W średniowieczu poszukiwania kruszców i drogich kamieni rozpoczęto w różnych grupach górskich Karpat Zachodnich w połowie XIII wieku. Na południu zajmowali się tym przede wszystkim górnicy z Saksonii, których na Spisz sprowadził węgierski władca Bela IV. Do poszukiwania i eksploatacji bagactw mineralnych w dobrach królewskich zachęcały osadników niemieckich nadane im przywileje. W 1271 roku król Stefan V zezwolił im „poszukiwać w górach minerały i kruszce, a znalezione zabrać i na własną potrzebę zużytkować, jednak bez uszczerbku praw przysługujących z tego tytułu władcy”1. Historycy górnictwa tatrzańskiego sądzą, że już w XIII i XIV wieku poszukiwaniem i płukaniem złota w osadach rzecznych w Niskich Tatrach, a także w łatwiej dostępnych dolinach Tatr w rejonie Krywania, Szczyrbskiego Jeziora i w Dolinie Białej Liptowskiej oraz u ujścia Doliny Koprowej, Cichej i Kamienistej zajmowali się mieszkańcy królewskiego, górniczego miasta Hybie. Brak świadectw potwierdzających płukanie piasków złotonośnych w dolinach po północnej stonie Tatr, np. w Potoku Kościeliskim w XIII i XIV wieku, nie wyklucza, że i tutaj podejmowano takie próby. Już w latach dwudziestych XIII wieku w ziemi krakowskiej obowiązywał przywilej Leszka Białego dla górników cudzoziemskich, który przyznawał im te same prawa i te same korzyści, jakie mogli czerpać z górnictwa we własnym kraju 2. Kolejni władcy podejmując próby zasiedlania Podhala, także wydawali przywileje na poszukiwania kruszców i drogich kamieni w swoich dobrach. Jednym z pierwszych znanych z nazwiska poszukiwaczy skarbów w Małopolsce był kasztelan sądecki, właściciel m.in. Czorsztyna Piotr Wydżga, który w swoim testamencie datowanym na połowę XIII wieku podał wiadomości o miejscach występowania złota w Beskidzie Sądeckim i w Pieninach. Pisany w języku polskim testament Wydżgi zamieścił w swym dziele Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis (Księga uposażeń diecezji krakowskiej), pisanym w latach 1470-80,
1 S. Weber, Bergbau in der Tatra, „Jahrbuch des Ungarischen Karpathen-Vereines”, 1879, s. 301. 2 F. Piekosiński, Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, Kraków, 1874, s. 6.
178