ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εσωτερικό Αρχιπέλαγος Ιονίου
4
ΜΕΓΑΝΗΣΙ
6
Η ιστορία του νησιού
9
Ο γερο-Δήμος
13
Οι άνθρωποι και τα χωριά
15
Βαθύ
19
Κατωμέρι
22
Σπαρτοχώρι
24
Διαδρομή 1: Κατωμέρι - Βαθύ (από την παραλία)
27
Διαδρομή 2: Σπήλια - Άγιος Ιωάννης - Σπαρτοχώρι
29
Παραλίες
31
Περιπατητικές διαδρομές
37
Τοπική κουζίνα
40
Χρήσιμες πληροφορίες
43
ΚΑΛΑΜΟΣ
44
Η ιστορία του νησιού
47
Η Γκόλφω
49
Οι άνθρωποι και τα χωριά
51
Κάλαμος
53
Επισκοπή
57
Κεφάλι
57
Διαδρομή 1: Κάλαμος - Κάστρο - Επισκοπή
59
Διαδρομή 2: Κάλαμος - Κεφάλι
65
Παραλίες
67
Χρήσιμες πληροφορίες
71
ΚΑΣΤΟΣ
72
Η ιστορία του νησιού
75
Οι άνθρωποι και το χωριό
76
Περίπατοι
79
Παραλίες
80
Χρήσιμες πληροφορίες
85
ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΜΕ ΣΚΑΦΟΣ
87
Η Λευκάδα και οι γύρω περιοχές
88
Προσεγγίζοντας με σκάφος τη διώρυγα της Λευκάδας από το Βορρά
91
Το λιμάνι και η μαρίνα της Λευκάδας
92
Καρνάγιο και μαρίνα
94
Η πόλη της Λευκάδας
97
Άλλα αξιόλογα λιμάνια της Λευκάδας
100
Αν έχετε παραπάνω χρόνο και ο καιρός το επιτρέπει
104
Ξεκινώντας την κρουαζιέρα από τη Λευκάδα
106
Ναυτιλιακοί κίνδυνοι
107
Τα νησιά της Λευκάδας - Μεγανήσι
108
• Σπηλιά
110
• Βαθύ
114
• Αθερινός
116
• Καψάλι, Αμπελάκια, Λίμνη
118
Κάλαμος
120
• Κάλαμος
120
• Κεφάλι (Πόρτο Λεόνε)
124
• Επισκοπή
126
Καστός
128
• Καστός
128
• Σαρακήνικο
130
Τα μικρότερα νησάκια της Λευκάδας
132
• Σκορπιός
134
• Μαδουρή
138
• Αρκούδι
139
• Άτοκος
140
• Φορμίκουλα
141
ΜΕΓΑΝΗΣΙ
4
Εσωτερικό Αρχιπέλαγος Ιονίου θαλάσσια περιοχή Μεγανησίου, Καλάμου, Καστού, Αρκουδίου, Ατόκου και Εχινάδων νήσων Τρία από τα μεγαλύτερα νησιά του Ιονίου Πελάγους η Λευκάδα, η Ιθάκη και η Κεφαλονιά, ορίζουν από δυσμάς, βορρά και ανατολάς ένα σημαντικό αρχιπέλαγος 36 μικρών νησιών, στην πλειονότητά τους ακατοίκητων. Τα νησιά Μεγανήσι, Κάλαμος και Καστός, δηλ. τα τρία μεγαλύτερα του αρχιπελάγους, και ένα μικρό ιδιωτικό, ο Σκορπιός είναι τα μόνα που κατοικούνται και στα οποία ζουν περίπου 1500 άτομα, συνολικά. Η γεωμορφολογία των ακτών αυτών των νησιών δημιουργεί μια ποικιλία οικοτόπων για τη θαλάσσια και χερσαία χλωρίδα και πανίδα. Στα ασφαλή νερά του αρχιπελάγους κατοικούν μονίμως ή έχουν συχνή παρουσία σημαντικοί θαλασσόβιοι θηρευτές οι οποίοι αποτελούν είδη που τοποθετούνται στην κορυφή της τροφικής πυραμίδας και πιστοποιούν την υψηλή βιοποικιλότητα της περιοχής. Τα όρια της περιοχής καθορίζονται από το ακρωτήριο Δουκάτο της Λευκάδας, τα θαλάσσια γεωγραφικά σημεία 38ο 32’ 00’’ Β - 20ο 43’ 25’’ Α, 38ο 28’ 00’’ Β - 20ο 48’ 25’’ Α, 38ο 16’ 75’’Β - 21ο 06’ 00’’ Α, το χερσαίο παράκτιο σημείο 38ο 18’ 00’’ Β - 21ο 09’ 50’’ Α, την ακτή της ηπειρωτικής χώρας, τη νότια είσοδο του στενού της Λευκάδας και την ακτή της. Η περιοχή περιλαμβάνει επίσης το χερσαίο τμήμα του νησιωτικού συμπλέγματος των Εχινάδων και μια παραλιακή χερσαία ζώνη πλάτους 50 m που αφορά τα υπόλοιπα νησιά του αρχιπελάγους. Η πανιδική σπουδαιότητα της περιοχής είναι προφανής. Το θαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής προσφέρει καταφύγιο σε πολλούς και σημαντικούς κορυφαίους θηρευτές, γεγονός που αναδεικνύει το βιολογικό πλούτο της. [...].
ΒΙΟΤΟΠΟΙ NATURA
Arktos Image/Anna Kalaitzi
ΜΕΓΑΝΗΣΙ
5
Οι ακτές της περιοχής παρέχουν ένα πλήθος υποθαλάσσιων και θαλάσσιων σπηλαίων, που αποτελούν τον ιδανικό οικότοπο της φώκιας. Γι’ αυτό το λόγο η περιοχή αυτή αποτελεί μία από τις σημαντικότερες στην Ελλάδα (και γενικότερα στη Μεσόγειο) για το αμεσότερα απειλούμενο με εξαφάνιση θηλαστικό της Ευρώπης, τη φώκια Μonachus monachus. [...] Προστατευόμενα ή οικολογικά σημαντικά είδη που απαντούν στον οικότοπο είναι: η φώκια (Monachus monachus), τα ρινοδέλφινα (Tursiops truncatus), τα κοινά δελφίνια (Delphinus delphis), τα ποσειδώνια λιβάδια (Posidonia oceanica) στους πυθμένες της θάλασσας, το οστρακοειδές πίνα (Pina nobilis), τέσσερα είδη νυχτερίδας των γενών Rhinolophus και Myotis, η χελώνα Testudo hermanni, το φίδι Elaphe lineata quatuor και οι σαύρες Cyrtodactylus kotschyi και Algyroides nigropunctatus. Το θαλάσσιο τμήμα αυτής της περιοχής βρίσκεται γενικά σε καλή κατάσταση από άποψη διατήρησης της φυσικότητάς του. Αυτό δικαιολογεί και την παρουσία των ευαίσθητων κορυφαίων θηρευτών που προαναφέρθηκαν.
Πηγή: Σχέδιο Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης Δήμου Μεγανησίου Μελετητική ομάδα: Α. Μπέτσης – Μ. Κοψιδά - Π.Ταμουρίδης – Π. Μποσινάκου
ΜΕΓΑΝΗΣΙ
6
Π. Μπερέτα B. Beretta
Ακούγεται σαν αστείο ένα νησί με έκταση κάτι λιγότερο από 20 τετραγωνικά χιλιόμετρα να ονομάζεται Μεγανήσι. Όλα όμως είναι σχετικά... Το Μεγανήσι είναι το μεγαλύτερο από τα νησάκια-δορυφόρους της Λευκάδας (το σύμπλεγμα των Τηλεβοΐδων, που περιλαμβάνει και τα νησιά Σκορπιός, Μαδουρή, Θηλιά, Κυθρός κ.ά.). Το σχήμα του είναι πολύ παράξενο. Πλατύ στο βόρειο τμήμα και πολύ στενό από τη μέση και κάτω, σαν ένα κεφάλι με ουρά. Παραδόξως, το τμήμα που μοιάζει με ουρά αποκαλείται από τους ντόπιους... «Κεφάλι». Το Μεγανήσι αποτελείται ουσιαστικά από μια συνεχόμενη λοφοσειρά, τις Ράχες, με ψηλότερη κορυφή στα 301 μ. Τα τρία του χωριά βρίσκονται στο βόρειο τμήμα, κοντά το ένα στο άλλο: το Σπαρτοχώρι, το Κατωμέρι και το Βαθύ. Αυτό είναι το ευνοημένο τμήμα του νησιού, το κατοικημένο, το εύφορο, με τα φυσικά λιμάνια και τις παραλίες. Αντιθέτως το νότιο τμήμα, το Κεφάλι, είναι μια στενή και βραχώδης λωρίδα γης, μήκους περί τα 6 χλμ., άγονη, ακατοίκητη και αφιλόξενη, ιδιαίτερα όταν φυσούν νότιοι άνεμοι. Δεν έχει παραλίες (εκτός από τη παραλία Μπερέτα που είναι απέναντι από τον Κυθρό), έχει όμως αρκετές εντυπωσιακές θαλάσσιες σπηλιές, προσβάσιμες μόνο δια θαλάσσης. Η πιο γνωστή είναι η σπηλιά του Παπανικολή ή του Παπά. Έχει βάθος γύρω στα 30 μέτρα και μια μικρή αμμουδιά στην απόληξή της. Λέγεται ότι όταν οι πειρατές κατέστρεψαν το μοναστήρι του Άη Γιάννη (τέλη 15ου, αρχές 16ου αιώνα), κατέφυγαν στη σπηλιά ένας παπάς με τους μαθητές του, για να γλιτώσουν. Τα περί του υποβρυχίου Παπανικολής, που δήθεν κρυβόταν στη σπηλιά, ανήκουν στη σφαίρα του φανταστικού. Η άλλη ονομαστή σπηλιά της περιοχής είναι η σπηλιά του Γκιοβάνη. Οι σταλαγματιές που κυλούν από τους σταλακτίτες της οροφής της δημιουργούν ένα εντυπωσιακό παιχνίδι ιριδισμών μέσα στη θάλασσα. Τελευταία ακούγονται σενάρια περί τουριστικής αξιοποίησης της περιοχής του Κεφαλιού, πρόσφατα μάλιστα διανοίχθηκε δρόμος. Το Μεγανήσι συνδέεται ακτοπλοϊκώς με το Νυδρί της Λευκάδας με φέρι μποτ, το οποίο το καλοκαίρι εκτελεί τέσσερα δρομολόγια την ημέρα, από Βαθύ και Σπήλια (το πρώτο περί τις 7 το πρωί και το τελευταίο περί τις 11 το βράδυ).
7
ΜΕΓΑΝΗΣΙ
Μεγανήσι
ΜΕΓΑΝΗΣΙ
8
Σπηλιά Παπανικολή
Είναι μια λαϊκή εκδοχή της αρχαίας ιστορίας του νησιού, όπως την αφηγήθηκε ένας Μεγανησιώτης στον καθηγητή της λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτριο Λουκάτο, ο οποίος διεξήγαγε λαογραφική αποστολή στο Μεγανήσι το 1958, καταγράφοντας έθιμα, παραδόσεις, τραγούδια και παραμύθια. Ο καθηγητής παρατηρεί ότι οι κάτοικοι του νησιού μιλούν με υπερηφάνεια για τους αρχαίους βασιλείς και τους απεικονίζουν στις σφραγίδες των κοινοτήτων τους. Το Μεγανήσι λοιπόν ταυτίζεται με την αρχαία Τάφο –το όνομα ίσως να οφείλεται στο σχήμα του νησιού (μοιάζει και με ταυ), ίσως να οφείλεται στο μυθικό βασιλιά Τάφιο, γιο της Ιπποθόης και του Ποσειδώνα. Ο Όμηρος αναφέρει ότι στους Τάφιους βασίλευε ο Αγχίαλος, φίλος του Οδυσσέα, και κατόπιν ο γιος του Μέντης, με τη μορφή του οποίου παρουσιάστηκε η Αθηνά στον Τηλέμαχο. Οι Τάφιοι ήταν διάσημοι ναυτικοί, έμποροι, αλλά και πειρατές. Στον Τρωικό Πόλεμο πήραν μέρος με 40 πλοία, αριθμό πρωτοφανή για ένα τόσο μικρό νησί. Θεωρούνται μάλιστα εποικιστές του σημερινού διάσημου θέρετρου της Ιταλίας Κάπρι (Καπρία). Ίχνη της πόλης των Ταφίων έχουν βρεθεί στους λόφους πάνω από το Βαθύ. Στη θέση Αναπαυτήρια, όπου σήμερα βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου και το νεκροταφείο του Βαθιού, ανακαλύφθηκαν υπολείμματα αρχαίας νεκρόπολης. Στο λιμάνι του Βαθιού, μέχρι τη δεκαετία του 1950, υπήρχαν δύο αρχαίοι λιμενοβραχίονες από τεράστιες πέτρες, οι οποίοι τσιμεντώθηκαν για να κατασκευαστούν καινούριοι μώλοι. Εκεί προφανώς βρισκόταν το λιμάνι των Ταφίων. Ήδη πριν από τον 7ο π.Χ. αιώνα η Τάφος είχε πάψει να είναι ανεξάρτητο βασίλειο. Πλέον η ιστορία της ταυτίζεται με της Λευκάδας. Στο Μεσαίωνα το νησί ήταν ορμητήριο πειρατών, οι οποίοι κρύβονταν στους πολυπληθείς όρμους κι έστηναν ενέδρες στα διερχόμενα πλοία. Η θαλάσσια περιοχή της Λευκάδας και των νησιών της λεγόταν «Η κοιλάδα των πειρατών». Ο Φλωρεντινός μοναχός και περιηγητής Μπουοντελμόντι, αναφέρει το 1415: «Τελικά, στα ανατολικά (της Λευκάδας) εμφανίζονται μερικά ακαλλιέργητα νησιά που κάποτε κατοικούνταν από Αδελφούς, μα που σαν αποτέλεσμα πειρατικών
ΜΕΓΑΝΗΣΙ
«Ετότε καιρού επολεμούσανε οι ανθρώποι από χωριό σε χωριό. Κάθε μέρος είχε το βασιλιά του. Ήταν ένας βασιλιάς που τον ελέγανε Μέντε. Αυτός ο Μέντες ενικήθηκε κ’ έδωκε της φυγής κ’ ήρθε εδώ και κατέληξε και κρύφτηκε στο δάσος –τώρα δεν είναι. Τον αποκλείσανε δια θαλάσσης, έσωσε τα τροφίματά του και δε μπορούσε να ζήσει και πέθανε με τους αυλάτορές του κ’ είπανε τότε το νησί Τάφος. Και τους έθαψαν στ’ Αναπαυτήρια, όπου εβρήκαμε τα κόκκαλά τους».
9
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ
Η ιστορία του νησιού