76
Zij aan zij
Civil society als rijke bron Nederland kent een lange traditie van een maatschappelijke democratie (civil society) naast de institutionele democratie. In de negentiende eeuw ging het al om scholen, woningcorporaties en zorg, in de eenentwintigste eeuw gaat het om energiecoöperaties, broodfondsen voor zzp’ers en bewoners die zelf een natuurgebied beheren. Als dragers van ethiek en democratie zijn maatschappelijke initiatieven en verbanden van vitaal belang. Mensen met geestkracht en moed geven er letterlijk en figuurlijk gezicht aan. Daarmee overstijgen ze wat we in het dagelijks leven ook veel tegenkomen: contracten, protocollen en prestatieafspraken. Van school tot zorginstelling, van sportclub tot zangvereniging, van kerk tot coöperatie, het zijn allemaal maatschappelijke verbanden met een eigen waarde en betekenis die het model van contract en prestaties overstijgen. De staat moet die eigenheid respecteren, ook al moet hij wel normeren en ordenen. Maar dat moet proportioneel gebeuren, met de intentie om zoveel mogelijk ruimte aan de samenleving en haar idealen, creativiteit en inzet te laten. Om de groeiende kloof tussen burgers en maatschappelijke instituties te overbruggen, stellen wij het belang van wederzijdse betrokkenheid weer voorop. Grote instituties moeten zich opnieuw lokaal verankeren. Naast bedrijven en instellingen, moeten ook nieuwe samenwerkingsverbanden van burgers gemakkelijk toegang kunnen krijgen tot opdrachten of subsidies. Burgers moeten taken van gemeenten kunnen overnemen als zij denken dat het anders, beter, slimmer of goedkoper kan (‘right to challenge’).
Betrouwbaar besturen Het openbaar bestuur is nu vooral gericht op het bestaande en toont zich daarmee minder geschikt om in te kunnen spelen op nieuwe ontwikkelingen. De samenleving en de economie in de eenentwintigste eeuw vereisen echter een andere inrichting en werking van het openbaar bestuur. Openbaar bestuur moet een werkwoord worden: openbaar besturen. Nu worden aan de tekentafel de taak en de schaal van de overheid bepaald en ingetekend (lokaal, regionaal, landelijk, Europees). De vraag hoe de burger erbij betrokken wordt, is pas als laatste aan de orde. Christendemocraten redeneren andersom: op welke schaal organiseert de samenleving zichzelf, en hoe sluit de overheid daarop aan. Ook dat is radicale subsidiariteit. Niet de schaal als zodanig is van belang, doorslaggevend is de verhouding tussen statelijkheid en gemeenschap. Elke gemeenschap moet de ruimte hebben om zelf de schaal te bepalen waarop zij zich wil organiseren. Maar de grens