bili svakodnevni i obje strane su ih smatrale za potpuno uobičajene. Vladika je navodno svake večeri, koju je s njim češki posjetilac proveo, dobijao izvještaj o nekom okršaju, s brojem mrtvih i ranjenih na obje strane.44 Za vrijeme putovanja Lambl se lično nije srio s Turcima. Ali njegov pogled na njih nije stereotipno negativan. Turci s kojima Crnogorci neprestano bojuju takođe su hrabri: “vjeruj, tvrd jest s Turcima boj, jer i oni su slovenske krvi, Crnogorcima braća i rodom i jezikom, i jednaki junaci kao što su i oni, samo što su poturice”.45 Na sličan način kao Hoholoušek, i Lambl kritikuje odnos evropskih hrišćanskih velesila prema Osmanskom carstvu polovinom 19. vijeka. Po njemu, nekad je “turska opasnost” bila sveopšte osjećana kao aktuelna, naročito u habzburškim zemljama. Dok “u to vrijeme zasigurno nije bilo većih hrišćanskih djela od ubijanja Turaka”, sve države su postepeno počele težiti pravoj suprotnosti, očuvanju teritorijalnog integriteta Osmanskog carstva i “sad jedini u Evropi hrišćanski junak Crnogorac smatran je za buntovnog planinskog odmetnika, da ne kažem za pukog divljaka i lupežnika!”46 Uprkos tome što je, prema Lamblu, glavna aktivnost Crnogoraca boj sa Turcima, tj. muslimanskim inovjercima, kod njih se ni slučajno ne može govoriti o formalno razvijenoj religioznosti a posebno ne o znakovima vjerskog fanatizma. Crnogorac “neđeljom i za praznik jedva da ode u crkvu, praznična zabava mu je pucanje u ciljeve, od kojih najradije Turke zamišljaju, ili takmičenja u trčanju i skakanju, bacanje, rvanje i druge svakojake društvene igre, kojih je veliki broj i to vrlo zanimljivih, u tjelovježbanju neobičnih”.47 Umjesto toga, on kod Crnogoraca vidi određenu spontanu, prirodnu svijest božije prisutnosti kao više sile, koja se ispoljava u svim aspektima realnosti, od prirod44
Napomene o konstantnim, u suštini svakodnevnim borbenim aktivnostima, koje Lambl opisuje, mogle bi navoditi na prihvatanje teze o neiskorjenjivoj mržnji i nasilničkom karakteru balkanskih naroda. U ovome slučaju radi se o vremenom i mjestom uslovljenoj situaciji – u drugim djelovima poluostrva, a takođe i u istoj oblasti samo nekoliko godina kasnije, slični odnosi više nijesu bili svakodnevni. 45 Isto, 523. 46 Isto, 526. 47 Isto, 525.
38