Zionsburg
en haar landgoederen
Een Brabants erfgoed
Zionsburg c.a. 1982 Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Hoe nu verder met wat eens was een unieke landhuis.
Voorwoord Op 3 december 2003 verwoestte een uitslaande brand het landhuis Zionsburg. De gebeurtenis is nog veel triester wanneer blijkt dat de bewoner en eigenaar van de villa, mr W.F.E. Marggraff in die brand is omgekomen. De brand en het overlijden van de markanteVughtenaar haalde landelijk de pers.Veelvuldig. Speculaties over het ontstaan van de brand, de zoektocht naar mr Marggraff en ‘hoe nu verder?’ waren het gesprek van de dag. Nu, een dikke twee jaar later lijkt de rust wedergekeerd. De restanten van villa Zionsburg zijn gestut en op de zeven landgoederen vinden hier en daar wat onderhoudswerkzaamheden plaats. Maar de vraag ‘hoe nu verder?’ is groter dan ooit tevoren. Gebeurt er niets, dan zal Zionsburg weldra ten prooi vallen aan de elementen en overwoekerd ten onder gaan zoals het huis ‘Elzenburg’, de boerderijen in het Wilheminapark en aan de Werstkant. Daarvoor willen we waken. Voor u ligt een samenvatting van twee studies. Eén naar de ontwikkeling van landgoederen door bureau Praedium en één naar bouwkundig herstel van het huis door Six architecten en Hylkema Consultants BV. Samen werken en rekenen zij nu aan het herstel van het ergoed Zionsburg. Zionsburg en haar landgoederen zijn unieke en zeer waardevolle elementen in de provincie Noord-Brabant. Cultuur en natuur zijn hierbij onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Behoud van dit culturele erfgoed is voor de Marggraff Stichting een belangrijke doelstelling. Ook op langer termijn. Het realiseren van die doelstelling is sterk afhankelijk van de mogelijkheden om economisch draagvalk te ontwikkelen op of met de landgoederen. De Marggraff Stichting
Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Een roemruchte historie Zoalsvelehuizenmethistorischebetekenis,kendeookZionsburgeenbewogenbestaan.In1881kochtJ.L.MarggrafflandgoedZionsburg.
Vught als ideale residentie Het ruim 7 hectare grote landgoed Zionsburg ligt net buiten ’s-Hertogenbosch, midden in Vught. Een plaats waar meer welgestelde Bosschenaren zich graag vestigden, ook destijds. J. L. Marggraff trof het huis in slechte staat aan. Sinds de herbouw in 1663 van het huis, kende Zionsburg vele eigenaren, waaronder zelfs koning Willem II. Al in de tijd van de Duitsche Orde was Vught van strategisch belang: net buiten de drukte van de stad ’s-Hertogenbosch en midden op het knooppunt noord-zuid (Amsterdam Parijs) en oostwest. In de afgelopen eeuwen ontstonden in Vught daarom meerdere prachtige buitenplaatsen met grote, parkachtige tuinen.
Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Levensloop Zionsburg - 1260 Duitsche Orde richt commanderij op naast de kerk - 1543 Maarten van Rossum verwoest commanderij - 1663 Cornelius Kuchlinus bouwt buitenhuis ‘Sionsburg’ op, op bestaande kelders - 1690 Pieter de Koning koopt Sionsburg - 1717 Brouwer Petrus van Geffen koopt het inmiddels vervallen pand - 1776 Jan Cristiaan van Heemskerk koopt Sionsburg - 1780 Van Heemskerk overlijdt en Sionsburg komt weer op de markt
- 1847 Gouvernante van prinses Sophie, Roline Wilhelmine Baronesse Rigot koopt Zionsburg, dat zij als huurder al enige jaren bewoonde - 1848 Koning Willem II koopt het landgoed van de baronesse - 1850 Roline Wilhelmine Baronesse Rigot koopt haar voormalige Zionsburg terug - 1881 Johan Lodewijk Marggraff koopt Zionsburg
12 60 -
- 1882 Marggraff verkoopt het landhuis als bouwmaterialen aan slopers
Du its ch eO rd er ich tc om m an de rij op na as t
de ke rk
- 1828 Verkoop per opbod. Koper is Jonkheer Willem Arnold Alting Lamoraal van Gesau De Jonkheer dempt de gracht
- 1882 Charles Stracké ontwerpt een nieuwe villa - 1944 Zionsburg raakt beschadigd door beschieting - 2003 Zionsburg brand geheel uit. Eigenaar mr W.F.E. Marggraff komt hierbij te overlijden
1200
1300
1400
1500
1600 1700 1800 1900 2000 Landgoed Zionsburg, een historische kans,
M aa rte nv an Ro ssu m
ve rw oe st co 16 m m 63 an -C de 16 orn rij 90 eli us 17 Piete Kuch lin 17 r d - B e Ko us b ro ou uw ning wt er ko bu Pe op ite tru tS n 1 17 77 s va ions huis ‘S b 80 6 - n G - V Jan effe urg ionsb an nk C ur g’ He rist op iaa oop e 18 ms n th ,o pb 28 ker van et in es ko H m ta an 18 18 184 Verk verl eem idd de 4 e i o s 50 8 - 7 - op jdt e ker ls v ke G e 18 -R k Ko nS lde rv ou per ko o 1 a 8 n ion 18 8 rs ve lin op l o i l 1 n e p eW g W rn np sb tS 82 82 - Jo bo a ur i n d ilh i - C - M han g k ons and elm llem te v .Ko ha arg bu o Lo m II k an p per rle rg ine g de t o i s S raf sJ we rin op Ba tra f ve wijk o se th ro ck s S nkh er o rko 19 M ne et é a sse lan oph eer p de 44 rg on op gr W tw t h R -Z af igo dgo ie, R ille mar er et ion o e kt pt lan f ko t lin m dv ko sb ee e W Arn dh op a o ur tZ nn u nd pt old gr ion ha ieu is a e b ilhe a l a lm Alt ar sb 20 we s b a kt ro vo be 03 ne ine ing L vil ouw urg or s l sse Bar c a a m -Z m ha ali on mo ate ion dig g e eZ ria sse raal sb dd l ur e i o Rig van na oo ns gb r G b a ot b ran ns ur es ko esa gt lop dg ch o er pt u (D iet er eh u Zio e J s g ing ee ns on lu bu kh it. e Eig rg , d er d en a aa t z em ij a rm p ls h t de rW uu g .F.E rd rach .M e t ra arg le ) gr n aff ige ko jar m en th be ier wo bij on te de ov er lijd en
15 43 -
het koetshuis op landgoed Zionsburg.
Het hoofdkantoor van Shell.
Ontwerp van Zionsburg blijft een mysterie J.L. Marggraff gaf in 1881 de Bossche architect Charles Stracké opdracht om een nieuw huis te ontwerpen in de destijds modieuze neorenaissance-stijl. Stracké ontwierp de villa samen met J.J. van Nieukerken. Het is nooit duidelijk geworden wie nu wat ontwierp. Volgens W.F.E. Marggraff was J.T Stacké, broer van Charles Stracké, beroemd beeldhouwer en directeur van de Koninklijke School voor Nuttige en Beeldhoudende Kunsten te ’s-Hertogenbosch de opdrachtnemer van het ontwerp. Waarschijnlijk nam Charles Stacké het ontwerp voor zijn rekening. En Van Nieuwkerken decoreerde de gevels. De keuze voor Van Nieukerken was niet verwonderlijk. De Zeeuw maakte zich de Hollandse Neorenaissance stijl eigen bij het Amsterdamse bureau van Isaac Gosschalk. En daarna bij Van Lokhorst in ’s-Gravenhage. Later ontwierp hij op eigen titel, het hoofdkantoor van Shell en het tropeninstituut in de regeringsstad, evenals het Badpaviljoen in Domburg. In Noord-Brabant staat maar één ontwerp van hem. De villa, het koetshuis, de tuinbank en beeld van Stracké op landgoed Zionsburg, een uniek cultureel waardevol ensemble.
Neoklassiek in optima forma uit de hand van Van Nieukerken het tropeninstituut.
Het Badpaviljoen in Domburg.
Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Situering Zionsburg met mythologische betekenis
De naam Zion (Sion) heeft een bijbelse betekenis. Zion is de berg waar het Joodse volk na terugkomst uit Egypte hun heilige tempel bouwde. De ridders van de Duitse orde hebben het gebouw exact zo geplaatst dat de hoofdlijn door het huis op de pyramiden in Egypte uitkomt. De lijn loopt exact over het midden van Athene. De hoofdlijn door het koetshuis komt in Jeruzalem uit. Dit duidt erop dat J.L. Marggraff de siturering van de gebouwen niet aan het lot overliet. Net zoals bij de eerste bouwers van Zionsburg kregen ook de nieuwe bijgebouwen een mythologische betekenis. Want verbinden we het snijpunt van de lijnen met de oude kerktoren, ontstaat er een lijn die naar Mekka loopt. Het huis is verder rijk versierd met symbolen die hun oorsprong vinden in oude, Christelijke mythen en de Vrijmetselarij.
Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Geen rendement van cultuur en natuur Restauratie van het landgoed Zionsburg, herstel en behoud van de daarbij horende landgoederen zijn afhankelijk van een tweetal factoren: 1)
Mate van successieheffing over de totale erfenis. Wanneer de overheid in kan stemmen met de heffing van een lager tarief voor overdracht, blijven er meer gelden beschikbaar om Zionsburg en de landgoederen in hun oude luister te herstellen.
2) Rentabiliteit van de landgoederen. Daar waar in het verleden land- en bosbouw rendeerden, brengen deze primaire en grondgebonden takken vandaag de dag geen rendement meer. Productieverhoging is door de vaak kleinschalige landbouw moeilijk en eigenlijk ook niet wenselijk en passend in de waardevolle natuurlandschappen. 路 landbouw Dalende opbrengsten, stijgende kosten, afbouw van overheidsubsidies 路 bosbouw Opbrengsten al vele jaren nihil, zelfs minder dan de toegerekende kosten 路 natuur Geen financi毛le opbrengsten en blijvend hoge lasten. De subsidiegelden die af en toe binnenkomen, zijn door het wisselende subsidiebeleid niet van structurele aard, en slechts gericht op onderhoud. De Marggraff Stichting zal een zoektocht moeten uitzetten naar andere economische dragers. Deze zoektocht wordt een samenwerking tussen de stichting en de overheid. Verkoop van landgoederen is voor de stichting de laatste optie. Uiteraard zal verkoop versnippering met zich meebrengen, waardoor de huidige natuurwaarden en cultuurhistorie van de landgoederen ernstig op de tocht komen te staan.
Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Natuurlijke landgoederen met krachtige uitstraling Kappellebos: een open stukje grasland, tussen de bossen in. Typisch Brabant van toen. Waar vind je dat nog?
De landgoederen Zionsburg, Elzenburg en Kappellebos in Vught, Wilhelminapark in Boxtel, De Geelders op de grens van Boxtel, Sint-Oedenrode en Liempde en Wolvenbosch in Vinkel zijn een waardevol ensemble. De gebieden liggen op relatief korte afstand van elkaar en hebben, ondanks veel gemeenschappelijke eigenschappen als rust en soortenrijkdom, ieder hun eigen sfeer en karakter.
Gebied Geelders Wilhelminapark Kapellebos Elzenburg Wolvenbos
Ecologie Zeer hoog Hoog Gemiddeld Matig Gemiddeld
Cultuurhistorie Zeer hoog Hoog Gemiddeld Gemiddeld Matig
Archeologie Gemiddeld Hoog Matig Gemiddeld Matig
Beleid Natuur Natuur & agrarisch Natuur Natuur & agrarisch Natuur & agrarisch
Omgeving Natuurgebieden Landgoederen complex Landgoederen complex Landgoederen complex Stepping stone agr gebied
Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Een oude, vergane villa Elzenburg in een dichtbebost park. Voor Vuchtenaren een prachtige plek om even tot rust te komen. Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Het boscomplex De Geelders slingert langs het oude Duitse lijntje. Hier is te zien hoe een midden in de 19e eeuw ontgonnen productiebos langzaamaan in een bijzonder stukje natuur is veranderd.
Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Oude lanen, afgewisseld door kleine percelen. Vervallen boerderijen en rustgevende bossen. Het Wilheminapark laat oude structuren van landbouw zien, gevat in een natuurlijke sfeer.
Herstel afrastering, zoals onze voorvaderen dat deden: gekloofde eiken palen uit eigen gebied. Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Elzen-houtwallen. Een oeroud systeem.
Zionsburg en haar landgoederen, een rijkdom voor Brabant Cultuurbehoud en Natuurbeheer schrijft de Marggraff Stichting met hoofdletters. Niet voor niets zijn dit de twee belangrijkste waarden waarmee deze stichting destijds is opgericht. Uiteraard zijn behoud van cultuur en natuur niet alleen waardevol voor de stichting, als eigenaar. Want de hele Noord-Brabantse gemeenschap kan rust vinden tijdens een wandeling over ĂŠĂŠn van de landgoederen, leren en genieten van de afwisseling tussen natuurlijk en gecultiveerd landschap. Ook wanneer de herbouw van Zionsburg mogelijk is, zal dit voor iedere voorbijganger, kenner of gewoon genieter, een uniek architectonisch element zijn. Het zal Brabant weer sieren en haar rijkdom aan fraaie buitenhuizen aanvullen.
Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Landgoed Zionsburg, een historische kans,
Colofon In opdracht van:
De Marggraff Stichting p.a. Veemarktkade 8 5222 AE ´S-Hertogenbosch Met dank aan
Areal, (www.areal-agro.nl) Bureau Praedium (www.bureaupraedium.nl) Natuurbouw, ´s-Hertogenbosch Six Architects, BNA (www.six.nl) Willemsen Grafische Vormgeving (www.wgvormgeving.nl)