P RO J E C T
P RO J E C T
Alle records breken met lean bouwen Bij de transformatie van de Marechausseekazerne aan de Leyweg in Den Haag is gekozen voor een andere manier van bouwen: lean. Voor vrijwel iedereen die aan het project meewerkte, was dit een vernieuwende aanpak. En hij smaakt naar meer.
Knippen en plakken “Ik ben een architect met een voorliefde voor bouwkundige vraagstukken. Zo zat ik op een gegeven moment wat te worstelen met de verbinding tussen een zinken goot en een zinken waterslagje bij een dorpel, in de dakrand. Dat ben ik met karton gaan nabouwen, net zolang tot ik het goed had. Ik heb ook een hele tijd gezocht naar de dakpannen die oorspronkelijk op het dak lagen. Ik zat op oude foto’s te kijken en kwam erachter dat het om de zogenoemde Tuile du Nord ging. Dat is een klassieke dakpan die je veel ziet in kustgebieden, want hij kan goed tegen gure weersomstandigheden en harde wind. Nu staan deze gebouwen tussen de bebouwing, maar ten tijde van de bouw stonden ze in het open veld. Het is leuk om dat soort ontdekkingen te doen.” Het enthousiasme van Matthé werkte aanstekelijk, want al snel werd ook uitvoerder Adrie van Zundert van Van Omme & De Groot steeds meer gegrepen door deze bijzondere opdracht. “Toen wij ermee begonnen, was het lastig er doorheen te kijken. De ene kant van de kazerne was keurig bijgehouden, de andere helft was ernstig verwaarloosd. De oude paardenstal was in niet al te beste staat. Samen met Peter en Matthé zijn we als het ware de hele boel gaan afschrapen, terug naar het begin.” De pracht van ambacht De charme van een transformatie zit ’m voor de vakmensen in het ontleden van het vakmanschap van hun voorgangers, zegt Adrie. “Die houten dakkap is helemaal met de technieken van toen in elkaar gezet, het is nog het echte handwerk. Je ziet de houten deuvels, prachtige verbindingen. Zo hebben we het gebouw stukje bij beetje helemaal ontleed. Bij deze transformatie werken we op een andere manier dan we normaal doen. We volgen hier de principes van het lean werken. Eén van de voordelen daarvan is dat je dagelijks met iedereen afstemt wat er moet gebeuren. Je kunt steeds bijsturen. Dat was hier zo prettig, omdat we steeds weer op nieuwe verrassingen stuitten. Zo was eerst bedacht om de trappen te bekleden met marmoleum. Tot bleek dat die van mooi oud eikenhout waren. Dus besloten we ter plekke om de houten trappen in ere te herstellen. Zo geven we de mensen die hier straks komen wonen de mooiste nieuwe start die ze zich wensen kunnen.”
v.l.n.r. Paul Roodnat, Adrie van Zundert, Peter Balledux, Matthé Treijtel, George van Scheijndel
24
doen • zomer 2013
Voor George van Scheijndel, projectleider bij Van Omme & De Groot, was het niet helemaal nieuw. “Met een aantal collega’s van Van Omme & De Groot was ik op cursus geweest, dus had ik er al even aan kunnen ruiken. Het leek me wel spannend om lean bouwen juist bij dit project in praktijk te brengen, want hier gaat het zowel om restauratie en renovatie als om nieuwbouw. Dan weet je meteen of lean werken in alle gevallen een goede keuze is.” Wat is lean werken eigenlijk en waar komt het vandaan? George van Scheijndel: “Lean is ontwikkeld bij Toyota in Japan. Daar werd gezocht naar een methode om continu te verbeteren. Men wilde alle stukjes in de productieketen zo scherp mogelijk op elkaar afstemmen. Als je erin slaagt alles goed in elkaar te schuiven, dan kun je enorme efficiencyslagen maken én een beter product neerzetten. In de bouw heb je ook te maken met puzzelstukken die je zo goed mogelijk in elkaar wilt passen. Denk aan het werk van timmerlieden, installatietechnici, schilders, en anderen. Bij lean bouwen ga je samen de weekplanningen in elkaar zetten en met elkaar nadenken hoe het allemaal zo slim, snel en handig mogelijk kan.” Architect Matthé Treijtel: “Wat ik vooral fascinerend vond is hoe de onderaannemers gaandeweg het proces helemaal zijn bijgedraaid. Ik kan me nog herinneren dat ze bij de eerste vergadering wat onderuitgezakt luisterden. Afwachtend en passief. Ze kregen ‘huiswerk’ mee naar huis. Hen werd gevraagd om in de tweede sessie feedback te geven op de door Van Omme & De Groot voorgestelde concept werkvolgorde. Dan moet je gaan meedenken over wat je collega-onderaannemers van plan zijn en in hoeverre dat met jouw plannen strookt. Bij die tweede sessie zaten ze er al heel anders bij. Rechtop, met interesse. En bij de derde sessie bemoeide iedereen zich intensief met elkaars planningen en tekeningen. Het kwartje was gevallen: bij lean werken doe je het sámen. Je bent samen verantwoordelijk voor het totaal.” Rode vlekken Eén medewerker bij Van Omme & De Groot moest wel even slikken toen hij twee weken voor start bouw hoorde van het plan om hier lean te gaan werken. Werkvoorbereider Paul Roodnat: “Als werkvoorbereider ben je verantwoordelijk voor de inkoop, contacten met onderaannemers, de complete planning en coördinatie voordat onderdelen in uitvoering kunnen. Normaliter focus je eerst op de ruwbouw, pas veel later kun je op de afbouw inzoomen. Bij lean werken moet je eigenlijk alles al in kaart hebben gebracht, van begin tot eind. Dus ik zag een muur van werk op me afkomen. Gelukkig kreeg ik onmiddellijk hulp van een collega-werkvoorbereider. Voor ons begon het heftig, door het wel erg late tijdstip om te besluiten lean te gaan werken.” Toch ging de trein op het afgesproken tijdstip van start, in november 2012. Stoomsessies George van Scheijndel: “Het mooie van lean werken is dat je tijdens de werkvoorbereiding in een soort van stoomsessie met alle direct betrokkenen de werkzaamheden doorneemt. Dus je neemt bijvoorbeeld in een paar dagen de hele installatie onder de loep. De installateur zit natuurlijk aan tafel, maar ook Peter Balledux, de projectmanager van Arcade, architect Matthé Treijtel, werkvoorbereider Paul Roodnat, uitvoerder Adrie van Zundert en iedereen die verder echt relevant is. Dan kun je staande zo’n vergadering snel slagen maken. De installateur geeft aan hoe hij het ziet,
Matthé kan meedenken met eventuele esthetische wijzigingen, Peter kan meteen een financieel akkoord geven en Paul en Adrie kunnen het in hun planning meenemen. Zo doe je dat met alle onderaannemers. Zodra voor iedereen precies duidelijk is wat zij moeten doen, maken de voorlieden van al die onderaannemers tijdens een planningssessie hun weekplanningen op het grote planbord. En dan komt er iets op gang. Iets wat misschien wel het meest bijzondere van lean werken is: mensen gaan elkaar sturen en bijsturen, er ontstaat een onderlinge band. Dat zie je nooit als je op een traditionele manier werkt. Daar is het meer ‘ieder voor zich’.” Sneller, beter, goedkoper, leuker Nog ver voor het project afgerond is, blijkt iedereen die erbij betrokken was enthousiast. Peter Balledux van Arcade: “Dit was eigenlijk de eerste keer dat lean werken zo strak en consequent was doorgevoerd.” Hij kan het niet nalaten architect Matthé Treijtel even te dollen: “Als we het op de traditionele manier hadden gedaan, was er een gedrocht gemaakt. Ha ha, nee hoor, geintje. Maar wat ik bedoel: je kunt vooraf plannen en tekenen wat je wilt, het is toch wel erg prettig als je voortdurend kunt bijsturen. Daarom hebben we onderweg van onverwachte ‘cadeautjes’ kunnen profiteren. George van Scheijndel weet dat dit resultaat uitzonderlijk is: “Je kunt dit lang niet altijd op deze manier toepassen. Als je van tevoren weet dat je tegen te veel verrassingen zult aanlopen en definitieve beslissingen een probleem zijn, dan moet je het niet doen. Maar dat we dit óók bij restauratie en renovatie hebben kunnen doen, dat is een prettige wetenschap.” Iedereen is vooral verbaasd over het enorme tempo dat met lean gehaald kan worden, zeggen Adrie van Zundert en Paul Roodnat: “We hadden gepland om in de eerste maanden van 2014 klaar te zijn, het wordt nu begin september 2013. En verschillende voorlieden van onze onderaannemers zeiden al dat we zelfs al voor de zomerstop klaar hadden kunnen zijn.” Peter Balledux: “Zulke tijdwinst is voor ons natuurlijk geweldig. Je kunt eerder met de verhuur starten en stichting LIMOR kan eerder aan het werk. Wat ons betreft is deze pilot zeer geslaagd.”
doen • zomer 2013
25