C2MGZN december 2020

CONTAMINATION CONTROL MAGAZINE | UITGAVE VAN VCCN | JAARGANG 33 | EDITIE 4-2020

C

2

MGZN

COVID-19 Wat doet het met ons en hoe gaan we daarmee om?

MEER REINHEID Dan bij de restauratie van De Nachtwacht!

PARTICLES DOOR BEWEGING Ook het slijten van onderdelen veroorzaakt contaminatie

WE SHARE THE KNOWLEDGE Vereniging Contamination Control Nederland

® SCIENTIFIC CREDIBILITY

Quality has its color

is a brand of STAXS®

Discover the DOTCH® cleanroom disposables

www.staxs.eu

Passion for solutions

Met veel expertise en passie bieden we duurzame oplossingen voor cleanroomkleding, reiniging en opleiding. Zo combineren we moderne technologieën en gevalideerde processen met een hoogwaardige en transparante dienstverlening. We creëren op­ lossingen op maat en ondersteunen je bij de realisatie van ultraschone productieomgevingen.

Get in touch for your clean solution!

Contact Nederland: +31 402621692 cleanrooms.nl@cws.com Contact België: +32 33554903 cleanrooms.be@cws.com

CWS.COM/CLEANROOMS

V O O R W O O R D

Voorbereid zijn op de toekomst 2020 is een jaar dat nog lang in ons collectief geheugen zal staan, zowel persoonlijk als zakelijk. Gelukkig lijkt er licht te gaan schijnen aan het eind van de tunnel en kunnen we weer voorzichtig onze plannen voor komend jaar gaan concretiseren. Ook VCCN heeft dit jaar diverse, vaste bakens verzet. Ik denk in eerste instantie aan het niet doorgaan van onze fysieke bijeenkomsten. Dit heeft vele vanzelfsprekende contacten en uitwisselingen, ook met onze trouwe standhouders op een lager pitje gezet. Gelukkig hebben we inmiddels goede ervaringen met digitale webinars, symposia en vergaderingen maar knowledge sharing, en met name ideevorming, gaat natuurlijk nog beter in een persoonlijke setting.

Een andere belangrijke VCCN pijler, opleidingen, kon grotendeels doorgang vinden mede dankzij adequaat inspelen van docenten en verenigingsbureau op de veranderende Covid maatregelen.

Tegelijkertijd heeft deze crisis het belang van contamination control hoog op de agenda van velen gezet. Kennisorganisaties als bijvoorbeeld TNO en TU Delft benaderden ons voor verschillende werkgroepen die onderzoek doen naar onderwerpen die een rol spelen binnen de Covid-19 problematiek. Daar voegen wij onze specifieke expertise aan toe. Het Masterplan Ventilatie is daarvan ook een voorbeeld. Een ander uitstekend voorbeeld is de VCCN Richtlijn 12 Nano-micro product reinheid. Ook hier vindt actieve knowledge sharing plaats tussen bedrijven, leden en instellingen.

In het bestuur is nagedacht hoe we het belang en de noodzaak van nieuwe kennis nog beter vorm kunnen geven. Zoals jullie in deze uitgave kunnen lezen heeft dit geresulteerd in een VCCN Kennismanager die, in nauwe samenwerking met leden, bedrijven en instellingen contamination kennis zal ophalen, ontwikkelen en borgen. Als vereniging beschikken wij over heel veel kennis maar de uitdaging is en blijft om die sneller en beter toepasbaar te maken. Deze strategische keuze past in de ambitie van VCCN om dé onafhankelijk Nederlandse autoriteit te zijn op het gebied van contamination control en cleanroom technologie.

Als ik dan verder in de toekomst kijk zie ik een toenemende groei van alle sectoren waarin contamination control cruciaal is. Denk aan de digitalisering, mogelijk gemaakt door betere en snelle elektronica, die op haar beurt de ontwikkeling en productie van medicijnen versnelt, maar ook de introductie van digitale technieken (beeld, sensoren) in de gezondheidszorg. En last but not least de ontwikkeling en productie van nieuwe materialen die onmisbaar zijn bij de transitie naar duurzame energie.

Aan al deze ontwikkelingen kan VCCN, samen met jullie een belangrijke bijdrage leveren. Zoals jullie VCCN kennen doen we dat uiteraard weloverwogen en stap-voor-stap.

Mede namens het VCCN bestuur wens ik jullie een veilige afsluiting van 2020 en hef ik alvast virtueel het glas met jullie op een gezond en voorspoedig 2021.

Eric Stuiver, voorzitter

4

COVID-19, WAT DOET HET MET ONS? Mensen beginnen moe te worden van alle maatregelen zoals afstand houden en handhygiëne. Bij het begin van de pandemie werden winkelwagentjes in de supermarkt voor je schoongemaakt.

Nu moet je zelf je winkelwagentje schoonmaken. Bovendien raakt iedereen dezelfde spullen aan om schoon te maken waardoor het schoonmaken minder effectief is. Desondanks hebben veel mensen de neiging om weer meer bij elkaar te komen en dichter op elkaar te zitten dan op 1,5 meter afstand. Om de pandemie te beheersen en het virus te bestrijden blijft het echter noodzakelijk om de maatregelen in acht te nemen.

Remko Noor

06

PARTICLE CONCENTRATIE OF PARTICLES PER BEWEGING? Wanneer een machine wordt gemaakt dan ligt de focus vooral op hoe schoon de onderdelen zijn bij levering en of de materialen kunnen uitgassen, maar wanneer de onderdelen gebruikt worden en slijten, dan komen die slijtdelen ook ergens in het proces terecht. Dat hoeft niet erg te zijn wanneer die vervolgens gecontroleerd afgevoerd kunnen, maar wat nou als de slijtdelen ontstaan in de gasstroom die naar de wafer wordt geleid?

Max van den Berg

14

INHOUD MEER REINHEID DAN BIJ DE RESTAURATIE VAN DE NACHTWACHT Weigerende smartphones. Stilstaande elektrische auto’s.

Ziekenhuisapparatuur die niet meer functioneert. Internet dat eruit ligt. Het lijkt wel het filmscenario van Armageddon. Dit gebeurt echt als er bij de productie van kritische onderdelen en systemen (chemische) verontreiniging achterblijft. Een aantal innovatieve oplossingen elimineert deze risico’s, wat veel tijd en gedoe scheelt.

Eric Reijven en Loes Grooters

20

04 06 13 14 20 24 26

VOORWOORD Voorwoord Voorbereid zijn op de toekomst INVLOED COVID-19 Wat doet het met ons en hoe gaan we daarmee om?

STOFFY & BEESY Beesy wil weer zélf aan de slag en besluit zijn virus-app te gebruiken PARTICLES DOOR BEWEGING Wat te doen met contaminatie door slijtage of bewegende onderdelen 100% TOC APPROVED Een innovatieve oplossing voor systemen die 100% vrij zijn van organische vervuiling VOORSTELLEN KENNISMANAGER Jos Bijman stelt zich voor, hij is aangesteld als Kennismanager CURSUS UITGELICHT Cleanroom Product Reiniging (CPR) VOORSTELLEN NIEUWE LEDEN

28 We verwelkomen Pro Tass en

Bas de Jong als nieuwe leden

29

DATA Data congressen en cursussen

29

COLOFON Redactieleden en contactgegevens

Gelukkig nieuw jaar!

KENNISMANAGER JOS BIJMAN De commissie Kennis is ingesteld om het delen van informatie op het gebied van contamination control en cleanroom technologie verder te professionaliseren. Vanuit dit belang heeft VCCN besloten een Kennismanager aan te stellen. De nieuw aangestelde Kennismanager Jos Bijman stelt zich aan u voor.

Jos zal deze functie vervullen in nauwe samenwerking met het bestuur, de nieuwe commissie Kennis en overige commissies.

Jos Bijman

24

Contamination Control Magazine editie 4-2020

5

INVLOEDCOVID-19 We beginnen moe te worden van alle maatregelen zoals afstand houden en handhygiëne.

Ook hebben we de neiging om minder afstand te houden dan 1,5 meter.

Helaas blijven die maatregelen noodzakelijk om de pandemie te beheersen.

Remko Noor

6

“

Om

het virus te

bestrijden blijft het noodzaak om de maatregelen

“

in acht te nemen.

Sinds het voorjaar heeft een virus, SARS-CoV-2, de wereld in haar greep.

Het virus heeft voor een COVID-19 pandemie gezorgd waarvan de gevolgen niemand ontgingen. Tijdens de pandemie hebben veel onderzoekers en deskundigen onderzoek gedaan naar diverse aspecten van het virus en de gevolgen daarvan. In de media wordt continue gesproken over de corona crisis. Door het gebruik van alle verschillende termen is het niet meer duidelijk wat met welk begrip wordt bedoeld. Mensen beginnen ook moe te worden van alle maatregelen zoals afstand houden en handhygiëne. Bij het begin van de pandemie werden winkelwagentjes in de supermarkt voor je schoongemaakt.

Nu moet je zelf je winkelwagentje schoonmaken. Bovendien raakt iedereen dezelfde spullen aan om schoon te maken waardoor het schoonmaken minder effectief is. Desondanks hebben veel mensen de neiging om weer meer bij elkaar te komen en dichter op elkaar te zitten dan op 1,5 meter afstand. Om de pandemie te beheersen en het virus te bestrijden blijft het noodzakelijk om de maatregelen in acht te nemen. In dit artikel een poging meer uitleg te geven over de verschillende vormen van overdracht en de diverse begrippen.

COVID-19 Corona is een verzamelnaam voor een groep virussen die influenza veroorzaakt. SARSCoV-2 is de benaming van het virus dat de ziekte COVID-19 veroorzaakt. SARS-CoV-2 is onderdeel van de corona familie, net als een ‘gewone verkoudheid.’ Als mensen besmet zijn met het SARS-CoV-2 virus kunnen zij COVID-19 krijgen maar het is ook mogelijk dat een persoon of dier alleen drager is, en het virus overdraagt aan andere personen die ziek worden.

In de gezondheidszorg is het normaal dat rekening wordt gehouden met bacteriën en hoe daar mee om te gaan. Een virus is een ander soort besmetting waarbij een virus zich anders gedraagt dan een bacterie. Tot 2020 werd in ziekenhuizen sterk gekeken naar vervuiling door bacteriën omdat deze wondinfecties kunnen veroorzaken. In de huidige pandemie hebben we geleerd dat ook een virus een vervelende impact kan hebben op de gezondheidszorg.

Om die reden moeten we naast bacteriën ook naar virussen kijken. Daarbij kan het noodzakelijk zijn om aanvullende maatregelen te nemen.

Bacteriën en virussen Bacteriën en virussen verschillen namelijk op een aantal vlakken. Zo heeft een virus altijd een drager nodig omdat het een pakketje erfelijk materiaal (RNA) met een eiwit schild

betreft. Het virus koppelt zich vervolgens aan een gastheer en zal zich vermenigvuldigen.

Na vermenigvuldiging zal het oorspronkelijke virusdeeltje afsterven. Een virus kan zonder gastheer wel een tijd overleven maar kan zich niet vermenigvuldigen.

Bacteriën kunnen wel overleven en vermenigvuldigen buiten een drager. Daarnaast zijn de afmetingen van bacteriën anders dan van virussen. Bij een bacterie wordt uitgegaan van een afmetingen ± > 2 µm. Een virus heeft een veel kleinere afmeting. Het SARS-CoV-2 virus heeft een afmeting van ongeveer 0,12 µm. Omdat het virus een drager nodig heeft zal de minimale afmeting van een viruspakketje ongeveer 0,4 µm en groter zijn.

Het SARS-CoV-2 virus kan op verschillende manieren worden overgedragen op mensen.

Een virusdeeltje op een oppervlak kan tot wel drie dagen infectueus blijven. Bij aanraking kan dit leiden tot een besmetting. Om die reden is hygiëne heel belangrijk. Door vaak en goed met zeep te wassen en te desinfecteren kunnen virusdeeltjes minder snel iemand besmetten.

Verspreiding van het SARS-CoV-2 virus kan op drie manieren plaatsvinden. Deze manieren zijn: • • •

Via contact met een vervuild oppervlak; Via druppels (> 5 µm) in de lucht; Via aerosolen (< 5 µm) in de lucht.

Afbeelding 1: Verspreidingsvormen

7

INVLOED COVID-19 -vervolg-

Voor besmetting via druppels en oppervlakken is inmiddels wetenschappelijk bewijs. Voor besmetting met aerosolen is geen of beperkt wetenschappelijk bewijs. Wel is het aannemelijk dat dit ook een besmettingsroute is waar rekening mee gehouden moet worden. Vanuit kennis op het gebeid van deeltjes en bacteriën is bekend dat ook aerosolen zich via de lucht verspreiden en niet meteen neerslaan onder bijvoorbeeld de invloed van zwaartekracht.

Het virus bevindt zich in een pakketje met een eiwit omhulsel op een oppervlak.

Doordat iemand met zijn lichaam, meestal de handen, dit oppervlak aanraakt en vervolgens met dat lichaamsdeel ogen, neus of mond aanraakt kan het virus in het lichaam komen. Om te voorkomen dat het virus via contact een lichaam kan binnendringen en COVID-19 kan veroorzaken is handhygiëne en oppervlaktereinheid van groot belang.

Iedereen kan zelf veel maatregelen nemen om contactbesmetting te voorkomen. Door regelmatig handen te wassen met zeep kan verspreiding via handen beperkt worden. Het is daarbij belangrijk dat de handen goed en lang genoeg worden gewassen. Mensen zijn snel geneigd om kort de handen te wassen.

De WHO geeft in haar richtlijnen aan dat het handenwassen minimaal 1 minuut en 20 seconden moet gebeuren waarbij alle plaatsen op de huid geraakt worden met zeep.

Naast handhygiëne is oppervlaktereinheid van groot belang. Als een oppervlak niet vervuild is, kan ook geen overdracht plaatsvinden. Het SARS-CoV-2 virus kan op diverse oppervlakken gedurende langere tijd besmettelijk blijven. Bij een ruimtetemperatuur van 20°C is de overlevingskans per materiaal: Oppervlaktemateriaal Staal Aluminium Papier Glas Plastic PVC Siliconen Latex Overige materialen

Handhygiëne en oppervlaktereinheid zijn van groot belang om te voorkomen dat het virus via contact een lichaam kan binnendringen.

8

Gegeven de overlevingsduur van het virus is, naast handhygiëne, oppervlaktereinheid belangrijk. Voor oppervlakken is het belangrijk dat deze worden gereinigd en gedesinfecteerd. Bij reiniging dienen water en schoonmaakmiddelen gebruikt te worden.

Dit schoonmaken dient te gebeuren met een schone doek. Het doekje dat bij een gemiddeld huishouden op het aanrecht is, geldt niet als schoonmaakdoekje omdat dit vaak meerdere keren wordt gebruikt en vol met vervuiling zit.

Schoonmaken met een schone doek is belangrijk om ook daadwerkelijk vuil te verwijderen en niet alleen te verplaatsen.

Na het schoonmaken dient het oppervlak te worden gedesinfecteerd. Uit onderzoek is gebleken dat desinfecteren met alcohol een adequaat middel is. Daarbij is het belangrijk dat de alcoholconcentratie tussen de 61% en 71% ligt. Daarnaast is gebleken dat waterstofperoxide een effectief middel is om te desinfecteren. De concentratie waterstofperoxide dient dan > 0,5% te zijn.

In deze gevallen zal het virus binnen 30 seconden afsterven en geen gevaar meer vormen voor besmetting.

Naast het desinfecteren met vloeistoffen kan ook desinfectie met UV-licht plaatsvinden.

Door de toepassing van UV-licht zullen virussen en bacteriën doodgaan en geen gevaar meer vormen.

Het reinigen en desinfecteren dient wel regelmatig plaats te vinden. Als een oppervlak opnieuw is aangeraakt door personen, of mensen hebben in de nabijheid gestaan, dan is opnieuw een risico van besmetting aanwezig en dient het oppervlak opnieuw gereinigd en gedesinfecteerd te worden.

Verspreiding door druppels Als een mens ademt, praat, hoest, niest, zingt of schreeuwt dan komen daarbij duizenden druppels vrij. Deze druppels volgen de luchtstroom vanaf de bron. Tijdens de vlucht door de lucht zal een deel van het vocht verdampen waardoor de afmetingen van deeltjes afneemt. Afhankelijk van de afmetingen van de deeltjes zullen deze door de zwaartekracht naar beneden vallen. Ieder druppeltje kan een virus bevatten en op die Overlevingsduur 3 tot 28 dagen 2 tot 8 uur 4 tot 5 dagen 4 tot 5 dagen 6 tot 9 dagen 5 dagen 5 dagen 8 uur 5 dagen manier worden verspreid.

Bij ademen en praten zal een druppeltje een beperkte snelheid hebben en de meeste druppels zullen binnen 1,5 meter door zwaartekracht naar de grond worden gebracht.

Als iemand schreeuwt of zingt zal de snelheid waarmee het druppeltje de mond verlaat hoger zijn. Het gevolg is dat de druppel meer dan 1,5 meter nodig heeft om op de grond te komen. De afstand is daarbij afhankelijk van de snelheid van het druppeltje. Bij niezen kan een

“

Aerosolen

verspreiden zich door de lucht en door

hun geringe gewicht zijn ze minder

druppel een nog hogere snelheid krijgen. Het gevolg is dat, zonder afscherming, druppels wel 12 meter van de persoon op de grond terecht komen. Om besmetting via druppels te voorkomen is het dus belangrijk dat afstand wordt bewaard. Daarbij is de 1,5 meter afstand voldoende bij gewoon contact tussen mensen om het risico op besmetting te minimaliseren.

Als mensen zingen, schreeuwen of niezen dan is een grotere afstand van belang.

Verspreiding door aerosolen Voor de eerste twee manieren van besmetting zijn inmiddels wetenschappelijke bewijzen dat dit plaatsvindt. De besmetting via aerosolen is niet wetenschappelijk aangetoond maar kan niet worden uitgesloten. Op basis van studies omtrent aerosolen is veel bekend over het gedrag van aerosolen en moet geconcludeerd worden dat ook hier een risico is op besmetting. Omdat het virus ook in de lucht enkele uren kan overleven, dient hier rekening mee gehouden te worden.

Aerosolen verspreiden zich door de lucht en door een geringer gewicht zullen de aerosolen minder onderhevig zijn aan zwaartekracht. Aerosolen kunnen door goede ventilatie worden verwijderd. Bij ventilatie met voldoende verse buitenlucht kunnen aerosolen worden verwijderd. Daarbij is een theoretisch risico dat aerosolen met het virus via de luchtstroom terug in een ruimte worden gebracht. In de praktijk zal dit risico beperkt zijn omdat de verse lucht door kanalen, filters, kleppen en ventilatoren moet gaan. De kans dat een aerosol daar zonder aanraking van iets doorkomt is zeer gering. Om die reden is het ook lastig om aan te tonen dat een virusdeeltje via die weg voor besmettingen

Op basis van de kennis van aerosolen is de kans op verspreiding van SARS-CoV-2 door een ventilatiesysteem beperkt. Wel is duidelijk dat besmetting in slecht geventileerde ruimten een groot risico vormt. Een plaats waar veel mensen verblijven in slecht geventileerde ruimten is bijvoorbeeld thuis. Een gemiddeld huis wordt niet of nauwelijks gecontroleerd geventileerd met verse buitenlucht. Dit is ook zichtbaar in het aantal besmettingen dat nu in huiselijke kring toeneemt. Bij deze besmettingen is het niet duidelijk of dit druppels of aerosolen zijn.

Om het risico te minimaliseren is ventilatie met verse buitenlucht noodzakelijk. Daarbij dient de hoeveelheid verse buitenlucht wel voldoende te zijn. De aangegeven hoeveelheden in het bouwbesluit zijn minimale hoeveelheden die in dit geval te beperkt zijn voor voldoende verversing. Bij ventilatie gaat het er om dat de lucht in een ruimte een aantal malen per uur wordt ververst met verse buitenlucht.

Daarnaast is het belangrijk dat de ventilatie ook zorgt voor een doorspoeling van de volledige ruimte. Als in een ruimte hoeken zijn waar geen of nauwelijks sprake van luchtverversing is, dan blijft het risico op besmetting aanwezig.

Hierbij geldt dat het openen van ramen en deuren een beperkte vorm van ventilatie is.

Om goed te ventileren is het van belang dat een gecontroleerd ventilatiesysteem aanwezig is dat continue verse lucht inbrengt.

Mond- / neusmaskers Op diverse plaatsen en in diverse landen worden mond-/neusmaskers geëist. Daarbij is het van belang dat het juiste masker op de juiste wijze in de juiste situatie wordt gebruikt.

Bij een mond-/neusmasker is een aantal factoren van belang die bepalen of een masker

“

onderhevig

aan zwaartekracht.

zorgt. Wel is het van belang dat een ruimte goed wordt geventileerd, waarbij niet alleen de luchthoeveelheid maar ook de verdeling een belangrijke factor is.

Omdat de kans op besmetting aanwezig is, dient deze vorm van besmetting wel bekeken te worden. Als namelijk in een ruimte beperkte of geen ventilatie aanwezig is, zal de lucht langer aanwezig blijven waardoor besmetting wel kan ontstaan.

voldoende bescherming geeft: • • •

Pasvorm Vochtdoorlatendheid Filtercapaciteit

Deze drie factoren dienen aan bepaalde eisen te voldoen voordat een masker een classificatie krijgt. Bij de classificatie wordt naar verschillende maskers gekeken. 

Contamination Control Magazine editie 4-2020

9

INVLOED COVID-19 -vervolg-

We kennen de “niet medische” maskers die ook chirurgische masker worden genoemd.

Dit zijn maskers die moeten voorkomen dat deeltjes worden verspreid.

De maskers dienen dan wel goed over mond en neus te worden gedragen en aansluiten op het gelaat. Als dit niet het geval is, zal nog steeds een risico op verspreiding bestaan.

Daarnaast zijn er de “medische” maskers die ook FFP maskers worden genoemd.

Deze maskers beschermen de drager voor inhalering van vervuilde lucht. Deze maskers worden gebruikt door personeel dat met COVID-19 besmette patiënten behandelt.

Uit diverse testen is gebleken dat mond-/ neusmaskers vaak niet goed functioneren.

In veel gevallen heeft dit te maken met de aansluiting van het masker op het gezicht.

Zodra een masker niet goed aansluit, kunnen druppels en aerosolen langs het masker in de ruimte komen en een besmetting veroorzaken.

Het dragen van een mond-/neusmasker heeft alleen effect als deze op de juiste wijze wordt gedragen en na gebruik wordt vernietigd.  Risicofactoren voor besmetting De kans op besmetting is groter in de volgende situaties: • Mensen komen in contact met vuile oppervlakken. Omdat de deeltjes niet zichtbaar zijn en mensen dus niet weten of zij in contact zijn geweest met het virus is het zaak dat goede handhygiëne aanwezig is en het contact met ogen, neus en mond wordt beperkt of vermeden.

• Mensen die in een afgesloten ruimte verblijven. Het risico op contact met besmette deeltjes en aerosolen wordt groter doordat invloeden van buiten niet

Afbeelding 2: Verspreiding door druppels

Iedereen kan maatregelen nemen om het risico op besmetting te beperken. belangrijk is goede handhygiëne en het contact met ogen, neus en mond beperken of vermijden.

10

•

•

•

aanwezig zijn.

Mensen verblijven in een ruimte die slecht is geventileerd. Ventilatie met verse buitenlucht zorgt voor de afvoer van vervuiling in de lucht. Door een slechte ventilatie kunnen deeltjes en aerosolen langer in de ruimte aanwezig blijven waardoor het risico toeneemt.

Mensen die langere tijd bij elkaar zijn. Als mensen langer bij elkaar zijn en iemand is besmet met het virus, zal de kans op overdracht toenemen. Doordat mensen een langere tijd bij elkaar zijn, wordt iemand langer blootgesteld aan het virus en neemt de kans op besmetting toe als een besmet persoon aanwezig is.

Bij zingen en juichen komen meer deeltjes en aerosolen vrij. Daarnaast zullen de deeltjes en aerosolen ook verder komen doordat de kracht waarmee deeltjes de mond verlaten groter is.

Mogelijke oplossing om risico’s te beperken Iedereen kan gelukkig maatregelen nemen om het risico op besmetting te beperken. Door de volgende adviezen in acht te nemen zal het risico afnemen. Dit is geen garantie dat er geen besmetting volgt maar wel is duidelijk dat het risico dan wordt beperkt.

• Was handen regelmatig en goed.

• Houd afstand tot andere mensen, minimaal 1,5 meter.

• Vermijd drukke ruimten en plaatsen.

• Verblijf niet of beperkt in ruimten waar geen of maar beperkte ventilatie aanwezig is.

• Bij klachten thuis blijven en contact met andere personen vermijden.

• Draag chirurgische mond-/neusmaskers, volgens de juiste wijze, als je geen risico van verspreiding wil zijn. 

MEETINSTRUMENTATIE

Ruimtedruk Bewaking systemen

CPS 6000 en PresSura touch screen systeem voor het bewaken van over­ en onderdruk in ruimten.

Instelbare verschildruk sensoren voor OK, patiënten kamers en cleanrooms

Applicaties • Operatie ruimten • Patiënten kamers • Cleanrooms • Server ruimten

Features: • Touch screen grafisch kleuren display • Interne en externe Modbus • Individuele alarmen • Eenvoudige installatie & configuratie • Meerdere display’s te combineren • Individuele vertragingstijden in te stellen • Beveiligd met pass­word • Meerdere opnemers via Modbus te koppelen.

PresSura touch screen • vrij instelbaar bereik • hoge nauwkeurigheid • auto­zero optioneel • analoge uitgangen • Modbus • optioneel display • volt en mA uitgangen

EE­610 serie verschildruk opnemers zijn met name ontwikkeld voor ruimtedruk bewaking toepassingen.

Ideaal voor operatie, patiënten en cleanroom ruimten.

Features: •Instelbare meetbereiken •Diverse analoge uitgangen Toepasbaar in •Zero en Span te justeren combinatie met de •Eenvoudige installatie PresSura!

•Scherp geprijsd

www.catec.nl ­ info@catec.nl ­ +31 174 272330

MINISYMPOSIUM PRODUCT CLEANLINESS

DONDERDAG 25 MAART 2021 HIGH TECH CAMPUS EINDHOVEN Experts presenteren de voortgang van VCCN Richtlijn 12 en geven daarnaast een inhoudelijke bijdrage. Dagvoorzitter is Philip van Beek, mede-initiatiefnemer van projectgroep Nano, Micro, Product Reinheid.

Inhoud

In toenemende mate wordt aan leveranciers gevraagd producten schoon aan OEM bedrijven (Original Equipment Manufacturer) te leveren. Omdat er behoefte is aan een definitie hoe schoon het product moet zijn, heeft VCCN in 2017 de projectgroep Nano, Micro, Product Reinheid opgericht. In deze werkgroep zitten OEM bedrijven, toeleveranciers en kennisbedrijven. Al snel nadat de werkgroep startte, voelde men de behoefte om een richtlijn te ontwikkelen zodat iedereen met betrekking tot productreinheid dezelfde taal spreekt. Met de hulp van OEM bedrijven, die eisen stellen aan de reinheid van het product, is men voortvarend aan de slag om VCCN Richtlijn 12 op te stellen.

Sprekers • • • • • • • •

Koos Agricola, projectleider VCCN Richtlijn 12 Philip van Beek, Contamination Q&A, VCCN Max van de Berg, Festo Rients de Groot, Thermo Fisher Scientific Paul Krüsemann, Eurofins Material Science Netherlands B.V. Freek Molkenboer, TNO Olof Teulings, NTS Mechatronics Dirk Trienekens, ASML Netherlands B.V.

Voor het actuele programma, informatie en aanmelden, bezoek www.vccn.nl/congressen.

11

SCHRIJF JE

IN

WORD LIDEN !

Een persoonlijk- of bedrijfslidmaatschap van VCCN is een absolute ‘must’ voor wie zich beroepsmatig bezighoudt met contamination control. Het lidmaatschap vormt een belangrijke toegevoegde waarde binnen jouw vakgebied.

DE VOORDELEN VAN VCCN

LIDMAATSCHAP • • • • • • • • •

Beschik over een platform van kennis en ervaring Ontvang 4x per jaar C2MGZN (het magazine van VCCN) Ontvang informatie over VCCN activiteiten Neem deel aan symposia en excursies tegen gereduceerd tarief Breid je netwerk uit Maak deel uit van een landelijke organisatie met internationale contacten Neem deel aan de beleidsvorming van de vereniging Participeer in innovaties binnen het vakgebied Ontvang 4x per paar CACR digitaal (Clean Air and Containment Review)

Meer informatie en inschrijven op: https://www.vccn.nl/word-lid

WE SHARE THE KNOWLEDGE

Zorg(t) voor het juiste cleanroom klimaat MEETAPPARATUUR | KALIBRATIE | ADVIES www.pedak.nl | 0475-497424

Decontaminatie-sluis TCB

We hebben de kennis, de ideeën, de materialen...

Detail engineering en realisatie van de virus-productiefaciliteit TCB (ML3 GMP-B classificatie) door Cleanroom Combination Group in samenwerking met het projectteam MSD.

www.cleanroomcg.com

12

Cleanroom display Eenvoudig meetwaardes zien

Verschildruk Transmitter met autozero functie

RV/T transmitter Met levenslange garantie

Met onze kalibratieservice vertrouw je altijd op de juiste meetwaarden. Jouw onderhoud, onze zorg!

Cleanrumours

Het VCCN bestuur en verenigingsbureau wensen je

Fijne feestdagen en Gelukkig Nieuwjaar!

Beesy liep verwilderd rond in de stad. Hij was druk bezig met zijn telefoon en draaide steeds naar links en rechts. Geconcentreerd was hij bezig en je zag dat hij niet gestoord wilde worden. Hij bleef bezig en Stoffy snapte er niets van. “Maar Beesy, wat ben je aan het doen?”, vroeg hij. Beesy keek opzij en bromde binnensmonds: “Hum, ik ben ze aan het vangen.”

Stoffy begreep er nog niets van en keek eens aandachtig wat hij aan het doen was.

Steeds richtte Beesy zijn telefoon op een plaats in de straat. De ene keer was het recht voor hem en dan weer links of rechts.

Nadat hij zijn telefoon gericht had hield hij hem even nauwkeurig stil en drukte dan op een toets op zijn telefoon. “Nou”, zei Stoffy, “ik zie alleen dat je de telefoon ergens op richt en dan op een toets drukt, maar ik weet echt niet wat je aan het doen bent. Vertel het mij.”

Beesy keek op van zijn telefoon en stond even stil en je zag dat hij nadacht of hij Stoffy wel of niet zou informeren. Blijkbaar besloot hij dat zijn vreemde gedrag misschien vraagtekens opriep. “Nou”, zei Beesy tegen Stoffy,” ik ben mijn zusjes uit China aan het vangen. Ik heb op mijn telefoon een virusapp waarmee ik mijn zusjes uit China kan vangen. Wanneer ik er één zie dan richt ik de camera op haar en met de virus-app kan ik haar dan vernietigen.”

Hij keek trots naar Stoffy die op zijn beurt vroeg “maar waarom dan, je bent toch blij als er een virus is dat iedereen in een houdgreep houdt?” “Nou”, zei Beesy, “normaliter wel maar deze zusjes zijn zo hardnekkig dat ze het hele land platleggen en er geen plaats is voor andere virussen.” Hij keek Stoffy met grote ogen aan verzuchtte: “Ik wil weer dat alles terug gaat naar normaal.”

&

Stoffy Beesy 13

PARTICLE GENERATIE Particle concentratie of particles per beweging?

In de strijd tegen ongewenste contaminatie is er in de halfgeleiderindustrie steeds meer aandacht voor de oorzaak van de particle generatie.

Max van den Berg

14

“

Er

blijven

particles over na

reiniging en er zijn particles die ontstaan

“

door

gebruik.

In de strijd tegen ongewenste contaminatie is er in de halfgeleiderindustrie steeds meer aandacht voor de oorzaak van de particle generatie. Wanneer een machine wordt gebouwd dan ligt de focus vooral op hoe schoon de onderdelen zijn bij levering en of de materialen kunnen uitgassen, maar wanneer de onderdelen gebruikt worden en slijten, dan komen die slijtdelen ook ergens in het proces terecht. Dat hoeft niet erg te zijn wanneer die vervolgens gecontroleerd afgevoerd kunnen, maar wat nou als de slijtdelen ontstaan in de gasstroom die naar de wafer wordt geleid. Daarom is bij Festo destijds de studie gedaan naar de effecten van schakelende ventielen en wat dat “over life” doet. De norm die op basis van die studie is geschreven voor SEMI1, is inmiddels gepubliceerd en in dit artikel wordt deze onder de aandacht gebracht omdat het maken van normen alleen zin heeft als deze ook een toegevoegde waarde hebben en gebruikt gaan worden.

Specifieke vraag Tijdens het werk aan een project voor een leverancier van geavanceerde apparatuur voor het maken van chips, ontstond de vraag hoeveel particles een product, dat zorgt voor het klemmen en beheerst loslaten van een wafer, uitstoot bij de drukpuls die naar de wafer wordt gestuurd bij het loslaten. Men had een bepaald particle budget voor ogen en men wilde weten of dat dan past.

Dit is een logische vraag, vooral architecten vinden dit gegeven belangrijk.

Reinheidsspecificaties van een product zijn in catalogi vaak niet vindbaar. Wel wordt dan soms aangegeven dat een bepaald product geschikt is voor gebruik in een cleanroom van class X conform een meting conform een eigen bedachte opstelling.

Dat is jammer, want er is ook een ISO norm die dat goed beschrijft: ISO 14644-142.

Deze normen zijn echter niet heel handig wanneer je wilt weten hoeveel particles een bepaald component per bedrijfscyclus uitstoot.

Want dat is waar je eigenlijk naar op zoek bent wanneer je wilt weten hoeveel particles je kunt verwachten op het uiteindelijke product.

Bepalende factoren De uitstoot van particles in een omgeving en het effect daarvan op het eindproduct is lastig in één variabele te vatten. Particles zijn pas een probleem als er aan drie voorwaarden is voldaan: 1. Er worden particles gegenereerd 2. Deze particles worden verplaatst 3. Deze particles landen op een kritisch oppervlak Zoals in de inleiding al geschreven, zijn er particles die zijn overgebleven na de reiniging van een systeem en er zijn particles die ontstaan door het gebruik. De laatste soort is vrijwel altijd het gevolg van slijtage. Wanneer twee mechanische delen elkaar raken, komen er altijd deeltjes los. Afhankelijk van de materiaalsoorten van de contactoppervlakken, kunnen dat er veel zijn of weinig. Zo zullen harde metalen met een zeer glad oppervlak minder (micro-)wrijving ervaren dan zachtere materialen. Dat is ook de reden dat voor extreem schone applicaties deze speciale

legeringen worden gebruikt voor het membraan in een gasklep. Op den duur zal echter door de impact van de beweging het materiaal toch vervormen en slijten en dus particles gaan genereren.

Het transport van de particles gebeurt door stroming van lucht of vloeistof. De stroomsnelheid van het medium is dus ook van belang. En ook is het van belang of er veel of weinig turbulentie is rond de gebieden waar de particles zich bevinden.

Tenslotte is het van belang om te weten of de particles ook het kritieke oppervlak kunnen bereiken en daarop neerslaan. Daarom wordt in een ruimte waar de kritieke processen plaatsvinden een verticale (down-flow) of horizontale (cross-flow) schone luchtstroom gecreëerd. Om te weten hoe schoon het is op de belangrijke plaatsen, is het ook van belang om te weten met hoeveel stroming die ruimte wordt ververst.

Normen Vrijwel alle normen voor het bepalen van de reinheid worden weergegeven in klassen die gerelateerd zijn aan het aantal particles per volume-eenheid. De meest bekende norm is de ISO 14644-1, die in de plaats gekomen is van de oude FED standard 209E, hoewel deze oude standaard nog vaak gebruikt wordt. Afbeelding 1: VYKA ventiel voor reine toepassingen

Contamination Control Magazine editie 4-2020

15

PARTICLE

G E N E R AT I E -vervolg-

WELKE KLASSE? Een ezelsbruggetje: ISO 14644-1 Het maximaal aantal particles per m3, ≥ 0.1 µm, is gelijk aan de macht van 10, waarbij de betreffende klasse voor de exponent is.

Dat is voor ISO 1 dus 10, voor ISO 2 is dat 100, voor ISO 3 is dat 1000, enz.

FED 209E Het maximaal aantal particles per kubieke voet (cf), ≥ 0.5 µm, is gelijk aan de klasse die is opgegeven. Dus bij class 1000, zijn er maximaal 1000 particles van ≥ 0.5 µm toegestaan per 28.3 liter.

Deze norm is heel lang als referentie genomen voor bijna alle reinheidsclassificaties. En dat heeft ook zijn effect gehad op hoe producten werden getest.

Naast de ISO 14644-1, die vooral bedoeld is voor de definitie van reinheid van lucht in cleanrooms, is er ook de ISO 8573-1, die de kwaliteit en reinheid van gecomprimeerde gassen (lucht) aangeeft. Dit is niet alleen op het gebied van vaste stofdeeltjes, maar ook voor vocht en olie. Deze norm heeft echter een merkwaardig verloop voor wat betreft de toegestane waarden van stofdeeltjes, particles. Wanneer de luchtkwaliteit voor stofdeeltjes in 2001 volgens class 1.x.x was, dan was het aantal deeltjes tussen 0.1 en 0.5 µm maximaal 100, het aantal deeltjes tussen 0.5 en 1 µm maximaal 1 en groter dan 1 µm mocht helemaal niet voorkomen.

Deze klasse wordt nog altijd gebruikt om CDA3 te typeren. Maar in 2010 is de norm drastisch gewijzigd en geeft class 1.x.x ruimte voor veel vuilere lucht, namelijk maximaal 20.000 deeltjes tussen 0.1 en 0.5 µm, 400 deeltjes tussen 0.5 en 1 µm en 10 deeltjes tussen 1 en 5 µm. Het is jammer dat deze norm zo is veranderd, want het maakt een vergelijk van oudere en nieuwe systemen een stuk moeilijker.

Voor de halfgeleiderindustrie heeft SEMI ook een norm voor het classificeren van de reinheid van gassen en dit is de SEMI E49 norm.

Meetmethode Meten is weten is altijd het motto bij kwaliteitsbewaking. En dat is ook hier helemaal Test set up bij Festo NL Het “T-stuk” dat bij Festo wordt gebruikt is een soort expansievat van kwartsglas met twee aansluitpijpjes die zorgen voor een goede ISO-kinetische stroming, die nodig is voor een goede meting.

16

Afbeelding 2: Test set up van SEMI F70

op zijn plaats. Wanneer niet bekend is hoe groot de problemen zijn en waar ze vandaan komen, is het moeilijk er iets aan te doen. Daarom wordt nu gekeken naar hoe onzichtbare stofdeeltjes toch gemeten kunnen worden. Bekend voor het meten van luchtgedragen stofdeeltjes is de methode van de Laser Particle Counter (LPC), die met behulp van laser en zeer gevoelige sensoren, de deeltjes zichtbaar kan maken en zeer nauwkeurig meten kan hoeveel het er zijn en hoe groot. Voorwaarde voor het goed functioneren is dat er een zeer stabiele luchtstroom van 1 cfm4 langs de sensoren wordt gevoerd. De hoeveelheid deeltjes dat per grootte voorbijkomt wordt per minuut vastgelegd en geeft zo een beeld van de reinheid van het gemeten gas. Op dit moment is met deze meetmethode het kleinst detecteerbare deeltje 0.1m groot. Wanneer nog kleinere deeltjes gemeten moeten worden, is er nog de Condensation Nucleus Counter (CNC), die de deeltjes groter maakt door er vocht op te laten neerslaan. Het nadeel is dat de oorspronkelijke grootte van de deeltjes dan niet meer te achterhalen is.

De procedure voor het meten van de reinheid van een gastoevoersysteem (gas delivery system) wordt beschreven in de SEMI F70, waarbij aandacht wordt besteed aan de gebruiksomstandigheden en waarbij de verschillende componenten in zo’n systeem apart worden onderzocht. Het effect van het schakelen van een klep of ventiel wordt echter beperkt door de wijze waarop een particle counter werkt. Deze heeft namelijk een stabiele luchtstroom nodig om goed te kunnen werken en een schakelend systeem geeft een te grote verstoring in deze stabiliteit.

De praktijk was dus dat deze dynamische test niet werd uitgevoerd en slechts gekeken werd naar een continue gasstroom door de componenten. De vervuiling door schakelen van de componenten werd dan gedaan door voorafgaand aan de meting het component een aantal keren te schakelen en daarna in vol open stand de kwaliteit van het gas (vaak stikstof) te meten.

Ontevreden met de status quo Tijdens gesprekken met engineers die zich

“

Actieve

onderdelen die als

‘schoon’ te boek stonden, bleken toch deeltjes te

“

genereren.

Afbeelding 3: Drukpuls op ingang LPC

Afbeelding 4: Schematische opstelling

bezighouden met de reinheid van gastoevoer kwam naar voren dat men steeds meer op zoek is naar de werkelijke oorzaak van contaminatie. Bij gassystemen is het steeds weer de vraag waar de contaminatie vandaan komt en aangezien alle systemen worden getest voordat ze in gebruik worden genomen, werd de oorzaak aan andere redenen toegeschreven. Doordat de specifieke vraag beschreven aan het begin van dit artikel speelde en er een groeiende behoefte was aan meer kennis over de oorzaken van contaminatie, is het onderzoek gestart naar een mogelijkheid om de bijdrage van een ventiel te kunnen meten in een dynamische toestand.

soort expansievat van kwartsglas met twee aansluitpijpjes die zorgen voor een goede ISO-kinetische stroming, die nodig is voor een goede meting.

Doordat het volume waarin de test flow uitkomt een veel grotere diameter heeft, is de snelheid van het gas vele malen kleiner en zullen de drukpulsen uitgemiddeld kunnen worden.

Omdat de stofdeeltjes van belang over het algemeen lucht-gedragen zijn, blijven deze in het grote vat. Doordat de onderzijde in open verbinding staat met de omgeving, heerst er in het vat een atmosferische druk (en is er ook geen gevaar voor brekend glas).

Er is gekozen voor kwartsglas omdat dit een heel glad oppervlak geeft en er door de afrondingen bij de lassen geen ophoping kan plaatsvinden van deeltjes. Glas is ook erg prettig omdat eventueel heel grote (niet lucht gedragen) deeltjes toch zichtbaar gemaakt kunnen worden met bijvoorbeeld UV licht.

Nieuwe mogelijkheden Een particle counter heeft over het algemeen zelf een pomp om de luchtstroom te regelen en moet dan uit een atmosferische omgeving samplen. Dat betekent dat de te meten gasstroom in een atmosferische ruimte moet kunnen uitstromen, zonder dat de drukpulsen die ontstaan door de schakelende componenten de druk in die ruimte te veel laat variëren. Een wel al toegepaste methode was het toepassen van een T-stuk, dat het teveel aan druk af liet vloeien naar de buitenlucht.

Groot nadeel daarvan is dat er deeltjes die we eigenlijk willen meten verdwijnen en er bij een gesloten toevoer lucht van de omgeving wordt binnengelaten. Tevens blijft er een redelijk grote drukvariatie over op de ingang van de particle counter. Dit is gemeten, het resultaat is zichtbaar in de zwarte lijn in nevenstaande figuur.

De methode die nu bij Festo is gehanteerd is in principe een grote uitvoering van zo’n T-stuk, waarbij de zij-aansluiting zo geconditioneerd kan worden, dat deze nadelen worden weggenomen. Hierbij is de drukpuls vrijwel verdwenen en heeft geen effect meer op de werking van de LPC. Dit is te zien aan de rode lijn in bovenstaande figuur.

Uitvoering Het “T-stuk” dat bij Festo wordt gebruikt is een

Resultaten De beschreven opzet van het meten van particles tijdens het dynamisch gebruik van schakelende delen van een gastoevoer systeem, heeft geleid tot verschillende nieuwe inzichten. De belangrijkste conclusie is dat wanneer gestopt wordt met schakelen, de meting onmiddellijk naar nul gaat. Het meten van het effect van schakelen met een continue stroom gas na het schakelen levert een vals gevoel van reinheid op.

Ook bleken actieve onderdelen die als zeer schoon bekend waren, toch meer deeltjes te genereren dan werd aangenomen. En ook kleppen, die speciaal ontworpen zijn voor ultra-reine toepassingen, bleken na ongeveer 1 miljoen schakelingen last te krijgen van slijtage en lieten een sterk verhoogd particle niveau zien. Ook kwam naar voren dat het effect van drukpulsen in een gasleiding een grote invloed kan hebben op deeltjes die zich ergens in de leiding op een beschutte plaats bevonden. Met gewoon spoelen blijven deze op hun plaats en kan men een zeer lage concentratie of zelfs helemaal geen deeltjes meten in de gasstroom. Echter wanneer er geschakeld gaat worden,  Contamination Control Magazine editie 3-2020

17

PARTICLE

G E N E R AT I E -vervolg-

Afbeelding 6: Schakelen of niet schakelen

Afbeelding 7: Slijtage na 800.000cycli

Afbeelding 8: Effect van schakelen op het leidingwerk

Wanneer de hoeveelheid deeltjes die vrijkomt per schakeling bekend is, dan is ook vrij eenvoudig te berekenen wat dat betekent voor de ons zo bekende contaminatiegraad die per volume wordt gemeten.

18

wordt er ineens een hoge concentratie zichtbaar. En omdat deze piek na verloop van enige tijd vrijwel verdwijnt en dan een stabiele concentratie laat zien, bewijst dat dat de invloed van de schakelende klep in het begin veel kleiner kan zijn dan de invloed van de reinigende werking van drukpulsen in het systeem.

Tenslotte is tijdens het onderzoek ook gebleken dat, hoe hoger de frequentie van schakelen en hoe groter de kracht die nodig is om een klep te sluiten, des te groter de impact op de afsluitende onderdelen is en daarmee de bijbehorende deeltjes generatie.

Toegevoegde waarde van meten per schakeling Wanneer de hoeveelheid deeltjes die vrijkomt per schakeling bekend is, dan is ook vrij eenvoudig te berekenen wat dat betekent voor de ons zo bekende contaminatiegraad die per volume wordt gemeten.

Een voorbeeld: Wanneer bekend is dat een klep x deeltjes van >0,1 µm per schakeling genereert en deze bij elke schakeling ook daadwerkelijk in de procesruimte kunnen komen, dan kan met behulp van de schakelfrequentie worden berekend hoeveel deeltjes er in het volume van deze procesruimte

“

per tijdseenheid worden toegevoegd. Met de informatie van de verversingsgraad van de ruimte, kan dan bepaald worden wat de gemiddelde concentratie zal zijn.

Omdat men nu rekent met de werkelijke toepassingsgegevens, zegt het getal dat nu is gevonden veel meer over de werkelijkheid dan wanneer men slechts met onbekende verversingsgraad en gebruiksfrequentie een waarde bepaalt.

Elementen dragen per

actie bij aan de

De conclusie was dan ook dat het goed is om van componenten te weten wat zij per actie bijdragen aan de verontreiniging van een systeem, zodat de engineers zelf kunnen berekenen wat zij kunnen verwachten aan contaminatie in hun eigen applicatie.

De leden van SEMI hebben deze voordelen onderkend en hebben deze methode gestandaardiseerd in de norm SEMI F70.1-03205. 

VERWIJZINGEN: 1.

SEMI is een branche organisatie voor de halfgeleider industrie die chipmakers, machinefabrieken en materialenleveranciers verbindt en adviseert. Belangrijk onderdeel is het genereren en onderhouden van normen om samenwerking en standaardisatie te bevorderen.

2.

ISO 14644-14: Cleanrooms and associated controlled environments — Part 14: Assessment of suitability for use of equipment by airborne particle concentration.

3.

CDA – Clean Dry Air

4.

cfm – 1 cfm

5.

SEMI F70.1-0320 — Test Method for Determination of Particle Contribution of Gas Delivery System and Its Components Through Pulsed Testing, verkrijgbaar bij SEMI.org.

cubic foot is 28.3 liter

per per

minute: minuut.

VOORBEELD: Een VYKA klep genereert 0,009 particles >0,1 µm /schakeling.

De totale uitstroom per schakeling is 1 liter.

De frequentie is 30 keer per minuut.

De downflow is 0,2 m/s over een oppervlak van 1 dm2. De gemiddelde concentratie is dan: 0,009 x 30 particles x 1000 dm3 min m 2 dm x 10dm2 x 60 s s min

3

=

0,225 particles/m3

vervuiling

“

van een

systeem.

19

100% TOC APPROVED Meer reinheid dan bij de restauratie van De Nachtwacht: Armageddon of werkelijkheid?

Eric Reijven en Loes Grooters

20

“

Weigerende smartphones. Stilstaande elektrische auto’s. Ziekenhuisapparatuur die niet meer functioneert. Internet dat eruit ligt. Het lijkt wel het filmscenario van Armageddon. Dit gebeurt echt als er bij de productie van kritische onderdelen en systemen (chemische) verontreiniging achterblijft. CoreDux implementeert een innovatieve oplossing die deze risico’s elimineert en veel tijd en gedoe scheelt.

Het lukte om de

systemen met absolute

zekerheid vrij van organische

“

vervuiling

“Hoe weet je als bedrijf of geleverde systeemkritische onderdelen vrij van koolwaterstof en andere organische contaminatie zijn?”

Gijs Linders, proces-engineer bij CoreDux, stelt de vraag en kent de antwoorden uit het bedrijfsleven en zijn eigen praktijk. Antwoorden die eigenlijk niet tevreden stelden …

Tijdverlies door externe analyse “Wij produceren ‘mission critical’ gas- en vloeistoftransportsystemen. Dit doen we onder meer voor het fabricageproces van de microchip-wafers in de semiconductorindustrie en voor fabrikanten in raketten, satellieten, vliegtuigen en automotive. Bij de productie reinigden we de systemen altijd op het hoogst mogelijke niveau. Daarna verpakten we deze slangen of leidingwerken dubbel vacuüm; zekerheid voor alles. Wat gebeurde er vervolgens vaak? Opdrachtgevers lieten via een extern lab de eventueel aanwezige contaminatie analyseren. En dat kost zomaar een aantal werkdagen.” Een dure, tijdrovende en onnodige ‘oplossing’, weet Gijs nu.

Plug en play Hij en zijn collega’s zoeken voor relaties altijd naar mogelijkheden om te innoveren.

Vanwege de extra labfase in het proces rondom reinheid, dachten ze daarom na over de oplossing die deze hele zorg in één keer zou tackelen. Met als bijeffect dat bedrijven geld, oponthoud en inspanning besparen. Het resultaat? Een revolutie voor de ketenintegratie op het gebied van reinigen én valideren van het reinheidsniveau. “Het lukte ons de systemen gegarandeerd vrij van organische vervuiling te krijgen. Ze dragen nu zelfs het label TOC approved, dus helemaal vrij van Total Organic Contamination. Bedrijven kunnen nu zonder

zorgen systemen in de cleanroom uitpakken en inbouwen. Zeg maar plug en play.”

Bijna minder dan niets Sinds 2007 werkt de organisatie al aan beheersing van chemische verontreiniging, onder meer in de eigen omgevingslucht, de zogeheten Airborne Moleculair Contamination (AMC). Vooral de aanwezige organische koolwaterstoffen hierin zijn voor veel bedrijven en producten een risico en belangrijke oorzaak van chemische verontreiniging.

Tot de doorbraak die er nu ligt … “Ons reinigingsproces heeft nu de juiste parameters en stappen om producten zowel vanbinnen als vanbuiten op het gewenste reinheidsniveau te krijgen. We hebben de omgevingslucht nu zo onder controle dat de metingen tegen de detectielimiet zitten. Er is dus niet of nauwelijks meetbare contaminatie.”

Gas en absorptie Hoe Gijs en zijn collega’s dit resultaat voor elkaar kregen? “Via onder meer een speciale bemonsteringsinstallatie. We spoelen heel zuiver gas door de artery systems, de systemen voor vloeistof- en gastransport.

Aan het eind komt het gas bij de samplebuis gevuld met een absorptiemateriaal. Dat functioneert als een soort spons. Onderweg neemt het gas eventuele contaminatie van bijvoorbeeld koolwaterstof mee. Het buisje met absorptiemateriaal vangt de stof vervolgens op en houdt het gevangen. Zo meten we dus de Total Organic Contamination.”

Beter dan ‘De Nachtwacht’ Daarna wacht de volgende stap in het reinigings- en validatieproces: het opgevangen monster uit het buisje op de juiste manier afvuren op de analyseapparatuur. 

te krijgen.

Contamination Control Magazine editie 4-2020

21

100% TOC

APPROVED -vervolg-

“Die apparatuur bestaat onder meer uit een thermische desorptie-unit en capillaire gaschromatografie. De units doen ongekend nauwkeurig en snel hun werk. Deze methode zie je onder meer ook bij strenge milieumetingen voor lucht en bodem, opsporing van explosieven en laboratoriumtechniek voor de farmaceutische industrie.”

Ook de restauratie van ‘De Nachtwacht’ gebeurt op dit moment met dergelijke apparatuur. Doel: nauwkeurig bepalen welke verf en vernis Rembrandt destijds gebruikte om te weten welke schoonmaakmiddelen geschikt zijn. “Het lukt ons echter de leidingsystemen tijdens de validatie nog vele malen nauwkeuriger te meten. Tot tienden van nanogrammen!”

Honderden per week Zo nauwkeurig meten zouden andere partijen ook kunnen bereiken. Wat bedrijven echter meestal nodig hebben, is dat er veel grotere aantallen tegelijk verwerkt worden. En daar gaat het vaak mis. “Veel bedrijven werken met grotere subassemblies en modules voor kleine aantallen; wij krijgen het voor elkaar nu maar liefst honderden validaties per week te doen. Als je zulke gevoelige metingen op grote schaal aanpakt, krijg je veel uitdagingen om de metingen te stabiliseren en zo de detectielimieten vast te houden.

Denk aan stabilisering en automatisering van het bemonsteringsproces”, schetst de procesengineer.

Vallen en opstaan Er ging een intensief proces van ontwikkelen, vallen, opstaan en optimaliseren vooraf aan de oplossing voor die stabilisering en automatisering.

“Wij werkten hier vanaf 2007 verder aan. Toen bouwden we onze eerste cleanroom met een zelf gefabriceerde luchtbehandelingskast voor de kwaliteit van de lucht.”

We kozen voor vier concentraties én een herhaling van drie metingen per concentratie.

Hiermee maakt het systeem nauwkeurig een omrekening naar de werkelijk gemeten concentratie.”

22

chromatogram op.”

“Elke keer dat er een piek op de tijdlijn ontstaat, passeert een component de sensor.

Nu kun je je voorstellen dat een vlam verandert door typische verbrandingsparameters. Hoe schoon de gassen zijn die je aanbiedt, heeft invloed op die verbrandingsefficiëntie. Neem je perslucht uit een vuile compressor of plaats je in dit soort systemen purifiers? Dat heeft enorm effect op het signaal dat de FID-sensor opvangt. Juist door deze invloed moeten we een dergelijke sensor of systeem dan ook kalibreren.”

Kalibreren tijdens meting Het bedrijf kalibreert daarom nu op het moment dat het een bekende hoeveelheid component tijdens een meting aanbiedt. Hierin schuilt alleen wel een gevaar. “Kalibreren met één concentratie is bijzonder onbetrouwbaar.

Daarom kozen we voor vier concentraties én een herhaling van drie metingen per concentratie. Hiermee maakt het systeem nauwkeurig een omrekening naar de werkelijk gemeten concentratie.”

Kleine hoeveelheid De procesengineer koos in de huidige methode voor het component Tolueen in een gasoplossing met een concentratie van 1ppm.

De reden: “Deze lage concentratie hebben we nodig om met hele lage niveaus bezig te zijn. Als wij standaardmetingen van tienden van nanogrammen doen, heeft het immers geen zin dat we het systeem kalibreren met milligrammen.” Vervolgens beoordelen hij en zijn collega’s de kalibratie onder meer op de volgende zaken: of die rechtlijnig is, herhaalbaar en reproduceerbaar kan zijn.

Kalibratie moeilijkheidsfactor Wat het zo moeilijk maakte om het systeem betrouwbaar en nauwkeurig te krijgen? “Dat zat met name in het kalibreren ervan. In het systeem zit een FID-sensor, een Flame Ionisation Detector. Deze vlam zet verbrand component om in een stroomsignaal. Dit signaal zetten we uit in de tijd en levert een

Van drukinstelling naar Tedler-bag Om het genoemde proces uit te voeren liepen de technici wel tegen nogal wat uitdagingen aan. “Zo sloten we eerst een afsluitbare injectienaald direct op de fles aan, maar dat ging niet goed. Dit bleek voor een onnauwkeurige drukinstelling te zorgen. En te veel spreiding.” Na de nodige noten te hebben gekraakt, vond het team verbetering via een Tedler bag met het ijk-gas. “Deze Tedler-bag is een inerte kunststof zak waarin je het gas nagenoeg drukloos vult. Daarna zuig je het

Afbeelding 1: Chromatogramvan FID-sensor

Afbeelding 2: injectienaald

“

Deze

doorbraak brengt

bedrijven dagen tijdwinst, minder kosten,

“

minder

gedoe én

Afbeelding 3: Chromatogram

Afbeelding 4: Kalibratie

met de injectienaald op en injecteer je het op de samplebuis voor analyse.”

Meer kennis De innovatie leverde nog wel een mooie

Automatiseren Werken met de gaszak bleek al een stuk betrouwbaarder te zijn om de kalibratie te kunnen herhalen en kopiëren. Toch vonden de engineers dit nog niet helemaal naar wens.

“We kozen daarna voor verdere automatisering van dit proces. Hiervoor bouwden we een compleet automatisch systeem in dat de beladingen verder stabiliseert. Als bewijs dat dit werkt deden we daarna een bijzonder uitgebreide meetsysteemanalyse, MSA. Die toonde aan hoe stabiel deze nieuwe set-up is.”

bijvangst op. “De kennis van de contaminatie zelf geeft ons een schat aan informatie. Van het externe lab kregen we vroeger wat getallen terug, bijvoorbeeld over de hoeveelheid koolwaterstof in het product. De hele validatie en alles eromheen was voor ons verder een zwarte doos. Dat we nu zelf analyseren, leidt dus ook tot een belangrijke bron van informatie, proceskennis. Dankzij de capillaire gaschromatografie weten we namelijk nu precies wat er in de geteste producten zit.”

Bestaande techniek aangepast Voor het analyseapparaat werd bestaande apparatuur gebruikt. “Normaal meet dit concentraties en detectielimieten van factor 100 tot nog veel hoger. Wij perfectioneerden de apparatuur zo dat we vele malen nauwkeuriger werken. Chemische filters, flow controllers, purifiers – we voegden ze allemaal toe en lieten zo niets aan het toeval over.”

En de aloude cleanroom uit 2007? “Die is inmiddels allang vervangen door eentje met de modernste filters.”

Van gevolg naar oorzaak Nu de engineers grip hebben op wat er in de producten zit, is het ook makkelijker de oorzaak van eventuele afkeur te vinden.

“Blijkt bijvoorbeeld uit de metingen dat er te veel chemische resten achterbleven nadat we producten reinigden? Dan weten we nu dat we niet genoeg spoelden. Verder maakt de kennis ook dat we beter begrijpen wat er bij bedrijven speelt. Hun vragen vertalen we hierdoor gerichter naar deze validatietechniek.

Stel dat iemand een bepaald stofje niet in zijn machine wil; wij kunnen nu bewijzen dat dat er dan ook echt niet in zit.”

Minder tijd en kosten Nu het lukt ook bij grote aantallen de resultaten stabiel te houden, vindt Gijs het tijd om dit bekend te maken. “Want deze doorbraak brengt bedrijven heel veel. Allereerst dagen tijdwinst. Daarnaast minder kosten en veel minder gedoe. En bovenal de zekerheid dat je producten vrij zijn van contaminatie.” De tijdwinst zit vooral in de bespaarde wachttijd op de resultaten van het externe laboratorium.

Oorzaken en gevolg Fabrikanten zijn in ieder geval blij met de oplossing. “Zij zijn altijd bezig met risicobeperking. Moet je je voorstellen dat er een slangetje van de Marslander kapot gaat door vervuiling; acht jaar werk en miljarden euro’s weggegooid… En als de telefoons, auto’s, ziekenhuisapparatuur of satellieten die zij maken uitvallen, ontstaat er een enorme kettingreactie.” 

zekerheid.

Contamination Control Magazine editie 4-2020

23

KENNISMANAGER De commissie Kennis is ingesteld om het delen van informatie op het gebied van contamination control en cleanroom technologie verder te professionaliseren.

Kennismanager Jos Bijman stelt zich aan u voor.

Jos Bijman

24

“

Mensen krijgen energie door het delen van de kennis die ze hebben opgedaan.

In het vorige nummer van dit magazine heeft u kunnen lezen over de nieuwe VCCN commissie Kennis. Deze commissie is ingesteld om het ontwikkelen, uitbreiden en toegankelijk maken van kennis op het gebied van contamination control en cleanroom technologie verder te professionaliseren. Vanuit dit belang heeft VCCN besloten een Kennismanager aan te stellen. Graag stel ik mij met dit artikel voor als de nieuwe VCCN Kennismanager. Ik zal deze functie vervullen in nauwe samenwerking met het bestuur, de nieuwe commissie Kennis en overige commissies. Ik ben Jos Bijman, 59 jaar, en woon met mijn vrouw Yolanda in Alphen aan den Rijn.

Ik stel mij graag even voor Al meer dan 20 jaar ben ik werkzaam in een omgeving waar het borgen en delen van kennis een belangrijke plek inneemt. Dit begon rond 1995, toen ik ging werken bij Intechnium, in het gebouw waar nu ook het VCCN verenigingssecretariaat is gevestigd. Hier raakte ik voor het eerst betrokken bij het ontwikkelen van cursussen en examens in de installatietechniek. Maar ook bij het maken van het vakblad Verwarming & Ventilatie (V&V) van het toenmalige Uneto-VNI en het beheren van een netwerk van deskundigen om vroegtijdig ontwikkelingen en innovaties in de installatiesector te benoemen. In totaal heb ik mij ruim tien jaar bezig gehouden met de redactionele invulling van de vakbladen V&V en vanaf 2005 ook Intech K&S. Deze maandelijks uitkomende vakbladen werden gevuld door zowel freelancers (Intech K&S) als door vakgenoten (V&V).

Een interessante werkomgeving waar ik veel mensen heb leren kennen en een brede kennis van de installatietechniek heb opgedaan.

Overigens heb ik zelf een HTS-W achtergrond met onder meer als aanvulling de TVVL opleiding Luchtbehandelingstechniek.

In 2008 kwam de vacature Coördinator Opleidingen bij TVVL beschikbaar door het pensioen van Henk Rotteveel. De coördinatie van de VCCN cursussen hoorde hier ook bij. Een uitdagende functie voor wat betreft kennisontwikkeling en -deling. De kennisoverdracht aan de vele cursisten die jaarlijks een opleiding volgden voor hun persoonlijke vakinhoudelijke ontwikkeling en de samenwerking met vakdocenten en betrokken commissies van zowel TVVL als VCCN heeft mij de afgelopen jaren veel voldoening gegeven.

Ik heb tevens geleerd dat kennis belangrijk is voor een succesvolle invulling van je werk. Niet alleen ontwikkel je jezelf door het vergaren van kennis maar ook heb ik gemerkt dat mensen energie krijgen door kennis te delen. Door dit wiel van kennis te laten draaien en de ontwikkelde kennis te borgen ontstaat een onmisbare dynamiek in het vakgebied.

Kennis bij VCCN Bij VCCN draait het eveneens om het ontwikkelen en delen van kennis. De vereniging is een kennisplatform voor professionals binnen

het vakgebied contamination control. Met het credo “We share the knowledge” richt VCCN zich op: • het ontwikkelen en bundelen van kennis; • het delen en overdragen van kennis; • professionaliseren van de deskundigheid in contamination control; • een pro- en interactieve inbreng op het gebied van contamination control.

Met de ambitie om verder te groeien als autoriteit op het gebied van contamination control en verder te professionaliseren heeft VCCN de commissie Kennis ingesteld waarover in het vorige magazine is geschreven en de functie Kennismanager gecreëerd.

Doelstelling Kennismanager De Kennismanager heeft als taak om binnen de vakgebieden contamination control en cleanroom technologie te zorgen voor de ontwikkeling, borging en de deling van kennis.

In deze functie zal ik ten behoeve van de kennisontwikkeling de beschikbare kennis en ontwikkelingen in de sector, en specifiek bij onze (bedrijfs)leden, inventariseren. Denk hierbij aan trainingen, interne en externe publicaties, normen en richtlijnen, literatuur en conferenties.

Hierdoor vindt tevens borging van deze kennis plaats. Hierbij werk ik nauw samen met de commissie Kennis.

Toegankelijk maken van kennis, zoals opleidingen, lezingen, magazine en symposia vindt binnen VCCN plaats door uitwisseling via de diverse VCCN commissies. Ik zal hier een ondersteunende en activerende rol vervullen.

Ondersteunend waar het de uitvoering betreft en activerend door te zorgen dat op een proactieve wijze nieuwe en bestaande kennis wordt gedeeld.

Verder zal ik vanuit de functie het netwerk uitbreiden en verdichten met onze leden en ook met zusterverenigingen en het onderwijs.

Afsluitend Met het ontwikkelen, uitbreiden en toegankelijk maken van kennis binnen dit unieke en cruciale vakgebied wil ik een actieve rol vervullen in het creëren van een dynamisch kennisplatform voor leden en potentiële leden van VCCN. Ik hoop u snel te kunnen ontmoeten op een van de kennisoverdrachtmomenten.

Contamination Control Magazine editie 4-2020

25

“

CURSUSUITGELICHT CLEANROOM PRODUCT REINIGING Discipline en gedrag zijn van groot belang voor de kwaliteit in een cleanroom.

Dit geldt voor iedereen die de cleanroom betreedt; van leidinggevenden tot productiemedewerkers en schoonmakers.

Foutief gedrag heeft negatieve gevolgen voor de productiekwaliteit.

26

“

VCCN organiseert al een ruim aantal jaren cursussen en opleidingen op het gebied van ontwerpen, beheren en gebruiken van cleanrooms. Met de nieuwe cursus Product Reiniging wordt een belangrijke toevoeging aan het cursus- en opleidingsprogramma gerealiseerd. Dit betreft cursussen gericht op de specifieke reinigingsaspecten van producten in een cleanroom.

De cursus product reiniging is van belang voor iedereen die een cleanroom betreedt.

Productreiniging De reiniging van producten kan plaatsvinden voorafgaand aan het binnenbrengen in de cleanroom of voorafgaand aan het inpakken van het eindproduct etc. Specifiek voor het onderwerp productreiniging heeft VCCN een cursus ontwikkeld die met drie aparte modulen is te volgen, namelijk: 1. basistheorie (CPRb) 2. praktijk (CPRp) 3. ontwerpen voor reiniging (CPRo) De modulen kunnen afzonderlijk worden gevolgd.

Module 3 CPRo Nadat een product tijdens de ontwerpfase is vastgelegd in een concept, ontstaat er inzicht in productiekosten en kan het productieproces worden beoordeeld.

Dit is de fase waar normaal gesproken een DFMA (Design for Manufactury and Assembly) wordt opgestart en bij hightech producten naar reinigingsaspecten wordt gekeken. Voor producten toegepast in vacuümsystemen kan in deze fase ook een beoordeling op vacuümaspecten starten.

In deze cursus worden de DFMA technieken uitgebreid met reinigings- en vacuümaspecten (Design for Cleaning).

Tijdens iedere stap worden zowel productie als reinigingsen vacuümaspecten meegenomen in de analyse, zoals de invloed op de kwaliteit van de reiniging, reinigingskosten, doorlooptijden bij reiniging, reinheidstest mogelijkheden en invloed op het eindproduct.

Voorbeelden van de invloed op het eindproduct zijn deeltjesgeneratie en luchtinsluitsels. Bij iedere analyse dienen ook service- en onderhoudsaspecten te worden meegenomen. Het resultaat van de analyse is een optimalisatievoorstel van het ontwerp

met betrekking tot functionaliteit, kostprijs, productiedoorlooptijd en kwaliteit.

Doelgroep Deze cursus is bedoeld voor: • leveranciers • product / procesontwikkelaars en productengineers • kwaliteitsverantwoordelijken • en anderen die te maken hebben met productie in een cleanroom.

Leerdoel Leveranciers van schone producten leren een passende reinigingstechniek te vinden, deze toe te passen en te borgen en over het begrip oppervlaktereinheid en reinheidseisen te communiceren.

Cursusprogramma • Design for cleaning • Materiaalkeuzes • Analyse voor productcontaminatie • Kiezen van passende reinigingsmethode • Borgen van gekozen reinigingsmethode Leermiddelen Cursisten ontvangen vooraf ter voorbereiding een syllabus. De hand-out van de presentaties ontvangt de cursist tijdens de cursus.

Algemene informatie • Dag met presentaties en oefeningen (2 docenten) • Geen specifieke vooropleiding noodzakelijk • Locatie Eindhoven  Voor nadere informatie over de cursusplaats, cursusdata, cursusprijzen, inhouse, of verdere informatie over deze of andere VCCN cursussen kunt u bellen naar 088 401 06 50.

Contamination Control Magazine editie 4-2020

27

“

even voorstellen

NIEUWE BEDRIJFSLEDEN FUJIFILM MANUFACTURING EUROPE BV Oudenstaart 1 5047 TK TILBURG www.fujifilmtilburg.nl VAISALA OYJ Vanha Nurmijärventie 21 FI-01670 VANTAA FINLAND www.vaisala.com/en

BAS DE JONG

PROTASS BV Tarasconweg 11 5627 GB EINDHOVEN www.protass.nl

“Als zelfstandig projectmanager ben ik op dit moment werkzaam voor VILS als Project Manager Nederlandse klanten.

In deze rol ben ik de brug tussen de Nederlandse klanten en de veelal Belgische process engineers, daarnaast doe ik het projectmanagement voor VILS in Nederland. Hiervoor heb ik ruime ervaring opgedaan als projectmanager en hoofd projecten bij Kropman Contamination Control in Nijmegen”

ROMYNOX BV Henricuskade 119 a 2497 NB ’S-GRAVENHAGE www.romynox.nl RVS ClEAN Galgenberg 9 5571 SP BERGEIJK www.rvs-clean.nl STRUKTON WORKSPHERE Kantonnaleweg 1 3542 DB UTRECHT www.strukton.com VERMO BV Waterbeemd 15 DN 5705 HELMOND www.vermobv.nl

PRO TASS

Wij assembleren printed circuit boards, oftewel het bestücken van printplaten. We doen dit geautomatiseerd SMD, through-hole en handmatig voor zowel kleine zelfstandige ontwikkelaars als industriële marktpartijen. Met meerdere productielijnen kunnen we high mix low volume en grotere productieseries produceren.

Van idee tot eindproduct willen wij de beste service en kwaliteit leveren. Flexibel en op het scherpst van de snede met een no nonsens aanpak. www.protass.nl

28

NIEUWE LEDEN

ProTass is een kleinschalig en slagvaardig bedrijf in het hart van Brainport Eindhoven, gespecialiseerd in het Electronic Manufacturing Services (EMS).

C

2

MGZN

COVID-19 Wat doet het met ons en hoe gaan we daarmee om?

MEER REINHEID Dan bij de restauratie van De Nachtwacht!

PARTICLES DOOR BEWEGING Ook het slijten van onderdelen veroorzaakt contaminatie

01 01

CLEANROOM TECHNOLOGY EDUCATION Doelstelling: cleanroom technologie combineren met de beroepsopleiding, en die toepassen op verschillende aspecten van de cleanroom.

10

CLEANROOM GEDRAG CURSUS GMP Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in de cleanroom.

FEBRUARI

MAART

MAART

20 APR 21 APR

AGENDA CURSUSSEN

CONTAMINATION CONTROL MAGAZINE | UITGAVE VAN VCCN | JAARGANG 33 | EDITIE 4-2020

MAART

18 MEI

25 MEI 26 MEI 27 MEI

10 17 JUNI

JUNI

WE SHARE THE KNOWLEDGE Vereniging Contamination Control Nederland

OPFRIS CLEANROOM GEDRAG CURSUS Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in de cleanroom.

Jaargang 33 editie 4-2020 is een uitgave van VCCN Vereniging Contamination Control Nederland REDACTIE Philip van Beek, Arthur Lettinga, Veerle van Gent en Paul van Rij REDACTIE COÖRDINATIE Verenigingsbureau VCCN Korenmolenlaan 4 3447 GG Woerden T 088-401 06 50 v.vangent@vccn.nl

CLEANROOM TECHNIEK CURSUS (CTC) Doelstelling: kennis over alle facetten die een rol spelen bij de realisatie van een cleanroom. Van programma van eisen tot ingebruikname.

ADVERTENTIEVERKOOP Bel voor de tarieven naar 088-401 06 50 of bezoek www.vccn.nl

CLEANROOM CONTAMINATION CONTROL Doelstelling: je doet kennis op over meettechnieken, cleanrooms, stof op oppervlakken en reiniging om contaminatie efficient tegen te gaan.

LIDMAATSCHAP Persoonlijk lidmaatschap € 50.- per jaar (incl. btw) Bedrijfslidmaatschap € 225.- per jaar (excl. btw)

CLEANROOM TESTEN EN CERTIFICEREN Belangstellenden 1 dag: 19 mei Associate 2 dagen: 19, en 26 mei Professional 3 dagen: 19, 26 en 27 mei

FOTOVERANTWOORDING Archief VCCN

CLEANROOM GEDRAG CURSUS GMP Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in de cleanroom.

VERANTWOORDING De realisatie van C2MGZN is zorgvuldig voorbereid, gepland en uitgevoerd. Desondanks kan VCCN geen verantwoordelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden.

CLEANROOM BEHAVIOUR COURSE GMP Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in de cleanroom.

(data onder voorbehoud) Bezoek voor meer informatie www.vccn.nl

VORMGEVING Bareminded www.bareminded.nl

COLOFON

CONGRES

25

MINISYMPOSIUM PRODUCT CLEANLINESS High Tech Campus Eindhoven Experts presenteren de voortgang van VCCN Richtlijn 12 en geven een inhoudelijke bijdrage.

COPYRIGHTS Behoudens uitzondering door de Wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende(n) op het auteursrecht niets uit deze uitgave verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, microfilm, of in enige digitale, elektronische of optische of andere vorm, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking.

29

www.dcrf

info@dcr

0412 451

Meerstraa Heeswijk-

info@dcrf.nl | 0412 451579 | Meerstraat 22, Heeswijk-Dinther

Meer weten? www.dcrf.nl

DCRF Advertentie 2017 DEF (191 x 126).indd 1

26-06-17 17:35

Passion for Clean Solutions Je operators alvast goed voorbereiden op de herziening van de GMP Annex 1?

Dat kan met CWS Cleanrooms!

• Opleidingen voor je medewerkers • Compleet gamma cleanroomkleding, brillen, moppen en toebehoren • 3 cleanroomwasserijen in de Benelux, continuïteit gewaarborgd!

• Gevalideerde en gedocumenteerde processen • Integriteitscontrole, vouwwijze en verpakking voor een aseptisch aankleedproces • Proactieve monitoring, altijd voldoende artikelen in de juiste maat Contact Nederland: +31 402621692 • Automatische vervanging bij cleanrooms.nl@cws.com beschadigingen of bij maximale Contact België: levensduur +32 33554903 cleanrooms.be@cws.com • Advies en coaching

30

CWS.COM/CLEANROOMS

Op zoek naar een partner voor uw contamination control?

We are your perfect fit!

Wij bieden op maat gemaakte cleanroomoplossingen: huur- en reinigingsservices voor uw beschermende kleding, reinigingssystemen, brillen, matten en schoeisel. +31 (0) 515 570 820 | www.elis.com

Your contamination control partner

DUO-JET ZO FLEXIBEL ALS EEN VARIO-FLOW, ZO VEILIG ALS EEN DOWNFLOW-BOOTH

Bescherming niveau 2 Efficiënt energieverbruik Optimale bewegingsvrijheid Product- persoonsbescherming

Ga voor meer informatie naar www.denios.nl of bel ons NL: +31 172 - 50 64 66 | BE: +32 3 - 312 00 87