2
Staand van links naar rechts: Dominique, Seba, Jolnar, Jos, Isabelle, Jennifer, Hafsa, Sophie, Sarah. Zittend: Oumaimae, Shushanik. Niet op de foto: Sipan (hij nam deze en al de andere foto’s in dit magazine)
‘Passage Pyreneeën’, het boek van Sarah De Vlam over Belgische en Joodse vluchtelingen tijdens de Tweede Wereldoorlog, inspireerde Victoria Deluxe en de Toekomstacademie om tachtig jaar later dezelfde tocht te maken. Zo ontstond in 2021 het herinneringsproject ‘Terug weg’.
De route – le chemin de la liberté - die de acht jongeren volgden, werd voor de Tweede Wereldoorlog gebruikt door Spaanse vluchtelingen op weg naar Frankrijk. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten duizenden vluchtelingen deze route richting Spanje –via de hoge en onherbergzame bergtoppen van de Pyreneeën - op weg naar veiligheid.
De jongeren hadden elk hun beweegredenen om deze zware tocht te ondernemen. Sommigen wilden hun eigen vluchtelingenverhaal koppelen aan het historisch vluchtelingenverhaal of dichter bij de gevoelens van de hedendaagse vluchtelingen staan. Ze wilden hun eigen sterktes en zwaktes ontdekken, mensen ontmoeten en genieten van de natuur. Ze wilden zichzelf en elkaar beter leren kennen. Onderweg hoopten ze meer inzicht te krijgen in de solidariteit van de inwoners van de Pyreneeën zonder wie de vluchtelingen nooit Spanje hadden bereikt.
3
4
De trektocht ‘Terug weg’ over de Pyreneeën met de jongeren van Victoria Deluxe, betekent voor mij een bijdrage aan het historische herstel van een uitgewist Europees vluchtelingenverhaal in tijden van oorlog, bezetting en repressie. Het is tegelijkertijd een oefening in empathie met een universele, tijdloze en zeer menselijke beslissing om te vluchten voor onrecht en geweld.
Mijn verlangen is dat jongeren, wiens huidige realiteit onlosmakelijk verbonden is met het levenspad van hun voorouders, zich dit en hun eigen verhaal toeeigenen als een wapen tegen vervreemding, onthechting en apathie.
Op maandag 5 juli 2021 starten ze hun reis naar de Pyreneeën. Daar zullen ze geconfronteerd worden met de grote fysieke uitdaging om het gebergte te voet over te steken, en opnieuw ‘terugkeren’ naar de paden van duizenden Belgen en Joodse Belgen die op de vlucht voor het nazisme geen andere keuze hadden dan in het stenen ‘gedrocht’ door te dringen om Spanje te bereiken.
Op dinsdag 13 juli 2021 hopen ze de grens met Spanje in zicht te krijgen op een hoogte van 2100 meter na een steile klim van 1300 meter hoogteverschil. Zij zullen dit kunnen doen zonder de bloeddorstige honden van de Gestapo in de rug, zonder een doelwit te zijn voor scherpschutters, zonder opgejaagd te worden door hun mysterieuze Catalaans-brabbelende berggidsen. Dat neemt niet weg dat ze heel dicht bij de vluchtelingen van 80 jaar geleden zullen komen, en de empathie, waarnaar ze verlangen, in merg en been zullen ervaren.
5
TEKST Sarah De Vlam
Beste
Henriette,
Een brief aan Henriette Hanotte.
De jongeren startten, zoals veel Belgische vluchtelingen tijdens de Tweede Wereldoorlog, hun tocht aan de Belgische-Franse grens. Ze deden dit tussen het Waalse dorpje Rumes en Franse dorpje Bachy in het spoor van Henriette Hanotte, gidse bij de ontsnappingslijn Comète tussen 1941 en 1944 en één van de hoofdpersonages uit het boek ‘Passage Pyreneeën’.
Beste Henriette,
Maandag 28 juni 2021 bewandelden we de wandelroute die naar u vernoemd is. U kent ons niet, maar wij u wel. Tenminste, wat u gedaan heeft en hoeveel levens u er mee redde.
Misschien moet ik beginnen bij het begin: begin juli vertrekt een groep Gentse jongeren naar de Pyreneeën, om er een gelijkaardige route te volgen waarlangs talrijke Belgen tijdens Wereldoorlog II naar Spanje vluchtten. We doen dit op basis van het boek van Sarah De Vlam. U kent Sarah, ze interviewde u onder andere over de Komeetlijn en uw rol in het verzet. Hoe dankzij u meer dan 140 Britse
piloten veilig de Belgisch-Franse grens konden oversteken. Hoe uw eigen leven en veiligheid daardoor meermaals op het spel stond en hoe u door een speling van het geluk uw verhaal nog kan navertellen. En wat voor een verhaal. Hoe meer we er over horen, hoe meer bewondering en verwondering er komt. Bewondering enerzijds voor een moedige vrouw die een véél belangrijkere rol speelde dan ze op het moment zelf misschien doorhad. Verwondering omdat uw rol in het verzet en die van vele anderen in België geen uitgebreide vermelding krijgen in de geschiedenislessen. “Hoezo hebben we het op school nooit gehad over Henriette Hanotte?” vroeg ik me af.
6 TEKST
Sophie Bodiang
Ter voorbereiding van onze tocht in de Pyreneeën en om onze wandelschoenen alvast wat in te lopen, volgden we de route die u zo vaak bewandelde. Langs smalle wegeltjes en weidse velden, over de Franse grens en weer terug. In de kerk van Bachy wist een man ons te vertellen dat u er vier jaar eerder op bezoek was. Dit naar aanleiding van het standbeeld naast de kerk ter ere van u en de Komeetlijn. Dat hij veel over u leek te weten, stelde me toch enigszins gerust. Henriette Hanotte is gekend. Uw verhaal leeft. Uw verhaal wordt doorverteld.
Tijdens het wandelen dwaalden mijn gedachten ook even af. Ik bedacht me dat wanneer het gaat over de wereldoorlogen,
er vaak wordt gesproken over “in naam van het vaderland” en “vaderlandsliefde”. Vaderlandsliefde... Ik vroeg me af wat dat dan juist betekent en hoe we dat precies definiëren. Op het moment dat we door de wijken van Rumes wandelden, hingen er meerdere Belgische vlaggen uit ramen te wapperen. Iets met voetbal. Sommigen noemen dat ook “vaderlandsliefde” of iets dat daar op moet lijken. Ik weet niet zo goed wat mijn punt juist is, maar ik bedacht me tijdens het wandelen dat het uithangen van een vlag toch onmogelijk onder dezelfde noemer kan thuishoren als het redden van mensenlevens. Wat vindt u van de term ‘vaderlandsliefde’? En van het feit dat wij en vele anderen u een heldin vinden? Want dat bent u. Henriette
Hanotte, Heldin van Henegouwen. Wat u gedaan heeft, reikt uiteraard verder dan Henegouwen alleen, maar ik kan een goede alliteratie moeilijk laten liggen.
Toen ik thuis mijn modderige wandelschoenen uittrok, bedacht ik me ook hoeveel geluk wij hebben dat we überhaupt goede wandelschoenen hebben die we kunnen inlopen. En dat hoe uitdagend onze tocht in de Pyreneeën ook zal worden, de onze om meerdere redenen veel makkelijker zal zijn dan de tocht van degenen die ons zijn voorgegaan.
Met vriendelijke groeten en nóg meer bewondering, Sophie
7
8
TEKST
Hier zijn we dan
Maandag 5 juli 2021
De heenreis.
Om 7u30 vertrokken we in Gent SintPieters richting Brussel. We hebben het over hoeveel eten we mee hebben, over Travis de chimpansee en wat we allemaal gaan doen de komende dagen. We lachen, we maken plezier, we hebben het naar onze zin. Onze volgende stop is Parijs. De rode zetels van de Thalys zijn mooi en zitten zeer comfortabel. De koffie die ik gekocht had in Brussel was net genoeg om mij een half uur wakker te houden. Een uur later kwamen we aan in Paris Gare du Nord, dezelfde plek waar Henriette Hanotte haar Britse piloten ooit heeft begeleid om ze te helpen ontsnappen. Dit deed me denken aan het moment dat ik in mijn vaderland het busje nam richting een betere toekomst. Ik zat vol vragen. Wanneer zou ik mijn vader en broer terugzien. Zij waren dichtbij en toch onbereikbaar.
De PCR-controle brengt me terug in het heden. Een snelle kijk naar het papiertje en we mogen passeren. In vergelijking met wat Pola en Henri (een Joods koppel uit het boek Passage Pyreneeën) moesten doen om valse papieren te bekomen en een smokkelaar te betalen om de grens over te kunnen, hadden wij maar een simpele barrière. Ik kijk naar mijn rugzak en al het luxemateriaal dat we hebben zoals een goede regenjas, stevige wandelschoenen en een drinkfles.
Rond 18u komen we aan in SaintMartory, waar Dominique ons opwacht en ons naar het basiskamp in Montesquieu-Avantes brengt. Daar zullen we vier dagen verblijven. Het weer is prachtig, zo’n 33 graden. Dat belooft voor de komende dagen. Ik geniet van de smalle wegen en de natuur. We zijn gearriveerd en krijgen meteen een rondleiding van Greg, de eigenaar van het huis en een zeer sympathieke man. Zo mooi hier zeg!
Hier zijn we dan, aan het begin van onze reis en ook die van de weg naar de vrijheid van zovele vluchtelingen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ik ben zo benieuwd om diezelfde tocht te maken, al weet ik uit eigen ervaring dat je het nooit echt kan herbeleven.
9
Shushanik Gorginyan
10
11
TEKST Jolnar Dayoub
De eerste tocht
Dinsdag 6 juli 2021
Van Montesquieu-Avantes naar Saint-Girons.
De tweede dag begon met koffie, een zuiders uitzicht en een mooi gesprek met Jos en Sophie. We hadden het over gelukkige momenten en hoe wij soms te laat beseffen dat we die momenten moeten vastpakken. Om 11u30 vertrokken wij op onze eerste wandeltocht. Wij zijn van ons huisje naar Saint-Girons gestapt, een tocht van ongeveer 16 kilometer, de stad waar le chemin de la liberté begint.
Onderweg verdronken we in de mooie kleuren van de natuur. Het was alsof de bergtoppen met ons spraken. We kunnen ons nog steeds niet voorstellen dat we binnen enkele dagen op die toppen zullen staan. Elke keer dat ik tijdens het wandelen naar de grond keek, hoorde ik de verhalen van de vluchtelingen. Hun voetsporen vertelden me hoe moeilijk het voor hen was om deze afstanden af te leggen met veel stress en angst. En als ik naar de bomen keek dan zag ik een verdrietige glimlach. Ik hoorde hen zeggen: “Jij hebt geluk. Jij kan genieten van de mooie natuur.” Terwijl ik dacht dat de vluchtelingen alleen moesten denken hoe zij de tocht gingen overleven om een veilige plaats te bereiken.
Opeens hoorde ik Jos zeggen: “Hier zijn we aan het Bayard-centrum in Audinac.” In dit centrum werden 22 strijdende
jonge mensen doodgeschoten tijdens de gevechten tussen het maquis en Duitse bezetter. Hier werd ik gekatapulteerd naar mijn land, Syrië. Ik dacht aan de vele jonge mensen die alles hebben opgeofferd om te strijden tegen de dictatuur, in hun streven naar vrijheid en rechten voor onze mensen. Ooit was mijn vader een van die jongeren. Nu zijn er ook vele anderen in zijn plaats. De geschiedenis herhaalt zich. Ik vraag mij af of wij ooit uit onze geschiedenis zullen leren? Zullen wij ooit allemaal in vrede samenleven? Of zal het bloed van onschuldige zielen altijd verspild worden?
’s Avonds kwam ik erg moe thuis, maar dankzij de natuur en de groep kregen mijn herinneringen een hoopvolle plaats.
12
13
Woensdag 7 juli 2021
Sarah sluit in Montesquieu-Avantes aan bij de groep
In het liefelijke aromarijke Zuid-Franse landschap anno 2021 is connectie maken met de vluchtelingen uit de Tweede Wereldoorlog een bewuste keuze die veel empathie, creativiteit en moed vergt. Toch zal ik binnen enkele uren acht jonge vrouwen ontmoeten die de sprong in het verleden gaan wagen. Sommigen onder hen zijn niet aan hun proefstuk toe en weten als geen ander wat ‘vluchten’ betekent. Ik ben benieuwd wat zij gaan vinden van het Frankrijk waar elk dorpsplein zijn ‘morts pour la patrie’ eert. Welke betekenis zullen zij geven aan de vergeelde letters van de gesneuvelden en de blikken in het oneindige van de bronzen soldaten? Monumenten brengen ons dan wel naar het verleden, maar wat wij willen doen is het verleden naar hier halen. Want dat is de oefening die we tijdens Terug Weg gaan maken. Betekenis creëren die nu zinvol is.
14
TEKST Sarah De Vlam
TEKST Sophie Bodiang
Musée du Chemin de la Liberté
Donderdag 8 juli 2021
Bezoek aan le Musée du Chemin de la Liberté in Saint-Girons.
“We zijn vereerd jullie hier te mogen ontvangen.” Met deze woorden rondde de journaliste van de lokale krant het interview deze namiddag in Le Musée du Chemin de la Liberté af. In ons beste Frans, Engels en alles daartussen praatten we met haar over het belang van een project als Terug Weg. Over hoe het verhaal van de Belgische vluchtelingen tijdens WOII breder gedragen moet worden. Hoe we, ondanks een andere context, parallellen uit het verleden kunnen trekken met het heden. Parallellen moeten trekken.
De gids uit het museum vertelde ons dat het vaak iets oudere mensen zijn die het museum bezoeken om meer te weten te komen over de geschiedenis van hun eigen ouders of grootouders. Het leek haar dan ook deugd te doen een groep jonge mensen voor zich te hebben die interesse hebben in de verhalen die vasthangen aan Le Chemin de la Liberté. Op deze manier gaan ze niet verloren.
Ik moest denken aan een alinea uit het boek van Sarah, over Andrée. Ze vertelde pas wat ze meemaakte tijdens WOII na de dood van haar echtgenoot omdat hij niet wou dat ze haar verhaal deed. Ze mocht niet praten. Tussen alle pakkende getuigenissen in het boek bleef dit me het meeste bij. Niet meer dan een alinea, maar het spookte lang daarna nog door mijn hoofd. Het maakte me kwaad. Ze
mocht niet praten. Hoeveel verhalen gaan er verloren omdat ze geen ruimte krijgen te bestaan? Welke stemmen worden gehoord? En misschien het belangrijkste: wie eigent zichzelf die macht toe dit alles te bepalen?
In Gent is er nu alvast een groep jonge mensen die verhalen rond le chemin de la liberté kennen. Het zijn verhalen die binnenkomen. We vertellen ze hoe dan ook door. En wanneer ik zo naar deze sterke mondige groep rond mij kijk, betwijfel ik zeer sterk dat iemand onze stemmen ooit afneemt.
15
Geen Duitsers op de loer
Vrijdag 9 juli 2021
Eerste etappe: van Saint-Girons naar Alos.
Daar stonden we dan, aan de voet van de helling des doods. Althans, dat is wat er door mij heen ging op dat moment. Zigzaggend door het veld, mijn kuiten die branden, mijn voorhoofd dat lichtjes begint te zweten, de hijgende stemmen rondom mij. Door mijn hoofd echode de stem van Jos: “Dit is het makkelijkste stuk van de tocht”.
Rugzak, check. Twee liter water, check. Comfortabele schoenen, check. Boterhammetjes met choco en kaas? Dubbel check. Een uitstapje door de bossen met eindbestemming Alos was het doel. De eerste etappe van le chemin de la liberté. Prachtige velden, veel “wauws” en een uitzicht waar je onmogelijk van kan ontkennen dat God bestaat.
Giechelend, lachend en hijgend klimmen we de heuvels op en af (of was het toch een berg?). Jos die ons chocolade voedt en Dominique die de heuvels op en af vliegt met zijn benen van staal. Doorheen de stille momenten vraag ik mij af hoe de vluchtelingen van toen deze tocht hadden gedaan. Kwetsbaar en zichtbaar doorheen de kale velden. Duitsers die op de loer liggen. Kinderen, moeders, vaders, ouderen die dezelfde route namen als ons, maar zonder Decathlon schoeisel, zonder zekerheid op overleven, op hun hoede voor elk geluid, volledig afhankelijk van hun passeur. Genoten zij ook van het uitzicht? Ging er ook een “wauw” door
hen heen bij het zien van de bergen? Of gaf het hen juist meer stress, meer zorgen bij het zien van de weg en de klim die hen te wachten stond? Honger, dorst, geen extra sultana-koekje op zak, volledig afhankelijk van het lot en de solidariteit van de mensen rondom hen. Geen Sarah die hen staat op te wachten met het busje aan het eind van de dag, maar een tocht van onbepaalde duur, van leven of dood. Weg van al hun geliefden, huizen, comfort en luxe.
Ik vraag mij af hoe dat voelt, weglopen van alles. Hoe hard dat moet zijn. Hoe gevaarlijk. Om die tocht, waarvan het succes niet gegarandeerd is, toch te riskeren. Daar stonden we dan, aan de helling des doods, in de open velden. Deze keer zonder Duitsers op de loer.
16
TEKST Oumaimae Akhayad
17
18
19
Alles doet mij aan 2011 denken
Zaterdag 10 juli 2021
Tweede etappe: van Alos naar Aunac.
We verlieten het huis van Greg. Om 9 uur stipt stond alles vertrekkensklaar. We gingen met het busje naar Alos, waar we de dag voordien gestopt waren. Ik keerde terug in de tijd. Veel dingen die hier gebeuren, bezorgen mij beelden van vroeger. Alles doet mij aan 2011 denken.
Met twee slippers die niet op elkaar lijken, liep ik de trap af naar het huis van mijn nonkel, waar we met tien in de gang moesten slapen. In de trappenhal waren de ramen met mozaïek versierd. Het was supermooi als de zon door de vensters viel. Nu is alles kapot. Ik dacht niet aan hoeveel ik van mijn huis hield of hoe hard ik het zou missen. Ik dacht niet aan de collectie poppen die ik had verzameld. Ik nam niets mee. Ik keek niet achterom.
Voor deze reis nam ik een supergrote koffer mee, vol benodigdheden en soms overbodigheden. Ik kon zeker drie keer de kamer rondkijken om te controleren of ik niets was vergeten. Het was ochtend en de zon scheen warm op onze gezichten. We stapten in het busje van Victoria Deluxe. Jos en ik moesten in de koffer zitten. Weer herinneringen.
Ik keek uit het raam, al mocht dat niet. Ik zag onze auto op straat. Doorboord door meer dan 60 kogels. Ik zei tegen mijn papa dat we de auto moesten verplaatsen. Anders zou die ontploffen en alle ramen van ons appartement kapot maken. Maar
we konden de straat niet op. Het was veel te gevaarlijk met de sluipschutters boven op het hoogste gebouw aan het begin van onze straat.
In de koffer van het busje van Victoria Deluxe deed ik mijn ogen dicht. Ik had duizend vragen. Waarom moet dit steeds gebeuren? Waarom liet de wereld dit toe? Tien jaar geleden stelde ik dezelfde vragen nadat ik uit het autoraam een traumatiserend beeld zag van het raam waaruit ik altijd keek om te zien of mijn vrienden op straat aan het spelen waren.
Waarom moet dit gebeuren? Waarom laat de wereld dit toe? Deze tocht geeft mij vooral sterkte, maar laat die vragen ook veel luider klinken.
Dragen jullie de hemel met mij mee?
20
TEKST Seba Abazed
21
Jennifer Baez Matos
I am living in
Zondag 11 juli 2021
Derde etappe: van Aunac naar de Col de la Core.
De zon scheen fel in de vroege ochtend door de kleine dakramen van het Franse boerenhuisje. We sliepen allemaal in één grote kamer, ieder in een bed. Het deed me denken aan mijn tijd in het internaat.
Langzaam word ik wakker. De meesten liggen nog te slapen. Ik kijk naar het plafond en denk aan de verhalen van mijn oma over haar leven in el campo, het platteland in de Dominicaanse Republiek waar ik geboren ben. Ook wij verblijven in een soort casa de campo.
Rond tien uur vertrekken we naar de bergen. Alweer een andere berg op onze tocht. Wat geniet ik van de natuur en de mensen die hier leven. Ik zie me later ook zo wonen, claro que sí! Langzaam zetten we onze eerste stappen. Het weer is prachtig. Ik blijf de natuur bewonderen, de rust en de geluiden van de dieren. Welke dieren zouden hier leven? Het lijkt wel een jungle. Wat is het hier innemend mooi! Naarmate we verder stappen wordt het heftig. Amai, damn, pittig zeg! Ik probeer mijn ademhaling te controleren en veeg mijn zweet van mijn voorhoofd. Ik richt mijn blik naar de laatste steile klim en denk aan de vluchtelingen die deze weg hebben moeten afleggen.
Ik ben blijven doorgaan. Yes, I made it! Ik bereik de top van de Col de la Core op 1395 meter. Wat ben ik trots op mezelf. Wat een mooie ervaring. Ik mag nu best zelf ook vertellen dat ik deze weg heb afgelegd, ook al valt het niet helemaal te vergelijken met de vluchtelingen van toen. Op de terugweg geniet ik van de typische smalle wegen door het gebergte. Het is ongetwijfeld een story die ik nog heel lang zal vertellen.
22
TEKST
TEKST Hafsa Tarsimi
the moment
Vanaf het moment dat ik te horen kreeg dat ik mee kon op deze tocht begon ik te dromen. Dromen over het mooie uitzicht dat ik zou zien op de top van de bergen. Tijdens het stappen overheerste de gedachte “Ik moet die top bereiken. Ik wil het mooie uitzicht zien”. Keer op keer speelde die gedachte door mijn hoofd, zeker op momenten dat ik het moeilijk had.
Tijdens de inspanning wordt er soms vergeten dat het uitzicht op dat moment prachtig is. Bij elke stap die ik zette werd ik gedreven door ‘I am living in the moment’. Dat was belangrijk om vol te houden. De toppen van de bergen waren incredible. Naar de top wandelen en onderweg pauzeren was anders: intens voelen. I’m really doing this. Mijn lichaam duwen tot over mijn maximum. Bij elke stap, elke ademhaling, elke pauze beleef ik het moment. Ik kijk voor me. Ik kijk achter me. Ik kijk naar het uitzicht en denk “Wow ik ben dit echt aan het doen”. Het genieten van elke seconde was heel belangrijk voor mij. Living in the moment was iets dat mij geholpen heeft om de top te bereiken en van de hele tocht te genieten.
Soms vergeten we gewoon te genieten van het moment. Elke seconde telt en we mogen van elke seconde op deze wereld genieten.
23
24
25
Trilha sonora
Maandag 12 juli In Seix
Sentimentos
Gelukkig. Boos. Triest. Bang. Enthousiast.
Respiração
Diep. Moeilijk ademen. Zon. Lucht happen.
Falhas Verdwalen. Misrekeningen.
Passado
Vluchtelingen. Moeilijk. Brazil. Mijn familie.
Resistència
Mijn lichaam. Mijn hoofd. Kracht.
Foco
De weg. Het doel. Mezelf.
Corpo
Mijn conditie. Zonnebrand. Sterkte. Vermoeidheid.
Respeito
Voor de anderen. De vluchtelingen. De groep.
Solidariedade
Trilha sonora
Zingen in het bos. Roffelen.
26
Experiencia
Nieuw. Ervaren. Geloven.
Competência
Overtuiging. Willen. Doorzetten.
Cuidados
Zorgen voor elkaar. Dalen. Niet vallen. Helpen.
Risadas
Lachen. Schateren. Fake lachen. Timide lachen.
Piadas
Mopjes. Domme grapjes. Lachen.
Histórias
Verleden. Boek. Museum. Verhalen.
Metas
Toekomst. Wil. Doelen. Blij zijn.
Desistência
Niet verder klimmen. Niet naar de top. Moment. Verleden. Instinto
Natuur. Avontuur. Oergevoel.
Prazer
Plezier. Dansen. Zingen. Lopen.
Fotos
Landschappen. Tekeningen. Museum. Herinneringen.
Vídeos. Stories.
27 TEKST Isabelle Rey
28
29
Grenzen verlegd
Dinsdag 13 juli 2021
Vierde etappe: De overtocht van Salau (FR)
naar Refugi del Fornet (SP)
Gisterenavond beleefden we een emotionele avond. We hadden het over wie de overtocht zou maken vandaag. In de namiddag hadden we Bruno uit Grenoble in ons hostal ontmoet. De nacht ervoor verzeilde hij in een zwaar onweer op meer dan 2.000 meter hoogte. Zijn tent was weggewaaid en hij kon niet anders dan door te stappen in de inktzwarte nacht tot hij kon schuilen in een vervallen berghut.
Met dit verhaal op ons bord en het slechte weer dat werd voorspeld, besliste de groep dat slechts twee jongeren de overtocht zouden maken, samen met de volwassenen en onze berggids Sisco. De andere jongeren gingen mee met Sarah met de auto: “We hebben al meer dan we durfden dromen onze grenzen verlegd”, reageerde Sophie. De groep die de overtocht maakte werd inderdaad geteisterd door regen en kou. Boven op de top van Col de Salau was het slechts drie graden. Door de kou was ‘pauzeren’ niet echt mogelijk.
Iedereen kwam veilig aan in hostal Can Josep in Sort (Spanje). We bezoeken er morgen een klein museum ‘Camí de la llibertat’. Het museum is een oude gevangenis waar Europese vluchtelingen die in Spanje tijdens W.O. II werden gevangengezet. Maar eerst spijs en drank en goed slapen.
30
31
TEKST
Dominique Willaert
Sipan Hota
A paper boat
Woensdag 14 juli 2021
Since the first sight of the Pyrenees and as we were approaching the mountains more and more, I was wondering: “What if the trees, stones, and the whole forest could talk? What if they could tell the stories of people who were forced to pass the mountain searching not for a better life or even for a luxury one but just a safe one?
When you leave your own homeland, forced by war, you are like a paper boat in the middle of the ocean: a single wave can determine your destiny as well as your destination.
The scenery was more than beautiful, but I could not enjoy it. Perhaps because my memory brought me back to the past. I had to discover that the past that I thought was dead, was only in a deep slumber inside me. I had to discover that the scars of the past are engraved much deeper than I have ever imagined.
Three hours of climbing, about 9
kilometres in, the cold began to creep into our bodies. I could feel it in my feet, neck, and shoulders….
We stopped in an abandoned house built for people passing by on the mountain, with the best shoes, with sturdy equipment that can save water, food, and some chocolate to help you conserve energy to continue the climb. I am quite sure this luxury wasn’t available to the refugees, hundreds of them were barefoot or in worn shoes, without food, facing an uncertain future.
32
TEKST
From the city of Ghent, through Paris to Saint-Giron town, Seix town, passing through the Pyrenees, down to Spain, my camera was documenting the moments.
I am overwhelmed with a feeling of sadness; sadness for everything that happened on the Pyrenees Mountain during the war and sadness for everything that is happening in another place on a far mountain with another name.
But I’m also overwhelmed with a feeling of happiness; I am glad that I was able to document the stories of the young girls and the refugees who crossed the Pyrenees mountains. As an Armenian survivor of the Armenian Genocide said: ‘Stories do not die when generations keep telling them’
33
34
36
Jos Van Herreweghe
Dansen door de bossen
Donderdag 15 juli 2021
Montesquieu-Avantés. Saint-Girons. Col de l’Artigue. Sentenac-d’Oust. Esbints. Seix. Cascade du Leziou. Refugi del Fornet. Sort. Namen om bij weg te dromen. Plekken waar we nooit zouden passeren. Dat dachten we. Maar toen kwam Terug Weg. Acht jonge vrouwen lazen het boek ‘Passage Pyreneeën’ van Sarah De Vlam en werden geraakt door het verhaal van duizenden Belgen op de vlucht voor de nazi-terreur. We ontdekten le chemin de la liberté en wilden de bergen over. Om te luisteren en vroeger te vertalen naar vandaag.
En zo kregen al deze plekken betekenis. In ons afgelegen basiskamp van Montesquieu-Avantés telden we de sterren en zagen we Wout Van Aert over de Ventoux vliegen. In Saint-Girons bezochten we Le musée du Chemin de la Liberté. De verhalen over grootse solidariteit van de bergbewoners met de toenmalige vluchtelingen ontroerden. We verdwaalden al in de eerste kilometers van le chemin de la liberté en liepen stijl diagonaal verder op kompas. In Alos wezen dorpsbewoners naar ‘la rue des Belges’, waar vluchtelingen even op adem konden komen. In de gîte van Aunac sliepen we zij aan zij, 12 op een rij. Tijdens de klim naar de col de la Core bood Francis ons een lift aan. Een paar kilometer verder dronken we fris water in zijn afgelegen boerderij en luisterden we naar zijn levensweg. In mei ’68 stond hij in Parijs op de barricaden.
‘Indien ik 10 jaar jonger zou zijn, ging ik meteen met jullie mee’, sprak hij. In Seix ontving de burgemeester ons en vroeg om volgend jaar terug te komen met de film van Terug Weg. In Seix viel de regen met bakken uit de lucht. En de dag erna moesten we naar 2100 meter. We twijfelden. Een deel van de groep stak de berg te voet over, de anderen reden met Sarah mee naar Spanje. In de voormalige gevangenis van Sort eindigde onze tocht. De plek waar de idee voor het boek Passage Pyreneeën geboren is.
Op die lange weg tussen Saint-Girons en Sort lachten we ons te pletter en deelden we onze pijn. We dansten door de bossen en zongen met krachtige stem. Waar we passeerden keken mensen nieuwsgierig op. De stemmen van de jongeren zinderden in vele talen door de dorpen. Profundo, antwoordde Isabelle toen ik haar vroeg om de tocht samen te vatten. Het was inderdaad profundo. Vanaf nu vertellen we ons verhaal verder. In de hoop dat we ook hier luisterende oren vinden, maar vooral in de hoop dat de vluchtelingen van vandaag en morgen een plek vinden waar ze rust vinden en ‘thuis’ mogen komen.
37
TEKST
Van en met Hafsa Tarsimi
Isabelle Rey
Jennifer Baez Matos Jolnar Dayoub
Oumaimae Akhayad Seba Al Rashed Abazed Shushanik Gorginyan Sophie Bodiang
Dominique Willaert
Jos Van Herreweghe Sarah De Vlam
Sipan Hota
Fotografie
Sipan Hota
Redactie magazine
Jos Van Herreweghe, Sophie Bodiang
Vormgeving magazine
Agnes De Maeseneir
Met dank aan
Francisco Ribo Aznar, Jean Martial, L’association du Chemin de la Liberté, Mairie Seix, Maison du Chemin de la Liberté (Saint-Girons), Museu Cami de la Llibertat (Sort), het team van Victoria Deluxe, Vermeylenfonds, Decathlon.
Wil je meer weten over de route die de jongeren volgden? Contacteer ons gerust via info@victoriadeluxe.be
Victoria Deluxe werkt met steun van de Vlaamse Overheid en Stad Gent.
© 2022 - Victoria Deluxe vzw Dok Noord 4F - 102
9000 Gent www.victoriadeluxe.be
38
‘Terug weg’ is een project van Victoria Deluxe
39