VEGAN Magazine nr 133 - zomer 2022 by Nederlandse Vereniging voor Veganisme

VEGAN Magazine is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme - zomer 2022 - nummer 133

VEGGIEWORLD KOMT TERUG NAAR NEDERLAND!

03.-04.

SEPTEMBER 2022

Korting

voor den!

NVV-le

Foto’s: VeggieWorld | Andreas Gebert | Sven Grosch | Milena Zwerenz

ALLE INFORMATIE VIND JE VIA DEZE QR-CODE:

ZIEN WE JE DAAR?!

VEGAN ETEN & DRINKEN - COSMETICA - KLEDING EN ACCESSOIRES WETENSCHAPPELIJKE EXPERTS - PRODUCTPRESENTATIES - KOOKDEMO’S

INHOUDSOPGAVE

COLOFON

THEMA: DOE HET ZELF

4 5 8 12 13 16 19 24 25 26 28 29

Hoofdredactie: Marianne van Diepen

Omslagartikel Een diervriendelijke (moes)tuin ‘Het is een goed teken als je beestjes hebt’ Over veganistisch moestuinieren

Vegan Basics Help! Hoe red ik een dier? Deel 3

Boekenwinactie Wat te lezen voor deze zomer

Carrièreswitch voor de dieren Interview Anna Krijger

Influencen voor niet-influencers Interview Dennis Vink

Recepten Moussaka, rijstnoedelsalade & toetjes

Gedicht Jesse Laport

Ik wil het zelf doen Zelf je leven vormgeven

De paradoxale invloed van doe-het-zelf op dierenwelzijn Hobbyfokkers en eitjes uit eigen tuin

82 jaar oud en drie krantenwijken Interview Wilma Wijkmans

30 31 32 34 35

Korte columns Radjan Hanoeman en Annelieke Joosten ‘Waarom zo extreem?’ en ‘De maakbare samenleving’

Redactie-assistentie: Mathilde Hoeve, Ellen Kooijman, Minke Zegveld Redactie: Irwan Droog, Anne Flint, Matthijs Koevoet, Frida van Til Eindredactie: Arina Banga Omslag: Lize Jansen Auteurs: Sarah-Manon Blok, Julia de Bruin, Emile Dingemans, Irwan Droog, Paul van Gent, Radjan Hanoeman, Annelieke Joosten, Ellen Kooijman, Jesse Laport, Cynthia Pallandt, Emma van Ratingen, Titus Rivas, Minke Zegveld Sensitivity readers: Radjan Hanoeman, Valentijn de Laet Recepten: Lara Beusenberg, Talitha Grace, VSA Nijmegen, Arend Weisz Cartoons en illustraties: Sara Behrad , Farhad Foroutanian, Ellen Kooijman, Joost Leuven, Anouk Willems, Maaike Zandstra Fotografie: Lara Beusenberg, Talitha Grace, Renée de Haan, VSA Nijmegen, Arend Weisz Conceptontwerp en dtp: Lize Jansen, Jessie Kuppens, Jennifer Luttikhuizen, Maaike Zandstra Drukwerk: Caparis Grafisch Centrum, Heerenveen Advertentie-acquisitie: adverteren@veganisme.org Oplage: 3750 VEGAN Magazine is het magazine van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme en verschijnt vier keer per jaar. Suggesties en bijdragen zijn welkom (redactie@ veganisme.org). De hoofdredactie streeft ernaar om diverse perspectieven te bieden in elke editie. Standpunten van schrijvers of geinterviewde personen hoeven niet overeen te komen met de standpunten van de NVV. VEGAN Magazine wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier met plantaardige inkt. Het lidmaatschap kan per maand of per jaar worden

Vegan blind date Via Vegadates

maanden van je lidmaatschap.

Zalig geluk Vegan Friendly

Postbus 31447

Zelf, maar samen Bestuurspagina De Kleine V Design een smoothie!

E-mail: info@veganisme.org

Strippagina Joost Leuven, Anouk Willems en Farhad Foroutanian

voldaan. We incasseren je bijdrage rond de 25e van de maand. Opzeggen kan op elk moment, na de eerste 12

Nederlandse Vereniging voor Veganisme 6503 CK Nijmegen Tel. 06 524 339 31 Internet: www.veganisme.org

Omslagartikel tekst Lize Jansen

Een diervriendelijke (MOES)TUIN De omslag is gemaakt door Lize Jansen en laat een tuin zien die bruist van leven. Lize zet zich in voor de vormgeving van VEGAN Magazine. In dit artikel vind je een aantal tips voor wat je zelf kunt doen om je tuin diervriendelijker te maken. BODEMLEVEN In de bodem leven vele dieren, bacteriën en schimmels. Veel mensen verstoren het bodemleven regelmatig door hun tuin om te spitten. Dit is een verstoring, omdat verschillende soorten helemaal zijn aangepast aan het leven op een bepaalde diepte in de grond. Ook nuttige ondergrondse schimmelnetwerken raken beschadigd als je graaft. De bodem voeden kan prima zonder graven: spreid bijvoorbeeld een laag compost over de grond. AFBRAAK OP DE ‘JUISTE’ PLEK Compost maken is een win-win-win: je maakt gebruik van keukenresten, je houdt er tuinvoeding aan over en slakken, wormen en andere dieren breken het materiaal graag af. Eten de slakken naast compost te veel van je moestuin planten? Ontmoedig ze door de moestuin een minder aantrekkelijk habitat te maken, bijvoorbeeld door te voorkomen dat je dichte begroeiing, gevallen bladeren en stukken hout rond je moestuinplanten hebt. Je kan slakken ook ‘vangen’ door juist een houten plank te laten liggen en 's avonds de slakken eronderuit te halen en naar een geschiktere plek te brengen, zoals een verwilderd stukje tuin. WILDERNIS IN DE ACHTERTUIN Een verwilderd stukje tuin, bijvoorbeeld bij de composthoop, levert een nuttige habitat op voor allerlei dieren. Brandnetels zijn bijvoorbeeld een favoriet onder lieveheersbeestjes en bepaalde vlinders, zijn eetbaar voor ons, en zijn een goede toevoeging op de composthoop. Een volgegroeid stuk tuin is ook een prima plek voor een egelhuisje. Bedenk wel dat veel tuinen ontoegankelijk zijn voor egels. Egelpoortjes onder in de schutting (minimaal 14 x 14 cm) bieden een uitkomst. Heb je ook nog plek voor een vijver? Dan zullen nóg meer diersoorten een thuis vinden in de tuin. 4 | NVV | VEGAN Magazine 133

Wist je dat je de zaadpeultjes van de radijsplant kan eten? We oogsten doorgaans de knolletjes, maar als je ze laat doorgroeien vormen er na de bloei vele knapperige peultjes met een frisse, iets pittige smaak. Lekker in een salade of roerbak. Oogst tijdig, voor ze taai en vezelig zijn. De groei is weelderig, dus geef de plant de ruimte. Slangenradijs is specifiek gekweekt voor de lange peulen.

VARIATIE! Maak van je (moes)tuin een echte siertuin met een variatie aan bloeiende planten. Veel moestuinplanten kunnen bloeien, maar meestal laten we dat alleen bij planten voor vruchten gebeuren. Laat af en toe ook een andere plant staan om te bloeien voor wat meer variatie! Verschillende insecten komen op verschillende bloemen af. Zo komen zweefvliegen graag langs bij de ondiepe, open bloemen van planten als wortel en dille, maar laten ze diepere bloemen links liggen. VOEDSEL, ONDERDAK, WATER Naast bloemen zijn zaden, noten en vruchten welkome voeding voor dieren in de tuin. Denk ook aan planten die later in het jaar wat te eten bieden, zoals rozenbottels en minikiwi. Voor onderdak zijn het vogelhuisje en insecten hotel wel bekend, maar heb je ook gehoord van een hommel pot, kikker- en paddenhuis of vleermuiskast? Water is voor alle dieren belangrijk. Naast een vogelbadje, is voor insecten en gronddieren een schaal met knikkers of steentjes een geschikte waterplaats zonder verdrinkingsgevaar. Kies een plekje in de schaduw tegen snelle verdamping. DOE-HET-ZELF: Vind doe-het-zelfprojecten op internet. Zoek bijvoorbeeld op 'doe het zelf' met 'insectenhotel' of 'vogelhuis'. Een paar voorbeelden: Bouwtekening egelhuisje: www.egelbescherming.nl/de-egel/egels-in-uw-tuin Bouwtekening vleermuiskast: www.vleermuis.net/ meer-weten/informatiefolders/handleidingen DOWNLOAD DE OMSLAG: www.veganmagazine.nl/omslag133

Veganistisch moestuinieren tekst Irwan Droog | foto's Plantaardiger

Het is een goed teken als je beestjes hebt Over veganistisch moestuinieren Het is lente, overal om ons heen staan planten en bomen in bloei. Het perfecte seizoen om naar buiten te gaan en in de aarde te wroeten. Maar een stuk grond is niet iedereen gegeven – daarom kijken we in dit artikel naar de andere mogelijkheden die moestuinieren biedt om de handen uit de mouwen te steken, al is het maar op je balkon. Het zal veel lezers van VEGAN Magazine niet onbekend voorkomen: het verlangen naar een stukje natuur binnen handbereik. Leven van het land, in het klein. Op mijn stadse balkon is het groen ver te zoeken; er staat een houten bak van welgeteld één vierkante meter. Hij is gevuld met aarde, er groeit lavendel, munt, tijm en rozemarijn, tussen een klein non-descript boompje en een onverwoestbare passiebloem in. Ik heb eerder pogingen gedaan iets eetbaars te verbouwen op mijn ministukje grond – wortel, sla, tomaat –, maar dat was allemaal geen lang leven beschoren, en wát er groeide was meteen voer voor de eksters, kauwen en koolmezen die mijn tuintje goed in de gaten hielden. Voordat ik dit jaar een hernieuwde poging waag, spreek ik met Natascha, die in 2014 óók op het balkon begon maar inmiddels een kas van 35 bij 50 meter beheert en verslag doet van haar project onder de noemer ‘Plantaardiger’. Biologisch, duurzaam en plantaardig moestuinieren – hoe doe je dat? En kan iedereen daar zomaar mee aan de slag gaan? 5

Veganistisch moestuinieren tekst Irwan Droog | foto's Plantaardiger

ALLERLEI TRUCJES Laten we de belangrijkste vraag als eerst beantwoorden: ja, iedereen kan moestuinieren. Oók als je geen eigen stukje grond hebt. Zo worden volkstuinen bijvoorbeeld steeds populairder, en zijn er gemeenten die ‘urban farms’ in het leven roepen: gezamenlijk beheerde terreinen waar mensen samenkomen om te moestuinieren. (Informeer bij je eigen gemeente naar zulke projecten!) Maar het kan ook dichter bij huis, bijvoorbeeld als je wel een balkon hebt: dan kun je balkonieren. Kortom, iedereen kan zijn eigen groenten en fruit verbouwen. Als je eenmaal hebt besloten wáár je dat gaat doen, kun je gaan nadenken over wát je precies gaat doen: welke bodem gebruik je, welke gewassen wil je gaan planten? Hoe houd je ongewenste insecten of dieren op afstand, zonder pesticiden te gebruiken of ze anderszins leed te berokkenen? Voor uitgebreide informatie over verschillende grondsoorten en gewassen kan ik de website van Natascha aanraden, maar natuurlijk vroeg ik haar in het bijzonder naar de specifieke problemen waar je als veganist tegenaan kunt lopen als beginnende (of ervaren!) moestuinier. 6 | NVV | VEGAN Magazine 133

‘Ik heb allerlei trucjes bedacht,’ vertelt ze, ‘waardoor je bijvoorbeeld slakken niet hoeft te doden. Denk bijvoorbeeld aan de hulzen van wilde kastanjes, die je gewoon kunt rapen; die hebben van die scherpe stekels. Maak daar een soort natuurlijke omheining van om je erwtjes heen, een slak blijft dan wel op afstand. Maar belangrijker is dat ik heb geleerd dat tuinieren ook gewoon “delen” betekent, je deelt de grond en dus de gewassen met andere levende wezens. Je weet: als je een moestuin hebt, wordt er ook van gegeten door anderen. Dus als ik last heb van rupsen, zet ik ze met z’n allen bij elkaar op één kool, dan mogen ze die opeten en is de rest voor mij. Ik zeg altijd maar: als er niets aan je tuintje eet, ben je ook geen onderdeel van het ecosysteem. Het is een goed teken als je beestjes hebt.’ Bovendien, voegt ze daaraan toe, hebben plagen en ziektes een signaalfunctie. Als je luizen hebt, kan dat bijvoorbeeld een teken zijn van een slechte bodem – bladluizen komen alleen op zwakkere, zieke plantjes af, en daar kan de bodem de oorzaak van zijn. Los daarvan hoef je ze echt niet te bestrijden met gif; luizen gaan vaak uit zichzelf weer weg, en niet alle slakken eten aan je tuin.

Veganistisch moestuinieren tekst Irwan Droog | foto's Plantaardiger

‘GROENE VINGERS BESTAAN HELEMAAL NIET’ Als we zeggen dat iedereen kan moestuinieren, kan ik het toch niet laten om Natascha te vragen naar het fenomeen ‘groene vingers’. Sommige mensen lijken meer aanleg te hebben voor tuinieren of het verzorgen van planten dan anderen, maar bestaat er wel zoiets als een aangeboren talent voor zaaien, spitten en oogsten? ‘O, nee, groene vingers bestaan helemaal niet,’ zegt ze. ‘Je kunt helemaal vanuit het niets beginnen: als je het maar met aandacht doet, en met plezier. Meer heb je niet nodig. Je moet het leuk vinden, dat is het belangrijkst. En wees ook vooral niet te perfectionistisch. Het gaat niet altijd om het resultaat, het gaat om het proces, dáár moet je van genieten. En: zie jezelf als een onderdeel van de natuur. Je moet niet denken dat je een strijd aan het leveren bent tegen je tuin, je bent ónderdeel van je tuin. Alles is één geheel: wat er in de bodem gebeurt, is net zo belangrijk als wat jij boven de grond doet.’ En ja, volledig veganistisch moestuinieren kan een iets grotere uitdaging zijn, zegt ze. Je kunt bijvoorbeeld op een gegeven moment in aanraking komen met de kwestie ‘koemest’. ‘Die hoef je helemaal niet te gebruiken, dat is nergens voor nodig. Ik heb sinds 2014 nog nooit koemest gebruikt. Je moet wel iets verder kijken als je geen mest wilt gebruiken, je zou je eigen compost kunnen maken, je eigen eco-

systeempje creëren. Het is wel belangrijk je in dat soort kwesties te verdiepen voordat je dat soort keuzes maakt.’ KLEIN BEGINNEN Het enthousiasme van Natascha is aanstekelijk. Ik heb dan wel geen urban farm in de buurt, geen volkstuin, geen eigen lapje grond, maar na ons gesprek ben ik vastbesloten die vierkante meter aarde op mijn balkon nieuw leven in te blazen. Ik verheug me op de interactie met niet alleen de opkomende gewassen, maar ook op wat de slakken, luizen en vogels van mijn tuintje vinden, en hoop een beetje dat er rupsjes zullen zijn die ik een plezier kan doen met een eigen kool. Voordat ik me stort op het uitzoeken van een goede bodem, vraag ik haar nog om de ultieme praktische beginnerstip – groene vingers of niet, als behoorlijke leek kan ik best een duwtje in de goede richting gebruiken. ‘Ah, dat is eenvoudig,’ zegt ze. ‘Begin met radijsjes. Die oogst je binnen zes weken. Ik ben zelf begonnen met radijsjes, en toen ik die voor het eerst uit de grond haalde, dacht ik: dit is zo leuk, hier wil ik meer mee doen. Dit is mijn levensmissie.’

Volg Natascha op instagram @plantaardiger, en bezoek haar website www.plantaardiger.nl voor moestuintips, recepten, wildplukadviezen en meer.

Help! HOE RED Vegan basics tekst Annelieke Joosten

IK EEN DIER?

Of het nu in de stad, op het platteland of ergens daartussenin is, hulpbehoevende niet-menselijke dieren vind je overal. Denk aan zieke stadsduiven, aangereden katten of verdwaalde hertjes. Maar hoe weet je zeker of een dier in nood is? En als iemand hulp nodig heeft, wat kun je dan doen? In deze driedelige Vegan Basics-serie duiken we in het systeem van de dierenhulp in Nederland. In dit laatste deel leg ik uit hoe je het beste wilde dieren kunt helpen. Onder ‘wilde dieren’ verstaan we hier inheemse (van nature hier voorkomend) en uitheemse (exotische) soorten. Wilde dieren zijn geen omgang met mensen gewend en vereisen dus een andere aanpak dan gedomesticeerde dieren. Voor sommige diersoorten zijn aparte opvangcentra waar mensen werken met expertise in die specifieke soort, zoals voor vogels, egels en zeehonden. Wilde dieren zijn soms lastig te herkennen als hulpbehoevend; als je geen wond of bloed ziet, betekent dat niet per se dat een dier oké is. In de flowchart vind je onder meer voorbeelden van vaak voorkomende situaties en hoe te handelen. JONGE DIEREN Bij jonge dieren kun je beter niet zomaar te hulp schieten, want onnodig helpen kan meer schade aanrichten dan je misschien denkt. Als je een jonge vogel tegenkomt die nog niet of nauwelijks kan vliegen, kijk dan eerst of het beestje een veilige verstopplaats heeft en of je diens ouders kan zien of horen. Vaak heeft zo’n dier een tijdje nodig om te leren vliegen en krijgt het voedsel en bescherming van diens ouders. Het is heel begrijpelijk om te denken dat het hulpeloos is, maar als het even kan is zo’n vogel beter af als het door diens ouders wordt opgevoed. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld hazen of hertjes. Zij worden geurloos geboren; dat is handig omdat ze dan niet worden gevonden door roofdieren. Raak zo’n dier nooit zomaar aan! Dan ruikt het namelijk naar jou en zal het ten prooi kunnen vallen aan een roofdier. Ze worden overdag vaak alleen gelaten door hun ouders, maar mama of papa is altijd in de buurt. Jonge zeehonden moet je al helemaal overlaten aan de experts; naast dat de ouders vaak in de buurt zijn, hebben zij ook nog eens scherpe tanden die lelijke wonden kunnen maken. Gelukkig zijn er langs de kust meerdere zeehondenopvangcentra. Mocht je een zeehond in nood 8 | NVV | VEGAN Magazine 133

vinden, bel dan direct het opvangcentrum. Als een (jong) dier zich naast een gevaarlijke weg bevindt of gewond is, dan is menselijk ingrijpen wel gewenst. RODE VLAGGEN Onnatuurlijk of onverwacht gedrag kan een teken zijn van nood. Dit is bijvoorbeeld het geval bij egels die op klaarlichte dag over straat lopen. Egels zijn namelijk nacht-/ schemerdieren, dus als je zo’n verdwaalde egel vindt, aarzel dan niet en bel de egelopvang. Ook vogels die niet meer vliegen zijn een rode vlag. Goed om te weten: overleden wilde dieren worden vaak niet door de dierenambulance opgehaald, maar door een overheidsinstantie zoals de gemeente of Rijkswaterstaat. Mocht je er een vinden, dan kun je het beste de politie bellen; zij weten welke instantie hierover gaat. Onthoud dan goed waar het dier ligt, zodat het dier makkelijk gevonden kan worden. INSECTEN EN ANDERE KLEINE KRUIPERS Voor het kleinere gespuis is er geen dierenhulporganisatie, maar dat betekent niet dat ze geen hulp kunnen gebruiken! We weten allemaal dat met name bijen het moeilijk hebben en alle hulp is dan ook enorm welkom. Zie je een bij lopen die niet vliegt, voer haar dan wat suikerwater met een lepeltje en wacht een tijdje; meestal is de bij alleen vermoeid en uitgedroogd en kan die er na jouw energiedrankje zó weer tegenaan. Kleine moeite, groot gebaar! EXOTEN Omdat sommige dieren uitheems en invasief zijn, mogen ze door de dierenambulance niet meer worden uitgezet. Het is wettelijk bepaald dat deze dieren niet gehouden mogen worden en er staat een boete op als dit wel gebeurt. Daarom heeft de dierenambulance als er een invasieve exoot wordt

Vegan basics tekst Annelieke Joosten

binnengebracht maar twee keuzes: onderbrengen in een opvangcentrum voor invasieve exoten, of euthanaseren. In deze gevallen is het dus beter om een dier op eigen houtje te helpen, door het bijvoorbeeld zelf naar de dierenarts te brengen. Anders loopt zo’n dier het risico om de rest van hun leven in gevangenschap door te brengen.

Bij de dierenambulance wordt er weleens melding gedaan van ‘schorpioenen’. Dit blijken (bijna…) altijd Amerikaanse rivierkreeften te zijn: exoten die ooit zijn losgelaten en na enthousiaste voortplanting nu overal in Nederland in slootjes en vijvers wonen. Hier hoef je de dierenambulance niet voor te bellen (maar als je ze op straat ziet lopen, is het wel zo lief om ze ergens in een slootje veilig te stellen). Halsbandparkieten lijken gedomesticeerd, maar vormen inmiddels ook meerdere populaties in Nederland.

Op de volgende pagina vind je de flowchart die je kunt raadplegen in geval van nood. Deze driedelige reeks heeft je meer geleerd over het dierenhulpsysteem in Nederland en over wat jij kunt doen om een dier in nood te herkennen en helpen. Veel succes en namens de dieren: bedankt!

Boekenwinactie tekst Emma van Ratingen | samenstelling Mathilde Hoeve

Boekenwinactie

DOE MEE EN MAAK KANS!

De zon schijnt, de lucht is blauw en de kriebels om inspiratie te halen uit een nieuw boek, zijn volop aanwezig. In deze editie van VEGAN Magazine bespreken wij daarom weer vier boeken die je hierbij kunnen helpen. Of je nou nieuwe recepten wilt maken voor een zomers dinertje in de tuin, een prentenboek wil lezen met de kinderen of wat wil lezen over een wat serieuzer thema, alles komt aan bod. Ook deze keer geven wij van elk boek weer een exemplaar weg. Wil jij kans maken? Geef dan jouw keuze voor 24 juli 2022 op via veganisme.org/boekenpagina De klimaatramp is niet meer te ontkennen: we zitten er middenin. Mounir Samuel heeft de gevolgen van de klimaatverandering als correspondent van sociale revoluties en maatschappelijke verandering van dichtbij gezien. In Jona zonder walvis duidt hij de gevolgen die hij van deze crisis heeft gezien en welke rol Nederland hierin heeft. Hij vertelt over hoe we ons kunnen Jona zonder walvis wapenen tegen wat deze crisis t.w.v. € 17,99 ons in de toekomst zal brengen. Mounir Samuel Jona zonder walvis is een politiek manifest dat oproept om actie te ondernemen. Verandering begint namelijk bij gezamenlijke keuzes en moed.

Kalfje Kato op zoek naar mama koe is een leerzaam boek dat kinderen leert waar koemelk vandaan komt, op een manier die geschikt is voor kinderen. In het verhaal gaat het kalfje Kato met andere dierenvrienden Kalfje Kato op zoek op zoek naar haar moeder. Tijnaar mama koe dens hun zoektocht ontdekken t.w.v. € 16,99 ze verschillende soorten plantAnne Hogerheijde aardige melk en hoe lekker deze zijn. Aan de hand van lieve prenten wil Anne Hogerheijde kinderen op een positieve manier kennis laten maken met dit onderwerp. Aan het einde van het boek staan er ook nog drie recepten met plantaardige melk in de hoofdrol die voor de jongste koks leuk zijn om te maken.

Na de succesvolle boeken Vegan party food en Vegan soul food, die ook al eerder in VEGAN Magazine hebben mogen staan, komt Jason Tjon Affo nu met Vegan rainbow food. Dit plantaardige kookboek geeft de hoofdrol aan ingrediënten die van nature kleurrijk én voedzaam zijn. Zo kun je maaltijden op tafel Vegan rainbow food zetten die zowel het oog als t.w.v. € 25,99 de gezondheid goed zullen Jason Tjon Affo doen. Zoals gewend staat dit boek ook weer vol met de mooiste foto’s van alle recepten. Van matchacake tot sushibowls: Vegan rainbow food is een kookboek dat de regenboog op tafel zet!

Plantaardig van Alexander Gershberg is meer dan een plantaardig kookboek: het is een volwaardige, unieke, culinaire gids. Geïnspireerd door onder andere de Japanse en Israëlische keuken, heeft hij tachtig recepten ontwikkeld met veel ingrediënten van Nederlandse bodem. Zo zijn de recepten duurzaam en zijn de meeste groentes makkelijk te Plantaardig verkrijgen in de supermarkt. Op t.w.v. € 29,95 deze manier wil hij alle thuiskoks Alexander Gershberg inspireren om niet alleen gezonder te gaan koken, maar ook meer in harmonie te komen met hun eigen omgeving. Met Plantaardig kun je thuis in de keuken alle kanten op.

12 | NVV | VEGAN Magazine 133

Carrièreswitch voor de dieren tekst Paul van Gent | foto Rick Keus

Carrièreswitch

voor de dieren

De 37-jarige Anna Krijger uit Amsterdam had een succesvolle carrière als schrijfster, journalist en boekrecensent. Vorig jaar maakte ze een opmerkelijke overstap: ze ging aan de slag als campagnecoördinator bij dierenrechtenorganisatie Animal Rights. We vroegen Anna hoe dat ging. Voor haar studie Arabistiek vertrekt Anna naar het Midden-Oosten. Ze studeert eerst in Egypte en komt later in Israël en Palestina terecht. Daar werkt ze als freelance-correspondent voor onder andere De Groene Amsterdammer en diverse radiozenders. Ze schrijft uiteindelijk over haar tijd daar het boek Hipsters, baarden en martelaren, waarin ze in op zoek gaat naar persoonlijke verhalen van uiteenlopende inwoners van het gebied. Als ze weer terug is in Nederland gaat ze aan de slag als journalist en boekrecensent voor onder andere NRC en Trouw. Maar ze neemt iets mee uit Tel Aviv: ze heeft daar veganisme leren kennen. ‘Toen ik vegan werd en de behoefte voelde om me voor veganisme in te zetten, kwam Animal Rights op mijn pad. Die organisatie sprak me erg aan en ik sloot me aan als vrijwilliger.’ Dat was toen nog gewoon naast haar betaalde werk als journalist. ‘Als ik even de kans kreeg, schreef ik voor de krant ook over veganisme.’ De overstap van een carrière in de journalistiek naar één in de dierenrechten was niet vooropgezet. De kans kwam toevallig voorbij. Toch kwam het niet uit het niets. ‘Het is een diepe overtuiging dat ik wil bijdragen aan de wereld en dingen beter wil maken. Zo heb ik voor een pleegkind gezorgd en in mijn studententijd werkte ik in de gehandicaptenzorg. Ik vind het altijd al belangrijk om me in te zetten

voor kwetsbaren, waaronder dieren. Ik hou van journalistiek, maar voelde dat ik meer kon doen. Het werk dat ik nu doe staat dichter bij mijn gevoel voor rechtvaardigheid.’ Toch is niet alles anders. In het werk dat ze nu doet kan ze haar journalistieke ervaring namelijk goed gebruiken. ‘Er zit overlap in het werk. Je bent veel aan het schrijven en doet veel onderzoek. Ook probeer je op actualiteiten in te spelen. Het werk is best wel praktisch en sociaal. Wat ik leuk vond aan journalistiek vind ik ook hieraan leuk.’ Animal Rights kent vier projecten, tegen bont, jacht, slacht en dierproeven. De campagne waaraan Anna leiding geeft heet ‘Stop de slacht’. Die campagne is vooral bekend van de undercoverbeelden die Animal Rights publiceert. ‘Dat komt vaak in het nieuws, maar we doen veel meer. We richten ons vooral op het beïnvloeden van de publieke opinie, bijvoorbeeld door het organiseren van demonstraties en het schrijven van artikelen. Bovendien voeren we regelmatig rechtszaken.’ Anna is het eens dat de naam van de campagne, ‘stop de slacht’, ambitieus klinkt. ‘Voor sommigen klinkt het vreemd, maar ik geloof dat er een eind komt aan de slacht. Die radicale ambitie trekt me juist. Ik besef ook dat ik de wereld niet alleen ga veranderen, maar vanuit deze rol kan ik wel nog meer bijdragen aan die onvermijdelijke verandering.’ 13

let nature be your home.

The Online Marketplace for Holistic, Sustainable Living. New Habitz is an ethical, sustainable, vegan, and mindful marketplace. We intend to drive a new era of mindful living and shopping.

A few of our brand partners

Shop with us!

newhabitz.com

Influencen voor niet-influencers tekst Radjan Hanoeman | foto's Renée de Haan

Dennis Vink Interview

Influencen voor niet-influencers Dennis Vink (ook wel bekend als Plantbased Dennis) is bioloog, spreker, foodie en ‘veganfluencer’. Hij is gespecialiseerd in dierenwelzijn en -ethiek, lid van de Raad voor Dierenaangelegenheden, programmamanager Wildlife bij World Animal Protection, en hij heeft een passie voor duurzaamheid en dierenrechten. WANNEER BEN JE VEGANIST GEWORDEN? ‘Na een aantal jaren van innerlijke strijd koos ik in 2016 voor het veganisme. Ik was een gigantische vleesliefhebber. Tijdens mijn masteropleiding Gedragsbiologie verdiepte ik me steeds verder in dierenwelzijn en dierethiek. In die tijd leerde ik de verborgen wereld achter de gesloten deuren van de veehouderij kennen. De stallen voldeden aan de beste standaarden op het gebied van dierenwelzijn, maar daar zag ik de verschrikkelijkste omstandigheden. Ik wilde niet meer bijdragen aan die ellende. Ik kon het niet meer maken naar de dieren die ik in de ogen had aangekeken in de varkensstallen, melk- en pluimveehouderijen en slachthuizen.’ WAT GAF DE DOORSLAG OM DOOR TE ZETTEN? ‘Ik kwam een aantal mensen tegen die mij een spiegel voorhielden. Ze leefden veganistisch en konden er goed over vertellen. Een van hen was mijn professor Floris van den Berg. Hij legde uit waarom het krom is om om dieren te geven en tegelijkertijd dierlijke producten te eten. Tijdens een reis ontmoette ik een andere vegan, een grote rugbyer die vertelde over zijn motivatie en eetpatroon. Ik raakte geïrriteerd door deze personen omdat ik mijzelf al zag als een deugdzaam persoon. Het besef kwam dat ik bijdroeg aan onrecht en leed op de allergrootste schaal. Dat riep eerst veel cognitieve dissonantie op, waardoor ik mijn gedrag op allerlei manieren goedpraatte door de verantwoordelijkheid te verspreiden of verleggen. Ik heb dat nog een tijdje volgehouden, totdat het gevoel zo sterk werd dat er maar één juiste keuze was, en dat was stoppen met het eten van dierlijke producten.’ WAAROM BEDACHT JE PLANTBASED DENNIS? ‘Vooraf had ik nooit bedacht dat het platform zo groot 16 | NVV | VEGAN Magazine 133

zou worden. Een soort influencer worden was zeker niet de bedoeling. Plantbased Dennis beginnen voelde als een plicht naar de dieren. Ik wilde delen wat ik tijdens gesprekken met vrienden besprak. De stap naar social media had ik lang afgehouden, want wat kon ik nog toevoegen? Door het boek Ooit aten we dieren van Roanne van Voorst kreeg ik een flinke duw. Ze schrijft over het belang van sociale voorbeelden van de voedselrevolutie door het veranderen van het slechte, ondervoede en suffe imago van veganisten. Ik wil met Plantbased Dennis relevante informatie op een positieve manier delen. Ik wil mensen niet aanspreken op wat ze fout doen, maar meer nadruk leggen op de enorme positieve impact die men kan hebben door vandaag te stoppen met dierlijke producten. Ik wil laten zien dat het juist heel normaal is om plantaardig te eten.’ WELKE ONTWIKKELING HEB JE DOOR PLANTBASED DENNIS DOORGEMAAKT? ‘Vóór Plantbased Dennis hield ik me al veel bezig met de wijze waarop je dier-ethische vraagstukken kunt behandelen en de effectieve manieren om daarover te communiceren. Ik was eerder te veel de boze vegan, iemand die met goede bedoelingen afkeurend kijkt en weinig begrip heeft voor vleeseters. Het is echter niemands schuld! We zijn allemaal opgegroeid in een carnistische wereld. Het is moeilijk om los te breken van hardnekkige gewoonten. Als je mensen gaat beschuldigen, dan schieten ze in de verdediging of ze voelen zich persoonlijk aangevallen. Dan staan ze gelijk niet meer open voor een eerlijke, veilige zelfreflectie, dus breng je het veganisme zo niet verder. Ik probeer vanuit begrip en geduld te handelen. Het uiteindelijke doel is het belangrijkst. Het gaat om de dieren, onze planeet en onze medemens.’

‘Het begin is even onwennig, maar beredeneer altijd vanuit het slachtoffer’ - Dennis Vink

Influencen voor niet-influencers tekst Radjan Hanoeman| foto's Renée de Haan

WAAR HAAL JE JE CREATIVITEIT VANDAAN? ‘Dat gaat meestal gemakkelijk, ik haal uit allerlei hoeken inspiratie. Ik let op de variatie tussen de onderwerpen. Je hebt de ethische vraagstukken, recepten, nieuwe producten, reistips en de vegan-friendly hotspots. Juist die afwisseling vind ik leuk. Bij de meeste posts gebruik ik mijn eigen interesses: wat vind ik leuk om te doen, interessant om te lezen en lekker om te eten? Ik kijk ook naar de behoeften van andere mensen. Welke handvatten hebben zij nodig om bewuster en plantaardig te leven? Een terugkerend item om mensen aan het denken te zetten zijn de argumenten tegen veganisme. Ik verzamel ze allemaal, zoals “Maar leeuwen eten ook vlees”, en geef daar inhoudelijk antwoord op.’ MET WELKE UITDAGINGEN HEB JE TE MAKEN? ‘Tijd! Ik heb een fulltimebaan, een druk sociaal leven en Plantbased Dennis is op zichzelf al meer dan een fulltime uitdaging die ik daar nog bij doe. Ik probeer de balans te vinden tussen de vele verzoeken, aanvragen voor bijvoorbeeld lezingen en samenwerkingen. Soms moet ik bepaal-

de dingen doorschuiven of nee verkopen. Daarom heb ik besloten om mijn team verder uit te breiden. Er gaat veel tijd zitten in de voorbereiding van berichten. Het schrijven van ethische artikelen vind ik het leukst, maar daar gaat ook veel tijd en aandacht in zitten. Instagram verandert daarnaast telkens het algoritme. Daar wil ik me niet mee bezig hoeven houden, dus hoe fijn zou het zijn om een deskundig en gemotiveerd team om me heen te hebben!’ JE HEBT EEN EIGEN VISIE OP DIERENWELZIJN EN DIERENRECHTEN, WAT KUN JE DAAROVER VERTELLEN? ‘Daarbij zijn voor mij verschillende aspecten belangrijk. Bijvoorbeeld lichamelijke zelfbeschikking: je hebt nooit het recht om een ander leed te berokkenen voor je eigen belangen, zeker niet voor kortdurend zintuiglijk plezier zoals smaak of gevoel. De dierlijke producten die jij kiest voor de smaak kunnen voor jou nooit meer waard zijn dan het leven, de vrijheid en lichamelijke zelfbeschikking is voor een ander. In onze maatschappij hanteren we een verkeerde startvraag bij de discussie over dierenwelzijn. Die luidt vaak iets als: “We hebben voedsel en dus dierlijke producten nodig, dus hoe kunnen we omgaan met het noodzakelijk kwaad (slachthuizen, red.)?” We hebben dierlijke producten en dus de veehouderij echter op geen enkele manier nodig, integendeel! De startvraag van deze discussies zou wat mij betreft moeten luiden: “Hoeveel leed, vervuiling, volksgezondheidsrisico’s en wereldhonger mogen we veroorzaken voor ons kortdurend, zintuiglijk plezier?” Dan krijg je een heel andere dialoog.’ HOE KUNNEN WE DE PLANTBASED <VUL JE EIGEN NAAM IN> IN ONSZELF VINDEN? ‘Het begin is even onwennig, maar beredeneer altijd vanuit het slachtoffer. Denk bij alles wat je doet in wiens belang je eigenlijk handelt. Iedereen mag lekker doen en laten wat die wil, totdat er sprake is van een slachtoffer. Dan heb je niet het recht om door te gaan. Het is echt een verrijking van je leven om, voor zover het kan, met het goede bezig te zijn. Eerst dacht ik dat het leven als veganist gepaard zou gaan met concessies, maar niets is minder waar. Genieten van heerlijk eten en de mensen om mij heen doe ik graag. Als credo biedt “be on the good side of history” ook richting. Kijk maar naar andere vormen van onderdrukking en onrecht waarvan we zijn losgebroken door de geschiedenis. Het goede en het juiste doen is vaak niet de gemakkelijkste weg. Het is makkelijker om je ogen gesloten te houden. Als je kiest voor een veganistische levensstijl, dan is het een enorme bevrijding om jezelf in de spiegel aan te kijken, met het besef dat je je steentje bijdraagt.’

WIL JE MEER LEZEN VAN DENNIS? Kijk dan op plantbaseddennis.nl en/of op @plantbased_dennis

P 18 | NVV | VEGAN Magazine 133

VEGAN

moussaka

MANGO

passievruchttoetje 19

VEGAN moussaka Recepttekst en foto: Sarah Hüttner |

INGREDIËNTEN

Bechamelsaus 50 g plantaardige boter 50 g meel 500 ml havermelk naar smaak: nootmuskaat, laurierblaadjes, zout en peper

TIP

4 PORTIES

P @vsanijmegen

Een Griekse klassieker in een vegan jasje! 600 g aardappelen 600 g aubergine 1 el olijfolie zout 150 g vegan geraspte kaas

90 MIN

Tomatensaus 1 el olijfolie 2 rode uien 2 knoflookteentjes 375 g vegan gehakt 300 g tomaten 400 g tomatenblokjes in blik 250 ml water naar smaak: kaneel, zout, peper, tijm, basilicum en rozemarijn 2 laurierblaadjes

Serveer het met peterselie!

Deel jouw vegan moussaka met ons door @nlvegan te taggen! #veganmagazineNL

1. Snijd de aubergine en de aardappelen in plakjes. Zout de aubergine en laat dit 30 minuten rusten. Dep de aubergine droog en bak 4-5 minuten in een pan met olijfolie. Rooster de aardappelen 4-5 minuten in een pan. 2. Snijd de uien, knoflookteentjes en tomaten in stukjes. Doe de ui, knoflookteentjes en het gehakt in een koekenpan. Roer dit 5 minuten en voeg de tomaten toe; na nog 4 minuten voeg je ook de tomaten uit blik toe. Laat dit 5 minuten sudderen. Kruid dit met alle tomatensauskruiden en voeg het water toe. Laat dit nog 10 minuten sudderen. 3. Doe de boter in een pan en wacht tot het smelt. Voeg al roerende het meel toe. Laat even koken met eventueel een laurierblad. Voeg de havermelk toe en roer nog 5 minuten. Voeg de kruiden en 50 gram kaas toe. 4. Verwarm de oven voor op 180 graden. Vet een ovenschaal in. Leg de aardappel en aubergine afwisselend in de ovenschaal, tot de bodem bedekt is. Voeg de tomatensaus toe. Maak weer een laag met aardappel en aubergine. Doe hier de bechamelsaus op en de rest van de kaas. Zet de ovenschaal 30-45 minuten in de oven.

passievruchttoetje

15 MIN 4 PORTIES

BEREIDINGSTIJD

MAKKELIJK RECEPT

P @talithagrace

INGREDIËNTEN Vanilleroom 400 g plantaardige vanillekwark (Alpro) 250 g plantaardige slagroom (Alpro) 1 zakje klopfix 50 g suiker

GEMIDDELD RECEPT

BEREIDING

MANGO

Recepttekst en foto: Talitha Grace |

BEREIDINGSTIJD

BEREIDING Fruitpuree 180 g (bevroren) mango pulp van 3 passievruchten 30 g suiker

TIP

1. Klop de kwark los. Klop in een andere kom de slagroom stijf, met de suiker en een zakje klopfix. Meng de kwark voorzichtig door de slagroom en zet dit mengsel opzij. 2. Pureer de mango met de suiker en meng daarna de passievruchtpulp erdoorheen. 3. Vul 4 glazen met afwisselende lagen van het roommengsel en de fruitpuree. Laat het toetje nog 10-15 minuten opstijven in de koelkast en geniet!

Ook lekker als ontbijt met plantaardige yoghurt en granola!

Een tropisch toetje waar je geen genoeg van krijgt! 20 | NVV | VEGAN Magazine 133

Deel jouw mango-passievruchttoetjes met ons door @nlvegan te taggen! #veganmagazineNL

KLASSIEKE

boterkoek

Zwarterijstnoedelsalade

met tempé 21

KLASSIEKE boterkoek 12 PORTIES

Recepttekst en foto: Arend Weisz | www.misterwoodrope.nl

BEREIDINGSTIJD 35 MIN BAKKEN +2 UUR RUSTEN

MAKKELIJK RECEPT

BEREIDING

INGREDIËNTEN Voor het deeg 1 pakje Violife block (250 g) of andere harde margarine naar keuze (niet in een kuipje), op kamertemperatuur 1 biologische citroen 250 g witte basterdsuiker 5 g zout 300 g standaard tarwebloem

MIN

Voor de afwerking 1 eetlepel keukenstroop of pannenkoekenstroop 1 theelepel plantaardige melk (als je deze niet hebt; water)

1. Was de biologische citroen goed en rasp met een zo fijn mogelijke rasp al het geel van de schil, zonder het witte eronder mee te raspen.

Benodigdheden fijne rasp bakvorm, bijv. 24 cm vork

3. Zeef de bloem erbij en meng dit met de massa. Zodra dit gemengd is ben je klaar; als je onnodig lang gaat kneden, maak je de boterkoek alleen maar taaier.

Het ideale gebak dat niet in de koelkast hoeft. TIP

Leg een gesneden boterkoek in de vriezer, dan heb je altijd wat achter de hand.

Deel jouw klassieke boterkoek met ons door @nlvegan te taggen! #veganmagazineNL

2. Voeg de citroenrasp, de basterdsuiker en het zout toe aan de margarine en meng dit.

4. Leg het deeg minimaal 2 uur in de koelkast. Kneed het dan soepel en maak er een plak van die ongeveer een centimeter kleiner is dan de vorm. Zo voorkom je opstaande randen. 5. Meng een eetlepel keukenstroop of pannenkoekenstroop met een theelepel plantaardige melk en smeer hier de boterkoek mee in. Maak daarna met een vork het kenmerkende ruitjespatroon aan de bovenkant. 6. Bak de koek 35 minuten op 180 graden; snijd de koek daarna pas aan als hij volledig afgekoeld is.

Zwarterijstnoedelsalade

30 MIN

met tempé

Recepttekst en foto: Lara Beusenberg |

P @meerdansla

4 PORTIES

BEREIDINGSTIJD

GEMIDDELD RECEPT

INGREDIËNTEN

BEREIDING

Tempé (marinade) 250 g tempé 3 el misopasta 5 el sojasaus 3 el zonnebloemolie 1 el tomatenpuree 2 el agavesiroop 1 teen knoflook 1 cm verse gember 1 tl komijnpoeder zout en peper

1. Begin met het marineren van de tempé. Meng alle ingrediënten van de marinade en snijd de tempé in driehoekjes. Meng de marinade met de tempé in een grote kom en laat dit minimaal 1 uur intrekken.

Rijstnoedelsalade 250 g zwarterijstnoedels 2 penen

paksoi (1 stuk) 200 g radijs 75 g taugé handje koriander 50 ml wittewijnazijn 1 el suiker Dressing rijstnoedels 1 el pindakaas halve chilipeper 2 tl tahin snufje kurkuma 1 el ketjap halve limoen scheutje plantaardige melk

De gezonde zomerse salade voor elk moment van de dag! Deel jouw zwarte-rijstnoedelsalade met ons door @nlvegan te taggen! #veganmagazineNL

22 | NVV | VEGAN Magazine 133

2. Snijd de radijs in dunne plakjes en meng met de azijn en de suiker in een grote kom. Laat minimaal 1 uur intrekken. 3. Bereid de noedels volgens de verpakking (tip: ik deed het iets korter, zodat ze nog wat steviger zijn). Meng de ingrediënten voor de dressing in een kommetje en voeg de plantaardige melk toe als de saus nog te vast is. Meng de saus met de uitgelekte rijstnoedels (als ze nog warm zijn). 4. Snijd de wortel in dunne plakjes en de paksoi in repen. Wok de wortel ongeveer 15 minuten en voeg de laatste 5 minuten de paksoi toe. 5. Bak de tempé en draai regelmatig om. 6. Laat alle ingrediënten afkoelen en laat de radijsjes uitlekken. Maak het bord mooi op en garneer met wat koriander en taugé. Eet smakelijk!

ADVERTENTIES GRONINGEN Fietsen, wandelen of een bustocht door de fraaie stad Groningen onder leiding van een deskundige gids? Zie: www.henkbakker.nl BIOLOGISCH TEXTIEL BIJ PURE COVERZ Biokatoen voor bed, bad en keuken. Ook tassen en ruim assortiment stoffen & fournituren. Bestel online met Vegan Friendly korting (code: NVV2022): www.purecoverz.nl VEGALOVE DATINGSITE Groen hart? Vind je liefde of vriendschap bij Vegalove. Gratis inschrijving, proefperiode: www.vegalove.nl + @vegalovedating. Samen groen is goud!

OPROEP Maatschappelijk geëngageerde, zoveel mogelijk zelfvoorzienende meergeneratie woon-werkgemeenschap i.o. zoekt leden die: • bewust samen willen leven in het oosten van Nederland • financieel kunnen inleggen (bijv. uit overwaarde op huidige woning) • aandacht hebben voor een gezonde leefstijl en voeding • persoonlijk en financieel op eigen benen staan • willen zorgen voor het welzijn van de gemeenschap • zich willen inzetten voor onderhoud van de gebouwen en/of de tuin • ruimte zoeken voor spirituele verbinding in vrijheid • dienstbaar willen zijn aan de mensen en de wereld om ons heen.

M P

VEGAN SUMMER HOLIDAY Van 12-19 augustus is er voor max. 14 mensen een vegan summer holiday te Swalmen in Pension Groenewoud. Je kan kamperen bij de beek of slapen in een 2 persoonskamer. De koks zorgen samen met deelnemers voor het plantaardige eten. Er is ruimte voor ontmoeting in een warme sfeer met o.a. yoga, dansen, musiceren en wandelen in de bosrijke omgeving. Vanaf 350 euro p/w. Gezocht: Parttime kok. Bel Peter: 06-38731123.

Wil je vanuit je hart en eigen talent meebouwen aan een nieuwe wereld waarin winstbejag plaats maakt voor de natuurlijke groeikracht, co-creatie en waardebehoud? Meld je via post@vlierhoven.nl of bel Peter: 024-360 3334 STICHTING WERELDHONDEN De stichting zet zich in voor zwerfhonden in het buitenland. Ze doet dit middels adopties in Nederland en het financieren van sterilisaties en medische zorg ter plaatse. Zie: www.wereldhonden.nl en Facebook.

Vegotel

100% Vegan accommodaties

Vegotel Blije (aan zee), de enige 100% vegan half- en volpension locatie in Nederland. Inmiddels uitgebreid naar 25 locaties in 7 landen. Zeedijk 6, 9171 AM Blije Tel: 0519-347069 Internet: www.vegotel.nl E-mail: info@vegotel.nl

Gedicht tekst Jesse Laport

OVER JESSE LAPORT Jesse is schrijver, docent en stadsdichter van Arnhem. Meer lezen van Jesse? Volg hem op Instagram: @jesselaport.

24 | NVV | VEGAN Magazine 133

Ik wil het zelf doen tekst Titus Rivas

Ik wil het zelf doen Bij een ‘doe-het-zelver’ denk ik allereerst aan iemand die praktische klussen zelf wil uit voeren. Er wordt dan geen gebruik gemaakt van betaalde hulp van deskundigen. Maar je zou het woord ook kunnen gebruiken wanneer mensen hun leven zelf vormgeven.

In de ruimste zin is ieder mens ‘self-made’. Ook al spelen aanleg en omgeving een rol, mensen moeten vroeg of laat eigen keuzes maken. Eigenschappen zoals ons taal- en denkvermogen maken dat helemaal ‘voorgeprogrammeerd’ of ‘robotachtig’ door het leven gaan geen optie is. Wanneer je ook nog in een open maatschappij leeft waarin mensen relatief vrij zijn om zelf te bepalen wat ze doen, worden de keuzemogelijkheden nog groter. Sommigen kunnen daar maar moeilijk mee omgaan; de vele opties overweldigen hen. De meeste mensen beleven die vrijheid juist als een zegen. LIFESTYLE Wij mensen vinden het over het algemeen fijn dat we mogen kiezen voor een eigen manier van leven. Dit alles geldt doorgaans ook voor veganisten, hoewel het onjuist is om veganisme zelf als een van de talloze – gelijkwaardige – levensstijlen te zien. Veganisme is niet zozeer een hulpmiddel of vorm om jezelf te verwezenlijken, zoals dit kan gelden voor een muzikale subcultuur, spirituele beweging of specifieke intellectuele interesses. Je kunt je leven ook niet opdelen in dagen waarop je vegan leeft en ‘carnivore’ dagen, terwijl zoiets wel mogelijk is bij een afwisseling in het lezen van literatuur of het kijken naar films. Veganisme als moreel principe hoort geen tijdelijke bevlieging te zijn, iets wat je op den duur weer zou kunnen inwisselen voor iets mooiers, aparters of interessanters; het is een uitvloeisel van een fundamentele ethische betrokkenheid bij leden van andere diersoorten. Het biedt het

morele kader waarbinnen je in dat opzicht op een integere manier vrij kunt zijn. Hoe je als veganist precies door het leven wilt gaan is aan jou, zolang het maar vegan is. Anders geformuleerd: veganisme is zélf geen levensstijl, maar er zijn wel evenveel uiteenlopende vegan lifestyles als er veganisten zijn. ZELF JE LEVEN INRICHTEN ALS VEGANIST Zoals gezegd, is iedereen in zekere zin een doe-het-zelver, waar het aankomt op het persoonlijk gestalte geven aan je leven. In de meeste gevallen moeten mensen daar moeite voor doen, het komt hun zelden zomaar aanwaaien. Er komt hoe dan ook denkwerk, creativiteit en inventiviteit bij kijken. Dit alles gaat ook op voor veganisten. Toch is er een verschil. Er zijn weliswaar steeds meer kinderen die in een vegan omgeving opgroeien, maar de meeste vegans zijn niet zo geboren. Ze moeten daarom moeite doen om het morele kader waarbinnen ze willen leven zelf te verkennen en daar persoonlijke keuzes in maken. Zaken als eten en kleding, die voor anderen bijna alleen bepaald worden door persoonlijke voorkeuren zoals smaak moeten ook stroken met de ethische randvoorwaarden van het veganisme. Ze moeten daar zelf voldoende energie in steken en hun hoofd erbij houden. Dit zie je ook bij de omgang met anderen, of die nu zelf eveneens vegan zijn of niet. Net als andere doe-het-zelvers lijken veel veganisten het overigens vooral leuk te vinden om hieraan te werken. 25

Paradoxale invloed tekst Cynthia Pallandt | illustratie Maaike Zandstra

De paradoxale invloed van doe -het -zelf op dierenwelzijn Een huisdier of dier in een achtertuin krijgt vaak betere zorg dan een dier in een megastal. Toch ziet de gemiddelde veganist dit niet als reden om mensen te stimuleren hun ‘supermarktkip’ te vervangen door een zelf gedode kip. Het eten van eieren uit eigen tuin en het zelf fokken met huisdieren worden door sommigen echter gezien als goed alternatief voor de dierindustrie. Terecht? BEWUSTZIJN CREËREN, MAAR NIET ECHT In 2018 stond er in De Telegraaf een artikel over de doe-hetzelfkip met de kop ‘Zelf een kip grootbrengen en daarna slachten en opeten – de familie Beks wilde weten hoe dat voelt’. Het achterliggende idee was dat het goed is om mensen bewust te maken van wat (ik zou zeggen ‘wie’) zij eten. En dat leek zowaar te werken: het zevenjarige dochtertje vond het een heel eng idee dat de kuikens waar zij inmiddels een relatie mee had opgebouwd door haar vader zouden worden gedood. Maar dát was natuurlijk niet het soort bewustzijn dat de ‘dierindustrie’ goed uitkomt. En dus was aan het eind van het artikel te lezen dat dochterlief tóch mee-at van de geslachte kip. Hoe zij daartoe was gekomen, welke leugens en manipulatie zij in de tussentijd voor haar kiezen had gekregen, werd nergens vermeld. Toen ik hierop reageerde met een kritisch opiniestuk, kreeg ik bijval van veel veganisten.

diertje willen hebben en vaak na verloop van tijd interesse verliezen. Het idee dat dieren het meest waardevol zijn als ze jong zijn wordt in stand gehouden door mensen die een dier uit een nestje overnemen of kopen. Anders hadden ze namelijk net zo goed een ouder dier uit het asiel kunnen halen. Hetzelfde geldt voor het idee dat het oké is om een levend wezen ter wereld te brengen enkel om een heel leven lang jouw bezit te zijn en te doen wat jij wilt of toelaat. Tot slot: het is een kwestie van vraag en aanbod. Als hobbymatige fokkers hun dieren makkelijk kwijtraken, en als mensen die hun dieren per ongeluk zwanger laten worden er geen consequenties van ondervinden, dan is er voor hen geen reden om anders te gaan handelen. En zo blijven er nieuwe – door mensen ontworpen – dieren ter wereld komen die in een huishouden de plek bezet houden van een asieldier.

OEPS-NESTJES EN HOBBYFOKKERS Echter, niet alle vormen van diergebruik (hoeven te) leiden tot het doden van dieren. Denk bijvoorbeeld aan huisdieren. Hier geldt, zoals vaker: hoe grootschaliger dieren gefokt of verkocht worden, hoe waarschijnlijker dat ze worden gezien als (wegwerp)producten. In de schokkende Rambamaflevering ‘Het ongewenste konijn’ bleek dat konijntjes die te oud of lelijk zijn om verkocht te worden vaak door de fokker worden afgemaakt op gruwelijke manieren. Die industrie willen veganisten per definitie niet steunen! Maar wat nou als er bij je nichtje per ongeluk babykonijntjes zijn geboren omdat haar voedster ontsnapt en bezwangerd was? Of stel dat je buurman zelf hobbymatig en met zeer veel zorg fokt met zijn katten. Kan het dan kwaad om zo’n kitten van hem over te nemen?

EIEREN UIT EIGEN TUIN Is er iets mis met eieren uit eigen tuin? Wanneer de kippen in iemands achtertuin zijn aangeschaft bij een fokker of winkel, gelden natuurlijk dezelfde argumenten als bij de huisdierindustrie. Daar komt bovenop dat hanen geen eieren leggen én minder geliefd zijn als huisdier, waardoor zij vaak als kuiken worden vergast of versnipperd. Je zou je kunnen afvragen of het anders ligt als je een kip redt uit de eierindustrie, of als je de kippen al had voordat je ging nadenken over de industrie erachter. Ze leggen nou eenmaal eieren, daardoor vinden sommige mensen het gelegitimeerd om deze op te eten. Maar ook dit houdt het gebruik van dieren in stand. Het bevestigt immers het idee dat dierlijke producten thuishoren in het dieet van een mens en misschien zelfs dat de waarde van kippen met name zit in het leggen van eieren. Voor de dieren zou het veel beter zijn als we in plaats daarvan ei-opvolgers eten en er daarmee voor zorgen dat deze producten verder verbeteren in kwaliteit, betaalbaarheid en verkrijgbaarheid.

Het is niet zo onschuldig als het lijkt. Om te beginnen wordt het dier weggehaald bij de moeder, broertjes en zusjes. Er is een minimumleeftijd bepaald waarop dit mag gebeuren, maar de dieren hebben niet de mogelijkheid om zelf te kiezen om langer bij elkaar te blijven. Een groot probleem van de huisdierindustrie is dat veel mensen een jong, schattig 26 | NVV | VEGAN Magazine 133

Is het slecht voor de kip in de achtertuin als men haar eieren opeet? De kippen die door mensen worden gehouden zijn

Paradoxale invloed tekst Cynthia Pallandt | illustratie Maaike Zandstra

erop gefokt om onnatuurlijk veel eieren te leggen. Ze verliezen veel kalk uit hun botten door het leggen van al die eieren. Daarom is het een optie om de kip haar ei rauw of gekookt (inclusief de schaal) terug te geven om op te eten. Kippen die een gebrek hebben aan calcium of eiwitten kunnen er ook zelf, dus zonder menselijk ingrijpen, voor kiezen om hun eieren op te eten. Het is in die zin natuurlijk gedrag. Kippen kunnen hun ei goed gebruiken als voedsel en hebben daar meer recht op dan mensen! PARADOXAAL Er is nog een argument tegen doe-het-zelven met dieren: vaak gebeurt het niet op verantwoorde wijze doordat er een gebrek is aan kennis. Om goed voor dieren te kunnen zorgen moet je weten wat hun behoeften zijn en wanneer je naar de dierenarts moet omdat het niet goed met ze gaat. Veel ‘oeps-nestjes’ van konijnen halen niet eens het eerste levensjaar doordat goede bedoelingen in combinatie met foutieve overtuigingen desastreus kunnen uitpakken. Ex-legkipjes sterven vaak veel jonger dan nodig is omdat

hun nieuwe eigenaren te weinig afweten van ziektes die bij kippen kunnen voorkomen. Slechte socialisatie van een hobbymatig gefokt nestje puppy’s kan ervoor zorgen dat de nieuwe eigenaren hun hond uiteindelijk naar het asiel brengen vanwege ‘gedragsproblemen’. En zo kan kleinschaligheid uiteindelijk ook juist mínder diervriendelijk uitpakken. Ik concludeer dat het niet verstandig en ook zeker niet vegan is om met dieren te ‘doe-het-zelven’. En daar zit iets paradoxaals in: omdat kleinschaligheid zoals eerder genoemd vaak gepaard gaat met minder dierenleed, zou je geneigd kunnen zijn om het juist aan te moedigen. Maar daarmee houd je tegelijkertijd het gebruik van dieren en dus dierenleed in stand. Ik raad aan om niet in die valkuil te stappen en altijd keuzes te presenteren waar geen gebruik van dieren bij komt kijken. Doe geen doe-het-zelfkip maar oesterzwammen in je pasta. Vervang scrambled eggs door scrambled tofu. En kies niet voor dieren uit een nestje, maar voor dieren uit een opvang.

Interview Wilma Wijkmans tekst Julia de Bruin | foto Jaspar Moulijn

82 JAAR OUD EN DRIE KRANTENWIJKEN

‘Het geeft mij een kick’ Wilma Wijkmans is 82 jaar oud, zit niet graag stil en loopt meerdere krantenwijken. Hoe ze fit genoeg blijft om dat te doen? ‘Door mijn veganistische levensstijl ben ik zó fit, ik ben een heel ander mens’ SINDS WANNEER HEEFT U EEN KRANTENWIJK? ‘Bijna 27 jaar geleden begon ik met mijn eerste krantenwijk. Toen de kinderen uit huis waren, zei mijn man: “Als je elke dag zo nodig moet bewegen, neem dan een krantenwijk!” Ik kon slecht stilzitten, dus dat heb ik gedaan. Die beweging is een sterke behoefte. Net zo belangrijk als eten en drinken. En op een gegeven moment ben ik meer wijken gaan lopen. Dat gaat vanzelf, daar groei je in. Het gaat je ook steeds beter af. En het is ook nog eens goed voor het geheugen.’ HOEVEEL KRANTENWIJKEN LOOPT U NU? ‘Ik loop nu drie wijken. Dat zijn doordeweeks zo’n 270 kranten en op zaterdag nog 60 extra.’

belerend vingertje, dat heb ik wel afgeleerd. Mensen staan nu ook nog niet zo erg open voor een veganistische levensstijl, maar op een gegeven moment zullen ze wel moeten.’

HOELANG BENT U DAAR MEE BEZIG? ‘Doordeweeks valt het mee, maar zaterdags ben ik lang bezig. Op de dagen dat ik kranten bezorg, sta ik om 03.00 uur op. Om 04.00 uur krijgen we de kranten en dan help ik op het depot met het uittellen. Als ik dan om 11.00 uur klaar ben met de laatste krant op zaterdag heb ik een heel voldaan gevoel. En dat ik dat nog kan, dank ik aan het veganisme. Door die gezonde manier van voeden, krijg je meer energie. Het is toch leuk, dat je dit op je oude dag nog allemaal kunt doen? Dat geeft mij een kick.’

HOELANG EET U ZELF AL VEGANISTISCH? ‘Daar is een lange periode van vegetarisme aan voorafgegaan. Voor mijn 40ste zag ik een Duitse documentaire over de bioindustrie. Daar ben ik zo van geschrokken. Ik zei: daar doe ik niet aan mee, ik eet nooit meer vlees. En toen ontdekte ik dat ook mijn gezondheid er baat bij had dat ik geen vlees meer at. Ik voelde me veel beter toen ik geen vlees meer at, veel gezonder. En zo langzamerhand, na mijn zestigste, merkte ik dat zuivel ook moeilijker te verteren werd, dus toen heb ik dat ook achter me gelaten. Ik voel me nu veel fitter dan toen ik gewoon at als een doorsnee Nederlander. Ik heb geen ouderdomsklachten, niets versleten, geen staar, slik geen medicijnen.’

MOTIVEERT U ANDEREN OOK OM ZO TE LEVEN? ‘Dat is zo moeilijk. Kijk, ik zeg altijd wel: ik heb een heel gezonde leefstijl. Ik doe er veel voor en ik laat er veel voor. En het mag ook best in beeld komen dat je er wat voor moet doen om zo fit te zijn. Het is goed voor jezelf en ook voor het milieu. Maar echt motiveren van anderen… Ik probeer het goede voorbeeld te geven, zonder een 28 | NVV | VEGAN Magazine 133

KOMT DAT DOOR UW LEVENSSTIJL? ‘Zeer zeker. Ik zeg altijd: vroeger, voor mijn veertigste, toen was ik oud. Nu niet, nu voel ik mij jonger. Ik ben een heel ander mens.’

Columns tekst Radjan Hanoeman | Annelieke Joosten

Waarom zo extreem? Eens in de zoveel tijd kom ik iemand tegen die er volledig van overtuigd is dat veganisten ‘extreem’ zijn. Jij hebt die ‘scherpe’ vraag vast ook weleens moeten beantwoorden. In dat soort gesprekken probeer ik dieper te graven en wedervragen te stellen: ‘Waarom denk je dat?’, ‘Welke Radjan | Auteur andere veganisten ken je nog meer?’ en ‘Hoe gedragen zij zich?’ Vaak blijft een duidelijk antwoord achterwege. Het blijft bij: ‘Jullie eten bijna niets.’ In de meeste gevallen weten mensen te weinig over veganisten. De mening die ze hebben is gevormd door onwetendheid of een veganist die te overtuigend probeerde te zijn. Het resultaat? Ergenissen. Het gaat vaak over ‘kleine’ dingen die ze storend vonden. Zoals een ervaring met een veganist die een maaltijd weigerde omdat er een beetje ei

of zuivel in verwerkt was. Blijkbaar is het normaal – en wordt het geaccepteerd – als je iets weigert door bijvoorbeeld een voedselallergie. Maar als je iets weigert op morele gronden, dan moet je je principes maar overboord gooien. Ik vraag me toch af: wat is er zo extreem aan de landbouw van groenten en peulvruchten? Welke prijs ben je bereid te betalen voor de maaltijd op je bord? De miljoenen levens van dieren die alleen bestaan om op een dag geslacht te worden? De nadelige effecten op onze leefomgeving, de aarde en het klimaat? De arbeiders in slachthuizen die te maken hebben met erbarmelijke werkomstandigheden? En wat dacht je van soja en mais? Wereldwijd wordt een kwart van alle gewassen voor dieren gebruikt. Voor 1 kilo vlees is ongeveer 7 kilo plantaardig voer nodig. Haal het dier weg uit de voedselketen en we beschikken over een oplossing tegen het wereldvoedselprobleem. Je kunt je afvragen wat extremer is – wel of geen dierlijke producten eten.

De maakbare samenleving Het leven gaat over maken. Je maakt carrière, je maakt een foto, we maken ‘het’, whatever that may be. We moeten iets maken om tevreden te kunnen zijn met onszelf. We maken als kind allemaal lelijke harkpoppeAnnelieke | Auteur tjes die we dan kwijlend van trots laten zien aan de juf of onze ouders omdat we graag willen horen dat we het mooi hebben gemaakt. Maken. We maken het woord vaak niet eens af: ‘maakuh’. Het begint licht en hoopvol, positief, en zakt dan in elkaar. Je begint aan iets, maar maakt het niet af. Of je maakt een fout. Moeilijk vind ik dat, fouten maken. Ik kan mezelf soms echt kwellen met die ene per ongeluk kwetsende opmerking van drie jaar geleden.

Wat wil ik eigenlijk maken? Een boterham met pindakaas en hagelslag, een Instagrampost, de kapotte plint in de woonkamer en een mooie reis. Dat zijn dingen die ik nu, straks, volgende week en komend jaar wil maken. Met Lego kun je ook alles maken trouwens. Een boot, een vliegtuig of een brein met de gewenste hoeveelheid dopamine. Er wat van maken. Dat is mijn meest favoriete van alles wat je kan maken. Er wat van. We maken er wat van! Van die restjes uit de koelkast, van een druilerige maandagochtend, van een overvolle wachtkamer. En de kers op de taart: het beste. We maken er het beste van. Dat is wat ik wil maken.

Vegan blind date tekst Minke Zegveld

VEGAN blind date Rowan en Genevieve werden gematcht door Vegadates en hadden hun eerste date bij Mr. & Mrs. Watson in Amsterdam! Wat vond je het leukste aan de ander? Genevieve: ‘Ik vind het leuk dat hij een andere cultuur bij zich draagt, net als ik.’ Rowan: ‘Ze is een open boek, dat stelde mij op m’n gemak.’ Hoe hebben jullie de date afgesloten? Genevieve: ‘We hebben nog wat gewandeld in het park en onze nummers uitgewisseld.’

EVEN VOORSTELLEN Genevieve (27) is pedagogisch medewerker bij de kinderopvang en laat zich ondertussen opleiden tot holistisch kindertherapeut. Daarnaast vindt ze nog tijd voor haar passie voor koken en verschillende soorten sport.

Rowan: ‘Het restaurant was heel leuk, maar op een gegeven moment werd het ons iets te druk. Daarom zijn we een stukje gaan lopen.’

Rowan (24) werkt als teamleider in de installatietechniek en duurzame energie. Hij houdt ervan om op avontuur te gaan en nieuwe plekken te ontdekken – alleen óf natuurlijk samen. Wat zoek je in een partner? Genevieve: ‘Een partner die bij mij past is open-minded en leeft bewust. Hij of zij is net als ik bezig met zelfontwikkeling.’ Rowan: ‘Ik vind het belangrijk om te kunnen levelen met iemand. Als er genoeg raakvlakken zijn en een fijne klik, dan zou het zo eens wat kunnen worden.’ Hoe vond je het om op blind date te gaan? Genevieve: ‘Ik had het nog nooit gedaan en liet het heel erg op me afkomen. Het was leuk om bij Mr. & Mrs. Watson af te spreken, de vegan kaasjes waren erg lekker!’ Rowan: ‘De eerste vijf minuten waren spannend, maar daarna hebben we leuk gepraat. De locatie hielp ook, die sfeer en het personeel waren erg relaxed.’ SAMEN OVER ELKAAR Wat vond je van de date? Genevieve: ‘Een gezellige man met een leuke uitstraling. We hebben gesproken over ondernemen, iets waar we beiden interesse in hebben.’ Rowan: ‘Een relaxte vrouw, leuk om te zien. Ik vind het leuk dat ze met kinderen werkt.’ 30 | NVV | VEGAN Magazine 133

NA DE DATE… Genevieve: ‘Aan het begin van de date was de energie hoog, die nam wat af gedurende we langer zaten. Ik heb de date een nachtje laten bezinken.’ Rowan: ‘Na wat appjes heen en weer de volgende dag, kwamen we toch tot de conclusie dat de romantische vonk helaas mist.’ In overleg nemen we de mogelijkheid mee om in romantisch/vriendschappelijk contact te komen met Rowan of Genevieve, via: redactie@veganisme.org. Heb jij ook zin in een gezellige blind date? Ga dan naar www.vegadates.nl/blinddate en meld je aan!

Vegan friendly tekst Sarah-Manon Blok

Zalig GELUK

Keuzes, we maken ze elke dag. Bewuste of onbewuste, kleine of grote keuzes. Keuzes die bijdragen aan iemand anders' geluk of dat van onszelf. Iets wat de ondernemende powervrouwen in dit artikel met elkaar gemeen hebben, is dat ze anderen begeleiden bij het maken van plantaardige keuzes. Dat brengt zeker zalig geluk! SISTERS ABOUT FOOD - www.sistersaboutfood.com Sisters about food zijn vier gepassioneerde plantaardige diëtisten die hun kennis over voeding gebundeld hebben waarmee zij Nederland helpen gezonder en duurzamer te worden. Manon en Raniël weten maar al te goed wat er komt kijken bij gedragsverandering en eetproblemen, Nadine kent de truc om topsporters hun nieuwe pr te laten halen en Eline vertelt graag hoe het zit met voeding vanaf het prille begin (de zwangerschap) tot de fase van lastige eters. Oftewel: plantaardig eten vanuit elke invalshoek! ‘Bij SAF geloven we in de kracht van plantaardige voeding en vinden wij het niet alleen belangrijk dat jij weet hoe je goed moet eten, maar vooral dat jij je goed voelt en lekker in je vel zit.’ – Nadine Blom (Founder) samen met zus Eline van Sisters About Food Nadine en Eline zien Nederland graag verduurzamen door van whole food plant-based de nieuwe norm te maken. Volgens hen spelen hierbij onbewerkte en plantaardige voedingsmiddelen de hoofdrol in het voedingspatroon van mensen. Ze vertellen dat er met deze manier van eten de meeste gezondheidsvoordelen zijn te halen. Daarnaast is het ook nog eens goed voor milieu, dieren en medemens. Je kunt begeleiding krijgen op locatie in Amsterdam of via een videoconsult. SAF heeft zorgcontracten met alle zorgverzekeraars.

Wil je op de hoogte blijven en meer kennis opdoen over plantaardige voeding? Op Instagram @sistersaboutfood deelt SAF dagelijks kennis met volgers.

VEGAN DEACON - www.vegandeacon.nl De gepassioneerde, Zuid-Afrikaanse Vegan Deacon, ook wel bekend als Jennifer, vertelt over haar onderneming: ‘Ik ben altijd al stiekem jaloers geweest op mensen die van hun hobby hun werk maakten. Mijn hobby is koken en toen ik vegan werd, begon mijn interesse in gezonde voeding, gezondheid en het effect op het milieu te groeien.’ Deze kennis wilde Jennifer maar al te graag met iedereen op een laagdrempelige manier delen. Ze wilde alles weten over de technieken van de vegan keuken, maar wilde niet een traditionele koksopleiding doen. ‘Vlak voor corona vond ik een opleiding tot glutenvrij vegan chefkok in Londen. Na het afronden van mijn opleiding stond ik te popelen hier iets mee te doen, dus ben ik begonnen met online workshops, wat voor mij geen onbekend terrein is als docent. Zodra het mocht, ben ik gestart met kleinschalige workshops thuis.’ Jennifer ontwikkelt al haar recepten zelf met als doel om anderen te inspireren en enthousiast te maken voor plantaardig koken. Voor bij wie het ondernemerschap begint te kriebelen, heeft Jennifer een aantal tips: 1. Gewoon doen! Ik kon mijn baan niet gelijk opzeggen, dus ben ik een dag minder gaan werken om zo genoeg tijd te hebben voor mijn workshops. 2. Begin klein. Mijn eerste workshop was voor vier mensen en wij kookten drie gerechten. Kort geleden mocht ik aan 25 man een kookworkshop geven en zij kookten tien gerechten. 3. Wees niet bang om fouten te maken. Ik moet nog steeds heel veel leren en het gaat niet altijd goed. Als het fout gaat, zie ik het als een mooi leermoment. Zoals ze in het Afrikaans zeggen: ‘alles sal reg kom’.

NVV-ledenpasvoordeel bij Vegan Deacon: 10% korting.

Zelf, maar samen tekst Emile Dingemans

Zelf, maar samen Niemand kan in zijn eentje de wereld veranderen. We zijn sterker als we onze krachten samenbrengen. Als veganist sta je er vaak alleen voor. Je bent de enige veganist in je familie, vriendengroep of op je werk. Dit kan situaties opleveren waarin we voor onszelf moeten opkomen, als een ander dat niet doet. En dat terwijl juist jij het goede wilt doen voor onze mededieren. Het helpt dan als we het iets makkelijker voor elkaar maken, zodat je het wiel niet opnieuw hoeft uit te vinden. Een mooi voorbeeld vind ik het e-nummerkaartje. Stel, je bent in de supermarkt en doet wat alle veganisten doen: je bekijkt de ingrediëntenlijst. Het product lijkt vegan, maar heeft een e-nummer. Geen naam, maar een nummer. Hoe weet je dan of het geschikt is voor veganisten? Gelukkig heeft de NVV dit voor ruim 80 verdachte e-nummers uitgezocht en die informatie samengebracht in een handzaam kaartje. Overzichtelijk, met 23 e-nummers die je het beste kan mijden als niet duidelijk aangegeven is dat ze wel geschikt zijn voor veganisten.

Jarenlang vroegen we het Voedingscentrum om een veganistische versie van de schijf van vijf. We hebben hem uiteindelijk zelf ontwikkeld, de Vegan Schijf, online voor iedereen te zien (en te koop als print). De overheid was niet bereid om plantaardig eten te benoemen in hun campagne ‘Iedereen doet wat’ om Nederlanders te inspireren duurzamer te leven. Daarom hebben we begin dit jaar via online video-advertenties 100.000 Nederlanders geïnformeerd over het belang van veganisme. Veel veganisten moeten zelfs zelf vanaf hun bed in het ziekenhuis of zorginstelling regelen dat ze een fatsoenlijke maaltijd krijgen. We hebben op onze website nu een overzicht van ziekenhuizen waar veganisten goede ervaringen hadden. Een ander voorbeeld: veel producenten nemen niet de moeite om duidelijk herkenbaar te maken of een product dierlijke stoffen bevat. Vaak heb je zelfs een vergrootglas nodig om daarachter te komen. We hebben een eigen productdatabase opgericht, Vegan Wiki, met intussen vele duizenden vegan producten. 32 | NVV | VEGAN Magazine 133

Er wordt weleens gezegd: ‘Wil je snel vooruit, doe het dan alleen. Wil je ver komen, doe het dan samen.’ En zo is het ook. Door ons te verenigen bereiken we samen meer dan ieder voor zich. We moeten het zelf doen. Maar we doen het ook samen. Want samen staan we sterk voor alle dieren.

100% VEGAN

Veganize. Natuurlijk Eerlijk en gezond. Daar geloven wij in. Zonder toevoegingen. Daarom komen we met een lijn hoogwaardige supplementen als aanvulling op jouw vegan diet. Multivitamine, Fytoplankton en meer. Zonder suiker en veel van onze producten zijn

glutenvrij. Veganize is de eerste kwalitatief hoogwaardige producent van veganvitamines. Kijk op onze site www.prosupplements.nl voor meer informatie, al onze producten en verkooppunten.

Veganize wordt gedistributeerd door: Prosupplements * Tappersweg 59 * 2031 ET Haarlem * info@prosupplements * www.prosupplements.nl

De Kleine V Jouw spe

cialiteit!

DOE HET ZELF IN DE BLENDER!

Welke groente en fruit vind jij het lekkerst? Zet een streep van de lekkerste groente en fruit naar de pureermachine. Schrijf je naam boven de smoothie. Doe wel voorzichtig met mengen of doe het samen.

egint Waar b vrede?

Ik ga de wereld redden! VEGAN SUPERHELD Vegans zijn helden! Ze denken goed na en kiezen zelf waarom ze dieren helpen. Wat doe jij? Schrijf het op je lijstje of gebruik een voorbeeld uit de sterren.

Wat als ik niet als mens geboren was? zijn vr

ord!

Ik vind D dierEn vrijat alLe mogen zijn.

Ik doe g raA juist is g wat

DierEn

Op je b

ienden

f voOr Ik dur En op te anderomen. k

Mijn superh

eldenNaAm

raAg Ik zorgnGander. E voOr e

is: