De Wereld van Wolvenburg verslag van een architectuur-avontuur

I

I

een uitgave van de Werkgroep Veíraaiing

B

reedstraatbu urt

@Werkgroep Verfraaiïng Breedstraatbuurt ISBN 90-801096-2-2, apÍil 199s

-'{'''r,

Li:r,-i ,,jii_

DE WERELD VAN WOTVENBURG verslag van een architectuur-avontuur

^J1

ilnn

uitgave van de Werkgroep Verfraai誰ng Breedstraatbuurt

r.g

INHOUD Het bolweÍk wolvenburg

Voorwoord Een BuuÍtinitiatief Perspectief van de bewoners van plan tot voorbereiding De Workshop Persoonlilke beleving Het huis van bewaring Aspecten van stedebouw De expeditie &aat van wal Aan het werk Het Laatste Bolwerk weefsel tekker Vrij QuatÍo Stagioni Lupus

Wdf Perla Het oordeel van de jury Andere ldeeèn PieleÍ van der Ree Rob van Dam Een vleugje toekomst Verantwoord ing

een stLrkje geschiedenis vdn

UIpchl_lll

Verfraaiïn&_

de Werkgroep wat ons vooí open staat

1

3

4 7

9 van ,an Jansen door Has Seulijn door Laurens-Jan ten Kate naar het Huis van BewaÍin ontwerpteams en plannen

11

I5

g-2 __2

19 3 3

25

37 45 49 55 64 67 68 72 77 79

-:-.,,**.1

:#iriëà

l

t:

1

I

(

I

^§"\€

I

a

I I

\1 ri

\\ \ \'l

)À

tu i§

b\

t

h

E

I d

!e

.th

b f

ffiffiffiffiÀ

a

HISTORIE VAN WOLVENBURG Dit sak uas onderdeel aan het ídom.atíepakket dan de deelnemers 0e vesring

Ul re( h I is

ooir uirgel onden door de Romehen. €rn

terdedlgbare oremteekd-t" op het puntie wn een heulelrug

mooi paiseod in een r€ekr forten ais bescheÍming tegen &(leite

inboorlinsn

Van de

ouóte constructie

n de drassige Riird€ta-

een la.liisade ziin geweest

is njet veel

zrls

terugge\oÍden; het zal

de forten

lrn hnd\eÍhuizes in

Nood Ameril(a. Um zich re seren tepen al te ulóundige gezinshereniging van

gasuöeilende Fra*en, expa$iedÍifiige Friezen en ronÈuchtige Noormannen z$n er

un liercrlede beoe

lerdediging;wed<en nodig In de loop r2n de KIe en

XIle

eeuw wordt om de hele

binneÍstxd een buitengrÀÍt g€graien, de tegenqoordige singslr. Op de aaden vedrogrng die door het uitgrartrt ontitaai bouwt men rechte muren en hoge arltorcns. Er heel§I

&n in de stad een smÍ

Romeins regent, een gehar'

rBstc kerkrcÍst, die zijn gewilde rok pas aantrek wor de plerhtige bevienr king binner zlin anbtsgebouw: de bischop

\zn de Domkerk

!m de Miidel€euwen rodt de eclte lorst Karelv baai in de 5ud Hij L niet re\,reden over de rrded{ings . *erken oant in die tijd i,s cnk de t«hnologie rm aanrzlsvapens Bink verbeterd. In plaats r,zn srenen kogels hrdt men ziin Aao het eind

ln

geiciut met buskruit ge\'ulde ízeJen hoge

vedediginsbfir

ball€n, tr?aÍm€e iuist

in de muur opgenomen. VeÍraf 1470 functio

neerde de toren als gewngenis.

wJtorens vaxrefÈlijk in puin pan. Ook rÉlt enan zoh

toren niet te schieten langs de sta&muuÍ, waar juiÍ de liiand

zici zl

Tídens de RcfoÍmatie blilft UÍecht ee,ï trouw aim de Spaanse

gmag plcegt op te houden.

Daarom verbagt men de hogc toÍens en bouwt er

§rt

legere bï,

koning rnaar temlotte erkent men de pdfls

un

Oranie

s'ctr

als

§tadhouder.

die dil(wijls diercnameÍr k!'gen.

Nu worlt de stadsverd«liging uitgóÍeid met arnien

brlwrken. wznt seeÍ

vanaf de vltterrcuwenpoon hrd ie eest de toren De Hond ongeveer tegenover de Molenstm2t; dan de toren

hógte lEn

IÈ volf ter

de huklige ge!9ngeÍt§, de toren De Vos op de plaats

6 de

kii$re.hn

loÉie

rcoruí gegarn.

À{en heeft gemerk dar iiz.e.en kogels stenen boluerken geducht kunnen beschadigen, maar dat het efect rordt

ran het zogauamde pand lan Verwoohe, dal de Plompetoren

gesmoord ab ze in aarde plofcn.

met lerderop nog de toren De Beer, De Ireuw en De Boh

Daxöli komt nog een iÉer laderland5 motieí dc gon&tofis

Naar Iuliaans model komen e.

viihoekige bastion§, waaruit het

volop voor hzriden en dus goedkoper dzn schuiten vol sÉÍten.

doeltreffender schieten is langs de stadsmuren.

lÈ

Ploir,petoren, vemrx{eliik dateÍend wn ca. 138,0, wed als

hi.:.t1

h:':r,

IV .

In de late XVIe eeuw ontwerpt de Alkmaarse buÍgemeestet en

ln de Xfie eeuw kqamen er betere ldenÍstofen en de lak-

vestingbouwlomdigeMriaanÀnthonisz. vijf ,alden boheden, nzarorder ha bolrcrkttríohenburg in het ncudoosten ran de

mcrslóriek ran líolven burg rcrd afgeboken. Ha onderhoud lzn de staómuren werd een steeds grotere

§ad.

latenpost loor het gemeentebestuu[

Daanoor m€ten enkele molens wïlan die borcrcp de gurrstig de wind \zngen. Een daan an wordt weer

wl

opgebowd

ten zuiden lzntifohenbuÍg, en hoenel ook die hng veirJwenen is heet de straat die r€n de

Plompetorengricht nzu het

vohenbqg

alleen toeganke§k via een

bÍugje, &eÍd in 157&79 a2ngelegd. Het lag tussen de rzltorens De Vos en De 'Níolfen ras

flaarin st?at dal tot ÍedÍes vrn Stads FiMnciën mede moeten worden gerekend den verkoop tof aÍbraak !2n de oude Torens en

Bohedan mitsgders het amoreren

geheel ofgedeelteliik

rzn Stads Vallen en Val'muren bii publieke Veilin&

Wohenphin loopt nog atïd de À{olenstràt. Het earden boheÍk

In 1&, was er in een raadivergdering een bdefbehandeU

nar die laatste ioren genoend.

Op lilolvenburg vestigde zich dc gemccnte-ontlzngeÍ HJ. r2n

der H«rp. De ovedevering wil dat deze belas tinggaader zich c»k als gadenier c,nderscheiddq hii l$Ëekte aledei planten

raudol

de tuin bii zlh woning (oo6pmnl€lijk

dÈ

op de toreÍs met diererumen stoÍden ops.hriften die de

en gewas sen

vijand schdk moeiten inhr€zeme[ Zo sicnd op de toÍen De

mn de laknoeshbriek?) op Iiíolvenburg alg«neen bekend was.

voln \íaffreer de lecpe 'iflolf het otuschuldige lam niet spaaÍ, zt hii qlk u, o vijand, niet sp4en; verwildcÍ u du§ \EÍl d€ze

ln

muuÍ,r

vcrkocht aan ho rijk. dar ook undrag nog de eigenaar

De Plompetoren, die het Íx»rden van de Nieuwe Gncht (nu

N'a de

Plompe toÍengracht) moesi bes(}lemen, stond bí dc toÍen De

voorbereideíde werlsaamheden aaíb€steed voor de bouw \'?n

Vrx. Daar woonden de onder§{hou en ziin nlí€Ís, bewake6

een ge\angenis en

laÍr de leiligheid in de buuÍ. Van de PlomtrÉtoen nzaÍvoheÍr-

roonhujs gebruike *2ltorcn De wo[

bur8 liep devossensteeg, dÈ dan ook de n2rm DÈnde6 steeg

tursen dc

keeg In

maar nu is omgedoopt tot

dexvl

voh€Ístraat.

wnd

een wiling plzats ran die phnten en blÉmen.

het nidden rzn de eeuw wed het heb boheÍk \(x)r ÍL 14.0m

drxi ru

Íal

de tuinierende onnanger

rcg in hetzelflc

en het bolwerk is

functie mn de verdedigin!§werken.

In l-58 kÍeegeen zckcR uJ. rEn Diik t(}'rtem ming',m op \Yolvenburg een 'hknoesmakcrij' op te zetterL l.akmoes ells

i]€rwerk

is.

wirilen

rch

iaar

A]s

de sloop rzn de als

@k het grachtje

gdempt hiigt het plein dat

In de z,omer lzn

18í

woRlt dc gel?nge nii

chitect Chr. Kramm op VohenbuÍg in

su

ln

dzadoor onstaat de n?2m vblvenphiÍr

e eeuw was het wel zo'n beetje afgelopen met de

cen khunroldie gcbruik werd \'"nr

1844

wiJn en papier.

un

góruik

de Utrcchtse 2r' ger

k

ích tcrt na het milden un de 19e eeuw de albraak izn de w?lÍnulen. Het g«leelte ien nocrden !m de En zo

voltrok

Vinevrouwenpoon

w?5 al

in l82l gesllopl

ZrtrcrJr onnouMe lin pbnÍFn

en_Jan

tbvid

vooÍ een nieuee phntsoen.

aadeg langs de singels.

burgedj. Ook de noodrjde wn de y/ofuensr,zt fiLrdt g(5lmpr.

In de Volvenbuun' is nret het Zocherplan echter nooÍ iets ge, daa[ Ncrh dure huizen ziin er gBbor,,ad, noch een pbntsoen

ur,gehgJ.ln pY s dutuÀn

smat er een gelzngenisi de

nog in beddjfninde vhugekerangenis

Behahe de toren De Vofwerden cnk de plompetoren, de tolen [È V(6 eÍl de torcn De Hond afgebroken, alles pasend in Zcrlels plan ter lerfraaihg Ian de stad. Daarin gaan alle oude .a& m urcn regen de grond plrds re maken lqrr sií -

^m

gelphntsoenen en aanzienliike huizeÍr loor de gegoede

lrn

ons land.

oudjte

vooRwooRD

ALS DE GEVANGENIS VERDW|'NT VAN HET WOLVENPLEIN }vAT KAN DAAR DAN WËUNIET KOMEN? ln elke v,rlik bestam eeÍtsen voor leÍhetering \,?n buurt en l€eÍldimazt. Iíe.nsen, eaafl?n steedi meer bewoner§

viÍden dat ze niet aleen zinnigen nuttigzi,n maar

rordt.

dat de hele sad er mc»ier en beter lan

HOE GEEF

DIE YVENSEN EEN GEZICHT?

'E In okober 1994 nodigde de werkgroep Verhraiilg Brced,

r,iurulI It,t1.'.'; ra l "., fïï"-". ,..,.u.,.' u.? , *: !:,::..,,. ! " t,,. ,:: , :::,. "r'r!§r.rqt|r 'tillt)' \ 'I tJtt,, /.:.rr.+Ira.L .,r rtrrrs,rL, tLtrt .1 riIrr'rr;t,1'tt,1.i itttt!!t 'ttt r {111a-.r1 lllttlltt." ,' ,ir'rll,J\1i "JqqL ,. 'llttt ttttt

' t

tllrtl!rtlllt

JrJrrrr.r 11!t.t1t,

rtf \rr1, r\,rlll\..\\§.r _ \r'r!q r r' ttL ,u'tr'! i lt !,\f ,r ru!t;.,

t.

{

É2lbu uÍt een

jrlEl

an-h

irmen

uir

om hun decën

daarover vorm teger,en ri|,Cers de

WORKSHOP WOLVENBURG. Daaruit oírtstrond e€n rcelheid mn phnnen

w?zÍuit de geíneente n ar haÍteluJt lon kiaen.

HOE }YI'S

DE GEMEENTE DE VYEG?

'E ,..

J,,!,}'}

-"{ïu

-!r,]qi;ïq9''r

;l .1. Í:"-. ".ï""ï, "r.ri r". t", t-......

Ihor

die ideeën in de feestverpald{ing

rm

een

k)ehe

arn te bieden aan de gemeente. In de hnop dat de werlgnxp &armee een

VINGERAFDRUK flug achtedÍen bí het offsaan \4n

EEN }vONDERMOOI NIÉUW YYOLVENBURG.

EEN BUURTINITIATIEF Waarom de werkgroep Verfraaiing?

n een afwachtcnde houding en een l,iiroogeliikte

p$itie

Zo hebbcn we in de loop der rijd van alles bedachr. De Verkgruep Verfmaiing BreedsÍraatbuurt in UtÍecht is on,

Bijvooóeeld in i988 de tentoonstelling 'de Ideale Buurr', die

ge\ccr licn iaren Aeleden nnt'tarn u't oqwcdc t n ergemi'

tegelijk en in samenweÍking plaatsvond met de tentoonstel-

met het beleid van dc gemeente.

ling 'de Idede Sud' in het Centn l Museum.

Het is pmchtig dat er zoiets besiaet als INSPRMK \.'an buurt-

in

1992 x,aren het de

fesrïnen rond '400 jaar lapjesmarkC die

bewoneÍs. Elkc rcchtgeaarde omwonende zalzich dan ook

ook inteÍlocaal een succes was. Vm bride proiecten gaven

grarg bemoeien met de toekomstige amblik van zijn wijk De

we ecn boekie uit evenals tweemaal een set van 12 prent-

gemeente heeft op zo'n moment naar beste oveÍtuiging iets

brieÍkaartefl

in nette brokjes verpakt en voorgekookt, waaÍna dc buurt mag komen venellen wxt ze er

\.tn vindt. Me kan zich daar nu

In

1994 was de opzet aanvankelijk nog veel ingewikkelder

dan in dc vorige jaren, al

over bcklagen?

l«mr

de aaÍ eidmg weer uit de

buuÍ

dit §"ar we ons zo aan ergerden: gedwongcn

zelf. Dit keer wcrd het Volvenburg, hci en8e hrstoÍische

re woÍdcn om op het stoeltje van de klallers te gaan zitten,

bolwerk in de stad dat nog 0iet totaal onhe*eobaar js

om te sputteren tcllen alle bedenksels van

vcrarderd.

Vaarsóijl]lijk

is

bezjge

amblenJrcn en ha/Ap prnipflnnnlkk(la!N. udlmdn wetnig

briljants te ontdckkcn viel. Om in eindeloos veNelende

vergaderingen els onderste

uit de kan hooguit

een

Itrij gngen uit

Huis

!"n

de niet onwaarschijnlijkc situxtie dat het

n Bewering op den duur uit de binnensad verdwijnt

compromis op de neus te krijgen, waar je als buurt niet crht

Dat opent mogclijkheden voor een nieuwc architectonische

tlois op kon zijn.

jnrulling

!11n

het Volvenplein. Ook op andere locaiies in dc

We beslotcn dat het maar eens anders moestl

binnenstàd is dat al gebeurd, helaas niet altijd tot onze ver-

Sindsdien vetzinncn wc lic'vcr zclihoe onze buun etuit maÉt

rukking.

komen te zien Is er immeÍs iemand die betcrwcct wat er

Het leek ons nutdg het Gemeentebestuur eens ongevraagd

mankeen dan de buunbewoners zelP

een voorbeeld ean te

Viihnuden Ur.li.rcr bczlg mcr hel organi\eÍen \rn Íno.te

denken

Íeiken

n minder beperkt Íximtelijk

en lcuke dingen in onze omgeviog, zoals kunstq,crkcn, maniíestaties en fcstivitejten. We geloven niet dat

íle buufibewo

ners hct aliijd eens zijn met rvat we willen, daarvoor hebben

$e binnen de wcrkgrocp al tc vaak discussies. Maar rve zijn

en.lr.rrcnuigd

t[r

het lmeelremen

r.n huu'1rr ljJti.vun

voor alle buuÍbewoncrs lnlchthaardcr is dan het innemen

Oorspronkelijk wilden we ovcï dit onderq,erp een brochuÍe maken om internationaal tc verspreiden onder architectcn vm wereldfaam Het werd echter ons al gauw duidelijk dat zo, veei pretenties onze oÍganisatiecapaciteit ver te bovcn

zruden pprn.

PERSPECTIEF Ondanks dic beperking wilden we ons plan toch op kleincre

sch,ul uiNoeÍeo: een armtal architecten uit eigen land werd uitnodigd om een onNcrp te maken voor het ,nieuwe \VolvPnh-rj{'. DaJn1or /oudm nc een wnrk.huo orgrnrt ren on. der leiding \1u een gcrcnommecde bouwmcester

Ve besloten eeni zoveel mogclijk desl-undige mad in te winnen, en 7-o lívamen wc terecht bij Herman HcruberyeÍ, die op zijn elleminst in

ma?Lr

hurcnsJan teo lfute

!m oude stadswijken besraan in het algemcen uit vercclxllendc categorian, }"n mensen die er geboren en ge, Bewoners

togen zijn tot degenen, die bewxst gekozen hebbe0 om zich juist in zo'n historische omgeving te vestigen. Allemaal wordeo ze af en toe oyer.!,,rlen dooÍ gcmeentelijke plannen dic een Ílinke ingreep hmnen betckenen in hun vertrouwde woonomgeving, z,elfs aLl die tot stand komcn met de voorgeschreven mate lan bewoners-mspraak.

llrecht wereldnrem heeft verkcgen met

zijn MuTiekcenrrum op hetVrc.lenburg. Hii behoedde ons nict alleen !'oor eyentuele miskleunen en gafons voofireffe, lijke suglicsties.

VAN DE BEWONERS

lcende ons bovendien zijn medewerkcr als

oppcrhoofd van de dagelijkse lcidng.

In het ergste geval is er \,"n de wensen r,fi buurtbexroneff nauwelijks mecr iels terug te vinden in her uitcjndelijkge meentebesluit. Het resuÍaat ?alvoor sommigen een zo dicpgaande aantasting van de omgevlng zijn, dat zc maar liever gran verhuizen.

Daamaast rverd cen aantd vooraensuandc deskundrgcn be-

rrrd q(v-roen zl.rtrtll te nrm(n in ien 'L.rmiree \"n Aínbe\eling'. Zij openden naar allerlel richitngen onzc ogen en evenzovele noodzakelijkedcuren.

Oo .

Fn lo uktooe- \unJ Jc

v.Ík.hol

In de meeste gelallen komt er ecn reeks min of meer aanwurdhdar compromissen uit de bus, waaóij het duidelijk is dat

nicmand zijn zin heelt gekregen. De gemecnte heeft heaÍ

plrn moeten wijzigen marr ook de bewoners hebbcn nlet geinderLl.,rd I I |,b. tde

kegen wat hun vmr ogm stond.

weten Trker det nict alleen de werkgroep de2r intcns plezer

heeft beleefd. Als de resultaten aan de dcelnemendc archr-

tcctcn (en dc beide deelnemende projectontwikkelaa$l) een nieurv

perspccÍefhebhn gcopend en ook

aan het ge

meentebcstuur, drm zijn de inspanningcn van de \r,erk!Íoep llcloond.

In het bcste gevel kan het gemecntevoorstel worden aange-

ruld met allc verlangens uit de buuft en pakr de vcnndering

ftet

,Llleen uit als een verbetering

voor dc bewoners, maar ais

vervolmaking \an de hcle stad. Zozeer zelfs dat cr een voor becldwerking vtn kan urtgaaa, det,ae urtcindelijk zelft als toe,

rislischc att?clie woÍdt eivaren (Hoervel daarmee de gens vaLn

É'Ë

'beste geval'

À{aar

rel

overschreden

lijk.)

zo'n 'bestc geval-proccdure' kan oatuurlijk ook omge-

keerd worden. Om het anden te z-c1gen en mct cen voor-

een infotmatiepakket gezofiden- Het uolgewle

beeld uit de Utrcchtse architectuurgerchiedenis: 'Eersr e?S

was daar em ctderdeel uan.

tukje

er Fjctveld en toen was eÍ de gemc'cnte. Tocn was er de ge-

mcente én Rietveld... eo nu is er de Rietveldgefleente.'

VAT ONS ÀIS

Konom: hct initjatief hoeft niet altijd lan de gemeente uit tc

STAAT

BUURTBEIí'ONERS

VOOR OGEN

Srn. In dit ge\'"I zijn hct bc§/oncrs van de oude binnenstad die beginncn, met zich af te \Íagen: w,larom njet gezocht naar

het bestc bouwplan voor het welbevinden

!"n toekomstige

Het is nict ondenkbaar dat het Huis v,an Bewaring ooit ver dwjjnt

lrn

het Volvenplein. Per slot sraet het daar 150 jaar en

buurtbe!r'oners én bewoners, gemaakt door de meest vin

hoe men er in die Íjd ook aan vcr, of bijgebouwd heeft, her is

dinj.$itke ar( hirefl . a:rnteJ ragen door

on regenzegg(

d iÉ

huun bí\r L,nLn rirn

de gemeente?

liik vcroudeÍd. De heide diRr rcurswoningen

werden al opgeslokt door de

ge

ngenis, terwijl her rijrje be,

rakenwoningcn (op Rijkgrond) bijna gehec'l verkoór

DE SITUATIE VOL!'ENBURG

is azn

penicllieren. Over de dr t um !"arl die aan.lrrnde lerh urz ng ràil geen z nflS

!'latuurlljk zijn er voor zorn $pecifieke plek enige

wood tc zeggen; het

beperkingen; de gedroomdc inwlling zal in elk gelzl ook aan

schien eerst nog een ol andere onvemr'achte fuoctie moet

de

trhocftcn

van omwonenden en nieuwe bev"onem moeten

is bovendien cen

Rijlsgebous/, dat mis,

ven ullen r,oor het wordt a-ftestoten.

roldoen. Het is niet waarso\ijnlijk dat ienand daar snak oaaÍ een càsinoof een gigantischc parkeergarage...

Toch wagen we het als werkgroep om ons nu al te verdiepen

Belrngdjk is ook te bepalen ofin het gegeven geral uit moet

in de ruimtelijke en architectonische mogelijkheden die dan

worden gegaan van heöcstcmming ofvan nieuwbouw, dan

ontstaan. Ve hebben onze spontanc ideeèn over de

{d

ran de denkbeeldig \'rijgckomen ruimre glohal llctoetst aan

e€n combinatie daanan.

die van direct omwonenden De buunbewonem hebben alle belang bii een hoge Isditert i"n iN,lllling, het is hun omgeviog. De rchitccten hebben direct beleng bij de demonstratic !"an

wn hetriíolvenplein

ifi,ulling

Soms kwx-

mco er rcacties v{àar wij niet opgekomen waren. Dat vcr, sterkte ons denkbeeld dat er nog veel meer mogeljjkheden moeten ajn.

hun nÀdighcden, het s hun gelegedreid. Rest 0og de !ÍJag $rut de liemeente e. voor belang bij kan

\ve vj0den het zinnig om de fantasie xen het wc.k te zetten,

hehhenr

nict alleen de onze maar ook !"n gasren die in de mogelijk heid een uitdagng zien. We hopen dat allcs bijelkaar aanlei ding mag zijn tot een interessante discussie, een !ÍlchtbaÍe

,lan dc gegadigde deelnemers wercl door de werkgroep

woÍl$hop en een positieve bezinÍnng bij

de gemeente.

VAN PIAN TOT VOORBEREIDING IDEÈEN o}TR AANPAK PLAN

IIus

vAN Bf,vÀRING

Begin brainstorïnen ussen Noni cn Frits I intemationa2l

gesprekken met Matthias: (te) ambitieus; conclusicr door or$ (ou) niet te realiseÍen.

UÍVERXIN vÀN rDEËm

EN

RrsrrarÀT[N

Gesprek met architect van tucadcr n.a.v. publicatie werkgmep Vcrlmaiing op de voorpagina in Stadsblad begin 1994

twee reactics van ?rchitectenj waaNan een uit de buuÍt. G€sprek gehad met GeÉrd cn Selóme.

->

Meerarchitectefl een plan laten màken in de vom van

eeo Vorkshop.

Eind juni pcrsbericht en brodiuÍe maken en aÍchitecten bc.

ÍEdcren. Toen eenmaai besloten was dat de workhop plaats zou hebben begonnen we iun dc vooócrciding.

Ve begonnen onze idcten op papicr tc zrttcn

ve

namen contact op met de dlÍectie van het Huis van

Be${ing om

ze ex1?n te yerzekeren dat we geen aanval

in de

Íug

lrn

ve

stuurden brieven aan een aantal ons bekende ol aanlle'

plen wrÍen.

Vc k.clp'n allc mogclijkc medcwerking.

rolen architcctcnbureaus om te peilen of er belangstelling bestond vmr ons plm. Det bleek inderdaad het gelel.

\ia het wijk-voorTicningcnbudgct'leeÍbaarhcid' lrocgcn wc $hsidie rrn

Voor het begin van de workshop mochten enkele leden van de werkgroep en de leiding foto\ màken van het

tit

spraken mct HcÍmrm l-IertzbcqeÍ, die ons aanmoedigde

en goede Éad !ial. Bijvoorbecld om ook stedcbouwkundigen en prujectont$,lkkelxars uit te nodLgen.

\\'írel/n,hrpneL, urLJ

he.arg"

jkí Je'qu

nd

;.'r

rrirnn.

Comitcc mÍl Aanbeveling te komen Tlttcn en \\e veiEdeden met ze.

Vc stuurden allerlei inlormatie naar de eÍchilectcn cn project-ontrlikkchars diebelan8stcrlllnghxddcn getoond

v/e stelden.le datum vast voor dc ÍoÍkshop: hctweekend

okoller. En (le plaalsrin het íjdelljke buurthuis aan dc Oudegracht, het aloudc Hcftenhuis, §aaNan de cnorme §edkcldeÍ

\an

15 en 16

voldocndc rulmte bood om tekcningen en maquettes te

ve

bcspmken een Íondvaertbool voor een uhsllpie ler

plckke

\i'e nuakten fersberichten enreamposters

en vc§prcidden

die

\Í'e verzonncn

Lle

rituelcn van de dxgcn en maaktcn ereen

progr.Lmma \oor, \(1e

\,ellondcn uitnoc1lgrngcn.

\Í? orlpniscerden kkcnmeteriml cn llijzen \Íc orgtLrNeerdcn met nensen uit de buufi de catcring. \\e besteldcn hotelkamcs en blocmen. Al mer xl \,ccl voorbereidend serk.

Na veel vegen en poeisen was de kelder van het buurthuÈ veranderd in een prachtige werkrulmte. Er war-.n tlidens de workshop foto s en tekeningen van het huidige gevangenisgebouw op hei wolvenpleln te bezichllgen.

.

DE WORKSHOP BECINT

<

Ter inspirÍie ven een maquctte vrn openvokende

bouBsqbn opgesrekl.

Ec, stukie pÍogremma zaredag

9.J0u. kolïc,

15

ol!:rokr

cake en kennismaking

10.00u. s,elkomsm,mrd lan de we-rlgep 10.10u. perqrnlijkelnleidingdrxxJanJansen h@fd Dicn$ Monumenten gcmeente lltÍecht 10.10

u. historische ideiding dGrr Has Seul,n

11.00

u. stedcbouwkundige inlciding door laulrÍls

direiïic Hui5 \zn B€§rÍing Jan ren

Ierc

van Heman Hertzbergel

1l.l0u.

semenitellingontiÀeÍpternu cnhuishoudelijkezken

tÈ leiding ran de workshop betusne bij hrens J:n ten Mte uit Rrïterdam, archÍe(t op hel burau un Hernan Hetzbergcr

I

DEEIÀTMFRS

De volgende deelnemers waren utt

diltNe richtlngcn

Matthias Aahers

-

knhem

Han van Adenoe -Àmhem

gearivecrd:

\íalter de Boer yan het Bou\\,londs vastsoed - Amersfoort Mieke Bossc Den Haa!!

Dick Bruiine

{Ë

-

Utrccht

Ruth ven Eck'Rotholz - Amsterdafl Sjo van den Eerenbecmbt - NÍeaslricht

Tyco Fenverda ' Àmhem Hans Hammlnk

-

Amsterdam

Jcllc Hekstra - Utrecht Marco Henssefl - AmsteÍdam Roben

F*q

\rn den Hout - Utrcchl

Clemens Koemans - Utrecht .lÍs. Johxn \?n der lean ran de Onrrikkeling

Cc'rhaÍd Meedcr

Mij 'Apeldoom

Utreót

CarlMöllcl Utrecht AaÍ Oosting - Utrec'ht Machiel Spaan Amsterdam

Timmic'Ihio

-

Den Haag

Erikviersma Amsterdam

Nx dc ccrste kennismaking r"olgdc een rvelkomstwoordje ran

Het huis ven hewaÍlngr

HÀs Suelijn

dc \\'erkgrocp. Drrrop begon hct weekcnd mel ccn drietal

Persoonli jkc belevingl

JanJansen

inlei.lingcn.

A,spectcn ven stedcbouwl

Laurens'Jan ten Krtc

10

PERSOONTUKE BELEVING VAN

\,VOwENBURG van lan jansen hoofd van de Dienst Monumenten Utrecht .lLs ,e

rvrlt paten over een persoonlijke beleving len iets be

Iekent het dat je cr intensielgcbruik r,ur gemruk hcbt. Om aan alle misverstanden een eind te maken, in miin

geldtdat

nict

geld

n binnen uit.

lli heb eÍ iercnlang tcgcnlun moctcn kjkcn. {\ architect in opleidlng werkte ik direct tegenover dege-

l"ngeois bij architcctcnburcau Sjocrd Vouda aan de \ltten\,Touwe[§ingel. \ anaf mijn wcrkplek werd elke wanhoplge poging om vanaf rrujn werkplek inspiratie \'2n buiten te krijgen direct onder d.ukt.

In mijn beeld was de gevangenis een dusdanig afstotende

\erichijningsvoÍm dat onbewust het bekende psychologi,

Ífre prcccs vzm sublimxtle zich begon te onfirikkelen en het ,ch als een blindc vlck in mijn herinnering begon alte tckc. Ílilt. /.oals hct mij\'eÍging Talditstuk singel voor veel Utrechters

.en plekzijn waaÍje zo snelmogclijk met kcÍstmis

ofin het voorjaxr

langs \Iih. Alleen nog

als de zon zijn warmrc laat

\oelen heb ie enigsTins te doen mct de onbekende en on'

uiivllige bewoners.

\Í?ar hoc ie er ook regcnaan kijkt hct blijkt ccn stukjc per' joonlijke geschiedenls. Dc gevangenis

soÍdt uijwel aitijd r'anafde

slngel beoordeeldr

ln

voorste gedeelte van cle werkruimte dat omge bouwd was tot vergaderplaats en kroeg, rverden de inleidingen gehouden. heL

gezicn ranaf .le buurt is hct een vnendclijk gcbouw mct vccl

goen 11

Zoals het vakeÍ gaal als iets gaat vcÍandercn ga je er anders

Het is nu ook zo'n beelic de eerstc keer dat dezc plek zich

drel$ te verdrviinen roept

màg verheugcn op enige publiekc belangstclling. Er is nooit

tegcoaan kijken. Vooral iels wàt

penooneen weemoedig gevnel op; er sterft dan een stukje lijke geschiedenis.

bekijken cn Je gaat het op zo'n moment beschouweliiker k'nten hebt wat meer afstand genomen mn de negatieve

echte ,andacht voor geweest.

In het plan Zochcr uit 1827 (na de afuÉ?k \3n de ve^'Jllen

suilsmuur) word! in het oosten cn zuiden van de stad een park arngelegd door werkeloz: invaliden na de Belgisóe op' stJnd in 1u30.

Hoc sta ik nu tegenoveÍ dezc gevangenis? lnmidclels heb ik ecn baan waar ik door het gemeentc'bestuur ingehuutd ben om eangesproken te worden op de vcr_ annvoordeliikheid voor dc historische kwaliteiten van deze stad. Dat zal rcker mljn gevoel en betrokkenheid b€invloeden

lk beleefhct complcx nog net zo gcsloten

als 25

tot

gevoels&eardc' 30 lear geleden. Maur nu met een andere

lk zie het als een !2n de laatste echt gesloten boh'eÍken van Utrecht Een bolwerk in cle

letteÍliike betekenis van het wooÍd met het

logisdlerwi jze doclgerichte afu erende karakter. Iegenwoodig ]s bijna xlles vooÍ iedereen townkelik. Als ie wilt loop je door kastelen, paleizen, regentenlqmeJs

met 'gezieri vanafde buurt is heteen vriendeliik Sehouw

veel groen.'

of

zelfs door hct heil8e der heil8en van cglptische tempels. Open ilagen zorgen cnoor dat jc doorintiemc onderdelen

Bolwcrken als Zonncnburg, StemenbuÍg en Manenburg Tijn als lmdschapselenem in het palk ingepasl

ran gebouwen kunt lopen als operatiekarneÍs in ziekcnhui-

In het nooralcn en wcsten ran de stad werden handclskadcn

zen. kaz-emes enzovoofi

aengclegd.

Her eoige dat nog fier en cxclusiefovc.eind §taat in zjjn striid tegen dit exhillrtionisme is de gevangeds, met volvenburg als meesr kuisc

voorbeeld.

Ik bcn benieuwd n,ar uwidccan en plennen voor de gcvangcnis

12

\íohcnhurg hg er nct tusseni0 en was zoals we dlt nu noe_ men ecn verhten tcrrein cn lvas gelukkig met cen maat schaf peli jk diencnde bc§temming.

De gemcente heeft grote waardcring voor het complcx volvenburg cn hel voorged gen bii het Íijk voor plaat§ing op

i

RijlsmonumenterÍijst

un

jonge bouwkunst uit de peÍiode

1850,1930. Het bolweÍk wordt beschouwd als zrer waardevol omdat het nog het enigc jn Utrecht is dat door een rirrqmuur en dffir de

arnwezjgheid van de gevangenis nog veclvan het oude defensieve karaktcr heeft behouden. De

ge

ngenis is een q,?isch vooóecld vaa een cellulaire ge-

Ímgenis zoals ze \,?naf 1810 in Ncderland zijn gebousrd. Het is de oudstc nog in gebruik zijnde Sersngenis

un

dit s)6teem

in Nederland en de enige die in bijna ongewijz8de staat be-

naad

is

TDwelhet extcricur als hct interieurvan de gevangenis heb,

gebleven

ben monumentale waffden.

Voor mij is vemnderba?rheid de meest essc'ntiëlc monumcn,

\ï/at betreft hct exterieur vind ik dat het oorspronkelijkc

tale waarde. Vemnderbaarheid met respect voor het be-

'kruisgebourv' met de kar.ikteristickc tolievensters ge-

staande en de geschiedenis.

respecteerd moet worden.

h

mijn beeld zalbii toekomstige functies de ringmuur\an de

De hui.ligc vooóouw is in schaal aangepait aan de stcdclijke

gevangenis intact gelaten worden. De muur volgt in zijn ge-

omgeving. Het bohrcrk wrs ccn oorspronkeljk eiland. Her is

heel de oude lijn

lm

nu wat dichtgeslbd.

het bolwuk.

De muur zou op sommigc plaatsen doorzichtig gemaakt

Bijeen sterlebouwkundigc aanpak zou het oorspronkeliike

kunnen worden zonder het gesloten kari {er arn te tasten.

elland kamkter met doorzichten weer yersterkt kunncn \,-or,

Hct bolwerk karakter kan worden ve$terkt door langs de

den.

muur bepl2ntinll aan te bÍengen. Een originele beplrnting

ltn

Het kicrcn van een functie zxl er een \'m stedelijk belang zijn

ecn bolwerk bestà1t uit doornstruiken a2n de voet van dc

de door .le buuft wodt hcrkcnd cn geaccepteerd

muur en tvr'ee Íijen bomen: een ri] aan de voet \,Jn het talud

lk nens u veel slerkte en inspiratic bij deze uitdagende

en een op het talud.

wod$hop.

13

14 t-

HUIS VAN BEWARING AtS

tc'nprcgamma aan, wrarin -tl een strakkc orde en regelmaat-

ïTING VAN JUSTITIE

bezighcden

rs Seulijn

cn ontspanrung ccnftul shan.

rvangcnd directeur in de unit plein van de Penitentiaire lnrichtingen 'rt te Utrecht.

\Ye hebben daarvoor, veelmeer dan in het verleden. behoefie

a.ls

aÈeid, spoÍ, onder$,lis, hulprrlelxng, bezoek

aan ruimte. In de loop van de jaren is het rerrein op het

\(olvenburg steeds veÍder volgebouwd. Er kwamen o

a.

$erlizalen, een magaztjn vooÍ de arbeid, een sportT2al, een bez-oekgebouw, meer kantooruimte en ecn personeelskfi

tine Het rcsulhat

is een !r'ifivar van

biigebouwen, met elkaar

verbonden door tallozc gangen Het lleheel is onoverzichteli1k gewoÍdcn en men kan zlch ai!'ragen of het gcbou\\, nog

roldoct

aan de eisen \"an modeme

detcntie

Tcmidden \,Ín dit alles is her oorspronkelijke gellouw, zoals dat in de jarcn 1E5JIB56 werd gebouwd, nog v.ijwelgeheel

inlact.l[etname het ccllengedeelre

is nooit ingrijpend ver,

anderd en wie in deze hoge hallen met ijzeÍen balustrades rondloopt len zich met cnige lanr$ie ln de 19c eeuw wanen. Bezoekers komen ersnelrerug op de gedachre dat alle ge-

vangoissen tegenwoordig nel hotels

z.iin.

Hct'\ïolvenplein', zoals UtrechreÍs sinds mensenheugenis lan Be$adng aan het Vohenplein \eÈliiven

ltn

151

$,ie dc mccstcn nos nieÍ ver-

ccrstc opdncht \eD een HuiS van Bewaring uitvoerlc'Rqing \an pre\cntjeve hechtenis,

acl heet Tegenwoordlc geloycn wc cr niet delinqucntcn allcen, hen ial

i

n

eer

de louC tegaan. Vc bicden de gede

lnrich

ng dearom een uirgebreld ectivitci-

het geboun- noemen, is oorsprcnkeliik gebouwd als cellulaire

gö,"ngerxs. De indchdng wes bedoeld als \ervmging vooÍ het

oude Huis van Verzekering in her vooÍmaligc St.Nicolaasklooster op de hoek van de Nicola$dwzrsstr.iat en de

Tuchthuissteeg Dat gebouw werd toen, nct zoals het

nlver-[

nu hr" hn rqLl aL |JUur. rrj il er ri.l mrr' bt. schik voor dctcntle Nlaar ook 150 iaar geleden k\\,am de \\

n

nleuwbourv vxn de Ullcchtse gerangenis niet sneltot sund. Veertien

j

cn plannenmakeni grngcn erran voomf. De pln rt-

t5

seliike enlxndeliikc ovcrhcdcn en de gerechtelijke autontei

...

tcn konden màaÍ niet tot overccnstcmming komen oler de pleats, het

a!,rtd cellcn,

clc

bouwkoÍen, dearchiteat

en wet

dics mccrzij. 7D was er ean\,ankcliik ecn tcrrei0 op het Oudwiikeneld bij

dc N{alicbxiL,'i aangekochr, ma.tr het Provinciaal Gercchtshol

en de Arrondissemcnisrcchtbank maakten hienegen be ^vrxr,

\'ooralomdat men het terein te ,fgelcgcn vond In de

rlinter cn bijslcchtrvcer zouden de zandwegen er naxr toe bijvoorbeeld neu§,elljks begaànbad zijn. Ook vrccsde men

ontsnappinljcn ondclweg. De keuze van de architect was

$rcr

een ander hristpunt.

$"erbijde pro\inci2le ar(hltcctC

Kramm na vcrloop ran tijd plaats moest maken voor de

oliiciële gevangenisarchilect L Vlmsinck. Dc gcschatte bouwkostcn ylnëcrden al naar gelang het djdsdp, de pl&ts en

her aaotalgewenste cellen van

J

108.000,- tot J 387.000,-.

Illtcindclijk bleken de kosten zo'n kleine J00 bcdragen

000 gulden te

Hetln

1856 gcopcndcgebourv had aanvankeliik 136 cellen

De IÀgc Ílcugel in de richting vrn de Slngel wcrd cchtcr al in 1877 verlengd voor een uitbrclding met nog eens 70 cellen

Hct oude Huis ven Vezekenng ln het St.Nicolaaskloostcr blcef onclanks cle slechte staat in gcbruik en zou pas in 1897 rvorclcn rcnangcn door nieuwbouw arn de Gensstrritt.

Het gcbouw op het \íolvenburg leek sterk op het Amsterdamse Huis van Àrrest cn Justitic urt 1849 bij hct (huidigc) leidseplein, eveneens ontworpen doorVamsinck cn de Ingenieur van de Weterstalt van Gendt. Dit gcbouw

h..t.r. ;.JLL

t

\r

m.rar'. nie meer,rl. peniren'iai-p inrichting in gebruik De inrichtingen in Amslerdam en :g.

Litrecht Nàren rlc eerstc \,leugclge\.nngcnisscn in ons land c0 §'arcn ger'nspireerd op de lnge]se gev2ngenisbouÍ

t6

ln het begin van dc jaren veertig wàÍen zowel KÉmm

als

wamsinck en \,2n Gendt op studiereis in Engeland gcrr'ccst,

\7rr

ze

bcwondeong kegcn \,oor dc londense modelSeqn-

genis in Pentonville uit 1842.In Engeland wcrdcn oaar dit

rooóeeld tussen 1842 en 1848 maar liefst 54 inÍichtingen góouwd. Ook cldcrs in Europa en in de U.S.A. vond dit tlpe ge1rlngenis veel navolging.

Deze gewgenisbouw vond wcer haar oorsprong in de sL.af-

ÍÉ:chtheÍvormingen \,Jn de late 18e en de woege 19e eeuw. Doodstraffen, lijfstraffen en verbanning namen aan het eind rzn de 18e ctuw nog cen belmgrijke plaars in. De pleidooien

rl)oÍ eenzame opsluiling

als

altemaÍef warcn wcldegelijk in'

[én van de[Jclijkc heÍvoroen was de Enlielsman John Howerd (1726-1790). Hij boekc succes, toen zjjn ldeeën vorm krcgcn in een wet van l-8 die ronru:S rn Lle houn ran,ellulaire qelangenissen eiegeven door humane motieven.

H^Lr'A-^l

Tm'Paxoprtcon'

Eeozame opsluiting, al dan niet gecombincllrd mct geza-

fi€Í

-*-,.'-:h.

ijke aóeid waerbij gezq,egen moest woden, weÍd gezien

xb een vemicuwing dic tcn doel had enerljds de gerengenen -"-1t

ran

inleer te brengen (penitentie) en andezijds hcn tc \rijwa-

Tot in de jaren dertig van de 20e eeuw heeft men geloofd in

Ïcxl

de eenzame opsluiting als middel ter verbetering van delin'

kwade invloeden r,?Jr lotgenoten (segrelptie).

quenten. Daarna heeÍ men gaandeweg dit idee losgelaten en

De Engelse heívormer Jeremy Bentham (17481832) be-

werd onderling contact meer toegestaan. Op het volven-

àchl

een bou\wvijze voor cellulairc gcyangenissen waarbij

plein zijn pas in 1959 de houten hokjes jn de kapel af'

trnuit

éón ccntr.al punt alle cddeuren overzen konden wor-

gebroken dic de kerkgangers veÍhindeÍden met elkear in

Zjn ontrelp voor een

contact te komen. Groepsactiviteiten als arbeid, sport, on-

zg.'Panopticon' uit ongeveer 1790 is nooit uitgevoerd, mrar

de.wijs en groepsgesprekken l«cgcn lanlpamerhand meer

Jen. Efficicncystond hierbijvoorop.

ile n'errl

de basis voor dc latcre ontwerpen van vleugel' en

aandacht

loepelgozngcnisscn. Steeds wes het uitgxngspuntom met

Vanaf de jaren zeventig werden aan de Gansstraat en elders in

Ën minimum

het land nleuwe gelzngenissen gebouwd, wiur klernere ver-

ean personeel ccn maximum àan gedetineer-

den te ben.akcn.

bliihafdelingen met

B

tot 24 gedetineerden werden ingericht.

17

Het Volvenplein heeft tot nu toe alle on§ikkelingen weteo te doo$t?an. In de jaren dertig is de inrichting eoige tijd gesloten geweest en deed toen o.a. djenst àls opslaBuilnte voor de rechthnk. In 1939 ontstond echter weeÍ een cellentekon cn de jnrichting werd na cnkele gebouweliike veóeteringen

in 1940 opnieuw in gcbÍuik genomeo.

Tiidens de bczetting brak een duisteÍe tiid aan voor Het volvenplein, vooral toen de inrichting ranaf 1942 in fa§en

dmr de Duisers werd o!'ergenomen en de naafi 'Deutslhes Untcrsuchungs- und Strafgctingnis' kreeg. Vele polideke ge' virngenen 7.aten er va§t, Íuast 'gcwone' gedctineerden. Het aantal ingeslotcnen steeg tot meer dan 600, hctgeen bete'

kent dat cr 3 ofzelfs 4 gedetineeÍden op cen cel zatefl. Kort na dc bevriiding werden dc rollen omgedmaid e0 werden cr collabomteurl lastgcztt. Tussen 1976 en 1990 vonden diverse kleine en grotere ÍenoyJties plaats, wrurbii de ruimte ten behoeve Yao pe§oneel en

xcti\4teilen voortdureod werd uitgebreid. In totaal weÍden 8 Llienstwoningen in en voor hel gebouw bii de inrichting ge

trokkeo. Dc 6 bewaarderswooingen uit 1896 aan dc ingang

\rn hct tenein !rcden Onlan$

is,

aan particulieren

l€Ikocht.

geopperd om hct liczien hct cellentckon, het plan

gebouw wau nodig te herslellen en in gebruik tc houden, rvanncer elden nieutöouw zou hangt

ltÍijzen. líat

olk

er zal gcbeuren

d!"m de maats(iappeljke en politieke onf,ïikkelingcn

zich wi)zigcnde inzichlen ten aanzien vao derc0tie lntussen bliift de toekomst lan het gebouw onzekcr

en

cLe

l6 màart 1995.

18

$.

ASPECTEN VAN STEDEBOUW door Laurens lan ten Kate medewerker architectuurstudio Hertzberger

Tcr inlciding van de sorkshop heb ik een moSeliike straregie

tF.ral.ee'd..e mu.le/e

o1q2vc op v1rA, hllenJe maniÈren

kunnen benadercn.

bji alles $at je doet z)u je een sooÍt

"economy

ol

MzLar

meens' in gedachten moeten houden.

Natuurlijk is he! ahrckcn lzn het gebouw een logische

Íap,

$aardoor er een unieke cnvrijc lokatie ontataat. Dit gamn deerd een zo optlmaal mogeliik ontwery

mrrr

is

tegeliikedjd

cen echte "architecten" oplossing. Op een blanco Ícl kun jc le eigcn visic

o|timarltot zijn.echt

laten komen. Omdit re

vemxjden heb ik voorÍ rcr ovenvcging gegeren dat deze opgave eigenlijk els hoofdthema het transfomeren van hct gc-

boulv 7ou rnoetefl írndeÍzoeken.

Dt

is

waaschijnlijk ccono-

mischcr cn ccn i+oterc uitdaging. DE SIÀD

t-n.L.d:eer nend n8ar\irc sJraal

c ke

liJ ljn -.9,

n

bijdÍage leveri Dji leidt \.rek tot conftontaries cn dat is misschien wel het wezen van ccn stad De poging om l,im €en

sud een harmomeus geheel te meken is daarom een anti.rFde ike houding cr nl \.D.h,r/ sr,2n. hr nljl' ï, ir iË. r, cesvol.Juist op de plekken wear ycrschillende svstemen,

lunklies en belxngen elkaaa tegenkomen en confrontades De vraag $,et ie zou kunnen Lloen met een zo speclfiek bousvcrk ds dc gevxngenis op het bolserk is een boeiende maal ook ccn gccompliceerde opgavc.

Ilct lorukter

\,'Jn

een

lijkt niet .lirckt ilcschikt voor een andcr ilcbnLik 0f is die mogelijl(heid eriuistwel?

ge\"angems

Ook dc

lohtic op hd

v1n)rmaligc bolwcrk is nict rllcdargs

Ecr vdie plek nidden rn dested. Eell soofi schiereiland det

l \nfc.,

r

,-\\. J-

r,rPn.rrJb.\rrlt.f \.,r

.

ontst an vindt je \,?ak de boeiend.ste plekken in een srad. Dit Segeven zou ie moeten uitbLrÍcn cn vormgeven, De laatste decennia worden de steden he!

licft! opgedeeld in

Ínonofu nktionele gebieden. Woonvr'iiken, kantooNijken,

vcrkeer, e.t c. Hierdoorwo(len de conlronaties vemeden mlur \Lodl ook de sad om zeep geholpen. Hct lcidt tot bc' kcnde p.oblemen Vïiken die vergdizen ol die na vijf uur rotaal uitgestoNen zijn. Bij dci.e opgavc zoudcn

wr juist op

moeilijk kunL komcn KofioÍn ccn icu k ondcÀvcrp roor ccn

tuek moeten gaan naar een veel nikere benadering Hoc kun

studie. Hoe kun ie dlr gebouw Innslomercn en zin gesloten

jc\an cen deryelijke lokatie

karaktcr doorbreken vomco

r.lJ] dc

rvaldool het Íel onderde€l

\riik cn de Stlld?

8aat

een gebied maken dar een echt

ondcrdccl v2n dc stad rvoralt.

t9

ftANSFoRMÀm vAN GEBouwEN,

In Kowloon in Hong Kong had jc de "Ioóidden City", een sad die gegroeid was binncn de oude stadsmffen Hier had

ENKETT ANALoGIEEN

zich in dc loop mn de tijd een zeer

\rzer een

:

rcEal oncont"oleeÍl»rrwas. Dit is uiteindeliik ook de reden

r_1

:L

eÍ spcciale groep zich hed gevestigd, cn er had

zich eefl eigen sameoleving oniwikkeld die voor de overhejd

E-r:=: rl: LI:

ze

comlrce sad ont$dkkeld

I li

ft:r::1

geweeÍ dat men de stad heeft afgebroken. De "Iorhidrlerl Ciq/' I!?s her ventiel\an de sad. Hier konden dingen die vcr' der niet Ínogelijk L1ren. Een strd vmr gokpaleizen, bordelen, drxgshandcl en criminele orpdsaties. Afgezien %n de funk' ties is dit gegeren zecr iascinerend. Vaarom zou een sud

e

hamonicus geheel m(Éten zijn?

Deze voorbeelden geven aan dat er vaak een grote potentie !e

Na de verwocsting van hct paleis in Split (1) is he!

veroved

door de sÍad, lolgebouwd. Maar nog steeds kom ie op di\cͧe plekken de rcstanten vrn de oude glorie tegen. Het oude is niet wegge\zagd maxr

vcrg(rid

met de nieuwe ifi'ullln8.

l]c

smd hceft zich gefanslomecrd, heeft cen nieuw gcbruik

vindm

is in

&tDuwen m sÍuhurcn uii het ltrleden. Juist

door gebnrik te maken van deze polentie kun ie tot inspire' rende oplcssingm komen.

DE GEVANGINIS

Dc gevaflgcnis doet denken aan de bovengenoemde voorbeelden vao boutrsrcrken die een zeeÍ gesloten kamkter hadden mzar in de loop ran de tiid door de omliggende stad zijn ingenomen. I)e7€ geungenis is een bijnà industrieël gebouw met een wat

wonderljk produkt misschien. De opzet van het gebouw is puur funktioneel. Gangen met galeriien wr ,rn zich de cel' len bevindcn. De gaogen zijn zodanig georFniseerd dat ze vanuit één cenÍaal punt te cofltoleren ziin. Door dcze helderc en funkdonele opbouw biedt het gebouw ook veel mo_

Niet venvoest mr2i wel lolSebouwd is het vooóeeld \2n de arena in

klcs

(2). De àrcna krccg een nieuwe funkÍie en

\Íerd dc omudng van een klein sadie da! daar in dc lmp !2n l

dc tijd io is onLíaan.

l

20

I

Ih

rypologie mn het gebouw doet denkcn aan het GUM rarenhuis in Moskou(4). Hier zijD de binnen§tmten met glas overdckt, met aan bcide ziiden winkcl§ in plax§ }tn gelijkheden.

cellen.

i-"i-,fl

l:::i Tï:r' HÉ

ffi *§È

=l:l FËX l=rl [,,J u..: J rrE:i l'í lrà:l L::! E! Ëfl E=

ffi

rl $;5[ t:: *** 'ffiffi

mt

F.,,ï

[,;{

F"r

q: [.il ! frÉ a -'t:

ffi l!!1,

,+

DE

CUM

o!cÀ!T

Dc vraeg wrar hct in deTe workshop volgens mil om gaxr is noe jc dit gesloten bournverk kunt vcrovcren en ondedeel liunt latcn rvorden v1lr de srad (un jc cli! ilcbouw trxnsloirneiEn cn zodan8 arntÀstcn da1 hct een nieu\Le funktie moge]iik

$i*t

rHL

EE

ffiffi] [:-:]1 ffi;:ï. FLirl

WeeÍdsiilge Wordt V/eer srngel

f-

GÍiftpaÍk

Catherjnebaan v/ordt weer slnqe

-

SieÍenburg

SINGELPARK

))

DE EXPEDITIE

GMT VAN WAt

AANHETWERK

tocht naar het Huis van Bewaring Na de qlge%ene inleídingen scheepten de deelnemers zicb in op eefi ronduataïtbaot t)oor een tachtje auer de

rond bet Huis ,an Beuqing Met knnl,tt z, hct buiLprlemin Ln de onget inli

Dit wr-s het moment waarop de diverse teams zich lomeerclcn en een wcrkplek zorhten aan een ven dc tafels. IedeÍeen werd roo\zien ,,all onderlcggers en tekcnmateriaa]. Dc werk-

Stadsbuitensingel

groep zorgde voor snelle beschikbaarheid %n de genomen

eigtn ogen

foto's. Op de verschillcnde expositicpanelen hing ter infor-

behijken en daarLtan J'oto's nemen, aluórens hun eígen i.leëen op p.tDier te ze el1.

u.

rondvaart om

1'1.30 locatie Wolvenburg inclusieÍ lunch en gelegenheid tot Íoto's maken

matie een

goot

aantal foto's

t"n

het interieur.

13.30 u. aanvang workshop

17.00 u. toelichting op ideevorming door verschillende ontwerpteams Aan het eind van de middag namen dc leden lan de wcrk,

groep clk een stoel, waarmee ze ,als generale rcpetitie voor de beoordeling \'"n de jury op zondag, y.tn ontwerp nrr ont, werp trokken. Daarop gczeten luisterden ze neaÍ dc toelichting die door de yerschillende teams werd gegeven, steldcn \Íasen en gaven hun kitiek.

18.00 u. sluiting gevolgd door wandeling door de oude stad 19.00 u. borrel en maaltijd in restaurant Sweetie

ln en uit de rondvaarlboot

HEI VIRK VORDIRT Het weer werke mee om

vfi

de wcrfeen plezierlgc plaats te

maken waar de noeste werkers uit de werfl(elder zich even in de buitenlLrcht kondcn vertreden

zondag l6 oktober 9.30 u. hervatting workshop 13.00 u. lunch 14.00 u. laatste ronde workshop

16.00 u. uiteindelijke presentatie van de onLwerDen Op zondagmiddag w'as

fl

een

ir

de jury

oop voor alle belangstellen-

dt:n

Ook dc juryleden krvamcn kijken en maakten mct clkaar kennis

I Datweren:

dc

,

voozitto

Ha'rman Hertzberger;

MevrouwJ M. Breedveldt Boer, Llocente Uflversitcit Utrecht;

Mevrouw Mxaijkc Kijper, ex-consen'etor van het Centmal Muscum, (die destijds dc RrcFcld tentoonstelling lnric'htte)i

Melrouw

P.M.

Van.ler Linden-dc Fciiter, wethoudcr van

\vVC en Mart mn Schijndel, 2Lrchitect in Utrecht.

l

I (

I t l ]

I

_l

de buurt, althans dc bewoners

24

#d

a

Ă?

HET LMTSTE BOTWERK Op zonddg 16

okbher nd een uur

oJ'

der uds eï

eerst

cen korLe belicbtillg uooï het publiek, daama auden de gemaakte pldnnen gepresanteenl aan de werhgroep,

h urt et1 de jury. Bij a uanzelJiprekentl giry4 er tiden de twrhrbop ook wel eens ieÍs gena.leloos mis;

de

zo bleek de SieLuidsapparatuur tlog niet te t&rken- De beLicbting udn het eerste tedm aeftl tl.tn ook niet op hand uasLgelegl.

:let ak de tuerkgroel op de eerste dag ba.l gedddn, trck de .jury bij cle einrlpresattatíe meL sbel en al langs de terscbillende ontuerptedms om te luisterell naar bun taelicbtitlg Begannetl trcrd hÍj:

HTT LAATSTE BOTWERK ontwerpers:

Machiel Spaan Marco Henscn Hans Hammink Patrick Fransen Dit team bestoltd uÍt drie metletl)erkers Mn heL Jonge .\rcblt. , tt tiLttt-li(t in 4m,lt.rdltm tn icn lontjc drchitect uit tltrecht. Gercrd llíh\ r.tn de \Yerhgoep lterlraaiihg beschrcef zijn tudrukken mn deze groep.

VOORBEREID AAN DE SL{G

Zatcrdegmorgen lang voor dc rïorkshop zou beglnnen. trokken ddc var de jongens lmgs de singcls, al fotok nukend

lan deanderc bolwcrkcn. De bedoelng

was

Volvenburg in

een logrschc gedachtengang te berÍekken bij Lucasbol$,erk.

Zonnen , Mancn', Stcffcn' cn l,epelenburg. Geyàriëe bcbouwde stukken van de stad. Uitgangspunt om een stedebouwkundge hamorue te krijgen.

E

SÏRAK

PLAN

Hct Volvenburg als onbebouwde plek, mct alleen de muur

Maar... het oog bedriegtl EnÍin, oordeel z€lf maaÍ als u de

er nog omheen en op hct open terrein een pariochtige

collages en maquettes bekijkt. Daaruit blijkt wel dat de jongens zeer harmonisch hebben samengcwerkt

situatie. Dàt zou het mooist zijnl

Het bolwerk op zich is al aÍchitectuur. Het hele Huis \an Bewaring wordt gesloopt en opgeruimdl

O\tr

de muur wordt

dan nog de 'singelwaldelroute' doorgetrokken. IC-AARI

Toch was dit niet het resuh:ut ran twee dagen wcrken en

JURERING

denken, wanr Machiel, Marco, PaÍrick en Hrns begrepen

Jury èn ontwerpteam floesten dc spits aÍbiiten. De

maar al te goed dat er een rendabele bouwmassa Geld) tegenover de ruimtc moest worden gezet.

onder andere of het strakke dtme van de \Íalies' nog

GRENS TUSSEN BUURT EN BOLWERK Tot hier en niet verdel leek het plan te worden. In principe veranderde er tuets, immers een immèns hek van vierkante Iorens sluit het terein \lsuc€l af\,rn cle Íest r"an de buuft.

Dc ara'hitecten bedachten een rij torens, zeer staak van waarin wonen, winkelen, cxposcren, kortom

aLlle

vom

Tussen de toÍens is ruimte genoeg om ccn transparantheid

te wearborgen (hek-effect). Qua i0houd venangt het complo( het aantal klrbieke meters dat bii sloop verdwccn. even wennen, dic reuze-tmlic§. Maar

de cenvoudige architectuur levert een Ílsdge wand op. Daar is

wrEnlering vooí op te bÍengen

HOE ZIET EEN Vf,RKENDE ARCHITECT ERUIT? De fwee dagen dat er gewerk werd kreeg ik zo nu en dan de

indruk dat dc jongens nics deden, behahe verveeld hangen op hun stoelen, papienjes scheuren en plakken

26

t

veranded kon worden. Ja, geen pÍobleem',

len

an§,mrdde het team.

andere k.itische vrarg gir\g over de windgc\oeligheid

\80

het gebied als er zo'n muur van gebouwen wordt opgeÍokken. ln abstracte zin is het trxlie'hck \rn hetvolvenplein gebleven.

gertaagde

disciplines aan bod komen.

vat mij betrelir het ws

jury\Ío€g

we moesten dooÍ naar de groep die het ontwerp weelscl had bedacht. De djd wcrd goed bewaakt en de klok was streng.

dí! is d" heLicbtingdíe

oiia

Luingefi t@t het team

tan

E ETIAA'ISTT-ru.W,RK

d-,:

7

Het Íaatste Bolwerk sen horbestemmingsplan voor !Yolvsnburg t6 Utrochl stedo bouwk undig a s itua tie ln Ljlrechl is een aantal van de oude Bolwelken noq steeds zichtbaar. Wel hebben ze allemaal hun oorspronkelijke karakter aLs eiland in de grachr tos van de slad ' veíoren. De oorspronkeiijk sotitaire ruimte is in bezir genomen door de srad (woningen, parken, poiitiebuÍo, schouwburg) Het verboÍgen karakleÍ van hel bolweÍken is verloren gegaaf Het boLw€Ík Wolvenburg is door het langdLrrig gebru k als gevangenis ats enige myslek eír onloeganke ik g€bleven Aan de zlde van de Breedstraalbuurl s de grens tussen stad en Bolwerk door een aanaanschake ing van kleine gebouMjes onduidelijk.

da buurtluncne Vanuil de Breedstraalbuud wodl een gÍoot aaniat mogetijke gebouwde Írncties aangegeven vooí het Bo werk:winkets, bedriltjes, woningbouw, een jeugdholel , kinderopvang. etc.. DaaÍnaast wordt een ptein en/ot park voor

allerhande aktivileilèn voorgesleld.

exibiliteit Vanwège de onduidelijke ioekomst van hel gebied (wanneergaat de gevangenis weg, wordt een deel van het gebouw monumënt?) is het van belang bijdo planonlwikkellng reker ng le houden met een hoge mate van Ílexibilite(. N el aleen programrnatisch, maaÍ ook lunclioneeten u lvoerings

:-

-:{

th,

el I

het laatst€ Bolw€rk

T

De hierboven goÍormuleerde uilgangspunten teiden tot lwee ingrepen die beidè de "ommuring" €n heteig€nznnige karaklervan hel Bowerk moeren verslerken; de rand \,\,ordl versredetik1, lerw jt het Botwork zetf zo teeg mogelijk bl(tt De ruimte wordt6en bewust onr^/orpen tege ptek in de slad mel potenles voor vele akuvlteiten in pakken bestaan de nuu r -Aan de singelgÍachlzijde kr(gt de muureen groen karakterdoorer ptanten tegenople lAten groeien. -Aan de boLweÍkzijde worden ln en aan de muur gebrutksÍuncljes gekoppet{j d e rrer op 1el ao,we'- le realrseren pàri/p e n tL'rner voedel \loite er, berg ngen k oskies, ) 'Op de muurwoÍdl de locproule langs de singetgracht herstetd.

ÍoÍentjes tussen BreedstraatbuuÍ en Bolwerk De huidige lysieke grenslussen BolweÍk sn buun wordt omgevonnd tot een visuele grens Doorjuist dez€ grens inlensieÍ te beboulryen, b ijÍt her Botwerk van verdere invullingen gevrijwaard Doorde ruinie die daardoor onlsiaar wordl de inlensieve bebouwing gelegilimeerd. D€ lorentjes die als een ritssluiling lussen de Breedslraatbuurt en het Bolwerk staan, vormen hel lilter dre hel Bolwelk ruimtetijk vril holdl (bescheÍmen tsgen hel in bezll nemen doorde slad) maar Íunctioneet bil de

I

Hel inlensreve pÍogramma van de torentles (alle gewensre Íuncries kunnen erin wordgn ondergèbÍacht) en de als pood werkende open ruimtèn iussen de lorentjes maken van de zone een inlermedlaÍ lussen buurr en pa*

t

I

I

i í l,

Het ontwerp WEEFSEL

seseg

ontwerpers: Ruth van Eck Rotholz Dick Bruijne Matthias Aalbers

over'líokenburg naa de wetertorcn, red.)

Eón 2ichdijn gaat naar de Molenstraat, dit is een mooie gele,

gcnheidom de buurt te yerbinden met Wolvenburg. Dit

is

een brug over hct water r"an het Griftpark en een parkeerga mge daar, naar

Volvenburg en biivooóeeld de lapiesmark.

dc ontwerpers in overlc8 linksboven is Rob van deir Hout nog nette zien, laterzou hijalleen verdcr gaan in het proje.t'lekker vrij'

on \erleïs hmden eLkaar niel, uel hadÍlen ze allc dic cc t tft.h'p u hl4Ltond l:,71 utaont cr cm uoanl en ueïkl er e de deïde heeÍt er jarenlang

Het plen wordt zo iri€cwerkti er komen woningcn

geuoand en ,geaerkt

opcngemeakti de kant aan heÍ zuiden, vxnal de begane

De drie

afi

een

plein in de bestaande bcbouwing. DaaNan wordr óén deel grond.

LImt taetichtillg bij de eindpïesefiaííe aan de

jury

F- 4leím u"rcrun-de1 ràipc'eed ner rrn mrenhui. mct rcsuumnt. De groene plekmet Hollandsc koeien enve15e

melk voor de capuccino. Terrei met RUTH VAN ICK'ROTHo]Z:

Vij

gaan uit van de wandel

daonder winkch

en

werktuimte voor aÍlesteo in en op dc mLtur. De oude muur

roulc doordc sod, làlgs de sirgels. Erg belanSri,k ziin de

bliilt. In de muur moeten openlngen komen voor mmen en

zichlassen.

L.àppen die doo. het gebouw heengaan. Op de as met de rva-

Oan de schouwbxry

na

het Griltperk, van dc Bhuwkapel'

teÍorcn

steat een toren.

Dl wordt

een gem€enschappelijkc

27

zondag. Een kerk voor islam, iood en christen. Het pro_

cven over die Molenstmat. Die heet niet voor niks Molenstraat, want die liep vroeger in de richting van de

l+allma is een voorbereiding op de 21ste eeuw.

molen.

mimle vmr gmte gmepen, biilooóeeld vriidag, zatedag en

I

ve hebben dit gebruik als zichdijn, want da! heb je ook in de Wolvenstraat. \Ye willen dan ook dat de

Dit is een agora, hè?

(Onhnoeíingsp lein, red )

'!(ol!€0straat een blik biedt op de toren en de toren moet herimeringen oplepen aan de oude sadsorens.

Mw BREED\TLDT BOER: Waarom die brug oveÍ het

Mv

\!zter?

doodloopt op de Plompetotengmcht met die bebouwing

HERMAN HERTZBERGERT

B Br Ma?I de Molenstraat is een heel klein straatje dat

daar. Hoe loopt die zichdiin drn?

NGTTHIAS ÀÀLBERST

we hebben het in ecrste inslantie

opgevat als een stedebouwkundige opgave. Een belangrijk

M A: Goed voorbeeld is de Birgittensuzat. Een smal stm2tje

gegcvcn in de Breeótnatbuurt is een aparte hoek die dood-

met a2n beide kaflteo wi[te gestucte huizen, weliets

loopt op

het wolveoburg. Eoerzijds willen

\Íe

de

bcslotenheid \2n het bolwerk Tichtt8zr houden, anderzijds i§

cr grote behoefte van de

buuÍ het Gdftpark

diquer

Ek ie op het lepeleÍÈurg uit. Je beflt in de binnenstad en ie ziet dat prachtige uitldikie. dan de Molenstaat. Daar

te bezoeken.

Vandaar die nieuwc lijn near het Griftpad( De bnrg m(Ét

ook

over de Weerdsingel-fleg hccnleiden, in een kcer in heI park

M

v

S:

Moeten dle assen en die lij0en dienen als elementen

voor een stedelijke oriirtalie?

komcn- Andersom kan daar geparkeeÍd worden voor de M A: Dat

binnerlsad - een aangcname $ancleling.

M'{i v D INDEN: vraag over de functie van de agora. wet

ling tot ftrgulenng cn ordening, gezicn dat verkal ran Àssen

heeft die voor een functie en hoe wordt die iD iullic optiek voor ongewenst gebnrik besóemd?

VIN SCHINDEL: Het hele

enmvlnn. war vnn ral'n visueel

as?

ru

k

is denk je dc werkeliike berckcnis en impact

het ,llcen absL%ct op papier ol is het ook wel M

betekenis?

M À: Het heeft heeL

duideliik tc maken met dc zichtlijoen

A

Het is in ieder gelzl een gebied dar hier ( ..) open komt

te liggen en omdat er mogelïkerwiis belrngriike

looprouten

Het is niet alleen mrar een abstrectie maar tegelijkeÍijd gaat

komeni hier parkeren. (Griftpark, red.) Er ontsuat dan dxar

het (xrk om 7-ichÈ en looplijncn, die uilermatc «rncrcet ziin.

een winkclcenLum en horeca<xploitatie, misschicn wel be-

Mw KLIIER: Als ic dan over die aisen pnat waarom heb ie dan dié asscn genomen? want je zegt dat dat conespondecÍ

drij{rn en wonen. Dat wonen is misschien een anlsulÍd op ulr u"ag, Het is een aanzet tot ecn plein ol een tenÀs. Je kunt jc voo$tellen dat je hier op zondag mcl ie kinderen hcen l\ïnt gean; het lijkt een beetje op heÍ Biltse-8rift ten'ein,

met dc Watefiorcni

w'aar je M A: Ja, maar er is nog cen ander aspccl.

28

I

me de spijker op de kopl

verhaal is een aanbeve-

À,IART

I

lijk

we hadden hct net

(Dk een deryelljke functie heb|

H H: Ik neem ean dat jullie met de àgora uhgran van hct bestaandc gcbouw?

{:J-. \]]cbr qíbouwer vrn,lr

5t.dere1 7eve, tsrr j"Íer ^ ziin weggepoetst; dan houdr jc dc gebouwen ovcr met bel\4

Voor de fenbonsíellíng 'De Werelal t)an Woll)enburl

maakten Dick Bruíjne en Ruíh Dan Eck-Roíholz een uitg.bretlc naquetp tn a"n aantLtL tchepingen baarbij de l)olgalde be\cbijuing u)as geuaegd.

langdike dala Toals 1865, 1876 en 1904.

PLAN WEETSBL H H: Het is dus wel de bedoeling der hcr 'schip' ding wordt

un

her oude

gehxikr

Het Volvenburg in Iltrccht is een van de oude bolwerken aan

M

AJr.

dc Singel. l oen men in het midden \,zn de vorige eeuw

undc'lLidin6 ran lor hpr ue oudc.tad,sr c1 in prn

H H: Dat woo.d ';EoÍa' suggereert dat er een open w.lnd is, is

langgerckt park veranderde, vormden de ovcrige bolwerken

die constructic zo, dat het voor de hand ltgt om dal open te

dezr cen onderdeel

brcken ol moet je da2fl,LDr gi$antische !@stxnden ulthrlcn?

men in diezelfde tiid geen pxrk, maar cen ge\"ngenis. Een gevangenis is natuurlijk geen groen voor het publiek

MAJa, ch...

lert

Op het Vohenburg echter bouwde

toegankelijk gebied, en anno 1995 onderscheidt hel

'liíolyenburg HH:

un.

zich dan ook dutdelijk van hcr groene,

landschappelljke, grÍk elde§ langs de Singel. De Singel vemndeft bij her \íolvenburg sterk \2n richting, en

hierdorr wordt het mogelijk in r$re richtingen, in zuidelijke cn inwestelijke, over he! water uit te kiiken. Dlt maakt het L

i{,r,

l*'i

wdvcnbug tot

een bijTrnder punt, tot de uirl<ijkpost \,zn her

noordoosteliik deelvan het Utrechtse centrum. Zonderdjrekte verkeersverbindlngen met de stad buiten de Singel, js

J'r .rdn.deri,, h,eÍ (atbrr eÍ de bcr. Loa"rrrrd ern uiLhoel. rler .rad.Je, I rdert d.n onk cc, rJc.ige Lr misschien zelfs doryse sièe. Dn &{slsc[DAcr EVAN HffpLAN De basisgedachre van ons plan is om ook dit bolwerk openba2r en

tffgankelitk te makcn, zodat het sradsdeel mccr vcr,

wcven raakr met de omgeving. We dchten ons met ons plan dan ook allereelst op de inbedding vrn het ge.lzngenisterrein in de rcst vrn de shd.

E

Doo. op het terrein openbare gebieden, zoels een plein, te maken en die te koppelcn aen opcnbare lunkties, zoals

bij'

als heI ware, steekt boven de

grond uit De beide uiteinden

lzn het gamgedak, die dus (r)k boven het oppeNlak uitko-

voorbeeld een cafélrestaur.mt, kriigt het Wolyenburg meer

men, vomen de in'en uitgangen voor de auto's en de voet

betekenis, ook voor de sted buiten de buun.

gangcrs. Dc hjn tussen de fwee toegangen, de nok,loopt

len beterc inhedding willen we bovendien bereikeo dcr)r op

diagonaal en geeft de looprichting door de parkeergarage

gerichte wiize bepaalde onderdelen te slopen, enkele andere

aan. Boven dit 'loetgaflgenjpad' komt een glaze0 dak zodat

gebouwen aan te passen) en enkele nieuwe te bouwen,

men vanaf het gehele pad de watertoren

in

de

Bovendien willenwe plaatselijk ingÍilpen op eflkele plekken

Drce6traaóuun k n zien

huitcn hc!volvcnburg. Zo mocten twee nieuwe bruggen

De parkeergarage zelf bestaat uit een geknikt, licht hellend

!,un de voetgznger de veóinding met de omgeving leggen.

vlak waafllp de auto's gc[arkccrd worden. Dit parkeervlak

als

oriënfiiepunt.

bcvind! zich dcels onder en deels op hef nivo !%n het maai-

IwEx NI[u'wE

veki. De galxge

BRUGGEN

be

t 690 parkeerplaatsen, in óón larg- vla de

nieuwe voetgangersbrug over de Singel k n men dan vrnuit 1. Ecn

nicuwe brug ovcr dc llompetorengncht maàkt het

de grrkeerfprage direct de binnensted b€reiken.

mogeiijk om van de Breedsf,'aat, dftrr het groen binnm het

bourölok op het binnenterein, (tussen Vijde BegijnenstÍaat

DE GEBoUVEN -

slooP / trRBouw

en Plompetorengracht, red.) via de Molenstraat naa. het Het gelEngenisterrein is op dit moment een donkere vlek

\íolvcnplcin tc Iopcn. 2. In her yerlengde \.in de liin Lucasbolweík-Mttev.ouwen,

dus in het verlengde vrn de

Singcl nuit zuidelijke richtrng,

moctcen brug komen over de Singel, van helVolvenplein nàar hct

HiFghicmstmplcin en het Gdftpark. Zo onÍaat er

cen voergangersveóinding tu§sen de binnensud efl het ge-

bied buiten de Singel. De Breedstraaóuurt

kijgi

zo het

G.ift paÍk binnen handbereik.

aan de Singel,

onrcegrnkelijk en aan het oog ontrokken dffJr

de gevangenismuur, De ge%nSenisgebouwen steken wel boven de murcn uit, mrar tonen door de gesloten, gcmet selde gevels weinig lan wat er zich binnen afspeelt.

In het plan worden

eren

deel\,2n de oude ge@genisgcbou'

uen. en enkelegrhounen burrn her ge\,angen iJremin 8r. sloopt. iro onsaan er pleinen en stukjes gfllen die efioe bij'

dr

draËrn

hd gebied \eNe\,en mall ne( dc orgc\ i1B.

PÀaIGERGAnAGE

Het ccnL%lc deel rzn de gevrngenis en heI toegangsgebouw

In de zuidoost hoek van het G.iftpark aan het Hooghiemstftplein,

l

rcd.) stellen \re voor een pffkeega-

Snis

is

,l yàn rcr

gewoon staan. Dit deel van de ge\zn-

rJ te zicn door zijn hoogre, en met ziin

rich-

mge te bouwen, Op deze manier wordt het aulovcrkecr zo

ting merkeert het de richdngsaemndering \.an de Singel. Dc

veel mogelijk buiten de Singcls gchouden.

gevel aan de noodoostzijde van de ge@gcnis blijfr geheel

Dc nieuwe pukccllengc komt vff]l de helft onder de gond,

suxn, net eh een gfilot deel vtn dc muur langs de Singel Van

zodat her perk door middel van een gmsdak over dc gamgc

de zuidgevel echter wordt het metselwerk 'afgeschaafd', zG

doork)opt. Het middeogedeelte van het gffagedak, de nok

dat de

l0

L

(?,

lu veÍbouwing

blijven

dmagsmkuur wn het gebou$r en de individuele ccl'

len in het gebouw\'2n buitenal te zien zijn. Binnen in het ge

NrEtrvtsorJv

bouw kan op deze manicr gcprofiteerd worden van hct uitzicht over dc Singel en yan de uitstckende

li*rng op

de

mn.

Arn hct nieuue !,efio,cgic plein florden dric ateliemoningen

Hct dak van de oudc cellulaifti ge!"ngenis willcn we tot bijoa

op de oude muur geboll\vd. Deze woningen kunncn eventu-

bovcr hct bestaandc rocgangsgebou\r, doonrckken.

eelin veóinding starn met de expositietuimtes onder het

HierdLDr ontstaai er een oyerdekte ruimte tussen het te

plein.

Iundhoen gerzngcnisdeel, het oude trrganpgebouw en de

Er

hiergeplande nieuwc bcbouwing. Deze ruimte vcóindt dus

menten) met cen toren tegen de blinde kopse k nr \.m de al

oud met nicuw, en binnm mer huitcn.Ihorde ruimte steekt

beírrnde huizeffij

bovcndien een doorgaande loopbrug, die her vcrbindende

Tussen de oudc

hmkrr \'m

de ruimte nog

{trdcr \.cstcÍkt.

Tusscn de oude muur roncl het bohverk en wat nu hct cen-

Íalc dcclr.àn de gevangmis

is

wodt

een

lrfioogd plcin fle,

maakt, een vcdieping h)ven her maaivcld.

komt cen klein appa(emcntengebouw (zcven appaÍe azn dc woh,enstraar.

ge ngenis en het oude toegangsgcbouw komt cen nieuw gebouw rc staan, dat er cen beetie tussen, gcschoven Iiikt. Dit nieuwe gebouw heeft de vorm van een halve cilinder en heeft bovenop een torentje met een kope-

rcn dak en eeD vlaggestok, als tegenhanger vixlr de

i"reÍ(}

ftrn aan de l2urvelshof. Het is een belalgrijk wijkgebouw dat

De ruimte onder het plein is dan bestemd vcnrwinkels en

(Ïp(xtienrimten. Via

tnppen langs de muu. lnnal de zuidlonl, en via trappeo

vanuit alle hocken te zien zalzijn, en dat gewicht geeft aan het nieuwe Wolvcnburg. In het gcbouw zijn ruim1es voor hijëenkomsrcn. Dat kunnen biivoorbeeld culturele zijn zrals

r"/naf het ricuwe plein aan het cind l/an de Volvenstraat kan

een optrcden

men op het plcin kornen.

biiëenkomsten.

Vanal het plein hebbcn bswoners en bezoekers rccgang tot

Arn het Wolvmplein komt een nielw bouEölok mer vic.en,

Je riFn nieu\ctron'ngrn in her audc .cnl ?lc ge\ JngÈnicf

twintig gcstapelde maisonet[es, wat gebogen van vorm. De

bouw

gebogen vonn volgt de gebogcn lijn v,m de besrernde laxg-

De lndcling lan deze woningen is hccl bijzonderi ie

derc woning besaat uit dric lagen

llln F\re

aan

ellcrr gckop-

dff)r efn toneelvereniging,

bouw-woningen Op de hoek

als írok

l,lan de Molensrrear

rel8ieuzc

kiigr hcÍ

pclde ccnheden (de cnÍspronkcliike gevangeniscellen), dus

gebouw een v{at hoger bouwdeel met de zclfde hcxrgte als

iederc woninil bes@[ uit twee eenhcdcn op het nho vrn het

het tegenovcr gelegen schoohebouw. Beide hogerc bouw-

plein, twee ccnheden opdeee$te vcrdicping, en twee eet-

delen (besteand en nieuw) vormen ccn intiem plein aan dc

hedcn crp de zolder

Vm,rÍdc

c(\r

vn

Molenstmrt Het hogerc deel v2n het nieuwbouwblok vo.mt iening !"n dc \rnning kr1,le brsunervia

ecn lichtdoodatcndc

gl'rcn loopbrug

in het gchouw ovenjteken, en

m

de hoge middcngang

r\r'cc ccnheden op dezelfde

lupfei krinlre\ditdcoo!e, grleten mdr.(! Een liftontsluir de individuele enÍees op de viede

'leHemeenn nettcs.

ve

iepinS.

!cr( irp.nl r,rn d.,,-d,,riJr b,re:k,n Old,7, n"r1'er hehbc. rlle woningcn, hocwcl ze voornameliik op hc!

Dc nieuwbouw he1stek de doo. sloop rcrlorcn gegane geslG

ffxndc0 ligqc. toch zonnlge, lichlc ruimtcs.

l.nheid vm hclbouqolirk en drardooÍonnoàt ef een beschermd cn rustig binnengebied

.lriLurv

0p dir binnengebicd 31

Ligt een school, die besteat

uit een deel bestaand schoolge

bouw en een deel nieuwbouw. Het binnengebied is te bereiken via een

pmn

in het nieuwboLrwblok. Dczc paDÍt

Ii$ in dc

as \rJn het tíregangsgebouw en heI centmle deel van het ge-

vangenisgebouw. He! binncngebied is ook te bereiken door de 'kop' vrn het nieuwe bourvblok, via een diagonale door-

sniiding, zodat de entree van de school vanaf het intiene plein ern de MolensL%at zichhrrr is.

Í*

Tenslotte willen rve gmxg ecn crfélr'estaur:urt en botenhuis aan dc Singcl

bouwcn. Di! gebouw moet den komen aan he!

pleintje zllr het einde van de MolensÍxat m een de oevervan de Singel. Omdat de oever nu te hoollis en eenbotenhuls daar nu droog zoLr liggen, moet de oever daar uitgegmven

worden. Her restaurant, ccn lwee verdiepiDgen hoge glazen ruimte, heeft een mooi uitzichr over de Singcl. Dc dircclc

omgevingr"n dit gebouÀ, rnoei landeliikÍ,orden ingencht, zodat het axnsluit bii de rest van de parken lengs de Sr,rgel.

Lcr §{1dL'lr-r?4-rthel Len

1-r

lu_

n

\JnJldL nirLsr

bnrg over de Plompetortngmcht naar het koÍnehuis wande len, en

dzL:rr

genieten r"an een heerlijk kopje koffie met uit-

zicht ovrr hct watcr en de landclijkc omgcving.

Dric stadskocien begrezen het i+as van hct bolwcrk cn ver' 7oryen de rcmige verse melk in de opuccino Ien het kolïehuis.

UÍecht, februari

1995

cnspmnkelijkwodshop onmep met dank ain Bert Bruijne) Jos Wline\ 'lheo lzn de Vathost, 1bdld, À,lida,r, kLchel, Suznne, Myriam en Ben.

72

Het ontwerp LEKKER VRU!

2 -

ontwerper: Rob van den Hout

lk hcb dit onsvery alleen gemeakt, vr'aardoor ik me dus

niet h{refde arn tc pÀ{sen (de

rcï lzn

de

telst

zLan

meningcn

is zeer slccht te

ur

inderrn.

v.-6t 2n. rcd.)

SAIOME: Het gebouw st xt víx)r een groot deel in het watcr, maar ik zie negens een

,rnlcgsteige. (an

ie ergeos aa,t $1rl?

V D H r Hicr zitten Íappen, dat is een openbaargebied. Hier kom je nari de parkeerkelder. Het hooldgebouw saet R

rn het water, hier ziin vier, daar wr'ee bouwlagen. Als je het

uitrekent 125 woningen, een buu.tvoorziening, theateÍen jcugdhotel.

V SCHUNDIL: Ik probeer jouw vcrhatl samen le vdlrcr \1 ,'merel[.- Jrn heb ]k dc "drxk or.t, cLi N{AÀT

contraÍ vormt (of wilt zerren) met alles wat e. is Dat betekcnt dat je de histonsche sÍuctuurals xanleiding ziei voor je plan. Alleen enticipeer jc op de ueag en verlangens die LÍ qu

/.in'er,"ízcr

ran nr r gehl

0'r

/-.

-,sJnt:utierc

Er ligt wel een beeld op talel. (un ie daar ie$ meer over

,rggen We?rom

ie

vindt dat je zo moet dLrn en eigcnlijk die

aÀviizjng tot dlc bcstarnde structuur hcbt gemaakt?

De ontu)erper tan bet rclgencle pldn

aerkte

oorsprankelíik samen met enhele anderen, maar nelcle

zich (Ltdr niet at) zijn gendk- ]n orcrleg met de t,.tl"gr'c1, t",,t,,lc lli ta al -onldg.ar!,'t t aU, eentje ziik elgen rednt Bij de .ítrybeaarlelinÍl gal bij de Lolgende uiLleg

RVDH.:Dat is.iet huldigc

as

helemael zo Ditheeli de

rorn

van de

van her gelang cn die heb ik geacccntueed (

.

)

H HIRIZBERGER: Ik $eer dar er veel hisrcrici in de zaal

zijn

Meg lk dle en dc jury vragen olze dau, op die rwee

planncn, \\,at ze darr van vindcn.

$(/e

hebben het ovcr A en B,

\Lzxvm À hct meeJt dgorcuze is. ROB VAN DEN

HOUT Her nro o dilr ik heb gebruik!

slaxr

oP

Íi,ec on(bdelen daan àr:

À{I( RREED\'ELDT BOER] Je kunr hcl wcl hlsrorisch

1 -

(lie gelengcnis mag ryat mii beturfi $cgi

veftlarcn maa. ik uelg me eI of dar drijd norltg is, ik vind d niet.

FI H: Je, wat is nodig, her gaal meer omr heb je de nlogelijkheid om hct te docn, ofis het noodzaak Je kan zo,n

(geen antwoo«l)

gelegenheid scheppen om op een bijzonderaantrekkeliike

M\í. V D LINDEN: War is dar btokje daar? V D H. I Dar ziin die vicr woningen die in een lijn voor dc Molenstmat saan. Eigeilijk zouden we dat moeten slopen. R

H Hr Dar q,iÍe blok, dar is dus geinspireerd op het oude schip van de ge\,"ngenis. Maar heeft het er nog iets \zn?

(aon u)eikelike

r*tantm

bedoelt hïj, rcrl.)

RV D H.i Nee.

Voor de publicatie schreeí Rob t)an den Hout deze taelícbting bij zin ontueÍp

,,LEKK[R

VRIJ.,

Àzn de workshop, urn 15 en 16 oktober 1994 is een briefiog .

van de Verkgroep Vcri.aaiing BreedstmatbuuÍ yooraË SegaaD. De bclangrijkste aspecten die hierin genoemd

.- atdll!

MWB ts:Ik heb gcwoon het idee dat we d3ar misschien op kunnen urtkomen mxxr als zovecl mensen dic historie

lre]angdik vindcn dan k2n dar her juisr zo aanrrckkeltik

LIc

dm

is

dh

flcmen

7'n vraag ven: als je %nuit die continuering derk, hoc pzlst jouw plan daar .lan in?

ÀÍ\í (UPEn: Maar welkc hisroric mocr terughzden? Toen ie Zocher dic plantsoenen ging aa.leggcn weralen ook de lvatcls russen dc bolwcrken en de stad gedempt. De historic

'rln,l 14

oe

ol,.ie 'rn.le ls,.

Èe

t! 1_l r'

\

rr in FtJLideIJk

v/r

,Je

de hjstorie vall -

trI V S: Zeg maar een L.ominuedng \.an het p.oces,

cp

huLn np mogcl ke .oiknm.tige orrsr'ik.

keLngrn op het bOlweÍk!

makcn,

cen hrcuk. Den is

!Í

\íol(rburgi

de buurm,,ensen ais

andvoru,aaden.

Ten &Mien van de stcdebouwkundige aspecten heb ik de

opdracht ruimer gelhterpreteerd; door cle ligging van her Wolvenburg aan de rand \.zn de oude stxd, omvat haír ,rrekenic írprr orl her bu tal.ctng. W,r dc becremll.ng hctrcft kan ik mijin grcte lijneo vinden in de wcnsen \zn de

hurn Intemadonalc kvr'alitcit is waar architecrcn per definjtic naar

WAT NRÀ{N IIET ONTIIIRP VOORÀFGINc

Tiidcns de vonning v1]n de ontweeteams arn het begin ven

de workshop heb ik mij aangesloren bij her onNerpteem Veefsel'. In de lcx4 r"an de eerstc dag flerd duidelijk dar er qua conseptuele ideëen nogalgrote verschillen bestonden tu§sen mij en de rest van hct !eam. Aan her cind rrrn de dag

werd dat duidclijk aan de hand van het gepresentcerde beeldmateriaal De tweedc dag heb ik besloren nier in dir team door tc gran. Aansluiíng bij cen andere groep §rs Lrit pmktisch oogpunt niet rca€l dmr de kone tijd die nog resne.

Ik heb b€slolen dc ideèen lzn de eerstc dag allem verdcr uit te rverken,

BESTAANDN

§ITIBÏlE

\«r buurtbewone6. Deze uniekc lokatie aan de sradsbuiiengrachr zou een Hct huidrSe bolwerk is niet toeg:nkeljk

hoogwaardig wmn,, lccf, en werkldlmaat kunnen herbergen De huldigc bebouwingbiedr onYoldoende ruimrc vooreen ontwerp met intemationde aliure, ncrh loor de dcxl de buun gewenstc fitnciies. Daaromishctdenk iknodig de huidige b€bouwing tc veÍvangen.

Verkeersaspectetr De binnenstíd ondeNindr yeel ovcrlast van durrgaand en bestemmingsverkccr. Ook in de bekomst zr1 de druk aulo's zerr grïrot

be\\ .reA

i'

blivm

\,rÍ de

Niet in dc ]aalste plrats door die ven

ul gdin!. 5r"li_q,\m.icn'ngen \o^f J.rp, I be.a1ghe.,c'dc' z in roor mi l'nn,r'.c

JÈ

dc. he,

re

voomEenlen om lot een autolus,e bímensad G komcn. Onder het bohverk is ruimtc voor ca. 280 auto's Deze grrirgc

heeft haaÍ ontsluiting aan de andere ziide van de stadsbuitengncht, de Vitter,rouwensingel. Voor het il1- en L'rd."1,1e ve-«cÍ L^clr , e hen/on.., vÈ*cer(:iurriL niel

gewijzigd te woden. Op deze wiirc hoeli de klcinschaligc

hct Volvenplcin niet belast tewodcn met

Ten aanzien vao de woningdilferentiatie zou ie moeten

intensieve vcrkeesafu/ikkclngen en ken het gebied aan de ,.§uidev,rn' r llor|lelL,nngmJr rurL,lus worder.

stIcl,eo naaa een menSing !2n woningcn in zowel de soaiale

STXDIBOI]'WKUNDIGE ISPECTEN

TIID§À§PECT

Her nicuwe hurfdgcbouw heeft dezellde richling gekegcn

Twee dagen is

omgeving

-.

un

hcr he'rarnde g, h^u\À. D.or oe L,Dl'Ín2lt hezorlrntc

mogeLiikhedcn en het duideliike begin en eind van dc bouwmassa is die .ichtrng een Soede keus. ln z'n ruimtelijke

als de

vrijc seclor. Het 2rnd soningen is bii benadering 125.

eÍreem kort om een goed doodacht plan tc

maken cn zeker om het goed le visuxliseren onder hoogspan0ing heeft het Seleid lot ecn stedebouwkudige situatieschets,eentweclalvogehluchtpempectrcven

en*at

uitwcrking is het oniwerp zich gaao aflekenen als een mocde$chip mctarngemecdeumnboten.

rckengegevens.

Aan Lle kadcs bevifldt zich de bedrijvlgheid cn de mogc'

Verheugd door de mogelijkheid om nog wat te ktrnnen 'bijsche-ven' aan het ontwerp, heb ik het pÍoject op de

liikheid tot rec.eatic gericht op het wxter. Kofiom: ccn unieke lokatie met eeo muhi'functionele inurlling op enkele minutcn lopen YJn hct sta.Lshar!.

computer be-werki Met als rcsultaal een slcdebouwkudige uirwerking !,rn her p,rn cn een d rieul .om nuler_l r p-e§'ir. \'rn het ruimtelijke beeld.

FUNCI'IES

& ACTIVMITTN

ttuechi De functies in he! hoofdgebouw ziin ,ls

5

vol$ ondcrgebnchtl

pagiw\ te àm.

- in de noordkop ecn kleinschalig restlLtrant tuet cen

Bij de gekleurule

rhflte$.rnclicl - in dc zuidkop ccn ieugdhotel dxt ccn directe relatie

ifipressie

ondcrhoxdt met hel l'ooíliggende Wolvenplein cn het s"arcr van de stadsbuitengracht (aclivitelten in relade mel het -

in dc eemte leag \"n het 'moederschip' win kcl , werk- cn

ateliemrimtcni de ovcngE lagen zijn primair

llc

v.ff

rroningen.

nagenoeg haaks op hcl hooldgebouw gclegen blokken

í!.Dnbotcn) ziln gehcel hedoeld ,L§ \Loningen Aen de zui.l oostzijde vrn dc bol§'erkbebouwing is ler :Lfsluiting van het Wolvenplein een woontorcn gepqiecteerd

dic tc{ens de fllnctie vcrvuh van 'baken' in een grotcre omge\,ing. 36

janueri 199t

aan dit boehie is de cnmp íer'

l.Ikè, v,ij

\i1

tll

1Ă?

li

Ii

lt

ti

I I

t

,

I i

d

-q

-q

& E

]t

E

Het ontwerp QUATTRO STAGIONI ontwerpers:

Timmie Thio lohan van der Laan Tyco Ferwerda Carl Möller DÍL Leem, bestadnde

u

togels uan diuerse pLuimage - er

w1s ook eert proiectontuikkelaat bij - kullnetl ue bet

htt z.l[a

u.1....

tïoduceerLlen

zi

nnrJ Ld]cn Ap de , olf"rdn zicb bij dejury

u

IYCO FERMRDA; \íe hebben een veelhcid

ndnir ,,.

aan vjsies, veel

mecr dao je in één plan kwiit kunt. En zoals u weetTijn veel grote s(heppingen veelle.Ug; een symfonic, de trilogie, het dric-dcliggnis.

\llcm",l, rlIr "ur'.nqen,lrcrrcl[.Ir' Erznl,^prg.r ge\leest om det tc reduceren. Bii SchubeÍ leiddc dat tot de Ue

symlonie'Die tlnfuÍmigen'. BiidcVcnus van Ntilo. heb jc

loch ook het idcc det ze handen en voeten

miÍ

trÍxàr dc Italiaznse kunst rijkt ons dc middelen aan om cen vceiheid yrn smakcn tot één kunsFverk te \,eÍenigclr.

Dat is dc pi77-r de piraae Quartro Sra$one.

Timmie Thio

)7

I{-A.RT

V SCHIINDEL: Nu begin ik toch onderhand be'

nicu$d niur het dm

te

woden.

T F: Dat heeft u net opgegctenl

Het hangt hieÍ bii elkxar. De veÍgelijking met de pi:za is dat hct onNcÍp bestaxt uil vier quadmnten En dic vier quadnnten vcrtegenwoordlgen allemaai een visie Meer wat blijkt? smekcn Zoals ile stàd pluriform is en veel vormen en veel plan heeft wa2r i«lereen z'n gadlng vindt, m i§ het ook in dit De vrer thcfllx's ziin: de

!olI, dc mLlur,

de torens en hel wàter'

I

F

t Devctschillcnde euteurs zullen heelkoÍt zelfiets over hun on§verp venellen.

\vat is het idee erachter oljuisl de mecÍdere ldeeèn? Laten we niet één plan maken maar lxtcn we probercn idceèn te

tlierhij boden ze iury en luhLiek een stuh.ie aan uan eetl pi a qu.itra stdgiani: Loen dezc onder rcel hiLdriLeit ,erorberal u)as Pasle hun ndEette precies in de tloas IEÀ4,AND: Dxt is pure

gencrefen op een plek wxaÍ de buult er wat zan hceft En ze Lxnnen het ook in één plan kil8cn, mar dan moetcn we de prullenbak r.ullen met alle goecle idceën. Ve hebhen dus een

pogng geilarn om alles

§rl bii ons opboneldc aen

icleeën bij

clkaar tc doen. \(e hebben een pi7za gemlakt. geworden En $,at is nu het aardige. Het is géón allegeartic

omkopenjl Ha, he, ha'

maar ecn conceptwaarals rodc draad een murrr doorhcen

l

F Hi!

Ilzilnu

is

'M,Íear

ontlccnd is

t.

at

D

E

t

t I t I

l q

§cll

duidelijk is \\xxr hel motio

t

d

de cerste maquctte op te ctcn.

JURY: Nt'rrtl hct sma!trt

38

loopt clie dc delen naadloos aar ellqarveóindt'

mn gistercn hoorl

t I

lin

ons ontwery Mn

T !t

-

ri

lckker achter verschanscn, heb je ecn goed uitzicht op de singel en zou je ook kulnen wonen. Dat zic je in de doorsneden. Parkcren onder de grond, v,,on!ïr in de muur met

uiEiót

op de singel. Uitzicht cn tevens grcnzend aao heÍ binnenterrcin wat v{e groen bedacht hadden. Met een promcnade over de muur heen; je l(j1n hem helema?] rond en je

gat

weer de wijk in. Ilan kunnen daar nog een paar woningcn die

verschillend lzn voÍm ziin soÍns met balkons voor de wonin §re bcginnen met dc

wol[

gen. Ik zoek hct eigenlijk mecr in de kleinc deails.

IIMMY THIO: Ik heb hcr vrij makkelijk omdar de anderc

DERDE TEAMIID: Het derdc voorbeeld stelt voor een deel

lfoepcn eigenlijk allc relaties met de

assen al hebbcn uitge-

\"0

de

Iegd. Dat sla ik dus oveÍ. Het bolwedi het karukcr daanan, wil

het

lijk histoÍisch,

ik handhaven. Als jc nu kjjkt naar de gcvangenis en al de

rrceger all \Yaamm drn nu ook nietT

bijgcbouwen en je breekr een dcel af, dan heb jc wat stenen ovea Darr kan je dan io de rest \.?n het ontwerp weeÍ wat mee

HERtr4AN HEMBERGER

doen.

lu, ha

De bedoeling is dat onder andcre naast de muur, als het

ge

ngenis te laten staan als een ruihe. Breek wat

al

maar doe cr verder niets aan. Men rvjlde det

7-i ik je dar even uirleggen? Ha,

wuc

eachter, je woningen kunr maken met bedrijven. Àan de buirenk nt kan ie dan ramcn in de muuÍ makcn. Axn de binncnkant in tegensrelling tot de bujtcnlqnt moet veel licht komen

DERDE T&AMLID: Ik hcb begrepen dar de buurt graag een

pllÍk wil met een paar ruincs erin. Her voorbeeld dat src hier aarEeha.rd hebben is $?t je in B?Ícciona km zien. Ihar heb je

$afft

mct gÍote mmen. Van hct dcel van de ger.angenis dat je bc, l(an je een leuk hotel, een buuÍhuis, atelieÍs ofwinkels

dat is een fantastisch gerchtl WareÍ dat er erover hcen loopr,

maken

her is lc mooiom q21Íte

-{an de andcre kanr heb ic twee torens; die hcbben we hun

mening. laat het gcbou$, voor wat het jr, brcek het af, ge

plrnts teruggegcven. Het paÍkercn moet ondeÍ hct gehele romplcx phrlslindcn.

dcelte voor gedeelte en laat een ruine oo$Aen. Bouw dan in

onder andere iabrieken wJrr

zir.

7-e

ruines van gemaakt hebben;

Dar mner

rlx.

i6s6 n24-In;;n

leite óp die muren die overblijvcn een paar willekelrrige toreos om in te wonen met een mooi ui?icht

TY4EDE ïE{MtlD Het enige Ícstant van het gevang in mrin nnF,Lrp ic in Íeitr Ll( -1UuÍ Oe tuersuJl. ne gevJngent.

VIERDE TF"{MUD: Voortbouwend op die muur, waar de

§ ver(fuenen want die vind ik eigenlijk geen kwalireit hebben

ecrstc drie onFverpen op zijn gebaseerd, heeft dit stuk gccn

Vanaf de

muur r,zn het oude bolserk, inderdrrd daar kan je je

muur mq('r íwrl/enJ 1ur de \onrkJnt

vfl

de gu\angeni(.

red ). VrcegeÍ liep daar ook water, dat moct terug maar dan mccr uitflebreid. Hier woÍdl dan evenccns een deel i'iin de

voor jullie plan nog wcl architecten nodig?

gelangenis gebruikt. We hebbcn dat genoemd 'de remini-

[ïIAMllD]r

cc1lle \"an de detenttc'.

slcchts tekeningen en schetsen met een veelheid aan

(wijzend naar het noorden. red.) Nu zou ic 7e8[len daar kan je niet wonen want daar zit je helemaal ,un het noorden. Geef ze

ideeën. En de architccten die er nu mee aan het wcrk Saan kunnen met dezr ideeèn een mooi plan mxken.

dan toch dat water en dan woon ie daar haÍr§tikke mooi En wat zie ie daaÍl Tegen die bestaandc bajes i§ iets gebouwd, iets glasachtigs. Het gaat me cÍ niet om ol hct er zo uitziet; het gaat cr om dat je daar iels voortzct, zodat je ianuit die

Ja

zekerl Het is nameliik oog Seen plan, maar

IANDER ïIAMtlD]: ve hebben het stedebouwkundig naderdi hct Sat hier nict om de vormpjes rtn de arhitectuur.

be'

latcn we eerst maaÍ eens nadenkcn wat we willen met het

middc'n$ng lan de besBande gcvaagenis doorgaat, door die

gebiedl

donkere cel hccn narr woningen die aan dat haventje lifgcn. 'wat doen we met die muUI hier, waamn rcg €cn stukie azn'

Vaor de tentoonstelling fiaakte hel ledm nrg een aan'

wezig is en dan ophoudt?

rullatde beschtijuing met teheningen.

Die muur staat in het eersle idec nog op het groen, maar daama zciten we hem nog even door, desnoods met geheel

eigentiidse middelen. we latcn hem een beetje a-ftrrokkelen en ccn steigenje lpat darr lang om door te lopen nlar de an'

QUÀÏRo STAGIONI Als je er op uit bent om idccen te veramelen, dan moei je 7il niet te gàuw wqgooien.

dcÍc kànt. Je kao ook nog dit voortz etten naar de overkant,

Dat ongevceÍ wÀs de iÀ,rlshoek van het hctcrogeen samcn-

Maar lct opl Dit is óén idee; er zijn cr veel

gestclde te?m dat zich pÍesenteerde onder de naam 'Quattro

naar het

Griftp!Ík.

Sagionl.

meer mogelijk.

Voor hcn stond het pÍesenteren van één uitgewerkte visie niet vooropi zij kozen ervoor om de orgrÍÍsaflc dher§e ideaen

H H: Wat is dat den? t-yàt is nog nict uitgelegd.

aaa tc reiken voor mogelijke

iNullingcn \€ri hel gebied.

gcbouw nu in ccn kas zou LTEAMUDIT Àh ie het bestaande zetten, ccn soon glazcn overlopping, dan is dat hel effect Je

Omwille ian de eindprescntatie (\\,aar per team slechts één plxn v$wacht werd) balten zii hun vcrsc'hillende visie§ tiide-

g!'bruikl delen r.Jn hel best rnde Sebouw om in dic woningen te komen Dan bouw ic de woningen in het gc\'&g verder uit

liik arneen tot één 'piza quattro stagionl.

in dic

gl2Lzen kas.

Dat is ook atn vm de idceën

De ve$chillende ingrediënten vxn de pi,za ziin ook afzon-

do[Jk srhelsnung on papierB(/el in de vom vJn \aer pfln'i peplannetjcs,

N(\RTV\,\ TLHUNDtL. [L rrrJJS me

Jlo[lr looÍccn

prza

ook cen kok nodig hebt. En in analogic op die rTaag, heb ie

40

' de watoloÍens - de

muuri]uizen

- de

woekerende wereld \,rn volvenburg

DE

VATERTORENS

'dc rvatcóurcht. uitgansDu!! luxe

wmotorem

op de &d \,m het VohenbuÍg

uimerking

wo%utou.ra' lp, --PYW\ev,^dtJ

de gevangenis

wodt gesloopt

hier komt het timenwater' (anclschappeli jk, ecologisch) daaromheen komen de torens op een plint wearin wordt geparkeerd de gevangenismuur

blijft bestaan

net als dc groene oever eromheen

S#1q^^n

DE MUURHUIZIN LritSISDUU wonen aan de binnenlqni lxn de gc,engenismuur

Íondom cen lfoen binnentenein uit$r'erking dc

ge

ngenis wordt geslc,opt

op een paar fiagmenten na die blijven st

rn ieÍ heÍinneÍing

dc ommuring b1ijft wel besuan

-..-7,r-:Vt' \1) fi(

de huizen

wo«icn hJcr tcgenaan gebouwd

lanp de muur komt een omlcnp ondcr de woningen wordt geparkeerd

/yA

11

D[

\TOEKERNNDE WERELD VAN

uitgangsount het gebou!r' Ívordt \,rn de wiik

VOI,VENBIIRG

en vormt een vruchtbare voedingsbodem

rcor cm nieuwe woon'cn wer&wereld

j,z',.t ruk<ra^de '^nnJà

3 vnu

YN.{-

'o^

d'r,

5t'

Valur^h,nj

À'^n 6J

uih,crking door vergaving wordt de wolvenbutg weer ecn schiereiliurd een eigen wereldje het gebouw vrodt eeÍst

tot zijn essentie terusiebricht jn, op en aan dit c2§co

wonlcn nieurve woon' en werkuimten gernaakt in de lorm vm sencs, totrins, daktuinen en \Lat al niet

zo

mctr

oÍdt de wolvenbury op den duur

ovc.sockcd dqlr louter bijzondoe bourvsels

DE

IVÀTERBURCHT

uitpngspunt een nieuw gcbouw in de vorm van het oude omgevcn door s,eter cle rvockerende l,erckl un wolven & piz:t's

uimcrhng op de pb2ts \11n dc ge\€ngenis

komt een nicuw gelnuw de

wateöurcht

dat bestaat uit vier villa's

rood een wintetauin in de ondeöouw wordt gegarkcerd het gebouw wordt omgeven door $'xter

42

I de contour r,an de oudc stadswal

hcÍhrstion wordt gcvonnd door crn avonruuÍliik

nrtuudiil( \\.rtur.lumdeln.

fu vmk fuaíc,[h uo{"hbw" /

Àsbvttt^qw)''rnkrtui^

W IVO,A

Wrtd( lq!Ào{

hÀ,[t,r

ffi*, 44

I

Het ontwerp LUPUS ontvverpers: Clemens Koemans Sjo van den Eerenbeembt Han van Ardenne

W

Dit team bestond uil vier archirccten uitvcschillcndc steden: Utrccht, Mrrstdcht, Àrnhem en den Haag.

Bij .le presenLatie adn

de

jury gaum zij beÍ u,:)lgende

t{tu\ VAN ARDENNET \Yii hebben gezegd dar hcr

meesr

markante van het gebouw de muu. is en niet zozeer het sc, bouw, want d.rt 7.ic jebiina niet. De muurh alom zichtbaar. Vo( )r

zovcÍ we \r,iurdering hebben voor het gcbouw betreft

het vooralde inlrestructuur; dc gangen, de mppen, de lift en de stiLlen tusscngangen. Op her moment dat ie zcgt: de si tuatiebestael dus uit murcn cn cventlleeluit de gebouwen,

ctn

is dc volgcnde constatering dat die plek wcinig

ontsluit tg

hceft, iets wat ooit typcrend yoor een bàstion is geweest. \vc

znl.'cn nu hír cel'teJ klnrer kolp! Ln J:tn deomge\tn!. Towel met .lc zuidkant als de noordkant. V/e wrllcn dus eigenliik hetparkeren \an binnen (de singels, rcd.) uitbretclcn nat buitcn or,,r:r hct water ,t5

Deze torens worden in de mxquctte gesymboliseerd door mce bonbons. l:,r uolgde nog een

lantal

uragen dat aLs geuolg uan bet

t)eeh)uldig boeslen en door elkaaï praten uan ?nensett

helaas niet meer le ue$taan t\as- Clemens Koemafis schreÈÍ uaor dít boekje de \olgeflde toelicbting Uitganspunt voor hl]t ontwerp LUPUS waJ: de herimering arn het historische bolwerk VolvenburS, met

iin

rlcdebnuwklrndrge konlekn lc \le.hÍen in c(n nieuwe

stedebouwkundige en aÍchitectonische visie. Het gebied Volvenburg, eeo dccl yan de noordelijke binnenstad, hecft met zijn omsluiting door de Stxdsbuitengracht

iun

Dan is hcl zo dat wc hel ruimtelijk nu eÍg chxotisch vinden

de noord- oost- en zuidziide en hel volvenplein aan de

Ve willen hct weter dat cr oorspronkclijk was weer teÍus-

westTi jde, een

brengcn met kadewand en een bruS daarover' Vc willen axn dc buurt een funcie teruggeven die vroegeÍ huiten de

Voor ons was de ultdrging, het bchoudcn viÍr zo'n karakerig

stadsrval wns, z.odat de

buurt hier een park heeft

vcrschillende uifiverkingcn aan gegeven. Op sommige schctsen meer gcdeuilleerd, zoals bijvooÖeeld hier waat we Er zijn

de kapelvoor een gedcelte laten st

m

Ook zou er een deel

enclart'kafl }ter.

tiek ingesloten gebied (de historische invulling) enhet ma' ken ran cen nieuw programma. Daarbij kooden respcd vool het verleden en ccn nieuwe kijk op de loekomst als vertrekpunt wordcn genomen

gercscNeerd mocten worden van het oude Sebou$I voor een

thc?ter aan hct water. Dc muur kan gcbruikt wofilen om te' gena:Ln tc bouwen, bijvoorbeeld voor atelier'woningen, be

Het onffiery 'LLIPUS' wijst naar de historie o.a. door dc ruim-

ddjfsruimten en nog een eppafiementengebouw En dm ziin rde volf en tle Hond'. Die hebben wc cr nog die Fvce torens

water als gracht arn de westkant, !r'aarbii gctrac'ht is ecn aan_

telijkc siedeliike opzet. Bijvooóeeld hel dooÍzetten !2n het

een wàt andere lokatie gcgeven omdat er zovccl in de

sluiting te vinden op de bestaende omgeving en tevens het 'bolwerlvenclave kerakter' te versterken. Ook enkele img-

structuur gc\\,iizgd is Nu staan zc op de hoekcn \2n de infrà

mentcn van de bestaande bebouwing zullen getransformeerd

st,llcnmÍ.

in het planworden opgenomen.

Voor de archrtectonische inlulling van her gebjed hebben historie, programma en bezonning een belangrjjkc rolge,

speekl. Door de concentratic van de bebouwing aan de noordzijde

Ím

de

líolveobuB-as re leglen vcrd her mogelijk

de zuidzijde ecn open cn speelse inwlling te geren.

In relatie mer hun functic hebben bebouwingsdichtheden, hoogten en zchtlijnen een optimaal gebruik van de rximte Eema.rl,r.

Uit deze keuze volgt een ma{imale benutÍing %n lucht, licht en bczonning die het teÍeio en de bouwing een aangenaÍne cn open uit§!,aling zrl geven.

Door de ommuring \,"n het teÍein in stand te houden maar deze wel b,edacht te pedoreren zal het eigen lqrakteÍ lzn het gebied e0 ziln omgeving herkenhar bliivrn.

In de programmatische inlrlling is gedacht aan wonen, ate-

liers, open werkplaatsen, kleine winkeljes en een cafél, resÍaurant met een theater op de kop rzn het gebied (noord, oo§t punt). Aan de ruidzijde in het open gebied: een recreaíeve ruimte

met klein open zwcmbadic. Dit gebied voor de buun l(an op vcrschillende manieren woÍdcn ingericht. Bjivoorbeeld een tijdelijke beeldentuin, cultureel info{entrxm vcxlr de buurt etccm,

§'

i:i

Al§

'bonbon'js jn de Sadsbuitenlfacht een klein rond woon-

torcntje gedacht, tevens als visuele schakel tussen het riíolvengcbied en het Griftpark meÍ zijo omgeving. De ontsluiting

!"n het gebied

a?n de westzijde is met zoÍg

in

de bestaande situatie ingebracht, zodat de gc,wenste beslo_ tenheid \"n her gebied, maar ook de roegankelijkheid van de omgeving optimral plaats vinden.

Met veel kreativiteit en lienoegen hebbcn lvij aan deze worlshop deelgenomcn. Mj danken de oryanjsatie voor de fantastische omstandigheden die zijgecreterd hebben.

Mj

kiiken met piezier terxg naar een zeer gesleagd workshopwcekend.

maarr 1995

H

3

C

)e

$

Het ontwerp WOLF ontwerpers: Aart Oosting

Cerhard Meeder lelle Hekstra

hurgterrein, kon al cle eelste d.ag bij de werkgroep aefuig geu e \inrlenAART OOSïNG: \Ye hebbcn naar het bolwerk gekeken en

ons afge-lraagd: zit er nu een bepaald systeem in? Dat is in relatie tot de omgeving natuurlijk onzfl want dat bolwcrk is g.'bousrd in een djd om miliaire Íedcnen toen de ovedant in wezen niet bestond. Er wrs geefl Ver]tterein cn er was geen

bcbouwing langs de singel, dus ikdenkdatie kunt zeggen: zitten cr assen in? Ja,

yia een omweg naar hct Griftpark.

wcrk met die assen een verhaal

is

\írj de.Ien dat

dat bol,

nr je hebt een teffein en

in de negcntiende eeuw is dat oodig voor een gc\,mgelxs F,n de tuintjes dle er dan zijn verdwijnen, de gracht dic hicr nog aanwezig was is gedempt en

ff

ontstxxt gewoon een gev,ut,

genis P.ima Dc volgende \,Íarg i§. Komt dic gevangenis ooir ydj?

Verdiljnr

hii2 En wet gebeurt cr danT Vat wil Utrechr en war wil de

buufi? Dat zijn nàtuurlijk toch tÍ!ec vcrschjllende dingen.Je hebr

Utrccht cn architeclen en stedebouwkundigen en andere serieuia mensen maar je hebt natuurlljk ook de buun. Àch, hebben we gezegd, je zou dat gebied kunncn vcrkavclen op een hele eenvoudrge manier. Je deelt het hele bolweÍk in, je geeft iedereen een tereintjc !3n tien bij fi\dntlg meter cn ic bouwt daar bungalorvs

Dit team onderscheidde zicb doar zijlt merkuaardige ,4t.,t.ttll1,t tu,t rti,crt ur'htrctt, ,rt,inL ;n ierieurotacr?a' e17 een Projectontaikkeldatr, ctllenaal l trecbkts Eei u.tn h n ideëel|, de Ldtdle uerkdrcling ltt uitgiJie in houupercelen L)an het kdle \Yalren-

Je

krijgt clan een bcpaaldc verdichmg wearvan je zou kunnen

zcg:ien, hé... die hadden we 2d;detrlesde ge!"ngenis Is het rlan nodig om clic geyangenis al tc breken en die

teneinet te

verdclen? Kun je iets met de gebouwen beginnen, kun je ze uitbreiden, vcundcrcn cn dclcn yenEngen door rieuwhouw?

lk denl, d.r d"r

e

lngr),

\

rrcr,[bounlrunLlig

pr..r, es

i.

we hcbben dus een bolweÍk dat ziin militaire funclie heeft

ve oÍen

en we hebben een hele eenvoudigc hlpothesc van

Kortom, je zou de gerugenis in pÍincipe k1lnnen hÀrdhaveÍI en daaÍlanuit kunnen werkcn. Sommigc delen kan

je,unwl-

L(n verdering. uLn verkÀ eling Jie nok:b'.rlute onzin I'. Maar we hebben ook cen gevangcnis Dat kost zóveel geld,

len en andere wegbreken. Je kuot het uitbouwen in dcze richtjog, of deien veÍvangen vooÍ een hoger eLement zo ont-

/(Igen we. un we verkufen deler vrn de scvJngenF

staat er een heeleiSen stadsdeel.

Bijvoofteeld meters en situare§.

[n

je Seeft de bcwo-

Dat is e8erÍijk ons veÍheall

ners^opem de \Íijheid om daar aan tc wetken. SCHIJNDEL: lk wil eeo vraagjc stellen als ik een

lkdenk daterdan icts desastreus ontstaat. ve hebben cen

MART

bouwbesluit, een monumentenzorg en alle ellende bij elkaar opfieteld. Dat srcd{t natuudijk niet. Dus als ie dxt doet moet jc

samenvatting mag makcn? Ik begrijp dus det je een kavel'

hefivel goed pan sluctureren A [.n, houd iL L|P ge\angcni. wel) lk Llenk dar iummiPc

planning, een soort regelmodelvoor cen stuk venolgens een stedebouwkundlg modelletie.

delen bcst bÍuikbaar zijn want ie hoeft nict àlles weg te

En nu is de vraag: hoe regclje dat? Ordco ie

gooien. Je 7ou met die gevmgenis iets kuturen doen. líat willer bewoneÍs nog mcer? wij hcbben verondeÍsteld

keld moet rvoÍden in termen lan een onttrikkelaar cn het ka'

VIN

structuur ontworpcn hebt als een mogeliik toekomstige

sad

dat

En dan

nuit een

stedebouwkundig moíef of doe je dat omdat cr iets onmik'

dxt mcosc'n die daar komen best in een soort eigen dorp wil-

pitaal? Hebben dat sooft achtergÍonden

lcn wonen I ecn eigen kasteei, een cigen weet ik wat voor em

speeld?

bjj iullie meegc'

omgeving Dus we hcbben gez.egd: we gebruiken de basis, we

$an in

hebben en

strak mct hoe ie dat iMcht. discussic

de kopersr welk deel rc willen

O Nee absoluut niet, wanl dit model is natuurliik voor een onNikkJ:uÍ een onmogelirk mod(l thl l'Jn nrel.

A

van het Jc z-ou op zo'n momcnt ook de historische betekenis

Ik heb begrepen dat iullie be

Kun ie dat bolwerk veranderen? Hceft het enige zin om dat bolwerk, wat ooit ccn keer is gcmaakt, onverkort te hàndhavcn of kun ie

HERMAN HERTZBERGER:

het ook een nieuwe betekcnis ge\€n, een nieuwe rol?

bcschouwen dat ie kan uithollen m aanbouwen?

lk denk dat ie er hicÍ geen jachÈnvens l?n moet maken, God bewarc dat er xllerlei 'iuppeÍ{are' li$ ofwat dan ookl Hel is

A Or U r.ukl de kern aanl Dit is het verhaal

natuurlijk onzin om te verondc§tellen dat ie in UtÍechtbehoeitc heht axn dcze jachthaven l\'ÍaaÍ het waler heelt lrel

teerd woÍden Íra4r het

bolwerk kunnen toetsen. Hoe lang is hel er

al?

gonnen zijn dat heel theoÍetisch te stcllen, m wnrwe hebbcn dat gcbouw en kunnen we niet gewoon dat als een stuk rots

ral

veel groen en

icdereen hccft z'n droom. Het gehcelzal natuurli)k gerela

modelim

een ge\ungenis en een

sÍrand gebouw en welk deel k n ie gcbÍliken

ccn lletekenis. H H: Oké, ik wil dat torcotje well

lx'

.{ O:_Nee dat kan niet. Die hebbcn we net verkoc.ht iun één rzn de buunbert:nm.

Eierc*ler uolgt een ruqezonden

a

k)elicbli1lg op bet uerp door.lelle Íleksrq, een Lan de arcbilectell ,an

dít project.

§

§

Df, V'ERIID YAN IVOI}TNBT]RG. SET OMSÏAAN VAN EEN STAI, IN EEN

,

t1'

VIJK

Intioductie huilltle ;e\rnucni.-terrern knmr leeg: planologcn cn \leLlebnuu k-unui8(n huiAun zich uvqr ltfl jesgqsk.r..,.. Ded. A( ecn roeJcl uttgrhnnqerdp $.hen \toren Hel,

le,/i, h ul hun prooi cn zien een hcstiand gebouw met cen hecl ei8en\rjjz( en Ll\rtnpmrltsL. vojm.,\lupen en \erntrtisun,,

vord LrArÍnulrn

\rher oLqnoren cn rr e<n nreune wtlk rn Tettcn met L'en p.Ltr hnnded woninaen, 'i:rren

Wr Lunncn vo,r r1c hr*rnnrng dan mo,,j ,lr. hr,okla*un handhrrcn cn gehruikcn Jh urtgrnA.pLnt \, of oni ,t(de. bouu ['unr]ig plan.

lcpteekumcn jr{ r ri !.ld strrd: v|.,elgerJ \i.ldr de pruie, tonrurkj\eldí| {, !,. het.lnpcn k.rn Jeboel\er|a\eld H(1

$nrLlen en /oveelrno8(liik Lenur orn effe, tierL ml te rerliseÍÈn met uen zo hoos moqel ike ol)brcngsr. Dc Xcmr pnte, hL I nlk i, ,rllrun m,urgelnrere(5Lerd in dit 'l ,, , nicr5 ot wernig ko\r cn vcnojcEn. getll nfl, hrcnsr.VctLl(r,,Lr rn,,( h- w.rkcrcrtten!nanLlcÍen

lllo, ]l

.ia:41,...,..r.-..

t :, :

"h,2

,i

Mo8cl;Í(è :n\ullinB èn \prkd\FtinB. de vritheid.jrn de bur8èr

ip.v

Jàn de Semeen,è

oÍproJerjonirrlteld"Í

51

\rij-

;/Í]'n plan is alleen rc bcdenken maar oiet tc makeni de uit'

komende plek in hun wijk en willen allemaal maaÍ één ding: cen e8en plekie met veel groen aar hct water waar al hun

voering gaat vanzell Eigemren \en grotcre stukken zullen misschien lFoteÍe plannen willen rcaliseren en drar een archi'

wensen uil kunnen komcn. Zj houden !"n hun rvtjk en stad

tefi bii inschakelen. val we eigcnli)k met'Volf willen

met hlur oude en nieuwe onderdelen.

zcllde als wat er overalio steden gebeuÉ de georyaniseerde chaos, de wildgroei en de anaÍchie binnen een stedelijk ge-

Het plaÍl

bied. Vxn binnenuit sreer een lecfbare stad laten ontstaan,

De wljk- oi buunbewonen kijken met argusogen naar de

is het

zondcr dat claar \,an bovenaf opgelegd wonlt hoe er gewoond

trek

moet wordcn. Zonder een stedebouwkundlg planologisch

een stoeÍ mensen het tefiein op, zet eÍ een muur omhc'en en

plan met 'sociale' woonverhoudlngen en dvaigmali8e archi-

\rÍdeelt

tectonische vormgeving-

0p

de deg

r"n

het rÍijkomcn van hct gevangenis-tenein

de total.. oppenlal(c in snrkkcn van

5

x

5

m2. Als dat

gebeurt is kunnen geiïteresseerde wrjk- ol stadbewoners r,nnaf een plattegrond

stukken tenein met ol zonder gebouw

kopen De nieuwe eigenaren hebben allemaal een deelvan het gebouw en de grond. D,wmee mogen ze zich maar

z,e

doen wet ze willen als

houden aan een zrntal regels die zo r.dnzelfspÍe-

kcnd zijo dat zc al ceuwen besaan.

In de herop volgende maanden en jaren zullen er een heleboel activjtcitcn plaatsvinden op het tcncin, dat alsncl de naam

Vdf

draagl Omdar iedere 'wolvmaar' een eigen doel

en i.lee heeft voor

zjn plelqe ontstaat er een soort collectief

idee en kijgen ze een hechte band met elkaar. Vewolgens

^llcn

7c gc?amenlijk trachten dat te beschcrmen en hun

gcbied alsluiten voor invloeden en bemoeienis

\ln

buitenef.

Dit zalgebeuren door het opwerpen \1xr $,allen, het gmvcn van grachten, het plaatsen van muren met poorten cn hei

bouvcn van cco toren. Er ontstaat een burcht of kloosterachtige immuniteit met eigen regels en wetten. Deze burcht zÀ1,

wxnneer de tijd rijp is, hanr pootren openen en zich ter be-

schikkiog stellen

a2

}tn

de omringende sad.

ziiaanzicht !"an een

un

de mogelijkc oplossingen

53

Lrí

írLt

Duw,

5'l

Het ontweÍp PERIA

aerk, waauloor ze zicb een torenboog ctbsurditeits

ontwerpers:

gehalte kanden pennitteren. l'och trerden ze oak íloor

Laurens Jan ten Kate Erik Wiersma

de

jury zo seieus mogelijk

beoorcleeld.

ERIK MERSMA We beschouwen onszelf els een beetje buiten dc mededinging.

líc

zijn cigcnliik op deze

workhop

om de ,.rul een beetie te begeleiden maar het leek ons beter dat tc doen door zelf een plan te maken. vandaar dat we de moeite doen om dat ook even te preseflteÍer1 Ons uitgangspunt is geweest: denken over de stad. Dus min-

der gericht zijn op de plek en de befeffende huurt en meer

uitgesprokcn zjn ovcr hct stcdelijkc nivcau. Je kunt het pLm beschouwen als fivee onderdeleni een onder en een boven bouw. De onderbouw moet een uitspraak zijn van hoe je zou

moeten omgaan mct monumcntcn, gcsteld datje de gerangenis els een monument beschouwt. Als ie de binnenkant

un

dic gelungenis bekikt moet ie constateren dat dat niet goed btuikbear is. wat er misschien intercssenr arn is, is de buiten-

l(lnt. Dat hebben we

als

uitganspunt genomen.

In plaas van een nieuwe in\'ulling rEn de binnenk

it

hebben

$€ besloten een nieuwe iNullng ean de buitenlont te geven, zodat ecn totalc omkcring r"n de lokatie en situatic ontstaat. Een

soon menfoor die zich op allerlei fronten afspeelr. Het is

nu ecn gcsloten gcllicdistraks

gut hct opcn,

een openbaar Sebouv waar ledereen

dan worclt het

nair binnen lon.

De bovenbouw is een heel ander verhaal; det is zeg maarr cc'n

uitspraak die veelverder gaat dan dc plck cn datgcne wat er arnwezig is

\íijhebben geprobecrd om de plek clgenlijkhiieen groter stedebouwkundig rnveau re betrekken. Daarbrj ligt de relatie

li1dit Ledl zdl de eige stc aduiseur uan de u)erkglaep, sdmetl met eell studiegelloat slaegeti ze dus meteen

el1

gae(le

tietld.

EiSenlijk

al buiLeit nededlngiltg .t.lit het

met het eigenlijke monument van Utrcchr, namclijk Ho(E Catharijne Dat is niet zozeer als gebouw een monument maar

wel ak cen punt waar de stad het neest optimaal functio-

neeÍt. En d?ar spcrh zich hct programma af drt het meest

oÍvf

in'

door te zeggen dàt is een mogelijkheid om in een hoogbouw

wd pÍog.rmma'§ bij

,

elk 2r te brengen; veel mensen die

I

Dan hebben we als formele aanleiding genomenr het punt

Jaarwonen en wer{<cn. Da{door lcijg je ailerlei Íueuwe mG

a

w?rr je Hoog CatlEriine uitkomt als standpunt. Ve wilden een

gelijkheden

gcbouw in elkaar zetten daf gc?ien lznuit dat standpunt even

en dat is dus een hele afldere manier van denken crvcr een

I I

voozidlÍig moe'

d

teres§ant is in

hoag wÀs

a-ls

heel

ogen.

een ander monummt in de stad, de Domtoren.

Vandaar dat we op een gebouw komen dat op z'n hoogstc

punt 186 meter is. Aan dc voorkant loopt het schuin al zodanig dat rJnaf het dak, dat openbaar is, de volledige Oldegraót te zien is. Vc.do is hct zo dat het gebourv via een luótbrug verbonden is met het gebied buiten het bolwerk. Daarnaast stellen wij

voor

at in de onderbouw zou kunnen gcbeuren

stad den wanneer je zegt dat we het larg eÍl

I

tcn houden. M V Sr Dat wil dus wel zeggen dat je in een stad als Utrecht

I i

een rcel grotere meropool ziet en dat dat een architectuur is die bij stedelijke op\atti0gen, stedeli,k wonen en

/in

hoon? Is

Utrecht daar wel geschik voor?

I

d

i

ons voor daÍ auto's ruur binnen kunnen rijden en dat je op het

hoogste oivEàu nog met de auto voor de deur kan parkeren.

E \YrJx, zo zou je het kunnen zetrgen. Hoe je dat op en be-

'lcr uitleg van de bez()nning hcbbeo we nog even in beeld

paalde plek zou kunnen realiseÍen is een van de vragen. Dat

gebracht wat de schadu\wlek is die het gebouw maakt.

stedeiijke karakter, ik denk dat dàt voor veel mensen die in

h

steden willen wonen de esseÍrtie is vrn een sad; dxt pragma'

(Op de eerste dag werd door de werkgroep Bevaagd of het team een prognose wilde tekenen van de schaduwslag op de stad bijhun hilatisch plan) À4ART

V SCHIJNDELT Dit is utopische aÍchitectuuÍ, zou je

kunnen zeggen. \íant ik denk niet datveelmensen dit als een aÍchitectonische vorm kunncn Tjen clie pasl in hun referentiekederl wat is dan dc dÍijfveeÍ bij julie plen om utopisdl

tische, die dus niet dat romantische beeld van een stad h€b-

Mv

jij bent gewoon

gefascineerd door de

E

grootsóaligheid ran Hoog Caöarijnel Het feÍ dat drrr allerlei

et

dingen samenkomen en gebeuren. Dat heb je in dat gebouw

ir

dan maakt het jou

I!

KiiPBR: DLrs

ook tot uitdrxkking willen brengen.

À,Íaar

b fi

toch niet uit warÍ dat gebouw steal?

te willen zijn?

E

\(:

E

Het is een idee dat dieper ingaat op de gedachte ran

hoc ccn stad functioneert, fascinatic vooÍ zoiets als je bij Hoog Calharijne ziet, w,rar een heleboel mensen samcnko' men. Hoc jc ccn levensvetbare stad kojgt en hoe dat eÍ pre,

rc. urui(t J,,(l er evennier roe

56

D'.scbour8;ateronin

E

I

ben.

vr

Ia, oou..., het is zo dat het een

belangijke plek

is

voor dc

stad. Ve worden als archiÍcctcn gc'lraagd om het idee te

voÍmen

olrÍ

I

rq

rvat de stad is en dat is de stellingname hieÍ: dat

de stad meer is den allecn maar behoudzucht en groen. Als je

dat wilt bereikcn, en dat gebeurt aan de buitenkant van de steden, darr woÍden hele wooowiiken gebouwd maar daar kan

u

r je nooitinteÍcssantestedebowrkundigeprogramma\ rerlise-

B v,/:

ren zors in de binnenstad. De drxkte langs de Oudegrachr,

me$en bii elk 2r lqn laten komen.

De hoop oflerwachting dat je op z)'n ldeine plek zoveel

die bestaat d2nkzii een enormc hoeveelheid mcnsen die daar

naartoe komen. En dus zou je kunnen ondeaoeken: als je voor de opgxve staaÍ om iets nieuws te bouwcn, hoe kan ik dan

Inaliteit darraan leveren die voorbijgaat arn

M V SrV.Dr hem is dót modem leveo, maeÍ dat is andes dan

lerrn in een oude sadl

de concrete

vonn die ic daarvoor kicst? Maff een andere jnteressaote vÍaag is dan ookr hoeveel massa

E

Vr

À,laaÍ laat het

wel duidelijk zijn dar het dan ook onze peÍ,

soonljke faicinatie is, die t"n laurens Jan en Ínj.

heb ik nod8 om die stedelijkhcid re bereiken?

MV

S: Maar je zet

cigenlijk het idcale van her modcrnisme

door, door ecn gebouw als ccn stad te makeol \íaar alles indr?

C(h,oite Jaer rog echr in aJ' Llu

k-walireit r4or sonen in

aanuullmd werd door

Eik

\Yiersema nog de uolgende

tekst opgetekend:

het modernismc?

PERLA E

VrJa.

Dt plan is een ontwerp voor zowel HER\,tl\ Hgp zg6p5pp. lk drnk Jar dxt ie kernv-ra8

i§

de plck ihet bolwcrk) als

voor de sad als geheel.

Vat levert hct eigenlijk voor een woonkw,aliic'it op?

Uuren\ had een E

\(:Ja dat

is dus ook iets, dat is een kwestic van uirweÍking

rLlcc en ik l.ad

rcn idee D( iJceën srren elkar, dus

heel vercchillend, maxr conflicfeerden niet met

en je moetclingen accepteren ds je pmat over sreden. Dat je

hebben we besloten om beide ideeën compromisloos samen

inlcven op woookualiteit, maar dat je dazr stedclijke l«valteit

te voegen in één

vooÍ tcrugkilgtl

De één had het idee om een

sooÍ negaíef\an dc huidige si,

Je moct je uiterste bcst doen els architect om niet (?, rcd.) dje Nvee zo oprimad mogclijk re krjjgen, maar ik denk dar ie

tuaÍc te m?kcï; datgene

nu màlsa is wordt open ruimte

en omgekeerd. De ander wilde ecn zo groot cn

altijd waar ie sredelijkheid wllr bcrciken iers inleveft op de

lijk geboLrw.

onfiverp.

vr'at

hmg moge,

woonl§raliteit. Df, oNDmBot]v

M!í

KiiPER: \I/ar is

dm dc sredelijke

kw;Llireir van je plan?

Dit plan is opgebouwd uit ecn onderbouw cn een hlvenbouw.

57

Dc ondcrbouw toont een vrsie ovcr hoc mcn om krn gaan

voÍmgeving ven dc trcchteÍ was de constatering dat Hoog

met de huidige se\.angenis.

Cathcriinc het waÍe ,,waartepunt

lrn

I

de stacl Utftcht is van

waxruit men dc sad ontdekt. Het te onffierpen gebouw zou De ge\,Àgenis is ongeschikt voor endere funkties cn daarom

daaÍom vanuit dit punt even hoog moeten lijken als de

binnenkant gesloopt. De buitenmuren ran de gevalgecchter gcha,'rdhurfLl en er ]s mn buitenef tegenaan ge'

Domtoren (Hct historisrh z!r'aartepunt van Utrccht). Àangez-ien het bolwerk op grotere afstand van Hoog

bouwd: de oude gebouwen zijn als het rvarc binnenste buiten

Catherijne ligt dan de Domtoren, moet de tÍechter veel hoger

gekeerd

ziin. Ileamec ontsarn er drie ,Naartepunten in de siad die in

is de

nis

íjn

.

Dc onclerbouw sluit in hoogte aan bij de aanliÍenzende bin-

relxtie tot elkaar staan.

nensud (3 verdieplngcn), cn net zoals de binnensmd is de

Dc trcchter is dubbelwandig, daar tussen bcvinden zich de

opcnbarc nrimte als het ware uit de stad gcsncdcn. De uitge-

woningen. In totaal kunncn eÍ 1600 mensen in dit gebouw

sneden ruimtes lifficn prccies op de pLats waar de oudc gc'

wonen. Al die me[sen guo via de onderbouw niur boven. De

bouwcn \"an de geungenis stonden.

kuisvormige patio z2l daarom een soon piara met cafés cn

In de onderbouw hevjndcn zich loornameliik bedrijhruimtes.

kiosken zjn, vraar mensen ellaar ontmoeten.

langs de gevels van dc buitcnkent en de patio's kunnen kan-

Hct ncgaticve karakteÍ \an de gelengenis is lettedijk en fi

toonuimtes komen.In verband met dc dagllchttoetreding

guuÍliik omgekeerd in een plejnruimte die gcruld rvordt door

zijn de kxntoren nict dlcpcrdan 6 meter. Doorde

gustigc

vcrclcling van de patio's zijn er weinig rximtes die verder dan 6

ccn constante stÍo{)m van mensen mnuit de trechtcr eÍbo ven,

n (re n'r

een Ae\elbggcn. DJrr bdirllen r, h bergingcn De buitcnmuur ran de onderbuw volgt dc vorm rm het bol

Iaurens-Jan ten Katc

rverk. Zo wordt het bctld r"an de stxdsmuur die hieÍ ooit stond

Eíik Xíienem,

hemtcld cn krijgt Urec'ht voor een dccl h,ulr loràker mn een

Í

l

I I

{

1

Í

I

t t

q a

à q h

I

o

vcsringsrad retug.

I

DE BowNBoTÀv

I

Dit pLm is opgebou\d uit cc'n ondeÈouw en ecn llovcnbouw. De bovcnbousr toont een vlsie ovcr hoe men om kxn ga,ln mct de stad Ulrecht.

Dc kNisvomige gevangenis is in de onderbouw een klxis' vormige paiio gewordcn. Di]lll bovenop steat een 180 meter

hoge trcchtcr. Stcdebouwkundig uitgangspunt voor dc

58

De jury geeft haar oordeel

-Aan

dc uitnodigng va,'r de vooÍzitteÍ om te komcn meeluiste-

Íen werd muwelijks Éjchoor gegeven. Blijkbaar was iedereen ,l te moe yan het mndechtig luisteren ftur dc toelichtingen \,rn de teams.

18.00 u. beoordeling door de jury, onthulling de jury

prijs en Íeestelijk slot

wik

en

weegtterwijlde rest

van de aanwezigen zich lààft Tentlotte maakte de

jury

bekend uelk plctn de prijs bad

geao1|nefi,

HERLÍAN HERZBERGER: Het publiek heefr oos mer rusr

Hien)an bestaqt fiaar een gehrchkige geluidsïegistratie; oP tlit Punt was de uoorbereiding uan de ue*groep meer adhoc dan proJbssioneel Daor hel grote dantal

geleten, terwijl ik &cht dat iedeÍeen er achter mu gaan staan

ging de klt)alitek uan de tolgentle opnamell ueelal in heL leeslgeaoel ten o der. Tijdens het beraarl trok de jury àch niet terug ap een gebeime pleh, maar tergaderde Lemíddelt uan het publiek. De

tie hebbcn we toch een iets andere score gehad in dc ce6te

belangstellenden

otuersL^^nbaqrhedellzíjn aangegercn ak:

vn-

rN

tL

(.

.)

luistercn. WanneeÍ dat wèl was gebeurd, dar had je kunnen Tjcn dat we in fwce rondes hebben gewerkt. In eerste instan

ronde dan in dc §7eede ronde. Het is toch aardig om beide rondes cven Íe noemen Zijn )uJle (oueige juryLed,e11,/el, het daar mce eensT want dt is vcrschovel (.... ) dat jlj op een beparh moment een plan had, en even latcr kwam toch een ander plan. Dat zijn nou d

rlr r die kunnen gebt Jel.

Maar

he

Tnu Jemmer/i,r

u-l

den toch nict de L:waliteir nog even tc noemen, die we in een

bepeald plan hebbcn gezien, dat in cle rweedc ronde er roch

wccr uitschool

59

H H: Toen Isr'aÍnen we bij plan twee. En dat vinden !r'e heel

moejlijk, om daar naar toe door te dringen... In principe kunnen we to(h wel e.gens pÍoberen...

edoor

te komen...

(Dii sla2t op het feit dat het publiek opgepakt staat orn de jury en het plan,

HET LAATSTE BOLWERK

Írd)

Dit werd door iedereen als een aardig plrn gezien. Er wa.s ei-

In ccrstc instrntie had dit plan een wij grote bij!81. En mis.i.hien wil rrn vrn iullie N(e JJ.lr nog een \(rklaring op g(-

genlijk weinjg op aan te merken. En het heeft ook wel in de eerste ronde een paar kÍujsjes gekegen.

MEVROUI(/ KUPERT Ik hcb zelf als uitgangspunt genomen

dat ljtrecht een bijzondeÍ specifieke kwaliteif heeft cn dat niet alle stcdcn cr hetzelfde uit hoeven te zien, en dat daar-

door sommige punten wegvielen. En dat één van dic kcn, merken i$: dc bolwcrken. En dat jc deze zoveel mogelijk in

LEKKER VRl]

stand moet houden. Bii ctt plan sprak me dat ,un. \Yat me ook

:unspmk waren al die losse torentjes. Een negatief punt is: de

En tocn Lwam plan drie. En daar werd wel wij sterk gediÍfe-

tocg,nkclljkheld. Je hcbt dat door de losse torentjes (en niet

rencieerd oveÍ gedacht, toch wel. (Iot dc anderc juryleden,

te

groot verband natuurlijk) voor een deelprobeÍen te voor'

rcd)

Ja, wat

vonden we hier eigenliik !En?

komen, dat isolement. Van de andere kant was het duidelijk dat \\,e ook aan dc ziikant ccn soon tocgangkclijkhcid

zgen

die voor een deel toch weeÍ dat isolement voorkomt. Maar §,e vinden het wel een leuk plan. Dat in ieder ge!11l.

(.

(Onverstaanhre reactie v,n andeÍ jurylid)

....)

H H: Je, dat vond ik ook jammer. Heei crg bclzurgrijk wru de

routc om het bolwerk, (.....) wat ik halverwege heb ingevoerd. En ook de

openlraÍheid, dat rc'n stuk sad nict heleÍnaal een

stuk privé+ad blijft.

ME\ROWB

(.) WFFFSFI @

B (?): (.....) Dit plen dat wordt

weltoesnlclijk,

H H: Mart, wil jij er ies over zeggen js M V riíat

?

S: iedcreen opge\,"llen is dai de kwantitaticve aspecten binnen ecn groep (.....) omhoog dreel (... .) M.ur er

waren eigcnliik ook kwalitatieve aspecten !?n hct plan waar

iederecn wel wat op had aan te merken. De een zci er wat

QUATTRO STACIONI H Hr Toen kwam dit plan en daar hebbcn we allemaaleen beeiL uitíeniLrpendr m(ningen F,r) toen kwaÍten sc in de moeilijkheden. (.....)

^v(r.

Hetenige dat cruitblcckis dat hct niet helemaal soepel op elka?ringcsteld is cn dat hct voor de jury heel erg moeilijk

wordt.Ilant ook

al zílu je bepàdde

dngen faniasÍisclt vinden,

dan wordt her ook door dc andere dingcn, cle minder hntas, tisch zijn al glLrw weer omlazg gehaald.

over en dc ander zei weer qiat ande§. Het plan, dat beloofl een helebocl, maar dc mag is ofhet plan dat ergens gaat i0,

r'triien. Ik heb over het plan gezegd dar her eigenlijk een bcclie eer produlí van her b(gin rEn de,/e\enliger jeren t,,

lzn stedebousr en planologsch fenomeen, inplaas \1ln arctl, tcctonisch denken. Zoals bijvooöeeld de roÍens in het water en dc wjjze waarop dc btug js aangepakt cn het

geboufije dat

daar op de grens staat. Hct zit nog oiet uirvoerig in elLaar zir, marr qua concept vinden we het wel heel erg a2ntrekkelijk

Bij een dergelilk sooll vrn werkcn moet jc toch proberen om Srocp met ecn uitgcsproken idcc tekomcn.want andcrs weet de jury het niet meer. (.....) Heel lcuk, ma2r to{h had hct als

in crrste instantie wdn8 biilal.

W L

U Pt,IS

WOLF H Hi Ve rtrc'n ioch aan de zesde ronde hè? De ze;de roncle, daar hadden we dus eigenlijk ongelofelijk r,eel waardcringen

voor. En toen L:wamen eigenlijk daarna toch een paar bcdenkingcn. Ve gun even door.

'Ioen krvam dit plan cn dit plan werd merecn dus ds zcer (Gejoel var het publiek, gelach, on€nitranbaaÍ rumoer)

goed...

À,IART

I

VAN SCHIINDEI: Favorier, hè?

H H:Leuk (.....) Vaar is de rrommel?

61

zich niet iets specifiek Utrechts. Dxt is natuurlijk een be' ME\R.(?)rVat rve hier van vinden was de vergankelijkheid

paalde waardering, om te zeggen dat Utrccht Utrccht moet

mn het groeo hè, (.... )

blijven. lk zie het als DomtoÍen en eiger ijk wel wat Utreóts.

(gelàch)

H H: Dit plan gooide in eerste instantie ook redelijk hoge

Het is natuurlijk zo,- en den ga ik cr nog cvcn op door, dat

ogen. Iedereen vond het wel een axrdig idee. Ik vofld het

uireinJelijl d.

'ull

eitenheid

,

ldi[en doorar'n..

hcel goed als gedachte. Alleen, rvij hebbcn gczcgdr hct pro' ces, hè. (.. ..) Dat geeft een moole suggestie van een heel

mooi plen, merrik denk dathethelema

STEM PUBUEKT Kofffefilterl (gelach)

allangt noljedan

ccn proccsmatigc aanpal kuni \,lnden. Van: eerst gebeun er det en drn gebeun dat en den heel logischer

\\iize kxnnen we

daar icts aanbouwcn. En kunncn we dat dan een bepaalde

d.hting op kriigen. M V Sr

Vrt

is dc krachl !1in het concept? Is het in staat om bij

een eindresult ;1t te komen dat de opzct bclooft? (.....) Dat \\as eigcnliik onze twijfel.

PERI,A

H

H

Het laatste proiectLs dus e8cnlijk al heel ste* becÍiti

seerd tiidens de gewone toclichtin!]. Ik persoonLijk wou er

toch iets over zeggcn.

ve

hebben dus eigenlijk in de iury

gediscussiëerd. Eris gezegd hè, door jou,

(ot aoderjurylid,

red.) met name ran: hé, ]k vind toch dat de ogenhejd van dc sad bcw&d moet blljven. Dat het niet zo moct Tijn dat stràks alle steden gelijk wordcn. En hè, zo'n ding heeft netu urhjk op

b;2 L

H H: Als ie dit bouwt, dan is er behalve de Domtoren nog icts w:Lardoorjeweet dat ic in Utrcchtbent Maar ik heb er een

,ndeÍe kntlek op. Het is dus, gesteld dat je het acceptecrt cn ik prear even niet o\€r

Utuht

cn

,ln cigcnheid. Nhir gesteld

dat je hct ook voor elkaaÍ krijgt technisch, want wc leven !r'el, iswaar in dc tijd dal tcchnisch alles mogelijk is. MaaÍ om de

!!n haalbaarheid en woningbouw enzovoorls en dc te.hniek dic hier voor nodig is, om her voorclkaxr re krijgerl

ook in het proces komen en langzamerhand alle diogen af wegen, en toen zijn we eigenlijk terecht gekomen op groep

balans

twee. fiVecfsel, red.)

dat is nog geen peuleschjl. Dan vind ik eigenlijk het eerste model toch veel berer dan her t{,eede. En dan gaan jullie mis-

(Applaus)

schjen lachen omdat dit een beetje cr uitziet alsof het lang-

zamerhmd degndecrt.

Het Sat nou niet om de §/innaaÍ. Ve hebben troen gestemd, we hebben gezegd: icder jurylid mag zran één plan één punt

De Ícden da2rvan is dat

ikelf wat §/oonkwaiitcit betreft oiet

geven en aan een ander plan een halve punt. En toen is dus al§

veel zie in zo'n volkomen gesloten ding. Afgezien yJn dat we

dujdelijke eerste plan twee eÍxit gekomen... Heelgek, maar niet dus groep vijf die er in eerste insande 7_o ongelofelijk

in de paperclip

,l allerlei problemen hcbben met akoestiek,

lijkt het mij ecn opgesloten gevoel geven en ik denk dat er

rch enorm

gat in moet zitten, dat het zo open mocl zi,n dat je

inderdaad ook alrijd

lrn

geprononceerd uitkwam, maar toen kwam grocp 6 1volf, rsd. ) enorm on. Du. eigenlijk \a.,or on\ de tr"eede.

binnen nog uiuichr hebr. (.....)

(Applaug

Concludercnde dus is eige0lijk vooÍ een groot aanral $oepen veel war(deíng en ik weet niet ol we deze lijst moeten uit_

?a

werken. Er is

hi«

dus een lijst gem?ak met een nutrix waar je

heÍ op kunt terugvinden.

Toen zijn sre weer bij elka?r 6rran zirrcn In de eerste Íonde krceg gÍocp 'll1jf (Iupui, red.) cen Íchte meerderhcid. ledereen vood het wel het plur waar eigenlijk toch wc:l zo,n ie beetje van rllcs wat in vond. En tocn zijn we 0og eens rond garn lopen. En dat hrdden qe natuurlijk niet moeten dcren.

Iilust.arie: beoordelingspapier.!"n de juryl

Ik hoop dat we onzc mak zo goed mogelijk hebben gedaan. Het $?s erg moeiliik. Ik weer dar dar elrijd geegd wordr a?n het eind vzn een 1urv. omJa eÍ erg veel rrilcria jin wrnr.e ol moet letten en uiteindeljik hebben we dus inderdaad in

goep

(Glach uit hct publiek)

twee toch gezicr: een rriendelijk plan, !Íieodeliik in de zin

fn to(n kwam (r hetvnlg(nde

uit. Inen Lrccg ineen.

plezier8 voor de burger§. Dat werd ook meteen al gezien, daar hebben {ie geen ju4, voor nodig wii daóten: ja kom nou

een heel zmd« plan cen geweldige waardering en dat uas- en

evcnl VaaÍ dus een groot stuk openbaarheid in zit, een helc

dat is dus dan het plan dat wij het beste vjnden, omdat toch dic tweede ronde uiteindeliik beíissend is. Want wiimoeten

belangdjk isr het is een \,zn de plannen- (overigens ook gÍoep

heelLl

lzn

duidelijk". stempel op het kunnco rondlopen. En wat heel

ziis en dxt heeft toch tenslottc waarschiinli,k fi{ec cn z.es bo-

,

ven gebÍacht) dje iets mel dàt beslaxndc gcllouw gedaan

!

hcbbcn

h

Het idee lan of det nou cen àgon rvordt oiniet, het idee is hicÍ dus loch niet verdweneo om hct schip \an hct Scbouw te gebruiken

o

Ik vond dàt op het laatst toch vln groep vijiccn beeije ]ammer. Dat het daar cigcolljk }ud gekund maar er niet is uitgc

a ri

haald. Al had ie me,r een dwa,§beuk of hoe hoc heel dat, (....

$

E

)

Ir

in laten zitten.

L :

Dil is dus cen plan, dat twee, dat je volgens ons nadxt je det gaat

uitwe&en zou kunnen bouwm. Mct nog een opmerking

lan.ie wethoulcr erbij: kan datstuk steenwat

daar

iun de

\,llorkant 7.it, d2t iefixs, zou dat daË ook niet wat grcener kun-

E U

nen?

l'

En

dàrÍ slut ik me bij arn.

et

::.,

(Gelxch)

Hernràn nà de \,erlo5eende woorden van zijn taak ah juryvoorzitter Dmrna wcrri dc jurv door de wcrkgoep en uilgenodlgd vooraan

plats te nemen en bedxnkt met luid applaus en cham'

pagne. De prijswinnaas kegen geiuk:wcnsen mmr nog gcen prils r voorlopig was er ellccn een

vmÈeeld lun hoe die prijs cr

uh 7ru komen tc zicn.

\o! !!

13

Lierely'rr

I .', Rurhr,]nf,\rrDi'k

Bruijr(.neem

r.. \.rmt]lcnF \rr iul|e\flicenvu. rl,fr!nogqc.n

priF. we rvlstcn nameiiik absoluul nlet hoe groot het team zou Tijn dat ds wimaiu uit de bus kwam, cn hoeveel exempla

ren we moeslen aanmaken. we hcbben er alleen ccn voof-

beeldvan. (....) Dit prijspanecl

&

al

in het voorja$ in drievoud

\

jullic worden uitgereikt. Hct worden d.m wel drie stukies cen gehecl, 7ndar jullie naer ik hoop nog yàrk bijoll«ar op bezoek mocten orn tc onthouden hoe het gehééler uit íct. aan

v

Onder applaus lan allc omstanders wcrd her prociexemplaar van de prijs ungeboden aan Herman HcrtzbergeÍ, die zijn

niiveÍc assistent Iaurens Jan tcn f\zte dc onthulling lict yer-

1:

richren.

x

Tenslotte rvas cr de aankondiging dat dc werkgroep een Lrockje en ccn tentoonstelling zou maken. Een t an de archj

/1"a_-

t

c), x

tecten bcdankte dc werllq(rep voor de goedc zorgen. Er wa, ren boekjes cn llessen wijn voor ilLlle dcelnemers q r nog meer

bloemen. LaurensJan ten Kate kreeg een komjsch boekjc over architecten met de handtekeningen len de wcrkgroep cn alle mcdewerkcrs.

,"4

65

I

De deelnemor waren t"Ă n bcgin tot eind zecr enthousiĂ&#x20AC;st.

6 h

ANDERE IDEEEN In het jaar 1939 werd al eens een plan gernaakt voor een nieuwe gebouw op het \VolvenbnÍg. (uit maíeriaal studie Rob tan Darn)DiÍ zor bestemd ziin voor iustitie en de belötingdiensr.

o§

V \\\u mlMi!

*..,

qloou -",,r" rc,llof.i! m{l,l

-

,1,,

h.t(,l

rdi.ort

r" utre.lrt

I

)L

{dr$f

H

67

was dit doorgegàan, dan zouden we nu een heel ander gebouw te bewerken krijsen oí misschien wisten we

gewoonnietbeteÍ.....

Tijdcns de voorbereiding van de woÍkshop kwam de weÍkgroep in contact met een architect, die ooit als afstudeeÍproject een ootivcrp had gemaak voor het holwerk

rvaarop de gevangenis volvenplein is gebouwd. Dit fcit vonden we interessant gcnoeg om zijn plan hier te publiceren.

EEN STEDEBOUWKUNDICE STUDIE VAN HËT WOI.VENPTEIN door Pieter van der Ree, architecfenbureau ORTA

,]i

.i

I

I !

I

(

I

(

Í

t

( (

t 68

De aanlciding tot het maken r,an deze stedebouwkundige

studie voor het Volvenplein te Utrccht vormden de

De !r'andelrcute uit het zuiden die nu abrubt eindigt zou

vcrhuisplamen voor hct thans gevestigde Huis \an Bewarjng.

kunoen worden doorgetrokken tot op en rond het heringerichte bolwcrk. Door middel van een fiets, cn

Met dcze verhuizing zou een unicke lokatie \.Íiikomen a,u de

voetgàlgesbrug

ranrl van de oude stad. Het gebied is momenteel cen wat dode en verpauperde hoek rran het

cmrum.

De ctntrale vraag is: hoe kar dit gebied nieuw leven worden

l<an dEze route zelfs woÍden vedlonden met het aan de noordzijde r,en de Stadsbuitengracht gelegen

Gnlipark.

ingeblucn en hoe kan het weer in het weelsel ran de stad

Dc»r de verweving ran bebouwing en groen en de li&rng azn heÍ water kan een voor de binnenstad unieke woonsituatie

woaden opgcoomen?

on§taan.

Door dc historischc context en de markante ligging aan her wàter is het cen gevoelige plek die om cco zorg\.rldige

DE RUIMTELIJKE

aanpak \,rJagt.

De kwaliteit yan histodsche binnensteden wordt niet alleen

In tegcnstelling tot de westzijdc van het centfllm die door het Cenrraal Station en Hoog Carharijnc grotendeels zijn

txpadd door de bebouwing maar evmzeer drrcr het karakter van de buitenruimte. In deze studie is dan ook niet alleen

histoÍisch leraker heeft verloren, is de oosEijdc van de srad

aanclacht he.tced aan

r«lelijk gral bewad geblcven.

gcprobeerd een ruirntelijke structuur tot stand te brengen

DE STEDEBOIIWKUNDIG CONTEXÏ

geke0merk wodt dooÍ een rijke afwisselir\g.

STRUCTUUR

d( bebouwing maar er i, eveneenr

die e2nsluir bij her besraande sredeliike weefsel dje

Stedcbouwkundig maakt her Iíolvenburg deeluit van een

rceks bdwcrken dje io de 17e eeuw zijn aangelegd als verdedigings-gordcl voor de srd. Nadat de betckenis als verdedigingslinic veíoÍen was gegaan, wed aan het begin \an de 19e eeuw een llarkachtige wrndehoute over de bolwerken

Langs de brede Stadsbuitengracht is gekozen voor een

hogere, grorendecls gesloren rxg van bebouwing; aan de beschutte binnenzijde n het teffein tegenover de kleine

aangelegd naar een onnvcrp lznJ.D. Zochcr.

huisjes aan het \íolvenplein is de bebouwing laÉler cn inticmer. In de opeeÍvolging lan de vcrschillende ruimten is

Hct Wolvenbuq voÍnt dc overgang tussen dc bolwerken aan

een zckere afwiseliqg en dl,namjek nagcstreefd.

dc zuid-oost lde van de stad die deel uitmakcn van deze parkachtige wandclroute en de noordeliike bolwerken die

Vanneer wc denkbeeldig door het plaa heen waadelen voen

bcbouwd ziin gera*r.

de route, vanuit het zuiden komend. cerst langs de

Op hct Volvenburg z-ou door een parkaótige aaalcg en een opcn bebouwings-srtukfiur ccn verbinding tot sand kunnen

Stadsbuitengracht. Links hebben we de begrenzing van de behouwing, rech6 tussen de bomen dooÍ dc rujmte lln het

worden gcbracht nrsscn deze beide elementen

water. Bjj hct bolwerk aangekomen splitsen de weg en de yoetgangersroute zich.

voor kinderen en parkachtige buitenruimten zou dcze De voetgangeÍsÍoute buigt rechtsafom het bolwerk heeo

ol

I!:waliteit versterk kunnen worden.

I

t

voert re.htdoortussen hetrestauranren de bibliotheek. De

lreg buigt naar links af tussen de bebouwing doo.. De vcmauwing van dc bocht opent echter snel wcer in de

De oplos$ing voor het autoprobleem is hjer gevonden door

veÍbrcding van herWolvenplein. Rcchts zijn er rwee smalle d.nrkijkjes nrar het goene bionenreffein op hct bokerk zelf.

verdiepie parkcerstrook te maken. Het kicine pleinÍje aan de

t

aan dc noordzijde van het holwerk in het talud een half Volvenstraat, het groene binnentenein op het bolweÍk en de

wandelroute om het bolwerk heen zijn daardoor autow en

In dc bocht volgt de doorsteek nrur dc fietsbrug die de

geschikÍ gemaakt als verblÍfs, en speelÍuimte.

binnensted mct hct Griftpark verbindt. Daerna gaat dc weg

lrder

vreer tussen de bebouwing door wa!,ilij de hogen bebouwing

In het buitengebied js

aen de rechterhand de stadsrand markeert. De Volvenstraat

brengen tuiscn privé en openbaar. Het wandelpad )engs het

gaat dan tenslotte over in de Van Àsch van Vijckkade,

water en de Volve0sÍrat ziin openllaar gebied. De besloten

w';urbij links ccn prachtig zicht over de PlompetorcngÍacht

hof op het bolwerk is bedoeld als gemeenschappelijk

z

op hct centnrm optreedt. Rechts is cr tussen de bebouwing

door nog cvcn ccn glimp van de SradsbuirenÍlracht op Íe

binnenteffein voor de omwonenden. Daarnaast hebben de woningcn op de begrne gÍond een kleine, \"ak wat hogcr

!

vàngen.

gelqen, privétuin bij

I

geprobeed een zoneÍing arn te

de v"oning.

I

i

Ecn dergelijke opeenvolging !1rn ruimtelijke kwaliteiten en

DB BEBOIIMNG

blikrichtingen ontstaai ook wanneer men bijvoorbeeld de

VoorwaaÍde

een

wandclroute rond het bolwerk zou volgen of op een andcre

I

ArLIflerentiëede behouurng. Er i. Jan ook een vermengrng

nvuier het gc'bied doorkruist Steeds is er gestreefd nru een

nagestreefd vao woonbebouwing mct winkeltjes,

!

afuisseling van ruimten en een spanning tusscn kÍ"liteiten

kl.in\

als

opcnheid en beslotenheid.

v«)r ecn levendig binnenstadklimaat is

I

halige bedrijven en enkch

'ociaal-ruhurele tuncire'. De winkels e0 bcdriiven bevinden zch langs de doorgaaode roule aan de volver§tnat.

Een apa,Í probleem in de binnenstad vormt de auto. i4onder

.pr,

i.

i

m"erregelen domineeÍ de xurode hulentuimleen

m.er he

n,,ncn zi,'h ttruÉtrqkkcn brnncn Jc bcgrenlng vJn

het huis. Dc buitcnruimte wordt tot verkeers-

Boven de winkel. hevinden /i,'h dpparÍementen en mtison.

nettes. Dc socieal{ulturele functies bevinden zidt eveneens

en

,an de doorgaande route, marr dan aan de zuidzijde \."n het

parkeerruimte. Een ven de bijzondere chrtrmes n dc bio-

bohrelk. Gedacht is aan cen restaumnt met teÍras aan het

ncostad is echter juist dat ook de buitenruimte een lnterieuÍ

water, een kindercrèche en cvcntueel een bibliotheek

karàktcr' hccfi. Door hct schcppcn rJn veilige speelruimten

buurthuis. De bebouwing op het bolwcrk zelf bestaat

m

of

§ a

I

__t

uitsluitend uit woningen. EÍ zijn verschillende typen cn gÍoolle\ \d/sl 2-. J. 4-. cn s.kamcr woningen /ijn er appartementen en maisonnettes, woningen met een tuin en woningcn met een dak- terró.

B.venJicn

ts

tu,\en de wL,nií\gen een wis,elk m(r vooÍzien

die naar wens bij dc ene of dc anderc woning getrokken kan

worden. Ook zijn kleinere wooneenhedcn te koppelcn tot grotere, of omgekeerd grotere te splitsen in kleinere. Dit ma2kt hct ook door de jarcn heen mogelijk te voldocn axn een wisselende woningbehoefte

De toegangen tot de wodngen op het bolwerk bevinden zich

buitcnnnd. De enrrees ligflen verdiept, warÍdoor er plötiek in de gcvei ontstaat en de woningen a-al de voorzijdc hoekamen kijgen, waardooÍ men diagonaal over het water aan de

kan uitlijken.

71

Het ht)eede plan werd get qakt door een bouukunlig studenl, die in de loap uan 1996 boopt aĂ?te studerell

HET WOTVENBURG door Rob van Dam

INLDIDING

alstudccrprojcct voor dc oplciding Stcdcbouwkundig Micromilieu aan de Hogeschool yoor de Kunsten Utrecht

A1s

moet ie een zell gekozen ruimte (her-)inrichten. Ik heb hietvoor het Wolyenburg gekozen. Ilet vak Stedebouw'

12

_I i

I I

trnatg Àa,,,'riu"u touJr inrj(

h

zj, h he.,rg mer her onrwcrpen en

rcn \,rn dc openhJe ru im re.

I

I I I I I I I

unlr<nburg i\ Ju oude narm van hel tencin wnar dc ialk dcTe

.Hct sirgelpark woÍdt gebruikt door alle Utrechters; ook mijn on§,erp mfft daar aan voldoen. .Het ontwerp moet rekening houden met en gekopp€ld zijn

gerangenrs zrr h bevindt. Hct li,kt me c(n goede

aan zijn

naam wecr nieuw lcr,r,n

. Het gebied moet

on

in te bhzcn.

\\ohrnburgal, aÍsrurlcerproject te kiczen i' gcba.eerd.,p gronJen ah de al.rualil(it van de h(rinrirhring hergebrurk van her rrrÍcin. de mooie ligginp. J( rclatie mrrhcrwrteren dc bijzondere plek De keuze

hcr

I

I ! t I I

UITGANGSPT]NTFX

omgcving.

ook

's

avonds functionercn.

. ehalve het visuele zintuig wil ik ook aan de andere zintu8en speciale aandacht besteden (horen, voelen, ruiken); en bij het visuele aandacht schenken

,rn

rle kler rr

.Flexibilireit is bij elk ontwerp in meer of minderc mate belangÍijk, ook dir plan zet een zekere

Herls Je hcJocllnSJr ik in ianuari lo0(,aÀtudeer Hrtplan i' dur mrg nier J. Du anallAe mn hd gehied is s(l rced klrrÍ.

walnn h(l L,qtwern l.h nu bevindt i, ,n de "rarlium phnr,'rm;ngsn., hc,tsnnrwetp..n V/t alet betrei.lU hci Hct

mare

n flexibjljreir

moeten kennen. . Veel hondenuidaters lopen over het singelpark, er

moet dus rekening mce worden gehouden dat het geen honden-poep

l"*wordt.

Soed aan bijLJc workshop.

I

I H--*.r"rr, r,,n.r" I D" \t irre'.nuncnk.rJe^I/ul\cn'rraat en hct bolwerk I Yolrenburg /itn nu her eindpunr vdn de ,ingel. I r nLls,mdelng. lk wil hel V olvLnburg zdeni! um\ ormen rtl I hct e.n gcocehe w,,rL1t van her 'inFclpark. Drr knjgr in de rnekor.r mrr. wa;rcle $annrcr de Cr,hentnrbaan en rle I !íeenfun8( nederon grarht rvorden. men krn dan rameJrjk I I wccrgeheel rund uendelcn cn ofvrren. biinr orur.rl in \ederlrncl heerÍ nnk d(/( plel, \eel I Znals I ,lesrhieJ<rrs Hoe it rlc ge', hredenr. vrn diÍ sebieLl kan ! vorng, ven z 'n,Jcr ver\zllen In nabooÍ.ing nf inlumatje\ e bonlie' ir cen an.te. br hnpriik nndercl( \5n miin ofqrvc I I

r

e

I

II I I I

L

73

dat je de hoek omgrat: een hoek Íoept

rcÍrósinli

op, wat is er

om de hoekl

Uit een analyse van het gebied en zijn geschiedenis komen

Het volvenburg is altijd een veÍborgen plek geweest, vÍoeger als militair bastion, later als gevangcnis. Een

eokclc belangrijke kenmerken naar voren. Deze wil ik

geheimzinnig stuk !r.n de stad, dat wil ik behouden.

gebrxiken cn somsvc$ierkc0. Hct uitciodelijkc onmcrp is

Door de ommuring en het afgesloten keÍakter is het een

een resuh2at \'?n deze ana\§e.

plaats mct een heel duidelijk interieur en e{erieur; ook dat

De belangdjkste kenmerken zijn:

moet behouden bliiven. Muur en ge\,r'ngcnis ziin met ruÍne in

Hct nicuwe ontq,erp intcgrcrcn in hct Singclpark. ihchcr

de fijnmÀzige binnensad grote structuren.

ANAIYSE GTBIED

heefr in 1Í150 een plan gemaakt voor de omvorming van de stxdswallen tot stadspark. Dit op cle lmdschàpsstijl geentte

Het bolwcrk is gcricht op verdediging; het bolwerk zcll, dc

ontricrp is nog steeds terug tc vindcn. Dc bolwcrkcn zijn

torcns, het wat«, de tralies, de stalen deuren.

enerzijds hieÍ een onderdeel van, anderzijds hebben zij alle

AndeÍe punten die gekoppeld zijn a.rn de plek:

ccn eigen karxkter of functie. Het moet geen park in de trant

' Bereikbaerheid overwateÍ vergÍoten.

mn ZocheÍ worden. \vel wil ik een prÍka(ht8e plek maken,

Hindcr lzn drukke verkeer siogel verkleiner.

die op een hedendaagse manier omgaat met de hoofd-

' Reletie mct siogelpark vcryfoten.

kenmerken mn het onNerp ran T.ocherr

' Een gelangenis is een onaantÍekkelijk instituut: zondeÍ het

schilde..(htigheid hoogteverschillen,esthetiek

verleden te ontkennen, wil ik het ccn andcrc slcer gcr.cn

.ontinriiteit

' Hoogteverschillen gebruiken (stad-bolwerk-muur-singel-

.ontmst

- relaÍ1e

met de omgeving

'open'dicht, smalllÍeed, hoog-laag,

stad).

licht-donker

om'oonpelbaarfuid -veÍnssingen

CoNcIPT Het líolvenburg moet een waterplein of waterpark worden.

Dc bolwcrkcn zijn dc plaatsen waer het sjngelpaÍk zich

ln het waterpaÍk kunnen (water)beelden worden tentoon

vcrbrccdt. op allc bolwerken bevinden zich culturele functies

gesteld.

zoals de sterrenwacht. een manifestatictc[cin

cn dc

Hct n'aterplein wordt ommuurd door dc huidigc gcran

stadsschouwhrg. Hct VolvcnbuÍg dient ook een onderdeel

genismuur en de woningm aen het volvetrplein. Het park is

\"an LlcT-e kettin!! te woralen.

allcen bereikbaar via ceo brug orcr hct watcr voor het huidige

Het Wolvenburg is cen van de hoeken van Utrecht; de

entreegelruw.

stadsbuirensingel mankt er een hoek \,Jn 90 gridcn. Dit moet

Het terrein voor het park, het huidige volvenplein, wordt

in hct onfilcrp vcsterkt woÍden. Meo moet zich bewust zjn

\,.rgro.r doorde \loop tenein.

74

Dt

de woningen oÍ- her 8e\angcnr\tqrcin wordt $asvcld voor dc hondcnuitlaters !11n

Binnen de muÍen worden alle aan- en uitbouwen gesloopt. Van de gevangenis blijver behalve de entreegebouwen alleen

het hele binnenweÍk van de gevrngenis te slopen ^lvorens wordt een \an de cellefl nu volgegooid met \4oeihar plerdglas

stun. Dcze kopgevels inclusiefraamparÍijcn znrgen e.\oor dJ de huidige ruimte van LIe geqngeni"

zodat deze vooÍ ahid na de sloop behouder blijft, indusief

bchoudcn blijft. De structuur is ook te zien aan de vlo.cr van

ln Lle en[eegebousen knmen een

de geungenis, die eveneens behoudcn blijft

vmr de opzióters.

de kopgevcls

De muur krijgt aan dc binnenkant een talud naar het water

(voor dc duidelijkheid: dit water is niet de stadsbuitengracht maar het water dat om dc gcvangenisvloer ligt en dus 3.5 meter boven het water len de stxdsbuitensingel loopo. Uit gaten in dc muurcn tussen de poortgebouwen stroomthet

wlter mn het \lolvenhurg in de singcl. onder het alud bevinden zich xteliers en oefenruimten, deze zi]n run de noordzijde bereikbaar via de buitenkaot van de

muur, daar is een groenstrook. De ateliers

Íjn

herkenbMr

door allcrlci aanbouwtjes iun de muur. Aan de oosÍzijde zijn de ateliers bereikLder via de brnncnkznt v2n de muur. Ven de

lluitcokant ziin cleze ruimten enkel herkcnbaar door ramen en balkons.

Op dc plaats waar de muur zijn ronding maakt wordl hij wegqebroken. De vroegcre scherye punt wordt hersteld; nict door vccr ccn muur te bouwen nuar doot dc nchtlng a2n te geven (bijvoofteeld door het plaatsen van palen). Dit zor$ er

te\en(

\nn-d/t

ner

rercin cn

J< kopgerelvan de qelrnguru.

vanal de vitrelrouvensingcl te zien ziin.

Men kan dan over de vloer van de ge\angenis lopen en over de muren. Op de murcn komt een wandelpad mct bomen, hct is de bedoeling dat je in de toekomst weer in het rond l(1n lopen.

Het teffein is ook te gebrujken vooÍ optredens cn defgelijke

actjvitcitcn. Op het talud kan gezeten, en op de gevangenis!,loer opgetreden worden.

posters, kleding etcetera. ,

íe

en lwee wonjn8en

m.6 .o &s. Ei

d róru, 6i ! riÈ d, jrËi Maldilen! hè1'

llmpjè hpol d@. hu lrop '

I8

buitD

heír

s

p.tt

3t

n

!.rtoÍe

Eèn

te

b.hÉi; m hlijlèí

vo[. mld Oftd.r dil

ns Ís dà én bll enlm, ,6. .r @n sédè Edèn bijsch..ld. E. jc Lo m*clijk e buis. 's Mol3d ,ocft z. j.

.odt, , Àtuíd, lÈfi È j. nodig .í j. ku. .èi te nou mmaal ni.l oénmcÀ MaSdll.ia .r ps *iiir 6i to hei on ,jt a*èD hrctjH. D.selijks vijatis

liÉ %rd, vijr.mcÉ, .n àls Ma8&lcM dcb vcft.ld. s@id.

&iacm.'oitr

6eij! v.noD4 ..D kind. hèr

Z.

&t he

Bcr

hècrjè

.trislt

horcs ond.r

plittèldtud .É lichr. c.n

h.ktultj. un d. grcrd. Do sim e ,@ d. t6i.' vm ..tr

ud*.

de

wcrl mct zon,

Ol

do

E6bin

Ym dè

Un iddèlijk d..n Z.óu be ow o i.mii uii hot doe,

holdsiudddd 8fregcn &d3è

ócÈn

zo

í 8ei.

b@

*e

kod.n hcbb.o. lco ià!i. he óe d. :lsgd m b..

íirsios,

íÈtn ! diht l a t..d g.Pgt.

'

XdntrZd.E

EEN VTEUGJE TOEKOMST

En: die drie stadskoeien, rvordt dat niet een beetje veelvoor

het groene veldje bÍ de Vittelrouwenkade? Blijft er nog plek Bij ceo

proje(.lat gericht

is het moeilijk om

r,1

is op de onvoorspelbare toekomst,

enig stadium conclusics te trekl(en. Of

tussen de plakken vooÍ onze kindeÍties om te spelen? En

mar komt hun

stal of slapen ze h nach$ altijd buiten?

het zou moeten zijn dat hci tot nu toe welliswaar niet allemaal '!,m een leien drkje, mear dan

líe

toó vcrrspocdig

is

vedopen

zijn eerlijk gezegd best trots op het resultaat lan onze

workshop en op

,

les wat zich daaromheen is gaan afspelen.

Niet elleen zijn we leweden over het plzlÍr dat door de jury be-

kroond werd, ook al die andere ideëen hebben ons vcel geleerd en veel plezier gedaan. Vat ecn inzet \an zoveel aÍI

r

hirr,'.<n i Hur lrunnrn

e,

r LlrrÍ ddld"àrJ

genoeg voor

/ijr.

.

McrL:waardig is ook dat zells de 'Andere Ideëen', die niet meer met onze workshop te maken hebbcn drm dat

7.e

over

hct zclfdc ondcrwcrp gaan, somr de zelfde uitgangspunten vertonen zls ciie wijzell hadden opgcstcld als buumvensen.

'iíu onr

her idLegech dar$(updcAoeLlesegzijn

Hoe zal het nu verder verlopcn mct het project volvenburg? De weÍkg()ep zalzlch niet beklagen als tenslottc hct plan

'ritreefsel'zou worden uitgevocrd, zoals dat in de feestmaquette Llie het team voord.. tentoonstelling gcmaakt heeft op talelstaet. Als altijd hebben we wcl cen p?ar vragen en axnmerkingen;

Í\(

bh

v(n (/u"l) rrmrnL lere. ht opmtrktr'r urn ,lroefrte

nonprolit anuteurs met pretenÍqi. Bijvoorbccld: als ik van líolvenburg die njeuwe bruli nccm over de Shdsbuitenlpcht en ik wil narÍ Hooghiemstra, Illn ik dan crgcns ccn

tnp

aP

v

Of rvorden ze iedere avond over de brug naar

de

De Stichting velzijn Utrccht Centrum heeÍI een concept-

kinderboerderij in het GriftpaÍk gebracht?

beleidsplan gepubliceerd, waaÍin een voorstel saxt voor een

Ol kunncn jullie ook wat 'sokkels' a;u'rwijzen (of toevoegen) wrrÍ lre llij een volgende actie een aantal bcelden op kunnen

speelteÍrein in de noordelijke binnenstad. Gedacht wordt

willen we dan wat opdrachten aar omwo'

Projectmnd De Lauwer, de bestuurder ran ons eigen bLrurt-

nendekunstenaars organiseren, bijvoorbeeldeen monument

huis schrjift dMrover in een eerste spontane reactie aan de

vooÍ de positieve knker, de oudste buumbewoner, de onbe-

Stichting: '.

kende gedetineerde ofdc crcaticve ambtenaer.

VijkjongcrenpeÍspectief voor Utrecht Centrum een basis' voorlening wordr aanscboLlen arn de krnderen en iongeren

Konom: we zien het het djk rtteo met dat plan, maar wij (en

r.an Centrum'NooÍd aan het volvenplein, samen met die

een grotc schare omrvonendenl) zullen er wcl kriti§L'h om_

speeltuin. we denken daarbij o.a. aan peuterspeelzaal (.) kin'

heen blijven sBan.

dewerk, na'schoolse opvang, ouder- en huiswerkbegeleiding

z,cttenT Misschicn

aan... het

volvenpleinl

. Vat zou hct

fraai zijn als

in

het

en jongeÍenwerk.'

buuÍ.

Natuudijk is het nog lang niei zo ver dat !rc ons over derge-

Kennelijk zijn er behocftcn in dc

lijke deails druk mogen meken. Op het moment dat we dit

ve willen

scMjven dmait hei Hujs \an Bcs"adng nog op volle toercn a2n

daar nog graag ccn enquëte aan wijden.

hct Volvenplc'in cn is de grond rijkeigendom. En

àLls

(speciazl voor omwonenden lan het Volvcnplein)

de ge-

meente het teÍein aankoopt, dan moet er nog iels aan het

Toch rocpcn wrj ahast: belanghebbende gelederen van de

l.Éstemmingsplan gcwijzigd worden en dan (zo hebben des

gemeente Utrecht, scha4rt u echtcr onsl Oi liever: ga ons

L'undige relatics ons voorspeld) moeten er n(E duizend-en-

voor, naar de oplossing, opdracht en oplevering van de opti'

één onbegÍijpelijke burokmtlsche baÍières gepasseerdwor-

male inwlling

lln volvenbuq.

den voor je de eerste steen kunt le&len.

Toch hebben we goedc hoop. Het Huls van Bew"Jring is uit gemodemisccrd op zijn huidigestckeen wjllieÍer vandaag

Werkgroep Veíraaiïng Breedstraatbuurt

dan moÍgen een nieuw modelgebouw betrekken. Dc dlenst

Ruimtelijke Ordcning van de gemccnte Utrecht heeft een lcuk plan gepubliceerd voor een parkeergaragc aan het Cdftpark. I,furr misschien

\dt

Thya vrn Berkel, Noni ljchtvcld, Gemrd MiIc(, Salómc

willemscn cn buitenlrijkse inspirator Marc de VÍiei.

hct wel duurdeÍ uit dan de par'

kcergr.ige van 'Veefscl', zodat die er tenslottc komt.

.

Utrccht, april 1»5

Mer dank

*"*ffii

Het acekend uan de uorksbop uas em succa uoor alle

de DEELNEMERS lvlatthias Aa-lbers, knhem

beírchhe en. Moge de gezamenlijke ínspulmíng

Han nn kdenne, Àmhem

bijdragen tot

een

Ítaaie

etx befiedígende

inríchting

0a11

hishiscbe bohterk Woh)efib ïg AEe bartelijke dank roor het aehlagen gLldt aar:

bet

\íalteÍ

de &)er, Amersiooft

Mieke Bosse, Den Haag Dick Btuijne, Utrecht sjo \,rn den Eerenbeembt, L{aastricht Ruth !"n Eck Roöolz, Utrecht

het COMITEE VAN AANBEVETINC

Tyco Femerda, Amhem

JanJansen, DieÀst Monumenten gemeente UÍrecht

Parrick Frdnsen, Utrecht

Josien StehouweÍ (op peÍsoonlijke titel) Utrecht

Hans Hammink, Amslerdam

Gc.ard Smelt, aanneeomij. UOS Utredlt

Jelle Hel6tra, Utrecht

Coeo Temmiock Groll, Technische UniveNiteit Dclft

Marco Hensen, Àinsterdam

F.its

Robcrt \,?n den Hout,

n

Voorden, Rijkdienst v.d. Monumentenzorg Zeist

Nico de Vos, Denst Stadsbeheer llemeente UtÍecht

Cad Möl]eÍ,

Utreót

Uft(ht

Clemens Koemans, Utrecht :

I

I

ÀFldoom

GeÍhard Mceder, Utrecht

Mw.J.M. Brccdvcldt Boer, do{cnÍc Unive6itcit Utrecht

Aart Oosting, Utrecht

Hermeo Henzberyer, architect te Amsterdam

l',Íachiel Spaan, An$terdam

Ma.rijke Kiiper, ex-corNeNator Cenlral Museum

Mw. P.M. I

Johan \En der ll2n,

de JURY

UÍecht

Timmie Thio, Den HaaS

!"n der linden de Feiiter, wethoudeÍ voor lflelrjn,

Erik Mersma, Amsterdam

Volkgcz.ondhcid & Cultuur gemeente UtÍecht Mart

ltn

de MEDEWERKERS, allen uit Utrecht

Schiindcl, architefi te UtÍecht

Nicolette EeÍens

GmKruisbrink t

de LEIDING Hemao HcÍzberger, Amsterdam IaurensJan ten I&te, Rotteadam

*-

LErxie Meijer

trr. I

N(]orllnMiedoo Han'reke \,an deÍ Pol Rein

lan der Pol

Silvia Schliekelmann Jan

Zonderland

voor hun ADVIEZEN en medeweÍking Jos van den Broek en Has

Seuljn

directie Huis lan Bewanng Utrccht

Dollde Maar, arclxtect Utrecht Anthonie Nicland, archrtcct Utrecht

de SPONSORS ia. Snaak,

teken/schilderbenodigdhedenUtreót

Sweetie, Chinecs,6urin,xms rcsieurant Utrccht ix. Gijtenheek, gralues/4ichtrecl2me Utrecht

\llOS bv, Bouw cn Aanncmersbedriilutrecht Schuttci,,er, rondvaartbedn P Koem1r,.r§,

jí

ook de medewerkers genoten zichtbaar

rederi j Utrecht

proiectont$'ikkelMr Rhencn

CÀ,crlcg Noordclijke Oudc Stad Utrecht

Cxtch pro,eclen, Kunsthmdel, Utrecht yOOR EUN BUDRAGEN ÀAN TENTOONSÏILLING

BOErg[

Rob van Dam,

U[ccht

Pi..ter \an der Ree,

Utre.ht

vooR TL{{R MÉDEWERKING À{N EET BoEIgE N4,ujoliln

Dcivcr

Àstrid M. I.'ntft

s

!N

teksten

IícÍkgroep Verfr,raiLng Brccdsr,zatbuurt Jan Jansen

Has Seuleijn

I-aurcnsJan tcn I&te

Onfiverptear[s Rob

Vorkhop

rzn Dàm

Dit boekje werd op i3 april 1995 bij de opening van de tentoonstelling 'De Wereld van Wolvenburg' in het Huis van Bewaring uitgereik aan burgemeester l.W. Opstelten van Utrecht

Pieter van Ree

redactie

'thyr

r"an Ber'kel

Noni ]ichtveld Gerard Mikx

Salóme Villcmsen

jllustraties GemeenrelijkekchiefdienstUtrechr Ontuerptcams Vorkshop Noni l,ichrveld omsiag en lay out

Merc de Vries M. Mígan Smit

i lotoh I i

verkgíocp Verfra,]lhg BÍecdsraatbuurt Gemcentelijke Fotoclicnst Noor Zonderlmcl

I

I drk I

VJn À4idden. BensLhop

I

iI i i

J- haa:r rar rlcze ur.xave zonJcr rur srhusrnc oI vcrÍrrlJing aÍb(cldinAer ol rekslqn zi1. *.Dcgener van nru in

bruikt, hebben tenminste recht op een excmplaff \,rn djt boekjc. Meldcn bij ile Verkgroep Verlraàrng Breedstrartbuurt rel. 030-332007

Opmerking van een bezoeker: ,Eén cling is in ieder geval zeker: voor de toekomst va-n het Wolvenburg heeft de buurt op zijn manier de eersÍe stap gezet_'

81

I

ARCHITFCTFNWORKSHOP

.Vr'OLVENBURC

]5 EN 16

Sjo van den Eerenbeembt BUro 5

Ma6tricht

Bureau: Stadhoudelslaan s4

oKroBER 1995

]583IK 6221 AK Maastrichr

TTIDINC H€rman Hcrrzbcrger Eureau: CeraÍd Douwitraat 220 1073 XB Amsterdàm

o2M7

6s

88Al kx O2o -67 3 s 51 o

tàurenslan ten Kate Middcllandstraat 236 3021 WL Rotterdam 01047718l.0

Dls. lohan van der taan

ontwikkclings Maarschappij

Ruth van Eck-Rotholz

Duinker, van der Torre Samcnwcrkende Architecten HaarlcmmcBllaat 126c 1013 EXAMSTERDAM

Loolaan 11

T3l4AAAPELDOORN o55 224777

Architectuur

Hcuvclin8l3413a,

Eureau:Boull. 6428 KW ARNHTM

Íd

253223

Kuipcr & CompaSnons BuÍeau voor R.O. cn

DETLNTMERS

m5-425371

u3

UTRECHT

03G516498

Cerhard Meeder ArchitectenbuÍo Stadhoude6laan 35

u.v.

]583 JC UTRECHT 03G545881

6800 AZ ARNHEM

517A37

085 517060

085-459859 Buíeau: VosscSatsclaan 19 bis 3583 RN Utrecht 01G543068

BuÍeau: VclpcMeg 93 6424 HH ARNHEM

Aart Oosting B.V. De Combinatie AÍchitectuur cn Beeldende Kunst Acht$ de Dom 16/18 3512 ]P UTRECHT 030-31163s fax03G31166l

d-08s-636398 Mach,el Spaan, Marco Hensen, BdMfoods Woningbouw BV

AÍchitectonische VorÍngevinS Wittcvrouwcnstraat 30

Pdbus 1 3800 AA

]512 CV UTRECHT

Baroniestraàt 17

AMERSFOORT

olGl13/99

1079

PB AMSTERDAM 020{161681

d- 033-s61t60 Robcrtvan den Hout Arch itcctcn buro Oudcgracht

r,AtA

Jongc Architecten Atelier

31/

.].immieThio

3511 PB UTRECHT 03G110192

Architeclen Ruijters en Thio VivicnstGat 21 2582 RR DEN HAAC

CarlMöller Dc Klcinc Stàd oudegracht 34

tel. o7Íj3503726

Bruijne Bureau: Corneillelaan 24

]5]3

03G314716

Quellijnstraat 1s4

Lutherse Bur8wal

25I2 CB DEN HAAC (rG]63876

Did

CW UTRECHÏ

0rG965:106 020,s961 636

1 1

1O7l XM Amíerdam