3.3 De eerste bewoners in het rivierenlandschap Bataven en Romeinen Al aan het einde van de ijstijd leefden er mensen in het rivierengebied; rendierjagers die als nomaden door het toendralandschap trokken. Op enkele plaatsen zijn artefacten gevonden van deze eerste bewoners. Pas 5000 jaar geleden, in het Neolithicum, raakt het rivierengebied blijvend bewoond door boeren die in kleine gehuchten woonden op de oeverwallen. In de IJzertijd (vanaf 2800 jaar geleden) raakte het gebied dichter bevolkt met Germaanse stammen, die in kleine dorpen woonden. Een belangrijke gebeurtenis in het rivierengebied, die medebepalend is geweest voor het landschap, is de komst van de Romeinen rond het begin van de jaartelling. In het rivierengebied bevond zich de noordgrens (de Limes) van hun rijk, langs de toenmalige loop van de Rijn. De Romeinen stichtten steden en brachten welvaart. In de ondergrond herinneren veel sporen aan hun aanwezigheid. Zo zijn er langs de •
Historische kaart van de Waal nabij Ochten uit 1571 (Witteroos)
Rijn resten gevonden van forten (o.a. Castra Hercules in de Meinerswijk Arnhem), waar vanuit de Limes moest worden verdedigd. Langs de Waal heeft mogelijk een fort gestaan bij Millingen, maar daar is nooit een spoor van gevonden. Wel bevond zich op de stuwwal van Nijmegen in de eerste eeuw van de jaartelling het grootste legerkamp van Nederland. Aan de voet van de heuvelrug werd Nijmegen de eerste stad van Nederland gesticht. Uit de Romeinse tijd stamt ook de naamgeving van de rivieren: Rhenus,Vahalis en Mosa. Misschien zijn de namen nog ouder, maar de Romeinen stelden ze voor het eerst op schrift. In het begin van de Romeinse tijd was de Rijn de belangrijkste loop; zij liep vanaf het huidige Schenkenschanz, via Oud Zevenaar, Huissen en Driel en dan verder langs Wijk bij Duurstede naar Utrecht en Katwijk. De Waal was in de Romeinse tijd nog kleiner, zij ontstond in de 2e eeuw voor Chr. als een afsplitsing van de Rijn. Waar het splitsingspunt precies lag is niet bekend, wel is duidelijk dat de rivier langs Lent liep en via het huidige Waaltraject naar Tiel. Vanaf daar stroomde zij verder via de huidige Lingeloop. •
Romeinse veldheer Drusus kijkt vanaf de Nijmeegse heuvelrug uit over het rivierenlandschap. De Waal was in die tijd pas net ontstaan en nog veel smaller dan nu. Handreiking Ruimtelijke Kwaliteit Waal • September 2009
27