Expeditie Enschede Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
Jouw leven
Jouw toekomst
Een interview met expeditieleider JuliĂŤtte Fiselier
Anders denken en doen met Expeditie Enschede Expeditie Enschede geeft jongeren samen met hun familie, ervaringsdeskundigen, wijkcoaches en andere betrokkenen de kans vorm te geven aan hun dromen en wensen voor een goed leven in de buurt. Door samen te leren wat wel en niet werkt en hoe belemmeringen omgebogen kunnen worden naar kansen. De nieuwe werkwijze past daarmee bij de ambitie van transformatie en een inclusieve samenleving. We spreken expeditieleider en wijkcoach JuliĂŤtte Fiselier over haar eerste ervaringen met verteltafels, leernetwerken en bijbehorende uitdagingen.
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
2
Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Wat houdt de werkwijze van de Expeditie precies in? ‘De eerste stap is het ophalen van ervaringen van jongeren en hun netwerk, oftewel: luisteren. Waar lopen ze tegenaan in hun dagelijkse leven? En wat helpt hen nou verder? We halen deze verhalen op via zogenaamde ‘verteltafels’. Dit is een van de manieren binnen grootschalig luisteren om mensen te laten vertellen over hun ervaringen. Om te bepalen met welke kwesties we aan de slag gaan, moeten we weten wat urgent is bij jongeren. Tegen welke belemmeringen lopen ze aan in de samenleving? Hoe kunnen we die oplossen en waar is de energie om iets aan te pakken? Rondom deze kwesties vormen we lerende netwerken, die bestaan uit jongeren, mensen uit de buurt en professionals. Samen onderzoeken we welke kleine experimenten we uit kunnen voeren. Vervolgens worden successen, ervaringen en leervragen van de verschillende leernetwerken bijeen gebracht in leerbijeenkomsten. Om elkaar te inspireren en volgende stappen te zetten.’
Wat zijn jullie eerste ervaringen met de verteltafels? ‘Wijkcoaches en jongerenwerkers hebben allereerst een training gevolgd om zelf verteltafels te organiseren. Al snel waren de eerste verteltafels een feit en hebben we de eerste 39 verhalen opgehaald. De reacties achteraf waren heel positief. Het is echt een mooie manier om samen met inwoners te verkennen waar opgaven liggen. En het voordeel van face to face contact: je kunt goed doorvragen voor verheldering en mensen direct enthousiast maken om deel te nemen aan het lerende netwerk. We zijn overigens ook bezig met de ontwikkeling van een online vertelpunt. Jongeren, jongerenwerkers en coaches denken hierin mee. Het eerste prototype is zo goed als klaar!’
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
4
Kun je een voorbeeld noemen van een kwestie die jullie hebben opgepakt? ‘Een eerste kwestie die we hebben opgepakt gaat over jongeren en vrijetijdsbesteding. Vanuit verhalen van jongeren, jongerenwerkers, ouders en wijkcoaches kwam naar voren dat jongeren met een diagnose (zoals autismeproblematiek) vaak worden aangemeld voor een voorziening die relatief veel geld kost. Plaatsing duurt vaak lang wegens wachtlijsten. Vanuit de inclusiegedachte (iedereen moet mee kunnen doen) en kostenoogpunt zijn we in een lerend netwerk andere mogelijkheden aan het onderzoeken. Niet denken in doelgroepen, maar iedereen mee laten doen. In reguliere voorzieningen (begeleiding bieden waar nodig), voorliggend en dus ook met minder kosten. Andere voorbeelden van kwesties waar mee aan de slag zijn: ontwikkeling van jonge moeders in opleiding en werk, jongeren en hun financiën, praktijkonderwijs versus werkgevers, thuiszitters (jongeren die niet naar school willen/gaan), de rechten en plichten van 18-jarigen en jongeren en armoede.’
Welke uitdagingen zijn jullie tegen gekomen in deze nieuwe werkwijze? ‘De onderliggende vragen van de kwesties moeten we laten aansluiten bij zowel het leven van jongeren als de belemmeringen van de samenleving. Dit blijkt iets wat nog oefening nodig heeft. Je maakt de vragen daardoor namelijk al snel te groot. Wijkteams zijn gewend om problemen binnen casuïstiek op te lossen. Binnen kwesties is het juist de kunst om niet meteen een voorgesorteerde oplossing te bieden, maar met elkaar te onderzoeken welke mogelijke oplossingen er zijn. En vanuit daar actief te gaan experimenteren.’ Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Een project als Expeditie Enschede vraagt om anders denken en doen. Wat is hiervoor nodig volgens jou? ‘Het is belangrijk dat we als wijkcoaches of jongerenwerkers tijd en ruimte krijgen om al doende met elkaar te leren. We willen namelijk een olievlekwerking bevorderen, waarin kennis en ervaringen worden gedeeld en nieuwe competenties worden ontwikkeld. Het anders denken en doen, vraagt gewoonweg tijd, dialoog en aandacht om wijkcoaches, jongeren, jongerenwerkers, gemeente en andere betrokkenen mee te nemen in de omslag.’
Wat vinden we terug in dit boekje over de Expeditie? ‘Dit boekje neemt je mee langs allerlei plekken waar jongeren zijn en leven. Langs deze weg vind je verschillende pleisterplekken, waarin we vertellen over de Expeditie. Samen bepalen we waar we de volgende dag naar toe gaan. Dit doen we samen met iedereen in de buurt die een bijdrage kan en wil leveren. Samen lerend op weg naar een inclusieve samenleving.’
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
6
Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Lerend op weg naar:
p.34
Van speciaal naar normaal
Van vangnet naar springplank
p.10
p.36
p.32
Werken aan grote dromen
een inclusieve
samenleving!
Van individueel naar allemaal
Van overheid naar samenleving
p.12
p.38
p.30
Al doende leren
Van probleem naar persoon
Leefwereld als bron van inspiratie
p.14
p.26
Transformatie & inclusie 8
p.40
Van beperking naar talent
Van kunstje naar kunde
p.42
Van ontvangen naar wederkerig
Permanent op College Tour
p.24
p.22
p.44
Van systeemwereld naar leefwereld
Doen wat je wilt bereiken
p.20
Jouw leven
Jouw toekomst p.16
Wie het weet mag het zeggen
p.18
Voor de hand liggend werken
Vanuit kleine experimenten werken we aan grote dromen Jongeren tussen 16-26 jaar geven samen met anderen in de wijk vorm aan een goed leven. We realiseren daarmee goede praktijken van levensbrede, integrale en duurzame ondersteuning. En ook praktische adviezen voor het opheffen van belemmeringen en het realiseren van kansen in de samenleving.
“Horizontaal werken, oftewel het samen optrekken met inwoners, heeft nu al veel meer gebracht dan verticaal werken. De wijkteammanagers en wijkcoaches bepalen niet wat er moet gebeuren. Laten we de stap maken dat inwoners dat zelf gaan bepalen.� -Een wijkcoach-
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
10
Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Al doende leren we We zijn geen georganiseerde reis waar alles al van tevoren vast staat. We gaan op onderzoek uit, zijn nieuwsgierig, ontdekken andere reizigers, gebruiken tips van mensen die we tegenkomen en leren door te doen. We vertellen elkaar reisverhalen op pleisterplaatsen en bepalen samen waar we de volgende dag naar toe gaan. We doen dat met iedereen in de buurt die een bijdrage kan en wil leveren: jongeren en hun netwerk, buurtinitiatieven, rolmodellen, professionals, gemeente, scholen, verenigingen en vrijwilligers. Samen gaan we het verschil maken.
“Ik merk dat de nieuwsgierigheid van collega wijkcoaches is aangewakkerd. Het gaat rondzingen dat we met iets interessants bezig zijn. Mensen willen er nu ook bij horen.� -Een wijkcoach-
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
12
De planning
De realiteit
Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Visie op transformatie en inclusie Weten waarom je met elkaar op onderzoek gaat is belangrijk. De visie op transformatie en inclusie is leidend in de Expeditie. Een goed leven voor alle jongeren in Enschede is het wenkend perspectief. Niemand wordt uitgesloten om bij te dragen aan de samenleving. Oftewel: een inclusieve samenleving. Wederkerigheid is belangrijk om tot win-win situaties te komen. Talenten kunnen worden ingezet en verschillen worden gezien als mogelijkheden. Daarbij werken we ‘voor de hand liggend’ en aan het versterken en verbinden van bestaande initiatieven en netwerken.
“Mijn eigen rol is veranderd. Ik merk dat ik al minder snel in oplossingen denk. En ik ben me er bewust van dat inwoners zelf aan het roer moeten staan. Ik bepaal niet zijn/haar leven! Ik snap nu ook beter waarom het belangrijk is dat dat verschuift.” -Een wijkcoach-
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
14
Van
Naar Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Wie het weet mag het zeggen Het delen van verhalen en ervaringen is de motor van de verandering die we willen bereiken. Juist in concrete ervaringen zit informatie die we nodig hebben om samen met inwoners meer te kunnen bereiken. In de complexe wereld waarin we werken is het nodig dat we weten wat mensen zelf belangrijk vinden. Door hun ervaringen als uitgangspunt te nemen maken we de juiste start. Naast verteltafels hebben we ook een online vertelpunt waar jongeren hun ervaringen en verhalen kunnen delen.
“Het werken met verteltafels heeft me veel houvast gegeven. Een hele mooie manier om de stem van inwoners en jongeren te laten horen en er kwesties mee op te pakken.� -Een lid van de kerngroep Expeditie Enschede-
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
16
Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Voor de hand liggend werken In de Expeditie is het de kunst om niet uit te gaan van dat ene verhaal, maar juist te zoeken naar de belemmeringen en kansen in de samenleving die voor veel mensen belangrijk zijn. Zodat meer jongeren profijt hebben van oplossingen die gevonden worden. De focus ligt dan minder op casussen, maar meer op kwesties. Daarom is het nodig dat alle nodige perspectieven aan tafel zitten en mee doen. Dat noemen we in de Expeditie ‘een lerend netwerk’. Dit netwerk gaat met elkaar op zoek naar hefbomen, kansen en oplossingen. Mogelijkheden die eigenlijk heel logisch zijn, oftewel: voor de hand liggend in de gemeenschap, buurt, straat. Kennis en expertise die nodig is wordt daarheen gebracht. Vervolgens wordt samen geëxperimenteerd om te ontdekken wat wel of niet werkt.
“Door de Expeditie ben ik anders gaan kijken. Ik begin nu kwesties te zien en te herkennen, ook al kan ik ze soms nog niet zo scherp formuleren als nodig is. Ik heb ontdekt wat de waarde is van het betrekken van inwoners bij een lerend netwerk. Niemand zal twijfelen aan het verhaal van een moeder of jongere.” -Een wijkcoach-
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
18
Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Nu doen wat je morgen wilt bereiken Samen werken we aan transformatie. Dat doen we door actief op zoek te gaan naar mensen die kunnen bijdragen aan een oplossing en kansen zien. Ook maken we verbinding met initiatieven die al (in de gemeenschap) zijn en zoeken we altijd naar de win-win situatie. Hoe dat experimenteren eruit ziet weten we niet. Wat we wel weten is dat jongeren en hun netwerk zelf vaak al veel kennis hebben over wat wel en niet werkt. En dat er al veel gebeurt in de buurt waar we bij aan kunnen haken of waar we verbinding kunnen maken.
“Ik heb meer mensen leren kennen buiten de wijkteams. Ik kan vanzelfsprekender met ze in contact treden, omdat ik ze nu persoonlijk ken. Met de visie en de strategie in mijn rugzak ga ik het gesprek gemakkelijker aan.� -Een wijkcoach-
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
20
Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
We zijn permanent op College Tour Bij veranderen is het belangrijk elkaar regelmatig te ontmoeten, kennis te delen, dilemma’s te bespreken maar vooral ook successen te vieren. Dat doen we binnen de Expeditie in leerbijeenkomsten. Tijdens deze bijeenkomsten kunnen de lerende netwerken en alle betrokkenen bij de Expeditie ervaringen uitwisselen en van elkaar leren. De leerbijeenkomsten zorgen er ook voor dat wat er geleerd is, geborgd wordt in het denken en doen van anderen. Zodat het geleerde zich als een olievlek verspreidt.
“Het overdragen van de visie en de strategie van de Expeditie binnen de wijkteams was een uitdaging. Het harde werken begint nu zijn vruchten af te werpen. Er zijn steeds meer collega’s die mee willen doen. Ik begin nu de olievlekwerking te zien!” -Een transformatiecoach-
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
22
Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Van kunstje naar kunde Hoe kunnen we jongeren het beste betrekken? Hoe kunnen we het beste ervaringen en verhalen ophalen? En hoe kunnen we de veranderstrategie richting transformatie en inclusie onderbouwen? Om uit te vinden wat wel of juist niet werkt binnen de Expeditie, laten we een onderzoek doen. Hierbij betrekken we partijen als Saxion, Universiteit Twente, Werkplaats Sociaal Domein, Nautus en Kennispunt Twente.
“We hoeven minder mensen te overtuigen dan toen we begonnen. Het idee van de Expeditie wordt meer gedragen door collega’s en door andere organisaties.� -Een transformatiecoach-
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
24
Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Leefwereld als bron van inspiratie De transformatie richting een inclusieve samenleving vraagt om nieuw denken en nieuw doen. Voor veel kwesties is een nieuwe bril en context nodig om belemmeringen op te kunnen heffen. Daarbij sluiten we aan bij de leefwereld van jongeren en hun netwerk en de mogelijkheden en initiatieven die daar zich ontwikkelen. Vanuit onze visie en ervaringen (luisteren) ontdekken we kwesties. Door te experimenteren met oplossingen kunnen we belemmeringen opheffen en kansen realiseren. De successen, dilemma’s, vragen en kansen delen we op leerbijeenkomsten. We werken circulair en dat maakt dat we flexibel kunnen inspelen op wat er nodig is. Al doende leren we en komen we dichter bij ons doel. Zo besmetten we anderen en ontstaat er een olievlekwerking.
“De Expeditie heeft er voor gezorgd dat ik situaties door een andere bril bekijk. Door elke keer weer het verhaal te horen, erover na te denken en het verhaal zelf (op een andere manier) te vertellen, ontwikkelt de werkwijze zich verder.” -Een lid van het kernteam Expeditie Enschede
Lerend op weg naar een inclusieve samenleving
26
Meer van Volharden bestaande context
hetzelfde ... Reconstructie bestaande context
Oud denken
Visie & intentie
Nieuwe initiatieven Vieren & borgen
Oud doen
Luisteren & kwesties
Actief experimenteren
Innovatie bestaande context
www.wijkteamsenschede.nl
Nieuw denken
eld in de leefwer
Nieuw doen
Ontwikkelen nieuwe context
Jouw leven
Jouw toekomst
28
Omdenkers
Expeditie Enschede Opbrengsten en leerpunten aan de hand van 8 omdenkers Alle collectieve kwesties die worden genoemd, komen voort uit verhalen van inwoners.
Omdenker 1
Van overheid naar samenleving Zorgen voor mensen met een beperking is niet alleen de verantwoordelijkheid van de overheid, maar wij zijn als samenleving medeverantwoordelijk. Kwestie: Expeditie Buitensport In stadsdeel West is vraag naar de mogelijkheid om samen buiten te sporten. In een kleine groep, passend bij de behoefte van elke deelnemer. Voor jongeren met een diagnose worden momenteel nog gespecialiseerde en dure vrijetijdsactiviteiten georganiseerd. Om hier gehoor aan te geven, hebben we halverwege 2017 de voorliggende voorziening ‘Expeditie Buitensport’ opgezet. Met Expeditie Buitensport krijgen verschillende jongeren de kans om samen (op inclusieve wijze) te sporten. Er zijn gemiddeld 8 à 10 jongeren in de groepen en er is nog plaats voor meer jongeren. Het merendeel van deze jongeren hadden buiten schooltijd geen andere mogelijkheden voor vrijetijdsinvulling. De deelnemende jongeren zijn enthousiast en groeien van hun deelname en onderlinge contact.
Een terugblik
30
Kwestie: ontwikkeling jonge moeders Jonge moeders ervaren belemmeringen om zich persoonlijk te ontwikkelen. Ze hebben vaak een klein netwerk en weinig opvangmogelijkheden voor hun kind. Door te luisteren naar de ervaringen van jonge moeders werd duidelijk dat de belemmeringen van de jonge moeders heel divers kunnen zijn. Daarom is in mei 2018 de voorliggende voorziening Powerparent van start gegaan, bestaande uit 2 inwoners (ervaringsdelers) en een studente van Saxion. Zij zijn bewust niet van een instantie en gaan als ervaringsdelers langs bij de groepen waar veel alleenstaande moeders samen komen. Powerparent gaat in op de individuele vraag van de alleenstaande moeder. Daarnaast pakt het team enkele collectieve kwesties van jonge moeders op: flexibiliteit van de kinderopvang en scholing- en werkmogelijkheden. Hoofdtaken van Powerparent is informeren, verbinden en netwerken om tot collectieve oplossingen te komen en werk- en opleidingskansen voor jonge moeders te creĂŤren. De eerste vier moeders worden inmiddels geleid naar passend werk of een opleiding.
Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Vervolg omdenker 1 Kwestie: wat leeft er in de wijk? In de wijken Pathmos en Stadsveld is ‘grootschalig geluisterd’ onder inwoners. Dit om ervoor te zorgen dat we écht transformeren vanuit de leefwereld en niet vanuit de ideeën van professionals. Vanuit 100 ervaringen van inwoners werden er vooral veel ervaringen gedeeld op het gebied van veiligheid en zekerheid, met voorvallen van bedreigingen, inbraken en snelheidsovertredingen. Het roept de vraag op: in hoeverre heeft het zin in te zetten op zelfontplooiing van inwoners, terwijl het schort aan de basisbehoefte van veiligheid en (bestaans)zekerheid? Voor kinderen/jongeren die opgroeien in een wijk met de genoemde voorvallen, is veiligheid wellicht prioriteit één waar we op in moeten zetten. We delen de opgedane inzichten met partners in de wijk, zodat we vervolgens kunnen werken aan ontwerpen van interventies in buurten. De positieve ervaringen van inwoners gaan vooral over noaberschap en saamhorigheid. Dit willen we graag versterken. Zodat kinderen en jongeren op een prettige manier kunnen opgroeien in de wijk.
Opbrengsten We ontdekten een grote kloof tussen overheid en jongeren. Voor het verkleinen van deze kloof, hebben we geluisterd naar de ervaringen van jongeren en hun netwerk. Vervolgens hebben we rondom kwesties een ‘lerend netwerk’ georganiseerd. Met als doel om alle perspectieven aan tafel te krijgen. Jongeren en hun netwerk betrekken blijkt lastig. Om uit te zoeken hoe we jongeren het beste kunnen betrekken, hebben we een onderzoek
Een terugblik
32
laten doen door studenten van Saxion. Uit de resultaten blijkt dat het beter werkt wanneer we aansluiten bij de leefwereld van de jongere. Een ander advies is om jongeren zelf activiteiten te laten uitvoeren en het als professional niet meteen zelf in te vullen. De expeditie is een gezamenlijke zoektocht hoe je die medeverantwoordelijkheid invult.
Concreet • Trainingen verteltafels • Vertelpunt ingericht en gelanceerd: https://story.storyconnect.nl/index.php/7500 • Onderzoek door studenten Saxion naar benadering jongeren en uitvoering verteltafels
Ontwikkelpunten • Luisteren zonder meteen oplossingen aan te dragen of het zelf in te vullen. • Bepalen vanuit wiens perspectief de kwestie is; het wijkteam of de jongere? • Lerend netwerk zien als vorm van experimenteren. Samen optrekken en samen doen. • Inwoners aan het stuur zetten door ruimte te geven en mogelijkheden te bieden. • Verbinding maken met plekken waar jongeren al zijn en daar win-winsituaties creëren. • Ervaringen van inwoners als motor voor verandering. • Luisteren als vaardigheid van de wijkcoach omzetten naar actief ervaringen ophalen. Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Omdenker 2
Van vangnet naar springplank De ondersteuning die geboden wordt moet niet alleen dienen als een vangnet, maar vooral als springplank voor een zelfstandiger leven. Kwestie: zelfstandig wonen LVB jeugd Voor sommige jongeren blijkt het niet altijd even makkelijk om mee te doen in de samenleving. Bijvoorbeeld rondom zelfstandig wonen. Sommige jongeren, bijvoorbeeld met een licht verstandelijke beperking, ontvangen niet de begeleiding die ze nodig hebben en komen hier ook niet voor in aanmerking. Het lerend netwerk bestaat uit een wijkcoach, Ambiq en JP van den Bent en werkt samen met een woningbouwvereniging en een beleidsmedewerker van de gemeente aan een oplossing. Het idee is dat een jongere zelf kan reageren op woningen en (mogelijk) kan huren via een aangepast huurcontract. Hierop volgend ontvangt de jongere een aantal uren per week woonbegeleiding van een professional. Met als doel dat hij of zij uiteindelijk zelfstandig kan wonen (al dan niet met ondersteuning van eigen omgeving) en de woning zelf kan huren.
Kwestie: gewoon iemand uit de wijk een mogelijkheid bieden Een inwoonster uit de wijk heeft de mogelijkheid gekregen werkervaring op te doen bij de Wijkteams. Dit in de vorm van een werkervaringsplek. ‘Het wijkteam was een warm bad en er volgden 4 geweldige maanden.’, aldus de inwoonster. De betrokkenheid en gedrevenheid bij Een terugblik
34
de wijkteams zorgde ervoor dat ze opbloeide en meer zelfvertrouwen ontwikkelde. Na 4 maanden is ze doorgestroomd naar een betaalde baan. In opvolging van dit voorbeeld zijn er meerdere inwoners aangehaakt bij de wijkteams. Onder andere als ervaringsdelers, als stagiaires (waar dat elders vanwege psychische of lichamelijke beperkingen niet lukte) en als meewerkende leden aan acties vanuit de wijkteams. Hiermee is Wijkteams Enschede op weg naar een inclusieve organisatie.
Opbrengsten Wijkcoaches zijn gewend om oplossingen te bieden. De omslag naar het faciliteren van inwoners om zelf oplossingen te vinden vraagt tijd, ondersteuning en sturing. Niet alleen bij wijkcoaches, maar ook bij welzijn, zorg en de gemeente. De enige manier is echt aan te sluiten bij de energie en de belangen van inwoners. Dat zijn echter niet altijd de onderwerpen die wijkteams/gemeente belangrijk vinden. De Expeditie heeft ook een rol om anderen op te voeden in het nieuwe transformatie denken en doen. Reisleiders en sommige wijkcoaches en welzijnsmedewerkers staan inmiddels stevig genoeg in hun schoenen om dit gedachtengoed over te brengen. Aannames van anderen dat professionals dominant zijn, zijn nog hardnekkig.
Ontwikkelpunten • Werken vanuit wat jongeren belangrijk vinden, in plaats vanuit interne opdrachten • Niet meteen oplossingen zoeken • Gemeente direct betrekken bij het zoeken naar mogelijke oplossingen • Samen een nieuwe taal ontwikkelen • Samen aannames ontmantelen en begrijpen
www.wijkteamsenschede.nl
Jouw leven
Jouw toekomst
Omdenker 3
Van speciaal naar normaal Een speciale voorziening is gericht op een speciaal probleem. Terwijl er meer resultaten bereikt kunnen worden als de ondersteuning bijdraagt aan het versterken van het normale leven. Kwestie: geen PMT maar een voetbalclub Een jongen kreeg PMT (Psycho Motorische Therapie) vanuit een voorziening. In overleg besloot de wijkcoach deze voorziening te stoppen en de jongen aan te melden bij een voetbalclub. Zijn ouders komen echter niet in aanmerking voor stichting Leergeld en hebben schulden. Hierdoor kunnen zij de contributie van de voetbalclub niet betalen. De contributie wordt nu vanuit het flexibele budget bekostigd. De wijkcoach zorgt voor goede afstemming met de voetbalvereniging. Ook heeft de voetbalvereniging een orthopedagoog in dienst die trainers waar nodig kan ondersteunen en adviseren.
Kwestie: ondersteuning in de wijk Veel kinderen en jongeren worden verwezen naar een zorgboerderij. Dit blijkt uit cijfers van de wijkteams over de inzet van voorzieningen. Om meer aan te sluiten bij de wens van ouders om ondersteuning dichterbij te organiseren, kijken de wijkteams naar bestaande mogelijkheden in de wijk. Hierbij wordt de samenwerking gezocht met andere professionals
Een terugblik
36
en bewoners. Kinderen en jongeren kunnen zo dichtbij, op een reguliere manier hun vrije tijd doorbrengen, met de nodige begeleiding.
Opbrengsten In de waan van de dag is het voor wijkcoaches makkelijker een voorziening te regelen die ze kennen, dan het creëren van iets nieuws. Iets nieuws vraagt tijd, energie en aandacht. Jongeren kunnen daar vaak niet op wachten, omdat hun situatie nijpend is. Daarnaast is het een uitdaging, ook voor inwoners, om voor de hand liggend te denken. Dat moet groeien. Aan de hand van nieuwe voorbeelden hopen we mensen enthousiast te maken.
Concreet • Ervaringen uitwisselen met trekkers lerende netwerken • Omdenken in individuele casuïstiek vanuit de Inclusieve wijk stimuleert de beweging • Scholing voor wijkcoaches/welzijnsmedewerkers over nieuw denken en doen
Ontwikkelpunten • Inwoners betrekken: meteen vanaf het begin en te allen tijde • Scherp blijven op of het wel gaat over ‘het normale leven’ • Goede voorbeelden gebruiken als inspiratie • Omdenken van oude naar nieuwe context • Reguliere initiatieven/voorzieningen meenemen in mogelijkheden
www.wijkteamsenschede.nl
Jouw leven
Jouw toekomst
Omdenker 4
Van individu naar allemaal Een voorziening moet niet alleen een oplossing zijn voor een individuele belemmering, maar het moet een oplossing zijn waar iedereen baat bij heeft. Kwestie: inloop voor praktische vragen Wijkcoaches krijgen regelmatig vragen van inwoners over administratieve en/of praktische zaken, waarvoor geen verder ondersteuningstraject nodig is. Het wijkteam in stadsdeel West kwam op het idee dit collectief op te pakken en één keer per week een inloop te organiseren voor inwoners met dergelijke vragen. Dit doen zij samen met welzijnsorganisatie Alifa en inwoners uit de wijk.
Kwestie: Wonen Plus Veel inwoners hebben moeite om financiën goed te organiseren. Dit levert de nodige stress op. Bovendien kunnen hierdoor ook andere problemen ontstaan. Om dit te voorkomen heeft het wijkteam het project Wonen Plus opgezet, waarin wordt samengewerkt met diverse instanties. Hierbij worden de vaste lasten van inwoners met geldproblemen automatisch geregeld en de post komt terecht bij de Stadsbank.
Een terugblik
38
Opbrengsten Wijkcoaches durven steeds vaker nieuwe dingen uit te proberen en te doen wat nodig is. Daarnaast worden bij de afhandeling van casuïstiek andere oplossingen bedacht. Niet alleen rondom jongeren, maar ook bij andere casuïstiek wordt nu sneller gekeken of meer inwoners dezelfde belemmering ervaren. Zodat er gezocht kan worden naar een oplossing waar meer inwoners baat bij hebben. Werken in een lerend netwerk waar inwoners aan het stuur zitten staat nog in de kinderschoenen. Dit geldt ook voor het optrekken met buurtinitiatieven, ondernemers en professionals.
Concreet • 6 inspiratiesessies georganiseerd over nieuw denken en doen • Een campagne beeld voor Expeditie Enschede ontwikkeld • 10 lerende netwerken gestart • IKC coaches werken vanuit de Expeditie gedachte (in het onderwijs)
Ontwikkelpunten • Het betrekken van jongeren en hen betrokken houden • Nieuw denken en doen blijven stimuleren bij de wijkteams en welzijnsorganisaties • Voortdurend sturen op het identificeren van kwesties en het omzetten van casuïstiek naar kwesties • Mensen faciliteren in creatief denken en doen wat nodig is • Sturen op het standaard betrekken van inwoners en jongeren bij kwesties • Gemeente meer betrekken bij lerende netwerken en kwesties
www.wijkteamsenschede.nl
Jouw leven
Jouw toekomst
Omdenker 5
Van probleem naar persoon Je bent niet een probleem. Je bent een persoon. Met een beperking. Kwesties: Challenge ervaringsdelers De wijkteams brengen, waar dat mogelijk is, mensen bij elkaar op basis van vraag en aanbod. Hierbij gaan we uit van de talenten en mogelijkheden van een persoon, in plaats van het probleem. Daarnaast willen we steeds meer gebruikmaken van de ervaringen van mensen zelf. We kijken daarom naar mogelijkheden hoe ervaringsdeskundigen ingezet kunnen worden in casuïstiek. Ook dagen we ervaringsdeskundigen zelf uit hun eigen ervaringen te delen en om te zetten in acties voor anderen. Dit doen we in de vorm van een challenge ‘Ervaringsdelers’. Als vervolg op de challenge organiseert het lerend netwerk ontmoetingen in het zogenaamde Ervaringscafé.
Opbrengsten Mensen zijn vanaf het begin betrokken bij verteltafels, kwesties en lerende netwerken. Hun eigen verhalen en ervaringen staan centraal. Hierdoor ligt er minder nadruk op de problemen van personen en vormen talenten en concrete vragen de basis. Daarnaast is er door de Expeditie binnen de wijkteams een discussie op gang gekomen over wat de waarde van onderzoek en van het opplakken van labels is. Tot slot bekijken ervaringsdeskundigen en wijkcoaches de komende tijd welke rol een ervaringsdeskundige kan vervullen in bepaalde casuïstiek. Een terugblik
40
Concreet • Bijeenkomst Challenge ervaringsdelers Jouw leven
Ontwikkelpunten • Verhalen ophalen als vanzelfsprekend inzetten binnen vraagstukken • Het toevoegen van het inwonersperspectief in kwesties www.wijkteamsenschede.nl
Jouw toekomst
Omdenker 6
Van beperking naar talent Veel voorzieningen zijn nu gericht op het omgaan met een probleem, in plaats van het aanspreken en versterken van iemands talent. Kwestie: communicatie Expeditie Enschede Expeditie Enschede vroeg om een passende communicatieaanpak, met de juiste inzet van middelen en kanalen. In plaats van deze aanpak zelf te ontwikkelen, hebben we negen jongeren met een licht verstandelijke beperking (en interesse in communicatie) gevraagd mee te denken. Hun perspectief werd leidend voor de verdere invulling van communicatie. Een goed voorbeeld van het aanspreken en versterken van iemands talent. Ook vroegen we jonge ondernemers een bijdrage te leveren in de uitvoering van communicatieactiviteiten, bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van een animatievideo.
Kwestie: stage bij Expeditie Enschede Een jongere met de diagnose PPD-NOS kon moeilijk een stageplek vinden voor haar opleiding bij het ROC. Zij heeft uiteindelijk bij Expeditie Enschede haar stage ingevuld en goed kunnen afronden. Zij was goed in staat haar stage uit te voeren zoals door de opleiding werd gevraagd. Haar “problematiek� werd genormaliseerd en gezien als iets wat bij haar hoort.
Een terugblik
42
Opbrengsten Talenten zijn een belangrijke motor voor verandering. Zo proberen we in zoveel mogelijk activiteiten jongeren zelf te betrekken en aan te sluiten bij hun talenten. Dat is nieuw voor professionals en jongeren. Dit vraagt tijd en aandacht. Niet alleen door aan te sluiten bij wat zij belangrijk vinden. Maar ook om hen betrokken te houden. Ook worden inwoners met een ondersteuningsvraag nu makkelijker aan elkaar gekoppeld, wanneer zij iets voor elkaar kunnen betekenen. Hij of zij is dan niet meer alleen de eigenaar van een probleem, maar heeft ook iets te bieden aan een ander.
Ontwikkelpunten • Nog meer kijken naar talenten van mensen en helpen deze te vergroten. www.wijkteamsenschede.nl
Jouw leven
Jouw toekomst
Omdenker 7
Van ontvangen naar wederkerig Niet alleen ondersteuning ontvangen, maar zelf ook iets bijdragen aan de omgeving. Kwestie: anders denken en doen In de lerende netwerken hebben inwoners nog de neiging te zeggen dat anderen het voor ze moeten oplossen. Dat zijn ze zo gewend. Ook omdat het systeem tot nu toe zo werkte. Het vraagt vertrouwen om als inwoner anders te denken en zelf ook iets te willen bijdragen. Hetzelfde geldt voor een wijkcoach, die bijvoorbeeld moet leren te vragen om een tegenprestatie in bepaalde situaties. De vraag wat een cliĂŤnt zelf te bieden heeft aan anderen wordt in ieder geval steeds vanzelfsprekender meegenomen in (eerste) gesprekken.
Kwestie: Sinterklaas voor iedereen In wijkteam Oost werden cadeaus verzameld om met Sinterklaas te geven aan kinderen waarvan de ouders zelf niet in staat zijn cadeaus te kopen. Twee inwoners droegen hun steentje bij en pakten de cadeautjes samen met het wijkteam in.
Een terugblik
44
Opbrengsten In de lerende netwerken wordt er gewerkt vanuit gelijkwaardigheid en wederkerigheid. Dit zorgt voor win-winsituaties. Iedere deelnemer brengt en haalt namelijk iets. Daarnaast geeft gelijkwaardigheid de deelnemers een gevoel van gedeelde verantwoordelijkheid en zorgt dit voor het vergroten van hun zelfvertrouwen en eigenwaarde.
Concreet • Een Facebookpagina ingericht waar betrokken jongeren elkaar kunnen ontmoeten, vragen kunnen stellen en verhalen kunnen delen: www.facebook.com/ExpeditieEnschede. Studenten Saxion onderhouden deze Facebookpagina.
Ontwikkelpunten • Inwoners betrekken: meteen vanaf het begin en te allen tijde. • De principes van lerende netwerken nog beter bij de trekkers van projecten onder de aandacht brengen en ze hierin faciliteren.
www.wijkteamsenschede.nl
Jouw leven
Jouw toekomst
Omdenker 8
Van systeemwereld naar leefwereld Door voor ogen te houden wat de bedoeling is, wordt de leefwereld van een individu of gezin het uitgangspunt voor de oplossingen. Kwestie: moeilijke brieven Veel jongeren blijken niet financieel zelfstandig. Samen met jongeren en professionals zijn de knelpunten rondom dit onderwerp geĂŻnventariseerd. EĂŠn van de belangrijkste belemmeringen bleek de communicatie van instanties. Denk aan onbegrijpelijke brieven en moeilijke taal. Daarom is er aandacht gevraagd bij instanties voor de leesbaarheid van dergelijke brieven. Er is contact gelegd met medewerkers van de gemeente die betrokken zijn bij de leesbaarheid van brieven die vanuit de gemeente worden verstuurd. De gemeente zet nu meer in op de leesbaarheid van brieven en inmiddels zijn meerdere brieven aangepast. Daarnaast benadert Expeditie Enschede andere organisaties waar inwoners veel mee te maken hebben om ook hun brieven aan te passen.
Kwestie: vrijwilligerswerk vs. overblijven Een jonge moeder doet vrijwilligerswerk. Echter kan zij het overblijven van haar kind op school niet betalen. Ze kan hiervoor geen vergoeding ontvangen vanuit reguliere gelden, Een terugblik
46
omdat het gaat om vrijwilligerswerk en niet om betaald werk. Hierdoor zou zij het vrijwilligerswerk moeten opgeven, terwijl dit juist haar kans op betaald werk vergroot. De bijdrage voor het overblijven wordt nu vanuit het flexibele wijkbudget betaald.
Opbrengsten Denken vanuit de leefwereld vraagt om het betrekken van inwoners(initiatieven). We geven ze niet alleen autonomie, maar ook de gelegenheid om betrokken te zijn en om hun competenties te vergroten. Daarnaast moeten mensen de tijd krijgen om aan een nieuwe logica te wennen. Ook binnen de wijkteams vraagt deze omslag om tijd, energie en aandacht. Wat daarvoor precies nodig is, wordt nu door vier UT studenten nader onderzocht.
Concreet • Veranderstrategie Expeditie Enschede (zie eerdere hoofdstukken in dit boekje) • Het Kwaliteitskader Wijkteams Enschede (KWE) en de A3 methodiek helpen om de systematiek in dienst te stellen van de bedoeling
Ontwikkelpunten • De Multi Disciplinaire Overleggen (MDO’s) uitvoeren op basis van de principes van een lerend netwerk (alle perspectieven aan tafel, inwoners aan het stuur) • Organisaties als de gemeente en de wijkteams stimuleren te veranderen en regels/ systemen aan te passen. • Nieuw leiderschap ontwikkelen • Aandacht voor borging in de organisatie www.wijkteamsenschede.nl
Jouw leven
Jouw toekomst
Expeditie Enschede: lerend op weg naar een inclusieve samenleving Welke weg hebben we afgelegd? 1ste helft 2016 • Formeren kerngroep • Wijkverkenning • Scholing leden kerngroep in visie en grootschalig luisteren • Verspreiding visie binnen de wijkteams
2de helft 2016 • Ontwikkeling communicatiemiddelen • Opstart onderzoek vanuit Saxion en UT • Verteltafels met jongeren
2017 • Inspiratie-uurtjes • Lerende netwerken rondom 8 kwesties • Opstart borging
1ste helft 2018 • Selectie van de 4 kans hebbende kwesties • Inwoners aan het roer! • Communicatie over proces en eindresultaten
Een terugblik
48
Pieken 1. De bijdrage van de Expeditie aan de transformatie: • Opzet inclusieve voorziening Expeditie Buitensport •
• •
• • •
voor jongeren (10-16 jaar) Opzet voorliggende voorziening ambulant Dreamteam: inzet op het creëren van werk- en opleidingskansen voor jonge moeders Meer zicht op de wijk door 100 ervaringen van inwoners Stadsveld/Pathmos Gemeente zet in op het schrijven van heldere brieven richting inwoners. Meerdere brieven zijn aangepast Medewerking aan implementatie van een verbetercyclus vanuit de leefwereld Ontwikkeling scholingsmodule voor borging van de leringen vanuit de Expeditie Toename initiatieven buiten de Expeditie waarbij rechtstreeks wordt samengewerkt met inwoners.
2. Wijkteams Enschede ontwikkelt zich als inclusieve organisatie: • 100 jongeren hebben deelgenomen aan de verteltafels. Veel positieve reacties, ook over de achterliggende visie • 8 jongeren hebben deelgenomen aan de lerende netwerken • 30 wijkcoaches en 8 leerkrachten geschoold in het leiden van verteltafels • 10 vrijwillige inwoners betrokken bij de Expeditie • 4 inwoners kregen werkervarings-/stageplek bij het wijkteam • Meer inzet van ervaringsdelers • 11 studenten afgestudeerd met opdrachten bij de Expeditie • Meer diversiteit binnen de wijkteams.
Pieken 3. Wat goed werkte bij kwesties:
4. Ontwikkeling wijkcoaches:
• • • • • •
• Denken en doen meer ‘out of the box’ • Werken meer samen met inwoners en andere organisaties • Zitten in een cultuuromslag waardoor transformeren mogelijk is • Investeren meer in transformatie • Zijn inventiever in het vinden van oplossingen, aansluitend bij de leefwereld • Zetten ervaringen en kracht van inwoners voorop • Van de 14 geïnterviewde wijkcoaches, staat 100% achter de transformatie.
Faciliteren en loslaten Deelname van inwoners Benutten van eigen kracht van inwoners Het bieden van een tegenprestatie bij deelname Verbreden: meer partners betrekken Aansluiten bij bestaande groepen en waar de energie zit.
50
Uitdagingen • Lastig om inwoners betrokken te houden bij een lerend netwerk • Systeemwereld is hardnekkig • Hiërarchie in besluitvorming • Langzame ontwikkelingen in resultaat • Te weinig kennis en kunde op gebied van communicatie.
• Langzame voortgang door het stellen van andere prioriteiten • Hoge werkdruk waardoor de aandacht voornamelijk naar de individuele casuïstiek gaat • Afstand tot jongeren • Transformatie moeilijk uit te drukken in cijfers.
Borging en aanbevelingen Scholingsmodule Expeditie Enschede heeft in de wijkteams Oost-buiten en Pathmos/Stadsveld mede gezorgd voor het op gang brengen van transformatie en is het gelukt om beter aan te sluiten bij de leefwereld van inwoners. De input van onder andere studenten van Saxion en Universiteit Twente hebben mede richting gegeven aan de Expeditie. Het is een samenwerking geweest van veel partijen, om te komen waar we nu staan. Om de inzichten en leringen vanuit de Expeditie te verspreiden onder alle wijkteams, is er een scholingsmodule voor wijkcoaches in ontwikkeling die Expeditie Enschede samen met StoryConnect en de Innovationtree vormgeeft. Deze scholingsmodule wordt door alle wijkcoaches gevolgd.
Vierdaagse Vanuit het werken aan kwesties is de ervaring van Expeditie Enschede dat het moeilijk is de voortgang in een lerend netwerk te houden en resultaat te boeken. We zijn gewend aan één keer per maand een afspraak van een uur, waardoor het moeilijk is om de energie erin te houden. Expeditie Enschede heeft een voorstel om sneller tot resultaat te komen. Om een boost te geven aan een lerend netwerk zouden we snelkookpannen kunnen creëren.
Een terugblik
52
Hierbij stappen we af van het uurtje per maand, maar komen we als lerend netwerk bijvoorbeeld twee keer, twee dagen (in zes weken tijd) bij elkaar. Met als doel om na deze zes weken te starten we met de uitkomst van deze vierdaagse. Voor twee lerende netwerken heeft Expeditie Enschede een faciliteringsbudget gereserveerd!
Communicatie We sluiten af met een aanbeveling omtrent communicatie. Gaandeweg zijn we erachter gekomen dat er in een transformatieproces veel staat of valt met communicatie. Het inzetten van communicatiemiddelen die nodig zijn om inwoners te bereiken, het intern communiceren omtrent transformatie en bijbehorende, goede voorbeelden, het genereren van PR onder inwoners om nieuwe voorliggende voorzieningen in de markt te brengen enz. Het inzetten van een communicatiemedewerker die de taken rondom communicatie uitvoert binnen de wijkteams zou een waardevolle aanvulling zijn om de transformatie te versnellen. Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Expeditie Enschede heeft in de wijkteams Oost-buiten en Pathmos/Stadsveld mede gezorgd voor het op gang brengen van transformatie en is het gelukt om beter aan te sluiten bij de leefwereld van inwoners. De input van onder andere studenten van Saxion en Universiteit Twente hebben richting gegeven aan Expeditie Enschede. Het is een samenwerking geweest van veel partijen, om te komen waar we nu staan. Om de inzichten en leringen vanuit de Expeditie te verspreiden onder alle wijkteams, is er een scholingsmodule voor wijkcoaches in ontwikkeling die Expeditie Enschede samen met StoryConnect en de Innovationtree vormgeeft. Deze scholingsmodule gaat door alle wijkcoaches gevolgd worden.
Dankwoord Wij willen alle collega’s, inwoners en samenwerkingspartners bedanken die samen met ons op reis zijn gegaan. Voor het openstellen voor het nieuwe, voor het geduld en de ruimte om samen te ontdekken! Speciale dank gaat naar gemeente Enschede die Expeditie Enschede mogelijk heeft gemaakt. Om zo gezamenlijk toe te werken naar een inclusieve samenleving.
Een terugblik
54
Jouw leven
Jouw toekomst
www.wijkteamsenschede.nl
Contact Wilt u meer weten over de Expeditie?
Colofon
Kijk dan op onze Facebookpagina www.facebook.com/ExpeditieEnschede
Vragen? Stuur dan een e-mail naar expeditie@enschede.nl
Dit is een uitgave van Wijkteams Enschede. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. Tekst mag alleen met toestemming van Wijkteams Enschede worden overgenomen.
Tekst Heleen Hartholt (Expeditie Enschede/Buro Troje) Juliette Fiselier (Expeditie Enschede/Wijkteams Enschede) Marloes Veldhuizen (Expeditie Enschede/Wijkteams Enschede)
Redactie SIR Communicatiemanagement
Vormgeving Digidee creating brand love
Expeditie Enschede is een initiatief van Wijkteams Enschede
56