gerçek şahsiyetlerin yapmasını önlemek ya da aynı hatayı yapan kişiyi isim
âdeta atasözlerine benzerler.” demektedir (Çobanoğlu, 2012: 148). Bu bağlamda
vermeden uyarmaktır. Böylece uyaranın karşılaşabileceği sert tepki de ortadan
“Yörük fıkraları”5 adıyla anılan kendilerine özgü çok sayıda fıkra bulunan
kalkacak tartışma ve daha da ötesi kavga ortamı oluşmadan yanlış yapan kişi
Yörüklerin eleştirel düşünceye sahip yaratıcı insanlar olduğu açıkça görülmektedir.
uyarılmaktadır.
Yörük fıkralarında Yörükler bazen kendilerini eleştirmekte ve eleştiriye konu olan
2- Fıkralar yeni tanışan insanların sohbet ortamlarının gelişmesini sağlar.
unsuru hayatlarından çıkarıp ideale ulaşmanın önünü açmaktadırlar. Fıkra tanımlarında fıkraların genellikle nesir türler olduğu vurgulanırken
Birbirine tanımayan insanlar fıkralar sayesinde kendileriyle ilgili yaşam görüşü,
karakteristik bir özellik olarak Yörük fıkralarında manzum ifadelere de
3- Birbirlerini tanıyan insanlar yine fıkralar sayesinde daha çok
rastlanmakta ve çoğu zaman da fıkranın mizah unsuru bu manzum bölümlerde
kaynaşmaya başlamakta ve zamanla tabu bağlamında düşünülen pek çok gündelik
ortaya çıkmaktadır. Bu durum Yörüklerin Karacaoğlan ve Dadaloğlu gibi âşıkların
mesele de fıkralar üzerinden rahatça konuşulabilir hâle gelmektedir.
torunları olmalarıyla ilgilidir (Abalı, 2016: 117-118).
4- Fıkraların bir diğer fonksiyonu da benzetme sanatının imkânlarını üst
Fıkra türü halk anlatılarının hacmen en kısa örneklerinden biri olmakla
düzeyde kullanabilmelerinden kaynaklanan siyaset ve siyasetçi aracı oluşlarıdır.
birlikte daha önce de değinildiği üzere anlatıldığı birey ve toplum üzerinde çokça
Bu durum siyasetçi tarafından kendi lehine kullanılabildiği gibi muhalifleri
fonksiyonu bulunmaktadır. Bu yönüyle fıkralar halkın pratik zekâsının sözcüklere
tarafından da aleyhinde kullanılabilmektedir (Çobanoğlu, 2012: 146-148).
bürünmüş hâlidir. Güldürürken düşündürmek gibi zor bir tarafları da vardır. Fıkra
Nebi Özdemir genelde fıkralar özelde ise Nasreddin Hoca üzerinde yaptığı
ve zekâ ilişkisi Yörük fıkralarında daha da bir öne çıkmıştır. Çünkü Yörük herkesten
tespitlerde kültürel yaratıcılığın türler, unsurlar, gelenekler ve yaratıcılar
çok zeki olmak zorundadır. Onlarca hatta bazen yüzlerce kilometre yolu tek bir
arasındaki etkileşimlerin sonucunda ortaya çıktığını vurgularken bu etkileşimler
yön levhası olmadan bulmak, tek göz bir çadıra bir milletin binlerce yıllık
esnasında yeni türlerin, geleneklerin, ürünlerin ve aktörlerin ortaya çıktığını
tecrübesini sığdırmak zeki olmayanın başarabileceği bir durum değildir. Yani
belirtir. Özdemir bu durumu “Yaratıcı kültürel etkileşim yaklaşımı” olarak
yazıda-yabanda yaşamak sıradan bir zekânın altından kalkabileceği bir hadise
adlandırmayı teklif eder. Ona göre Nasreddin Hoca’nın eşeğine ters binmesi
değildir. Zekâ kavramı sadece gündelik yaşam faaliyetleriyle sınırlı değildir.
“dünyayı farklı yerlerden yorumlamanın, yaşamı tersinden okumanın, eleştirel
Sanatsal faaliyetleri gerçekleştirmek için de zeki olmak gerekir. Edebiyat bir sanat
bakışın” sembolüdür. Mizahın eleştirel ve yaratıcı düşüncenin ortaya çıkması ve
olduğuna göre onun mahsulleri de sanatsal özellikler taşırlar. Özellikle yıllarca
gelişmesi için gereken uygun hoşgörülü ortamın oluşmasını sağladığını belirten
ötelenip hor görülen Anadolu insanının halk anlatıları sanatın belki de tam da
Özdemir mizahın gelişmediği toplumlarda eleştirel düşüncenin ve yaratıcılığın öne
kendisidir. Konservatuar mezunu bir insanın tahsil ettiği sanatı icrası, edebiyat
çıkmadığını dile getirir. Ona göre fıkralar atasözleriyle birlikte aynı zamanda halk
tahsili almış bir insanın yazıp çizmesi ve bazen de anlatması gayet doğaldır, hatta
felsefesi ve eleştirel düşünce kavramlarıyla da yakın ilişki içerisindedir (Özdemir,
olması gerekendir. Çünkü bunlar için yetiştirilmiştir. Önemli ve belki de daha
2010: 29). Özkul Çobanoğlu da fıkraları atasözlerine benzetirken “Fıkralar,
değerli olan gündelik sorunlarla boğuşan insanın yarattıklarıdır.
anlatmak istedikleri fikrin daha iyi ve etkili anlatılmasına hizmet etmeyen her türlü
fazlalıktan arındırılmış bir yapı ve kompozisyon özelliğine sahiptirler. Bu yönleriyle 24
5
Yörük fıkralarının mizah teorileri bağlamında değerlendirilmesi ile ilgili olarak bkz. Abalı, 2016: 113-131.
25
2. Ulusal Yörük Türkmen Çalıştayı
2. Ulusal Yörük Türkmen Çalıştayı
siyasi tercih, değerlere bakış açısı gibi mesajları verebilmektedir.