VEGAN Magazine nr 134 - herfst 2022

VEGAN Magazine is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme - herfst 2022 - nummer

COLOFON

Hoofdredactie: Marianne van Diepen

Hoofdredactie-assistentie: Mathilde Hoeve, Minke Zegveld

Teksten: Julia de Bruin, Emile Dingemans, Irwan Droog, Paul van Gent, Joris de Graaf, Radjan Hanoeman, Annelieke Joosten, Cynthia Pallandt, Emma van Ratingen, Titus Rivas, Minke Zegveld

Recepten: Talitha Grace, Cora Kruijssen, Ruth Kuipers, Vegan Foodie Amy

Tekstrevisie: Irwan Droog, Anne Flint, Matthijs Koevoet

Fotografie: Bite Back, Mindert Dusselaar, Talitha Grace, Renée de Haan, Vegan Foodie Amy

Illustraties/cartoons: Farhad Foroutanian, Ellen Kooijman, Joost Leuven, Anouk Willems, Maaike Zandstra, Jennifer Luttikhuizen

Kleine V: Ellen Kooijman

Omslag: Joost Leuven

Vormgeving: Jessie Kuppens, Jennifer Luttikhuizen

Stoppers: Lize Jansen

Sensitivity reading: Radjan Hanoeman

Proefcorrectie: Arina Banga

VEGAN Magazine is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme (NVV). Meer informatie over de vereniging kunt u vinden op www.veganisme.org. De redactie streeft ernaar om diverse perspectieven te bieden in elke editie. Standpunten van schrijvers of geïnterviewden hoeven niet overeen te komen met de standpunten van de NVV. Feedback, vragen en suggesties kunt u sturen naar redactie@veganisme.org of: Postbus 31447, 6503 CK Nijmegen.

VEGAN Magazine wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier met plantaardige inkt door Caparis Grafisch Centrum in Heerenveen.

Het magazine verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 3750. Als u wilt adverteren kunt u contact opnemen met adverteren@veganisme.org

INTERVIEW MET KUNSTENAAR

Joost Leuven

Deze editie is de omslag gemaakt door Joost Leuven. Een bekende naam? Dat kan kloppen! Joost maakt namelijk één van de stripverhalen in VEGAN Magazine (check vooral even de laatste bladzijde van het magazine). Hij illustreerde een prachtige cover met zijn eigen interpretatie van het thema van dit nummer: feest!

WAT BETEKENT ‘FEEST’ VOOR JOU IN DEZE CONTEXT?

‘Een feest kan op veel verschillende manieren plaatsvinden. Het verhaal achter de cover is dat elke geboorte iets bijzonders is. Je ziet hier dat alle dieren komen kijken naar de uitkomende eieren in het nest. Ik vond het leuk om zoveel mogelijk verschillende dieren bij de cover te betrekken. Daarnaast experimenteer ik in mijn illustraties veel met stijlen en technieken. De afbeelding is enigszins gestileerd. Kijk maar eens: in de hele illustratie komen geen kromme lijnen voor.’

HOE BEN JE ZELF VEGANIST GEWORDEN?

‘Als kind volgde ik online debatten, waarna ik me ben gaan verdiepen in dierenrechten en veganisme. Tijdens discussies over deze thema’s merkte ik dat ik als vegetariër voor veganisme aan het pleiten was. Argumenten waarom dieren recht zouden moeten hebben op hun vrijheid en leven zijn namelijk supersimpel. Niet-menselijke dieren hebben bewustzijn en gevoel net als wij. Ze zien er misschien anders uit, maar kunnen net zoals wij pijn lijden en willen vrij zijn. Het meest basale dat we kunnen doen is hun belang erkennen en respecteren om in vrijheid te blijven leven. Daarom heb ik in 2008 de stap naar veganisme gemaakt.'

WE KENNEN JE NATUURLIJK AL VAN EEN VAN DE COMICS ACHTER IN HET MAGAZINE!

‘Ja, dat klopt. Sinds begin 2020 ben ik betrokken bij VEGAN Magazine en verzorg ik een van de drie comics. Ik vind het erg bijzonder hoe afbeeldingen een heel verhaal kunnen

vertellen. In mijn comics spelen niet-menselijke dieren altijd een hoofdrol. Vaak neem ik “typische menselijke problemen” en geef ik daar een dierlijke draai aan. Mijn doel is om mensen aan het denken te zetten.’

EN WAT DOE JE IN HET DAGELIJKS LEVEN?

‘In het dagelijks leven ben ik docent Maatschappijleer in Rotterdam. Daarnaast geef ik debattrainingen, dat vind ik heel erg leuk om te doen. Via mijn werk probeer ik zelfstandig denken en empathie te stimuleren. Als ik ervoor kan zorgen dat mijn leerlingen een open houding hebben tegenover andere meningen en zich in kunnen leven in anderen, dan ben ik tevreden. Dat zorgt, denk ik, uiteindelijk voor meer gemeenschappelijk begrip en positieve verandering, ook wat veganisme betreft. De wereld zou een stuk mooier zijn als mensen meer zouden openstaan voor andere meningen!’

De feestelijke cover van Joost is te downloaden! Ga naar www.veganmagazine.nl/omslag134

Wil je meer creativiteit van Joost zien?

Bekijk zijn werk op www.joostleuven.nl.

‘Openstaan voOr andere meningen maakt de wereld een stuk moOier.’

Past een plantaardig dieet in iedere cultuur? tekst Julia de Bruin

PAST EEN

plantaardig dieet

IN IEDERE CULTUUR?

In veel keukens zijn dierlijke producten onmisbaar en onvervangbaar. Tenminste, dat denken mensen soms. Het tegendeel wordt bewezen door veganisten die hun cultuur en tradities verrijken met diervrije alternatieven. In deze interviewreeks vertellen Kaja, Feng, Daniëlle en Amit hoe hun culturen veganisme zien en hoe traditionele gerechten diervriendelijk op tafel kunnen worden gezet.

Kaja (25) woont al bijna haar hele leven in Nederland, maar is geboren in het land van haar ouders: Polen. Al van jongs af aan bekommert ze zich om het welzijn van mens en dier, en ze is dan ook al lang bezig met een zo diervriendelijk mogelijke levensstijl. Drie jaar geleden besloot ze voortaan als veganist door het leven te gaan.

KUN JE IETS VERTELLEN OVER DE POOLSE CULTUUR?

‘Er is een groot verschil tussen oude en jongere generaties in dorpen en steden. Een groot deel van de oudere mensen en dorpelingen is heel katholiek, gaat vaak naar de kerk en honoreert de religieuze feestdagen, met daarbij uitgebreide maaltijden. Dat plaatje van de oude generatie vind je vooral in de dorpen. Als je in de stad komt, merk je dat mensen – vooral de jonge generaties – echt anders zijn. Ze komen los van religie, los van tradities. Over het algemeen heeft Polen qua eten echt een vleescultuur en er wordt veel zuivel gebruikt. Dat heeft ook te maken met het feit dat er veel arme mensen zijn.’

HOE WORDT ER IN DE POOLSE CULTUUR NAAR VEGANISME GEKEKEN?

‘Mensen denken vaak dat je als vegetariër of veganist alsnog vis kan eten. Ze vinden dat je het nodig hebt en zijn van mening dat melk bijvoorbeeld echt goed voor je is. Ik merk dat oudere mensen er ook wel grapjes over maken. En ze vinden het ook respectloos als je hun maaltijden niet eet, alsof je er te goed voor bent. Bij mijn familie duurde het best een tijdje voor ze het geaccepteerd hadden.’

WAT ZIJN TRADITIONEEL POOLSE GERECHTEN?

‘Poolse gerechten zijn vaak gerechten waar je uren of soms zelfs dagen voor in de keuken moet staan. Veel traditionele gerechten bevatten vlees, ik denk dat minstens driekwart met vlees is. Bijvoorbeeld bigos, dat is een stoofpotje met ge -

gaarde zuurkool, paddenstoelen en rundvlees. Overal waar je komt is dat met vlees, maar je kan het vlees ook weglaten.’

KUN JE ALLE GERECHTEN VEGAN MAKEN? ‘Nee, er zijn ook traditionele gerechten die niet vegan kunnen worden gemaakt: haring is heel populair en dat is er nog niet vegan te krijgen. Kippensoep is ook zoiets, dat kan niet gemaakt worden zonder kip. Ik kreeg dat een keer van een tante; ze zei dat het zonder kip was, maar ze had gewoon om de kip heen geschept.’

‘Over het algemeen heeft Polen qua eten echt een vleescultuur en er wordt veel zuivel gebruikt.’

MAAK JE ZELF TRADITIONELE GERECHTEN, MAAR DAN VEGANISTISCH?

‘Ik zelf niet, want ik hou niet echt van uitgebreid koken. Mijn familie maakt de gerechten wel speciaal voor mij. Als ik met feestdagen kom, maken ze het voor mij zonder vlees. Als we bigos eten, maken ze dat apart voor mij en mijn vriend zonder vlees. Wat ook populair is, is pierogi, dat zijn deegzakjes met gebakken spek, kaas en uitjes. Mijn familie laat als wij komen het vlees en de kaas weg, dan maken ze het met groenten. Dat zie je in Polen eigenlijk nooit, dat doen echt alleen de Poolse veganisten.’

JE ZEI EERDER AL DAT JONGERE GENERATIES IN STEDEN LOSKOMEN VAN TRADITIES. WORDT DAAR MEER VEGAN GEGETEN?

‘Ja, bijvoorbeeld in Warschau. Daar zie je vegan pizzeria’s, tentjes met Amerikaanse vegan maaltijden, vegan ijswinkels. Maar niet veel traditioneel Poolse gerechten. En wat je

Kapusta z grzybami: zuurkoolsalade met champignons, ui en wortel.

Sałatka jarzynowa: traditionele salade, altijd te vinden tijdens feestdagen, met onder andere wortel, appel en knolselderij. Deze vegan variant is met vegan mayonaise gemaakt.

Pierogi: traditionele gebakken gevulde dumplings. Worden vaak gegeten als lunch of avondeten en ook tijdens feestdagen. Deze vegan versie is gevuld met zuurkool en champignons, met als topping gebakken uitjes.

ook merkt is dat als hier een trend ontstaat, dat je dat pas na een paar jaar in Polen ziet. Warschau is wel een stad met veel vegan restaurants, maar de mensen zijn toch terughoudend, dus het komt langzaam op gang.’

HOE ERVAAR JIJ HET VEGANISME IN COMBINATIE MET JOUW CULTUUR?

‘Lastig te zeggen. Polen heeft de oorlog meegemaakt en draagt daar nog steeds de lasten van. Het is een arm land. Vlees is heel goedkoop, veel goedkoper dan in Nederland. Het hoort er elke dag bij. Ik denk dus niet dat veel mensen snel vegan worden, maar misschien de jonge generatie. Ik

vind veganisme zelf op zich wel bij de cultuur passen, omdat er vaak soep en groentegerechten worden gegeten.’

Feng (39) besloot na het zien van Dominion en The Game Changers plantbased door het leven te gaan. Zijn vrouw en dochters volgden zijn voorbeeld, mede doordat Feng vaak voor het eten zorgt. Hij groeide op als kind van eerste generatie immigranten uit China en kreeg van huis uit mee dat vlees rijkdom en welvaart uitstraalt.

WAAR DRAAIT DE CHINESE CULTUUR OM, VOLGENS JOU?

‘De Chinese cultuur draait om overvloed en goed zijn voor anderen, voor je gasten. En hoe kan je beter zijn voor je gasten dan datgene serveren dat staat voor welvaart? Toen ik opgroeide, stonden er dus bij alle vieringen dierlijke gerechten op tafel. Toen ik opgroeide vond ik dat allemaal geweldig. Nu ik er zo op terugkijk, schaam ik me daar wel voor. Al die overdaad… Is dat nodig? Dan nuttig je vlees alleen maar om je welvaart te laten zien en omdat het onderdeel is van je cultuur. Ik vind in die zin dat mensen daar wel een beetje in doorgeslagen zijn.’

HOE WORDT ER IN DE CHINESE CULTUUR NAAR VEGANISME GEKEKEN?

‘In eerste instantie wordt bij veganisme gedacht aan het boeddhisme of anders aan het verleden, waarin China niet welvarend was. Dus dan veroorzaakt veganisme een associatie met armoede. Dat leidt er ook toe dat men denkt dat je vlees nodig hebt om groot en gezond te worden. Vanuit het arme verleden hebben mensen het gevoel dat ze een inhaalslag moeten maken, dan chargeer ik een beetje, maar mensen denken: we hebben nu eindelijk welvaart. Daardoor zijn de grenzen ver te zoeken.

Als je het in China over veganisme hebt, is er niet echt een harde scheidingslijn met vegetarisme. Er wordt in China weinig zuivel geconsumeerd, dus dat maakt het onderscheid klein. Wel krijgt veganisme ook in China steeds

Past een plantaardig dieet in iedere cultuur? tekst Julia de Bruin en Joris de Graaf | foto Kaja

Past een plantaardig dieet in iedere cultuur? tekst Julia de Bruin en Joris de Graaf | foto Feng

ik hier ben geboren, beheers ik de Chinese taal niet heel goed en daardoor is het voor mij heel moeilijk om goed over te dragen wat mijn motivatie is. Ik kan het in kindertaal uitleggen, maar dan heb ik het gevoel dat het niet goed aankomt.’

KUN JE TRADITIONELE GERECHTEN DIE VEEL WORDEN GEGETEN VEGAN MAKEN?

meer aandacht. Dat onderscheid zal na verloop van tijd duidelijker worden.’

IS ER BEGRIP VOOR JOUW VEGANISTISCHE LEVENSSTIJL BIJ FEESTDAGEN EN CEREMONIES?

‘Er wordt gelukkig rekening mee gehouden. Als ik bij mijn ouders eet, kook ik altijd. Mijn moeder leeft boeddhistisch en mijn vader vindt het heel erg wat er met dieren gebeurt. Het is niet voldoende motivatie voor hen om vegan te worden, maar ze begrijpen het en accepteren het.

Ook bij mijn schoonouders eten we vegan, omdat mijn gezin en ik vegan zijn. Soms heeft mijn schoonvader er een beetje moeite mee, juist omdat hij gewend is aan de smaken van vlees. En omdat

Sheng Jian Bao (gebakken broodjes), gemaakt van volkorenmeel met een vulling van tofu, champignons, zeewier, kool, wortel, ui en knoflook.

‘De meeste lekkernijen zijn zeker te veganizen. Behalve echt de geroosterde dieren, grote stukken vlees. Het scheelt dat de Chinese cultuur al honderden jaren bezig is met vegetarisme. Er worden al heel lang vleesimitaties gemaakt. Al lang voordat die hier te verkrijgen waren. Bijvoorbeeld vleesopvolgers van soja die smaken naar kip en er qua structuur ook echt op lijken. Ik heb onlangs een vrij bekend gerecht gemaakt, tomaat met ei. Dat is niet iets wat je eet in een restaurant, maar in huiselijke sferen wordt dat veel gegeten, ook met feesten. Dat heb ik vegan gemaakt, met tofu in plaats van ei. Daar was mijn vrouw heel blij mee, we hadden dit gerecht al jaren niet gegeten. Mijn schoonouders maken ook vaak dumplings, voor ons met veganistische vulling. Standaard wordt daar varkensvlees voor gebruikt, maar voor ons maken ze een vulling met tofu en groenten.

Ik ben heel blij dat ze echt rekening met ons houden, maar natuurlijk zou ik nog liever zien dat zij ook vegan worden.’

Daniëlle en Amit Choudhary (25 en 28 jaar) runnen samen de blog Hey Groentje, waarin zij hun liefde voor de plantaardige Indiase keuken delen. Ook geven ze Indiase kookworkshops en is onlangs hun eerste kookboek uitgebracht, De plantaardige Indiase keuken. Amit komt uit New Delhi en is opgegroeid met het hindoeïsme en vegetarisme. Sinds enkele jaren is hij veganist. Daniëlle is al sinds haar zeventiende vegetariër en is sindsdien steeds minder dierlijke producten gaan consumeren, tot ze uiteindelijk veganist werd.

AMIT, KUN JE IETS VERTELLEN OVER HET HINDOEÏSME?

‘Het hindoeïsme is een religie die redelijk vrij is opgezet, je hoeft het niet te praktiseren. Het is in die zin niet vergelijkbaar met het christendom of de islam. Er zijn een aantal heilige geschriften die belangrijk zijn en waarin staat wat goed is om te doen, dat je lief moet zijn voor de medemens en dieren, maar verder is niets verplicht. Het eten van vlees wordt niet aangemoedigd, noch verboden.’

‘als je het in China over veganisme hebt, is er niet echt een harde scheidingslijn met vegetarisme. ’

HOE WORDT ER BINNEN HET HINDOEÏSME NAAR VEGANISME GEKEKEN?

Amit: ‘Ik ben opgegroeid in New Delhi, maar ben een enkele keer in het dorp van mijn oma geweest. Je ziet daar dat een koe echt deel uitmaakt van de familie. Een beetje vergelijkbaar met hoe wij hier honden en katten behandelen,’ vult Daniëlle aan.

Amit vervolgt: ‘Respect voor het dier, en zeker voor de koe die heilig is in India, staat centraal. De stier gaat mee om in het veld te werken. De koe blijft thuis en produceert een liter melk per dag als ze zwanger is geweest, wat overigens niet wordt geforceerd. Eerst krijgt het kalf melk en wat overblijft wordt door de familie gebruikt. Ik ben het daar niet helemaal mee eens, want je gebruikt nog steeds dierlijke producten, maar het staat niet in verhouding tot de intensieve “vee”-houderij.’

Daniëlle: ‘Dat geromantiseerde beeld dat Amit schetst, blijft echter bij de mensen in de grotere steden bestaan. Dat maakt gedragsverandering lastig. Veganisme is ook nog minder groot in India dan in het Westen.’

Amit: ‘Toch zie je wel dat als mensen eenmaal geconfronteerd worden met beelden uit de intensieve “vee”-houderij, ze openstaan voor verandering.’

kheer: vermicellidessert (dat vegan te maken is door plantaardige melk te gebruiken)

Daniëlle: ‘Ik denk dat India momenteel in een soort van ontkenningsfase zit van wat de “vee”-industrie precies inhoudt en daardoor de vleesconsumptie ook kan blijven stijgen. Als er meer informatie beschikbaar komt, denk ik dat het ook wel weer zal dalen.’

ALS WE KIJKEN NAAR FEESTDAGEN OF CEREMONIES, HOE WORDT ER DAN DOOR ANDEREN REKENING GEHOUDEN MET JULLIE VEGANISTISCHE LEVENSSTIJL?

Amit: ‘Als je naar een winkel gaat, is het soms lastig om vegan producten te vinden. Duurdere producten zijn vaak niet vegan. Als je iets thuis viert, is het makkelijker. Directe familie houdt er bij ons zeker rekening mee. Er wordt ook veel zelf gemaakt.’

Daniëlle: ‘We hebben wel geluk met jouw familie, omdat wij en jouw zus vegan zijn en je ouders en oma lacto-vegetariërs. Het enige wat dan soms vervangen moet worden, is iets waar koemelk in zit. Jouw familie eet sowieso weinig zuivelproducten.’

ZIJN ER OOK SITUATIES WAARIN HET LASTIGER IS?

Daniëlle: ‘Het enige wat soms lastig is, is als er een ceremonie is waar koemelk bij wordt gebruikt.’

Amit: ‘Bij Divali wordt melk of een melkproduct aangeboden als offer. Mijn oma doet alle ceremonies en is gewend om koemelk te gebruiken. Mijn moeder doet er dan een extra portie bij met sojamelk, en biedt dat dan apart namens ons aan. Door mijn directe familie wordt er dus rekening mee gehouden. Toen mijn oom laatst echter verhuisde, waarbij we een ceremonie in huis deden, had hij geen rekening gehouden met ons. Daar hebben we vriendelijk voor bedankt.’

DUS DERGELIJKE CEREMONIES ZIJN WEL TE VEGANIZEN?

Amit: ‘Dat kan, maar voor oudere mensen is het toch wat lastiger, ze zijn gewend om dingen met koemelk of melkproducten te maken. En het is ook lastig om nee te zeggen. Dat wordt als enigszins oneerbiedig gezien.’

Seviyan

‘Respect voOr het dier, en zeker voOr de koe die heilig is in india, staat centraal.’

Past een plantaardig dieet in iedere cultuur? tekst Julia de Bruin en Joris de Graaf | foto Daniëlle en Amit

Boekenwinactie DOE MEE EN MAAK KANS!

Deze keer hebben we weer uiteenlopende boeken op de boekenpagina staan. Lees alles over konijnen als huisgenoot, vier plantaardig eten met heerlijke recepten en kom meer te weten over 'verdierzaming'. Deze keer mogen we weer van elke titel een exemplaar weggeven. Wil jij ook meedoen?

Ga dan naar veganisme.org/boekenpagina en geef jouw keuze op voor 31 oktober 2022.

EAT & MOVE WITH US t.w.v. € 27,50

Lisa Stel en Chris Hettinga

Chris Hettinga, personal trainer en yogaleraar, en Lisa Stel, vegan foodblogster van Lisa goes Vegan, hebben

voor dit boek hun krachten gebundeld om je energiek, gefocust en ontspannen in de keuken te laten staan. Met dertig recepten en dertig oefeningen kun je zo het beste van beide meekrijgen: rust in je hoofd en lichaam om daarna wat heerlijks op tafel te kunnen zetten. Daarbij kosten de oefeningen en recepten ook weinig tijd, zodat je ook op een drukke dag een moment voor jezelf kan nemen. Eat & move with us is voor iedereen: jong en oud, doorgewinterde sporters en beginnende sporters, mensen met een nieuwe interesse in plantaardig eten en mensen die hier al langer mee bezig zijn.

DIERZAAMHEID

t.w.v. € 24,90 Pim Martens, Maarten Reesink en Karen Soeters

‘Duurzaamheid’ is een woord dat je tegenwoordig overal tegenkomt: in supermarkten, kledingwinkels en op reclameborden. Maar klopt het beeld

wel dat hierbij wordt gecreeerd? Zijn zulke producten of diensten wel duurzaam? Pim Martens, Maarten Reesink en Karen Soeters vroegen zich dit ook af en zijn op onderzoek uitgegaan. Duurzame producten belasten het milieu zo min mogelijk, vergroenen en hebben een kleine ecologische afdruk. Vaak worden de dieren en hun welzijn een beetje vergeten in deze redenering, maar het is juist van groot belang om ook dierenwelzijn voorop te zetten. Dierzaamheid biedt een alternatieve blik op verduurzaming, of eigenlijk ‘verdierzaming’. ‘Dierzamer’ zijn voor huisdieren en in de omgang met wilde dieren en veedieren, dat moet het uitgangspunt worden. KONIJNEN ADOPTEREN EN VERZORGEN t.w.v. € 19,95 | Cynthia Pallandt

Er zijn weinig dieren die er schattiger uitzien dan konijnen: een zachte vacht, grote oren en lieve knaagtandjes. Veel huishoudens hebben dan ook konijnen bij zich wonen als gezelschap. Maar hoe kunnen we het beste voor dit dier zorgen? Cynthia Pallandt legt je hier alles over uit in haar boek Konijnen adopteren en verzorgen. Dit is het eerste Nederlandstalige boek dat zich richt op verzorging van konijnen vanuit veganistisch oogpunt. Het biedt een combinatie van theorie en Cynthia’s ervaring, met mooie foto's ter ondersteuning. Dit boek is een must-have voor iedereen die konijnen verzorgt of van plan is dit te gaan doen.

Sonett – zo veganistisch

ECOLOGISCHCONSEQUENT

Hoe veganistisch? Want 46 van de 51 Sonett producten hebben de Vegan-bloem. Sonett voert geen dierproeven uit en laat er ook geen uitvoeren. In tegendeel: Sonett ondersteunt de Academie van de Duitse Dierenbeschermingsbond, die aan het ontwikkelen van alternatieve testmethoden werkt. Alle Sonett producten zijn 100% biologisch afbreekbaar. In

tegenstelling tot veel andere was- en reinigingsmiddelen zijn ze vrij van petrochemische tensiden en enzymen. Sonett producten bevatten geen geur-, kleur- en conserveringsstoffen. Alle oliesoorten en etherische oliën zijn voor 100% afkomstig uit gecontroleerd biologische of biologisch-dynamische teelt. Alle Sonett producten worden uiteraard zonder gentechniek, en zonder nanotechnologie gemaakt. | www.sonett.eu Sonett – zo goed.

Het Dolfinarium

ALLESBEHALVE DOL-FIJN

Een dagje uit is een feest voor ieder kind: of het nu naar de Efteling, Madurodam of het Dolfinarium is. Dat laatste is echter allesbehalve een feest voor de dieren die er leven.

Bite Back voert daarom al twaalf jaar actie tegen het Dolfinarium en met name de dolfijnenshows. Ik sprak daarover met twee van hun vrijwilligers.

Het begon allemaal tien jaar geleden, toen de verzwakte orka Morgan uit de Waddenzee werd gered en tijdelijk in het Dolfinarium werd gehouden. ‘Nadat ze was aangesterkt werd ze niet losgelaten,’ vertelt Alex Romijn, voorzitter van stichting Bite Back. ‘Daar kwamen we tegen in verzet.’ Ondanks protesten werd Morgan uiteindelijk verscheept naar een attractiepark in Tenerife, waar ze nu kunstjes moet doen. ‘We konden dat niet tegenhouden, maar het was wel de aanleiding om meer te doen.’

Sindsdien staan actievoerders van Bite Back eens per maand op zaterdagochtend bij het Dolfinarium voor de deur. ‘We staan altijd pal voor de ingang met actieborden. We delen flyers uit aan de bezoekers’, legt campagnecoordinator Anne Crutzen uit. ‘Mensen denken dat het een leuk uitje is met de kinderen. Wij willen ze graag laten zien dat het voor de dolfijnen niet leuk is.’ In de flyer staat informatie over de natuurlijke leefomstandigheden van dolfijnen. ‘Mensen hebben hun kaartje al, dus meestal gaan ze alsnog wel naar binnen, maar ze nemen de informatie wel aan en als ze eenmaal binnen zijn zien ze de shows door een andere bril. Hopelijk gaan ze niet nog een keer en vertellen ze er minder positief over aan vrienden en familie.’

Activisten bij de ingang van het Dolfinarium.

Sinds een paar jaar deelt het Dolfinarium geen bezoekerscijfers meer, maar toen ze dat nog wel deden was er een duidelijk dalende lijn. ‘Omdat we het al jaren doen, zien onze activisten dat de bezoekersaantallen nog steeds teruglopen,’ vertelt Anne hoopvol. ‘De directie van het Dolfinarium heeft ook wel eens toegegeven dat activisme een rol speelt bij de teruglopende bezoekersaantallen. Er is maatschappelijke twijfel ontstaan over deze vorm van houden van dieren in gevangenschap.’ Alex vult haar aan: ‘Ook de overheid is kritischer geworden. Het ministerie legt strengere regels op en eist echt verandering. Zelfs de gemeenteraad van Harderwijk is voorzichtig aan het nadenken welke vorm van toerisme het Dolfinarium in de toekomst kan vervangen.’

Hoewel de acties en resultaten bewonderenswaardig zijn, kan het natuurlijk niet zo zijn dat dolfijnen meer recht hebben hun leven in vrijheid te leven dan de andere dieren in het Dolfinarium, olifanten in een dierentuin of koeien in de dierindustrie. ‘We vinden dolfijnen zeker niet belangrijker dan andere dieren,’ antwoordt Anne. ‘Dolfijnen zijn voor ons de eerste stap. We willen naar een geheel verbod op zeezoogdieren in gevangenschap. En uiteindelijk hoort natuurlijk geen enkel dier opgesloten te worden. De kwestie van dolfijnen laat mensen op een laagdrempelige manier nadenken over onze verhouding tot dieren. Als je begint over vlees eten, vinden mensen het moeilijk dat op te geven; een geheel verbod op dolfijnenshows is makkelijker te accepteren en het biedt een ingang voor een vervolggesprek over dierenrechten.’

Iedereen die mee wil doen is welkom om aan te sluiten bij de maandelijkse acties. Kijk op dolfinariumvrij.nl voor meer informatie. Op de socialmediakanalen van Bite Back kun je zien wanneer de volgende actiedag is.

Dolfinarium: allesbehalve dol-fijn tekst Paul van

EEN VEGANISTISCHE KIJK OP

GEDOMESTICEERDE KONIJNEN

Zo af en toe schemert het door in de artikelen die ik schrijf voor Vegan Magazine: ik ben een echte konijnenfan. Ik weet meer over hen dan over welk dier dan ook. Genoeg om een boek over hen te schrijven: Konijnen adopteren en verzorgen.

ANDERE MANIER VAN KIJKEN

Een informatief boek over gedomesticeerde konijnen is tegenwoordig geen zeldzaamheid meer. Wat dit boek anders maakt, is dat ik het vanuit een veganistisch perspectief heb geschreven. Dat komt terug in het taalgebruik: konijnen zijn geen eigendom, maar (niet-menselijke) dieren met wie je samenleeft. Het komt ook terug in de verbanden die ik leg tussen konijnen die als huisdier worden gehouden en konijnen die slachtoffer worden van bijvoorbeeld de vleesindustrie, jacht en dierproeven. Ik hanteer het #adoptdontshop-principe: we moeten konijnen niet fokken en verkopen, maar de konijnen die al in een opvang zitten hebben een goed thuis nodig. Daarnaast zet ik de belangen van de konijnen voorop. Vaak hebben mensen een afvinklijst-mentaliteit: als ik me maar aan deze regels houd, heeft mijn konijn een goed leven. Ik vind het veel belangrijker dat mensen snappen waar de behoeften van konijnen vandaan komen. Dit doe ik door de theorie in mijn boek kracht bij te zetten met anekdotes uit de praktijk. Ten slotte leg ik uit dat ‘hét konijn’ niet bestaat: net als bij mensen en andere diersoorten zijn er ook bij konijnen grote individuele verschillen.

DOEL VAN HET BOEK

Achter dit boek zit idealisme. Ik wil mensen die al veel met konijnen hebben graag kennis laten maken met een andere manier van denken over niet-menselijke dieren. Andersom voorzie ik mensen die zich inzetten voor dierenwelzijn en/of dierenrechten van kennis en verhalen over konijnen die voor hen nuttig kunnen zijn. Het is daarnaast belangrijk dat verzorgers van konijnen dit boek lezen, zodat de levens van konijnen er beter op kunnen worden. En tot slot is het een manier om konijnen- en dierenopvangen in hun kracht te zetten, iets wat voor mij heel belangrijk is. Vooral voor hen organiseer ik in het najaar van 2022 voor de zesde keer de Avond voor Konijnen, om konijnenliefhebbers te voorzien van medische, ecologische, juridische, politieke en nog veel meer soorten kennis.

WAT IEDEREEN OVER KONIJNEN MOET WETEN Graag deel ik nog een paar inzichten over de verzorging van konijnen. In mijn ogen is het voor konijnen het belangrijkste dat ze een maatje hebben, dat wil zeggen: een ander konijn met wie ze een goede klik hebben. De beste match is meestal tussen een gecastreerde ram en een (eventueel ook gecastreerde) voedster. Uitzonderingen hierop zijn mogelijk, zoals twee konijnen van hetzelfde geslacht of een groepje. Konijnen kunnen behoorlijk met elkaar vechten, dus ik raad aan om het koppelen van konijnen aan een opvang of konijnendeskundige over te laten.

Daarnaast wil ik de Engelse slogan ‘A hutch is not enough’ noemen. Een hok is niet genoeg; een konijn moet kunnen rennen, springen en het liefst ook graven. De konijnen in mijn huis en tuin hebben een hok of ren waarin zij zich kunnen terugtrekken en daarnaast een stuk woonkamer of grond waar zij vrij kunnen rondhoppen, zonder het gevaar dat zij eruit gaan of dat een roofdier erin kan.

Ik breng graag tijd door met mijn konijnen, maar door deze maatregelen vermaken zij zich ook als ik niet in de buurt ben!

KONIJNEN ADOPTEREN EN VERZORGEN

Alles dat je moet weten over opvangkonijnen en konijnenopvangen | Cynthia Pallandt

ISBN: 9 789464 374636 | Aantal pagina’s: 172 Te koop via drukker BoekenGilde en via de grote online boekenwinkels

Auteur Cynthia Pallandt met konijn Lex.

tijdens en na het leven tekst Minke Zegveld | foto

Diervriendelijk

TIJDENS EN NA HET LEVEN

Kiki Baaijens (53) woont met haar man en 10 (!) geadopteerde katten in IJmuiden. In het dagelijks leven werkt ze als helpdeskmedewerkster. Daar helpt ze mensen verder met technische vraagstukken. Daarnaast helpt Kiki mensen ook op een heel andere manier: ze is namelijk ook vegan uitvaartbegeleider.

WACHT EVEN, EEN VEGAN UITVAARTBEGELEIDER! HOE WERKT DIT?

Toen Kiki’s moeder een aantal jaar geleden overleed, nam ze de touwtjes in eigen handen. Haar moeder was al negentien jaar dement. Des te meer reden voor Kiki om haar tijdens het afscheid te herinneren als hoe ze was vóór haar ziekte. De kaarten, de kist, het eten, de muziek: Kiki organiseerde de uitvaart zoals ze dacht dat haar moeder die gewild had. Er volgden nog een aantal uitvaarten van mensen die haar dierbaar waren – die Kiki allemaal op zich nam – en ze merkte dat ze aanleg had voor het organiseren hiervan. Kiki: ‘Het overlijden van iemand van wie je houdt is enorm heftig. Er is veel verdriet en tegelijkertijd moet er van alles geregeld worden. In die situatie vind ik het fijn om van betekenis te kunnen zijn. Daar wilde ik iets mee doen.’

WAAR KOMT HET VEGAN ASPECT DAN BIJ KIJKEN?

Kiki: ‘Tijdens mijn opleiding tot uitvaartbegeleider bekeek ik alles vanuit een vegan perspectief. Dat is vaak toch nét een andere manier van kijken. Denk bijvoorbeeld aan de laatste verzorging: zijn de verzorgingsproducten vegan? Wordt er vegan make-up gebruikt? Daarnaast let ik op de drukinkt van de rouwkaartjes, of de bloemen zonder gif geteeld zijn en houd ik natuurlijk rekening met de catering.’

met aandacht afscheid neemt. Daarbij vier je wat iemand voor jou heeft betekend. Een goed afscheid geeft je de best mogelijke start voor een gezond rouwproces.’

Kiki is, als menig ander vegan, ervan overtuigd dat een afscheid geen extra onnodig lijden met zich mee hoeft te brengen. Kiki: ‘Ik vind het een bizar idee dat er een mensenleven wordt gevierd en daarvoor dieren moeten sterven. Dat kan voor mij echt niet.’ Daarnaast vindt ze het mooi om iets te kunnen doen in een periode die voor veel mensen heel overweldigend is. Kiki: ‘Samen met de nabestaanden kijk ik wat past bij de overledene én de familie. Soms is het een uitdaging als de overledene uit een niet-vegan omgeving komt. Maar je viert een afscheid samen. “Vieren” betekent overigens niet dat je blij bent, maar dat je bewust en

OVER JE EIGEN AFSCHEID? ‘Nadenken over hoe jouw eigen afscheid eruit mag komen te zien kan confronterend zijn. Maar het is wel heel belangrijk! Wat gebeurt er bijvoorbeeld met de dieren voor jij wie zorgt als jij er niet meer bent? Is hier geld voor apart gezet? Wil je jouw erfenis aan een goed doel nalaten? Dit zijn vragen waar alleen jij antwoord op kan geven. Praat er daarom over en/of leg je wensen vast in een wensenboekje. Deze is bij veel uitvaartondernemers gratis verkrijgbaar.’

HOE DENK JE GOED NA

Heb je vragen of opmerkingen voor Kiki of zou je een gesprek willen?

Mail dan naar: kikibaaijens.uitvaarten@gmail.com.

‘een afscheid vieren betekent bewust en met aandacht afscheid nemen.’

BEROEMDE VEGANISTEN

Dieren verdienen een waardig bestaan, maar dat krijgen ze vrijwel nooit. Er móét iets gebeuren, maar verandering gaat zo traag dat je het soms wel van de daken zou willen schreeuwen. Gelukkig zijn er mensen die hun podium nu en dan gebruiken om die boodschap te verkondigen: laten we eens kijken naar de ‘vegan celeb’.

De Amerikaanse producer en songwriter Moby, veganist sinds de jaren tachtig, is alleen maar feller geworden in zijn strijd voor dierenrechten. Hoewel hij wereldberoemd is door zijn muziek, is zijn kunstenaarschap niet zijn grootste prioriteit: dat is zich inzetten voor dieren. ‘Dat is belangrijker voor me dan daten, belangrijker dan mijn carrière. Belangrijker dan mijn eigen gezondheid,’ zegt hij in een interview met The Independent. En het blijft niet bij woorden: om stil te staan bij zijn 32-jarige jubileum als veganist, liet hij enorm groot ‘animal rights’ op zijn armen tatoeëren – en hij had eerder al ‘vegan for life’ in zijn nek laten zetten. Nu maakt het niet eens meer uit wat hij zegt: hij hoeft alleen maar ergens in beeld te zijn om zijn boodschap te verkondigen.

Vegan celebs: net als ‘normale’ veganisten vormen ze een kleine minderheid, maar ze zijn er wel. En ze spelen zich in de kijker – of het nu met tatoeages, documentaires of ontvangstspeeches is. En natuurlijk kom je dan meteen uit bij Joaquin Phoenix, die in 2020 de Oscar won voor beste acteur, en een diepgevoelde toespraak hield over het veelal onzichtbare leed in de zuivelindustrie. Je vindt hem terug op YouTube met titels als ‘The speech that broke the internet’. Zo voelde die impact ook, destijds, en ook twee jaar later is het nog altijd indrukwekkend om te zien hoe geëmotioneerd en kwetsbaar de wereldberoemde acteur daar staat, en zijn dankbaarheid uit voor de mogelijkheid op te komen voor niet-menselijke dieren.

Het fenomeen van beroemde artiesten die zich wagen aan activisme is niet nieuw – denk alleen al aan actrice Jane Fonda en haar tomeloze inzet voor de burgerrechtenbeweging in de jaren zestig en zeventig, het tijdperk van protest singers, die zich in het kielzog van Bob Dylan aan politieke songteksten waagden. Soms ook met humor en een knipoog: luister vooral eens naar ‘I Don’t Eat Animals’ van Melanie (beter bekend van ‘Beautiful People’). Het lijken altijd de nieuwe generaties die zich laten horen met revoluti-

onaire ideeën – tegenwoordig is veganisme misschien niet meer ‘revolutionair’ te noemen, toch zijn het ook nu vaak de jongere artiesten die het omarmen. Met vallen en opstaan, dat wel. Miley Cyrus kreeg woedende reacties toen ze van haar vegan levenswijze afstapte en claimde dat ze weer vis móést eten omdat ze een tekort aan omega’s had (die vissen zelf natuurlijk ook gewoon uit algen halen).

Je hoopt toch met heel je hart dat mensen eerder een voorbeeld nemen aan Billie Eilish, die al sinds haar twaalfde vegan is. Al rijdt ze nog af en toe paard en eet ze honing, ze grijpt links en rechts kansen aan om de wereld een stukje diervriendelij ker te maken. Ze werkte samen met Nike om vegan sneakers te maken, eiste dat de Londense O2-arena tijdens haar concerten volledig plant-based zou zijn, spreekt zich uit tegen onder andere bont en gebruikt haar social media om haar pakweg honderd miljoen volgers vegan recepten voor te schotelen. Haar chocoladekoekjes schijnen nogal goed te zijn – zoek ze op!

En als je dan toch aan het googelen bent: zoek dan ook

Beroemde veganisten tekst Irwan Droog | illustratie Maaike Zandstra

even de ChickPeeps-podcast op van Evanna Lynch. Als die naam niet meteen een belletje doet rinkelen: Luna, van Harry Potter! Zij werd in 2013 overtuigd vegan nadat ze Jonathan Safran Foers Dieren eten las, en zet zich sindsdien in om mensen te laten zien dat een veganistische levensstijl makkelijk en gezond is, maar vooral ook heel leuk kan zijn – daar draait ook haar podcast om, die in 2021 ten einde liep, maar nog steeds een schat aan informatie en mooie gesprekken bevat. Een andere podcast is die van filmregisseur Kevin Smith (Clerks, Dogma); of eigenlijk die van zijn dochter, actrice Harley Quinn. Toen haar vader herstelde van een levensbedreigende hartaanval, zette zij hem aan tot plantaardig eten – dat hielp hem niet alleen gezonder te leven, maar ook voor het eerst in zijn leven een

begonnen ze de podcast The Vegan Abattoir – waarin ze korte metten maken met misinformatie en onzin uit de dierenindustrie.

Naast muzikanten en acteurs zijn er talloze vegan atleten – dat is weinig verrassend, als je weet welke positieve aspecten er aan een veganistisch eetpatroon zitten. En, andersom, als je weet welke kwalijke gevolgen zuivel en vlees kunnen hebben – nog los van het immense dierenleed dat er onlosmakelijk mee gepaard gaat. Denk aan Colin Kaepernick en David Haye, of paralympiërs als Sarah Stewart. Onlangs nog stonden er twee veganisten tegenover elkaar in de finale van Wimbledon, en ook Serena en Venus Williams zijn niets dan lovend over hun veganistische leven. Formule 1-racer Lewis Hamilton verwoordt het nog wel het beste: ‘Ik voel me beter en gezonder dan ik me ooit gevoeld heb. Het is heel maf; als je eenmaal over een bepaald punt heen bent, is er geen weg meer terug. Als ik nu zie wat mijn vrienden eten, en bedenk dat ik dat vroeger óók at, word ik misselijk.’

Wat gebeurt er intussen in Nederland? Max Verstappen houdt van ‘echt vlees’, zegt hij als een journalist hem vraagt of hij van plan is in Hamiltons voetsporen te treden. In de Nederlandse music scene zijn ze iets progressiever: Nick (van Simon) stond met een afgetraind lichaam op het omslag van Men’s Health, met het grote bijschrift ‘vegan & fit’. Bij Heel Holland Bakt liet Enzo zien dat je heel goed veganistisch kunt bakken – en won daarmee het seizoen. Als je op zoek gaat naar bekende Nederlandse veganisten, kom je al snel rijtjes namen tegen – onder anderen Milouska Meulens, Sanne Vogel, Marianne Thieme en Eva Meijer worden overal genoemd. Toch is het nog wachten op ons ‘eigen’ Joaquin-momentje, onze eigen Billie die weigert op te treden in de Amsterdam ArenA als er consumpties met dierlijke ingrediënten worden verkocht.

Tot die tijd kun je je gewoon laven aan internationale vegan beroemdheden als Lizzo, Peter Dinklage, Natalie Portman, Erykah Badu, Woody Harrelson, Elliot Page, Mike Tyson en Ariana Grande. Maar gelukkig zijn er ook de mensen die – bijvoorbeeld op Instagram – juist óm hun veganisme bekendheid krijgen: en daar hebben we er genoeg van. ‘Plantbased’ Dennis Vink, ‘Bonusvegan’ Judith, Lisa ‘Goes Vegan’ Stel, Suzanne ‘Wat eet je dan wel’ den Toom; voor wie graag dichter bij huis adoreert, lopen er genoeg mooie mensen rond.

Beroemde veganisten tekst Irwan Droog | illustratie

Jonge ondernemers

MAKEN HET FEESTJE COM

PLEET

Vegan zoetekauwen kunnen tegenwoordig prima in de supermarkten aan hun trekken komen. Maar als je een feestje hebt dan zoek je iets bijzonders: om te serveren aan gasten of om cadeau te doen als je zelf te gast bent. Ik sprak met drie jonge ondernemers die ieder een bedrijf gestart zijn in vegan zoetwaren en vroeg ze hoe dat in zijn werk ging.

SANDRAS FIKAT

FotodoorFikat

Sandra Einvall runt Fikat, een bedrijf dat Zweedse koekjes maakt. Ze begon ermee als afstudeerproject voor haar studie grafisch ontwerp. ‘Ik moest een merk ontwikkelen en wist meteen dat ik iets met duurzaam, vegan eten wilde doen. Ik ben de Albert Heijn doorgelopen om te kijken waar het aanbod tekortschoot: dat bleek bij de koekjes te zijn.’ De meeste koekjes waren helaas niet vegan en die dat wél waren bleken niet bepaald duurzaam geproduceerd of verpakt.

‘Het idee om iets met koekjes te doen sprak me enorm aan. Ik kom oorspronkelijk uit Zweden en koekjes zijn erg belangrijk in de Zweedse cultuur. De naam van het bedrijf is dan ook Zweeds. Fikat betekent “de tijd om met iemand van iets zoets te genieten.”’

Toen ze eenmaal haar product had uitgekozen, besloot ze Fikat niet alleen als afstudeerproject, maar ook als een echt bedrijf op te zetten. ‘Ik was ook al mede-oprichter geweest van VSA Utrecht. Door de ervaringen die ik daar had opgedaan wist ik dat ik dit zou kunnen. Doordat mijn afstudeerproject tegelijk voorbereiding was op de lancering van het bedrijf kon ik fulltime werken aan het concept.’

Dat concept is meer dan 'Zweedse koekjes, maar dan vegan'. ‘Al onze producten zijn ook nog eens palmolievrij. Bovendien zitten onze producten niet in plastic, maar glazen

potten, omdat je glas eindeloos kunt recyclen.’ Beter dan recyclen is het nog als klanten de potten terugsturen. ‘Dan krijgen ze korting op hun volgende bestelling. Ten slotte planten we voor iedere bestelling een boom: we zitten inmiddels op ruim 1000 bomen.’

Wie denkt dat Sandra hele dagen boven een beslagkom staat heeft het mis. ‘Er zijn genoeg mensen die meer van bakken houden dan ik, zoals Tamara en Shona, mijn twee getalenteerde bakkers.’ Sandra’s persoonlijke favoriet zijn de vita chokladbollar ('witte chocoladeballen') met framboos. ‘Als we met een kraampje op een festival staan zijn die terecht altijd het eerst op.’

Op wearefikat.com/nl kun je de koekjes van Sandra bestellen.

MINKES BONBOSCH

Minke Zegveld is sinds een halfjaar ingeschreven als ondernemer. Ze maakt in Den Bosch vegan bonbons onder de ludieke naam bonbosch. Minke had voor ze begon nog geen specifieke voorkeur voor bonbons. ‘Maar het huidige vegan aanbod is beperkt en duur. Chocolatiers die vegan producten aanbieden doen dat bovendien vaak naast hun aanbod met dierlijke ingrediënten. Ik had al eerder vegan bonbons gemaakt en was toen erg trots op het resultaat. Ik besefte dat ik er meer mee kon. En inmiddels ben ik natuurlijk wel heel gepassioneerd over bonbons.’

Bij het ontwikkelen van haar producten luistert Minke

vooral goed naar wat vegans eigenlijk willen.

‘Ik zoek zelf natuurlijk ook welke producten in de winkel niet vegan te krijgen zijn, maar probeer vooral aan mijn doelgroep te vragen: “Wat mis je?” Dat hoeven niet altijd bonbons te zijn, het kunnen ook andere chocoladeproducten zijn, zoals een vegan variant op Lion. Als kleine zelfstandige ben ik daarin heel wendbaar. Dat is ook mijn insteek. Ik wil vooral open, transparant en direct communiceren met klanten en een stukje persoonlijke aandacht bieden.’

vegan taarten niet goed verkrijgbaar waren. Dus toen ik een echte verjaardagstaart wilde moest ik zelf aan de slag. Ik merkte dat ik enorm veel plezier haalde uit het maken en versieren, en natuurlijk het proeven ervan.’

Daarna begon Kenya veel te bakken. ‘Het was voor mij een manier om te ontstressen. Ik bakte alleen wel meer dan ik zelf kon eten, dus ik ging het aan vrienden geven. Op een gegeven moment moedigden ze me aan om mijn taarten te gaan verkopen. Kenya legde een lijstje met namen aan van mensen met wie ze contact kon opnemen als ze iets had gebakken, die dan misschien wel een puntje zouden willen kopen. ‘Het was altijd wel een verrassing wat ze kregen, want ik maakte telkens iets anders: net waar ik zin in had.’

Fotoeigen

Naast producten ontwikkelen moest Minke ook allerlei praktische zaken regelen. ‘Je moet toch de logistiek erachter uitvogelen. Gelukkig heb ik laatst een lokale ondernemer gevonden die van karton een inzetrooster op maat kan maken, waardoor de bonbons ieder hun eigen vakje hebben in de doos.’ Momenteel is ze druk bezig met haar website. ‘Die kan ieder moment gelanceerd worden. Daar kunnen klanten bestellingen plaatsen. "Ik wil ook gaan experimenteren met een abonnementsvorm, waarbij klanten iedere twee weken een klein doosje nieuwe smaken krijgen."

Voor de promotie gebruikt Minke vooral Instagram, maar ook mond-tot-mondreclame is erg belangrijk. Via die weg kreeg ze een order om bonbons te maken voor een bruiloft. ‘Dat was een heel groot project en ook erg leuk om te doen. Ik had er niet bij stilgestaan dat dit ook een optie was, maar ik greep de kans met beide handen aan. Het was ook nog eens een lokaal project. Het is erg leuk om te merken dat mensen blij worden van mijn producten en lokale vegan bedrijven willen steunen.’

Kenya’s plaatste foto’s en reels [korte video’s] van haar creaties op Instagram en TikTok. ‘Hoe meer ik postte, hoe vaker ik werd benaderd door onbekenden met een bestelling. Dat wilde ik in eerste instantie niet, want ik wilde mijn eigen creativiteit ontdekken. Maar ik besefte dat ik het niet kon weigeren, want ik begrijp hoe belangrijk het ook voor vegans is om van een heerlijke puntje taart te kunnen genieten.’

Foto doorLucaSchaeks

De bekendste creatie van Kenya kwam ook voort uit zo’n bestelling: de vulva-taart. ‘Ik kreeg een verzoek voor een verjaardagstaart gedecoreerd met een vulva. Ik had nog nooit zoiets gedaan of überhaupt bedacht. Het was heel leuk om te maken en ik ben trots op het resultaat (ondanks dat mijn moeder een beetje geschokt was). Het was bovendien creatief gezien heel uitdagend. Ik hou er sowieso van om door klanten uitgedaagd te worden.’

Tot de website af is kun je Minke vinden op d ditisbonbosch op Instagram.

CAKES BY KENYA

Taarten bakken is voor Kenya van de Loo van Cakes by Kenya wel al heel lang een passie. ‘Ik begon toen ik zeven was, samen met mijn moeder.’ Toch was het nooit een hele serieuze zaak, tot ze vegan werd. ‘Ik kwam erachter dat

Een andere uitdaging voor Kenya is haar recente verhuizing van Maastricht naar Utrecht. ‘Ik heb mijn vaste klanten niet meer en moet in zekere zin opnieuw beginnen, maar daardoor kan ik het wel professioneler aanpakken. Ik heb me deze zomer daarom ook ingeschreven bij de Kamer van Koophandel als ondernemer.’

De creaties van Kenya zie je op d cakesbykenya_ (let op het liggende streepje!)

collectie Min ke

Jonge ondernemers maken het feestje compleet tekst

Pancake party platter

Pancake party platter

Recepttekst en foto: Talitha Grace | d @talithagrace

INGREDIËNTEN

Beslag

1,5 cup meel

1 zakje bakpoeder (15 g)

2 el maizena

2 el suiker

¼ tl zout

3 el olie of gesmolten vegan margarine

+ extra voor het bakken

1,5 cup sojamelk

Toppings

aardbeienjam pure chocoladepasta vegan slagroom vegan sprinkles banaan frambozen

Deel jouw pancake party platter met ons door d @nlvegan te taggen!

TteokbokkiSTICKS

INGREDIËNTEN

500 g rice cake sticks (koeling of diepvries toko) olijfolie om te bakken lente-uitje in ringen gesneden

2 el geroosterd sesamzaad eventueel: 1 komkommer (met schil) in stevige repen (5 cm) gesneden

Voor de marinade

3 el olijfolie

2 tenen knoflook

2 el chilivlokken (Koreaans) 70 g chilipasta (Koreaans) 40 ml sojasaus

1 el rietsuiker

2 tl sesamolie snuf zwarte peper

VARIATIE

Rijg de sticks als een saté dwars aan een spies en combineer ze met dikke komkommerrepen.

MIN 60/70 MINIPANCAKES

BEREIDINGSTIJD

BEREIDING

MAKKELIJK RECEPT

1. Voeg de droge ingrediënten van het beslag toe aan een grote kom, zeef de bakpoeder en de maizena. Meng dit en voeg al roerend de olie en sojamelk toe totdat er een glad beslag ontstaat. Voeg eventueel wat sprinkles toe.

2. Verwarm een koekenpan en voeg wat olie of margarine toe. Maak de minipancakes door steeds 1 eetlepel beslag in de pan te doen. Zodra er allemaal bubbeltjes ontstaan, draai je de pancakes om en bak je ze nog ongeveer 10-20 seconden.

3. Zet een mooie plank of schaal klaar. Stapel de pancakes op met daartussen en erbovenop je favoriete toppings en prik er een stokje door. Ook kun je er een aantal serveren met de toppings ernaast in kleine bakjes, om te dippen.

een vrolijk uitziende snack voOr de leukste feestjes!

TIP

Probeer ook een keer met hartige toppings, zoals vegan kaas en vegan salami!

BEREIDING

1. Meng de ingrediënten tot een marinade.

2. Wel de rice cake sticks in heet water (niet laten koken). Kijk op de verpakking voor de tijd (die is afhankelijk van of je gekoelde of bevroren gebruikt).

3. Voeg de gewelde rice cake sticks toe aan de marinade. Dek af en zet koel weg. Laat minimaal een uur marineren.

4. Bak de gemarineerde sticks in olijfolie in 2 tot 3 minuten goed knapperig. Bestrooi met sesamzaad en ringetjes lente-ui en serveer.

Deel jouw tteokbokki-sticks met ons door d @nlvegan te taggen!

Perfect feesthapje om je smaakpaPillen te kriebelen!

Recepttekst: Cora Kruijssen | foto: Mindert Dusselaar

Feestelijke

GEVULDE KOOL

GEVULDE KOOL

INGREDIËNTEN

Voor de gehaktballen

450 g gehakt (bijvoorbeeld van Beyond Meat)

100 g broodkruim of paneermeel

1 gesneden ui

20 g verse gesneden basilicum

1 tl zwarte peper

1 tl milde paprika

1 tl zout

1 el olie

2 el sojasaus

TIPS

Voor de saus

400 g pastasaus (eventueel pittige)

1 tl zout

1 tl zwarte peper

2 geplette teentjes knoflook

1 tl oregano 500 ml water

Verder

1 middelgrote kool zilverfolie

Tip 1: Varieer ook eens met vegan kipstuckjes!

Tip 2: Snel klaar; gebruik kant-en-klare gehaktballetjes.

BEREIDING

Feestelijke Chocolade-kersentaart

GEMIDDELD RECEPT BEREIDINGSTIJD + OVENTIJD 90 MIN

1. Verwijder de minder mooie buitenste bladeren van de kool en snij het bovenste gedeelte eraf (ca. 1/3) Snij het binnenste gedeelte eruit met een rand van ca. 1,5 cm en snij deze in fijne reepjes. Leg de kool in het midden van een ovenschaal, leg de reepjes er los omheen. Verwarm de oven voor op 200 graden.

2. Doe het gehakt, broodkruim, ui, basilicum, milde paprika, peper, zout, sojasaus en olie in een kom en meng met de hand. Maak er ballen van. Doe de pastasaus, oregano, knoflook, zout, peper en het water in een kom, meng het door elkaar.

3. Doe de ballen in de kool en giet de saus eroverheen, doordrenk het goed en verdeel de rest over de schaal.

4. Doe het bovenste gedeelte van de kool erop, zilverfolie eroverheen, sluit goed af en laat 90 min. in de oven garen. Zet de oven uit, laat nog ca. 10 minuten in de oven staan (kool dient beetgaar te zijn).

Deel jouw feestelijke gevulde kool met ons door d @nlvegan te taggen!

125 g bloem 60 g cacaopoeder 2 tl bakpoeder 125 g rietsuiker 240 ml sojamelk 80 ml zonnebloemolie 200 ml vegan slagroom (om op te kloppen)

zakje Klop-Fix 4 flinke el kersenjam vegan pure-chocoladevlokken

TIP

Deze taart is het lekkerst als hij een paar uur in de koelkast heeft gestaan, maar meteen smullen kan natuurlijk ook.

BEREIDING

1. Zeef de bloem en de cacaopoeder in een kom en meng het bakpoeder en de suiker erdoorheen. Maak een kuil in het mengsel, giet er de sojamelk en zonnebloemolie in en meng voorzichtig tot een egaal beslag.

2. Doe het beslag in een ingevette taartvorm van 18 cm (met bakpapier op de bodem). Zet 30 à 35 minuten in een voorverwarmde oven (180 graden). Maak de taartvorm dan voorzichtig los en laat de taart bijna volledig afkoelen. Voeg de Klop-Fix aan de slagroom toe en klop op tot hij stevig is.

3. Snij de taart horizontaal door en bedek één kant met een dikke laag slagroom en de andere kant met de kersenjam. Leg de delen weer op elkaar en bestrijk de hele taart met de rest van de slagroom. Zet 30 tot 60 minuten in de koelkast. Bestrooi dan naar smaak met de chocoladevlokken.

Recepttekst: Ruth Kuipers | foto: Mindert Dusselaar

INTERVIEW

'IEDEREEN MOET ZIJN EIGEN MANIER Seb Alex

VAN ACTIVISME VINDEN'

De Libanese Seb Alex

wijdt zijn leven aan dierenrechtenactivisme.

Hij schrijft, reist de wereld over en roept mensen op om hun eigen manier van activisme te vinden. VEGAN Magazine sprak hem tijdens zijn Nederlandse tournee, tussen de lezingen aan universiteiten en speeches bij demonstraties door.

In de tien dagen dat Seb in Nederland is, kom ik hem overal tegen: bij een demonstratie tegen de eendenindustrie in Ermelo, bij de National Animal Rights Day op het Museumplein – hij serveert me zelfs vanuit de foodtruck van Animal Save een bakje curry. Hij was na zijn toespraak even gaan helpen; veel sympathieker wordt het niet. Nu is de laatste dag van zijn Nederlandse tournee aangebroken. Ik vraag hem hoe het is bevallen; niet alleen ons land, maar sowieso ‘life on the road’ als dierenrechtenactivist.

‘Ik ben ontzettend blij met hoe het gaat, de lezingen verlopen vlekkeloos. Natuurlijk komen er mensen op af met wie ik al op één lijn zit, maar de andersdenkenden in het publiek staan open voor nieuwe ideeën. Na mijn lezingen kunnen mensen uit het publiek vragen stellen, en soms delen ze dan ook andere visies dan de mijne, maar ik heb nog nooit negatieve ervaringen gehad. En het mooiste? Ik stuur na elke bijeenkomst een anonieme vragenlijst rond, en vrijwel altijd reageren er mensen die zeggen: ja, dit was de druppel, ik word vegan.

Rondreizen in Nederland is daarnaast heel fijn. Ik ben zo’n beetje overal geweest, eergister nog in Maastricht én Tilburg op dezelfde dag, maar gedurende al die reizen en op al die plekken heb ik geen moment honger gehad: zo makkelijk is het om hier plantaardig te eten. Ik heb eerder rondgereisd in Europa; ik was jaren geleden in Scandinavië, Spanje, Duitsland, en drie jaar geleden ook in Nederland. Ik zie nu echt goed wat een enorme vlucht

Interview Seb Alex tekst Irwan Droog | foto's Renée de Haan

'De dieren hebben mensen nodig die zich volledig voOr hen inzetten, die, op alle manieren waarop ze kunnen, bijdragen aan verbetering van hun situatie'

veganistische producten hebben genomen. Het is zó snel gegaan, dat is geweldig om te zien.’

Hij geniet nog na van de plantaardige lunch bij Bonboon op het KNSM-eiland, vertelt hij terwijl we naar een picknickbankje wandelen op een levendig plein in Amsterdam. Langs een koffietentje, waar we koffie met havermelk bestellen, maar ook langs een slager. We lopen er voorbij, opeens allebei in mineur. Veganistisch leven voelt soms toch alsof je op een eilandje zit te midden van een dier-vijandige wereld. Ik vraag Seb of hij dit ook zo ervaart; hij koos ooit bewust voor een fulltimebestaan als dierenrechtenactivist. Hoe zag hij de toekomst toen voor zich?

‘Om eerlijk te zijn had ik niet verwacht dat er zo snel zó veel vraag naar plantaardige producten zou zijn. Je kunt tegenwoordig vrijwel overal terecht. Het besef dat consumenten deze producten willen, begint nu echt door te dringen. De statistieken wijzen er nog niet op dat er méér veganisten zijn, maar wel dat mensen meer plantaardig gaan eten. Dat geeft hoop voor hoe de toekomst eruit zou kunnen zien.

Ik ben sowieso al hoopvol geweest vanaf het begin. De eerste keer dat ik een lezing gaf, begon ik al meteen met die vragenlijsten; toen bleek dat twee derde van het publiek van plan was zich actiever te gaan inzetten voor dieren en het milieu. Slechts tien procent gaf aan dat ze hun levenswijze niet zouden veranderen. Ik baalde natuurlijk van die groep, maar toen dacht ik: wacht even, dat betekent dat ik wel invloed heb gehad op négentig procent van het publiek.’

Tijdens de wereldwijde lockdowns kon Seb een tijdlang geen lezingen geven. Het voordeel daarvan was dat hij tijd had om zijn boek te schrijven, Als dierenrechten en logica samenkomen (als e-book gratis te downloaden op zijn website, sebalex.org). Daarin schrijft hij onder andere dat hij zich realiseerde dat veganisme op zichzelf geen oplossing is voor het leed dat dieren aangedaan wordt – het betekent weliswaar dat je er niet aan deelneemt, maar niet dat je het actief tegengaat. Dat inzicht opende zijn ogen en leidde tot zijn bestaan als activist.

‘En dat is nog steeds zo. Het aantal veganisten is simpelweg te klein om echt een grote impact te hebben; zo roepen we het dierenleed geen halt toe. De dieren hebben mensen nodig die zich volledig voor hen inzetten, die, op alle manieren waarop ze kunnen, bijdragen aan verbetering van hun situatie. Dat is dan ook mijn oproep: dat ieder voor zich een manier vindt om zich, binnen zijn of haar mogelijkheden, in te zetten voor

de dieren, de planeet en de mens zelf. Iedereen moet zijn eigen manier van activisme vinden; iedereen kan iets doen, maar niet iedereen kan zich op dezelfde manier inzetten.

Dat is ook een van de redenen dat ik mijn podcast ben begonnen, Principles of Change. Ik wilde daar een scala van mensen voor uitnodigen die zich allemaal vanuit hun eigen achtergrond inzetten voor een betere wereld. Ik dacht: hoe uiteenlopender de mensen die ik interview, hoe duidelijker de boodschap overkomt dat er niet één ideale manier van activisme is. Het gaat er allemaal om wat jij als individu kunt doen.’

Nu en dan vraagt mijn gezelschap, de Spaanse windhond Zorro, Sebs aandacht. Seb leeft er helemaal van op – hij mist zijn drie honden thuis. Ik vraag me intussen af wat hij, bij wijze van een laatste advies voordat hij verder reist, zou willen meegeven aan mensen die aan het begin van eenzelfde weg staan als die hij bewandelt. Het is niet altijd makkelijk om van je omgeving af te wijken; hoe kun je daarmee omgaan? Wat doe je als je uitgenodigd wordt voor barbecues waar mensen dierlijke producten eten, en lastiger nog: hoe om te gaan met familiebijeenkomsten en feestdagen?

‘Ik voel me niet comfortabel wanneer er iemand in mijn bijzijn dierlijke producten consumeert. Wat zij zien als eten, zie ik als een dier dat tegen zijn wil is gedood. Ik ben in slachthuizen geweest, ik kan dat niet meer los van elkaar zien. Ik neem het hen niet kwalijk, maar ik leg het wel uit: ik spreek graag met mensen af, maar ik vraag van tevoren of iedereen het oké vindt om veganistisch te eten. Daar heb ik nog nóóit een negatieve reactie op gekregen. En stel dat ze dat toch niet willen, nadat jij hebt uitgelegd dat het je zo raakt – dan moet je je misschien afvragen hoeveel die mensen eigenlijk om je geven.

Ik begrijp dat niet alle families zo begripvol zijn, maar er is altijd een veilige manier om het onderwerp aan te snijden. En als mensen echt met een onwelwillende omgeving worstelen: kennis kan altijd helpen. Kijk naar documentaires, leer over de gezondheids- en duurzaamheidsaspecten en over de ethische kwesties, zodat je weet waar je het over hebt als je een moeilijk gesprek aangaat. Als jij je bezwaren goed kan verwoorden, sta je al steviger in je schoenen. Feestdagen gaan over geluk, samenzijn en vrede; dat past toch echt niet bij dieren die slachterijen in gedwongen worden. Dus: wees vriendelijk en open, weet waar je het over hebt, en stel desnoods voor om zelf een plantaardig feestmaal te bereiden. Dat is ethischer, duurzamer, gezonder –al met al een stuk feestelijker.’

Seb Alex in Bonboon

Interview Seb Alex tekst Irwan Droog | foto's Renée

ADVERTENTIES

BIOLOGISCH TEXTIEL BIJ PURE COVERZ

Biokatoen voor bed, bad, tafel en keuken. Ook tassen en ruim assortiment stoffen & fournituren. Bestel online met Vegan Friendly korting (code: NVV2022) www.purecoverz.nl

VEGALOVE DATINGSITE

Groen hart? Vind je liefde of vriendschap bij Vegalove. Gratis inschrijving, proefperiode: www.vegalove.nl FB/Insta: @vegalovedating. Samen groen is goud!

VEGAN MAGAZINE VEGAN ONDERNEMERS

Ook een plekje in ons magazine of op onze social media? We zijn toegankelijk voor iedere prijsklasse: van een bescheiden regeladvertentie tot een heuse campagne. Wil je ook online je doelgroepen aanspreken? Ook hier is van alles mogelijk! Bovendien is dit ook het moment om voor een heel jaar je advertenties in te kopen: dan krijg je een mooie korting van ons! Meer weten? Mail dan naar adverteren@veganisme.org

VEGAN MAGAZINE ZOEKT COLLEGA’S

voor hét tijdschrift over veganisme

Kun je bijvoorbeeld goed schrijven, mooie foto’s maken, scherp redigeren, of professioneel vormgeven?

Ben je creatief, praktisch, en goed met deadlines?

Stuur je vaardigheden en motivatie dan naar redactie@veganisme.org en wie weet draag jij volgend nummer wel bij!

*op vrijwillige basis

BRAM WAS BESTEMD VOOR DE SLACHT, maar is met liefde verwelkomd in de armen van Margarit bij De Nobele Hoeve. Bram en de andere geredde dieren kunnen jouw steun goed gebruiken!

foto: © Lisette Kreischer

VIERING VAN GENEGENHEID EN RESPECT rond de dood van een dier

In de chanson 'Le Moribond' (De stervende) zingt Jacques Brel, vrij vertaald: 'Ik wil dat ze lol maken als dwazen. Als ze mij in mijn graf zullen leggen.'

Waarschijnlijk hangt deze wens samen met een soort vitalistische doodsverachting, waarbij iemands overlijden een aanleiding wordt tot een uitbundig feest. Bepaalde kloosterorden zien de dood overigens als een gegronde reden tot grote vreugde en vieren feest wanneer een van hen naar een betere wereld of bewustzijnstoestand overgegaan is. Ergens geldt dit eigenlijk voor iedereen die van de realiteit van een gelukzalig voortbestaan uitgaat, hoewel meestal wel in combinatie met verdriet.

Hierbij maakt het eigenlijk niet uit of de overledene een mens of een ander dier is geweest.

VIERING VAN EEN BAND

Mensen hebben diverse opvattingen over wat de dood precies inhoudt en of de overledene het lichamelijke sterven geestelijk overleeft. Ze kunnen zich verslagen voelen door het verlies of zich door hun verdriet heen juist vasthouden aan de waarde van het leven van degene die heengegaan is.

Dit bepaalt zoals gezegd of je een uitvaart mede kunt opvatten als een soort ‘feest’. Dat is natuurlijk niet altijd het geval. De kans op een feestelijk gevoel wordt minder naarmate een overlijden tragischer is.

Wel geldt voor praktisch elke uitvaart dat men de band viert die men met de overledene heeft gehad en over de dood heen nog zal blijven voelen. Dit vormt een vast onderdeel van menselijke rituelen rond de dood. Het doet er niet toe of de overledene biologisch familie van je was, of zelfs een lid van een andere diersoort.

dan een illusie betrof, zou het nog steeds nogal lomp zijn om iemands verdriet niet serieus te nemen.

DE LAATSTE EER

Behalve het vieren van een individuele warme band – al dan niet tegen de achtergrond van een verwachting of hoop elkaar ooit weer terug te zien – heeft een uitvaart ook nog een andere functie. Door aanwezig te zijn bij iemands uitvaart breng je hem of haar de 'laatste eer.' Je laat zien dat de overledenen in elk geval genoeg voor je betekenden of dat je voldoende respect voor hen had om de moeite te nemen erbij te zijn. Bij het begraven van dieren kan dit net zo goed een belangrijke rol spelen, zeker wanneer je die dieren kende. Maar kinderen die plechtig dode vogels of zoogdieren die ze hebben gevonden begraven in de tuin of een actiegroep die stemmig stilstaat bij de enorme aantallen slachtoffers van de veehouderij, horen eveneens in deze categorie thuis.

Het hoort bij onze menselijke behoeften om stil te staan bij het overlijden van geliefde dieren. Anderen die zo’n verbondenheid niet voelen, kunnen dit belachelijk vinden, omdat ze denken dat dieren psychologisch te beperkt zijn voor een wederzijdse band met mensen. Ze geloven eigenlijk niet in de mogelijkheid van waardevolle ‘inter-specifieke’ banden of beschouwen die als een soort dwaze illusie.

Het houden van een uitvaart voor een dier is een uiting van een (al dan niet sluimerende) anti-speciësistische levenshouding. Het doet er niet toe tot welke diersoort een dier behoorde om het leven van dat individuele dier postuum te kunnen eren.

Vroeger was een begrafenis of crematie van huisdieren veel ongebruikelijker dan tegenwoordig en werden hun lijkjes vaak noodgedwongen meegegeven aan een destructiebedrijf. Veel mensen met een dier beleefden dit als liefdeloos

Maar zelfs áls het echt niet meer

‘Mensen hebben diverse opvattingen over wat de doOd precies inhoudt en of de overledene het lichamelijke sterven geestelijk overleeft.’

en respectloos. Gelukkig is het inmiddels veel gewoner om huisdieren te begraven of te cremeren.

OMGANG

VAN DIEREN MET DE DOOD

Stilstaan bij de dood van een ander is overigens niet alleen voor mensen zinvol. Zeker als gedomesticeerde dieren close met elkaar of met mensen zijn geweest, kan het dier dat overblijft na een sterfgeval zelf ook in de rouw zijn. Het is een bekende tip van kenners om dieren in elk geval te laten merken dat er iemand gestorven is. Bijvoorbeeld door het dier het stoffelijk overschot te laten zien of er zelfs aan te laten ruiken.

Je kunt op allerlei manieren merken dat een dier in de rouw is, bijvoorbeeld doordat het zich terugtrekt, apathisch of down overkomt en weinig eetlust vertoont, zonder dat het lichamelijk ziek is.

Rituele handelingen rond de dood zijn in het verlengde hiervan zeker niet voorbehouden aan de huidige mensensoort. Neanderthalers, met wie we de aarde duizenden jaren lang gedeeld hebben, schijnen riten te hebben gekend die lijken op onze begrafenissen. Feit is dat dieren met een relatief hoge algemene intelligentie en ontwikkeld zelfbewustzijn de behoefte kunnen voelen om het verdwijnen van een ander dier uit hun midden te verwerken in rituelen.

Dit zie je bij olifanten met hun ‘olifanten-kerkhoven’ maar tevens bij mensapen en… eksters! Deze kraaiachtige vogels voelen duidelijk verdriet als iemand uit hun groep overlijdt. Ze houden begrafenisachtige bijeenkomsten en leggen zelfgemaakte ‘kransen’ van gras naast het levenloze lichaam van de overledene, waarna ze nog even bij het lijk blijven en daarna een voor een wegvliegen. Etholoog Marc Bekoff deed hier onderzoek naar en ontving brieven van mensen die vergelijkbare handelingen hadden geobserveerd bij andere kraaiachtigen. Bekoff beschouwt dergelijke rituelen vooral als uitingen van het vermogen van bepaalde dieren om individuele gevoelsbanden aan te gaan en echt om anderen te geven.

MINACHTING VOOR RITUELEN ROND HET OVERLIJDEN

VAN DIEREN Rituelen rond de dood kunnen, zoals we gezien hebben, waardevol zijn voor mensen en andere dieren. Dit betekent natuurlijk niet meteen dat anderen daar respect voor tonen. De veehouderij is zelfs rechtstreeks afhankelijk van het negeren van de belangen van de dieren die zij uitbuit.

Het is daarom geen toeval dat tradities waar veedieren aan meedoen doorgaans te maken hebben met hun exploitatie. Bijvoorbeeld wanneer koeien feestelijk worden uitgedost om te vieren dat ze mensen zoveel melk geven. Het kan natuurlijk nog erger, namelijk in het geval van ‘feesten’ waarbij dieren ritueel worden gedood, zoals de beruchte stierengevechten. In zo'n geval staat men niet bepaald met respect of liefde stil bij de dood van slachtoffers, maar ziet dat overlijden eerder als een positieve ‘overwinning’ op het leven van een ‘woest’ dier dat mensen zonder wapens niet eens de baas zouden kunnen. Het bevestigt als het ware het vermeende recht van mensen om een diersoort uit te buiten.

Overigens zijn veeboeren niet allemaal gevoelloos. Toen ik enkele jaren als telefonisch enquêteur werkte, sprak ik ooit een boerin van wie de varkens kort ervoor waren ‘geruimd’ in verband met een varkensgriepepidemie. Haar verdriet had betrekking op de financiële strop van haar bedrijf, maar wel degelijk ook op de brute en meedogenloze wijze waarop de – grotendeels gezonde – dieren gedood waren. Het soort minachting dat veehouders tentoonspreiden voor de rouwdiensten van dierenrechtenactivisten trekt echter meestal aan het langste eind. Het is niet zo handig om elke keer dat je een dier naar het slachthuis stuurt, overmand te worden door verdriet en dat vervolgens te delen met anderen.

‘Feit is dat dieren de behoefte kunnen voelen om het verdwijnen van een ander dier uit hun midDen te verwerken in rituelen. ’

Viering van genegenheid en respect rond de dood van een dier tekst Titus Rivas

HET LICHTJESFEEST

De diya’s op tafel branden fel. De negen olielampjes van aardewerk zitten in een thali, een schaal van messing. De dansende vlammen lichten de kamer op. Het is net alsof de schaduwen naar buiten drijven en daar samenvallen met de schemer. Vlak voor het aansteken waren mijn zus, zusje en ik – onder instructie van mijn moeder – lontjes aan het draaien. Je maakt van een plukje katoen een klein steeltje met een basis, zodat de lont blijft staan. Zo’n beetje alle Hindoestaanse kids zijn er groot mee geworden.

Toen ik net een paar maanden vegan was kwam Divali in zicht. Ik wilde het meteen vegan vieren, maar voor persad en verschillende hapjes was zuivel nodig, en oorspronkelijk gebruikt men ghee (geklaarde boter) om de olielampjes te vullen. Maar door de symboliek van het feest wilde ik

absoluut niet verzuimen. Tijdens Divali, het lichtjesfeest, staat namelijk het goede van de mens centraal. De mythologie bevat verschillende verhalen die veelal overwinningen op het kwaad – of de duisternis – symboliseren. Zo verloste Krishna het volk van een wrede demon. Bij de verering van Lakshmi als aspect van Vishnu staan voorspoed en welvaart centraal. Het bekendste verhaal gaat over koning Ram en Sita, die na een verbanning van veertien jaar terugkeerden naar Ayodhya, waar het volk spontaan feest begon te vieren door lichtjes te branden.

De te beklimmen berg bleek minder hoog. Voor de verschillende lekkernijen waren plantaardige boter en sojamelk uitstekende alternatieven. Het voelde onwennig om in plaats van ghee kokosolie gebruiken, maar het licht brandde net zo vol. De aantrekkingskracht van Divali is groot, mede door de verhalen en de boodschap ervan. In essentie gaat het over bewustwording om zo los te komen van onwetendheid en de confrontatie aan te gaan met moeilijkheden. Het allerbelangrijkst is misschien wel de harmonie met jezelf en alles om je heen. Alvast een subh Divali!

Nee queen!

Ik was een klein, tenger meisje met een brilletje en een vlecht tot op d’r billen. Plastic cocktailglas in de hand. Suikerrandje erom, roze ranja slurpen. Schuifelen. Kriebels in mijn buik. Feestjes waren als kind echt magisch. De geur van limonade, schmink, paprikachips en raketjes vliegt zó mijn neus in als ik eraan terugdenk.

Op mijn elfde, twaalfde was er een slaapfeestje bij een vriendin thuis. Ik keer zeer tegen haar op omdat ze ouder was en al borsten had. We speelden ‘doen, durven of de waarheid’ en roddelden over andere kinderen. Ik wilde graag indruk maken op iedereen, maar was met totaal andere dingen bezig dan de rest. Ik kon nergens over meepraten. Toen iedereen uiteindelijk sliep, staarde ik met een knoop in mijn maag naar het plafond, klaarwakker. Ik was blij dat ik weer naar huis mocht de volgende ochtend.

Vanaf het moment dat feestjes meer een sociale parade

waren en geen speelkwartier meer, was de magie eraf. Ik keek uit naar het gevoel dat ik zou hebben als ik zelfverzekerd op een feestje stond, grapjes makend, turning heads and making waves. In mijn hoofd creëerde ik van tevoren een illusie van de perfecte avond. Maar zodra ik de drempel overschreed kwamen onzekerheid en zelfbewustzijn om de hoek zetten als twee ongenode gasten. ‘Slay queen!’ maakte plaats voor ‘Nee queen!’ en daar stond ik dan, als aan de grond genageld. Weggaan was geen optie meer, maar blijven voelde ook verschrikkelijk.

Inmiddels ben ik een oude wijze vrouw geworden en ben ik op mijn pootjes terechtgekomen. Ik ben vaak helemaal in m’n nopjes met mezelf en heb de allerleukste vrienden om me heen. In gedachten knipoog ik naar dat kleine langharige poppetje. Wacht maar. Jij komt er wel.

Radjan | Auteur

Annelieke | Auteur

JUBILEUM 35-jarig

Hoera, we bestaan 35 jaar! In 1987 werd de vereniging officieel ingeschreven. Toen nog onder de naam Vereniging Veganisten Organisatie. Vanaf dat moment was er officieel een vereniging die de belangen van veganisten behartigde.

Toen waren maar tientallen of hooguit honderden mensen veganist, in een land waarin bijna niemand nog van veganisme gehoord had. Verlangend naar een vegan wereld, heeft de vereniging sinds die tijd veel gedaan om veganisme steeds gangbaarder en toegankelijker te maken. Intussen identificeren naar schatting bijna 300.000 mensen zich als veganist. Dat is een enorme groei sinds we van start gingen.

Maar we zijn nog steeds hard nodig om ook de andere 98 procent van de bevolking ervan te overtuigen dieren niet langer te gebruiken, op welke manier dan ook. We geloven in de vegan toekomst. Voor alle dieren, de natuur, onze gezondheid en onze medemens.

We nodigen je graag uit om op 3 of 4 september naar Veggieworld in Houten te komen, om elkaar te ontmoeten en ons jubileum te vieren.

We zijn ons beeldarchief ingedoken voor foto’s die een beeld geven van de ontwikkeling van de vereniging door de jaren heen.

1990

In 1990 betrok de vereniging een kantoor in Arnhem (Sloetstraat 2). Tegenwoordig werkt de vereniging zonder kantoor en werken al onze krachten vanuit huis. Doordat we geen dure huisvestingskosten hebben, kunnen we donaties effectief inzetten.

2004

Met onze stands hebben we op vele markten en festivals gestaan om mensen te informeren over veganisme. Op deze foto uit 2014 zie je onze stand tijdens V-Day op de Mariaplaats in Utrecht.

2006

De Nederlandse Vereniging voor Veganisme demonstreerde met zo’n zeventig dierenactivisten voor de deur van het proefdierencentrum BPRC in Rijswijk op bijzondere wijze: door te mediteren. We werden daarbij gesteund door de bekende actrice Wieteke van Dort. Samen vroegen we om de sluiting van deze plaats, waar ongeveer 1250 apen en andere dieren werden gebruikt. Hoe vreedzaam ons protest ook was, politie en ME waren ruim aanwezig.

2010

In 2010 werd de allereerste Vegan Award uitgereikt. Deze ging naar Lisette Kreischer, voor haar algehele inzet om het veganisme in Nederland op de kaart te zetten. Later werd ze ook bekend als ondernemer bij The Dutch Weed Burger en populaire boeken als MAN.EAT.PLANT.

2011

Met de campagne Waardeloze Haantjes liep Daantje het Haantje door Utrecht om mensen bewust te maken dat voor de consumptie van eieren, haantjes als kuiken versnipperd worden. Zelfs omroep PowNed kwam langs om Daantje te interviewen.

2014

In 2014 organiseerden we een kerstcampagne met posters op treinstations met de slogan ‘Vrede begint op je bord. Go Vegan’. De crowdfunding was een groot succes, waardoor de posters op ruim vijftig treinstations te zien waren.

2015

In 2015 organiseerde de NVV voor het eerst een busreis naar de open dag bij Melief. Leden gingen met ons mee om dieren te ontmoeten die bevrijd zijn uit de handen van de ‘vee’-houderij. Tot en met 2019 ging jaarlijks een bus naar deze sanctuary net over de grens met Duitsland.

2017

In 2017 hielden we opnieuw een crowdfunding voor een abricampagne, deze keer in samenwerking met Bite Back. Onze billboards waren ook te zien langs snelwegen.

2022

De vereniging komt ook op voor de belangen van veganisten. We boden ministers en de Tweede Kamer een petitie aan om ervoor te zorgen dat veganisten in het ziekenhuis of in een verpleegtehuis altijd een maaltijd krijgen die past bij hun levensovertuiging.

Duurzaam KNIPPEN EN TROUWEN

Een groot deel van Nederland weet inmiddels wel wat veganistisch eten inhoudt. Maar wat doet een vegan kapsalon precies, en hoe plan je een vegan bruiloft? Edwin uit Meppel en Cilvie uit Nijmegen vertellen er alles over.

HAIRSTYLING EDWIN

We spreken Edwin Santbergen, allround kapper en barbier, op een heuglijk moment: zijn Meppelse kapsalon Hairstyling Edwin heeft net zijn eenjarige jubileum achter de rug. Omdat hij in 2021, tussen de lockdowns in, geen echte opening kon organiseren, is het nu extra reden voor feest.

Edwin is al sinds 2016 vegan en probeerde altijd al duurzaam te leven. Toen hij zich omschoolde tot kapper, was het eerste wat hem opviel hoeveel afval die industrie produceerde. Dat kon anders, dacht hij – hij richtte zijn eigen salon op, met duurzaamheid en vegan friendly-producten hoog in het vaandel.

Hij deed onderzoek naar alles wat hij inkocht; nu werkt hij met producten die duurzaam en veganistisch zijn – zelfs de baardproducten, waarvoor vaak dierlijke was of vet wordt gebruikt. Hij werkt samen met The Green Scissors, dat al zijn afgeknipte haar hergebruikt in compost, hooibalen of netten om olie mee uit de zee te halen. In plaats van milieubelastend aluminiumfolie gebruikt hij gerecycled papier voor highlights, en hij verkoopt haarproducten in hervulbare flessen. Edwin grijpt elke kans aan om zijn bedrijf zo duurzaam mogelijk te maken.

Niet alleen veganisten weten Edwin te vinden; hij is verbaasd dat hij zo snel een klantenkring heeft opgebouwd, van wie veel mensen specifiek voor zijn duurzaamheid komen. Ook inspireert hij zijn collega’s, van wie er al één een soortgelijke samenwerking met The Green Scissors aangaat. Het was een geslaagd eerste jaar: alle reden om hoopvol naar de toekomst te kijken.

NVV-leden krijgen 10 % korting bij Hairstyling Edwin op bijna alle haarproducten!

PERFECTE BRUILOFTEN

Cilvie heeft altijd van plannen, organiseren en ondernemen gehouden. Én van bruiloften; dat ze al die voorliefdes combineerde tot een bestaan als weddingplanner was dan ook niet verrassend. Ze kwam er al snel achter dat ze niet de enige was die van haar droom haar beroep maakte: Nederland kent relatief veel weddingplanners. Ze moest zich onderscheiden en deed dat door ook haar idealen op haar werk toe te passen; ze is inmiddels al vier jaar vegan en besloot zich te specialiseren in het organiseren van duurzame, veganistische bruiloften.

‘Natuurlijk verklein je daarmee je potentiële groep klanten,’ legt ze uit, maar met de mensen díé zich bij haar bedrijf Perfect Bruiloften melden, klikt het door die gedeelde waarden vaak wel meteen. Haar bedrijf trekt nu bruidsparen aan die net zo denken en leven als zijzelf; dan gaat alles al snel soepel. Vegan catering? Vanzelfsprekend. Geen ballonnen en plastic afval? Geen probleem! Cilvie houdt overal rekening mee en adviseert graag. Je kunt je bruiloft op allerlei manieren duurzamer maken: overweeg bijvoorbeeld eens een tweedehands bruidsjurk, en laat de trouwringen maken door een fairmined-goudsmit. Als je al bloemen op je bruiloft wilt, overweeg dan de meer duurzame droogbloemen, of tenminste seizoensbloemen die bij een lokale, duurzame kweker vandaan komen. In plaats van een trouwboeket, kun je ook denken aan een eigen creatie van macramé – dat heeft Cilvie bijvoorbeeld bij haar eigen bruiloft gedaan.

Het is niet makkelijk geweest tijdens de coronajaren; net toen Cilvie een beetje bekend werd, lag de wereld opeens stil. Gelukkig krabbelt ze weer op en weten aanstaande bruidsparen haar opnieuw te vinden, zodat ze kan doorgaan met dromen waarmaken – duurzaam én vegan.

NVV-leden krijgen 5 % korting bij Perfecte Bruiloften.

Cilvie

Edwin

100% VEGAN

Veganize. Natuurlijk

Eerlijk en gezond. Daar geloven wij in. Zonder toevoegingen. Daarom komen we met een lijn hoogwaardige supplementen als aanvulling op jouw vegan diet. Multivitamine, Fytoplankton en meer. Zonder suiker en veel van onze producten zijn

glutenvrij. Veganize is de eerste kwalitatief hoogwaardige producent van veganvitamines. Kijk op onze site www.prosupplements.nl voor meer informatie, al onze producten en verkooppunten.

Anouk Willems

Joost Leuven

Strippagina Anouk Willems, Joost Leuven en Farhad