72 /// INDEKS nr 5-6 (207-208) / Publicystyka, sztuka /
73 /// INDEKS nr 5-6 (207-208) / Publicystyka, sztuka /
STANISŁAW SŁAWOMIR NICIEJA
NAJSZLACHETNIEJSZE DZIEŁO PIŁSUDSKIEGO Reaktywacja Uniwersytetu Stefana Batorego w 1919 roku
Prof. Władysław Dziewulski (1878–1962) – astronom, jeden z ośmiu polskich uczonych, którzy w okresie międzywojennym pełnili funkcję rektora Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (fotografia z zasobów Narodowego Archiwum Cyfrowego) Wybitni profesorowie i współtwórcy reaktywowanego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, rok ok. 1922. Siedzą od lewej: Kazimierz Zimmermann, Wiktor Staniewicz, Władysław Mickiewicz (syn poety Adama Mickiewicza), Marian Zdziechowski, stoją od lewej: Juliusz Kłos, Józef Kallenbach, Ferdynand Ruszczyc, Benedykt Kubicki, Stanisław Pigoń (fot. wikipedia)
Jedną z najważniejszych polskich inicjatyw państwowych po zajęciu Wilna w 1919 r. była reaktywacja uniwersytetu. Stało się to na podstawie dekretu naczelnika państwa polskiego Józefa Piłsudskiego z 28 sierpnia 1919 roku. Wszechnica została ponownie oficjalnie otwarta 11 października 1919 r. i otrzymała urzędową nazwę: Uniwersytet Stefana Batorego dla uczczenia pamięci króla, który wileńskie kolegium jezuickie w 1578 r. podniósł do godności uniwersytetu. Był to wówczas, w 1578 r., drugi – po Jagiellońskim w Krakowie – uniwersytet polski. Trzeci, we Lwowie, stworzył dopiero w 1661 r. król Jan Kazimierz. Rzeczpospolita Obojga Narodów miała tylko trzy uniwersytety – krakowski, wileński i lwowski.
Piłsudski, jako główny wnioskodawca reaktywacji wileńskiej uczelni (po 90 latach od jej zamknięcia przez Rosjan), napisał: Chciałbym, aby to miasto stało się jedną z wielkich stolic świata, ogniskiem kultury, Nowymi Atenami, które promieniowałyby nie tylko na kraj cały, ale i daleko poza jego granice i w ten sposób nawiązały nić tradycji ze swoją przeszłością – miasta Śniadeckich, Lelewela, Mickiewicza. Piłsudski należy do bardzo wąskiego grona przywódców Polski na całej przestrzeni dziejowej państwa polskiego, który takim kultem otaczał instytucję uniwersytetu. Jest to w jego biografii ujmujące, że tuż po przekonaniu o pierwszorzędnym znaczeniu armii dla istnienia niepodległego państwa, na drugim miejscu
stawiał edukację i – jak mógł – łożył na nią nawet własne, osobiste finanse. Ten charyzmatyczny polityk, który częstokroć posługiwał się językiem koszarowym, wręcz wulgarnym, potrafił też mówić i pisać z wielką tkliwością. Hipnotyzował i wzruszał słuchaczy. Posiadał talent literacki oraz zdolność tworzenia poetyckich metafor i bon motów. Dla uniwersytetu w swoim mieście rodzinnym położył zasługi, które trudno przecenić. W tym dziele pomogła mu ogromna władza i charyzma, jaką posiadał. Tylko częściowo miał rację Czesław Miłosz, który w wierszu o Marszałku pisał: Latami będzie chodzić w Belwederze. Piłsudski nigdy nie uwierzy w trwałość. I będzie mruczeć: „Oni nas napadną”. Kto? I pokaże na zachód, na wschód.
Prof. Stanisław Pigoń (1885–1968) – historyk literatury, znawca dziejów filomatów i filaretów, rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w latach 1926–1928 (fotografia z zasobów Narodowego Archiwum Cyfrowego)
„Koło historii wstrzymałem na chwilę”. (…) Może nie całkiem godzien potępienia Piłsudski, chociaż troszczyć się nie umiał O nic prócz granic? Dwadzieścia lat kupił, Na sobie nosił delię krzywd i win, Ażeby miało czas dojrzewać piękno. Poza troską o granice Piłsudski na pewno dbał wyjątkowo o reaktywowany przez siebie Uniwersytet Stefana Batorego. W pierwszym roku akademickim,1919/1920, na Uniwersytecie Stefana Batorego podjęło naukę 547 studentów. Jak ustalił Marceli Kosman, w ostatnim przed wybuchem wojny roku akademickim 1938/1939 studiowało w Wilnie 3110 osób, w tym 2261 Polaków (73 proc.),