Leven en dood in onzekere tijden

Leven en dood in onzekere tijden Isabelle Devos Vakgroep Nieuwe Geschiedenis Universiteit Gent

Bronnenmateriaal van het West-Vlaamse Project m.b.t. sterfte Onderzoeksmogelijkheden van het WestVlaamse Project m.b.t. sterfte

Bronnenmateriaal start van de registratie: eerste richtlijnen i.v.m. begrafenissen vastgelegd door kerkelijke overheid in 1614 (Rituale Romanum) - halve eeuw later dan dopen en huwelijken (Concilie van Trente) -

Pas/Al onderzoek naar (kinder)sterfte mogelijk vanaf tweede kwart 17de eeuw

Bronnenmateriaal - onderregistratie: begrafenissen van kinderen Databank: afzonderlijke kolom met gegevens over kwaliteit van het register?

Bronnenmateriaal - overregistratie: ronde leeftijden (eindigend op 0)

Index van Whipple 1690-1700 1750-1759 1790-1799

1,87 1,65 1,31

Bronnenmateriaal -

overregistratie: ronde leeftijden (eindigend op 0) Databank: check overlijdensleeftijd met geboortedatum?

Bronnenmateriaal verbetering van de registratie tijdens 18de eeuw (kwantiteit) stijgend aantal begrafenisakten betekent niet noodzakelijk een stijging van de sterfte

Bronnenmateriaal verbetering van de registratie tijdens de 18de eeuw (kwaliteit) Databank: alle bijkomende gegevens over overledene noteren

Bronnenmateriaal vb. aard van de begrafenisdienst (armendis, eenvoudige, middelmatige of dure begrafenis) is een mogelijke indicator voor de sociale status van de overledene

Conclusie begrafenisregisters met de nodige historische kritiek behandelen MAAR uiterst belangrijke bron!

Onderzoeksmogelijkheden van het West-Vlaamse Project m.b.t. sterfte

Welke info op dit moment in databank over PR-Begrafenissen ?

Begrafenisdatum/Overlijdensdatum Overlijdensplaats van de overledene (Naam van de parochie) Naam van de overledene ( onderscheid naar geslacht aparte kolom in databank?)

Soms: overlijdensleeftijd ( doodgeboorte – aparte kolom in databank?)

Zeldzaam: naam van de partner, vader, moeder van de overledene Uitzonderlijk: geboorteplaats, woonplaats van de overledene Nooit: aard van de begrafenis, plaats van de begrafenis

Welke resultaten in dit ‘vroege’ stadium?

-chronologische evolutie van de sterfte (jaarlijkse schommelingen) -seizoenfluctuaties van de sterfte (maandschommelingen) -leeftijdsstructuur van de sterfte -regionale verschillen

Chronologische evolutie van de sterfte tijdens de 18de eeuw, (NO) WestVlaanderen 100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

1793

1789

1785

1781

1777

1773

1769

1765

1761

1757

1753

1749

1745

1741

1737

1733

1729

1725

1721

1717

1713

1709

1705

1701

0

Verdere mogelijkheden op korte termijn: -Trendbeweging verschillend naargelang regio?

-Omvang van de sterftecrisissen verschillend naargelang bevolkingsomvang (telling 1796)?

Leeftijdsstructuur van de begrafenissen 100% 90% 80%

65+

70%

40-64

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

20-39 10-19 5-9 1-4 0-1

Leven en dood liggen dicht bij elkaar Zuigelingensterfte: 190 – 333 per duizend ‘geboorten’ (ook gegevens over aantal dopen nodig) Gemiddeld een op vier sterft voor de eerste verjaardag Doodgeboorte: 50-100 per duizend (registratieproblemen!)

Verdere mogelijkheden op korte termijn: -Leeftijdsstructuur verschillend naargelang regio?

-Evolutie van zuigelingensterfte verschillend naargelang regio?

Regionale verschillen theoretisch kader van sociaal historicus MichaĂŤl Mitterauer fysische omgeving (bodemstructuur) eco. productiesysteem demografische structuur

Brugse Vrije, midden 18de eeuw Verschillen tussen noorden (rijke polders) en zuiden (zandstreek) cf. volkstelling 1748 - 1814

Ook verschillen op het vlak van sterfte hogere sterfte in polders (gemiddeld een derde hoger) Vb. BSC 1748 Dudzele (N) 55 per duizend Oostkamp (Z) 34 per duizend

Mogelijke verklaringen 1. Verzilting van het water – verontreinigd water gebruikt voor huishoudelijke doeleinden 2. zgn. polderkoorts (vorm van malaria) Maandschommelingen van begrafenissen geven een indicatie over mogelijke doodsoorzaken

december

Zuiden

november

120

oktober

september

augustus

juli

juni

mei

april

maart

februari

januari

Maandschommelingen van begrafenissen

130

Polders

110

100

90

80

70

60

3. Hogere zuigelingensterfte – verband met arbeidssituatie van vrouw Zuiden: linnennijverheid (huisarbeid van vrouw - borstvoeding)

Conclusie Eerste/voorlopige resultaten tonen enorm potentieel van de databank (mits verdere aanvulling en uitbreiding) en In combinatie met andere bronnen (volkstelling, statistiek over landgebruik enz.)