!
!
/1
!
!
! /2
In een tijd van drammers en betweters is het theater een verademing. (…) Tonen, niet oordelen. Zo moet het. Een klein theater, in een kleine plaats, met een kleine geschiedenis van grote betekenis.Tonen, niet betogen. Je hoeft geen vluchtelingen op de Dam te herdenken om te laten voelen dat er ook nu oorlogsleed is. Maar het kan wel in het theater, zoals er gisteravond, na de herdenking in tachtig zaaltjes, van Alphen tot Zevenaar, gelijktijdig indringende verhalen zijn opgevoerd. Theater Na de Dam – gisteren was de achtste editie – is een krachtig tegenspel in een samenleving met steeds minder rituelen, en steeds meer drammerige schreeuwers. Christiaan Weijts, NRC Handelsblad 4/5 mei 2017, Column pagina 2
JAARVERSLAG THEATER NA DE DAM 2017 1. Inleiding Het doel van Theater Na de Dam is vanaf de eerste editie op 4 mei 2010 het genereren van een betekenisvolle gebeurtenis op de avond van de Nationale Dodenherdenking, daarmee herdenken levend te houden en toegankelijk maken voor meerdere groepen in de samenleving. Een gebeurtenis in de vorm van gelijktijdige (muziek)theatervoorstellingen gerelateerd aan de Tweede Wereldoorlog. Het initiatief is relatief klein begonnen in Amsterdam en inmiddels uitgegroeid tot een nieuwe landelijk gebruik met deelname van veel theaters, theatermakers en publiek verspreid door het land. In 2017 is het volgende bereikt: 1. Toename publiek: Het publiek groeide en was weer meer divers. Een deel van onze programmering bereikt het meer traditionele theaterpubliek, maar met name met de jongerenprojecten en het nieuwe werk van de jonge makers, bereiken we elkaar jaar nieuwe mensen. De jongerenprojecten zijn in feite community-projecten. Het publiek bestaat uit een combinatie van familie en vrienden van deelnemende jongeren, familie en vrienden van de geïnterviewde ouderen, diverse buurtbewoners en andere geïnteresseerden. Afgaande op de publieksreacties van de voorstellingen op 4 mei 2017 – zie onderaan het jaarverslag – blijkt dat de impact groot is. Er is sprake van een verdiepende betekenisvolle gebeurtenis. Theater blijkt steeds weer een passende vorm om niet alleen de herdenking te verdiepen, maar ook om te reflecteren op onze samenleving in deze tijd. 2. Media aandacht. In de media is Theater Na de Dam in de aanloop naar, tijdens en zelfs na 4 mei volop aanwezig geweest, niet alleen met aandacht voor de afzonderlijke voorstellingen, maar juist ook voor het initiatief als geheel. De naamsbekendheid van Theater Na de Dam kon door deze media aandacht blijven groeien en het idee van theater als vorm voor herdenken raakte verder verankerd. 3. Unieke programmering: De inhoudelijke, thematische en actuele kwaliteit van de verschillende voorstellingen op 4 mei 2017 in het kader van Theater Na de Dam was groot; de extra focus op inhoudelijke begeleiding van nieuw werk in opdracht van Theater Na de Dam wierp vruchten af. De invloed op de ontwikkeling van jonge theatermakers die zich middels hun werk verhouden tot de herdenking beïnvloedt ook de theatersector en het publiek dat op deze makers afkomt. 4. Jongerenprojecten verbinden generaties en buurten: Bij de door het hele land verspreide jongerenprojecten – waarin ouderen de geschiedenis doorgeven aan jonge generaties die daar vervolgens theater over maken – wordt een sterke verbinding gemaakt met een buurt, met verschillende gemeenschappen en met uiteenlopende generaties. Lokale winkeliers of buurthuizen participeren soms als locatie, meerdere instellingen werken samen. Deze projecten kregen ook meer inhoudelijke kwaliteit en verbinding, mede door de intensievere begeleiding en overkoepelende verbinding vanuit Theater Na de Dam. /3
Cijfers: Bij de 8ste editie van Theater Na de Dam 2017 waren ongeveer 1750 (jonge) toneelspelers, schrijvers, regisseurs, cabaretiers, zangers, programmeurs, muzikanten, kleinkunstenaars, vertalers, dramaturgen, historici, theaterdirecteuren, figuranten, technici, vrijwilligers, buurtgenoten, publiciteits- en kassamedewerkers en zaalwachten betrokken. Samen realiseerden zij een divers en bijzonder theaterprogramma vol prikkelend, reflecterend, ontroerend, actueel, voedend en ontregelend theater. Het is inmiddels duidelijk een geslaagde vervulling van een breed gevoeld verlangen naar verdieping van de jaarlijkse Nationale Dodenherdenking, voorbij de steeds terugkerende discussie over de herdenking zelf; voor wie herdenken niet vanzelfsprekend is vindt in Theater Na de Dam een (nieuwe) vorm. 2017 liet wederom een flinke groei zien in vergelijking met 2016. Een aantal cijfers en gegevens op een rijtje: Toeschouwers: * Het totale aantal toeschouwers dat in het kader van Theater Na de Dam op 4 mei 2017 en de dagen daaromheen een voorstelling bezocht bedroeg ongeveer 14.500. * 430.000 unieke kijkers zagen de live-uitzending van Nacht Na de Dam door de NOS. Producties: * 65 (muziek)theatervoorstelling die op 4 mei speelden zijn door de organisatie van Theater Na de Dam geproduceerd, geprogrammeerd of geïnitieerde * 25 jongerenprojecten in verschillende steden in het land, 450 jongeren namen hieraan deel als makers en spelers. * de 1e internationale jongerenproductie vond plaats in Berlijn op 27 januari 2017. * 46 (muziek)theatervoorstellingen, gemaakt en gespeeld door jongeren tussen de 10 en de 30 jaar. Ongeveer 7.000 mensen bezochten een van deze speciaal voor Theater Na de Dam gemaakte voorstellingen. Totaal 92 voorstellingen op de avond van 4 mei 2017 in 40 steden in het land.Van het totale aantal voorstellingen vonden 25 in Amsterdam en 67 daarbuiten plaats. Daarnaast is er nog meer publiek dan verwacht in aanraking gekomen met voorstellingen van Theater Na de Dam op andere momenten dan 4 en 5 mei, hieronder toegelicht onder het kopje ‘Spin-Offs’.
2017 is voor Theater Na de Dam om de volgende redenen succesvol te noemen: • De vanzelfsprekendheid waarmee theaters, artiesten, publiek en media deelnamen aan Theater Na de Dam was groot. Theater Na de Dam is echt een traditie geworden blijkens de groei in publiekscijfers ten opzichte van de voorgaande editie en afgaande op de ‘Spin-Offs’ door het jaar heen. Ook het feit dat er in media aandacht aan wordt besteed zonder dat de organisatie van Theater Na de Dam daar direct mee te maken heeft gehad, laat dit zien. • Artistiek-inhoudelijk lukte het om het eigen werk relevant te laten zijn voor deze tijd. Of het nou in Carré was met de confrontatie op het scherpst van de snede tussen Meral Polat en Raoul Heertje, de opdrachten aan de jonge makers met een niet-Nederlandse achtergrond of de gegroeide deelname van asielzoekers aan de jongerenprojecten. Theater op 4 mei is een kritische reflectie op het heden vanuit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. • Algemeen valt op dat sommige voorstellingen en de jongerenprojecten weer meer cultureel divers publiek trokken, publiek dat bestaat uit vrienden, familie, buurtgenoten en de oudste generaties. /4
Stakeholders: Theater Na de Dam verbindt steeds meer stakeholders aan zich waarmee ervaringen, kennis en publiek wordt gedeeld: •
• • •
•
Collega-organisaties: het Amsterdams 4 en 5 mei comité, het Nationaal Comité 4 en 5 mei, comité Herdenking Februaristaking 1941, Liberation Route, het Verzetsmuseum, Joods Cultureel Kwartier en het Nationaal Holocaust Museum, Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Oorlog In Mijn Buurt, lokale herdenkingscomités en musea. Ketenpartners: de BIS-stadsgezelschappen, jeugdtheaterhuizen, cultuurhuizen, collega’s uit het veld en journalisten. Maatschappelijke partners: buurthuizen, winkeliers, bejaardenhuizen, gemeentes (Particuliere) fondsen: Amsterdams Fonds voor de Kunst, Fonds Podium Kunsten Stichting Democratie en Media, Gieskes-Strijbis fonds, vfonds, Amsterdams 4 en 5 mei comité, Bankgiro Loterij, ministerie voor VWS en particuliere financiers. Buurtbewoners en ouderen: bij de jongerenprojecten met name.
Los van de cijfers kan in meerdere opzichten gesproken worden van een verdiepende geslaagde editie. De wederom gegroeide opkomst van o.a. jong en divers publiek, de relevantie van het nieuwe werk, de grote media-aandacht, het succes van de jongerenprojecten en de landelijke uitbreiding en ‘Spin-Offs’ stemmen ons hoopvol voor de volgende edities van Theater Na de Dam. Het toont wat ons betreft aan dat Theater Na de Dam op de avond van Nationale Dodenherdenking als initiatief door theaters, theatermakers en publiek omarmd wordt en dat het aan een breed gevoelde Amsterdamse en zelfs landelijke behoefte voldoet. Er is inmiddels werkelijk sprake van een nieuw nationaal gebruik op 4 mei dat een impact heeft dat door het hele jaar door merkbaar is. 2. Opzet Programma 4 mei 2017 De programmerende activiteiten van Theater Na de Dam zijn te verdelen in drie kerngebieden: 1. Nieuw werk dat in opdracht en in (co)productie van de organisatie van Theater Na de Dam speciaal gemaakt wordt voor 4 mei, te weten de eenmalige voorstelling in Carré, de opdrachten aan de jonge makers, de opdracht voor de nieuwe tekst, bijna alle jongerenprojecten en Nacht Na de Dam i.s.m. de NOS. 2. Theatermakers, gezelschappen en theaters die al meerjarig partner zijn van Theater Na de Dam – zoals bijvoorbeeld de stadsgezelschappen – waarbij Theater Na de Dam inhoudelijk ondersteunt en 3. Theaters en theatermakers die aansluiten bij het initiatief en zelfstandig iets programmeren op de avond van 4 mei. Theater Na de Dam is dan voor hen een communicatie-paraplu. In het selecteren van het programma gaat Theater Na de Dam zorgvuldig te werk. Niet alleen blijft om inhoudelijke, artistieke of kwalitatieve redenen het steeds een vraagstuk welke voorstelling wel en welke niet past bij de avond van 4 mei, ook wil je als organisatie inclusief en niet exclusief zijn. Belangrijkste uitgangspunt is dat de voorstellingen gerelateerd zijn aan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Het programma van Theater Na de Dam krijgt elk jaar gedurende het theaterseizoen vorm. Het organisatieteam onderhoudt contact met theatermakers, gezelschappen, theaters en programmeurs en poogt zoveel mogelijk alle voorstellingen die zich aandienen op te nemen in het algehele programma, waarbij de inhoudelijke doelstellingen en criteria van het initiatief Theater Na de Dam leidend zijn. Daarnaast wordt er natuurlijk rekening gehouden met de wensen van de theatermakers, programmeurs van theaters, planningen, spreiding etc. Dit is soms vrij eenvoudig, maar soms ook een ingewikkelde puzzel. Uiteindelijk was weer eerder dan vorige edities het uiteindelijke programma rond, met nog een paar kleine toevoegingen in de laatste weken. /5
Bij dit jaarverslag zijn veel reacties van verschillende makers en publiek toegevoegd, omdat die het meest tot de verbeelding spreken. Uitgelicht daarin zijn de jongerenprojecten aan de hand van een ‘dagboek’ die coördinator Hanna Timmers bijhield op Facebook van haar reizen langs alle projecten. Zie voor het gehele uitgebreide programma van 4 mei 2017 www.theaternadedam.nl 3. ‘Spin-Offs’ 2017 Door de groei van Theater Na de Dam door de jaren heen, is ook de impact gegroeid; deze reikt nu verder dan alleen de dag van 4 mei. De organisatie van Theater Na de Dam beoogt deze impact verder te laten groeien door op meerdere momenten van het jaar ‘zichtbaar’ te zijn. Hieronder volgen wat voorbeelden van deze ‘Spin-Offs’. Herneming Jongerenprojecten In februari 2017 zijn er voor een Vriendenbijeenkomst fragmenten gespeeld van eerder gemaakte jongerenvoorstellingen door een aantal jongeren. Hiermee kon Theater Na de Dam nu eens laten zien wat voor bijzondere projecten dit zijn. Om deze reden werd besloten om in september 2017 een geheel jongerenproject te hernemen dat gemaakt en op 4 mei speelde in de Tolhuistuin in Amsterdam Noord. Bij deze herneming in september waren verschillende stakeholders uitgenodigd. Het was een zeer geslaagde onderneming en hieruit is het idee ontstaan dit regelmatiger te doen Theater Na de Brug In Arnhem wordt sinds een aantal jaar de Slag om Arnhem bij de brug over de Rijn herdacht op 15 september. De leiding van Toneelgroep Oostpool nam contact met Theater Na de Dam op om de mogelijkheid te onderzoeken in de geest van Theater Na de Dam ook zoiets op die avond in Arnhem te laten plaatsvinden. Op 15 september vond Theater Na de Brug plaats, waarbij 4 voorstellingen hernomen die op 4 mei bij Theater Na de Dam speelden. Dit was een succes; in 2018 vindt wederom Theater Na de Brug plaats. International Holocaust Remembrance Day 27 Op 27 januari is het International Holocaust Remembrance Day, de dag dat Auschwitz voor de Russen werd bevrijd. In 2017 is Theater Na de Dam begonnen met het uitbreiden van de zo geslaagde jongerenprojecten naar Europese (hoofd)steden. De Tweede Wereldoorlog – en de betekenis die het herdenken ervan voor het nu heeft – beperkt zich immers niet tot Nederland en 4 mei. Op 27 januari 2017 vond in dit kader in Berlijn een eerste jongerenproject plaats in samenwerking met Academy, een jeugdtheaterschool. Deze samenwerking smaakte naar meer, waardoor in de aanloop naar 27 januari 2018 dezelfde Nederlandse theatermaakster Jantien Fick samen met collega Ayrton Fraenk met Berlijnse en Amsterdamse jongeren werkte voor een nieuwe voorstelling op 27 januari 2018 in Berlijn. Deze voorstelling speelt op 4 mei 2018 in Amsterdam. In het najaar van 2017 werden ook de voorbereidingen getroffen voor een jongerenproject in Carrara, Italië. Deze vond ook plaats op 27 januari 2018. Het streven is om in 2019 en 2020 in een flink aantal meer Europese (hoofd)steden op deze dag jongerenprojecten te laten plaatsvinden, allemaal geïnitieerd en begeleid door Theater Na de Dam. Uitbreiding Nieuw Werk Verschillende jonge theatermakers worden door de opdrachten die Theater Na de Dam verstrekt in hun ontwikkeling gevormd, waardoor ze ook op andere momenten in het jaar met het onderzoek verder gaan. Rik van den Bos schreef voor Theater Na de Dam 2015 de tekst In Vrede. Met zijn eigen stichting is hij momenteel aanvragen aan het schrijven voor een enscenering van deze tekst voor het voorjaar van 2019. Dionne Verwey maakte voor Theater Na de Dam 2017 een voorstelling over Surinaamse verzetsstrijder Anton de Kom. Dit was de eerste samenwerking van het collectief Sir Duke. Bij Orkater is Sir Duke nu een van de jonge makers, waardoor het idee ontstond om voor 4 mei 2018 de voorstelling uit te breiden. In mei 2018 speelt deze nieuwe voorstelling 10 dagen lang in Theater Bellevue in Amsterdam met de première op 4 mei voor Theater Na de Dam.
/6
4. Marketing 2017 Theater Na de Dam 2017 was meer dan ooit zichtbaar. Het initiatief staat nu echt op de kaart als nieuwe traditie met nationale media-aandacht in de aanloop naar 4 mei, enerzijds voor het initiatief zelf, anderzijds voor de specifieke voorstellingen, en zelfs met nabeschouwingen/recensies achteraf. De opfrisbeurt van 2015 van het herkenbare beeldmerk (huisontwerper Herman van Bostelen) in affiches, folders, flyers, website en advertenties is aangehouden, om het grote aanbod aan voorstellingen binnen Theater Na de Dam simpeler en vooral herkenbaarder te presenteren aan het potentiële publiek. Communiceren over Theater Na de Dam blijft nog steeds een spagaat: enerzijds moet het initiatief in het algemeen zo goed mogelijk worden gecommuniceerd, anderzijds zouden we het liefst over elke voorstelling afzonderlijk uitgebreid verhaal houden. Voor een overzicht van de free publicity is een knipselmap opvraagbaar.Verderop in dit jaarverslag staat een marketing evaluatie. 5. Organisatie 2017 De mensen achter Theater Na de Dam: Jaïr Stranders is als hoofd programma artistiek-inhoudelijk eindverantwoordelijk, Bo Tarenskeen is verantwoordelijk voor dramaturgische begeleiding van het nieuwe werk en Hanna Timmers is verantwoordelijk voor het aanzwengelen en inhoudelijk coördineren van de jongerenprojecten. Sophie Lambo is sinds 2016 zakelijk leider. Inger Stam vervult vanaf de editie van 2016 met verve de rol van spin in het web als productieleider. Hoofd marketing en communicatie was tot en met editie 2017 Dieke van der Spek. Zij is vanaf de aanloop naar de editie van 2018 vervangen door Juliska Retra. Frederique Donker is verantwoordelijke voor het gedrukte materiaal, de website en social media. De organisatie wordt ondersteund door een bestuur dat bestaat uit Anna Timmerman (voorzitter), Najah Aouaki (secretaris), Mark Fuchs (penningmeester), Eelke van Ree en Linde Zuidema. 6. Financiën 2017 Toelichting op de gerealiseerde begroting/dekking 2017 – zie bijlage. 5.1 Kosten De gehele begroting voor de editie van 2017 was hoger dan voor 2016. Dit had te maken met een uitbreiding van de activiteiten en ambities. 5.2 Inkomsten Fondsen De dekking van 2017 was evenwichtig verspreid over een aantal (particuliere) subsidiënten: - Amsterdams Fonds voor de Kunst - Vfonds - Nationaal Comité 4 en 5 mei - Amsterdams 4 en 5 mei comité - Stichting Democratie en Media - Fonds Podiumkunsten - Nettie van Zwanenberg Fonds - Stichting Propaganda - BNG Recette De publieksopkomst was zowel in relatieve als in absolute zin groter dan de vorige editie, te weten ????? De uiteindelijke recette opbrengsten waren iets lager dan de beoogde € 25.000,-, waarvan verreweg het grootste deel in Amsterdam werd gerealiseerd. Dit verschil komt o.a. door het grotere aanbod in Amsterdam, ook in theaters waar Theater Na de Dam geen publieksinkomsten van krijgt. /7
Voor Theater Na de Dam blijft het een belangrijk uitgangspunt dat de voorstellingen op de dag van Nationale Dodenherdenking voor een breed, jong en divers publiek toegankelijk blijven; eigen inkomsten nog veel meer verhogen middels recettes is dus door partnerschap met theaters vaak niet mogelijk maar ook onwenselijk. In principe ontvangt Theater Na De Dam recettes voor elke voorstelling waar Theater Na de Dam financieel aan bijdraagt in de productie, afgezien van de jongerenprojecten; in sommige gevallen zijn deze projecten ook gratis toegankelijk voor het publiek. Dat laatste moet ook zo behouden worden. Vriendenstrategie. Vanaf de aanloop naar de editie van 2014 richt Theater Na de Dam zich effectief met behulp van een aantal fundraisers op een twintigtal ‘steunpilaren’ die Theater Na de Dam met de toezegging van een aanzienlijke financiële bijdrage de komende jaren willen ondersteunen.
!
!
/8
!
!
! /9
!
!
/10
!
!
! /11
!
!
! /12
/13