cu(k:
Chi: -"Cua chua ai thåy cung them , Em cho chi mugn ch6ng em vai ngåy". Em: - "Ch6ng em nåo phåi trau dy, Må cho chi mm;m cå ngåy lån dem". Ngoåi ra, thiSt tucmg cung cån neu them hinh ånh cuai trau cua cåc danh nhån v6n c6 tf nh khi ngc:io deri. Ben Trung qu6c c6 triSt gia Ufo Tlr, o Vi~t Nam rninh c6 thi sT NguySn Cong Tru; cå hai ang sau khi da thoat khoi vong danh lgi, nsm du tht'.r thang tråm, thea d6 len voi thi it må xu6ng ch6 thi va s6 kS må nguyen nhån gåy nen nhfrng h~u quå "den nhu morn ch6" åy håu hSt boi nhfrng lai thi phi ganh ghet cua nguai dai ; thånh ra hai ngåi cay cu, ben låy chiSc mo eau c()t sau b() mang kh6ng 16 cua con trau må cåc ngåi ngåt nguo·ng cuai ben tren d~ rong chai khåp nai v&i y vi sµ xåu xa cua mi~ng lu6'i thien hc:i khong khåc gi... h~u mon cua trau. Trau va h(H he, dinh dam: - "Li Thdn Nong ": Thån Nong tue lå vi hoång dS Trung Hoa dåu tien da dc:iy dån nghS låm ru()ng, chS ra cåy bi'ra. LS Thån Nong lå tS IS vua Thån Nong d~ cåu mang duge mua va nghS nong phåt dc:it. T1,1c I~ nåy da duge truySn qua nu&c ta ti'r tho·i Båe thu()c. Tren cåc quy~n lich hang nam cua ngu·o·i Hoa cung nlm cua ta tlmang c6 ve rn()t rn1,1c d6ng v&i y chi vua Thån Nong dåt rn()t con trau tugng tnrng nghs nong. LS Thån Nong hang nam duge Clr hånh våo ngåy L~p Xuån, tc:ii gån cua Dong Ba. Quan Khåm Thien Giårn (tien doan thai tiSt, mua mang nam d6 t6t hay xåu) da cho l~p o dåy rn()t cåi dåi hu&ng Dong. Trau va tugng Thån Nong cung duge dua t&i v&i S\.f hi~n di~n cua cåc quan rn(lc IS ph1,1c, c6 lf nh våe guam dåo, tan l9ng, ca quc:it di thea. M()t nghi IS dan giån duge cu hånh nhu c6 y dS trinh v&i thån linh tugng va tråu. TiSp thea lå dåm ru&c. Khi dåm ru&c di ngang cung vua, rn()t quan Thåi Giåm våo tau vua biSt. Sau d6, dåm ru6·c tiSp t1,1c diSn hånh va khi di ngang b() LS, m<)t vien chl'.rc dånh våo mang trau 3 roi, c6 y thOi thUc trau phåi rån st'.rc lao d<)ng. Cu<)c ru&c kSt thuc o· IS dåi sau khi cåc quan d6ng tS Thån Nong. Tc:ii cåc tinh, trang ngåy L~p Xuån cung t6 cht'.rc tS Thån Nong va do cåc quan tinh hånh IS. Trau va tugng Thån Nong cung duge dem chOn sau bu6i IS nhu tc:ii kinh do. - "CO- /au tqp trqn ": Vua Dinh Tien Hoång m6 co cha ti'r thuo nho, s6ng v&i rn~ o que nhå, hang ngay chan trau cho ch(1. Ong thuang ru cac tre chan trau låy bong lau låm ca, t~p tr~n dånh nhau. Cåu hat quen thu<)c thai hi~n dc:ii: "Ai båo chan trau lå kh6, chån trau su&ng lim ch(r; ng6i minh trau phåt ng9n ca lau va rni~ng hat ngheu ngao" nhåm nhåc lc:ii sinh hoc:it thuå thiSu thO·i cua c~u be hQ Dinh. Khi thång, ang båt
chUng bc:in khoanh tay låm ki~u cho ang ng6i. L&n len, Dinh Tien Hoång da duge sl'.r quån Trån Minh Cong tin cån må giao tr9n binh quySn . Sau khi sfr quån Trån Minh Cong qua deri , Dinh Tien Hoång da binh d jnh duge dåt nu&c, d~p hSt " loc:in 12 Slr quan". Nam 968, ang len ngoi , xung lå Dinh Tien Hoång DS, d(lt qu6c hi~u lå Dc:ii cf; Vi~t, d6ng do o Hoa Lu. DS nh& lc:ii cong dt'.rc nhå vua, hang nam dan lang vån mo h<)i tlr 15 dSn 20 thång Hai åm lich tc:ii lang Truang Yen, huy~n Gia ViSn, tinh Ninh Binh. Nai dåy xua chfnh lå Hoa Lu, dS do nhå Dinh. Ngoåi cåc cu<)c tS IS, ru&c xåch, trang thO·i gian h()i, dån lang con t6 chl'.rc nhiSu tro vui: Thi tha, ru&c cheo, ch9i gå, bai thuySn, mua Muang, u6ng rugu cån". Va sau hSt lå diSn tich "Ca lau t~p tr~n". Cu<)c diSn nåy do cåc tre em trang lang va hång t6ng thµc hi~n . Cåc em chia låm hai phe; m<)t ben d6ng vai vua Dinh Tien Hoång va bc:in be, con m<)t ben d6ng tre chan trau cåc lang lån c~n. Cung cuo·i trau, cung cårn ca lau trang tiSng reo hO, tiSng ken tr6ng inh oi. ChiSn CUQC thång !gi, c~u Dinh Tien Hoång duge chung bc:in cong kenh giG'a nhfrng co· quc:it s(lc sa bång lå cåy ho(lc tSt bång ram rc:i" . - "H9i Ch9i Trau": Ca dao nhåc nho: " Du ai buon dau, ban dau, M6ng I 0, thång 8, cl19i trau thi vS". Ch9i trau duge t6 chl'.rc o rn<)t khoång dåt r()ng, tru&c ngoi dSn chung cua 3 xa D6 San, D6 Håi va Ng9c Xuyen, tQa lc:ic tren dia ph~n xa D6 Håi. D~ dµ cu()c ch9i trau nåy, rn6i xa trang t6ng phåi c6 trau ch9i; cå thåy 14 con. DT nhien trau d1,1· ch9i phåi du9·c ken ch9n kY luo·ng, nlmng chi c6 trau dµc rn&i duge ch9n dS... ch9i thOi. Loc:ii trau ch9i tlmang o· trang Ifra 8 dSn 10 tu6i . Ngay thång Ba dåu nam, dån lang da bi~t phåi cåc tay chuyen mon vS trau di Iling trau o khåp Båe Vi~t. Khi rn6i thon da ch9n duge trau, dån hang t6ng låm IS trinh trau v&i dt'.rc ton thå~ cung v&i IS v~t nhu huang dang, trå quå, rugu trau. Trong thai gian cha dgi ngåy h<)i Ch9i Trau, thOn nåo thon nåy phåi tuySn cu nguai cham s6c trau sao cho khoe mc:inh va nhåt lå tinh khiSt. Nguai du9·c trao nhi~rn v1,1 thuang lå rn()t thanh nien d<)c than, rånh vi~c. Trang khi nuoi trau, chång trai nåy cung phåi chiu rn9i sv kieng khern, nhu chång nhfrng kh6ng duge giåi quySt sinh ly må con phåi gifr "tårn va tå'', khong duge tinh vi~c h6n nhån, phåi trånh cac hånh d()ng månh rnung nhu tr()rn dp, ca gian bc:ic l~n cung nhu kh6ng duQ'c lui t6'i nhfrng nai "du dåy", chång hc:in tham dan ba de, dµ dåm tang". d6ng thai khong duge d1,1ng t6'i cåc mon an bi coi lå 6 uS : Thit ch6, giå cåy, hånh toi s6ng, thit trau
tu
tu
Vi€t&89c D?c San 2009
9