vierkante meters wordt gehaald) die de opzichter van de werf zicht geeft op zijn domein. :

The Hoeksche Waard council depot in Westmaas consists of a rectangular

garage for seventeen vehicles and an L-shaped building containing offices, workshops and a warehouse. The project is the elaboration of a concept developed by Witteveen+Bos for a combined depot and waste collection station.

The availability of a substantial budget made it possible to refine

the building to such an extent that it contrasts sharply with the adjacent assemblage of containers for hard and chemical waste. The depot possesses an industrial chic thanks to the garage doors of translucent polycarbonate, the facades of profiled sheet metal, the continuous window bands of the office (a classic-modern indication that the facade is not load-bearing), which are mounted in steel frames and filled alternately with clear and frosted glass and with profiled sheeting.

The main volume consists of three sections: the workshop, with vehicle

washing facilities beneath a projecting roof, the two-storey office and, in-between, the lower warehouse whose facade is wrapped in a band yellow and black diagonals, a reference to wheel stops and hazard stripes. A bay added to the ground floor of the office section not only achieves the exact number of square metres requested, but also gives the depot supervisor a view over his domain.

Regionale afvalstoffendienst Westmaas Regional waste authority

14_9611.1

Regionale afvalstoffendienst Westmaas Regional waste authority

14_9611.1

Regionale afvalstoffendienst Westmaas Regional waste authority

14_9611.1

Regionale afvalstoffendienst Westmaas Regional waste authority

14_9611.1

10 4

langsdoorsnede longitudinal section

eerste verdieping first floor

5 4

dwarsdoorsnede cross section

begane grond ground floor

1 entree entrance 2 receptie reception 3 administratie administration 4 kantoor office 5 kleedruimte changing room 6 magazijn storage 7 werkplaats workshop 8 wasruimte vehicle wash 9 vergaderruimte meeting room 10 kantine canteen 11 keuken kitchen

Regionale afvalstoffendienst Westmaas Regional waste authority

14_9611.1

havermans : hielkema architecten

Gemeentewerf Loon op Zand Council depot 47_0105.1

2001 â€“ 2005

47_0105.1 Locatie Location:

zones de kantoren, de werkplaats en opslag, de garage en de stalling

Programma Programme: Kantoren en bedrijfsruimten Vloeroppervlakte Floor area:

In de gemeentewerf De Kets, die net als die in Westmaas is ontstaan

in samenwerking met Witteveen+Bos, zijn in één volume in opeenvolgende

Kaatsheuvel Offices, workshops and warehouse

ondergebracht. Tussen de garage en de stalling is een open ruimte zodat

2060m²

voertuigen kunnen manoeuvreren. De zoutloods achteraan is onafhankelijk van de rest van het gebouw te gebruiken, zodat ook bij nacht en ontij de

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema, Dieter De Vos, Mario Maas,

strooiwagens geladen kunnen worden.

Rawien Akloe, Judith de Hart,

Dimitry Potolidis, Guido Slokkers

beton. Plafond en wanden zijn van cellenbetonelementen; aan de buiten-

Ontwerp Design:

2001 – 2003

zijde is het volume bekleed met gevelplaat van natuursteengranulaat.

Uitvoering Realization:

2004 – 2005

Waar daglicht gewenst is, zijn openingen in de gevel gemaakt.

Opdrachtgever Client:

Gemeente Loon op Zand

Boven de opslag en werkplaats is een insteekverdieping.

Loon op Zand city council

De verschillende zones zijn gescheiden door schijven van schoon

Doordat de verscheidenheid aan functies is samengebracht binnen

Constructeur Structural engineering: Witteveen+Bos

een identieke omhulling, en alle onderdelen van het gebouw eenzelfde

Installaties Services engineering:

waardige behandeling hebben gekregen, heeft de werf een sterke en

Witteveen+Bos

overzichtelijke architectonische presentie.

Landschapsontwerp Landscape design: G84 Aannemer Contractor:

Van Wijnen Waalwijk :

In the De Kets council depot which, like the one in Westmaas, was

developed in collaboration with Witteveen+Bos, a single low volume houses a sequence of zones containing offices, workshop and storage, garage and covered parking bays. Between the garage and the parking bays is an open space where vehicles can manoeuvre. A salt shed at the rear is independent of the rest of the building so that the gritting vehicles can be loaded at any time of the day or night.

The different zones are separated by slabs of fair-faced concrete.

Ceiling and walls are made of aerated concrete elements; on the outside the volume is clad with facade panels of natural stone aggregate. Where daylight is required, openings were made in the facade. Above the storage area and workshop is a mezzanine floor.

Because the various functions were brought together within a uniform

shell, and all components of the building were accorded the same dignified treatment, the depot has a strong and orderly architectural presence.

47_0105.1

Gemeentewerf Loon op Zand Council depot

47_0105.1

Gemeentewerf Loon op Zand Council depot

dwarsdoorsnede cross section

langsdoorsnede longitudinal section

47_0105.1

eerste verdieping first floor

1 entree entrance 2 kleedruimte changing room 3 kantine canteen 4 keuken kitchen 5 magazijn storage 6 werkplaats workshop 7 stalling autoâ€™s vehicle parking area 8 kantoor office 9 zoutloods salt shed

1 5

begane grond ground floor

Gemeentewerf Loon op Zand Council depot

47_0105.1

Gemeentewerf Loon op Zand Council depot

47_0105.1

Gemeentewerf Loon op Zand Council depot

47_0105.1

havermans : hielkema architecten

Busbaan en brug Breda Bus lane and bridge 76_0305.4

2003 â€“ 2006

76_0305.4

De busbaan en brug in Nieuw Wolfslaar vormen nagenoeg

Locatie Location:

Breda

tweedimensionale architectuur die zich nauwelijks verheft in het landschap

Vloeroppervlakte Surface area:

380m²

De Bavelse Leij. De curve van de driehonderd meter busbaan door het

Programma Programme: Busbaan en brug

landschapspark de Bavelse Leij vormt een segment van een cirkel en bestaat uit een geasfalteerde rijbaan en een voetpad van schelpenasfalt.

Buslane and bridge Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema,

De brug over de Bavelse Leij ligt iets uit het midden, ingeklemd door

Mario Maas, Rawien Akloe

aan een kant schanskorven; aan de andere kant door een in het talud

Ontwerp Design:

2003 – 2004

opgenomen element van Cor-Tenstaal. De enige verticale accenten in

Uitvoering Realization:

2005 – 2006

deze landschappelijke interventie zijn de mee-ontworpen cilindrische

Opdrachtgever Client:

Gemeente Breda

verlichtingsarmaturen op de betonnen band tussen busbaan

Breda city council

en voetpad.

Constructeur Structural engineering:

Van Boxsel Engineering

Civieltechnisch adviseur

The bus lane and bridge in Nieuw Wolfslaar constitute a virtually

Civil engineering consultant:

Apcon Advies

two-dimensional architecture that scarcely rises above the surrounding

Aannemer Contractor:

Ballast Nedam

landscape. The curve of the three-hundred-metre-long bus lane through the Bavelse Leij landscape park is a segment of a circle and is made up of an asphalted roadway and a footpath of shell asphalt. The bridge over the Bavelse Leij stream is slightly off-centre, wedged between gabions at one end and at the other end a Cor-Ten steel element embedded in the slope. The only vertical accents in this landscape intervention are the architectdesigned cylindrical lighting poles on the concrete strip between bus lane and footpath.

76_0305.4

Busbaan en brug Breda Bus lane and bridge

76_0305.4

langsdoorsnede longitudinal section

dwarsdoorsnede cross section

Busbaan en brug Breda Bus lane and bridge

76_0305.4

Busbaan en brug Breda Bus lane and bridge

havermans : hielkema architecten

Bruggen en rioolÂgemaal Breda Bridges and sewage pumping station 77_0305.5, 78_0305.6, 125_0604.1

2003 â€“ 2011

77_0305.5

Tolbrug

Locatie Location:

Breda

deze oorspronkelijk al in de middeleeuwen lag, is een zone van de Nieuwe

Programma Programme:

Brug Bridge

Mark opnieuw ingericht, met kades, nog twee bruggen en een rioolgemaal.

Vloeroppervlakte Surface area:

225m²

De Tolbrug vormt de grens tussen het rechtgetrokken deel van de Mark en

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema,

Als onderdeel van de realisatie van de nieuwe Tolbrug, op de plek waar

de meanderende bovenstroom, die 1,70 meter hoger ligt. De nieuwe Tolbrug

Mario Maas, Rawien Akloe

is behalve een verbinding ook een publieke ruimte, een terrasachtig dek

Ontwerp Design:

2003 – 2004

met een bank. Door het horizontale deel van de bank heen is zicht op een

Uitvoering Realization:

2005 – 2006

schuinstaande staalplaat waar een dichtregel van Yvonne Né is uitgefreesd,

Opdrachtgever Client:

Gemeente Breda Breda city council

op de plek waar het water van de bovenstroom de benedenstroom in valt.

Constructeur Structural engineering:

Maters en de Koning

Civieltechnisch adviseur

Over de bovenstroom zijn twee bruggen gemaakt: de Barones- en de

Minderbroedersbrug, abstract als een werk van Richard Serra, die op niet

Civil engineering consultant:

Apcon Advies

meer dan zestig centimeter hoogte over het water scheren. Beide bruggen

Aannemer Contractor:

Colijn Aannemersbedrijf

hebben aan een zijde een iets verhoogde strook voor voetgangers die

78_0305.6

Barones- en Minderbroedersbrug

Locatie Location:

Breda

gemaal dat in de plaats is gekomen van een weinig aanzienlijk gemaal-

Programma Programme:

2 Bruggen 2 Bridges

gebouw. Met de nieuwbouw is de techniek in de onderbouw gereviseerd.

Vloeroppervlakte Surface area:

255m²

Het nieuwe gebouw laat door grote ramen de motoren en de vijzels van

voorzien is van een brugleuning.

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema,

Het meest recente onderdeel van de interventie is het nieuwe riool-

het gemaal zien. Een schuin geplaatste spiegel maakt de vijzels en daarmee

Mario Maas, Rawien Akloe

de werking van het gemaal inzichtelijk. Over de prefab betongevels, met

Ontwerp Design:

2003 – 2004

een toeslag van een sterk reflecterende groene natuursteen, stroomt een

Uitvoering Realization:

2006 – 2008

permanente waterfilm, een verwijzing naar wat er binnen stroomt, en

Opdrachtgever Client:

Gemeente Breda Breda city council

een adequate bescherming tegen graffiti. Door de verlichting die als plint

Constructeur Structural engineering:

Maters en de Koning

rondom het gebouw is aangebracht lijkt het gebouw zich uit het maaiveld

Civieltechnisch adviseur

te verheffen.

Civil engineering consultant:

Apcon Advies

Aannemer Contractor:

Colijn Aannemersbedrijf

As part of the construction of a new Tolbrug (toll bridge) on the same

spot where it originally stood in the Middle Ages, a section of the Nieuwe 125_0604.1

Rioolgemaal

Mark riverbank was redeveloped, with embankments, two more bridges

Locatie Location:

Breda

and a sewage pumping station.

Programma Programme: Rioolgemaal Sewage pumping station

The Tolbrug forms the boundary between the straightened section of the

Vloeroppervlakte Floor area:

River Mark and the meandering upstream section, which is 1.7 metres higher.

120m²

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema,

The new Tolbrug is not just a connection but also a public space, a terrace-like

Joris van Gelder, Mario Maas,

deck with a bench. A transparent inset in the horizontal surface of the bench

Rawien Akloe, Michel Bruijs

allows people to see an obliquely placed steel plate engraved with a line of

Ontwerp Design:

2006 – 2008

poetry by Yvonne Né, on the very spot where the water of the upper stream

Uitvoering Realization:

2009 – 2011

cascades into the lower stream.

Opdrachtgever Client:

Gemeente Breda Breda city council

Constructeur Structural engineering:

Witteveen+Bos

and the Minderbroeders bridges, abstract as a work by Richard Serra, which

Installaties Services engineering:

Witteveen+Bos

skim across the water at a height of no more than sixty centimetres. Both

Aannemer Contractor:

Rasenberg

bridges have on one side a slightly raised pedestrian strip that is provided

Two other bridges were constructed over the upper stream: the Barones

with a bridge railing.

The most recent component of the intervention is the new sewage

pumping station that replaced a rather unsightly predecessor. The construction of a new building was accompanied by an overhaul of the machinery in the basement. Large windows in the new building allow passers-by to see the machines, while an obliquely placed mirror reveals the screws and thus the operation of the station. Precast facade panels of concrete with an admixture of highly reflective green stone are permanently washed by a film of water, a reference to what flows through the building and an effective shield against graffiti. Thanks to the plinth-like lighting around the building, the pumping station appears to rise above the ground plane.

Bruggen Breda Bridges

77_0305.5

Bruggen Breda Bridges

77_0305.5

langsdoorsnede longitudinal section

Bruggen Breda Bridges

77_0305.5

langsdoorsnede longitudinal section

78_0305.6

dwarsdoorsnede cross section

Bruggen Breda Bridges

78_0305.6

Rioolgemaal Breda Sewage pumping station

125_0604.1

begane grond ground floor

1 entree entrance 2 motoren ruimte engine room 3 installaties machinery 4 vijzelruimte pump room

langsdoorsnede longitudinal section

Rioolgemaal Breda Sewage pumping station

125_0604.1

Rioolgemaal Breda Sewage pumping station

125_0604.1

havermans : hielkema architecten

Winkel en appartementen Breda Shop and apartments 83_0312.1

2003 â€“ 2008

83_0312.1

De versnipperde verscheidenheid aan panden in de Halstraat in

Locatie Location:

Breda

het centrum van Breda was de aanleiding om de nieuwbouw van een

Programma Programme:

3 Appartementen en winkel

juwelierszaak met daarboven drie appartementen een eigenzinnige

3 Apartments and shop

verschijningsvorm te geven. In de architectuur en ook in de afwerking

Vloeroppervlakte Floor area:

380m²

van de gevel is het gebouw net als alle andere panden die er staan anders

Ontwerpteam Design team:

Lode Havermans, Abe Hielkema,

dan alles eromheen; in de contour past het zich aan de gebruikelijk opbouw

Rawien Akloe, Pieter van Wezel

van drie lagen onder een hellend dak. Hoewel dit het enige werk van het

Ontwerp Design:

2003 – 2005

bureau is waarin zo’n concrete figuratieve afbeelding voorkomt, is deze

Uitvoering Realization:

2007 – 2008

architectuur verder in alles een oefening in abstractie. De gevel is bekleed

Opdrachtgever Client:

Sengers juwelier en antiquair

met glasmozaïek waarin een uitvergroot fragment is verwerkt van een

Constructeur Structural engineering:

Van Boxsel Engineering

schilderij uit de school van Rubens dat in het bezit was van de antiquair en juwelier die opdrachtgever was. De door de tegeltjes gepixeleerde

Bouwfysisch adviseur Building physics consultant:

AFL

afbeelding is doorsneden door grote ramen met dikke kaders die vlak in

Aannemer Contractor:

Bouwbedrijf Boot

de gevel liggen. Plaats en omvang van de gevelopeningen zijn bepaald door

Beglazing Glazing:

Keers Mijdrecht

de allegorische afbeelding van goed en kwaad. De enigszins terugliggende

Mozaïekgevel Facade mosaic:

Bisazza Milaan

dakverdieping, waar zich het derde appartement bevindt, is bekleed met pvc. :

The fragmented diversity of buildings on Halstraat in the centre of

Breda was the precipitating factor in the decision to give the new jeweller’s shop topped by three apartments a highly original appearance. Like all the other buildings in the street, it differs from everything around it both in its architecture and in the finishing of the facade; in terms of contour, it conforms to the usual composition of three floors beneath a sloping roof. Although this is the only work by the practice to feature such a concrete figurative image, for the rest this architecture is an exercise in abstraction. The facade is clad with a glass tile mosaic depicting an enlarged fragment of a painting from the Rubens school owned by the client, an antique dealer and jeweller. The ‘pixelated’ tile image is perforated by large windows with thick frames that lie flush with the facade. The placement and size of the facade openings are chosen so as not to obscure the allegorical depiction of good and evil. The slightly set-back top floor containing the third apartment is clad with PVC.

Winkel en appartementen Breda Shop and apartments

83_0312.1

Winkel en appartementen Breda Shop and apartments

begane grond ground level

eerste verdieping first level

tweede verdieping second level

83_0312.1

derde verdieping third level

langsdoorsnede longitudinal section

havermans : hielkema architecten

Voetbalvereniging Breda Football club 87_0409.2

2004 â€“ 2007

87_0409.2 Locatie Location:

De sportvelden van voetbalvereniging Jeka liggen nabij de

Rooseveltlaan en de A27, naast het lommerrijke voormalige seminarie

Breda

Sint Joost, onderkomen van de gelijknamige kunstopleiding. De beplanting

Programma Programme: Clubaccommodatie en kleedruimten Clubhouse

rond de sportvelden is nog te jong om het beeld van kamers op te roepen

and changing rooms

die hier uiteindelijk moeten ontstaan, zodat het sportcomplex geheel

Vloeroppervlakte Floor area:

1600m²

opgaat in de groene structuur van Breda.

Terreinoppervlakte Site area:

9280m²

De accommodatie bestaat uit twee delen, een clubhuis met

daarboven een overdekte tribune en de kleedkamers. Net zoals de

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema, Mario Maas, Rawien Akloe

twee gemeentewerven is deze op zichzelf bescheiden opgave met grote

Ontwerp Design:

2004 – 2005

precisie uitgewerkt en met aandacht voor details gemaakt. Voorbeelden

Uitvoering Realization:

2006 – 2007

van deze aandacht zijn dat de afmetingen van de kleedkamers zijn afgeleid van de maat van hele tegels en dat de maat van het gebouw is gebaseerd

Opdrachtgever Client: Gemeente Breda & rkvv Jeka

op de dimensies van de gebruikte betonsteen.

Breda city council & rkvv Jeka Constructeur Structural engineering:

Van Boxsel Engineering

Installaties Services engineering:

Nobel Advies

Aannemer Contractor:

Aannemersbedrijf Van Bavel

the A27 motorway, next to the leafy grounds of the former Sint Joost seminary,

The playing fields of the Jeka football club are close to a major road and

which currently houses an art school of the same name. The planting around the playing fields is still too immature to generate an impression of outdoor rooms, which is the long-term intention, so that the sports complex merges completely with Breda’s green structure.

The accommodation consists of two parts, a clubhouse topped by

a covered stand, and the changing rooms. Like the two council depots, this essentially modest assignment was elaborated with great precision and made with attention to details. Examples of this attention are the dimensions of the changing rooms, which are based on the measurements of whole tiles, and the size of the building, which is based on the module of the concrete blocks used in the interior.

Voetbalvereniging Breda Football club

87_0409.2

100

101

Voetbalvereniging Breda Football club

102

87_0409.2

west gevel west elevation

oost gevel east elevation

eerste verdieping first floor

4 1

9 6

begane grond ground floor

1 entree entrance 2 kantine canteen 3 bar 4 keuken kitchen 5 opslag storage 6 wedstrijdsecretariaat club secretary 7 bestuurskamer boardroom 8 vergaderruimte meeting room 9 was-kleedruimte shower/changing rooms 10 tribune stand

103

Voetbalvereniging Breda Football club

104

87_0409.2

105

Voetbalvereniging Breda Football club

106

87_0409.2

107

Voetbalvereniging Breda Football club

108

87_0409.2

109

Voetbalvereniging Breda Football club

110

111

112

havermans : hielkema architecten

Begeleid wonen Tilburg Assisted-living 102_0504.2

2005 â€“ 2008

113

102_0504.2 Locatie Location:

De Tongerlose Hoef, een rijksmonument, is de voormalige boerderij van

de abdij van Tongerlo. Een van de gebouwen die aan de historische hoeve

Tilburg

was toegevoegd, is uitgebreid met twee identieke schuurachtige volumes,

Programma Programme: 12 Begeleid wonen appartementen

met elk vier appartementen. In het bestaande deel liggen nog eens vier

12 Assisted-living apartments

appartementen, plus gemeenschappelijke voorzieningen en stafruimte.

Vloeroppervlakte Floor area:

880m²

Het bestaande gebouw is geabstraheerd door de gevels zwart te schilderen.

Terreinoppervlakte Site area:

9320m²

De twee nieuwe delen zijn met het bestaande gebouw verbonden door glazen gangen, een in het verlengde ervan, de ander haaks erop.

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema, Mario Maas, Michel Bruijs

De uitbreidingen hebben gevels van lariks en een zinken dak. Door de

Ontwerp Design:

2005 – 2006

goten terugliggend in het dakvlak op te nemen hebben beide nieuwe

Uitvoering Realization:

2007 – 2008

schuren een buitengewoon scherp gesneden vorm.

Opdrachtgever Client:

Amarant

Constructeur Structural engineering:

Van Boxsel Engineering

Installaties Services engineering:

Nelissen Ingenieursbureau

Abbey. One of the buildings that had been added to the historic farmstead

Aannemer Contractor:

Winters Bouwbedrijf

has been extended with two identical, barn-like volumes, each containing four

The Tongerlose Hoef, a national monument, is the former farm of Tongerlo

supported-living apartments. The old section contains four more apartments as well as communal facilities and staff quarters. The existing building has been abstracted by painting the facades black. The two new wings are linked to the old building by glazed corridors, one continuous with it, the other at right angles to it. The extensions have larch-clad facades and a zinc roof. The guttering is set back into the roof plane, which gives the two new barns an exceptionally clean-cut outline.

114

102_0504.2

115

116

117

Begeleid wonen Tilburg Assisted-living

118

102_0504.2

119

120

begane grond ground floor

121

Begeleid wonen Tilburg Assisted-living

122

havermans : hielkema architecten

Villa Hoeven 110_0509.1

2005 â€“ 2007

123

110_0509.1

In de uiterwaard van de Mark ligt als een dijklichaam een langgerekt

Locatie Location:

Hoeven

woonhuis. De architectuur van deze villa is een inventief antwoord op

Programma Programme:

Villa

het bestemmingsplan dat een onderscheid voorschreef tussen hoofd-

Vloeroppervlakte Floor area:

320m²

en bijgebouw. Verder was de goothoogte bepaald op drie meter. Door aan

Terreinoppervlakte Site area:

28700m²

weerszijde van het hoofdvolume patio’s te maken, zijn twee bijgebouwen ontstaan, de een met de slaapkamer, de andere met de logeerkamer en de

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema, Rawien Akloe, Frank van Gurp

garage. Door de kap om te keren, ligt de goot op voorgeschreven hoogte,

Ontwerp Design:

2005 – 2006

maar konden de langsgevels hoger worden gemaakt, om optimaal van

Uitvoering Realization:

2006 – 2007

licht en uitzicht te kunnen profiteren.

Opdrachtgever Client:

Particulier Private

Constructeur Structural engineering:

Van Boxsel Engineering

vastgelegd. Door de villa uit te rekken en zo de bewoners de mogelijkheid

Installaties Services engineering:

Nelissen Ingenieursbureau

te geven van een ‘promenade architecturale’ en door het uitzicht op het

Aannemer Contractor:

Fred Metz

landschap en het water zorgvuldig te kadreren, is met beperkte middelen

In het bestemmingsplan was ook het aantal vierkante meters

aan een normaal programma een grote ruimtelijkheid gegeven. :

Hugging the ground in the meadow landscape of the River Mark is

an elongated house. The architecture of this villa is an imaginative response to a restrictive zoning plan, which stipulated a distinction between the main and secondary buildings and a gutter height of three metres. Two secondary buildings, one containing the bedroom, the other with a guest room and the garage, were created by inserting patios either side of the main volume. The prescribed gutter height was achieved by inverting the roof, a move that also made it possible to raise the height of the long elevations in order to maximize daylighting and views out.

The zoning scheme also laid down the number of square metres. By

stretching the villa and giving the occupants the possibility of a ‘promenade architecturale’, and by carefully framing the view of the landscape, the architects managed to invest a standard programme with a great sense of space using only limited means. The facades are clad in an Italian bluestone sourced by the client.

124

125

Villa Hoeven

126

110_0509.1

127

Villa Hoeven

1 entree entrance

begane grond ground floor

2 woonkamer living 3 keuken kitchen 4 slaapkamer bedroom 5 werkkamer office 6 gastenverblijf guest room 7 garage 128

110_0509.1

langsdoorsnede longitudinal section

dwarsdoorsnede cross section

129

Villa Hoeven

130

110_0509.1

131

Villa Hoeven

133

Villa Hoeven

134

135

136

â†˜ zuid aanzicht, view from south

137

Villa Hoeven

138

Villa Hoeven

140

havermans : hielkema architecten

Appartementen en studentenÂ woningen Breda Apartments and student housing 116_0601.1

2006 â€“ 2012

141

116_0601.1 Locatie Location:

Nabij de kruising van de Tuinzigtlaan en de Ettensebaan liggen op

een gedeelde onderbouw een schijf en een uit vier afzonderlijke volumes

Breda

samengesteld carré. Doordat in het carré de ligging van de buitenruimte

Programma Programme: 246 Appartementen, 120 studenteneenheden

en galerij per zijde wisselt en door de vier zijden als molenwieken in elkaar

en commerciële ruimten

te laten grijpen, is het geen traditioneel gesloten bouwblok geworden, zoals

246 Apartments, 120 student

het de opdrachtgever in eerste instantie voor ogen stond, wat op deze

housing units and commercial

landschappelijke locatie aan de stadsrand ook niet logisch was geweest.

spaces

De schijf bevat 120 studentenwoningen; het carré in totaal 246 starters

Vloeroppervlakte Floor area:

30250m²

woningen; de onderbouw parkeren en commerciële ruimte. Tussen de

Terreinoppervlakte Site area:

22800m²

schijf en het carré ligt een collectief dek.

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans,

De gevels van de studentenwoningen zijn van wit metaalplaat met

Abe Hielkema, Rawien Akloe,

Franse balkons van groen glas; meest opvallend aan het andere deel zijn

Joris van Gelder, Martijn Krijger,

de gesloten geveldelen die zijn afgewerkt met blauw geglazuurde steen,

Sem Elders, Theo Mathijssen,

speciaal voor dit project gemaakt door Koninklijke Tichelaar. De stenen

Frank van Gurp, Michel Bruijs,

zijn gemaakt in dertien tinten blauw, zodat een geleidelijk verloop mogelijk

Tim Duijf

was van volblauw onderin de gevel naar ijl blauwgrijs boven, waardoor

Ontwerp Design:

2006 - 2009

het gebouw vrijwel oplost in de lucht.

Uitvoering Realization:

2010 - 2012

Opdrachtgever Client:

Singelveste AlleeWonen

Constructeur Structural engineering:

ABT

and a hollow square made up of four separate volumes share a common

Installaties Services engineering:

Viac installatie adviseurs

base. Because the location of the outdoor space and access deck is different

Bouwfysisch adviseur

Near the intersection of Tuinzigtlaan and Ettensebaan, a slab block

on each side and the four sides interlock like the sail arms of a windmill, the

Building physics consultant:

Peutz

quadrangular building is not the traditional perimeter block originally envisaged

Aannemer Contractor:

Van Agtmaal

by the client (which would in fact have been out of place in this semi-rural

Gevelstenen Facade bricks:

Koninklijke Tichelaar Makkum

location on the urban perimeter).The slab block contains 120 student housing units for 200 students; the quadrangle a total of 246 starter homes and the base a car park and commercial spaces. Between the slab block and the quadrangle is a shared deck.

The facades of the student housing block are of white metal sheeting

with French balconies of green glass. Most striking, however, are the closed facade sections in the other building, which are finished with blue glazed bricks, specially made for this project by Koninklijke Tichelaar in Makkum. The bricks were produced in thirteen shades of blue and laid in a gradual progression from intense blue at the base to a delicate grey-blue at the top, so that the building almost dissolves into the sky.

142

143

Appartementen en studentenwoningen Breda Apartments and student housing

144

145

Appartementen en studentenwoningen Breda Apartments and student housing

146

116_0601.1

147

148

116_0601.1

langsdoorsnede longitudinal section

dwarsdoorsnede cross section

standaard verdieping typical floor

149

Appartementen en studentenwoningen Breda Apartments and student housing

150

151

152

116_0601.1

153

Appartementen en studentenwoningen Breda Apartments and student housing

154

116_0601.1

155

Appartementen en studentenwoningen Breda Apartments and student housing

156

116_0601.1

157

Appartementen en studentenwoningen Breda Apartments and student housing

158

116_0601.1

159

Appartementen en studentenwoningen Breda Apartments and student housing

160

116_0601.1

161

Appartementen en studentenwoningen Breda Apartments and student housing

162

163

Appartementen en studentenwoningen Breda Apartments and student housing

beldrukker Busch-Jaeger, productserie SI Lineair, kleur, standaard wit v.v. tekststrook v.v. huisnummering door huismeester lettertype DIN bold

wand t.p.v. omloop hoofdtrappenhuis v.v. akoestische beplating over volledige hoogte t.p.v. wanden naar woningen toe akoestische voorziening MDF-lamelstroken, v.v. perforatie fabr. Sono Gamma, type Makustik MA 04 v.v. groeving 5/3mm, aan achterzijde v.v. akoestisch vlies en 30mm glaswol vlgs. opgaaf adviseur bouwfysica i.o.m. architect gespoten in kleur kleur groen, S 0570-G30Y (sigma colour) , halfglans panelen verticaal bevestigd, onzichtbaar d.m.v. klemprofielen

beldrukker Busch-Jaeger, productserie SI Lineair, kleur, standaard wit positie afstemmen, d.w.z. symetrisch plaatsen t.o.v. verticale groeven van de akoestische voorziening (geldt voor toegangsdeuren tot appartementen tussen as S.Y9 en S.Y11 op alle verdiepingen) beldrukker v.v. tekststrook v.v. huisnummering door huismeester lettertype DIN bold

n iting m

271

deur meterkast multipaint o.g., stomp gelakt in kleur groen, kleurcode S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans, incl. zijkanten wbdbo 30

plint en omkadering entreedeuren studenteneenheden meranti, afmetingen 20x170mm zichtzijden vlak- en strak afgewerkt, v.v. schilderwerk, kleur groen, kleurcode S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans kleurverloop licht afwijkende kleurtint per verdieping n.t.b. verlijmd aan wand

meranti houten kozijn gelakt in kleur groen, S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans, wbdbo 30 v.v. kunststeendorpel fabrikant Holonite, type n.t.b. door architect, kleur antraciet

meranti houten kozijn gelakt in kleur groen, kleurcode S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans wbdbo 30

bestickering vlgs. tekening kleur folie SIKKENS RN.01.38 (kleur antraciet) lettertype DIN bold

272

273

S.Y9

S.Y10

plint en omkadering entreedeuren studenteneenheden plint en omkadering entreedeuren studenteneenheden multiplex, afmetingen 22x170mm (gewijzigd t.o.v. multiplex, contractset) afmetingen 22x170mm (gewijzigd t.o.v. contractset) zichtzijden vlak- en strak afgewerkt, v.v. schilderwerk, zichtzijden kleur vlakgroen, en strak afgewerkt, v.v. schilderwerk, kleur groen, kleurcode S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans kleurcode S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans kleurverloop licht afwijkende kleurtint per verdieping kleurverloop n.t.b. licht afwijkende kleurtint per verdieping n.t.b. verlijmd aan wand verlijmd aan wand

meranti houten kozijn gelakt in kleur groen, meranti houten kozijn gelakt in kleur groen, S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans, wbdbo 30 S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans, wbdbo 30 v.v. kunststeendorpel fabrikant Holonite, v.v. kunststeendorpel fabrikant Holonite, type n.t.b. door architect, kleur antraciet type n.t.b. door architect, kleur antraciet

entreedeur entreedeur multipaint o.g., stomp, d 54mm, gelakt in kleur multipaint groen, o.g., stomp, d 54mm, gelakt in kleur groen, kleurcode vlgs. renvooi, halfglans, incl. zijkantenkleurcode vlgs. renvooi, halfglans, incl. zijkanten deur v.v. kierdichting romdom en meerpuntssluiting deur v.v. kierdichting romdom en meerpuntssluiting geluidisolatie Ra.eis 29 dB, gewicht 25 kg/m geluidisolatie Ra.eis 29 dB, gewicht 25 kg/m vlgs. opgaaf adviseur bouwfysica, wbdbo 30 vlgs. opgaaf adviseur bouwfysica, wbdbo 30

266

S.Y11

plint en omkadering entreedeuren studenteneenheden plint en omkadering entreedeuren studenteneenheden multiplex, afmetingen 22x170mm (gewijzigd t.o.v. multiplex, contractset) afmetingen 22x170mm (gewijzigd t.o.v. contractset) zichtzijden vlak- en strak afgewerkt, zichtzijden vlak- en strak afgewerkt, v.v. schilderwerk, kleur groen, v.v. schilderwerk, kleur groen, kleurcode S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans kleurcode S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans kleurverloop licht afwijkende kleurtint per verdieping kleurverloop n.t.b. licht afwijkende kleurtint per verdieping n.t.b. verlijmd aan wand verlijmd aan wand

meranti houten kozijn gelakt in kleur groen, meranti houten kozijn gelakt in kleur groen, S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans, wbdbo 30 S 0570-G30Y (sigma colour), halfglans, wbdbo 30 v.v. kunststeendorpel v.v. kunststeendorpel fabrikant Holonite, type n.t.b. door architect, kleur fabrikant antraciet Holonite, type n.t.b. door architect, kleur antraciet

entreedeur entreedeur multipaint o.g., stomp, d 54mm, multipaint o.g., stomp, d 54mm, gelakt in kleur groen, gelakt in kleur groen, kleurcode vlgs. renvooi, halfglans, incl. zijkantenkleurcode vlgs. renvooi, halfglans, incl. zijkanten deur v.v. kierdichting romdom en meerpuntssluiting deur v.v. kierdichting romdom en meerpuntssluiting geluidisolatie Ra.eis 29 dB, gewicht 25 kg/m geluidisolatie Ra.eis 29 dB, gewicht 25 kg/m vlgs. opgaaf adviseur bouwfysica, wbdbo 30 vlgs. opgaaf adviseur bouwfysica, wbdbo 30

266

277

278

164 FRAGMENT 2

FRAGMENT 2

274

FRAGMENT 3

S.Y15

278

165

Appartementen en studentenwoningen Breda Apartments and student housing

166

havermans : hielkema architecten

Appartementen en kantoorgebouw Breda Apartments and offices 122_0509.3 127_0608.1

2005 â€“ 2012

167

122_0509.3 Locatie Location:

Het belendende kantoor voor de GGD West-Brabant, een afzonderlijke

Programma Programme: 275 Appartementen Vloeroppervlakte Floor area:

De 275 appartementen aan de Doornboslaan zijn onderdeel van een

herontwikkeling van het gebied ten zuiden van de Nieuwe Kadijk in Breda.

Breda 275 Apartments

opdracht die in Europese aanbesteding is verworven, maakt zowel

45650m²

architectonisch als stedenbouwkundig deel uit van het ensemble.

Terreinoppervlakte Site area: 24950m²

Het kantoor, dat als eerste is gebouwd, bestaat uit een U-vormig volume op

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema,

een plint; de woningbouw uit twee stroken met zogeheten parkwoningen

Mario Maas, Rawien Akloe,

en een groot carré, waarvan een zijde van zestien verdiepingen uittorent

Martijn Krijger, Sem Elders,

boven de rest. Verder is de woningbouw even hoog als het gebouw van

Theo Mathijssen, Frank van Gurp,

de GGD (vier kantoorlagen staan gelijk aan vijf lagen woningbouw), waarbij

Michel Bruijs, Tim Duijf,

onder de plint van het carré nog een parkeergarage ligt. Even precies als de

Lily Verhulst

overeenstemmende bouwhoogte is de wijze waarop de buitenverlichting

Ontwerp Design:

2005 – 2007

in de balkons is geïntegreerd.

Uitvoering Realization:

2008 – 2012

Opdrachtgever Client:

Laurentius

het bestaande stratenpatroon, waarop wordt aangesloten, en van de

Constructeur Structural engineering:

Van Boxsel Engineering

doorlopende groene zone waarin ze liggen, die zo veel mogelijk open is

Installaties Services engineering:

Nelissen Ingenieursbureau

gelaten. De woongebouwen hebben twee gezichten. Aan de buitenzijde van het carré en aan de zuidzijde van de twee stroken met parkwoningen

Bouwfysisch adviseur Building physics consultant:

In stedenbouwkundig opzicht geven de volumes rekenschap van

zorgen de gevels van donkere baksteen met opzettelijke oneffenheden

Nelissen Ingenieursbureau

Landschapsontwerp Landscape design: MTD

voor een kloeke en sterke presentie; de noordzijde van de stroken en

Aannemer Contractor:

de binnenzijde van het carré zijn licht en open. In het carré zijn de

Huybregts Relou

verschillende entreehallen herkenbaar aan de volle kleuren die contrasteren met de witte en diepbruine gevels.

127_0608.1 Locatie Location:

Breda

Programma Programme:

Kantoren Offices

Vloeroppervlakte Floor area:

4995m²

area south of Nieuwe Kadijk in Breda. The neighbouring office building for the

The 275 apartments on Doornboslaan are part of a redevelopment of the

Terreinoppervlakte Site area: 4600m²

West Brabant health services (GGD), a separate commission won in a European

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema,

tender process, is both architecturally and spatially part of the ensemble.

Rawien Akloe, Martijn Krijger,

The office, which was built first, consists of a U-shaped volume on a podium;

Frank van Gurp, Michel Bruijs,

the housing consists of two rows of so-called park dwellings and one large

Tim Duijf

quadrangular volume, one sixteen-storey side of which towers above the rest.

Ontwerp Design:

2005 – 2007

The other sides are the same height as the GGD building (four floors of offices

Uitvoering Realization:

2007 – 2008

are equal to five floors of apartments); there is also a car park below the

Opdrachtgever Client:

HRA-CRA

base of the apartment block. The precision of the identical building height

Constructeur Structural engineering:

Van Boxsel Engineering

is matched by the way the outdoor lighting is integrated with the balconies.

Installaties Services engineering:

Nelissen Ingenieursbureau

Bouwfysisch adviseur Building physics consultant:

In spatial terms, the volumes take account of the existing street pattern,

to which they connect, and of the continuous green zone in which they stand Traject Engineering

and which has been left as open as possible. The apartment buildings have

Landschapsontwerp Landscape design: MTD

two faces: on the outside of the quadrangle and on the south side of the

Aannemer Contractor:

two rows of park dwellings the dark, deliberately rough, brick facades make

Huybregts Relou

for a strong and sturdy presence; the north side of the rows and the inner elevations of the quadrangle are by contrast light and open. The entrance lobbies in the quadrangular volume are distinguished by the use of bright colours that also stand out against the white and dark brown facades.

168

169

170

171

Appartementen Breda Apartments

172

173

Appartementen Breda Apartments

174

122_0509.3

standaard verdieping typical floor

zuid gevel south elevation

noord gevel north elevation

175

Appartementen Breda Apartments

176

122_0509.3

177

Appartementen Breda Apartments

178

122_0509.3

179

180

181

Appartementen Breda Apartments

182

183

184

122_0509.3

185

Appartementen Breda Apartments

186

122_0509.3

187

Kantoorgebouw Breda Offices

188

127_0608.1

189

191

192

havermans : hielkema architecten

Villa Bavel 136_0701.1

2007 â€“ 2009

193

136_0701.1

Dit huis, kortweg Villa H, heeft Lode Havermans voor zichzelf, zijn

Locatie Location:

Bavel

gezin en hun kunstverzameling ontworpen. Het programma van het wonen,

Programma Programme:

Villa

dat altijd wel zijn weg vindt, is rond de kunst geordend. Het huis heeft geen

Vloeroppervlakte Floor area:

350mÂ˛

binnendeuren, behalve voor slaapkamers, badkamers en toilet. Vanuit de woonvertrekken, die op de iets verhoogde begane grond liggen, is uitzicht

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema, Rawien Akloe, Frank van Gurp,

naar tuin en bosrand door de strategisch geplaatste grote ramen. Per gevel

Martijn Krijger, Tim Duijf

zijn steeds twee openingen gemaakt. Afgezien van een vide in de hoek en

Ontwerp Design: 2007

van de trap, is het huis horizontaal gericht, wat volgens de ontwerper en

Uitvoering Realization:

2008 - 2009

bewoner overeenstemt met de menselijke waarneming. Op de verdieping

Opdrachtgever Client:

Particulier Private

liggen de slaapvertrekken en de badkamers. De gevels zijn bekleed met

Constructeur Structural engineering:

Van Boxsel Engineering

baksteen in staand verband.

Installaties Services engineering:

SIA

Building physics consultant:

Het huis is geen experiment maar een samenvatting van de verworven

kennis en ervaring, een ambachtelijk werk dat een bestendiging is van wat

Bouwfysisch adviseur

voor de architect ervan de essentie is van het vak.

SIA

Landschapsontwerp Landscape design: Juurlink en Geluk Aannemer Contractor:

Korteweg Bouw

This house, Villa H for short, was designed by Lode Havermans for

himself, his family and their art collection. The residential programme, which is intrinsically less demanding, is organized around the art. With the exception of the bedrooms, bathrooms and toilet, the house has no internal doors. The living rooms, which occupy the slightly raised ground floor, look out over the garden and the woods through large, strategically placed windows; there are two openings per elevation. Apart from a void in one corner and the open well of the staircase, the house is horizontally oriented which, according to the designer/occupant is consistent with human perception. The bedrooms and bathrooms are on the upper floor. The facades are clad with bricks laid in English bond.

The house is not an experiment but an encapsulation of acquired

know-how and experience, a craftsmanly work that is an affirmation of what its architect regards as the essence of the discipline.

194

195

Villa Bavel

196

197

198

199

200

136_0701.1

6 10 7

9 10

eerste verdieping first floor

begane grond ground floor

langsdoorsnede longitudinal section

201

entree entrance

zitkamer living

keuken kitchen

eetkamer dining room

opslag storage

wasruimte laundry

werkkamer office

hoofdslaapkamer main bedroom

inloopkast walk-in robe

slaapkamer bedroom

Villa Bavel

202

203

Villa Bavel

204

205

206

136_0701.1

207

Villa Bavel

208

136_0701.1

209

Villa Bavel

210

havermans : hielkema architecten

Woonzorgcomplex Breda Residential care complex 144_0703.2

2007 â€“ 2015

211

144_0703.2 Locatie Location:

stapsgewijze sloop van het veertig jaar oude complex en de vervanging

Programma fase 1 Programme phase 1: 14 Appartementen Vloeroppervlakte Floor area:

14 Apartments

door nieuwbouw. Daarbij speelt het behoud van het bestaande park met

1730m²

inmiddels monumentale bomen een grote rol. Uiteindelijk zal hier een lineair ensemble ontstaan van een zorgcentrum met 32 wooneenheden

Programma fase 2 Programme phase 2: 32 eenheden voor

Vloeroppervlakte Floor area:

De IJpelaar, gelegen in de gelijknamige wijk in het zuidoosten van

Breda, is een woonzorgcomplex dat gefaseerd wordt vernieuwd door de

Breda

psychogeriatrische cliënten,

voor psychogeriatrische patiënten met daarin ook allerlei gemeen-

8800m² zorginfrastructuur

schappelijke voorzieningen waar de bewoners van de 165 zelfstandige

en 47 appartementen 32 units for

wooneenheden gebruik van kunnen maken. Deze eenheden zijn onder-

psychogeriatric clients, 8800m² care

gebracht in afzonderlijke woongebouwen. Van die zelfstandige eenheden

centre and 47 apartments

zijn er in de eerste fase 14 opgeleverd in een L-vormig volume. Daarin is

13600m²

een speciaal ontwikkelde lichte, gemêleerde gevelsteen gebruikt, die ook in de latere fasen gaat worden toegepast. De lange en lichte steen geeft

Programma fase 3 Programme phase 3: 104 Appartementen 104 Apartments

in combinatie met de geveldelen van hout en de kozijnen van bronskleurig

Vloeroppervlakte Floor area:

12850m²

geanodiseerd aluminium een elegant effect van ton-sur-ton.

Terreinoppervlakte Site area:

36200m²

De nieuwe architectuur staat ver af van de zware ziekenhuisachtige

sfeer die de oude IJpelaar heeft. Dit is geen zorggebouw waar mensen

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema, Rawien Akloe, Frank van Gurp,

wonen, maar een woongebouw in een parkachtige setting, waar zorg

Mario Maas, Martijn Krijger,

voorhanden is.

Sem Elders, Theo Mathijssen, Michel Bruijs, Lily Verhulst,

Tim Duijf

is a forty-year-old residential care complex that is being gradually renovated

Ontwerp Design:

2007 – 2009

by means of phased demolition and replacement with new construction.

Uitvoering fase 1 Realization phase 1:

2008 – 2009

Preservation of the existing park setting with its huge old trees is a top

Uitvoering fase 2 Realization phase 2:

2011 – 2013

priority. The site will eventually house a linear ensemble consisting of

Uitvoering fase 3 Realization phase 3:

2014 – 2015

a residential centre containing 32 units for psychogeriatric patients and

Opdrachtgever Client:

Laurentius

a variety of communal amenities which can also be used by the residents of

Constructeur Structural engineering:

Van Boxsel Engineering

the 165 independent living units, which will be housed in separate apartment

Installaties Services engineering:

Kliktet Advies

buildings. The first phase saw the construction of an L-shaped volume

Bouwfysisch adviseur Building physics consultant:

The IJpelaar, which stands in the eponymous district in Breda’s southeast,

containing fourteen of these independent units. A specially developed lightNieman Raadgevende ingenieurs

coloured, ‘flashed’ brick was used for the facades and will also be used in the

Landschapsontwerp Landscape design: Juurlink en Geluk

later construction phases. The long, light brick in combination with the timber

Aannemer Contractor:

facade sections and bronze-coloured anodized aluminium frames delivers

Moeskops Bouwbedrijf

an elegant, ton-sur-ton effect.

The new architecture is a world away from the heavy hospital-like

atmosphere that characterizes the old IJpelaar. This is not a care building where people live, but a residential building in a park-like setting where care is available.

212

144_0703.2

213

Woonzorgcomplex Breda Residential care complex

214

144_0703.2

begane grond ground floor

noord oost gevel north-east elevation

215

Woonzorgcomplex Breda Residential care complex

216

144_0703.2

217

Woonzorgcomplex Breda Residential care complex

218

144_0703.2

219

220

havermans : hielkema architecten

Stadionkwartier Breda Stadium quarter 165_0901.1

2009 â€“ 2012

221

165_0901.1 Locatie Location:

In samenwerking met Grosfeld van der Velde Architecten en

eijkingdelouwere is een plan gemaakt voor het gebied tussen het

Breda

Programma fase 1 Programme phase 1: Winkel-en zakencentrum

voetbalstadion van NAC en de ten zuiden daarvan lopende spoorlijn.

shops and business centre

Dit Stadionkwartier omvat drie afzonderlijke ensembles, waarvan een

Vloeroppervlakte Floor area:

18500m²

eerste deel, bestaande uit winkels en een business center, inmiddels is

Terreinoppervlakte Site area:

63250m²

gerealiseerd. Een tweede winkelcomplex en een cluster kantoorgebouwen zullen later volgen. De samenhang tussen de drie onderdelen wordt bereikt

Ontwerpteam Design team: Lode Havermans, Abe Hielkema, Pascal Grosfeld, Bart Eijking,

door een eenheid in verschijningsvorm, materiaalkeuze en detaillering.

Patrick de Louwere, Mario Maas,

Jaap Bekkers, Martijn Krijger,

ondergebracht in een volume met driehoekige plattegrond. Tegenover

Michel Bruijs

het stadion ligt het vijf verdiepingen hoge business center, dat in steden-

Ontwerp Design:

2009 – 2010

bouwkundig opzicht de ruimte tussen het complex en het stadion kadert.

Uitvoering fase 1 Realization phase 1:

2011 – 2012

Rondom is er een doorlopende verdiepingshoge plint van beton, die slechts

Opdrachtgever Client:

Stadionkwartier Breda BV

is onderbroken voor de drie entrees tot de dubbelhoge centrale ruimte

Constructeur Structural engineering:

ABT Constructies

waaraan, verspreid over twee lagen, alle winkels liggen. De betonnen

Installaties Services engineering:

ABT Installaties

plint geeft de architectuur een robuuste uitstraling die nodig is in deze weerbarstige omgeving die met enige regelmaat wordt overspoeld door

Bouwfysisch adviseur Building physics consultant:

De winkels en het business center van het eerste deel zijn

voetbalsupporters. Boven de plint heeft het gebouw een dubbele gevel

ABT Installaties

waarvan de buitenste gevelafwerking van geperforeerde profielplaat

Stedenbouwkundig ontwerp Urban design:

Urbis Stadsontwerp

Aannemer Contractor:

Van de Ven Bouw en Ontwikkeling

als een voile rondom het gebouw is getrokken.

In samenwerking met

In collaboration with: Grosfeld van der Velde Architecten

In collaboration with Grosfeld van der Velde Architecten and

eijkingdelouwere, a plan was developed for the area between the NAC

eijkingdelouwere

football stadium and the railway line to its south. The Stadium Quarter comprises three separate ensembles, the first of which, consisting of shops and a business centre, has already been completed. A second shopping complex and a cluster of office buildings will follow at a later date. The coherence between the three elements is achieved through unity of appearance, materiality and detailing.

The shops and the business centre in the first phase of the plan occupy

a volume that is triangular in plan. In spatial terms, the five-storey business centre, which stands opposite the stadium, frames the space between stadium and complex. It stands on a continuous concrete podium that is interrupted only by the three entrances to the double-height central space, which is surrounded by two levels of shops. The concrete podium lends the architecture a robust appearance, which is quite appropriate in surroundings that are regularly overrun by football supporters. Above the podium the building has a double facade; the outer facade, of perforated profiled metal sheeting, has been wrapped around the building like a veil.

222

223

224

225

Stadionkwartier Breda Stadium quarter

begane grond ground floor

226

165_0901.1

langsdoorsnede longitudinal section

eerste verdieping first floor

227

Stadionkwartier Breda Stadium quarter

228

165_0901.1

229

Stadionkwartier Breda Stadium quarter

230

165_0901.1

231

232

233

234

235

Stadionkwartier Breda Stadium quarter

236

237

238

havermans : hielkema architecten

Kunstgalerie Antwerpen Art gallery 194_1110.1

2011 â€“ 2012

239

194_1110.1

Locatie Location: Antwerpen

Willemdok, ligt aan de Napoleonskaai de kunstgalerie Schoots + Van Duyse.

Vlakbij het Museum aan de Stroom (MAS), aan de overkant van het

Programma Programme:

Kunstgalerie Art gallery

Kern van de galerie is een monumentale vide, die de twee niveaus van de

Vloeroppervlakte Floor area:

195m²

tentoonstellingsruimte met elkaar verbindt. Een luchtig geconstrueerde,

Ontwerpteam Design team:

Lode Havermans, Abe Hielkema,

schijnbaar zwevende trap in contrasterende kleur, onderstreept de

Rawien Akloe

ruimtelijkheid van de vide. Ook de doorlopende verlichting in de plafonds

Ontwerp Design: 2011

accentueert de ruimte en ruimtelijkheid. De lichtlijnen hebben door

Uitvoering Realization:

2011 – 2012

hun vorm een uitgesproken presentie, maar ze geven een gelijkmatige

Opdrachtgever Client:

Galerie Schoots + Van Duyse

verlichting, zodat in alle opstellingen de geëxposeerde kunst tot haar

Constructeur Structural engineering:

Van Boxsel Engineering

recht komt.

Aannemer Contractor:

Bouwbedrijf Balemans

Getoonde kunstwerken Art works by courtesy of:

: Galerie Schoots + Van Duyse

Close to the Museum aan de Stroom (MAS), opposite Willemdok on

Napoleonskaai, stands the Schoots + Van Duyse art gallery. At the heart of the gallery is a huge void linking two levels of exhibition space. An airily constructed, apparently floating stair in a contrasting colour emphasizes the spatial quality of void, as do the lighting strips in the ceiling. The lighting lines have a prominent formal presence, but they cast a uniform light, thereby ensuring that whatever the arrangement, all the exhibited art is shown to equal advantage.

240

241

242

243

Kunstgalerie Antwerpen Art gallery

souterrain basement

begane grond ground floor

244

194_1110.1

dwarsdoorsnede cross section

langsdoorsnede longitudinal section

245

246

194_1110.1

247

248

havermans : hielkema architecten

Werkenlijst List of works

1994 â€“ 2014

249

250

Werkenlijst List of works

01_9502.1_villa E Breda 1995–1997 woonhuis 240m² residence 240m² gerealiseerd realized

02_9604.1_Uilestraat Heerlen 1996–1997 20 appartementen 20 apartments gerealiseerd realized

03_9506.1_Torenpassage Breda 1995 renovatie renovation studie study

04_9508.1_Zuidpoortpassage Breda 1995 renovatie en uitbreiding renovation and extension studie study 05

05_9508.2_Zorgcluster Oosterhout 1995 24 appartementen en zorgcentrum 24 apartments and care centre ontwerp design

06_9509.1_Epelenberg Breda 1995 41 appartementen 41 apartments renovatie renovation studie study

07_9510.1_De Vliert Oosterhout 1995 stedenbouwkundig plan 2,2ha 2.2ha urban development plan ontwerp design

08_9510.2_Lukwelpark Oosterhout 1995 stedenbouwkundig plan 4,5ha 4.5ha urban development plan studie study 09

09_9510.3_Uitgeverij Kijkkader Soest 1995–1996 bedrijfsgebouw 2100m² 2100 m² commercial building gerealiseerd realized

14 pag. 9 – 26

17_9708.1_Mgr. De Vetstraat Breda 1997 60 appartementen 60 apartments ontwerp design

10_9510.4_Generaal Maczekstraat Breda 1995 verbouwing tot kantoorruimte van voormalige sacristie conversion of former sacristy to offices gerealiseerd realized

14_9611.1_rad Hoeksche Waard Westmaas 1996–1999 bedrijfsgebouw en kantoren afvalstoffendienst 2400m² 2400m² industrial and office building for the regional waste authority gerealiseerd realized

11_9511.1_Meubellijn Soest 1995 kantoor meubellijn office furniture gerealiseerd realized

18_9801.1_woonhuis M Breda 1998 verbouwing woonhuis home renovation gerealiseerd realized 19

21_9803.2_woonhuis E Breda 1998 verbouwing en uitbreiding woonhuis home renovation and extension gerealiseerd realized

22_9804.1_De Kroeten Breda 1998 7 grondgebonden woningen 7 dwellings prijsvraag competition

25_9810.2_Brusselstraat Breda 1998 renovatie en uitbreiding appartementen renovation and extension apartments studie study

26_9811.1_woonhuis S Breda 1998 verbouwing woonhuis home renovation gerealiseerd realized

23_9806.1_sgap Princenhage 1998 paviljoen voor gemeenschap Princenhage pavilion for Princenhage community ontwerp design

27_9903.1_haven Breda Breda 1999 stedenbouwkundig plan heropening haven stad Breda urban development plan Breda city harbour studie study 251

12_9601.1_HalstraatSt. Janstraat Breda 1996 verbouwing en renovatie winkel 280m² en loft appartement 280m² shop renovation and loft gerealiseerd realized

13_9604.1_woonhuis B Oosterhout 1996 verbouwing woonhuis home renovation gerealiseerd realized

15_9706.1_Montessorischool Breda 1997–2002 renovatie en uitbreiding tot basisschool met 21 klassen, 2500m² renovation and expansion into 21-class primary school gerealiseerd realized

16_9706.2_Hieselaar Schoonhoven 1997–1998 uitbreiding bedrijfsgebouw 4750m² commercial building extension ontwerp design

19_9802.1_kloosterkazerneChassépark Breda 1998 renovatie en uitbreiding voor Holland Casino renovation and extension for Holland Casino studie study

20_9803.1_kantoortoren Breda 1998 kantoortoren langs rijksweg A16 11.500m² 11,500m² office tower near A16 motorway studie study

28_9902.1_Cingelstraat Breda 1999 verbouwing kantoorpand office building renovation gerealiseerd realized

24_9805.1_wijkschool Den Bosch 1998–2001 basisschool en wijkvoorzieningen 2700m² 2700m² primary school and community facilities gerealiseerd realized

Werkenlijst List of works

29_9904.1_bruggen Claudius Prinsenlaan Breda 1999 2 voet- en fietsbruggen 2 pedestrian and bicycle bridges prijsvraag 2e prijs competition 2nd prize

30_9906.1_woonhuis P Soest 1999 verbouwing woonhuis home renovation ontwerp design

33_9912.1_Bijsterhuizen Nijmegen 1999 bedrijfsverzamelgebouw 4500m² multi-occupancy building ontwerp design

31_9906.1_woonhuis S Soest 1999 verbouwing woonhuis home renovation ontwerp design

34_0001.1_Houtmarkt Breda 1999–2000 renovatie en uitbreiding winkelpand 700m² en 4 appartementen 700m² shop renovation and extension and 4 apartments gerealiseerd realized

32_9911.1_hotel van Ham Breda 1999 verbouwing productiekeuken hotel hotel kitchen renovation ontwerp design

35_0001.2_Chasseveld Breda 2000 bowlingcentrum en kantoren 6000m² bowling centre and offices ontwerp design 35

36_0001.3_woonhuis G Breda 2000 verbouwing woonhuis home renovation ontwerp design

37_0003.1_Hoogeind Breda 2000–2001 kantoor en bedrijfsruimte 2500m² commercial space gerealiseerd realized

38_0003.2_woonhuis D Breda 2000–2001 verbouwing en uitbreiding woonhuis home renovation and extension gerealiseerd realized

39_0006.1_park Koninklijke Cosun Breda 2000 stedenbouwkundig plan 2,2ha 2.2ha urban development plan prijsvraag 1e prijs competition 1st prize

40_0008.1_ikab Breda 2000 interieur kantoorruimte office interior gerealiseerd realized

41_0012.1_stadspark Vrouwenhof Roosendaal 2000 stedenbouwkundig plan 1,5ha 1.5ha urban development plan ontwerp design

42_0012.2_Cosunpark Breda 2000–2004 4 kantoorgebouwen 11.500m² 4 office buildings 11,500m² gerealiseerd realized

43_0003.3_Zorgvlietstraat Breda 2000 60 appartementen en zorgfuncties 60 apartments and care centre studie study

44_0011.1_zorgcentra Brabant Oud Gastel, Hoeven en Oudenbosch 2001 conceptplannen voor 3 zorgcentra concept plans for 3 care centres studie study

45_0011.3_De Inham Den Bosch 2001 buurthuis community centre ontwerp design

48_0102.1_woonhuis H Breda 2001–2002 uitbreiding woonhuis home extension gerealiseerd realized

46_0107.1_Fatimastraat Breda 2001 verbouwing diocesaan centrum tot kantoor renovation conversion of a diocesan centre into offices studie study

49_0110.1_Heuvelstraat Breda 2001–2002 11 appartementen 11 apartments ontwerp design

50_0110.2_Klavers-Jansen Breda 2001 stedenbouwkundig plan 1,2ha 1.2ha urban development plan ontwerp design 50

51_0111.1_gemeenschapscentrum Avelgem, Belgie 2001 gemeenschapscentrum 3500m² 3500m² community centre prijsvraag, nominatie competition, nomination 51

47 pag. 27 – 44

47_0105.1_gemeentewerf De Kets Loon op Zand 2001–2004 bedrijfsgebouw en kantoren 2200m² afvalstoffendienst 2200m² industrial and office building for the regional waste authority gerealiseerd realized

52_0202.1_De Randstad Almere 2002–2003 theater en kantoren 3000m² 3000m² theater and offices ontwerp design

252

53_0201.1_Dr. Struyckenstraat Breda 2002 5 studentenwoningen 5 student housing ontwerp design

54_0201.2_woonhuis O Breda 2002 uitbreiding woonhuis home extension ontwerp design

Werkenlijst List of works

55_0201.3_Beverweg Breda 2002 stedenbouwkundig plan urban development plan ontwerp design

56_0203.1_woonhuis E Breda 2002 uitbreiding woonhuis home extension gerealiseerd realized

57_0202.2_stadskantoor Zedelgem, Belgie 2002 stadkantoor 8750m² town hall prijsvraag 2e prijs competition 2nd prize

58_0205.1_Leistraat Breda 2002 12 grondgebonden woningen 12 dwellings ontwerp design

59_0205.2_GEM Cairo, Egypte 2002 museum 88.000m² 88,000m² museum prijsvraag vermelding competition special mention

60_0209.1_Heuvel Breda 2002 stedenbouwkundig plan urban development plan ontwerp design

61_0210.1_Keizerstraat Breda 2002–2007 renovatie en uitbreiding Hotel de Keijser hotel renovation and extension gerealiseerd realized

62_0210.2_Vijverstraat Breda 2002–2008 renovatie en uitbreiding tot kantoor 450m² en 9 appartementen 450m² renovation and extension of offices and 9 apartments gerealiseerd realized

67_0301.4_ gemeentewerf De Kets Loon op Zand 2003 beheerder en acceptantenunits 45m² 45m² administration units for the regional waste authority ontwerp design

71_0305.1_woonhuis R Breda 2003 uitbreiding woonhuis home extension gerealiseerd realized

76 pag. 45 – 54

63_0211.1_de Zon Breda 2002 stedenbouwkundig plan 0,5ha 0.5ha urban development plan studie study

64_0212.1_Vrachelsedijk Oosterhout 2002 stedenbouwkundig plan 1,0ha 1.0ha urban development plan studie study

65_0301.2_woonhuis F Breda 2003 uitbreiding woonhuis home extension gerealiseerd realized

66_0301.3_woonhuis V Kortenhoef 2003 uitbreiding woonhuis home extension ontwerp design

68_0301.6_Heuvelstraat Breda 2003 15 appartementen 15 apartments ontwerp design

69_0301.9_Tuinzigtlaan Breda 2003 herbestemming kantoren 15.500m² 15,500m² offices redevelopment studie study

70_0302.1_Prinsenbeek Prinsenbeek 2003 stedenbouwkundige studie diverse ontwikkellocaties urban development plan studie study

73_0304.1_Burgemeester Gijzelslaan Heerlen 2003 40 woningen en commerciële ruimten 40 apartments and businesses prijsvraag 2e prijs competition 2nd prize

74_0305.2_Interbrew Breda 2003 herontwikkeling voormalige brouwerijlocatie redevelopment former brewery studie study

75_0305.3_Euretco Breda 2003 herontwikkeling voormalige kantoorlocatie redevelopment former offices studie study

72_0302.2_Haagdijk Breda 2003 herontwikkeling voormalige muziekschool redevelopment former music school studie study

76_0305.4_Bavelse Leij Breda 2003–2007 busbaan en busbrug Nieuw Wolfslaar bus lane and bridge gerealiseerd realized

77_0305.5_Tolbrug Nieuwe Mark Breda 2003–2008 Tolbrug bridge gerealiseerd realized 77 pag. 55 – 65

78_0305.6_Barones- en Minderbroedersbrug Nieuwe Mark Breda 2003–2008 bruggen en waterloop bridges and canal gerealiseerd realized

79_0305.7_Heerbaan Breda 2003 120 appartementen 120 apartments ontwerp design

78 pag. 66 – 69

80_0308.1_woonhuis K Breda 2003–2005 uitbreiding woonhuis home extension gerealiseerd realized

253

81_0308.2_woonhuis He Breda 2003–2005 uitbreiding woonhuis home extension gerealiseerd realized

82_0310.1_Markendaalseweg Breda 2003 35 appartementen 35 apartments studie study

Werkenlijst List of works

83_0312.1_Halstraat Breda 2003–2008 winkelruimte 200m² en 3 appartementen 200m² shop and 3 apartments gerealiseerd realized

84_0401.1_Laan van Mertersem Breda 2004 stedenbouwkundig plan 0,6ha 0.6ha urban development plan studie study

87_0403.2_voetbalvereniging Jeka Breda 2004–2008 clubaccommodatie 1770m² 1770m² football club accommodation gerealiseerd realized

88_0407.2_Pastoor Pottersplein Breda 2004 28 appartementen 28 apartments studie study

85_0402.1_TuinzigtlaanEttense Baan-Haagweg Breda 2004 stedenbouwkundig plan 4,3ha 4.3ha urban development plan ontwerp design

86_0403.1_HaagwegPosthoornstraat Breda 2004 17 appartementen 17 apartments ontwerp design

83 pag. 81 – 90

87 pag. 91 – 108

89_0501.1_Dr. Struyckenstraat Breda 2005–2013 97 appartementen 97 apartments gerealiseerd realized

90_0408.1_Brieltjenspolder Made 2004–2005 bedrijfsgebouw 2200m² 2200m² commercial building ontwerp design

93_0411.1_Mira Veldhoven 2004–2006 43 appartementen en winkelcentrum 4200m² 43 apartments and 4200m² shopping centre ontwerp design

91_0410.1_Markt Prinsenbeek 2004 8 appartementen en centrumvoorzieningen 350m² 8 apartments and 350m² various facilities ontwerp design

94_0501.4_Oude Vest Breda 2005 herontwikkeling voormalig kpn gebouw redevelopment former telecom building studie study

97_0502.3_Schorsmolenstraat Breda 2005 65 appartementen 65 apartments studie study 98

101

101_0504.1_Lunetstraat Breda 2005–2010 renovatie winkelcentrum 7500m² en 200 appartementen 7500m² shopping centre renovation and 200 apartments ontwerp design

104_0506.2_Wildertsedijk Zundert 2005–2010 16 appartementen en 23 grondgebonden woningen 16 apartments and 23 dwellings ontwerp design

105_0507.1_Menno van Coehornstraat Breda 2005 12 grondgebonden woningen 12 dwellings ontwerp design

92_0410.4_Euretco Houten 2004–2005 uitbreiding expocentrum en kantoren 21.500m² 21,500m² expocentre extension and offices studie study

96_0502.2_Rijksweg A27 Breda 2005–2011 voetgangers- en fietsbrug over rijksweg A27 met geluidkering pedestrian and bicycle bridge A27 motorway ontwerp design

95_0502.1_Geeren Noord Breda 2005 verbouwing en uitbreiding schoolcomplex school renovation and extension prijsvraag competition

98_0502.4_TU Delft Delft 2005 400 studentenwoningen campus TU Delft 400 student dwellings Delft Universtity of Technology prijsvraag 3e prijs competition 3rd prize

102 pag. 109 – 118

106_0508.2_Leistraat Breda 2005 14 appartementen 14 apartments ontwerp design

254

99_0503.1_Markendaalseweg Breda 2005 herontwikkeling kantoor kadaster tot appartementen en commerciële ruimten conversion of office space into apartments and commercial units studie study

100_0503.2_Adriaan Klaasenstraat Breda 2005 bedrijfsruimte en kantoren 1500m² commercial building ontwerp design

102_0504.2_Thomas van Aquinostraat Tilburg 2005–2008 12 begeleid wonen appartementen op de Tongelose Hoeve 12 assisted-living apartments gerealiseerd realized

103_0506.1_Lunetstraat Breda 2005–2007 Reclamemast advertising mast gerealiseerd realized

107_0508.3_Sint Jacobstraat Galder 4 grondgebonden woningen 4 dwellings studie study

108_0508.4_woonhuis L Prinsenbeek 2005–2007 uitbreiding woonhuis home extension gerealiseerd realized

Werkenlijst List of works

109_0508.5_Steenstraat Moerdijk 2005–2006 22 grondgebonden woningen 22 dwellings ontwerp design

110_0509.1_woonhuis MvdD Hoeven 2005–2007 nieuwbouw woonhuis residence gerealiseerd realized

110 pag. 119 –136

112_0509.5_De Groene Wig Etten-Leur 2005–2007 stedenbouwkundig plan voor sportcomplex 3,0ha 3.0ha urban development plan ontwerp design 113

116 pag. 137 – 162

118_0602.2_Gertrudisoord Prinsenbeek 2006–2015 18 grondgebonden woningen en 49 appartementen 18 dwellings and 49 apartments ontwerp design

116_0601.1_Campus Easystreet Breda 2006–2012 246 appartementen en 120 studentenwoningen 246 apartments and 120 student housing gerealiseerd realized

119_0602.3_Zilverhof Prinsenbeek 2006 24 appartementen 24 apartments ontwerp design

111_0509.2_DoornboslaanCopernicusstraat Breda 2005–2006 stedenbouwkundig plan 2,5ha 2.5ha urban development plan gerealiseerd realized 111

113_0510.1_Kop van de Noordstraat Terneuzen 2005–2010 herontwikkeling stadsentree appartementen en winkelcentrum city gate redevelopment, apartments and shopping centre ontwerp design

114_0510.2_Voorstraat Willemstad 2005 20 grondgebonden woningen 20 dwellings studie study

115_0511.1_Hoge Ham Dongen 2005–2006 13 grondgebonden woningen en 18 appartementen 13 dwellings and 18 apartments ontwerp design

117_0601.2_provincie Utrecht Utrecht 2006 starterswoningen starter dwellings prijsvraag 2e prijs competition 2nd prize 117

118

120_0602.4_Kerkstraat Sprang Capelle 2006–2007 geluidswal noise barrier ontwerp design

121_0602.5_woonhuis B Breda 2006 uitbreiding woonhuis home extension ontwerp design 122 pag. 163 – 183, 188

122_0509.3_DoornboslaanCopernicusstraat Breda 2005–2012 275 appartementen en parkeergarages 8000m² 275 apartments and 8000m² car parking gerealiseerd realized

123_0603.1_Sint Jansstraat Sprundel 2006–2010 stedenbouwkundig plan 2,3ha 2.3ha urban development plan ontwerp design

124_0603.2_Dorpsstraat Woensdrecht 2006 24 starterswoningen 24 starter dwellings prijsvraag competition

125_0604.1_ Markendaalseweg Breda 2006–2011 rioolgemaal sewage pumping station gerealiseerd realized 125 pag. 70 – 80

126_0604.2_Romantica Zundert 2006 stedenbouwkundig plan urban development plan studie study 127 pag. 184 – 187

127_0608.1_DoornboslaanNieuwe Kadijk Breda 2006–2008 huisvesting GGD West-Brabant West Brabant Health Services offices gerealiseerd realized

128_0608.2_Haagdijk Breda 2006–2011 42 appartementen in voormalige muziekschool 42 apartments in former music school prijsvraag 1e prijs competition 1st prize gerealiseerd realized 128

129_0608.3_Markoevers Breda 2006–2007 stedenbouwkundig plan 88ha 88ha urban development plan studie study 129

130_0609.1_Heuvelpark Dongen 2006 stedenbouwkundig plan urban development plan studie study 130

255

131_0610.1_Mozartlaan Breda 2006 uitbreiding Kamer van Koophandel West Brabant extension West Brabant Chamber of Commerce studie study

Werkenlijst List of works

132_0610.2_landgoed Zuiderbosch Den Bosch 2006 stedenbouwkundig plan urban development plan studie study

133_0610.3_Stoofdijk Dinteloord 2006–2007 4 grondgebonden woningen, 39 appartementen en ontmoetingsruimte 225m² 4 dwellings, 39 apartments and various facilities 225m² ontwerp design

134_0610.4_Spoorstraat Breda stedenbouwkundig plan 1,4ha 1.4ha urban development plan gerealiseerd realized

135_0611.1_Vrachelen Oosterhout 2006 beeldkwaliteit plan visual quality plan prijsvraag competition

134

136_0701.1_woonhuis H Bavel 2007–2009 nieuwbouw woonhuis residence gerealiseerd realized

137_0701.2_Lange Brugstraat Etten Leur 2007 stedenbouwkundig plan 1,3ha 1.3ha urban development plan studie study

138_0701.3_Lage Banken Etten Leur 2007 stedenbouwkundig plan 6,4ha 6.4ha urban development plan studie study

139_0702.1_woonhuis V Breda 2007 nieuwbouw woonhuis residence studie study

140_0702.1_ DoornboslaanNieuwe Kadijk Breda 2007–2008 interieur kantoor GGD West-Brabant West Brabant Health Services office interior gerealiseerd realized

141_0702.3_Industrieweg Zundert 2007 stedenbouwkundig plan 0,3ha 0.3ha urban development plan studie study

142_0702.4_De Wissel Zundert 2007 stedenbouwkundig plan 0,25ha 0.25ha urban development plan studie study

143_0703.1_Markt Zundert 2007 stedenbouwkundig plan 0,2ha 0.2ha urban development plan studie study

144_0703.2_De IJpelaar Breda 2007–2015 165 appartementen en zorgcentrum 8800m² 165 apartments and 8800m² care centre fase 1 en 2 phase 1 and 2: gerealiseerd realized fase 3 phase 3: ontwerp design

145_0703.3_Liebau en Wenneker Roosendaal 2007 stedenbouwkundig plan 1,1ha 1.1ha urban development plan studie study

146

146_0703.4_Posthumalaan Rotterdam 2007 stedenbouwkundig plan 3,5ha 3.5ha urban development plan studie study

147_0704.1_Groene Wig Etten Leur 2007–2008 stedenbouwkundig plan 2,8ha 2.8ha urban development plan ontwerp design

148_0705.1_De Vliert Dorst 2007 stedenbouwkundig plan 7,5ha 7.5ha urban development plan studie study

149_0706.2_pastorie Sprundel 2007 verbouwing voormalige pastorie renovation former presbytery studie study

150_0701.1_Ulvenhoutselaan Breda 2007 verbouwing en uitbreiding monumentale villa renovation and extension heritage residence ontwerp design

151_0708.3_Tuinzigtlaan Breda 2007 verbouwing en uitbreiding schoolgebouw renovation and extension school building studie study

152_0708.5_Baronesgarage Breda 2007–2009 uitbreiding kantoren en vernieuwen gevel extension office expansion and facade renovation ontwerp design

153_0710.1_Bosschenhoofdsestraat Bosschenhoofd 2007 stedenbouwkundig plan 1,6ha 1.6ha urban development plan studie study

154_0711.1_Hof van Holland Made 2007 stedenbouwkundig plan 0,2ha 0.2ha urban development plan studie study

155_0711.2_Ginnekenstraat Breda 2007 stedenbouwkundig plan 0,15ha 0.15ha urban development plan studie study

156_0711.3_woonhuis Ho Breda 2007 vrijstaande woning residence studie study

157_0711.5_ Groene Wig Etten Leur 2007–2008 stedenbouwkundig plan sportpark 2,8ha 2.8ha urban development plan sports facilities ontwerp design

158_0802.2_Electron Breda 2008 interne verbouwing kunstcluster renovation art district studie study

136 pag. 189 – 206

140

144 pag. 207 – 216

157

159_0803.1_Heusdenhoutseweg Breda 2008–2012 renovatie en uitbreiding 144 appartementen renovation and extension 144 apartments gerealiseerd realized

159

Werkenlijst List of works

160_0805.1_Oude Bredaseweg Breda 2008–2009 stedenbouwkundig plan 1,0ha 1.0ha urban development plan studie study

161_0806.1_De Blokken Terneuzen 2008 24 appartementen 24 apartments ontwerp design

162_0808.1_woonhuis G Breda 2008–2011 uitbreiding en renovatie vrijstaande woning extension and renovation residence gerealiseerd realized

163_0810.1_woonhuis E Reinprechtspolla Zwitserland 2008 verbouwing vrijstaande woning home renovation ontwerp design

162

164_0811.1_Liesboslaan Breda 2008 verbouwing voormalig klooster renovation former monastery studie study

166

167_0905.2_Eikendonk Waalwijk 2009–2011 stedenbouwkundig plan 3,4ha 3.4ha urban development plan ontwerp design

168_0906.3_woonhuis He Teteringen 2009–2011 verbouwing vrijstaande woning home renovation gerealiseerd realized

169_0910.1_Hoeveneind Teteringen 2009 stedenbouwkundig plan 0,7ha 0.7ha urban development plan studie study

170_0910.3_voetbal vereniging Jeka Breda 2009–2012 uitbreiding clubaccommodatie rkvv Jeka extension football club accommodation of rkvv Jeka gerealiseerd realized

172_0910.4_Doornbos II Breda 2009 stedenbouwkundig plan deelgebied 2 0,5ha 0.5ha urban development plan 2 ontwerp design

173_0910.5_Cosunpark Breda 2010 kantoorgebouw 4500m² 4500m² office building studie study

174_1003.1_Liesboslaan Breda 2010 stedenbouwkundig plan 7,4ha 7.4ha urban development plan studie study

175_1003.2_Liniekwartier Breda 2010 stedenbouwkundig plan 1,3ha 1.3ha urban development plan prijsvraag competition

176_1006.1_Stadionkwartier Breda 2010–2012 18.000m² kantoren 18,000m² offices ontwerp design

177_1006.2_Stadionkwartier Breda 2010–2011 supporters brug stadion NAC Breda supporters’ bridge NAC football stadium Breda ontwerp design

178_1006.3_Doornbos III Breda 2009 stedenbouwkundig plan deelgebied 3 0,3ha 0.3ha urban development plan ontwerp design

165 pag. 217 – 234

167

171_0910.4_Doornbos I Breda 2009–2010 stedenbouwkundig plan deelgebied 1 0,7ha 0.7ha urban development plan 1 ontwerp design

166_0902.1_locatie Doornbos Breda 2009–2011 stedenbouwkundig plan 3,6ha 3.6ha urban development plan ontwerp design

165_0901.1_Stadionkwartier Breda 2009–2013 16.000m² winkelcentrum en 2500m² kantoren 16,000m² shopping centre and 2500m² of office space gerealiseerd realized

176

179_1006.4_Axelsedam Terneuzen 2010–2012 24 appartementen, commerciële ruimten en parkeren 24 apartments commercial spaces and car parking ontwerp design

179

180_1007.1_Kronenburgwerf Breda 2010–2012 huisartsenpraktijk 400m² 400m² medical centre gerealiseerd realized

182_1010.4_Liesboslaan Breda 2010–2013 stedenbouwkundig plan 4,8ha 4.8ha urban development plan gerealiseerd realized

181_1010.3_Interbrew Breda 2010 stedenbouwkundig plan 3,5ha 3.5ha urban development plan studie study

182

183_1012.1_Lunetstraat Breda 2010–2011 300 appartementen 300 apartments ontwerp design

184_1102.1_Liesboslaan Breda 2011–2012 zorgcentrum 14.000m² 14,000m² care centre ontwerp design

185_1103.1_Stadionkwartier Breda 2011–2012 8500m² retail 8500m² shopping centre ontwerp design

186_1106.1_Huize Liesbosch Breda 2011–2013 24 PG-wooneenheden 24 assisted-living apartments gerealiseerd realized 186

257

Werkenlijst List of works

187_1106.2_Moerkensheide De Pinte, Belgie 2011 sportcomplex 1,6ha terrein en 1750m² gebouw sports complex: 1.6ha grounds, 1750m² building prijsvraag competition

188_1106.3_Rozenwijk Turnhout, Belgie 2011 30 appartementen 30 apartments prijsvraag competition

192_1108.3_Tyco Breda 2011 uitbreiding en verbouwing bedrijfsgebouw en kantoren extension and renovation factory and offices studie study

193_1110.2_Willem Alexanderplein Teteringen 2011–2012 zorgcluster 32 PG-plaatsen, zorginfrastructuur 600m² en 30 appartementen 32 assistedliving apartments, 600m² care facilities and 30 apartments studie study

189_1107.1_Driesprong Breda 2011 24 woningen 24 dwellings prijsvraag competition

190_1107.2_scholen voor morgen 15 Merksem, Belgie 2011 schoolcomplex 4500m² 4500m² school building prijsvraag competition

191_1108.2_scholen voor morgen 06 Merksem, Belgie 2011 schoolcomplex 3360m² 3360m² school building prijsvraag competition

194_1110.1_Schoots + Van Duyse Antwerpen, Belgie 2011–2012 kunstgalerie art gallery gerealiseerd realized

195_1111.1_Huize Liesbosch Breda 2011–2014 renovatie kloostergebouw en nieuwbouw 11 appartementen renovation former monastery and 11 new-build apartments ontwerp design

199_1205.2_ Lucia Haga Breda 2012–2016 10 appartementen 10 apartments ontwerp design

200_1206.2_Baliendijk Breda 2012–2016 zorgcluster 32 PG-plaatsen, 600m² zorginfra en 125 appartementen 32 assisted-living apartments, 600m² care facilities and 125 apartments ontwerp design

194 pag. 235 – 244

196_1111.2_Holland Packing Breda 2011–2012 uitbreiding fabriek extension factory ontwerp design

197_1202.1_ Bisschop de Vetplein Gilze 2012 tuinpaviljoen pavilion studie study

198_1205.1_Lucia Haga Breda 2012–2015 40 appartementen 40 apartments ontwerp design

In samenwerking met In collaboration with: 19, 44 Rothuizen architecten en stedenbouwkundigen, Breda 41 Juurlink + Geluk, stedenbouw en landschap, Rotterdam 57, 59, 73, 74, 75, 93, 98, 117, 128, 129, 130, 132, 134, 135, 165, 176, 177, 185 Grosfeld van der Velde Architecten, Breda 165, 176, 177, 185 eijkingdelouwere, Londen 188, 190, 191 Dieter de Vos Architecten, Antwerpen

258

259

Colophon credits

Dankwoord Thanks

Auteur Author Hans Ibelings

Fotografie Photography René de Wit

de samenwerkende adviseurs, de collega architecten en onze medewerkers.

Vertaling Translation Robyn de Jong-Dalziel

Wij danken fotograaf René de Wit en auteur Hans Ibelings voor hun inzet

Ontwerp Design Projectsandbooks: Lambert Hendriks (†) & YURR

en bijzondere bijdragen. Speciale dank gaat uit naar Yurrian Rozenberg die

Beeldbewerking Image editing Pixelink: Felix Bisschoff

met toewijding en zorg het ontwerp van deze publicatie na het plotselinge

Projectondersteuning Project support Lily Verhulst, Michel Bruijs,

overlijden van Lambert Hendriks heeft afgerond.

Jelle Havermans, Rawien Akloe, Lode Havermans, Abe Hielkema

(havermans : hielkema)

dedication and support. We thank photographer René de Wit and author

Druk Printing Die Keure, Brugge (B)

Hans Ibelings for their efforts and outstanding contributions. Special thanks

Papier Paper 135 g/m² Heaven 42, 120, 140 & 190 g/m² Edixion

to Yurrian Rozenberg who completed the design of this publication with

Lettertype Typeface FF Netto by Daniel Utz

dedication and care after the sudden death of Lambert Hendriks.

260

Met dank voor de inzet en het vertrouwen van onze opdrachtgevers,

With thanks to our clients, advisers, fellow-architects and staff for their

261

Lambert Hendriks 08 november 1959 â€“ 26 januari 2011

263

Yurr ~ Grafisch Ontwerp

Published on Feb 11, 2014

havermans : hielkema architecten 1994 – 2014

The centripetal approach by Lode Havermans & Abe Hielkema. Introduction: Hans Ibelings. Photography: René de Wit. Design: yurr.

havermans : hielkema architecten 1994 – 2014

Published on Feb 11, 2014

The centripetal approach by Lode Havermans & Abe Hielkema. Introduction: Hans Ibelings. Photography: René de Wit. Design: yurr.

yurr_grafischontwerp

Go explore