Inkijkexemplaar
Wa nd elpuzze l tocht Zaterdag 7 september 2019
Grote Kerk Kerkstad Harlingen
|
4
Wa nd elpuzze l tocht ( Circa 5,5 km ) 1
Grote Kerk (1775)
De Nieuwe- of Grote Kerk staat op een van oudste en hoogste terpen van Friesland: die van het vroegere kerkdorp Almenum. In de 2e helft van de 8e eeuw vonden hier al missioneringsactiviteiten plaats. In 777 werd hier de eerste houten kapel gebouwd. Een tweede kapel werd rond 1200 opgevolgd door een kerk van tufsteen, waarvan de toren
Kerkpad oversteken
er nog staat. Deze kerk werd al vroeg ‘domkerk’ genoemd, waarschijnlijk
2
Diaconiehofje (1763)
vanwege zijn administratieve functie
De gebouwen die er nog staan, met
als hoofdkerk van een aantal (in
gedenksteen, herinneren aan het
zee verdwenen) parochiekerken.
Hervormd Rusthuis op deze plaats,
Rondom de kerk was een grote
een van de activiteiten van de
begraafplaats. In 1772 helde de kerk
diaconie. Vanaf de bouw in 1763
zover over naar het zuiden, dat hij
deden de gebouwen behalve
bouwvallig werd verklaard en werd
als opvang van ouderen dienst
afgebroken. Op 1 januari 1775 werd
als uitgiftepunt. Elke maandag
de huidige kerk geopend, in 1776
verstrekten de diakenen brood,
volgde het fraaie Hinzorgel.
kleding, geld en turf voor de winter
5
|
Kerkstad Harlingen
aan armlastigen. Voor de brood-
Harlingen ontstond in de tweede
uitdeling was er een eigen bakkerij,
helft van de 19e eeuw. In 1853
die echter al na een jaar door brand
streken de Zusters Franciscanessen
verloren ging. Rond 1700 bevond
uit Rotterdam hier neer. In 1869
zich al een ouder rusthuis in de
opende een katholieke lagere
Oude Wasbleek (bij de huidige
school. In 1872 werd de Sint
Jumbo).
Jozefstichting voor ouderenzorg opgericht. In 1881 opende de
>> Opdracht 1
Michaëlskerk, in 1888 de R.K.
Wat is de vijftigste letter van het
begraafplaats. Zo ontstond een
reliëf links op de muur van de
katholieke lappendeken in de
Hoeksteen, als je het poortje met
verzuilde samenleving van toen.
de tekst Hervormd Rusthuis
Het beeld in de tuin van het
gepasseerd bent? Noteer deze
klooster wijst naar Sint Anna,
letter in vakje 18 op het antwoord-
volgens oude tradities de moeder
blad.
van Maria.
>> Opdracht 3 Familierelatie van Sint Anna ten
>> Opdracht 2
opzichte van Jezus (3 letters).
Loop naar de gedenksteen met het
Noteer de derde letter van het
opschrift Ps. 90:17. Welke letter
goede antwoord in vakje 17.
komt in alle achternamen op deze gedenkplaat voor, behalve in de naam Tuinhout? Noteer deze letter
Via achteringang door
in vakje 4.
hoofdgebouw 4
St. Annaklooster (1897)
Tuinpoort door rechtsaf Vianen
Aan het eind van de 19e eeuw
- Romastraat, linksaf door het
ontstond een nieuw Sint Anna
poortje naar
klooster met Bewaarschool aan de Hofstraat. De fraaie kapel, waar met
3
Sint Anna Hofje (zusters
permissie van de bisschop de mis
Franciscanessen, sinds 1853)
gevierd mocht worden, bevond zich
Het hofje maakt deel uit van een
in het huidige gebouw met fraaie
‘katholiek kerkeiland’ dat in
trapgevels aan beide korte zijden.
Kerkstad Harlingen
|
6
Onderwijs, opvoeding, maatschap-
Voortaan had Harlingen twee grote
pelijk werk en verpleging waren
stadskerken die boven de huizen
speerpunten in het werk vanuit het
uitstaken.
klooster. In 1922 werd een Sint Anna Mulo voor meisjes geopend.
Een stadsgids vertelt u meer over de nummers 6 en 7
Rechtsaf Hofstraat, oversteken Zuiderhaven
6
Overzijde: Locatie
Stuifmeelkerkje (Chr. Ger.) (1898) 5
R.K. Sint-Michaëlkerk (1881)
Volksnaam voor het kleine witte
Katholieken zijn nooit afwezig
havenkerkje met aangrenzende
geweest in Harlingen, maar
pastorie, dat dienst deed als
mochten geen openbare samen-
Christelijke Gereformeerde Kerk.
komsten houden of kerken bouwen
De orthodoxe signatuur ontlokte de
in het calvinistische Nederland. Dit
naam ‘stuifmeelkerkje’, overigens
veranderde door de Franse tijd en
niet alleen in Harlingen. De
de scheiding van kerk en staat.
gelovigen waren ‘fijn/rechtzinnig’
Oogluikend was in 1752 al de bouw
(fijn als meel), was de gedachte.
van een katholiek havenkerkje gepleegd (het zogenaamde Waterschapskerkje).
In 1881 maakte deze kerk plaats voor de huidige, neogotische kerk met pastorie en kerktuin. Naar verluidt maakten de bouwheren de torenspits een paar meter
Op de foto ds. L.H. Beekamp bij zijn
hoger dan die van de Grote Kerk.
25-jarig ambtsjubileum in 1927.
7
|
Kerkstad Harlingen
Rechtdoor Prinsenstraat, over Prins Hendrikbrug, rechtsaf Noorderhaven
>> Opdracht 8 Noteer de laatste letter van het
Noorderhaven 9: een stadsgids
beroep van degene die hier
vertelt u het hele verhaal van de
woonde nu in vakje 14.
typisch Harlinger Tobbedansers 18 Tobbedansers, Prinsenstraat
Linksaf Zeepziederstraat,
Doopsgezinde vluchtelingen die
rechtsaf Zoutsloot
rond 1560 in Harlingen aankomen vanuit Vlaanderen en Duitsland,
20 Doopsgezinde kerk,
brengen de nodige welvaart met
Droogstraat (via Zoutsloot) (1614)
zich mee. Verschillende doops-
Harlingen telde als handelsstad
gezinde werkgevers vestigen zich
en havenstad relatief veel doops-
in de stad. Er wordt onder andere
gezinden. De Droogstraat/Zoutsloot
linnen en zeildoek geproduceerd.
was sinds mensenheugenis de
De stoffen worden ook geverfd.
locatie van de Hoogduitse Doops-
Dit is het werk van de tobbedansers,
gezinde gemeente, naast diverse
die met blote voeten zorgen voor
kleine doopsgezinde schuilkerken
een goede inwerking van de
in de stad. In 1614 betrokken de
kleuren. ‘Tobbedansers’ werd later
Doopsgezinden ‘brutaal’ hun eerste
een bijnaam voor Harlingers.
kerkschuur, hoewel dit formeel niet was toegestaan. Er waren echter
Noorderhaven 29: een stadsgids vertelt de details van de dramatische ‘blikken dominee’, die woonde op Noorderhaven 29. 19 Pastorie ds. Johan Barger, Noorderhaven 29 Plaats delict van de moord door de hervormde dominee Johan Barger op naaister Cato Mirande op 6 maart 1894.
Kerkstad Harlingen
|
14
ook economische belangen.
15 Doopsgezinde | Kerkstadkerk Harlingen
In 1858 verrees op deze plaats een
Met name mensen die de kerk te
forse nieuwe kerk, met eenzelfde
licht vonden, verlieten de moeder-
grondplan als de Grote Kerk. Deze
kerk. In Harlingen gebeurde dit bij
kerk werd in 1996 afgebroken om
tientallen en soms honderdtallen
plaats te maken voor de huidige
(zoals in 1878; toen traden echter
nieuwbouw.
juist de vrijzinnigen uit). Rechtzinnig Hervormden startten
Rechtsaf Zoutsloot, rechtsaf
vaak een ‘evangelisatie’. Dit kennen
Karremanstraat, richting
we ook vanuit Franeker, waar de
Noorderhaven
evangelisatie jaarlijks financieel gesteund werd vanuit het recht-
21
Doopsgezinde schuilkerk
zinnige Harlingen!
(1599) Op Noorderhaven 107 bevond zich tot 1766 de doopsgezinde schuilkerk van de Oude Vlamingen. De doopsgezinde beweging in de vroege Nederlanden als toevluchtsoord in West-Europa was sterk versplinterd en gepolariseerd.
>> Opdracht 9 Noteer de middelste letter van de vogel die je ziet op de gevel van deze voormalige doopsgezinde schuilkerk in vakje 14 van het antwoordblad.
Ga de Hoogstraat in Rechtdoor Hoogstraat 22 Rechtzinnig Hervormd Lokaal, Hoogstraat 11
23 Zessprong (de klok)
De Hervormde Kerk van de 19e
Een fraai staaltje van stedelijke
eeuw had sterk te leiden onder
architectuur is de zessprong op het
richtingen, ruzies en afscheidingen.
pleintje bij de Hoogstraat en de
Kerkstad Harlingen
|
16
Zoutsloot. Een kruispunt geeft
van het doopsgezind maatschappelijk
richting aan. Het bepaalt hoe de
werk in de vorm van een weeshuis
weg verder zal gaan. Volgens
en diaconiehuis voor doopsgezinde
Spreuken 8:2 houdt de wijsheid
weduwen en ouden en dagen.
zich op bij het kruispunt (als je de
Het huidige gebouw is uit 1933.
juiste richting kiest!). Het kiezen van de juiste weg, levensthema en
26 Gereformeerde Oosterkerk
geloofsthema, wordt hier in steen
(1844)
uitgedrukt. Praktische wijsheid op
Als gevolg van de Afscheiding
dit punt: pas op voor het verkeer!
ontstond in de 19e eeuw de Gereformeerde Kerk, die zich
Rechtsaf William Boothstraat
keerde tegen het modernisme en de staatsdwang in de Hervormde
24 Leger des Heils (1890)
Kerk. In Harlingen stichtten groepjes
Het Leges des Heils arriveert in
uitgetreden gereformeerden in
Harlingen eind 1900 en stort zich
1844 de Oosterkerk, op het terrein
meteen op het sociaal-maatschap-
van het voormalige Doopsgezind
pelijk werk, vanuit het christelijke
Weeshuis. Vlakbij verrees de
getuigenis. De start was in de
gereformeerde Schefferschool.
Hoogstraat. De huidige lokalen stammen uit 1933. Het Leger des Heils legt nadruk op persoonlijk geloof en evangelisatie. Het vangt dak- en thuislozen op, maar weert alcohol vanwege de gevolgen ervan, die maar al te bekend zijn. William Booth, de oprichter van het Leger des Heils, werd later de naamgever van de straat waaraan het gebouw nu staat: de William
Via achterkant Leger des Heils naar
Boothstraat.
Scheffersplein (linksaf)
25 Weeshuis (1743) en
27 Schefferschool
Diaconiehuis (1769)
Zoals overal in Friesland maakten
De huidige locatie van het Leger
ook de gereformeerden in Harlingen
des Heils was vroeger het terrein
zich sterk voor gereformeerd
17
|
Kerkstad Harlingen