6 minute read
TERRITORIUM
Hoe we met wilde dieren kunnen samenleven
Tekst: Paul Q de Vries Headerbeeld: Steven Schonfeld
Conflicten tussen mensen en wilde dieren nemen toe. Een goede aanpak vraagt meer dan alleen een hek neerzetten. ‘Het is geen probleem van alleen de boeren of alleen de overheid.’
Een kudde van meer dan tweehonderd olifanten trok in oktober 2020 het noordoosten van Nigeria binnen en deed zich tegoed aan gewassen op de akkers, vlak voordat die geoogst zouden worden. Daardoor dreigde hongersnood voor 8000 mensen in vluchtelingenkampen in het gebied. In Zuid-Amerika loeren jaguars en poema’s op de koeien van veehouders. Dat kan tot een inkomstenderving van 12 procent leiden, waardoor veel ranches onrendabel worden. Tragische incidenten in verre landen? Met de terugkeer van wolven weten we in Nederland ook weer hoe het kan zijn om bij het ochtendgloren dode schapen in de wei te vinden. Boze boeren hebben kadavers langs de weg gelegd met een bord: ‘Bedankt wolf’. Dit is, in de taal van de internationale natuurbescherming, een human-wildlife conflict. Oftewel een mens-dierconflict.
Schade aan beide kanten
Het gaat om interacties tussen mensen en wilde dieren met negatieve afloop: van schade aan bezittingen tot dodelijke slachtoffers aan beide kanten. Zo meldt WWF in het rapport A Future for All: The Need for HumanWildlife Coexistence dat in Tanzania jaarlijks 60 mensen door leeuwen en 150 leeuwen door mensen worden gedood. In Sri Lanka doodden Aziatische olifanten in 2019 121 mensen. Omgekeerd verloren 405 olifanten het leven bij mens-dierconflicten. Het zijn droge cijfers die staan voor verhalen vol drama, verdriet en angst. Ze herinneren ons eraan dat samenleven met wilde dieren niet altijd probleemloos, leuk of gemakkelijk is.
Apen op de akkers
Mens-dierconflicten worden beïnvloed door ecologische en menselijke factoren. Ecologische factoren zijn bijvoorbeeld seizoensgebonden migraties van diersoorten of toenemende populaties van wilde dieren, bijvoorbeeld door effectieve natuurbescherming. ‘Menselijke factoren wegen over het algemeen veel zwaarder’, zegt Femke Hilderink, wildlife expert bij WWF. Nu wereldwijd meer bos en ander natuurlijk leefgebied worden getransformeerd voor landbouw, bebouwing en infrastructuur, neemt het potentieel voor mens-dierconflicten toe. ‘Het leefgebied van dieren raakt versnipperd en tijdens hun zoektocht naar voedsel, soortgenoten en beschutting moeten ze steeds vaker door gebieden trekken waar mensen wonen.’
Vaak is het ook aanlokkelijk voor dieren om naar bewoonde gebieden te komen. ‘Onbeschermd vee is een gemakkelijke prooi voor grote katachtigen en wolven, open vuilnisbelten trekken beren aan en onbeschermde akkers zijn een tafeltjedek-je voor olifanten, nijlpaarden en apen.’
Zo blijken bepaalde groepen berggorilla’s in het Bwindi Impenetrable National Park in Uganda hun voedsel meer buiten dan binnen het park te zoeken – op de landbouwgrond van de boeren.
Ook klimaatverandering draagt bij aan mens-dierconflicten. ‘Doordat er in het Noordpoolgebied minder zee-ijs is, en ook nog een kortere periode in het jaar, brengen ijsberen meer tijd aan land door. Dat vergroot de kans op confrontaties met mensen. Zeker als de beren hongerig zijn, wat soms voorkomt als ze minder goed vanaf het ijs op zeehonden kunnen jagen.’
Ook verdrogen sommige gebieden door veranderende neerslagpatronen. ‘Olifanten hebben bijvoorbeeld veel water nodig en komen dat zoeken in door mensen bewoonde gebieden.’
Belichaming van de duivel
De tolerantie voor wilde dieren varieert per gebied, gemeenschap en individu. Hilderink: ‘In Mongolië accepteren sommige herders dat ze een bepaald percentage van hun vee kwijtraken aan sneeuwluipaarden, maar hun buren kunnen daar heel anders over denken.’
De tolerantie hangt onder andere af van hoe goed je de schade kunt opvangen, van culturele en religieuze opvattingen en van het imago van het dier. Het WWF-rapport noemt het voorbeeld van de lammergier, die in de Europese Alpen was uitgeroeid omdat men dacht dat hij lammeren en zelfs kinderen zou roven. Hilderink was betrokken bij een project rond de Filipijnse krokodil. ‘Die werd altijd vereerd, maar na de Spaanse kolonisatie veranderde het beeld en werd de krokodil gezien als een ondier of de belichaming van de duivel.’
Door veranderende opvattingen en toenemende schade en overlast neemt het draagvlak voor natuurbehoud en soortbescherming in conflictsituaties vaak af. WWF werkt in meerdere gebieden aan het verminderen van mens-dierconflicten. ‘We hebben een strategie ontwikkeld waarin alle aspecten van human-wildlife conflicts samenkomen’, zegt Femke Hilderink. ‘Van preventie tot praktische oplossingen en schadevergoeding. Het gaat nooit om alleen dat ene dier en het behelst meer dan alleen een hek neerzetten. We werken samen met andere ngo’s, overheden en met lokale gemeenschappen die het hardst getroffen worden. De achterliggende gedachte is dat mens-dierconflicten niet alleen een kwestie van natuurbescherming zijn. Het gaat ook over bestaansmiddelen, duurzaamheid en sociale ontwikkeling.’
Conflictarm samenleven
WWF onderzoekt de interacties tussen mensen en wilde dieren en treft samen met de verschillende partners maatregelen om conflicten te voorkomen. ‘Bijvoorbeeld door het gebruik van omheiningen die leeuwen weghouden van vee. Ook zijn er speciale teams om ijsberen of olifanten uit dorpen te jagen. Daarnaast wordt ingezet op compensatie voor schade en wordt gezocht naar alternatieve inkomstenbronnen en manieren om het leefgebied van wilde dieren te verbeteren en te beschermen. Kunnen we daar in Nederland nog iets van leren als het gaat om wolven? Volgens Femke Hilderink zijn de botsingen tussen mensen en wilde dieren niet naar nul te brengen, maar kunnen we wel streven naar conflictarm samenleven. ‘Het belangrijkste inzicht is dat het geen probleem is van alleen de boeren of alleen de overheid. Conflictarm samenleven is een gedeelde verantwoordelijkheid. De kwestie rond wolven laat zien dat conflictarm samenleven met wilde dieren moeilijk is. Het draait om schade en geld, maar ook om emotie. Dat is heel begrijpelijk.’
Het draait om schade en geld, maar ook om emotie
In het streven naar conflictarm samenleven worden we als samenleving voor pittige vragen gesteld: kunnen we van mensen in India verlangen dat ze tijgers en olifanten in hun nabijheid accepteren? Kunnen we zelf samenleven met wolven in dichtbevolkt gebied? Het is ook een kwestie van dulden. Samenleven met wilde dieren moet je kunnen, maar ook willen.
