Actieplan Loodpreventie in drinkwater 2021-2024.pdf

Vlaanderen is milieu

Actieplan Loodpreventie in drinkwater 2021-2024 VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ

AGENTSCHAP ZORG EN GEZONDHEID

VOORWOORD Ondanks de goede kwaliteit van het drinkwater in Vlaanderen blijft een verhoogde aandacht voor lood in drinkwater nodig. In bijna twee op de 100 gebouwen (private woningen en openbare gebouwen) voldoet het water niet aan de loodnorm.

Voor lood bedraagt de wettelijke norm 10 microgram per liter. Studies tonen aan dat lage concentraties aan lood ook een invloed kunnen hebben op de gezondheid. Om die reden is het nodig om de blootstelling aan lood zo laag mogelijk te houden. De nieuwe Europese drinkwaterrichtlijn vraagt ook meer aandacht voor de problematiek van lood in kraanwater en legt de nadruk op gebouwen waar de risico’s het grootste zijn met name gebouwen die zich richten op voor lood kwetsbare groepen of publieke gebouwen met veel gebruikers.

De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) werkte samen met het Agentschap Zorg en Gezondheid (AZG) een derde actieplan uit waarbij voortgebouwd wordt op de ervaringen uit de eerdere actieplannen.

Dit derde actieplan loodpreventie in drinkwater 2021-2024 wil een zo sluitend mogelijk antwoord bieden op de vraag: “Hoe kunnen we er zeker van zijn dat in prioritaire gebouwen bij het drinken van kraanwater er geen risico is op drinkwater met loodconcentraties boven de norm?”

Daarnaast behoudt het derde actieplan de focus op het verder inventariseren van de loodproblematiek en het nemen van zowel preventieve als reactieve actie.

Dit derde actieplan loodpreventie in drinkwater kwam tot stand in nauw overleg tussen de toezichthouders drinkwater, de waterbedrijven, verschillende betrokken administratie zoals het departement Onderwijs en Vorming, onderwijskoepels en het GO!, Kind & Gezin (Agentschap Opgroeien).

We hopen om met dit derde actieplan verdere stappen te kunnen zetten in het structureel aanpakken van de loodproblematiek en deze op termijn maximaal te kunnen wegwerken.

Brussel, voorjaar 2021

Zuhal Demir Vlaams minister van Justitie en Handhaving, Omgeving, Energie en Toerisme

Wouter Beke Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebestrijding

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

1

INHOUD 1 Situering en probleemstelling ....................................................................................................................... 4 Lood in wetgeving ......................................................................................................................................... 4 Vlaanderen ............................................................................................................................................... 4 Europees niveau ....................................................................................................................................... 4 Lood in drinkwater ........................................................................................................................................ 5 Bronnen van lood in drinkwater .............................................................................................................. 5 Factoren die de loodconcentratie in drinkwater beïnvloeden ................................................................ 6 Gezondheidsrisico’s van lood ................................................................................................................... 7 Loodwaarde tussen 2008 en 2019 ........................................................................................................... 7 2 Uitgangspunten van het derde actieplan loodpreventie in drinkwater........................................................ 9 3 Conceptbenadering: loodinventaris als instrument ....................................................................................12 Inspiratie voor de loodinventaris ................................................................................................................12 Asbest .....................................................................................................................................................12 Legionella ...............................................................................................................................................13 Doelstelling van de loodinventaris ..............................................................................................................13 Principes van de loodinventaris ..................................................................................................................13 Stap 1: Visuele inspectie van de binneninstallatie .................................................................................13 Stap 2: Selectie van de aftappunten voor drinkwater ...........................................................................14 Stap 3: Uitgebreide staalname op de geselecteerde aftappunten ........................................................14 Stap 4: Beoordeling van de resultaten van de visuele inspectie en de staalnames ..............................14 Stap 5: Opmaak van een beheersplan ...................................................................................................14 Stap 6: Het loodinventarisattest ............................................................................................................14 Voor wie van toepassing? ...........................................................................................................................15 4 Acties ...........................................................................................................................................................17 Spoor 1 - Uitwerken van een kader voor de loodinventaris .......................................................................17 Actie 1 – Vastleggen van de prioritaire doelgroep / gebouwen ............................................................17 Actie 2 - Inhoudelijk uitwerken van de loodinventaris ..........................................................................18 Actie 3 – Onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor een ondersteunend / faciliterend beleid voor implementatie van de loodinventaris bij prioritaire gebouwen ............................................................18 Actie 4 – Onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor integratie van de loodinventaris in bestaande werkingen bij prioritaire gebouwen.......................................................................................................19 Actie 5 – Implementatie van de loodinventaris in het wettelijk kader ..................................................19 Spoor 2 - Inventariseren van loodproblematiek in Vlaanderen ..................................................................19 Actie 6 – Opmaak risicokaart lood .........................................................................................................19 Actie 7 – Evaluatie van de haalbaarheid voor het implementeren van gerichte monitoring van lood .20 Actie 8 – Mogelijkheden onderzoeken voor de opstart van een Citizen Science project lood in drinkwater ..............................................................................................................................................20

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 2

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

Actie 9 – Risico-inschatting van loodblootstelling via drinkwater in Vlaanderen ..................................21 Spoor 3 - Preventieve acties om blootstelling aan lood via drinkwater te vermijden/verminderen .........21 Actie 10 – Opmaak richtlijnen loodvrij ontwerp bij nieuwbouw en renovatie ......................................21 Actie 11 – Samenwerken met relevante intermediairen .......................................................................22 Actie 12 – Opmaak en verspreiden van ondersteunend materiaal voor gebouwbeheerders en particulieren ...........................................................................................................................................23 Actie 13 - Afstemmen communicatie initiatieven rond het promoten van het drinken van (kraan)water met richtlijnen/verplichtingen i.h.k.v. de loodproblematiek ...........................................25 Actie 14 – Vervangen van de loden aftakkingen in het openbaar waterleidingnetwerk ......................25 Spoor 4 - Reactieve acties om blootstelling aan lood via drinkwater te vermijden/verminderen .............26 Actie 15 - Actie bij verhoogde loodwaarde aan de kraan in publieke gebouwen .................................26 Actie 16 – Uitwerken van een opvolgingskader van de geadviseerde herstelmaatregelen bij vaststelling van verhoogde loodwaarde ................................................................................................27 Actie 17 – Opvolging van en communicatie naar de particulier bij verhoogde loodwaarden...............27 Actie 18 – Onderzoek naar afgifte lood vanuit het binnendeel van de aftakking en indien nodig aanpassen of vervangen van het binnendeel van de aftakking met verhoogde afgifte lood ................27

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

3

1 SITUERING EN PROBLEEMSTELLING Lood in wetgeving Vlaanderen Het drinkwater dat in Vlaanderen wordt geleverd, moet voldoen aan de wettelijk opgelegde kwaliteitseisen voor water voor menselijke consumptie op het punt waar het door de abonnee gebruikt wordt1.

Voor lood ligt de norm sinds 25 december 2013 op 10 microgram per liter.

De verantwoordelijkheid van de waterbedrijven is het leveren van water van goede kwaliteit tot en met de watermeter. Voor de binneninstallatie - vanaf de terugslagklep aan de watermeter - is de gebouweigenaar verantwoordelijk. De kwaliteit van het water in de binneninstallatie kan beïnvloed worden door de aanwezigheid van loden leidingen of loodhoudende materialen (vb. loodhoudende legeringen).

Ook private waterleveranciers en particulieren die hun drinkwater zelf winnen, lopen risico op water met lood, dat afkomstig kan zijn van de binneninstallatie of in loodhoudende pomponderdelen.

Europees niveau In de nieuwe Europese drinkwaterrichtlijn (EU DWD) 2020/2184 goedgekeurd op 16/12/2020 wordt lood erkent als een aandachtsparameter in Europa. Daarom zijn een aantal nieuwe initiatieven in de richtlijn opgenomen.

EUD DW Art. 10 1. a

EUD DW Art. 10 1. b

1) Risicobeoordeling van de potentiële risico’s in verband met huishoudelijke leidingnetten en de daarmee samenhangende producten en materialen De risicobeoordeling gaat na of de kwaliteit van water op het punt waar het water gebruikt wordt voor menselijke consumptie beïnvloed wordt door lood. Deze risicobeoordeling moet uitgevoerd worden in gebouwen waar risico’s voor lood zijn geïdentificeerd. De focus ligt op prioritaire gebouwen2 maar ook op particuliere woningen waar mogelijk nog loden leidingen aanwezig zijn.

2) Monitoring van lood in gebouwen met een risico Europa vraagt extra monitoring van lood in de gebouwen die geïdentificeerd zijn in de risicobeoordeling. De norm blijft op 10 µg/l, maar in de opmerking staat dat de lidstaten hun uiterste best moeten doen om na 15 jaar een waarde van 5 µg/l te bereiken.

1

Dit is bepaald in het artikel 2 van het Besluit van de Vlaamse Regering van 13 december 2002 houdende reglementering inzake de kwaliteit en levering van water, bestemd voor menselijke consumptie.

2 Prioritaire gebouwen en terreinen: nieuwe definities uit de EU DWD. Het zijn door de lidstaten aangewezen grote gebouwen en terreinen van niethuishoudelijke aard, met name grote gebouwen en terreinen voor openbaar gebruik, met veel gebruikers die aan water gerelateerde risico’s blootgesteld zouden kunnen worden.

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 4

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

EUD DW Art. 10 3.

3) Extra maatregelen om risico te verminderen Als uit de monitoring blijkt dat er vanuit het huishoudelijk leidingnet een risico is voor de volksgezondheid dan neemt iedere lidstaat de nodige maatregelen om dit risico te reduceren. (a) Het aanmoedigen van eigenaren van openbare en particuliere gebouwen en terreinen een risicobeoordeling van het huishoudelijke leidingnet uit te voeren; (b) Het informeren van de consumenten en eigenaren van openbare en particuliere gebouwen en terreinen over de maatregelen om het risico op de niet-naleving van de kwaliteitseisen van voor menselijke consumptie bestemd water als gevolg van het huishoudelijk leidingnet weg te nemen of te beperken; (c) Het adviseren van consumenten over de voorwaarden voor consumptie en gebruik van voor menselijke consumptie bestemd water en over mogelijke maatregelen om te voorkomen dat het risico zich opnieuw voordoet; (d) Het bevorderen van scholing voor loodgieters en andere beroepsgroepen die zich bezighouden met huishoudelijke leidingnetten en de installatie van bouwproducten en materialen die in contact komen met voor menselijke consumptie bestemd water; (e) Indien dit economisch en technisch haalbaar is, het uitvoeren van maatregelen voor de vervanging van loden componenten in bestaande huishoudelijk leidingnetten.

EUD DW Art. 11

4) Materialen in contact met drinkwater Daarnaast wordt op Europees niveau een kader ontwikkeld voor materialen in contact met drinkwater. Zo komt er een methode (systeem) om de gebruikte materialen te beoordelen of ze al dan niet de kwaliteit van het drinkwater beïnvloeden.

Deze nieuwe aspecten van de Europese drinkwaterrichtlijn zijn al deels mee geïntegreerd in de vorige actieplannen en nemen we nu ook mee in dit actieplan ter preventie van lood in drinkwater.

Lood in drinkwater Bronnen van lood in drinkwater Lood komt van nature niet voor in de bronnen voor drinkwater. Maar als water in contact komt met materialen die lood bevatten, kan er wel lood oplossen in het water en zo in het drinkwater terechtkomen.

Loden leidingen vormen een belangrijke bron. Loden leidingen werden vroeger vaak gebruikt. Daardoor zijn in oudere gebouwen vaak nog loden leidingen of restanten ervan aanwezig. Ook de watermaatschappijen gebruikten vroeger aansluitingen en leidingen van lood. De watermaatschappijen engageerden zich in 2011 om, in het kader van actieplan loodpreventie I, de loden aansluitingen in het openbaar waterdistributienetwerk systematisch te vervangen.

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

5

Tussen 2007 en 2019 vervingen de watermaatschappijen 163.870 loden aftakkingen. 2.216 gekende loden (1 april 2020) aftakkingen moeten nog vervangen worden.

In veel materialen die momenteel in sanitaire installaties worden gebruikt, is lood in meer of minder mate aanwezig als sporenelement. Als gevolg daarvan kan lood uitlogen in het drinkwater.

Uit de resultaten van de drinkwatercontroles aan de kraan blijkt dat in sommige gevallen de verhoogde loodwaarden – en dan vooral waarden tussen 5 en de 10 µg/l – niet kunnen worden toegeschreven aan loden leidingen. In deze gevallen zijn wellicht de gebruikte (loodhoudende) materialen (kraanwerk, fittingen, koppelingen, messing, etc.) de oorzaak van het terugvinden van lood in het drinkwater.

Onderstaand schema geeft een visueel beeld van de loodproblematiek in het drinkwater met de hieraan gekoppelde maatregelen uit de nieuwe EU DWD. figuur 1: visuele weergave van loodproblematiek in drinkwater

Factoren die de loodconcentratie in drinkwater beïnvloeden De methode van staalname aan de kraan speelt een rol bij het vaststellen van lood in drinkwater.

De standaard staalnameprocedure is de ‘Random Day Time-methode’. Hierbij wordt de eerste liter genomen zonder vooraf te spoelen. Metalen, zoals lood, logen uit en de gehaltes in het water zijn o.a. afhankelijk van de contacttijd met het materiaal. Het waterverbruik in een gebouw vóór de staalname is

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 6

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

dus in belangrijke mate bepalend voor het resultaat. Neemt men een staal nadat er al veel water is gebruikt, dan kan het zijn dat er geen of weinig lood wordt teruggevonden, ondanks het feit dat de leidingen uit lood bestaan.

Deze staalnameprocedure ‘Random Day Time’ garandeert dus niet dat te allen tijde een problematiek van verhoogde loodwaarden aan de kraan als gevolg van de aanwezigheid van loden leidingen of van loodhoudende materialen, wordt vastgesteld.

De ‘Random Day Time’-methode is, ondanks dit nadeel, internationaal de gangbare wijze waarop in routine stalen worden genomen aan de kraan en is tevens verankerd in de Europese drinkwaterrichtlijn.

Gezondheidsrisico’s van lood De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft een provisionele richtwaarde van 10 microgram per liter voor lood vastgelegd waarbij er gestreefd werd naar aan evenwicht tussen gezondheidsbescherming en praktische haalbaarheid. Zowel de WHO als gezondheidsexperts menen echter dat er moet gestreefd worden naar een zo laag mogelijke blootstelling, zeker tijdens de (neurologische) ontwikkeling van kinderen. Op basis van de beschikbare gegevens kan er immers geen veilige ‘drempelwaarde’ worden aangegeven waaronder geen schadelijke effecten ontstaan.

Bij volwassenen wordt naar schatting ongeveer 10% van het lood dat via voedsel of drinkwater wordt ingenomen, opgenomen in het lichaam. Bij kinderen tot 6 jaar is dat percentage hoger (ongeveer 40 – 50%). De absorptie van lood ligt hoger bij een lage inname van ijzer of calcium en fosfor via de voeding. Het opgenomen lood verdeelt zich in het lichaam over het bloed, de zachte weefsels (lever, longen, milt, nieren, beenmerg) en het bot. De halfwaardetijd3 van lood in bloed en de zachte weefsels bedraagt enkele weken. De halfwaardetijd van lood in bot bedraagt diverse jaren.

Blootstelling aan lood wordt geassocieerd met diverse gezondheidseffecten. In 2010 bepaalde de EFSA (European Food Safety Authority) de volgende nadelige gezondheidseffecten als meest ‘kritisch’ (gevoelig) bij langdurige blootstelling aan lage loodconcentraties: • neurotoxiciteit bij jonge kinderen (op populatieniveau meetbaar als verlies in IQ-punten); • cardiovasculaire effecten bij volwassenen (verhoging systolische bloeddruk); • niereffecten bij volwassen (chronische nierziekte door vermindering van glomerulaire filtratiesnelheid).

Het grootste risico op nadelige effecten van loodinname via kraanwater is er voor ongeborenen (via hun zwangere moeder), flesgevoede zuigelingen en jonge kinderen tot ongeveer 7 jaar. Zij worden beschouwd als kwetsbare doelgroep.

Loodwaarde tussen 2008 en 2019 De evolutie van de normoverschrijdingspercentages voor lood wordt sinds 2008 opgevolgd. Op die manier kan nagegaan worden of de geleverde inspanningen van de watermaatschappijen en de gerichte communicatie zorgen voor een daling van het normoverschrijdingspercentage.

3

De halfwaardetijd is de tijd waarbinnen de concentratie van een stof met de helft vermindert.

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

7

In figuur 2 wordt het overschrijdingspercentage voor lood aan de kraan in de periode 2008 tot 2019 uitgezet voor de geldende norm: - tot 24 december 2013: 25 µg/l - vanaf 25 december 2013: 10 µg/l - de signaalwaarde: 5 µg/l.

Voor de norm van 25 µg/l is een duidelijke daling van het normoverschrijdingspercentage merkbaar tussen 2008 en 2011. In 2008 bedroeg dat nog 1,04 %, in 2011 is dat gedaald tot 0,64 %.

Diezelfde evolutie zien we als er getoetst wordt aan 10 µg/l.

Sinds 2013 schommelt het normoverschrijdingspercentage tussen (hoogste) 2,05 % in 2016 en (laagste) 1,63 % in 2013.

Sinds 2009 is ook voor de signaalwaarde (5 µg/l) het overschrijdingspercentage berekend. De waarde van 5 µg/l wordt gehanteerd als signaalwaarde voor sensibilisatie naar de beheerders van deze gebouwen.

Uit figuur 2 blijkt dat hier een duidelijke daling is sinds 2009 tot en met 2013. Vanaf 2014 is een schommelend verloop tussen 4,18% en 4,64% waarneembaar. figuur 2: evolutie van het overschrijdingspercentage voor lood voor de norm van 25 µg (tot eind 2013) en 10 µg/l (vanaf eind 2013) en voor de signaalwaarde (5 µg/l) in Vlaanderen

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 8

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

2 UITGANGSPUNTEN VAN HET DERDE ACTIEPLAN LOODPREVENTIE IN DRINKWATER Ondanks de goede kwaliteit van het drinkwater in Vlaanderen blijft een verhoogde aandacht voor lood in drinkwater nodig. De data (zie figuur 2) tonen aan dat nog steeds in bijna twee op de 100 gebouwen (private woningen en openbare gebouwen) het water niet voldoet aan de loodnorm van 10 µg/l. In vier op de 100 gebouwen voldoet het water niet aan de signaalwaarde van 5 µg/l. De oorzaakanalyse uitgevoerd bij het overschrijden van de loodnorm toont aan dat de binneninstallatie in belangrijke mate bijdraagt tot de aanwezigheid van lood via drinkwater.

In het tweede loodactieplan engageerden de waterbedrijven zich om een risicoanalyse uit te voeren in de publieke gebouwen gericht op jonge kinderen. Uit de opgedane ervaring van deze risicoanalyse (zie kader) blijkt dat een systematische ‘visuele’ controle van de binneninstallatie op de aanwezigheid van loden leidingen of loodhoudende materialen en het uitvoeren van een stagnatie-sampling4 een meerwaarde is om de risico’s van lood in gebouwen te verminderen.

Rekening houdend met het feit dat er steeds minder loden aftakkingen aanwezig zijn in het openbaar waterdistributienetwerk, neemt het belang van een verdere sensibilisatie rond de bijdrage van de binneninstallatie in de problematiek van lood in drinkwater toe.

Dit derde actieplan loodpreventie in drinkwater 2020-2024 wil dan ook een zo sluitend mogelijk antwoord bieden op de vraag: “Hoe kunnen we er zeker van zijn dat in prioritaire gebouwen bij het drinken van kraanwater er geen risico is op loodconcentraties boven de norm?”

Uit de evaluatie van het vorige plan en voortbouwend op de opgedane ervaring, is gekozen voor het implementeren van een loodinventaris.

Het instrument loodinventaris is nieuw en is zowel preventief als reactief inzetbaar. De loodinventaris geeft duidelijkheid over de aanwezigheid van lood in de binneninstallatie en duidt de tappunten aan waar het water geschikt is om te drinken of voedsel te bereiden.

De prioritaire gebouwen waarop dit nieuwe instrument zich richt, moeten nog worden afgelijnd. Daarnaast moeten er ook keuzes gemaakt worden over het al dan niet wettelijke verankeren van dit instrument.

Om een duidelijke link te leggen in dit derde LAP met de nieuwe Europese drinkwaterrichtlijn, is de structuur en opbouw van dit derde LAP gebaseerd op deze richtlijn.

Het grootste deel van de acties van het LAP II blijft behouden, wordt geactualiseerd en ingepast binnen deze nieuwe structuur.

Bij elke actie wordt vermeld of deze een link heeft met de nieuwe drinkwaterrichtlijn, wie de trekker en de verschillende betrokkenen / stakeholders zijn. Belangrijke stakeholders zijn: het departement Onderwijs en Vorming, Agentschap voor Infrastructuur in het Onderwijs (AGION), onderwijskoepels en het GO!,

4

het water wordt pas geanalyseerd na een periode van stilstand in de leidingen

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

9

Agentschap Opgroeien, VIPA5, koepelorganisaties kinderopvang departement Wonen, VVSG, vereniging van sanitaire installateurs, … Ook een indicatieve timing van de actie is opgenomen.

Naast de implementatie van de loodinventaris behoudt het derde actieplan de focus op: 1) Inventariseren van de loodproblematiek in Vlaanderen via onder meer: a. de opmaak van een risicokaart voor lood; b. een evaluatie van de haalbaarheid om bijkomende monitoring te implementeren.

2) Preventieve acties om blootstelling te verminderen via: a. Opmaak en implementatie van richtlijnen voor het loodvrij ontwerpen bij nieuwbouw en renovatie van gebouwen; b. Verschillende stakeholders betrekken bij de loodproblematiek. Met de focus op de vakmensen c. Sensibiliseren van gebouweigenaars over de risico’s van lood in drinkwater; 3) Reactieve acties bij verhoogde loodwaarde aan de kraan in publieke gebouwen en particuliere woningen.

5

Het Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 10

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

Evaluatie risicoanalyse in de publieke gebouwen gericht op jonge kinderen In de publieke gebouwen categorie 16 gebeurt om de drie jaar een analyse van het leidingwater op o.a. lood. Bij een overschrijding van 5 µg/l wordt sinds 2016 door de waterbedrijven een uitgebreide risicoanalyse uitgevoerd bij een specifieke doelgroep: nl. publieke gebouwen gericht op jonge kinderen. In de periode 2016-2018 gebeurde deze risicoanalyse in totaal in 197 basisscholen & gebouwen voor kinderopvang (totaal aantal basisscholen ongeveer 3.600 vestigingen, erkende kindervang ongeveer 2.400).

De eerste stap bij de risicoanalyse is de visuele inspectie van de binneninstallatie. Dit gebeurt door de waterbedrijven. Uit de uitgevoerde oorzaakanalyse (figuur 3) werd in 17 % van de gebouwen (aantal = 33) een loden aftakking of loden leidingen vastgesteld. In 135 gebouwen ligt de oorzaak bij migratie uit de gebruikte materialen in de binnen installatie. Voor 29 gebouwen werd er geen duidelijke toewijsbare bron van lood teruggevonden.

De tweede stap in de risicoanalyse is een uitgebreide analyse om zo een beeld te krijgen van de loodconcentratie in het drinkwater. Via het nemen van stalen op de belangrijkste aftappunten kan worden nagegaan tot hoe hoog de concentratie aan lood kan oplopen.

In een derde stap ontvangt de gebouwbeheerder een advies voor ieder bemonsterd tappunt naar deze publieke gebouwen. Het aantal uitgestuurde adviezen zijn weergegeven in figuur 3. Er zijn meer adviezen gegeven dan gebouwen die aangemeld zijn. Dit is te verklaren doordat op één site meerdere tappunten bemonsterd kunnen zijn.

In totaal waren 54 tappunten niet geschikt voor menselijke consumptie, waarbij er in 26 gevallen visueel loden leidingen werden vastgesteld. Voor respectievelijk 43 en 167 tappunten werd een dwingend (verplicht) of een vrijblijvend spoeladvies gegeven vooraleer het te gebruiken voor consumptie. figuur 3: evaluatie risicoanalyse lood in publieke gebouwen gericht op jonge kinderen (2016-2018)

6

Publieke gebouwen categorie 1: dit zijn de onderwijsinstellingen, zorginstellingen en kinderopvanginitiatieven. De kwetsbare doelgroep is een subgroep van de publieke gebouwen cat. 1.

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

11

3 CONCEPTBENADERING: LOODINVENTARIS ALS INSTRUMENT Uit de evaluatie van het vorige plan en voortbouwend op de opgedane ervaring, is gekozen om de uitwerking van een nieuw instrument, met name de loodinventaris, een centrale plaats te geven in het derde actieplan loodpreventie in drinkwater. Deze loodinventaris past binnen de verplichtingen die de nieuwe EU-drinkwaterrichtlijn oplegt en zorgt voor een meer sluitende aanpak van de loodproblematiek.

Voor een aantal aspecten van de loodinventaris zijn al beslissingen genomen (zie verder). Voor andere aspecten moeten nog scenario’s uitgewerkt worden en knopen worden doorgehakt, dit zijn de acties opgenomen onder spoor 1 te vinden onder hoofdstuk 4.

Inspiratie voor de loodinventaris Asbest7 Een asbestinventaris is een document dat alle asbesthoudende materialen in een gebouw of werkzone beschrijft.

Federale arbeidswetgeving De federale arbeidswetgeving verplicht elke werkgever om een asbestinventaris op te stellen voor alle gebouwen waar hij personeel tewerkstelt, ongeacht het bouwjaar. Die verplichting bestaat al sinds 1995 en geldt bijvoorbeeld ook voor: - Scholen - Crèches - Gemeentegebouwen.

Blijkt uit de inventaris dat er asbest in het gebouw aanwezig is, dan moet de werkgever een beheerprogramma opmaken dat hij samen met de asbestinventaris jaarlijks moet (laten) actualiseren.

Vlaams kader In Vlaanderen zal in de toekomst een asbestinventarisattest voor gebouweigenaars verplicht worden. Een gecertificeerd asbestdeskundige zal als erkend expert een asbestinventaris opmaken en dit na de inspectie registeren in een centrale databankapplicatie bij de OVAM. Op basis van een correcte registratie, levert de OVAM een geldig asbestinventarisattest af. Het vormt een automatisch, uniek rapport van de asbestinventarisgegevens van een gebouwinspectie.

Vanaf 2032 is iedere gebouweigenaar verplicht om een geldig asbestinventarisattest te bezitten.

Voor scholen van het Vlaams Gewest heeft de OVAM in samenwerking met AGION en het GO! een financieel en administratief ondersteunend kader uitgewerkt8.

7 8

https://www.ovam.be/asbestinventaris-1 https://www.ovam.be/asbest-in-scholen

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 12

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

Legionella Legionella is een waterminnende bacterie die bij temperaturen tussen 20 °C en 50 °C kan groeien in water.

Door het inademen van besmette aerosol kan je legionellose of veteranenziekte oplopen, een mogelijk levensbedreigende longontsteking. Vooral mensen met een verminderde immuniteit en ouderen zijn kwetsbaar.

Aerosolvormende sanitaire installaties waar publiek kan aan blootgesteld worden (bijvoorbeeld douches) vormen een risico op verspreiding van legionellakiemen. Wanneer het gaat om gebouwen gericht op de huisvesting van gevoelige groepen (bijvoorbeeld zieken en bejaarden) of gebouwen waar veel mensen kunnen blootgesteld worden (sportcomplexen en verblijfsaccommodatie), moeten die conform de legionellawetgeving over een beheersplan beschikken op basis van een legionellaspecifieke risicoanalyse.

Een legionellabeheersplan omvat: - een technische beschrijving van de installatie op basis van zo nauwkeurig mogelijke plannen - een legionellaspecifieke risicoanalyse gericht op de plaatsen voor groei en verspreiding van legionellakiemen - een plan met de uit te voeren beheersmaatregelen o controlemaatregelen o voorkomingsmaatregelen o correctieve maatregelen - een register Legionella kan ook een gevaar betekenen voor het welzijn van werknemers tijdens het uitvoeren van hun job. Daarom vraagt de federale welzijnswet(Codex Welzijn op het Werk) om het item mee te nemen in de globale risicoanalyse.

Doelstelling van de loodinventaris De loodinventaris geeft invulling aan artikel 10 van de nieuwe Europese drinkwaterrichtlijn en geeft een antwoord op de volgende vragen: 1) Zijn er loden leidingen aanwezig?

2) Welke tappunten zijn geschikt om van te drinken zonder dat er een risico is op verhoogde loodwaarden?

Aan elke loodinventaris is ook een beheersplan gekoppeld. Het uitgangspunt van dit beheersplan is om blootstelling aan lood via drinkwater te vermijden.

Principes van de loodinventaris De loodinventaris bestaat uit de hieronder beschreven stappen en is ook weergegeven in figuur 4.

Stap 1: Visuele inspectie van de binneninstallatie Dit houdt in dat alle zichtbare leidingen, koppelingen, collectoren, kranen… visueel gecontroleerd worden op de aanwezigheid van lood.

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

13

Stap 2: Selectie van de aftappunten voor drinkwater Wanneer water gebruikt wordt als drinkwater of voor voedselbereiding, moeten de tappunten zorgvuldig gekozen worden. Hiervoor gelden een aantal criteria. Meer informatie hierover in de brochure ‘Veilig kraantjeswater op school’.

Stap 3: Uitgebreide staalname op de geselecteerde aftappunten Door stalen te nemen op de geselecteerde aftappunten voor drinkwater kan worden nagegaan hoe hoog de concentratie aan lood in het water kan oplopen. Door op verschillende momenten waterstalen te nemen (na stilstand ‘s nachts, na spoelen en verspreid over de dag) kunnen eventuele variaties van de loodconcentraties in de tijd in kaart gebracht worden.

Stap 4: Beoordeling van de resultaten van de visuele inspectie en de staalnames De beoordeling geeft een antwoord op de volgende vragen: 1) Is er lood aanwezig in de binneninstallatie?

2) Voldoet het drinkwater op de geselecteerde aftappunten aan de loodnorm?

Als blijkt dat een tappunt niet geschikt is, wordt een beheerplan opgesteld.

Stap 5: Opmaak van een beheersplan Op basis van de bevindingen in inventaris maakt de gebouwbeheerder een beheersplan op met maatregelen om blootstelling aan lood te vermijden.

Stap 6: Het loodinventarisattest Het attest omvat minstens - Informatie over de aanwezigheid van loden leidingen - Informatie over de onderzochte tappunten en de beoordeling ervan als tappunt voor water bestemd voor menselijke consumptie.

- De uit te voeren beheersmaatregelen.

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 14

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

figuur 4: visuele weergave van het stappenplan

Voor wie van toepassing?

De loodinventaris is als instrument bruikbaar voor de aanpak van de problematiek van lood in kraanwater in zowat elk gebouw.

De huidige drinkwaterwetgeving legt de focus op publieke gebouwen. De nieuwe Europese drinkwaterrichtlijn legt de focus op prioritaire doelgroepen en prioritaire gebouwen. Daar is een gedeeltelijke overlap.

In de huidige LAP-werking werd al gedifferentieerd gewerkt waarbij er vooral naar publieke gebouwen categorie 1 (scholen, kinderdagverblijven, ziekenhuizen en rusthuizen) en in het bijzonder naar gebouwen met kwetsbare doelgroepen (publieke gebouwen met doelgroep < 12 jaar) gewerkt werd.

Opzet is om ook bij de uitrol van de loodinventaris gedifferentieerd te werk te gaan. Hiervoor moeten dus nog keuzes gemaakt worden zoals: - het type gebouw waarvoor we de loodinventaris willen gebruiken - de afdwingbaarheid voor de opmaak ervan met bijhorende termijnen Uitgangspunt van de toekomstige werking is preventief te werken waarbij een loodinventaris moet worden opgemaakt voor gebouwen behorende tot een afgelijnde groep van ‘prioritaire gebouwen’. De opmaak van de preventieve loodinventaris is niet gekoppeld aan een overschrijding of een verhoogde loodwaarde.

In afwachting van een volledige uitrol van deze preventieve aanpak, wordt de loodinventaris als reactief instrument bij de vaststelling van verhoogde loodwaarde aan de kraan ( > 10 µg/l of > 5µg/l) gebruikt en

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

15

kan het als herstelmaatregel worden opgelegd aan de gebouwbeheerder (artikel 13 §6 van drinkwaterbesluit).

Hierbij is het niet meer de watermaatschappij die de nodige acties onderneemt maar wel de gebouwbeheerder. Het loodinventarisattest wordt zo een attest horend bij het gebouw.

De opties om het instrument actief toe te leiden naar beheerders van andere relevante gebouwen of als reactieve herstelmaatregel, kunnen worden bekeken en waar zinvol worden benut. figuur 5: overzicht bestaande en toekomstige werking ‘Loodinventaris’

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 16

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

4 ACTIES Het actieplan 2020-2024 bestaat, net als het vorige actieplan, uit concrete, duidelijk afgelijnde acties, met een beschrijving, een trekker en betrokkenen. Elke actie houdt een engagement in.

De acties worden verdeeld onder 4 sporen: - spoor 1: Uitwerken van het kader loodinventaris - spoor 2: Inventariseren van loodproblematiek in Vlaanderen - spoor 3: Preventieve acties om blootstelling aan lood via drinkwater te vermijden/verminderen - spoor 4: Reactieve acties om blootstelling aan lood via drinkwater te vermijden/verminderen Voor de meeste acties zijn de VMM en het AZG de trekker in samenwerking met Aquaflanders, de koepelorganisatie van de Vlaamse waterbedrijven. Voor acties waar het zwaartepunt ligt op een werking binnen de individuele waterbedrijven en niet binnen Aquaflanders, wordt dit zo aangeduid.

Voor een aantal acties wordt eveneens een samenwerking met andere partners beoogd.

Voor alle acties voorzien in het plan, zal bij de invulling rekening worden gehouden met het principe van ‘kosten-efficiëntie’. Het opzet is om telkens te komen tot een ‘optimale’ invulling van de doelstellingen rekening houdend met de beperkingen op vlak van financiële middelen en personeelsmiddelen bij de betrokken partners.

Spoor 1 - Uitwerken van een kader voor de loodinventaris Actie 1 – Vastleggen van de prioritaire doelgroep / gebouwen De nieuwe EU DWD stelt dat een risicobeoordeling voor lood in huishoudelijke distributiesystemen nodig is voor prioritaire gebouwen. Deze prioritaire gebouwen kunnen naast de gebouwen gericht naar de kwetsbare doelgroep ook andere gebouwen bevatten die vrij toegankelijk zijn. Daarnaast vraagt de EU DWD ook om aandacht te besteden aan particuliere woningen die in oude kernen liggen.

Art. 10

In het Vlaams drinkwaterbesluit is nu al een opsplitsing gemaakt in: 1) Private woningen; 2) Publieke gebouwen categorie 1: scholen, kinderdagverblijven en zorginstellingen 3) Publieke gebouwen categorie 2: overige gebouwen zoals sportcentra, tentoonstellings- en voorstellingsgebouwen,…

In het kader van de loodinventaris moet Vlaanderen de keuze maken welke gebouwen en/of welke doelgroep binnen deze prioritaire gebouwen valt.

Trekker: VMM & AZG

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

17

Stakeholders: departement Onderwijs en Vorming, Kind & Gezin, koepels kinderopvang, VIPA9, onderwijskoepels en het GO!, AGION… en drinkwaterbedrijven.

Timing: 2021-2023

Actie 2 - Inhoudelijk uitwerken van de loodinventaris Art. 10 1a

In hoofdstuk 3 van dit loodactieplan werden al een aantal functionaliteiten van de loodinventaris besproken. Doelstelling van deze actie is om alle aspecten die betrekking hebben op de loodinventaris uit te werken zoals:

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

Inhoud (visuele inspectie, staalname…) van de loodinventaris; Beoordelingskader voor advisering eventueel via een online toepassing; Keuzelijst van mogelijke beheersmaatregelen; Richtlijnen over de minimale inhoud van het loodinventarisattest; Bepalen van de gebouwen waarvoor een loodinventaris nuttig is / van toepassing wordt; De afdwingbaarheid, zowel preventief als reactief, van de loodinventaris met bijhorende termijnen; Organisatie voor het uitvoeren van de loodinventaris in prioritaire gebouwen; …

Trekker: VMM & AZG Stakeholders: watermaatschappijen Timing: 2021-2023

Actie 3 – Onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor een ondersteunend / faciliterend beleid voor implementatie van de loodinventaris bij prioritaire gebouwen Om het nodige draagvlak te creëren voor de uitvoering van de loodinventaris moet onderzocht worden wat de mogelijkheden zijn om de prioritaire gebouwen hierbij te ondersteunen.

Met de verschillende stakeholders wordt onderzocht wat de knelpunten (financieel, administratief….) zijn en wat de mogelijkheden zijn om het oplossen van deze te knelpunten te faciliteren.

Hierbij wordt verwezen naar de bestaande ondersteuning en subsidies voor scholen i.h.k.v. de asbestinventaris en de hieraan gekoppelde herstelmaatregelen.

Trekker: VMM & AZG Stakeholders: departement Onderwijs en Vorming, onderwijskoepels en het GO!, AGION, Kind & Gezin, koepels kinderopvang, VIPA… Timing: 2021-2023

9

Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 18

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

Actie 4 – Onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor integratie van de loodinventaris in bestaande werkingen bij prioritaire gebouwen Om bij implementatie van de loodinventaris voldoende medewerking te bekomen van de gebouwbeheerders (onderwijs, Kind & Gezin) is het aangewezen om te onderzoeken hoe de loodinventaris het best geïntegreerd wordt in de bestaande werkingen.

Bij dit onderzoek moet rekening gehouden worden met de finale doelstelling van de loodinventaris en de verplichtingen die de Europese drinkwaterrichtlijn oplegt.

Trekker: Departement Onderwijs en Vorming, Kind & Gezin Stakeholders: koepels KO, Vlaams Instituut Gezond Leven , VMM, AZG… Timing: 2021-2023

Actie 5 – Implementatie van de loodinventaris in het wettelijk kader Voor een aantal aspecten uit actie 2 kan het aangewezen zijn om die wettelijk te verankeren.

Deze aanpassingen lopen gelijktijdig met de omzetting van de nieuwe Europese drinkwaterrichtlijn in Vlaamse wetgeving. Deze nieuwe richtlijn moet binnen de twee jaar na goedkeuring geïmplementeerd zijn.

Daarnaast is overleg met de OVAM over de wijze waarop het asbestinventarisattest geïmplementeerd wordt wenselijk.

Trekker: VMM Stakeholder: AZG, OVAM Timing: 2021-2023

Spoor 2 - Inventariseren van loodproblematiek in Vlaanderen Actie 6 – Opmaak risicokaart lood Deze actie geeft invulling aan het begrip ‘general analysis’ uit de nieuwe EU DWD, namelijk het in kaart brengen van de loodproblematiek in Vlaanderen.

In het eerste actieplan werd op basis van gegevens i.v.m. de ouderdom en renovatie van de woningen een inschatting gemaakt van het aantal Vlaamse woningen met loden leidingen.

Deze inschatting is terug te vinden in tabel 1. Hierbij werd ervan uitgegaan dat er vanaf 1970 geen lood meer gebruikt werd in de binnenleiding. In bepaalde Vlaamse regio’s werd al veel eerder gestopt met het gebruik van lood in de loodgieterij.

Art. 10 1a

tabel 1: berekening van het aantal Vlaamse woningen waar de kans bestaat dat er nog loden leidingen in de binneninstallatie aanwezig zijn (actieplan Loodpreventie 2011-2014).

Totaal aantal woningen Woningen van na 1970 Geschat aantal woningen gerenoveerd tussen 1970 – 2011 Woning met kans op loodaanwezigheid

2.170.299 - 868.120 - 563.131 739.048

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

19

Bronnen: NIS, DAR o.a. kadaster

Bedoeling van deze actie is om, op basis van gebouwgegevens van het kadaster, in kaart te brengen waar er in Vlaanderen nog zones zijn met potentieel nog (veel) loden leidingen in de gebouwen / woningen (bv. oude woonwijken).

Op basis van deze kaart is het mogelijk om specifieke acties op te zetten in deze gebieden / wijken.

Trekker: VMM Timing: 2021-2022

Actie 7 – Evaluatie van de haalbaarheid voor het implementeren van gerichte monitoring van lood Art. 10 1b

Europa stelt in de nieuwe EU DWD dat een gerichte monitoring van lood in de prioritaire gebouwen aangewezen is. Het Vlaamse drinkwaterbesluit geeft hier deels invulling aan. Zo heeft Vlaanderen nu al een bijkomende controleverplichting voor publieke gebouwen.

In deze actie wordt de haalbaarheid onderzocht om een bijkomende gerichte monitoring van lood op te zetten of aan te passen afhankelijk van: 1. de doelgroepen; 2. de eigenschappen van het gebouw (zie actie 6).

Voor beide concepten worden de haalbaarheid en de opportuniteiten onderzocht. Ook wordt onderzocht hoe dit geïmplementeerd wordt (extra staalnames door de watermaatschappijen op vrijwillige basis of via een openbare dienstverplichting).

Trekker: VMM/AZG i.s.m. watermaatschappijen Timing: 2021-2023

Actie 8 – Mogelijkheden onderzoeken voor de opstart van een Citizen Science project lood in drinkwater Deze actie beoogt om de haalbaarheid van een citizen science aanpak te evalueren en indien positief verder uit te rollen (indien budget en personele middelen beschikbaar zijn).

Kernidee: samen met de bewoner onderzoeken of loden leidingen / verhoogde loodwaarden aanwezig zijn in zijn woning via.

- Visuele inspectie - Checken van loodgehalte in het drinkwater.

Een Citizen Science project verhoogt de bewustwording en de betrokkenheid van burgers / gebouwbeheerders.

De uitrol kan gebeuren voor heel Vlaanderen of specifiek in de gebouwen / woningen waar potentieel nog (veel) loden leidingen aanwezig zijn (actie 6).

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 20

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

Inspiratie voor dit onderzoek via BTO-rapport Citizen Science en lood van KWR. Trekker: VMM Partner: Aquaflanders, watermaatschappijen, AZG, mediabedrijf Stakeholders: burgers Timing: 2023

Actie 9 – Risico-inschatting van loodblootstelling via drinkwater in Vlaanderen Blootstelling aan lood is schadelijk voor de gezondheid. Vanuit gezondheidskundig oogpunt moet ernaar gestreefd worden om de blootstelling aan lood waar mogelijk verder te beperken.

Deze actie beoogt de blootstelling aan lood via kraanwater in Vlaanderen gezondheidskundig te kaderen en beschikbare informatie hierover in een achtergronddocument samen te brengen.

Bedoeling is om een antwoord te bieden op vragen zoals: - wat is de algemene tijdstrend voor wat betreft de (totale) blootstelling aan lood in Vlaanderen en hoe verhouden de lood-in-bloedwaarden in Vlaanderen zich tot gezondheidskundige toetsingswaarden? (cf. resultaten van de humane biomonitoring) - wat is de (mogelijke) bijdrage van kraanwater in de totale blootstelling aan lood, afhankelijk van de concentraties in kraanwater?

- wat zijn de huidige risicogroepen waarvoor het in eerste instantie belangrijk is om de blootstelling aan lood via kraanwater te reduceren?

- wat zijn de mogelijke gezondheidseffecten van blootstelling aan lood via kraanwater?

Deze informatie kan het belang / de prioriteit van de acties uit het loodactieplan onderbouwen, alsook gebruikt worden om een antwoord te bieden op eventuele gezondheidsvragen die naar aanleiding van een loodproblematiek worden gesteld.

Trekker: AZG Timing: 2021-2022

Spoor 3 - Preventieve acties om blootstelling aan lood via drinkwater te vermijden/verminderen Actie 10 – Opmaak richtlijnen loodvrij ontwerp bij nieuwbouw en renovatie Art. 11

Deze actie omvat het opmaken van richtlijnen over hoe een binneninstallatie best wordt ontworpen en aangelegd en welke materialen geschikt zijn om loodvrij drinkwater te bekomen.

Deze richtlijnen ‘Loodvrij ontwerpen’ worden uitgewerkt in samenwerking met experten (WTCB, Vlaamse Confederatie Bouw, bouwunie, Installateurs Centrale verwarming & Sanitair, watermaatschappijen…).

Bij de opmaak van deze richtlijnen wordt onderzocht welk statuut voor deze richtlijnen nodig is.

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

21

Trekker: VMM i.s.m. experten Stakeholders: WTCB, Vlaamse Confederatie Bouw, Installateurs Centrale verwarming & Sanitair, bouwunie, studiebureaus, distributiebedrijven materialen binneninstallatie, watermaatschappijen…

Timing: 2021-2022

Actie 11 – Samenwerken met relevante intermediairen Art. 10 3e

• • •

Deze actie voorziet gerichte initiatieven t.a.v. relevante intermediairs met als doelstelling: de problematiek van lood in drinkwater te duiden en het Vlaamse beleid toe te lichten; de opportuniteiten om bij te dragen aan de doelstellingen van het Vlaamse beleid rond lood in drinkwater in kaart te brengen; deze opportuniteiten maximaal te benutten.

Actie 11a – Organiseren van een ronde tafel met vakmensen Vakmensen zijn de personen die werken uitvoeren en de nodige kennis moeten hebben om loden leidingen te herkennen, te weten dat ook uit bijvoorbeeld bepaalde kranen lood kan uitlogen. Deze vakmensen hebben een belangrijke verantwoordelijkheid om beheerders van gebouwen attent te maken op de eventuele aanwezigheid van loden leidingen en hen te sensibiliseren om deze te vervangen.

Onder deze groep vallen de sanitaire installateurs, erkende keurders van sanitaire installaties, renovatiefirma’s, architecten en het Vlaams netwerk Duurzaam Bouwadvies met de vijf provinciale steunpunten duurzaam bouwen en wonen, … of via hun koepelverenigingen zoals via de waterconsulent bij NAV (architectenvereniging).

Een ronde tafel over de binneninstallatie en in bijzonder de loodproblematiek is aangewezen. Deze vakmensen vormen een belangrijke partner bij de opmaak van richtlijnen voor loodvrij ontwerp bij nieuwbouw en renovatie (actie 10) maar kunnen ook gericht communiceren naar gebouwbeheerders en particulieren.

Trekker: VMM Timing: 2021 Actie 11b – Samenwerken met het oog op het informeren en kennisuitwisseling met beheerders publieke gebouwen In publieke gebouwen kunnen nog loden leidingen aanwezig zijn. Het sensibiliseren en informeren van gebouwbeheerders is dan ook een belangrijke stap om de publieke gebouwen loodvrij te krijgen.

In samenwerking met de verschillende stakeholders worden gebouwbeheerders geïnformeerd over de risico’s verbonden aan lood, hoe lood herkend kan worden en wat de nodige maatregelen zijn om een loodvrij leidingnet te voorzien. Focus ligt in eerste instantie op gebouwen in beheer van lokale overheden, onderwijs- en zorginstellingen.

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 22

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

Trekker: VMM & AZG Stakeholders: VVSG, drinkwaterbedrijven, Zorg-Net, Onderwijskoepels en GO!, AGION, Vlaamse Logo’s, Kind & Gezin, VIPA, …

Timing: 2022-…

Actie 11c – Samenwerken met het oog op het informeren van sociale huisvestingsmaatschappijen / verhuurkantoren In woongebouwen die ingezet worden voor sociale huisvesting, is het wenselijk dat er geen loden leidingen meer aanwezig zijn. Gelet op de sociaaleconomisch zwakkere positie van de huurder is het van belang dat zij veilig gebruik kunnen maken van het leidingwater als drinkwater.

Bij renovatie van oudere sociale woningen wordt dan ook best voldoende aandacht besteed aan het inspecteren van het gebouw op loden leidingen. Wanneer loden leidingen worden aangetroffen, wordt een vervanging van de binnenleidingen bij voorkeur opgenomen in het bestek.

In samenwerking met relevante stakeholders worden huisvestingsmaatschappijen gesensibiliseerd.

Om de verschillende huisvestingsmaatschappijen te sensibiliseren, worden een informatiemoment en andere communicatie acties georganiseerd om loden leidingen in hun gebouwen en woningen te vervangen.

Trekker: VMM & AZG Stakeholders: Vereniging van Vlaamse Huisvestingsmaatschappijen, Wonen Vlaanderen, Vlaamse Logo’s…

Timing: 2022-…

Actie 11d – Onderzoeken van de implementatie richtlijnen loodvrij ontwerp bij nieuwbouw en renovatie in relevante opleidingstrajecten Wanneer de richtlijnen opgesteld zijn, onderzoeken wij de mogelijkheid om deze te integreren in de verschillende opleidingstrajecten. Hierbij wordt gedacht aan de opleidingen van sanitair installateurs, architecten.. en de relevante opleidingen van het van volwassenonderwijs, secundaire onderwijs, VDAB, WTCB, Confederatie Bouw, Bouwunie…

Trekker: VMM Stakeholders: opleiding sanitair installateurs, architecten, WTCB, Confederatie Bouw, Bouwunie, VDAB… Timing: 2022

Actie 12 – Opmaak en verspreiden van ondersteunend materiaal voor gebouwbeheerders en particulieren Art. 10 3c

In 2015 lanceerde de VMM de campagne ‘Gezond water, ook jouw zorg’. Via deze campagne wordt de klant gesensibiliseerd over de aandachtspunten die verbonden zijn aan het gebruik van kraanwater. Lood was één van de pijlers van deze campagne.

Een evaluatie van de bestaande communicatiestrategie en het bestaande communicatiemateriaal is aangewezen. Op basis van deze evaluatie worden - waar nodig - aanpassingen gedaan, en nieuwe

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

23

materialen worden - waar nodig – ontwikkeld (sociale media, film…). Voor sommige doelgroepen is het aangewezen om communicatiemateriaal op maat te maken.

Hierbij wordt nagegaan of de correcte boodschap aan de correcte doelgroep wordt gegeven.

Actie 12a: Opmaak en verspreiding algemene communicatie De bestaande folder ‘Vervang Loden leidingen’ van de campagne ‘Gezond water, ook jouw zorg’ wordt aangepast waar nodig.

De kernboodschap van de algemene communicatie is dat burgers en gebouwbeheerders aangezet worden tot het uitvoeren van een loodinventaris en indien loden leidingen vastgesteld worden dat dan de blootstelling vermeden moet worden.

Bij uitwerken van de algemene sensibilisatie worden ook een aantal nieuwe richtlijnen ontwikkeld die gebruikt kunnen worden om loodvrij gebruik te maken van loodvrij kraanwater. Hierbij wordt onder mee gedacht aan een algemeen spoeladvies om effecten van de kraan te reduceren.

De VMM, het AZG en alle betrokken stakeholders engageren zich tot een actieve verspreiding en gebruik van het beschikbaar communicatiemateriaal via de voor hen beschikbare informatiekanalen. Bij de verspreiding zal onder meer gekeken worden naar campagnes via sociale media.

Naast dit gericht materiaal wordt ook getracht om lood in drinkwater als item op te nemen in andere (communicatie)materialen of richtlijnen gericht naar de algemene bevolking, al dan niet van derden.

Ook wordt de haalbaarheid onderzocht om de volgende doelgroep specifieke kanalen te gebruiken: • communicatie naar zwangere vrouwen en jonge gezinnen via Kind & Gezin, huisartsen, gynaecologen…; • communicatie naar gebouwbeheerders in gebieden waar potentieel nog veel loden leidingen aanwezig zijn; • ….

Trekker: VMM & AZG Betrokken stakeholder: watermaatschappijen, VVSG, Kind & Gezin, Onderwijskoepels en GO?, AGION, Vlaamse Logo’s, Vlaams Instituut Gezond Leven Timing opmaak en evaluatie communicatiemateriaal: 2021-2022 Timing verspreiding: doorlopend Actie 12b: Verspreiding richtlijnen loodvrij ontwerp bij nieuwbouw en renovatie Van zodra de richtlijnen uit actie 10 zijn opgemaakt wordt deze richtlijnen in de verschillende communicatiematerialen verwerkt en actief verspreid naar de betrokken doelgroepen.

Trekker: VMM Stakeholders: drinkwaterbedrijven, VVGS, departement Onderwijs en Vorming, Kind & Gezin, AGION, VIPA, Departement Omgeving (Bouw Gezond), Vlaams Instituut Gezond Leven …

Timing: 2023

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 24

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

Actie 12c: Opmaak en verspreiding doelgroep specifieke communicatie – prioritaire gebouwen De bestaande brochures ‘Veilig omgaan met kraantjeswater op school’ en ‘Veilig kraantjeswater in je gebouw’ worden geëvalueerd en aangepast waar nodig.

In deze brochures komt het aspect van het al dan niet aanwezig zijn van loden leidingen ruim aan bod.

De brochures worden herzien in functie van het uitvoeren van een loodinventaris.

Na aanpassing van de brochures worden deze actief verspreid via AZG en VMM in samenwerking met het departement Onderwijs en Vorming, Kind & Gezin en de Vlaamse Logo’s (lokaal netwerk scholen, CLB’s, kinderopvang).

Naast dit gericht materiaal omtrent kraanwater, wordt ook getracht om lood in drinkwater als item op te nemen in andere (communicatie)materialen of richtlijnen gericht naar kinderopvang en (basis)scholen, al dan niet van derden. Zo is lood in drinkwater als item opgenomen in de leidraad Omgevingsfactoren voor de kinderopvang, opgemaakt door AZG. In overleg met de betrokken partners werd het item bv. ook meegenomen in de methodiek ‘gezonde school’ en in de actielijst gezond binnenmilieu die in het kader van de risicoanalyse kinderopvang door Kind en Gezin als ondersteuningsmiddel wordt aangeboden.

Trekker: AZG, VMM Betrokken stakeholder: departement Onderwijs en Vorming, Kind & Gezin, koepels kinderopvang, VIPA, AGION, Vlaamse Logo’s Timing: afhankelijk van implementatie loodinventarisattest

Actie 13 - Afstemmen communicatie initiatieven rond het promoten van het drinken van (kraan)water met richtlijnen/verplichtingen i.h.k.v. de loodproblematiek De laatste jaren promoten overheden en watermaatschappijen actief het drinken van kraanwater (vb Kraanwater, gezonde school…). Hierbij gaan scholen, gezinnen, gemeenten, horeca, sport- en jeugdverenigingen, bedrijven en organisaties … het engagement aan om het drinken van kraanwater actief te promoten.

Vooraleer te starten met deze promotie, moet het duidelijk zijn dat op de gekozen tappunten er geen risico’s zijn voor lood. Bedoeling van deze actie is om bij deze promotiecampagnes ook de nodige aandacht te besteden aan de richtlijnen opgenomen in de brochures ‘Veilig omgaan met kraantjeswater op school’ en ‘Veilig kraantjeswater in je gebouw’. Ook moet de doelstellingen van de loodinventaris mee geïntegreerd worden.

Trekker: VMM & AZG Stakeholders: watermaatschappijen, VVSG, Vlaams Instituut Gezond Leven, FAVV… Timing: doorlopend

Actie 14 – Vervangen van de loden aftakkingen in het openbaar waterleidingnetwerk De drinkwaterbedrijven namen jaren terug al het engagement om de (gekende) loden aansluitingen in het openbaar waterdistributienetwerk systematisch te vervangen. De recentste cijfers tonen aan dat er op dit vlak al zeer veel werk is geleverd.

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

25

Uit de gerapporteerde data blijkt dat begin 2019 in totaal nog 2.650 (gekende) loden aftakkingen moeten worden vervangen.

Actie 14a – Vervangen loden aftakkingen ikv vervangingsprogramma’s De drinkwaterbedrijven waarvan het vervangingsprogramma voor de systematische verwijdering van loden aansluitingen op het openbaar waterdistributienetwerk nog niet werd afgerond, verbinden zich tot een verderzetting van hun programma’s en een jaarlijkse rapportering.

Prioritair wordt de focus gelegd op de vervanging van gekende loden aftakkingen in publieke gebouwen. De drinkwaterbedrijven die nog loden leidingen te vervangen hebben screenen hun lijst op de aanwezigheid van publieke gebouwen. Indien er nog loden aftakkingen aanwezig zijn in de publieke gebouwen streven de waterbedrijven ernaar om deze te vervangen tegen midden 2021.

Trekker: drinkwaterbedrijven Timing: doorlopend Actie 14b – Vervangen loden aftakkingen bij visuele vaststelling in publieke gebouwen De watermaatschappijen hebben, in het kader van het vervangingsprogramma, een globaal overzicht van nog aanwezige loden aftakkingen in hun distributiegebied. Niettegenstaande deze lijst, duiken er af en toe toch nog ongekende loden aftakkingen op.

Wanneer een loden aftakking in een publiek gebouw vastgesteld wordt bij een klantenbezoek (controles drinkwaterkwaliteit, controle- en inventarisatietaken, systematische vervanging van de watermeter…) en deze maakt nog geen onderdeel uit van een vervangingsprogramma, wordt deze loden aftakking prioritair vervangen door de drinkwaterbedrijven.

Trekker: drinkwaterbedrijven Timing: doorlopend

Spoor 4 - Reactieve acties om blootstelling aan lood via drinkwater te vermijden/verminderen Actie 15 - Actie bij verhoogde loodwaarde aan de kraan in publieke gebouwen In het kader van het uitvoeren van het controleprogramma voor de opvolging van de drinkwaterkwaliteit nemen de watermaatschappijen stalen aan de kraan in een selectie van private woningen en publieke gebouwen.

Wanneer een verhoogde loodwaarde wordt vastgesteld engageren de watermaatschappijen zich om de afspraken uit het vorige loodactieplan verder te zetten.

Deze engagementen gaan onder andere over: 1. De melding van verhoogde loodwaarde in publieke gebouwen bij de toezichthouders;

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 26

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

2. Het uitvoeren van de risicoanalyse bij verhoogde loodwaarden in publieke gebouwen gericht op jonge kinderen.

3. …

Het engagement betreffende de risicoanalyse blijft doorlopen tot de loodinventaris verder inhoudelijk is uitgewerkt (actie 2) en geïmplementeerd is (actie 3).

Trekker: Individuele drinkwaterbedrijven Timing: meldingen: doorlopend; uitvoeren van risicoanalyse: doorlopend tot implementatie van loodinventaris

Actie 16 – Uitwerken van een opvolgingskader van de geadviseerde herstelmaatregelen bij vaststelling van verhoogde loodwaarde Wanneer blijkt dat maatregelen nodig zijn ter bescherming van de gezondheid (bv. vervangen van loden leidingen, respecteren van gebruiksbeperking), is het aangewezen dat deze acties effectief worden uitgevoerd door de gebouwbeheerder.

In deze actie worden de opportuniteiten onderzocht voor het actief en op het terrein opvolgen van geadviseerde herstelmaatregelen en indien nodig het afdwingbaar maken van de uitvoering van de herstelmaatregelen.

Trekker: VMM en AZG, onderwijsinspectie, zorginspectie Stakeholders: drinkwaterbedrijven, MMK’s, VVSG… Timing: 2021-2022

Actie 17 – Opvolging van en communicatie naar de particulier bij verhoogde loodwaarden.

De afspraken en engagementen uit het vorige loodactieplan worden verder gezet en uitgebreid naar particulieren waar een loodwaarde boven 5 µg/l werd vastgesteld.

Opzet van deze actie is om de particulieren ertoe aan te zetten initiatieven te nemen om hun leidingen te inspecteren, desgevallend te vervangen en wanneer nodig de nodige maatregelen te treffen om een (verdere) blootstelling aan lood via drinkwater te voorkomen/beperken.

Trekker: Individuele drinkwaterbedrijven, VMM en AZG Timing: doorlopend

Actie 18 – Onderzoek naar afgifte lood vanuit het binnendeel van de aftakking en indien nodig aanpassen of vervangen van het binnendeel van de aftakking met verhoogde afgifte lood Uit de jaarlijks rapportering blijkt dat er vaak verhoogde loodwaardes vastgesteld worden aan het binnendeel van de aftakking (o.a. watermeter en afsluitkranen door het waterbedrijf geplaatst). Deze

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

27

waarden zijn afkomstig van afgifte van lood uit de verschillende messing die toegepast worden in de binnendeel van de aftakking. .

Bij deze nemen alle Vlaamse waterbedrijven het engagement om bij elke nieuwe aanbesteding resoluut te kiezen voor loodarme metaallegeringen zodat op korte termijn de juiste signalen zichtbaar worden via de gemeten loodwaarden net achter de watermeter.

Daarnaast nemen de waterbedrijven het engagement om de afgifte van lood uit watermeters te onderzoeken. De waterbedrijven onderzoeken ook de haalbaarheid om de watermeters te vervangen indien er een probleem zou zijn.

De drinkwaterbedrijven rapporteren hun bevindingen aan de toezichthouders.

Trekker: individuele drinkwaterbedrijven

\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\ 28

Actieplan Loodpreventie in drinkwater III - 2021-2024

Vlaamse Milieumaatschappij Dokter De Moorstraat 24-26 9300 Aalst www.vmm.be