Moses Mendelssohn ve Yahudi Modernizasyonu
Moses Mendelssohn ve Yahudi Modernizasyonu* Seda Özmen** Öz: Avrupa tarihi boyunca sürekli yer değiştiren ve farklı şehirlere dağılmış azınlıklar olarak hayatta kalmaya çalışan Yahudiler; ekonomik, siyasî, kültürel ve dinî alanda pek çok sınırlama ve baskıyla karşılaşmıştır. 18. yüzyıla gelindiğinde Aydınlanma düşüncesinin Avrupa’nın düşünce dünyasında meydana getirdiği etkiyle birlikte Yahudilerin durumu da büyük oranda değişmiştir. Yahudilerin toplumsal statülerinin yükseldiği ve vatandaşlık hakkının tartışıldığı bu dönemde, bir ulus değil ancak dinî bir azınlık olarak Avrupa toplumunun bir parçası olma fırsatını yakalayan Yahudiler, kendi içlerinde bir değişime gitmişlerdir. Modern Avrupa’ya dâhil olmak isteyen bu Yahudiler; konuşmalarıyla, giyim ve yeme-içmeleriyle Avrupalı Hıristiyanlara uyum sağlamaya başlamış, değişime direnen dinî geleneği ve otoriteyi eleştirerek reformlarla uyumlu bir Yahudilik anlayışı ortaya koymaya çalışmışlardır. Bu çaba Yahudilik içinde bir bölünme yaratmış, Yahudiliği modernize etmeye yönelik reformları savunan Yahudi aydınlanma hareketini meydana getirmiştir. Alman Yahudi Filozof Moses Mendelssohn, Aydınlanma felsefesi ile uyumlu Yahudilik anlayışı ile bu harekete öncülük etmiştir. Mendelssohn bir yandan kendi yaşamıyla bir Yahudi olarak Avrupa toplumu tarafından kabul görmenin nasıl olabileceğini gösterirken diğer yandan da Jerusalem isimli eseriyle modern dünyada sürdürülebilir, akıl ile çelişmeyen ve doğal dine uygun bir Yahudilik anlayışı ortaya koymuştur. Anahtar kelimeler: Moses Mendelssohn, Aydınlanma, Haskala, Yahudi Modernizasyonu, Reform.
Giriş Yahudilerin Avrupa şehirlerine ne zaman ve nasıl göç ettiği konusundaki bilgiler yetersiz olmakla birlikte genel kanı Yahudilerin Babil sürgününden itibaren Avrupa şehirlerine yerleşmeye başladığı şeklindedir. İkinci mabedin M.S. 70’te yıkılışı ve 135’te Yahudilerin Kudüs’ten çıkartılışıyla Roma’nın yönetimindeki bölgelere dağılan Yahudilerin diaspora hayatı başlamış ve imparatorluğun 4. yüzyılda Hıristiyanlığı benimsemesiyle birlikte Avrupa’daki Yahudilerin dinî bir azınlık olarak varlığını sürdürmesi oldukça güçleşmiştir. (Goldenberg, 2007, s. 106; Roth, 2007, s. 554). Ortaçağa gelindiğinde ise Kilise ve bölge yöneticilerinin yaklaşımından hareketle Yahudilerin, Avrupa şehirlerindeki yaşamının daha da kötüleştiği anlaşılmaktadır. Yahudilerin dinî, ekonomik ve toplumsal alanda pek çok sınırlamayla
*
Bu bildirinin temel aldığı çalışma; İstanbul Üniversitesi Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Dinler Tarihi alanında Seda Özmen tarafından 2014 yılında tamamlanan “Batı Aydınlanmasının Yahudi Modernizasyonuna Etkisi: Moses Mendelssohn Örneği” başlıklı doktora tezidir. ** Dr., İstanbul Üniversitesi, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Dinler Tarihi Bölümü. İletişim: sadaozmen@hotmail.com
221