Kitaplık
/ Yeşim Pütgül / yputgul@hotmail.com
Savaştılar, kondular, göçtüler... İslam öncesi Türk tarihi uzmanı Prof. Dr. Ahmet Taşağıl, tarihle coğrafyayı harmanlandığı kitabında, Sibirya’dan Orta Asya’ya, Çin’in derinliklerinden Hazar Denizi’ne kadar geniş bir coğrafyada Türklerin izini sürüyor. GÖKBÖRÜ’NÜN İZİNDE, AHMET TAŞAĞIL, KRONİK KİTAP, EYLÜL 2017
on yıllarda, bir coğrafyanın ancak insanoğlunun oradaki macerasıyla anlam kazandığını savunan tarihçilerimizin yazdıkları gezi kitapları daha çok yayımlanır oldu. Prof. Dr. Ahmet Taşağıl da aynı düşüncenin savunucularından. İslam öncesi Türk tarihi ve Orta Asya Tarihi alanlarında uzman olan Prof. Taşağıl, 20 yıldır Eski Türklerin adım attığı her yere gitmiş ve araştırmalar yapmış bir bilim adamı. “Bir tarihçi için araştırdığı konuların geçtiği coğrafi alanları gezmek son derece anlamlı ve önemlidir. Böylece ne, neden, nasıl sorularına daha sağlıklı cevaplar verir ve analizler yapar” diyen Taşağıl, bu amaçla Sibirya, Moğolistan, Çin, Türkistan, Kırgızistan, Kazakistan ve Özbekistan’a yolculuk yapmış. Adım adım bu bölgelerdeki Türk varlığının izini süren Taşağıl, Gökbörü’nün İzinde kitabında, yaptığı yolculukları adeta bir seyahatname tadında okuyucuyla paylaşıyor.
S
Sibirya’daki Türk kültürü Kitap, Sibirya ile başlıyor. Taşağıl, “sibir” kelimesinin 5. yüzyılın ikinci yarısı ile 6. yüzyılın ilk yarısında bölgeden çıkarak Kafkaslar’ın kuzeyinde devlet kuran Sabar Türklerinden geldiği yönündeki iddialara değindikten sonra Türk kültürüne ait en eski eserlerin Sibirya’nın Hakasya bölgesindeki müzede toplandığını belirtiyor. Eski Türkçe yazılı anıtların çoğunun burada bulunduğunu belirten Taşağıl, Altay Dağları’nda başta Altay Kiji denilen topluluk olmak üzere Tölengitler, Kazaklar ve Şorlar gibi Türk kökenli toplulukların halen yaşadığını belirtiyor. Kitabın ikinci bölü-
140 ATLAS TARİH - OCAK / ŞUBAT 2017
münde Moğolistan anlatılıyor. İslam öncesine ait en zengin Türk arkeolojik eserlerinin Moğolistan’da bulunduğunu belirten Taşağıl, Mandıl Hayrhan adlı Üç Tepsi Dağı’nın, Tayhır Çuluu Anıtı’nın, Hanüy Vadisi’ndeki Geyikli Taş ile Kerek sur alanının ve Bayan Ölgiy’deki anıtların görülmesi gerektiğini belirtiyor. Cengiz Han ve Moğolların ortaya çıkışına ilişkin ayrıntıları da okurlarla paylaşan Taşağıl, “Moğolistan’da Türk yazıtları denildiğinde akla Kül Tekin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtları gelse de bölgede irili ufaklı çok sayıda yazıt bulunuyor” diyor.
İç Moğolistan ve Çin Seddi “Kuzey ve Orta Çin” başlığı altında anlatılan üçüncü bölümse, neredeyse bağımsız Dış Moğolistan kadar bir alana sahip olan; Çinlilerin “Neymıngu” adını verdikleri İç Moğolistan’la başlıyor. İç Moğolistan’ın İS 10. yüzyıla kadar Türk kökenli halkların yurdu olduğunu belirten Taşağıl, bölgedeki Çin Seddi’nin Türkler, Moğollar ve Mançuları önlemek amacıyla ya-
pıldığını; tarihi eser olarak çok büyük değeri olmasına karşın savunma anlamında pek işlevi olmadığını belirtiyor. Doğu Türkistan’ın Hun İmparatorluğu zamanında Türk egemenliğine girdiğini belirten Taşağıl, bu bölümde yazın 43 kışın ise eksi 32 dereceyi bulan bir ısı farkı yaşanan Kumul şehrinin, içinde İÖ 4 bin yılına uzanan mumyalar bulunan Urumçi Müzesi’nin, Kaşgarlı Mahmud ve Satuk Buğra Han türbelerinin görülmesini öneriyor. Kitabın beşinci bölümü olan Kırgızistan, Bişkek’le başlıyor. Nevaket, Suyab, Burana ve Narın ziyaretlerinin ardından Göktürkler döneminden kalma çok sayıda kurgan, heykel ve balbal bulunan Taşrabat; Karahanlı Devleti’ne başkentlik yapmış Özkent şehrini anlatılıyor, ardından Isık Göl’e geliyor sıra. Taşağıl’a göre bu bölge, doğu Türklüğü ile batı Türklüğünün kaynaşma yeri olması nedeniyle çok önemli.
Oğuzların yurdu Kazakistan Altıncı bölümde “Oğuzların Yurdu” olarak anılan Kazakistan, yedinci bölümde ise Türk dünyasının Türkiye’den sonra en kalabalık devleti olan ve eski Turan diyarı olarak anılan Özbekistan anlatılıyor. Fergana bölgesinin Karluk kökenli Türkler, Taşkent ve Semerkand gibi orta bölgenin Kıpçak kökenli Türkler, Harezm bölgesinin ise Oğuz kökenli Türklerden oluştuğunu belirten Taşağıl, okurların eksikliğini hissetmemesi için henüz gitmediği Türkmenistan ve Afganistan’a da kısa da olsa yer vermiş kitabında. Gezilen bölgelerdeki Türk varlıklarının fotoğraflarına da yer verilen kitabın arka kısmına konulan harita, okuyucunun Taşağıl’ın gezilerini bire bir takip etmesini sağlıyor.