Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne Surgical and Vascular Nursing

3/2021 issn 1897-3116 kwartalnik 2021; vol. 16

Aktualna punktacja: Index Copernicus: 70.50 M N i S W: 2 0

Rehabilitacja szpitalna pacjentów z COVID-19 – doświadczenia własne Kształcenie pielęgniarek i położnych operacyjnych w Polsce w latach 1960–2020 Poziom wiedzy pielęgniarek i położnych szpitala kościerskiego z zakresu profilaktyki nowotworów piersi Powikłania po znieczuleniu podpajęczynówkowym u pacjentów leczonych operacyjnie z powodu dysfunkcji narządu ruchu The mortality ratio and the validity of the original EuroSCORE in patients over the age of 70 undergoing cardiovascular surgery

Wydawnictwo Termedia

9 771897 311135

VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Polskiego Towarzystwa Pielęgniarstwa Angiologicznego – streszczenia

Organ Polskiego Towarzystwa Pielęgniarstwa Angiologicznego

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne Surgical and Vascular Nursing

Termedia Wydawnictwo Termedia Publishing House

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne Surgical and Vascular Nursing

Redaktor naczelna/Editor-in-chief prof. dr hab. n. med. Maria T. Szewczyk kierownik Zakładu Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych Katedra i Klinika Chirurgii Naczyniowej i Angiologii Poradnia Leczenia Ran Przewlekłych Collegium Medicum im. L. Rydygiera UMK Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. A. Jurasza ul. M. Skłodowskiej-Curie 9, 85-094 Bydgoszcz tel. +48 52 585 40 70, tel./faks +48 52 585 40 51 e-mail: mszewczyk@cm.umk.pl Sekretarze redakcji/Secretary of the editorial office dr n. med. Katarzyna Cierzniakowska dr n. med. Justyna Cwajda-Białasik Redaktor tematyczny/Feature editor prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. Maria Kózka Redakcja/Editorial office Polskie Towarzystwo Pielęgniarstwa Angiologicznego Collegium Medicum im. L. Rydygiera UMK Szpital Uniwersytecki nr 2 im. dr. Jana Biziela ul. Ujejskiego 75, 85-168 Bydgoszcz tel. +48 52 365 52 32, faks +48 52 365 57 82

Wydawca/Publisher Termedia Wydawnictwo ul. Kleeberga 2, 61-615 Poznań tel./faks +48 61 822 77 81 e-mail: termedia@termedia.pl http://www.termedia.pl

Dział dystrybucji i prenumeraty/ Distribution and subscriptions tel./faks +48 61 656 22 00 e-mail: prenumerata@termedia.pl

Honorowy redaktor naczelny/Honorary editor prof. dr hab. n. med. Arkadiusz Jawień Komitet Redakcyjny/Editorial Board prof. dr hab. n. med. Zbigniew Bartuzi – Bydgoszcz prof. dr hab. n. med. Krzysztof Bielecki – Warszawa prof. dr hab. n. med. Barbara Bień – Białystok dr hab. n. med. Danuta Dyk – Poznań prof. dr hab. n. med. Wojciech Hagner – Bydgoszcz dr hab. n. med. Krystyna Jaracz, prof. UMP – Poznań prof. dr hab. n. med. Kornelia Kędziora-Kornatowska – Bydgoszcz prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. Maria Kózka – Kraków prof. dr hab. n. med. Elżbieta Krajewska-Kułak – Białystok prof. dr hab. n. med. Teresa Kulik – Lublin prof. dr hab. n. med. Marek Maruszyński – Warszawa prof. dr hab. Roman Ossowski – Bydgoszcz prof. dr hab. n. med. Katarzyna Wieczorowska-Tobis – Poznań prof. dr hab. n. med. Wojciech Witkiewicz – Wrocław prof. dr hab. n. med. Irena Wrońska – Lublin prof. dr hab. n. med. Jan Skokowski – Gdańsk Lista recenzentów zewnętrznych znajduje się na stronie internetowej czasopisma (http://www.termedia.pl/Czasopismo/Pielegniarstwo_ Chirurgiczne_i_Angiologiczne-50) w zakładce: O czasopiśmie.

Prezes Zarządu Wydawnictwa/President of the Management Board of the Termedia Publishing House Janusz Michalak Sekretarz Redakcji/Production Editor Marzena Demska e-mail: m.demska@termedia.pl Dział marketingu i reklamy/Marketing and advertising Edyta Bonin-Kanikowska tel. +48 61 822 77 81, wew. 400 e-mail: e.kanikowska@termedia.pl

Nakład: 1500 egz./Circulation of 1,500 copies Za treść reklam umieszczonych w Pielęgniarstwie Chirurgicznym i Angiologicznym odpowiadają reklamodawcy.

Reklamy leków wydawanych na receptę są skierowane tylko do lekarzy, którzy posiadają niezbędne uprawnienia do ich przepisywania.

Kikgel Sp. z o.o., 97-225 Ujazd, ul. M. Curie-Skłodowskiej 7, e-mail: biuro@kikgel.com.pl, tel.: 44 719 23 40, fax.: 44 719 28 39

Spis treści Rehabilitacja szpitalna pacjentów z covid-19 – doświadczenia własne

103

Hospital rehabilitation of COVID-19 patients – own experience Anna Spannbauer, Arkadiusz Berwecki, Bożena Kocik, Piotr Mika, Anita Kulik

Kształcenie pielęgniarek i położnych operacyjnych w polsce w latach 1960–2020

109

Education of operating room nurses and midwives in Poland in the period 1960–2020 Joanna Zofia Przybek-Mita

Poziom wiedzy pielęgniarek i położnych szpitala kościerskiego z zakresu profilaktyki nowotworów piersi

116

Knowledge of nurses and midwives of Koscierzyna hospital on the prevention of breast cancer Piotr Jarzynkowski, Renata Piotrkowska, Beata Siedlecka

Powikłania po znieczuleniu podpajęczynówkowym u pacjentów leczonych operacyjnie z powodu dysfunkcji narządu ruchu

123

Complications after spinal anaesthesia in patients treated surgically due to motor organ dysfunction Anna Maria Wójcik, Paweł Więch, Dariusz Bazaliński

The mortality ratio and the validity of the original EuroSCORE in patients over the age of 70 undergoing cardiovascular surgery

130

Ekin Ilkeli, Ali Cemal Düzgün

VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Polskiego Towarzystwa Pielęgniarstwa Angiologicznego – Streszczenia

135

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Rehabilitacja szpitalna pacjentów z covid-19 – doświadczenia własne Hospital rehabilitation of COVID-19 patients – own experience

Anna Spannbauer1,2, Arkadiusz Berwecki3, Bożena Kocik4,5, Piotr Mika5, Anita Kulik6 Klinika Chirurgii, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska Szpital Zakonu Bonifratrów św. Jana Grandego, Kraków, Polska 3 Zakład Kinezyterapii, Instytut Nauk Stosowanych, Akademia Wychowana Fizycznego, Kraków, Polska 4 Szpital Specjalistyczny im. Stefana Żeromskiego, Kraków, Polska 5 Instytut Rehabilitacji Klinicznej, Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków, Polska 6 Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Gorzów Wielkopolski, Polska 1 2

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2021; 3: 103–108 Praca wpłynęła: 3.06.2021; przyjęto do druku: 9.06.2021 Adres do korespondencji: dr Anna Spannbauer, Klinika Chirurgii, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska, e-mail: aspannbauer@poczta.fm

Streszczenie

Summary

COVID-19 jest ostrą chorobą zakaźną układu oddechowego wywołaną zakażeniem wirusem SARS-CoV-2. Dotychczasowe doświadczenia kliniczne wskazują na konieczność jak najwcześniejszego wdrażania fizjoterapii na oddziałach szpitalnych oraz oddziałach intensywnej terapii, na których leczeni są chorzy z COVID-19. Prowadzona rehabilitacja to między innymi ćwiczenia oddechowe, przeciwzakrzepowe, ogólnousprawniające, trening marszowy, trening na cykloergometrze, ćwiczenia w zakresie samoobsługi. Profesjonalnie prowadzona fizjoterapia wpływa na poprawę tolerancji wysiłku i czynności wentylacyjnej płuc. Szpitalna rehabilitacja chorych z COVID-19 jest związana z opieką pielęgniarską i lekarską.

COVID-19 is an acute infectious disease of the respiratory system caused by infection with the SARS-CoV-2 virus.

Current clinical experience indicates the need for the earliest possible implementation of physiotherapy in hospital wards and intensive care units treating patients with COVID-19. The conducted rehabilitation includes the following: breathing exercises, antithrombotic exercises, general improvement exercises, walking training, cyclo-ergometer training, and selfcare ADL exercises. Professionally conducted physiotherapy improves exercise tolerance and lung ventilation. Hospital rehabilitation of patients with COVID-19 is as integral to the patient’s treatment as nursing and medical care.

Słowa kluczowe: COVID-19, rehabilitacja, saturacja.

Wstęp COVID-19 jest ostrą chorobą zakaźną układu oddechowego wywołaną zakażeniem wirusem SARS-CoV-2. Wiemy, że w powrocie do zdrowia i pokonaniu skutków tej choroby niewątpliwie pomaga pacjentom profesjonalna fizjoterapia. O ile kompleksowa rehabilitacja osób po przebytym COVID-19 stała się już uznaną formą leczenia i doczekała się opracowań i wytycznych, o tyle wczesne rehabilitacyjne postępowanie szpitalne jest opisane mniej szczegółowo i tym samym wydaje się bardziej ukierunkowane na doświadczenie

Key words: COVID-19, rehabilitation, oxygen saturation.

kliniczne i intuicję fizjoterapeuty działającego zawsze w interdyscyplinarnym zespole lekarsko-pielęgniarskim. Rekomendacje między innymi European Respiratory Society (ERS) i American Thoracic Society (ATS) [1] wskazują, że pacjenci hospitalizowani z powodu COVID-19 powinni być rehabilitowani już w ramach oddziału szpitalnego, w tym również oddziałów intensywnej terapii, do momentu wyrównania stanu i wypisu do domu. Rekomendacje te wskazują również, że hospitalizowani pacjenci powinni otrzymać możliwość udziału w zindywidualizowanym, kompleksowym programie usprawniania [2].

103

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Objawy najczęściej towarzyszące chorym hospitalizowanym z powodu COVID-19 to zmęczenie, duszność, trudności w oddychaniu, obniżona saturacja (SpO2%), a co za tym idzie ograniczone możliwości wysiłkowe.

Nierzadko towarzyszą temu bóle mięśni i stawów, osłabienie siły mięśniowej, bóle klatki piersiowej i głowy, zaburzenia równowagi i koordynacji oraz upośledzenie pamięci i koncentracji czy stany lękowe i objawy depresji.

Ze względu na bardzo nasilone dolegliwości oddechowe część pacjentów trafia na intensywną terapię, gdzie jest wentylowana mechanicznie [3].

Postępowanie fizjoterapeutyczne w leczeniu infekcji COVID-19 Na oddziale intensywnej terapii W przypadku pacjenta zaintubowanego, nieprzytomnego, wentylowanego mechanicznie wykonuje się przede wszystkim ćwiczenia bierne. Fizjoterapeuta porusza określonymi odcinkami ciała pacjenta, ponieważ chory nie jest w stanie zrobić samodzielnie żadnego ruchu. Czynność ta powinna być wykonywana, płynnie, rytmicznie, bez wyzwalania bólu, w pełnym fizjologicznym zakresie, we wszystkich płaszczyznach danego stawu. Ćwiczenia, pozornie proste, mają przede wszystkim wielką wartość profilaktyczną. Ich celem jest utrzymanie pełnego zakresu ruchomości w stawach, zapobieganie przykurczom, utrzymanie właściwej długości i elastyczności mięśni, a także zmniejszenie zastoju krwi żylnej przez ułatwienie odpływu krwi żylnej z obwodowych części kończyn (ryc. 1, 2). Ćwiczenia bierne zapobiegają także zaburzeniom odżywiania chrząstek stawowych, a tym samym zesztywnieniu stawów. Docisk na powierzchnie stawowe w czasie prowadzenia ćwiczeń ułatwia ich odżywianie i nawilżanie mazią stawową, zapobiegając zmianom degeneracyjnym.

Ten rodzaj ćwiczeń daje możliwość oddziaływania na

Ryc. 1. Ćwiczenia bierne kończyny dolnej

104

ośrodkowy układ nerwowy poprzez torowanie dróg nerwowych bodźcami płynącymi z obwodu, wyzwalanymi przez docisk powierzchni stawowych oraz pełne rozciągnięcie mięśni. Największy zakres możliwości wykonywania ćwiczeń biernych osiąga się, gdy pacjent jest ułożony na plecach. Wykorzystuje się wtedy także neurofizjologiczne metody fizjoterapii w postaci wzorców PNF [4]. Pacjenci nieprzytomni, zaintubowani i oddychający mechanicznie układani są często na brzuchu (ang. prone position), by poprawić oksygenację. W tej pozycji również wykonuje się ćwiczenia bierne.

Fizjoterapia na intensywnej terapii obejmuje manipulacje klatki piersiowej, są to tzw. bierne ćwiczenia oddechowe. Przez wsparcie manualne fizjoterapeuta wspomaga przywracanie faz oddechowych i poprawia ruchomość klatki piersiowej. Ćwiczenia te polegają na biernym zwiększaniu amplitudy wdechu lub wydechu poprzez uciskanie lub pociąganie ściany klatki piersiowej wykonywane w różnych ułożeniach chorego. Konieczne jest przy tym dostosowanie tempa działania do rytmu oddechowego pacjenta, czyli synchronizacja z oddechem z respiratora [5] (ryc. 3).

Pacjent rozintubowany, oddychający spontanicznie, przytomny, poddany tlenoterapii biernej lub czynnej HFNO (ang. high flow nasal oxygen therapy) powinien zacząć jak najszybciej uczestniczyć w procesie rehabilitacji. Osiąga się to przede wszystkim przez ćwiczenia oddechowe, które poprawiają wydolność oddechową przez zwiększenie ruchomości klatki piersiowej i poprawę parametrów spirometrycznych. Mogą mieć one charakter statycznych ćwiczeń oddechowych. Pacjent w pozycji leżącej lub z uniesionym wezgłowiem wymawia głośno w fazie wydechu przez kilkanaście sekund głoski „s”, „sz”, „r”, „h”, co delikatnie wspomaga kaszel i korzystnie wpływa na rozszerzenie oskrzeli. Pacjent może również energicznie dmuchać na płat ligniny, aktywizując układ oddechowy. Wizualizacja ćwiczenia przez wykorzystanie przyborów zawsze ułatwia jego wykonanie, stąd też powszechnie stosuje się butelki

Ryc. 2. Ćwiczenia bierne kończyny górnej

Ryc. 3. Bierne ćwiczenia oddechowe

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

z wodą i rurką do ćwiczeń oddechowych oporowych, które pogłębiają wydech, lub aparaty kulkowe (np. aparat kulkowy Tri-Flo), które zwiększają pojemność płuc oraz trenują mięśnie oddechowe. Ćwiczenia oddechowe dynamiczne różnią się od powyższych tym, że każdorazowy wdech czy wydech jest połączony z równoczesnym ruchem kończyn. Może to być ruch asymetryczny, gdy w czasie wdechu chory unosi samodzielnie jedną kończynę górną, bądź symetryczny, gdy w czasie wdechu pacjent unosi obie kończyny.

Krótki głęboki wdech powinien być wykonany nosem, a długi głęboki wydech ustami. Korzystne jest, gdy wydech wykonuje się przez tzw. zasznurowane usta i trwa aż do poczucia braku powietrza. Stosunek wdechu do wydechu wynosi wtedy 1:2 lub 1:3 Dzięki wydłużonej fazie wydechu uzyskuje się lepszą pracę przepony i rozszerzenie oskrzeli. Oddychanie może odbywać się torem żebrowym, gdy w czasie wdechu unoszą się żebra, albo torem przeponowym, wówczas w czasie wdechu uwypukla się brzuch [6].

Elementem kinezyterapii oddechowej u chorych z infekcją COVID-19 są ćwiczenia efektywnego kaszlu, tj. kaszlu na szczycie wydechu bądź przerywanym wydechu, nazywanym często huraganem w drzewie oskrzelowym ze względu na znaczną prędkość przepływu powietrza (ok. 180 km/godz.). Intensywny kaszel umożliwia odkrztuszanie zalegającej w oskrzelach wydzieliny. W przypadku konsolidacji wydzieliny z jednoczesnym problemem lub niemożnością jej odkrztuszania stosuje się inhalacje. Uzupełniającym elementem toalety drzewa oskrzelowego jest oklepywanie chorego po plecach, dłońmi ułożonymi na kształt łódeczki, rozpoczynając powyżej nerek, omijając wystające elementy kostne, takie jak łopatki czy kręgosłup. Oklepywanie powinno być szybkie, ale nigdy nie może być bolesne.

Do zaburzenia wentylacji płuc u chorych z COVID-19 dołącza się niekorzystny efekt unieruchomienia w pozycji leżącej. Przepona ma tendencje do wysokiego ustawienia, a dolne partie płuc są słabo upowietrzone.

Działanie podawanych wcześniej środków znieczulenia ogólnego powoduje zniesienie odruchu kaszlowego oraz porażenie aparatu rzęskowego oskrzeli, co w konsekwencji prowadzi do zalegania wydzieliny w oskrzelach. Pozycje do ćwiczeń oddechowych mogą ułatwiać bądź utrudniać ich wykonywanie. Dla swobodnego rozprężania się klatki piersiowej we wszystkich kierunkach najlepsza jest postawa stojąca. U chorych na intensywnej terapii, we wczesnych dobach po ekstubacji jest to osiągalne jedynie przez bierną pionizację za pomocą ustawienia łóżka w pozycji fotela lub podniesienia wezgłowia. Pozycja półsiedząca z oparciem ustawionym pod kątem 45° jest stabilna i wygodna dla pacjenta. Umożliwia swobodne rozprężanie się klatki piersiowej do przodu i na boki, jak również stanowi korzystne ustawienie do nauki odkrztuszania. W leżeniu tyłem klatka piersiowa także rozpręża się swobodnie

do przodu i na boki. Przepona ma wówczas utrudnioną pracę przy wdechu, a ułatwioną przy wydechu i jest to dobra pozycja do nauki oddychania torem przeponowym. Dla lepszego efektu ćwiczeń oddechowych i efektywnego kaszlu, fizjoterapeuta może zwiększać amplitudę wdechu lub wydechu poprzez uciskanie lub pociąganie ściany klatki piersiowej [7].

Doświadczenie kliniczne ostatniego roku pokazuje, że u pacjentów z COVID-19 po przynajmniej kilku dniach intubacji stwierdza się wyraźne osłabienie siły mięśniowej. Wynika to zarówno ze specyfiki choroby jak i wymuszonego unieruchomienia w pozycji leżącej. Do utrzymania pełnego zakresu ruchu w stawach i sprawności czynnościowej mięśni oraz wzmocnienia osłabionych zespołów mięśniowych wykorzystuje się początkowo ćwiczenia czynne w odciążeniu. Przez dobór odpowiedniej pozycji i prowadzenie ruchu znosi się ciężar ćwiczonego odcinka. Ćwiczenia te wykonywane są przez samego chorego po wyłączeniu masy kończyny. Zalecany ruch wykonuje się poziomo, tj. równolegle do podłoża lub przy użyciu piłki szwajcarskiej (ryc. 4). Odciążenie można również uzyskać, gdy terapeuta ręką podtrzymuje kończynę podczas ruchu.

Opierając się na kryterium siły osoby usprawnianej, w kinezyterapii pacjentów z COVID-19 wyodrębnia się ćwiczenia czynne wolne, które chory wykonuje bez pomocy fizjoterapeuty, ale pod jego kontrolą. Najogólniej można powiedzieć, że stanowią one przejście od ćwiczeń w odciążeniu do ćwiczeń z dawkowanym oporem i mają na celu utrzymanie pełnego zakresu ruchów kończyny, dalsze wzmocnienie siły osłabionych mięśni oraz poprawę koordynacji nerwowo-mięśniowej. Umiejętność wykonywania wolnych ćwiczeń czynnych przez pacjentów z COVID-19 stanowi punkt wyjścia do ich pionizacji i uruchamiania, zarówno po dłuższym, jak i krótszym unieruchomieniu. Chory wykonując ćwiczenia czynne wolne jest w stanie samodzielnie pokonać ciężar danego odcinka ciała (ocena siły mięśniowej w skali Lovetta wynosi wówczas przynajmniej 3), a kinezyterapia przyjmuje

Ryc. 4. Ćwiczenia czynne w odciążeniu kończyn dolnych z wykorzystaniem piłki szwajcarskiej

105

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

w końcowym w efekcie formę ćwiczeń ogólnousprawniających. Warto także podkreślić, że ćwiczenia stawów skokowych poprzez uruchamianie pompy mięśniowej łydki, tzw. serca obwodowego, stanowią poza heparyną kluczowy element profilaktyki przeciwzakrzepowej.

Pacjent wykonuje równocześnie i naprzemiennie ćwiczenia w stawach skokowych. Są to zgięcia grzbietowe i podeszwowe stóp w rytmie oddechowym 16–18/min oraz krążenia stóp. Powszechnie przyjmuje się, że aby skutecznie zapobiec ryzyku zakrzepicy, pacjent powinien wykonać około 1000 różnych ruchów kończynami dolnymi dziennie. Można też zalecić choremu wykonywanie przez minutę ćwiczeń stawów skokowych z częstością co pół godziny. Początkowo ćwiczenia obejmują małe grupy mięśniowe i dystalne części ciała, a z czasem, w kolejnych etapach rehabilitacji, większe grupy mięśniowe i proksymalne części ciała [8].

Jeżeli stan pacjenta z COVID-19 na to pozwala, to przechodzi się do kolejnego etapu uruchamiania. Fizjoterapeuta asekurując chorego, pomaga mu usiąść na łóżku ze spuszczonymi nogami. Pierwsze próby tej częściowej pionizacji są dla chorego zwykle bardzo wyczerpujące i trwają krótko ze względu na znaczne osłabienie, duszność, kilku- lub nawet kilkunastoprocentowy spadek saturacji i zaburzenia ortostatyczne. Już pozycja siedząca jest ćwiczeniem równoważnym, angażującym stosunkowo dużą grupę mięśniową, więc chory szybko odczuwa zmęczenie i chce się położyć. W kolejnych próbach siadania ze spuszczonymi nogami tolerancja chorego na wysiłek powinna zwiększać się i można wprowadzać ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia przeciwzakrzepowe, ogólnousprawniające i efektywnego kaszlu o większej intensywności. Chory jest także inhalowany i oklepywany. Na tym etapie usprawniania warto wspomnieć o rehabilitacji funkcjonalnej. W pozycji siedzącej ze spuszczonym nogami chory pod nadzorem fizjoterapeuty powinien próbować samodzielnie jeść, pić, czesać się czy skorzystać z telefonu komórkowego. Kliniczne doświadczenia pokazują, że możliwość rozmowy z bliskimi stanowi silny bodziec motywacyjny do dalszego usprawniania dla chorych. W trakcie ćwiczeń pacjent pozostaje pod stałą kontrolą monitorów rejestrujących zapis EKG, częstość pracy serca (CAS), ciśnienia tętniczego (CTK) oraz saturacji – wysycenia hemoglobiny tlenem (SpO2%) pulsoksymetrem, co umożliwia ocenę jego aktualnego stanu i efektywności stosowanych ćwiczeń, a także ich odpowiednie dozowanie. Jeżeli chory z COVID-19 dobrze toleruje wysiłek, to w kolejnych dobach można przystąpić do próby pionizacji. W asyście i z pomocą fizjoterapeuty chory staje przy łóżku opierając się o balkonik.

Procedura ta jest wykonywana kilkakrotnie i przeplatana krótkimi odpoczynkami oraz ćwiczeniami oddechowymi w pozycji siedzącej.

Rehabilitacja na oddziale intensywnej terapii rozintubowanych pacjentów z COVID-19 oddychających spontanicznie prowadzona jest przez około 20 min 2–3 razy

106

dziennie. Należy podkreślić, że to aktualny stan pacjenta i jego możliwości psychoruchowe ostatecznie pozwalają dobrać odpowiednią, zindywidualizowaną dawkę ćwiczeń leczniczych [9]. Spadek saturacji w czasie ćwiczeń do SpO2 75% i mniej, niska saturacja wyjściowa (SpO2 85% i mniej), duszność, ból, gorączka 380C, wysokie wartości CTK 185/100 mmHg i więcej, CAS 135/min i więcej są przeciwskazaniami do rehabilitacji albo wskazaniem do jej przerwania i odpoczynku, zwiększenia podaży tlenu i ewentualnej konsultacji z anestezjologiem [9].

Jeżeli leczenie chorego z COVID-19 postępuje zgodnie z przewidzianym tokiem, to pacjent jest przewożony na oddział internistyczny, gdzie rozpoczyna drugi etap rehabilitacji szpitalnej. Cele tego etapu fizjoterapii obejmują poprawę parametrów oddechowych i zwiększanie wydolności fizycznej przez dalsze intensywne uruchamianie, intensyfikację ćwiczeń oddechowych, zwiększenie samodzielności pacjenta w zakresie samoobsługi i codziennej aktywności.

Na oddziale internistycznym Choroba COVID-19 dotyczy przede wszystkim układu oddechowego, ale konsekwencje przebycia zakażenia są widoczne w całym organizmie ludzkim, szczególnie w układach narządach ruchu, sercowo-naczyniowym i neurologicznym. U pacjentów z COVID-19 przebywających na szpitalnych oddziałach internistycznych często przez kilka, kilkanaście dni i więcej utrzymuje się duszność, kaszel, gorączka i osłabienie oraz obniżona saturacja. Wartości prawidłowe saturacji SpO2 to 94–99% a dla chorych z POCHP 88–92% [10]. Objawy te znacznie obniżają wydolność chorych. Powszechnie wiadomo, że hospitalizacja sama w sobie wiąże się z ograniczeniem codziennej aktywności. Chorzy z COVID-19 spędzają dużo czasu w łóżku, w pozycji leżącej, co zmniejsza możliwości oddechowe płuc. Ponadto trafiają oni do szpitala zwykle już mocno osłabieni, a przez stałą bierną tlenoterapię na wąsach czy masce tlenowej z butli, lub z centralnego gniazda montowanego na panelu w ścianie, mają ograniczone możliwości poruszania się poza obręb łóżka. Dodatkowo pogłębia to deficyt dawki ruchu.

Jeżeli nie ma przeciwskazań, pacjenci powinni być mobilizowani do nawet krótkich spacerów po oddziale czy sali szpitalnej. Chorzy mogą poruszać się samodzielnie lub w asyście fizjoterapeuty, pielęgniarki czy opiekuna medycznego z wykorzystaniem chodzika. Prowadzona jest także gimnastyka oddechowa (ryc. 5, 6), oklepywanie (ryc. 7), ćwiczenia przeciwzakrzepowe i ogólnousprawniające, indywidualnie dobrane do potrzeb, możliwości i aktualnego stanu pacjenta, po konsultacji z lekarzem internistą. Należy pamiętać o kontroli saturacji mierzonej za pomocą pulsoksymetra napalcowego. Kilku- czy kilkunastoprocentowy spadek saturacji w czasie podejmowanego wysiłku obliguje do przerwania ćwiczeń, odpoczynku, podania tlenu lub zwiększenia jego przepływu

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

na wąsach tlenowych czy masce twarzowej. Maksymalny przepływ tlenu na wąsach wynosi 4–6 l/min a minimalny przepływ na masce bez rezerwuaru 5 l/min [11].

Początkowo, w czasie prowadzonej rehabilitacji pacjenci zwykle desaturują nawet do siedemdziesięciu kilku procent. Nie może to jednak prowadzić to całkowitej rezygnacji z podejmowania kolejnych prób zwiększania wydolności fizycznej, a jedynie do modyfikacji rehabilitacji. Po odpoczynku i podaniu tlenu na wąsach czy masce twarzowej oraz normalizacji saturacji do wartości przynajmniej 95–96% prowadzi się kolejne ćwiczenia lecznicze. Kliniczne doświadczenia własne pokazują, że jeżeli wszystko postępuje zgodnie z tokiem leczenia farmakologicznego, to prowadzona kinezyterapia poprawia wydolność fizyczną chorego, a w kolejnych dniach rehabilitacji szpitalnej saturacja nie podlega już dużym spadkom i szybciej powraca do wartości prawidłowych w spoczynku po wysiłku. Nie bez znaczenia jest motywowanie pacjenta i przekonanie go o celowości wyko-

nywania ćwiczeń oraz konieczności samodzielnego ich wykonywania w ciągu dnia.

Uwzględniając przebieg choroby, biorąc pod uwagę indywidualną tolerancję wysiłku, można już w szpitalu wprowadzić trening marszowy (ryc. 8) lub trening wydolnościowy na ergometrze rowerowym (ryc. 9), co znacząco wpływa na poprawę tolerancji wysiłku. Trening wykonywany jest początkowo w asyście fizjoterapeuty, a następnie samodzielnie.

Fizjoterapia prowadzona jest w granicach tętna submaksymalnego (70–85% HRmax), a nawet 50–65% HRmax, oraz subiektywnego odczucia duszności/zmęczenia przez pacjenta (do 3 pkt w zmodyfikowanej skali Borga, gdzie zmęczenie jest średniego stopnia, a duszność umiarkowana) przy stałej kontroli saturacji ze względu na duże wahania tego parametru [12]. Postępowanie fizjoterapeutyczne musi uwzględniać dodatkowe czynniki wpływające na obniżoną saturację, np. POCHP, naukę prawidłowego oddychania z uwzględnieniem wdechu nosem i wydechu

Ryc. 5. Ćwiczenia oddechowe oporowe z wykorzystaniem butelki z wodą i rurką

Ryc. 6. Ćwiczenia oddechowe oporowe Ryc. 7. Oklepywanie pleców z wykorzystaniem aparatu kulkowego Tri-Flo

Ryc. 8. Trening marszowy w szpitalu

Ryc. 9. Trening wydolnościowy na ergometrze rowerowym w szpitalu

Ryc. 10. Usprawniający trening marszowy w szpitalu z wykorzystaniem chodzika

107

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

ustami oraz spłycenie oddechu, które może skutkować desaturacją. U pacjentów z zaburzeniami równowagi do ostrożnego treningu marszowego wykorzystuje się chodzik (ryc. 10). W indywidualnej kinezyterapii unika się przedłużonych i wyczerpujących treningów lub aktywności o dużej intensywności. Ponieważ u części chorych pojawia się przeciążenie mięśni wydechowych na skutek przewlekłego kaszlu, wprowadza się także ćwiczenia rozluźniające mięśnie obręczy barkowej i klatki piersiowej.

W ramach oceny czynnościowej pacjenta można wykonać test dwuminutowego marszu lub zmodyfikowany test 30 sekund STST (ang. 30 seconds sit to stand test), tj. test siadania i wstawania z krzesła, marsz w miejscu, ocenę siły chwytu, próbę stania jednonóż, a u pacjentów zdrowszych test 6 minutowy (6MWT) [12].

Zarówno dane z piśmiennictwa, jak i doświadczenia własne pokazują, że u pacjentów z COVID-19 wykrywa się często zaburzenia natury psychicznej, jak lęk czy depresja [13]. Związane jest to jest z długim pobytem w szpitalu pośród medycznego personelu ubranego w specjalistyczne skafandry, maski i gogle [14], z zagrożeniem utraty życia czy izolacją od rodziny. Odpowiednio dopasowane do potrzeb pacjenta ćwiczenia fizyczne zmniejszają nasilenie depresji, w tym objawy takie jak zaburzenia nastroju, apetytu czy snu [12]. Farmakologiczna terapia przeciwlękowa i przeciwdepresyjna powinna być uzupełniona wsparciem psychologicznym ze strony fizjoterapeuty, pielęgniarki, opiekuna medycznego, dietetyczki, kapelana i oczywiście lekarza, czyli całego interdyscyplinarnego zespołu.

Na podstawie doświadczeń klinicznych minionego roku przypuszcza się, że rozmowy z pacjentami, żarty, śpiew, modlitwa, zachęta do czytania, rozwiazywania krzyżówek, rozmowy telefoniczne z bliskimi poprawiają nastrój, koncentrację i pamięć oraz pogłębiają efekty terapeutyczne, mobilizując siły witalne chorych tak potrzebne do walki z COVID-19.

Wnioski Pacjenci hospitalizowani z powodu COVID-19 powinni być rehabilitowani już przy łóżku chorego na oddziałach szpitalnych, również na oddziale intensywnej terapii, do momentu wyrównania stanu i wypisu do domu. Profesjonalna, kompleksowa, indywidualnie dobrana fizjoterapia chorych z COVID-19 jest integralnie związana z opieką pielęgniarską i lekarską.

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

108

Piśmiennictwo 1. Chalmers JD, Crichton ML, Goeminne PC i wsp. Management of hospitalised adults with coronavirus disease 2019 (COVID-19): a European Respiratory Society living guideline. Eur Respir J 2021; 57: 2100048.

2. Szczegielniak J. Rola fizjoterapii w pokonywaniu skutków choroby COVID-19. Rehabil Prakt 2021; 2: 13-14.

3. Guan WJ, Ni ZY, Hu Y i wsp. Clinical characteristics of coronavirus disease 2019 in China. N Engl J Med 2020; 382: 1708-1720.

4. Spannbauer A, Berwecki A, Ridan T i wsp. Wybrane aspekty rehabilitacji u chorych leżących. W: Leczenie ran przewlekłych. Szewczyk MT, Jawień A (red.). PZWL, Warszawa 2019, 184-216.

5. Zwoliński T, Szamotulska J, Kwiecień-Jaguś K i wsp. Rehabilitacja oddechowa pacjentów wentylowanych mechanicznie – mobilizacja klatki piersiowej. Wiedza Prakt 2016; 6: 34-40.

6. Kózka M. Przedłużone unieruchomienie i usprawnianie chorego.

W: Anestezjologia i intensywna opieka. Woławicka L (red.). PZWL, Warszawa 2014; 337-380.

7. Szewczyk MT, Cwajda-Białasik J, Mościcka P i wsp. Leczenie odleżyn – zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Część II. Treatment of pressure ulcers – recommendations of the Polish Wound Management Association. Part II. Leczenie Ran 2020; 17: 151-184.

8. Spannbauer A, Berwecki A, Chwała M i wsp. Rehabilitacja chorych z miażdżycowym niedokrwieniem kończyn dolnych, poddawanych zabiegom przęsłowania aortalno-dwuudowego. Pielęg Chir Angiol 2014; 1: 8-14.

9. Szewczyk MT, Kózka M, Cierzniakowska K i wsp. Wytyczne: Profilaktyka odleżyn – zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Część I. Prophylaxis of the pressure ulcers – recommendations of the Polish Wound Management Association. Part I. Leczenie Ran 2020; 17: 113-146.

10. Chomoncik M, Nitecki J, Poparda W. Kwalifikowana pierwsza pomoc w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym. PZWL, Warszawa 2018.

11. Gaszyński W. Postępowanie anestezjologiczne na oddziale pooperacyjnym. W: Anestezjologia i Intensywna Terapia. PZWL, Warszawa 2015, 202-213.

12. Bal-Bocheńska M, Batycka-Stachnik B, Bogacz K i wsp. Rekomendacje zespołu ekspertów dotyczące postępowania fizjoterapeutycznego w leczeniu infekcji COVID-19 i powikłań poinfekcyjnych.

Rehabil Prakt 2021; 2: 25-34.

13. Taquet M, Luciano S, Geddes JR i wsp. Bidirectional associations between COVID-19 and psychiatric disorder: retrospective cohort studies of 62 354 COVID-19 cases in the USA. Lancet Psychiatr 2021; 8: 130-140.

14. Michalik A, Kolonko J, Maciejewski D i wsp. Pacjent z podejrzeniem lub potwierdzeniem COVID-19 – co każda pielęgniarka wiedzieć powinna. Pielęg Chir Angiol 2020; 4: 129-136.

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Kształcenie pielęgniarek i położnych operacyjnych w polsce w latach 1960–2020 Education of operating room nurses and midwives in Poland in the period 1960–2020

Joanna Zofia Przybek-Mita Instytut Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, Polska

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2021; 3: 109–115 Praca wpłynęła: 15.04.2021; przyjęto do druku: 17.05.2021 Adres do korespondencji: Joanna Zofia Przybek-Mita, Instytut Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Rzeszowski, ul. Warzywna 1a, bud. G5, 35–310 Rzeszów, e-mail: joannapm@vp.pl

Streszczenie

Summary

Cel pracy: Przedstawienie historii kształcenia pielęgniarek i położnych operacyjnych w Polsce w latach 1960–2020.

Materiał i metody: Badaniu poddano proces edukacji pielęgniarek i położnych operacyjnych w Polsce.

Analizę przeprowadzono na podstawie piśmiennictwa dotyczącego kształcenia instrumentariuszek w Polsce, przepisów prawnych i programów regulujących kształcenie podyplomowe w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego oraz dokumentów archiwalnych z lat 1960–2020.

Wyniki: Idea asystowania przy zabiegu chirurgicznym osoby, której zadaniem jest podawanie operującemu lekarzowi instrumentów do operacji zrodziła się wraz z rozwojem chirurgii, choć pierwotnie czynności tych nie wiązano z pielęgniarstwem.

Początki kształcenia pielęgniarek i położnych operacyjnych w Polsce sięgają 1960 r. i są związane z powstaniem Ośrodka Doskonalenia Średnich Kadr Medycznych w Warszawie. Wtedy zorganizowano pierwszy kurs dla instrumentariuszek. W 1969 r. otwarto pierwsze specjalizacje pielęgniarskie, wśród których znalazła się specjalizacja w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego. Na przestrzeni lat kilkakrotnie modyfikowano podstawy prawne i programy kształcenia podyplomowego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego. Praca na bloku operacyjnym cieszy się sporym zainteresowaniem wśród kadr pielęgniarskich, jednakże wymaga specjalistycznego przygotowania.

Wnioski: Uprawnienia do pracy na bloku operacyjnym pielęgniarki i położne operacyjne otrzymują po ukończeniu kształcenia podyplomowego.

Na przestrzeni lat programy kursu kwalifikacyjnego, jak i specjalizacji w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego ulegały wielokrotnym modyfikacjom.

Zarówno kursy kwalifikacyjne, jak i specjalizacje w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego cieszą się dużym zainteresowaniem wśród kadr pielęgniarskich.

Aim of the study: Presentation of the history of training operating room nurses and midwives in Poland in the period 1960–2020.

Material and methods: The process of educating operating room nurses and midwives in Poland was analysed.

The study was conducted based on an analysis of the literature about the education of scrub nurses in Poland, an analysis of legal regulations and training programs regulating postgraduate education in the field of operational nursing, and an analysis of archived documents from conducting education in the period 1960–2020.

Results: Instrumentation for surgery was started along with the development of surgery, although initially these activities were not associated with nursing. The beginnings of training for operating room nurses and midwives in Poland date back to 1960 and are associated with the establishment of the Centre for Middle Medical Personnel in Warsaw. That is when the first course for scrub nurses was organized. In 1969 the first nursing specializations were started, including a specialization in the field of operating nursing. Throughout history, the legal basis and postgraduate training programs in the field of operational nursing have been modified several times.

Conclusions: Operating room nurses and midwives are authorized to work in the operating theatre through postgraduate education. Throughout history, the curricula of the qualification course and specialization in the field of operational nursing have undergone many modifications. Both qualification courses and specializations in the field of surgical nursing are very popular among nurses.

Key words: postgraduate education, operating room nurse, operating room midwife, scrub nurse.

Słowa kluczowe: kształcenie podyplomowe, pielęgniarka operacyjna, położna operacyjna, instrumentariuszka.

109

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Wprowadzenie Pielęgniarstwo operacyjne koncentruje się na bezpiecznym przeprowadzeniu pacjenta przez zabieg chirurgiczny. Praca na stanowisku pielęgniarki, położnej operacyjnej, dawniej nazywanej instrumentariuszką, polega na świadczeniu usług związanych z przygotowaniem pacjenta, sal operacyjnych i instrumentarium chirurgicznego do przeprowadzenia operacji diagnostycznych i leczniczych oraz instrumentowaniu w trakcie podstawowych i wysokospecjalistycznych operacji. Od instrumentariuszek wymagana jest fachowa wiedza z zakresu rodzajów i etapów operacji, które są wykonywane w leczeniu zabiegowym począwszy od chirurgii ogólnej, chirurgii onkologicznej, chirurgii małoinwazyjnej i endoskopowej, ginekologii i położnictwa, ortopedii i traumatologii narządu ruchu, poprzez wiedzę z zakresu operacji z neurochirurgii, chirurgii klatki piersiowej, kardiochirurgii i kardiologii inwazyjnej, chirurgii naczyniowej, urologii, otolaryngologii, chirurgii szczękowo-twarzowej, okulistyki, chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej, po chirurgię transplantologiczną i dziecięcą. Do obowiązków pielęgniarki operacyjnej należy pomaganie zespołowi operacyjnemu przed, w trakcie i po operacji. Wykonywanie pracy pielęgniarki operacyjnej wiąże się z umiejętnością przewidywania zagrożeń dla zdrowia i życia pacjenta oraz personelu bloku operacyjnego, zapobiegania zakażeniom szpitalnym, zarządzania jakością okołooperacyjną i kalkulacją kosztów bloku operacyjnego. Zespół pracujący podczas operacji musi cechować rzetelność, sumienność, samodzielność, odpowiedzialność, dokładność, wytrwałość oraz zdolność do pracy pod presją czasu. Ważne są także predyspozycje do pracy zespołowej, koncentracja i podzielność uwagi, dobra kondycja fizyczna, w tym sprawność manualna, refleks i spostrzegawczość. Wysoko ceniona jest wytrzymałość na długotrwały wysiłek fizyczny i psychiczny. Praca na bloku operacyjnym wymaga współpracy z wieloma osobami o zróżnicowanym poziomie wykształcenia, różnym zakresie obowiązków i odpowiedzialności zawodowej [1–3].

Instrumentowanie do operacji zrodziło się wraz z rozwojem chirurgii, choć początkowo czynności tych nie wiązano z pielęgniarstwem. Oczekiwania względem instrumentariuszek zawsze były wysokie, co potwierdza opis spotkania wybitnego chirurga Halsteda z instrumentariuszką… przedstawił ją jako pannę Karolinę Hampton, przełożoną sióstr Sali operacyjnej. Zwróciła moją uwagę nie tylko wypielęgnowaną urodą, ale i swoim dystyngowanym zachowaniem, mającym coś wspólnego z poprawnie koleżeńskim dostojeństwem Halsteda, złagodzonym jednak pewną dozą południowego wdzięku. Z niewielu zdań, jakie wyrzekła, można było wnosić, że jest dobrze wychowana, wykształcona, ale i energiczna. Wkrótce zostawiła nas samych – dama w każdym calu [4]. Oczywistym było jednak, że z czasem przeszkolenie przez chirurgów w obrębie sali ope-

110

racyjnej okaże się niewystarczające. Przygotowanie w szkołach pielęgniarskich do pracy na bloku operacyjnym było znikome, dlatego rosnące oczekiwania w zakresie kształcenia pielęgniarek operacyjnych stały się przyczynkiem do powstania pierwszych szkoleń podyplomowych w tym zakresie.

Początki pielęgniarskiego doskonalenia podyplomowego na ziemiach polskich zbiegają się z chwilą powstania pierwszych szkół pielęgniarskich. Potrzeba doskonalenia zawodowego pielęgniarek została zauważona już w okresie międzywojennym. Od 1923 r. przy szkołach pielęgniarstwa w Poznaniu i w Warszawie rozpoczęły działalność Stowarzyszenia Absolwentek.

Od 1925 r. doskonalenie zawodowe pielęgniarek było organizowane podczas Walnych Zjazdów Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Zawodowych (PSPZ) oraz w kołach terenowych we Lwowie, w Wilnie, Zagłębiu Dąbrowskim, Łodzi i na Śląsku. Pierwszy czteromiesięczny kurs w ramach kształcenia podyplomowego dotyczył pielęgniarstwa społecznego i został zorganizowany w 1931 r. przez Stowarzyszenie Pielęgniarek Zawodowych wraz z Referatem Pielęgniarstwa w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych [5]. Już wówczas zauważono, że kształcenie podyplomowe jest jednym z warunków rozwoju pielęgniarstwa. System ten był bardziej dynamiczny, szybciej reagował na potrzeby i zmiany w pielęgniarstwie, a także szybciej podnosił kwalifikacje zawodowe czynnych pielęgniarek [6]. Po zakończeniu II wojny światowej problem kształcenia zawodowego i doskonalenia podyplomowego był rozpatrywany w 1946 r. w Łodzi podczas I Krajowej Narady Pielęgniarek zwołanej z inicjatywy Sekcji Pielęgniarek działającej w ramach Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia. Doskonalenie zawodowe było prowadzone wówczas w czasie pracy, na kursach i podczas kursokonferencji. Od 1947 r. na zlecenie Ministerstwa Zdrowia zaczęły być organizowane pierwsze wzorcowe placówki doszkalające personel fachowy. Pierwsze powojenne kursy doskonalące (1947 i 1948 r.) skierowane były do pielęgniarskiej kadry nauczycielskiej. Trwały trzy miesiące i odbyły się w Łodzi oraz w Krakowie.

W 1949 r. na wniosek Ministerstwa Zdrowia utworzono Ośrodek Szkoleniowy w Zagórzu koło Warszawy, z siedzibą w Szpitalu Miejskim nr 1 przy ul. Kasprzaka 17.

Pracownicy Ośrodka zajmowali się organizowaniem kursów dla instruktorek pielęgniarstwa społecznego i szpitalnych pielęgniarek przełożonych. Od 1957 r.

Ośrodek Szkolenia Instruktorek Pielęgniarstwa został przekształcony w Studium Nauczycielskie, którego absolwenci podejmowali działalność dydaktyczno-wychowawczą w szkołach pielęgniarskich na terenie całego kraju. Kolejnym etapem w historii kształcenia podyplomowego pielęgniarek w Polsce było otwarcie Ośrodka Doskonalenia Średnich Kadr Medycznych. Powstał na mocy zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 17 grudnia 1960 r. z inicjatywy Racheli Hutner i pielęgnia-

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

rek zrzeszonych w Polskim Towarzystwie Pielęgniarskim oraz Sekcji Pielęgniarek Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia [7]. Podstawowym zadaniem Ośrodka było organizowanie i prowadzenie doskonalenia podyplomowego oraz opracowywanie programów kursów i materiałów metodycznych. Warto podkreślić, że pierwszym kursem zorganizowanym przez Ośrodek był kurs dla instrumentariuszek [5].

Cel pracy Celem pracy jest przedstawienie rysu historycznego kształcenia pielęgniarek i położnych operacyjnych w Polsce.

Materiał i metody Badanie zostało przeprowadzone na podstawie piśmiennictwa dotyczącego kształcenia pielęgniarek i położnych operacyjnych w Polsce, analizy przepisów prawnych i programów kształcenia regulujących kształcenie podyplomowe w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego, analizy dokumentów archiwalnych Ośrodka Doskonalenia Średnich Kadr Medycznych w Warszawie, Centralnego Ośrodka Doskonalenia Średnich Kadr Medycznych w Warszawie, Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Średnich Kadr Medycznych oraz Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych w Warszawie z lat 1960–2020.

Wyniki W połowie XX wieku w Polsce na sali operacyjnej pracował jeden zespół pielęgniarek, który zajmował się zarówno znieczuleniem do operacji, jak i instrumentacją. Z biegiem lat i wraz z kształceniem instrumentariuszek stopniowo zmieniały się zasady pracy.

Przyczyniła się do tego wzrastająca dostępność do różnych form doskonalenia zawodowego, którym objęto wszystkie grupy zawodowe. W 1962 r. rozpoczął działalność Centralny Ośrodek Doskonalenia Średnich Kadr Medycznych, w którym prowadzono trzy podstawowe kategorie szkoleń: kursy kwalifikacyjne, specjalizacyjne i doskonalące. Ukończenie kursu kwalifikacyjnego dawało uprawnienia do wykonywania nowych czynności zawodowych lub nadawało uprawnienia do wykonywania zawodu osobom nie posiadającym dyplomu szkoły medycznej. Były one adresowane głównie do kierowniczej kadry pielęgniarskiej, pielęgniarek oddziałowych, środowiskowych i innych, a także felczerów na kierunkach techniki analitycznej i techniki elektroradiologicznej oraz ortoptystek. Od 1966 r. działały filie terenowe Centralnego Ośrodka w Rzeszowie, Szcze-

cinie, Wrocławiu i Koszalinie. Dwa lata później utworzono filie terenowe w Białymstoku, Gdańsku, Łodzi, Lublinie i Poznaniu, a w 1969 r. w Krakowie, Mikołowie i Opolu. W filiach prowadzone było dokształcanie zawodowe pielęgniarek, które mieszkały i zatrudnione były w danym województwie. Tematyka doskonalenia zawodowego dla pielęgniarek była bardzo rozległa.

Ograniczone były jednak możliwości organizacyjne Centrum i placówek terenowych. W jubileuszowych wspomnieniach Rachela Hutner napisała... w owym czasie czułyśmy się w Ośrodku jak żeglarze na pełnym morzu bez kompasu. W końcu wybrałyśmy jednak tematy pierwszych kursów, które nam wówczas wydawały się najważniejsze. Zaczęłyśmy od doskonalenia pielęgniarek oddziałowych. Uważałyśmy bowiem, że to od nich właśnie zależy przede wszystkim dobra pielęgnacja chorych w oddziałach. A nam przecież o to chodziło [8].

W 1966 r. na podstawie decyzji Kolegium Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej opracowano pierwszy projekt specjalizacji w pielęgniarstwie. W 1969 r. zaakceptowano i wprowadzono dwuletnie specjalizacje zawodowe w sześciu dziedzinach pielęgniarstwa: chirurgicznym, operacyjnym, pediatrycznym, psychiatrycznym, środowiskowym i zachowawczym. Szkolenie trwało dwa lata i prowadzono je systemem mieszanym (stacjonarno-zaocznym). Pierwsza specjalizacja w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego została zorganizowana w szpitalu przy ul. Banacha w Warszawie. W latach 1969–1977 tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego zdobyło 29 instrumentariuszek, spośród 277 osób, które ukończyły specjalizacje pielęgniarskie [9]. W odniesieniu do całego procesu kształcenia podyplomowego została sformułowana zasada: doskonalenie powinno być dostępne dla wszystkich i ustawiczne dla każdego. Zmuszało to pracowników do ciągłego poszukiwania nowych form doskonalenia i projektowania nowych treści programowych. Zasadę powszechności próbowano stosować również poprzez propagowanie szkoleń wewnątrzzakładowych, które swym zasięgiem obejmowały wszystkie pielęgniarki w miejscu ich pracy [8]. Od 1972 r. dokształcanie dla wszystkich grup zawodowych pracowników medycznych realizowano w powstających Wojewódzkich Ośrodkach Doskonalenia Kadr Medycznych według programów Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego i Centralnego Ośrodka Doskonalenia Średnich Kadr Medycznych.

W organizacji szkoleń podyplomowych obowiązywała tzw. zasada kaskadowa, w myśl której Centrum prowadziło doskonalenie dla kadry kierowniczej i kadr szczebla wojewódzkiego. Uczestnicy tych kursów na takich samych zasadach zobowiązani byli do prowadzenia doskonalenia zawodowego w terenie. Niestety, w 1977 r. przerwano prowadzenie szkoleń specjalizacyjnych w pielęgniarstwie ze względu na brak regulacji prawych. Dopiero w 1981 r. na podstawie zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej ponownie

111

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

rozpoczęto prowadzenie szkoleń specjalizacyjnych pielęgniarek i położnych. Wówczas opracowano program dwuletniej specjalizacji dla kierowniczej kadry pielęgniarek i położnych z zakresu organizacji i zarządzania oraz ponownie uruchomiono specjalizacje pielęgniarskie w dziedzinach: pielęgniarstwa pediatrycznego, psychiatrycznego, zachowawczego, środowiskowego, chirurgicznego, anestezjologicznego i operacyjnego. W latach 1983–1987 tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego uzyskało 28 osób spośród 242 pielęgniarek i położnych realizujących specjalizacje pielęgniarskie w tym okresie [9].

Transformacja systemu ochrony zdrowa i nowe przepisy prawne regulujące wykonywanie zawodu wpłynęły na większe zainteresowanie pielęgniarek i położnych kształceniem podyplomowym. Powodowało to systematyczne zwiększanie się udziału kadr pielęgniarskich w poszczególnych rodzajach kształcenia podyplomowego i zwiększenie aktywności ośrodków realizujących kształcenie. W latach 90. XX wieku kształceniem podyplomowym w Polsce zajmowały się 33 ośrodki szkoleniowe rozmieszczone na terenie całej Polski. Z oferty szkoleniowej największe zainteresowanie budziły kursy kwalifikacyjne – zrealizowano prawie trzykrotnie więcej niż szkoleń specjalizacyjnych. Na podstawie analizy dokumentacji sporządzono zestawienie najbardziej aktywnych organizatorów kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych w poszczególnych województwach.

Największą aktywność w prowadzeniu szkoleń specjalizacyjnych wykazały ośrodki w województwach: białostockim (1223 uczestników), opolskim (728 uczestników), stołecznym (720 uczestników). Największą aktywność w prowadzeniu kursów kwalifikacyjnych odnotowano w województwach: katowickim (4235 uczestników), rzeszowskim (2670 uczestników) i stołecznym (2417 osób) [10]. W 1995 r., podczas zjazdu pielęgniarek operacyjnych w Mikołajkach, pojawiła się inicjatywa modyfikacji programu kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego. W prace powołanego zespołu zaangażowano także Ellen Murphy – prezydent Amerykańskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Operacyjnych (AORN). W tym okresie powstały również pierwsze stowarzyszenia zawodowe zrzeszające pielęgniarki i położne operacyjne. Włączały się one w przygotowanie i opiniowanie programów kształcenia w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego, kształcenie kadr bloków operacyjnych oraz reprezentowanie spraw instrumentariuszek. W latach 1990–1999 szkolenia specjalizacyjne w poszczególnych dziedzinach pielęgniarstwa ukończyło ogółem 8894 pielęgniarek i położnych z terenu całego kraju, z czego aż 543 pielęgniarki i położne uzyskały tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego.

Absolwentów kursów kwalifikacyjnych różnych dziedzin pielęgniarstwa było aż 33 301, z czego aż 2840 pielęgniarek i położnych uzyskało uprawnienia do pracy na bloku operacyjnym [10]. Zmiany zachodzące w polskim sys-

112

temie ochrony zdrowia pod koniec XX wieku wymusiły reformę kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych. W 1998 r. powołano do życia instytucję o zasięgu krajowym – Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych w Warszawie [11]. Jednym z głównych zadań Centrum było opracowanie nowych ramowych programów kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych. Przyjęto zasadę, że ogólne „ramówki” programowe stanowiły podstawę do tworzenia autorskich programów przez organizatorów kształcenia podyplomowego. Taki schemat postępowania miał zapewniać jednolitość i porównywalność kwalifikacji absolwentów szkoleń w różnych regionach kraju oraz dawać organizatorom kształcenia możliwość uwzględnienia realnych potrzeb danego regionu [11]. Podstawą do wprowadzenia zmian w zakresie kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych było przede wszystkim zrewidowanie i analiza dotychczasowych programów kształcenia z uwzględnieniem różnic w czasie trwania poszczególnych szkoleń i treści kształcenia, które powielano w programach kursów kwalifikacyjnych i specjalizacji. Wykazano wiele rozbieżności w zakresie liczby godzin kursów o tej samej randze, które musiały zostać usystematyzowane, np. program kursu kwalifikacyjnego dla pielęgniarek służby medycyny pracy był realizowany w 350 godzin, a program kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego był realizowany aż 621 godzin [12, 13]. Ostatecznie ustalono, że czas trwania kształcenia, niezależnie od dziedziny pielęgniarstwa, będzie wynosił dla: – kursu kwalifikacyjnego 450–550 godzin dydaktycznych, w tym blok ogólnozawodowy realizowany w 135 godzin, – specjalizacji 900–1200 godzin, w tym blok ogólnozawodowy 330 godzin.

Programy specjalizacji, jak i kursów kwalifikacyjnych zostały ujęte w dwa bloki – blok ogólnozawodowy i blok specjalistyczny. Blok specjalistyczny, zarówno w kursie kwalifikacyjnym, jak i specjalizacji został opracowany odrębnie dla każdej dziedziny pielęgniarstwa [13, 14]. Centrum przyjęło zasadę dwuetapowości kształcenia podyplomowego. Wiązało się to w pierwszej kolejności z ukończeniem kursu kwalifikacyjnego w określonej dziedzinie, a następnie specjalizacji w tejże dziedzinie. Oznaczało to, że kurs kwalifikacyjny był ukierunkowany na kształtowanie podstawowych umiejętności, zaś specjalizacja zaawansowanych. Właściwie przyjęty podział materiału nauczania pomiędzy kursem kwalifikacyjnym a specjalizacją miał wyeliminować możliwość powtarzania treści kształcenia i doskonalenia tych samych umiejętności. Zastosowana zasada znalazła odzwierciedlenie w programach kształcenia w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego. Kurs kwalifikacyjny zawierał treści podstawowe pozwalające na bezpieczne podjęcie pracy na bloku operacyjnym, szkolenie specjalizacyjne obejmowało materiał doty-

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

czący wszystkich dziedzin zabiegowych. W przepisach określono, że czas specjalizacji nie może być krótszy niż 18 miesięcy i nie dłuższy niż 24 miesiące oraz że może on zostać skrócony do 12 miesięcy, w przypadku gdy pielęgniarka/położna ukończyła studia wyższe i uzyskała tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa. Czas trwania kursu kwalifikacyjnego nie mógł być krótszy niż 3 miesiące i nie dłuższy niż 6 miesięcy. Kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego był przeznaczony dla pielęgniarek i położnych, ale już o tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego mogły ubiegać się tylko pielęgniarki. Położne nie zostały dopuszczone do możliwości realizacji specjalizacji w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego i wchodzenia na kolejne szczeble kariery zawodowej instrumentariuszki [13]. Warto podkreślić, że ze względu na brak usankcjonowania zasady stopniowania kształcenia w przepisach prawnych nigdy nie była ona realizowana. Przyczyniło się to do kuriozalnych sytuacji – tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego uzyskiwał absolwent, który nie posiadał podstawowych uprawnień do pracy na bloku operacyjnym. Zmiany w organizacji kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych w Polsce skutkowały znacznym wzrostem liczby organizatorów kształcenia podyplomowego, co z kolei wpłynęło na rosnącą liczbę absolwentów kształcenia podyplomowego. W Polsce w latach 2002–2020 tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego uzyskało 5613 instrumentariuszek spośród globalnej liczby 82 451 pielęgniarek i położnych, które uzyskały tytuł specjalisty w aż 30 dziedzinach pielęgniarstwa. Plasowało to specjalizację w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego na czwartym miejscu pod względem liczby specjalistów (zaraz po specjalizacji w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki, pielęgniarstwa zachowawczego/internistycznego i pielęgniarstwa chirurgicznego) (tab. 1, 2).

W latach 2000–2015 kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego ukończyło 7820 pielęgniarek i położnych, zaś w okresie 2016–2018 r. uprawnienia do pracy na bloku operacyjnym uzyskały 632 pielęgniarki i 261 położnych [15] (tab. 3).

W 2007 r. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy opublikowało standardy kwalifikacji zawodowych odrębne dla pielęgniarki spe-

cjalisty pielęgniarstwa operacyjnego [1] i pielęgniarki specjalisty pielęgniarstwa chirurgicznego, ale już w 2012 r. został przedstawiony projekt Ministerstwa Zdrowia, który zakładał połączenie specjalizacji i kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego ze specjalizacją i kursem kwalifikacyjnym w dziedzinie pielęgniarstwa chirurgicznego. Odpowiedzią na tę propozycję był sprzeciw środowiska pielęgniarek i położnych operacyjnych, który został wyrażony w formie oficjalnego pisma podpisanego przez 1716 instrumentariuszek i rozesłanego do reprezentantów środowiska oraz władz centralnych. Skutkiem tych działań była decyzja o utrzymaniu odrębnego kształcenia w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego. W 2013 r. po raz kolejny dokonano modyfikacji wykazu dziedzin pielęgniarstwa oraz dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których mogą być prowadzone specjalizacje i kursy kwalifikacyjne [17]. Zmiany programowe na podstawie obowiązujących przepisów prawnych wprowadzono w 2015 r. W toku zmian dokonano modyfikacji programu kształcenia szkolenia specjalizacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla pielęgniarek. Na realizację programu kształcenia przewidziano 836 godzin dydaktycznych, z czego 311 godzin było realizowanych w formie zajęć teoretycznych, a 525 godzin przeznaczono na zajęcia praktyczne w poszczególnych blokach operacyjnych. Oczywiście organizator kształcenia w porozumieniu z kierownikiem specjalizacji miał prawo dokonać modyfikacji czasu trwania zajęć teoretycznych, przeznaczając do 20% na samokształcenie, jednakże dbając, by nie przekroczono liczby więcej niż 167 godzin. Zmodyfikowany został również program kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego. Zrezygnowano z wspólnego kształcenia pielęgniarek i położnych, w to miejsce przygotowując dwa odrębne kursy kwalifikacyjne: kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla pielęgniarek i kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla położnych. Różnice godzinowe pomiędzy tymi kursami wynosiły 40 godzin dydaktycznych [18].

Wraz z rozdzieleniem zadań pielęgniarek anestezjologicznych i operacyjnych na salach operacyjnych oraz pojawieniem się szkoleń podyplomowych w zakresie pielęgniarstwa operacyjnego zostały opracowane

Tabela 1. Liczba pielęgniarek i położnych, które w latach 1969–2020 ukończyły specjalizację w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego Przedział czasowy

1969–1977

Ogólna liczba pielęgniarek i położnych, które uzyskały tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa w Polsce

Liczba pielęgniarek i położnych, które uzyskały tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego

Stosunek procentowy liczby specjalistów w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego do liczby specjalistów w dziedzinie pielęgniarstwa (%)

277

29

10,46

1983–1987

242

28

11,57

1990–1999

8894

543

16,37

2002–2020

82451

5613

14,69

113

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Tabela 2. Liczba specjalistów w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego w latach 2002–2020 z podziałem na czas i miejsce zatrudnienia Lata

Liczba nowych specjalistów dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego w danym roku w Polsce

Województwo

Liczba specjalistów w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego w poszczególnych województwach

2002

–

Dolnośląskie

436

2003

–

Kujawsko-pomorskie

347

2004

76

Lubelskie

342

2005

59

Lubuskie

120

2006

66

Łódzkie

364

2007

131

Małopolskie

510

2008

222

Mazowieckie

773

2009

101

Opolskie

136

2010

28

Podkarpackie

330

2011

182

Podlaskie

165

2012

179

Pomorskie

310

2013

389

Śląskie

688

2014

1120

Świętokrzyskie

235

2015

479

Warmińsko-mazurskie

132

2016

492

Wielkopolskie

509

2017

598

Zachodniopomorskie

215

2018

328

Inne

1

2019

796

–

–

2020

370

–

–

Razem

5616

Razem

5613

Tabela 3. Liczba pielęgniarek i położnych, które ukończyły kurs kwalifikacyjnych w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla pielęgniarek i położnych w latach 2000–2015 oraz liczba absolwentów kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla pielęgniarek i kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla położnych w latach 2016–2018 z podziałem na województwa Polski Województwo

Absolwenci kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla pielęgniarek i położnych w latach 2000–2015

Absolwenci kursu kwalifikacyjnego Absolwenci kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla pielęgniarek operacyjnego dla położnych w latach 2016–2018 w latach 2016–2018

Dolnośląskie

559

74

25

Kujawsko-pomorskie

182

–

–

Lubelskie

499

85

33

Lubuskie

134

–

–

Łódzkie

611

16

12

Małopolskie

632

84

63

Mazowieckie

1722

116

18

Opolskie

121

11

–

Podkarpackie

418

25

–

Podlaskie

172

–

–

Pomorskie

560

61

–

Śląskie

1000

79

56

Świętokrzyskie

334

17

17

Warmińsko-mazurskie

188

25

31

Wielkopolskie

417

16

–

Zachodniopomorskie

271

23

6

Razem

7820

632

261

114

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

pierwsze podręczniki z tej dziedziny. Przez długie lata dostępne były tylko: Podręcznik dla instrumentariuszek autorstwa Kasiny (1955) [3], Praca instrumentariuszki Kasina-Wejroch (1963) [19], Pielęgniarstwo operacyjne Ciuruś (1997, 2007, 2009) [2] oraz Instrumentarium i przebieg zabiegów w chirurgii, ginekologii i urologii Czarneckiej i Malińskiej (1998, 2006, 2009) [20]. W kolejnych latach pojawiły się nowe pozycje książkowe, które ułatwiają doskonalenie zawodowe w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego.

Wnioski Kształcenie pielęgniarek i położnych operacyjnych w Polsce zostało sformalizowane w latach 60. XX wieku, po czym kilkakrotnie modyfikowano programy nauczania i weryfikacji zawodów uprawniających do pracy w charakterze instrumentariuszki. Pierwsze kursy i specjalizacje zakładały możliwość zdobywania kwalifikacji przez pielęgniarki i położne, potem te możliwości zostały częściowo ograniczone dla położnych.

Kształcenie pielęgniarek i położnych operacyjnych w Polsce zostało oparte głównie na kształceniu podyplomowym.

Pielęgniarstwo operacyjne należało do dziedziny, w której najszybciej zostało zorganizowane kształcenie podyplomowe formie kursu kwalifikacyjnego i specjalizacji.

Warunkiem pracy na stanowisku instrumentariuszki jest uzyskanie uprawnień do pracy w zawodzie pielęgniarki lub położnej oraz ukończenie kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego lub specjalizacji w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dla pielęgniarek.

W latach 1960–2015 kilkakrotnie zmieniano programy kształcenia kursu kwalifikacyjnego i szkolenia specjalizacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego.

W ostatnim czasie obserwuje się duże zainteresowanie kształceniem kadr medycznych w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego.

Piśmiennictwo 1. Przybek-Mita J, Radomska M. Krajowy standard kwalifikacji zawodowych. Pielęgniarka specjalista pielęgniarstwa operacyjnego (224112). Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy. Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji PIB, Radom 2007, 9-27.

2. Ciuruś M. Pielęgniarstwo operacyjne. Wydawnictwo Adi, Łódź 1998, 3-315.

3. Kasina D. Podręcznik dla instrumentariuszek. PZWL, Warszawa 1955, 7-279.

4. Thorwald J. Stulecie chirurgów. Wydawnictwo Znak, Kraków 2010, 399.

5. Łukasz-Paluch K. Z myślą o przyszłości. Pielęg 2000 1992; 3: 7-8.

6. Wrońska I, Sztembis B. Jakość kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych. Wybrane zagadnienia. Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych, Warszawa 2001, 5-134.

7. Maksymowicz A. Szkolenie podyplomowe pielęgniarek. W: Zagadnienia zawodowe pielęgniarstwa na tle historycznym. PZWL, Warszawa 1977, 125-130.

8. Hutner R. Kuźnia koncepcji pielęgniarskich. Pielęg 2000 1992; 3: 22.

9. Marczyńska A. Naprzeciw potrzebom środowiska. Pielęg 2000 1992; 3: 11-12.

10. Realizacja kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych w latach 1990–1999. Kształcenie podyplomowe 2000/2001; 1: 26.

11. Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 28 września 1998 r. w sprawie utworzenia Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych. Dz. Urz. Nr 8 poz. 15–16.

12. Juriewicz K. Prezentacje. Z Anną Blak-Kaletą. Pielęg 2000 1999; 3: 2.

13. Ramowe programy kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych. Kształcenie podyplomowe. Biul Inf 2000/2001; 1: 1-3.

14. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2003 r. w sprawie wykazu dziedzin pielęgniarstwa oraz dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których może być prowadzona specjalizacja i kursy kwalifikacyjne oraz ramowych programów specjalizacji dla pielęgniarek i położnych. Dz. U. Nr 197, poz. 1922.

15. https://ckppip.edu.pl/opracowania-i-analizy/specjalisci/ 16. https://ckppip.edu.pl/opracowania-i-analizy/absolwenci-kursow-kwalifikacyjnych/ 17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie wykazu dziedzin pielęgniarstwa oraz dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których może być prowadzona specjalizacja i kursy kwalifikacyjne. Dz. U. 2013, poz.1526.

18. https://ckppip.edu.pl/programy-ksztalcenia/szkolenia-specjalizacyjne-2/ oraz https://ckppip.edu.pl/programy-ksztalcenia/kursy-kwalifikacyjne-2/ 19. Kasina-Wejroch D. Praca instrumentariuszki, PZWL, Warszawa 1963.

20. Czarnecka Z, Malińska W. Instrumentarium i przebieg zabiegów w chirurgii, ginekologii i urologii. Adi Lodz 1998; 3-329.

Autorka deklaruje brak konfliktu interesów.

115

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Poziom wiedzy pielęgniarek i położnych szpitala kościerskiego z zakresu profilaktyki nowotworów piersi Knowledge of nurses and midwives of Koscierzyna hospital on the prevention of breast cancer

Piotr Jarzynkowski1, Renata Piotrkowska1, Beata Siedlecka2 1 2

Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk, Polska Szpital Specjalistyczny w Kościerzynie Sp. z o. o., Kościerzyna, Polska

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2021; 3: 116–122 Praca wpłynęła: 15.12.2020; przyjęto do druku: 23.01.2021 Adres do korespondencji: Piotr Jarzynkowski, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa, Gdański Uniwersytet Medyczny, ul. Dębinki 7, 80-211 Gdańsk, tel.: 58 349 12 47, e-mail: p.jarzynkowski@gumed.edu.pl

Streszczenie

Summary

Cel pracy: Określenie poziomu wiedzy pielęgniarek i położnych Szpitala Specjalistycznego w Kościerzynie z zakresu profilaktyki nowotworów piersi.

Materiał i metody: Od stycznia do marca 2020 r. objęto badaniem 111 pielęgniarek, pielęgniarzy i położnych na podstawie zgody Niezależnej Komisji Bioetycznej ds. Badań Naukowych przy Gdańskim Uniwersytecie Medycznym o numerze NKBBN/723/2019-2020.

Zastosowano metodę badawczą w formie sondażu diagnostycznego. Wykorzystano ankiety własnego autorstwa.

Wszystkie obliczenia statystyczne zostały przeprowadzone przy użyciu pakietu statystycznego IBM SPSS 23 oraz arkusza kalkulacyjnego Excel 2016. Istotność różnic pomiędzy więcej niż dwoma grupami sprawdzono testem Kruskala-Wallisa i jednoczynnikową analizą wariancji ANOVA (w przypadku otrzymania istotnych różnic zastosowano testy post hoc Bonferroniego, a pomiędzy dwoma grupami test U Manna-Whitneya i t-Student). W celu stwierdzenia powiązania siły oraz kierunku między zmiennymi zastosowano analizę korelacji, obliczając współczynniki korelacji Spearmana. We wszystkich obliczeniach za poziom istotności przyjęto p ≤ 0,05.

Wyniki: Poziom wiedzy pielęgniarek i położnych na temat profilaktyki nowotworów piersi jest na poziomie średnim.

Wnioski: Wyższy poziom wiedzy na temat profilaktyki raka piersi mają pielęgniarki i położne z wykształceniem wyższym, pracujące na oddziałach zabiegowych oraz ze stażem pracy w zawodzie powyżej 5 lat. Należy podejmować kolejne badania pozwalające ocenić poziom wiedzy na temat profilaktyki nowotworów piersi wśród personelu pielęgniarsko-położniczego, co pozwoli na poprawę edukacji, profilaktyki i leczenia.

Aim of the study: Determining the level of knowledge of nurses and midwives of the Specialist Hospital in Kościerzyna on the prevention of breast cancer.

Material and methods: The research material consisted of 111 nurses and midwives. The research was conducted in the period from January to March 2020. The research was approved by the Independent Bioethics Committee for Scientific Research at the Medical University of Gdańsk, no.

NKBBN/723/2019-2020.

A research method in the form of a diagnostic survey was used. A research technique was used in the form of a self-authored questionnaire. All statistical calculations were performed using the IBM SPSS 23 statistical package and the Excel 2016 spreadsheet. The significance of differences between more than 2 groups was checked by the KruskalWallis test and by the one-way ANOVA (in the case of obtaining significant differences, Bonferroni’s post hoc tests were used, and between the 2 groups by the Mann-Whitney and t Student’s U test). Correlation analysis was performed by calculating Spearman’s correlation coefficients. In all calculations, the level of significance was p ≤ 0.05.

Results: The knowledge of nurses and midwives on the prevention of breast cancer was average.

Conclusions: A higher level of knowledge about breast cancer prevention is possessed by nurses and midwives with higher education, working in surgical wards, and with more than 5 years of work experience. Further research should be undertaken to assess the level of knowledge on the prevention of breast cancer among midwifery and nursing staff, which will improve education, prevention, and treatment.

Key words: prevention, breast cancer, nurse, midwife.

Słowa kluczowe: profilaktyka, nowotwór piersi, pielęgniarka, położna.

116

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Wprowadzenie Liczba zachorowań na nowotwory nieustannie wzrasta. W Polsce w przypadku kobiet na pierwszym miejscu jest rak piersi, to również jedna z najczęstszych przyczyn zgonów [1]. Każda kobieta po 50. roku życia jest narażona na chorobę, a w konsekwencji zgon z powodu tego nowotworu. Postęp diagnostyki niewiele zmienia, choć może zmniejszyć umieralność aż do 30% [2]. Szybkie wykrycie oraz włączenie odpowiedniego leczenia przyczynia się do ograniczenia śmiertelności nawet o 40%.

Warunkiem jest jednak liczny udział kobiet w profesjonalnie wykonywanych badaniach przesiewowych [3].

Kluczowe znaczenie w zapobieganiu nowotworom piersi ma profilaktyka wtórna, która obejmuje wczesne wykrywanie zmian u osób, które nie mają objawów, czyli samobadanie piersi, wykonywanie badań mammograficznych oraz ultrasonograficznych [4]. Istotnymi elementami profilaktyki pierwotnej natomiast są zachowania prozdrowotne – prowadzenie zdrowego stylu życia, aktywność fizyczna, a w grupach wysokiego ryzyka należy brać pod uwagę poddanie się zabiegom profilaktycznej mastektomii czy adneksektomii [5].

Wiedza na temat czynników ryzyka, metod zapobiegania oraz wczesnego wykrywania jest jednym z głównych elementów walki z nowotworem piersi wśród kobiet [6].

Cel pracy Ocena poziomu wiedzy pielęgniarek i położnych Szpitala Specjalistycznego w Kościerzynie w zakresie profilaktyki nowotworów piersi.

Materiał i metody Badaniem objęto 111 pielęgniarek, pielęgniarzy i położnych pracujących w Szpitalu Specjalistycznym w Kościerzynie. Udział był dobrowolny i anonimowy i wszyscy wyrazili zgodę. Projekt otrzymał akceptację Niezależnej Komisji Bioetycznej ds. Badań Naukowych przy Gdańskim Uniwersytecie Medycznym o numerze NKBBN/723/2019-2020.

W pracy wykorzystano metodę badawczą w formie sondażu diagnostycznego. Zastosowano technikę badawczą w postaci ankiety własnego autorstwa, dzięki której zebrano dane społeczno-demograficzne. Wszystkie obliczenia statystyczne zostały przeprowadzone przy użyciu pakietu statystycznego IBM SPSS 23 oraz arkusza kalkulacyjnego Excel 2016. Zmienne typu jakościowego zostały przedstawione za pomocą liczności oraz wartości procentowych, a zmienna ilościowa została scharakteryzowana za pomocą średniej arytmetycznej i odchylenia standardowego. Istotność różnic pomiędzy więcej niż dwoma grupami sprawdzono testem Kruskala-Wallisa i jednoczynnikową analizą wariancji ANOVA (w przypadku otrzymania istotnych róż-

nic zastosowano testy post hoc Bonferroniego, a pomiędzy dwoma grupami testy U Manna-Whitneya i t-Student).

W celu stwierdzenia powiązania siły oraz kierunku między zmiennymi zastosowano analizę korelacji, obliczając współczynniki korelacji Spearmana. We wszystkich obliczeniach za poziom istotności przyjęto p ≤ 0,05.

Wyniki W badaniu wzięło udział 68,5% (n = 75) pielęgniarek oraz 31,5% (n = 36) położnych. Zdecydowaną większość stanowiły kobiety – 97,3% (n = 108), mężczyźni – 2,7% (n = 3), wiek badanych mieścił się w przedziale 23–62 lata. Średnia wieku wynosiła 43,53 lat (SD = 9,72). Prawie 50% (n = 55) respondentów to mieszkańcy wsi, 33% (n = 37) stanowili mieszkańcy miast do 25 tysięcy mieszkańców. W miastach do 50 tysięcy mieszka 10,8% badanych (n = 12), natomiast w miastach powyżej 50 tysięcy 6,3% (n = 7). Większość badanych ukończyła liceum medyczne i licencjat – po 29,7% (n = 33), studia magisterskie ukończyło 20,7% (n = 23), a studium medyczne 19,8% (n = 22). Wśród ankietowanych 45,9% (n = 51) miało specjalizację, bez specjalizacji było 54,1% (n = 60). Najwięcej badanych – 28,8% (n = 32), w zawodzie pielęgniarka/położna pracuje od 20 do 30 lat, nieco mniej – 26,1% (n = 29), stanowią osoby pracujące powyżej 30 lat.

Badani pracujący pomiędzy 10–20 lat stanowili 22,5% (n = 25), między 5–10 lat 9,9% (n = 11), nieco mniej, bo 9% (n = 10) to osoby wykonujące dany zawód 1–5 lat. Jedynie 3,6% (n = 4) stanowiły osoby, które pracują mniej niż rok w zawodzie. Większość badanych – 71,2% (n = 79), pracuje na oddziale zabiegowym, a 28,8% (n = 32) na oddziale zachowawczym. Aby określić, jaki jest poziom wiedzy badanych na temat nowotworów piersi i ich profilaktyki, poproszono ankietowanych o odpowiedzi na pytania zawarte w ankiecie, następnie zsumowano liczbę punktów za odpowiedzi na pytania, które określały poziom wiedzy oraz obliczono statystyki opisowe dla tak utworzonej nowej zmiennej. Dane szczegółowe przedstawia tabela 1.

Wyniki, jakie można było uzyskać w kwestionariuszu mierzącym poziom wiedzy, mieściły się w przedziale od 0 do 30. Najniższym uzyskanym przez badanych wynikiem było min. = 7, a najwyższym maks. = 30. Średni wynik to M = 21,92 przy odchyleniu standardowym SD = 4,95.

Wskazuje to na średni poziom wiedzy u badanych. Rozkład wyników nie jest zgodny z rozkładem normalnym, co potwierdza przeprowadzony test normalności rozkładu Kołmogorowa-Smirnowa (K–S(111) ­= 0,10; p < 0,05) (tab. 2).

W dalszej części badań wykazano, że wiek badanych ma wpływ na poziom wiedzy z zakresu profilaktyki nowotworów piersi. Analiza wykazała związek pomiędzy zmiennymi rHO = –0,20, p < 0,05. Wraz ze wzrostem wieku badanych malał ich poziom wiedzy. Wykazano również, że wykształcenie badanych miało wpływ na poziom wiedzy na temat profilaktyki nowotworów piersi. Zastosowano

117

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Tabela 1. Wiedza badanych na temat nowotworów piersi i profilaktyki Pytania z kwestionariusza

n

%

Skąd czerpie Pani/Pan wiedzę na temat nowotworów piersi?

Pytania z kwestionariusza

%

n

Jak często powinno być wykonywane samobadanie piersi?

Internet

98

20,1

Raz w miesiącu

97

87,4

Telewizja

58

11,9

Raz na 3 miesiące

7

6,3

Radio

23

4,7

Raz w roku

6

5,4

Prasa

48

9,9

Nie wiem

1

0,9

Książki naukowe

51

10,5

Banery reklamowe

19

3,9

Praca

60

12,3

W połowie cyklu (ok.14 dnia cyklu)

19

17,1

Położna

28

5,7

14

12,6

Pielęgniarka

20

4,1

W pierwszych dniach krwawienia miesiączkowego

Lekarz

47

9,7

Pierwszego dnia po miesiączce

71

64,0

Znajomi/rodzina

27

5,5

Przed miesiączką

5

4,5

Inne

8

1,6

Nie wiem

2

1,8

Mammografia

105

25,2

USG piersi

106

25,4

Cytologia

2

0,5

Samobadanie piersi

98

23,5

Rezonans magnetyczny piersi

42

10,1

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa

64

15,3

Jakie są metody wykrywania nowotworów piersi?

Mammografię jako badanie profilaktyczne u kobiet wykonuje się: Raz w roku po 30. roku życia

5

4,5

Między 40.–59. rokiem życia co 2–3 lata

12

10,8

Między 50.–69. rokiem życia co 2–3 lata

76

68,5

Raz w roku między 50.–69. rokiem życia

18

16,2

Ultrasonografię piersi stosuje się najczęściej u kobiet:

Kiedy powinno się wykonywać samobadanie piersi u kobiet miesiączkujących?

Samobadanie piersi należy wykonywać: Kciukiem

1

0,9

Opuszkami palców

80

72,1

Całą powierzchnią palców

29

26,1

Nie wiem

1

0,9

Jakie czynniki zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwory piersi?

Wiek

76

10,5

Płeć

72

9,9

Przeszłość onkologiczna

78

10,8

Nowotwory piersi w rodzinie

103

14,2

Mutacja w genie BRCA 1, BRCA 2

80

11,0

Późne wystąpienie pierwszej miesiączki

17

2,3

Wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki

38

5,2

Wczesna menopauza

17

2,3

Późna menopauza

28

3,9

Między 20.–40. rokiem życia

62

55,9

Przed 20. rokiem życia

6

5,4

Przed 30. rokiem życia

9

8,1

Przyjmowanie doustnych leków antykoncepcyjnych dłużej niż 5 lat

76

10,5

Po 40. roku życia

23

20,7

Stosowanie HTZ

63

8,7

Po 50. roku życia

7

6,3

Otyłość

45

6,2

Nie wiem

4

3,6

Niewłaściwa dieta

31

4,3

Samobadanie piersi to:

Objawy mogące świadczyć o nowotworze piersi:

Mammografia Badanie palpacyjne piersi

1

0,9

Wciąganie lub sterczenie brodawki

90

13,0

109

98,2

93

13,4

1

0,9

Powiększenie węzłów chłonnych w dole pachowym Zmiana wielkości lub kształtu piersi

96

13,9

Badanie piersi przez położną/lekarza Czy umie Pani/Pan wykonywać samobadanie piersi?

Tak Nie

106 5

95,5

Obrzęk piersi

70

10,1

4,5

Wyciek z brodawki krwisty lub ropny

109

15,8

„Skórka pomarańczowa”

88

12,7

88,3

Guzki i zgrubienia wyczuwalne na piersi

102

14,7

11,7

Obrzęk ramienia

44

6,4

Czy wykonuje Pani/Pan samobadanie piersi?

Tak Nie n – liczba badanych, HTZ – hormonalna terapia zastępcza

118

98 13

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Tabela 2. Poziom wiedzy badanych Statystyki opisowe Poziom wiedzy

n

Min.

Maks.

M

SD

K–S

p

111

7

30

21,92

4,95

0,10

0,005

n – liczba badanych, M – średnia, SD – odchylenie standardowe, K– S-test Kołmogorowa-Smirnowa, p –poziom istotności, prawdopodobieństwo

Tabela 3. Poziom wiedzy a wykształcenie Poziom wiedzy vs. wykształcenie

n

M

SD

F

df

p

Liceum medyczne

33

18,72

4,95

9,60

3,107

0,000

Studium medyczne

22

19,86

5,48

Licencjat

33

24,45

3,63

Magister

23

22,95

3,64

n – liczba badanych, M – średnia, SD – odchylenie standardowe, F – rozkład, wynik analizy wariancji ANOVA, df – stopnie swobody, p – poziom istotności, prawdopodobieństwo

Tabela 4. Poziom wiedzy a staż pracy Poziom wiedzy vs. staż pracy

n

M

SD

F

df

p

Mniej niż 1 rok

4

18,25

6,99

16,34

5

0,006

1–5 lat

10

19,98

7,61

5–10 lat

11

24,90

2,66

10–20 lat

25

23,28

4,21

20–30 lat

32

22,68

4,43

Powyżej 30 lat

29

19,86

4,46

n – liczba badanych, M – średnia, SD – odchylenie standardowe, F – rozkład, wynik analizy wariancji ANOVA, df – stopnie swobody, p – poziom istotności, prawdopodobieństwo

Tabela 5. Poziom wiedzy a wykonywany zawód n

M

SD

Z

p

Położna

Poziom wiedzy vs. zawód

35

23,14

5,11

1,89

0,050

Pielęgniarka

76

21,36

4,81

n – liczba badanych, M – średnia, SD – odchylenie standardowe, Z – wynik testu U Manna-Whitneya, p – poziom istotności, prawdopodobieństwo

Tabela 6. Poziom wiedzy a miejsce pracy Poziom wiedzy vs. miejsce pracy

n

M

SD

Z

p

Oddział zabiegowy

79

22,78

4,69

2,77

0,006

Oddział zachowawczy

32

19,81

5,01

n – liczba badanych, M – średnia, SD – odchylenie standardowe, Z – wynik testu U Manna-Whitneya, p – poziom istotności, prawdopodobieństwo

jednoczynnikową analizę wariancji ANOVA. Analiza wykazała związek pomiędzy zmiennymi F(3,107) = 9,60; p < 0,001. Zastosowana metoda porównań wielokrotnych dowiodła, iż istotnie statystycznie najwyższy poziom wiedzy prezentowali badani z wykształceniem licencjackim i magisterskim, istotnie wyższy niż badani, którzy ukończyli liceum medyczne i studium medyczne. Pomiędzy pozostałymi grupami nie uzyskano istotnych statystycznie różnic p > 0,05 (tab. 3). Przeprowadzone badania wykazały, że staż pracy w zawodzie badanych osób wpływa na poziom wiedzy na temat profilaktyki nowotworów piersi. Zastosowano nieparametryczny test Kruskala-Wallisa. Analiza wykazała związek pomiędzy zmiennymi H(5) = 16,34; p < 0,05.

Metoda porównań wielokrotnych pokazała, iż istotnie statystycznie najwyższy poziom wiedzy prezentowali badani, których staż pracy wynosił 5–10 lat, 10–20 lat i 20–30 lat, istotnie wyższy niż u badanych ze stażem pracy mniejszym niż rok, w przedziale 1–5 lat i powyżej 30 lat. Pomiędzy pozostałymi grupami nie uzyskano istotnych statystycznie różnic p > 0,05. (tab. 4).

Z badań wynika również, że istotnie statystycznie wyższy poziom wiedzy prezentowały położne niż pielęgniarki (tab. 5). Miejsce pracy badanych i profil oddziału (zabiegowy/zachowawczy) miały wpływ na poziom wiedzy na temat profilaktyki nowotworów piersi. Zastosowano testy U Manna-Whitneya. Analiza dowiodła związku pomiędzy zmiennymi Z = –2,77; p < 0,05. Istotnie statystycznie wyż-

119

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

szy poziom wiedzy prezentowali badani, którzy pracowali na oddziale zabiegowym, niż badani pracujący na oddziale zachowawczym (tab. 6). Przeprowadzona analiza statystyczna nie wykazała istotnej zależności między miejscem zamieszkania ankietowanych, specjalizacją, a poziomem wiedzy.

Dyskusja Świadomość, jak ważna jest profilaktyka nowotworów piersi, a także znajomość czynników ryzyka to podstawowe elementy w walce z chorobą. Pomimo rozpowszechniania informacji na temat profilaktyki, ulepszania metod leczenia, a także promowania badań przesiewowych, liczba chorujących kobiet stale jednak wzrasta, a wiedza na temat zapobiegania chorobie jest w dalszym ciągu na niskim poziomie [7]. Aby to zmienić, należy prowadzić edukację zdrowotną, by kobiety wiedziały, na co zwrócić uwagę, a przede wszystkim by kształtowały wzorce prozdrowotnych zachowań, by czuły odpowiedzialność za własne życie [7, 8]. Większość dostępnych badań wskazuje, że poziom wiedzy wśród kobiet w zakresie profilaktyki nowotworów piersi jest na poziomie niskim lub średnim. Wiedzę na temat nowotworów piersi kobiety czerpią z różnych źródeł. Pielęgniarki i położne szpitala kościerskiego korzystają z mediów: internetu (20,1%) oraz telewizji (11,9%). Kaczmarek-Borowska i wsp. w swoich baniach wykazali, że aż 78,7% badanych wykorzystywało telewizję, radio i internet jako źródła informacji [9]. Podobne wyniki uzyskano w badaniach Bogusz i wsp. – tu badane kobiety wiedzę na temat profilaktyki raka piersi czerpały w większości z mediów (75%), i w badaniach Szadowskiej-Szlachetki i wsp. – 68% osób wskazywało jako źródło wiedzy internet [10, 11]. W badaniach Zych i wsp. dla 60% respondentek źródłem wiedzy była literatura medyczna, broszury i ulotki, dla 20% informacje uzyskane od lekarzy [12]. Z badań własnych wynika, że niespełna 10% badanych o wszelkich aspektach związanych z chorobą rozmawiało z lekarzem. Badania Tomaszek i wsp. wskazują, że było to 17% ankietowanych [13]. KaczmarekBorowska i wsp. w swoich badaniach pokazali, że 27,5% osób informacje na temat profilaktyki raka piersi uzyskało od lekarza rodzinnego [14].

Dzięki programom profilaktycznym coraz więcej kobiet wie, w jakim wieku i z jaką częstotliwością powinny się badać. Szadowska-Szlachetka i wsp. wykazali, że 59,2% badanych znało przedział wiekowy, w jakim powinna być wykonywana profilaktyczna mammografia [11]. Podobne wyniki uzyskała Ślusarska i wsp. – ponad połowa badanych kobiet (62,5%) znała przedział wiekowy, w jakim powinno się wykonywać profilaktyczną mammografię [15]. Zupełnie inne wyniki uzyskali Kaczmarek-Borowska i wsp. – właściwą odpowiedź odnośnie do wieku, w jakim należy przeprowadzać kontrolną mammografię, wskazało zaledwie 17,5% badanych

120

[14]. Przeprowadzone badania własne wskazują wynik zbliżony do badań Szadowskiej-Szlachetki i wsp. oraz Ślusarskiej i wsp. [10, 15]. Prawie 70% badanych położnych i pielęgniarek odpowiedziało poprawnie, że profilaktyczne badanie mammograficzne wykonuje się od 50. do 69. roku życia co 2–3 lata. Równie ważnym badaniem profilaktycznym jest ultrasonografia piersi stosowana u kobiet w przedziale wiekowym 20–40 lat (z uwagi na budowę piersi). Z analizy badań własnych wynika, że ponad połowa (55,9%) ankietowanych znała granicę wieku, kiedy należy wykonywać badanie USG, niemniej niepokojący jest fakt, że 20,7% osób uważało, iż takie badanie powinno być wykonywane dopiero po 40. roku życia. Ślusarska i wsp. w swoich badaniach zaprezentowali porównywalne wyniki – 61,1% przebadanych była świadoma wieku wykonywania badania, a 32,6% uważało, iż kobiety powyżej 40. roku życia powinny mieć wykonywane to badanie [15].

Pierwszym bodźcem w walce z nowotworami piersi powinno być samobadanie, tj. oglądanie i badanie palpacyjne. W wielu publikacjach znajomość technik samobadania kobiety oceniają wysoko. Pokazuje to między innymi Smoleń i wsp., którzy stwierdzili, że większość kobiet (97,3%) deklarowała znajomość zasad samobadania piersi [16]. Nieco mniej respondentek potwierdziło znajomość zasad w badaniach Bogusz i wsp. (72%) oraz Suszyńskiej i wsp. (89%) [10, 17].

Wiedzę na temat samobadania piersi w badaniach własnych potwierdza 95,5% osób, niespełna 5% osób odpowiedziało, że nie potrafi wykonywać tego badania.

Zdecydowana większość ankietowanych (88,3%) udzieliła odpowiedzi, że wykonuje samobadanie piersi. Takie same wyniki uzyskała Suszyńska i wsp. oraz Smoleń i wsp. – ponad 80% kobiet potwierdziło, że wykonuje samobadanie [16, 17]. Piaszczyk i wsp. wskazali, że tylko 55% kobiet potwierdziło, że wykonuje regularnie samobadanie piersi [18]. Ważnym elementem jest znajomość technik prawidłowego samobadania piersi, tak by przyniosło ono zamierzony skutek. W publikacjach naukowych odnotowuje się, że większość kobiet zna reguły dotyczące częstotliwości samobadania. W badaniach Bogusz i wsp. 73% respondentów zaznaczyło, że badanie wykonuje się raz w miesiącu, co jest poprawną odpowiedzią [10]. Wysoki poziom wiedzy na temat częstotliwości wykonywania samobadania piersi prezentowały również kobiety w badaniach Szadowskiej-Szlachetki i wsp. – ponad 90% kobiet wskazało właściwą odpowiedź [11]. Badany personel szpitala kościerskiego w 87,4% zaznaczył właściwą odpowiedź – raz w miesiącu, a 6,3% odpowiedziało, że raz na trzy miesiące, co porównać można ze wspomnianymi już badaniami Bogusz i wsp. – tu 7% respondentek zaznaczyło, że samobadanie powinno się wykonywać raz na trzy miesiące [10]. Na pytanie o dzień badania najwięcej respondentek (64%) udzieliło właściwej odpowiedzi – pierwszego dnia po miesiączce. W badaniach prze-

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

prowadzonych przez Ślusarską i wsp. dobrą odpowiedź wskazało 62,5%, a u Szadowskiej-Szlachetki i wsp. niecałe 90% [11, 15]. Odpowiedziom na pytanie o dzień przeprowadzania samobadania przyjrzeli się również Piaszczyk i wsp. Większość kobiet wskazywała, że wykonuje się je tydzień po miesiączce, 17% uważała, że przed miesiączką, a 11% niezależnie od dnia cyklu [18].

Badania własne wykazały, że większość kobiet (72,1%) stosuje dobrą technikę przy samobadaniu, wykonując je opuszkami palców. Wyniki innych autorów pokazały, że właściwą technikę zna 59,7% [15].

Znajomość czynników zwiększających ryzyko zachorowania na nowotwór piersi może wpływać na zmianę stylu życia, co w znacznym stopniu może zminimalizować zagrożenie. Ankietowani za najczęstszą przyczynę raka piersi uznawali w wielu badaniach czynniki genetyczne. Karczmarek-Borowska i wsp. wykazali, że uważa tak 93,75% ankietowanych, Bogusz i wsp. 90%, a Tomaszek i wsp. aż 99% [9, 10, 13]. Z badań własnych wynika, że ankietowane pielęgniarki i położne spośród najczęstszych przyczyn występowania raka piersi wymieniły występowanie nowotworów piersi w rodzinie (14,2%) oraz mutacje w genie BRCA 1 i BRCA 2 (11%).

W przeprowadzonych badaniach zapytano respondentki o znajomość objawów mogących świadczyć o nowotworze piersi. Najwięcej odpowiedzi wskazywało na krwisty lub ropny wyciek z brodawki (15,8%) oraz obecność guzków i zgrubień (14,7%). Poproszono również o odpowiedź na pytanie, co najczęściej powoduje, że kobiety stosują profilaktykę. Większość badanych (94,6%) odpowiedziała, że dzięki temu można zapobiec chorobie. W badaniach Ślusarskiej i wsp. oraz Tomaszek i wsp. większość ankietowanych zdecydowanie wskazywała na obecność guzka jako objawie świadczącym o nowotworze piersi, odpowiednio 95,8% oraz 99% [13, 15]. Bogusz i wsp. udowodnili, że strach przed chorobą jest czynnikiem, który najczęściej motywuje kobiety do działań profilaktycznych [10].

Z przeprowadzonych badań wynika, że większość czynników społeczno-demograficznych oddziałuje na poziom wiedzy badanych na temat profilaktyki nowotworów piersi. Analiza wykazała, że wiek badanych, wykształcenie, wykonywany zawód (pielęgniarka, położna), staż i miejsce pracy (oddział), mają wpływ na poziom wiedzy w zakresie profilaktyki nowotworów piersi, natomiast miejsce zamieszkania i kształcenie podyplomowe nie różnicują poziomu wiedzy wśród respondentów. Badania Ślusarskiej i wsp. pokazały, że występuje istotna zależność pomiędzy wiedzą respondentek, a ich wykształceniem oraz rodzajem wykonywanej pracy zawodowej. Kobiety z wykształceniem wyższym więcej wiedziały na temat profilaktyki nowotworu sutka, niż osoby z wykształceniem średnim i zawodowym. Również osoby pracujące umysłowo wykazywały się lepszą znajomością tematu badań, niż te, które pracowały fi-

zycznie. W tych samych badaniach nie stwierdzono natomiast zależności pomiędzy wiekiem respondentek, a ich poziomem wiedzy [15]. Przysada i wsp. badając poziom wiedzy kobiet na temat profilaktyki i wczesnego wykrywania raka piersi nie wykazali istotnej statystycznie zależności pomiędzy wiedzą, a wiekiem badanych [19].

Stanisławska i wsp. udowodnili, że poziom wiedzy na temat raka piersi zależy od miejsca zamieszkania kobiet.

Respondentki zamieszkujące nowoczesne i rozwijające się wsie znajdujące się w okolicach dużych aglomeracji miejskich miały większą wiedzę na temat chorób nowotworowych piersi w porównaniu z kobietami mieszkającymi w mieście [20]. Wynik ten odbiega od większości opisywanych badań. Adamowicz i wsp. wykazali istotną zależność pomiędzy wiedzą dotyczącą chorób nowotworowych (piersi i szyjki macicy) i ich objawów, a miejscem zamieszkania. Wśród mieszkanek miast 42,7% badanych kobiet wykazywało zdecydowanie wysoki poziom wiedzy, natomiast mieszkanek wsi tylko 3,33% [21].

W badaniach Malickiej i wsp. przeprowadzonych wśród studentek wrocławskich uczelni nie wykazano zależności pomiędzy miejscem zamieszkania, a poziomem wiedzy w zakresie czynników ryzyka i profilaktyki raka piersi [22]. Badania Nowickiego i wsp. wykazały, że wiek miał związek z poziomem wiedzy na temat profilaktyki raka piersi, im starsza respondentka, tym wyższy poziom wiedzy. To samo dotyczyło kobiet znajdujących się w dobrej lub bardzo dobrej sytuacji finansowej, spośród których 94% prezentowało wyższy poziom wiedzy [23].

Badania przeprowadzone przez Goworek i wsp. w Polsce i Nowej Zelandii pokazały, że kobiety zamężne posiadały wyższy poziom wiedzy na temat profilaktyki raka piersi od kobiet stanu wolnego i wdów [24]. Problematyka raka piersi i jego profilaktyki jest tematem wciąż obecnym zarówno w badaniach naukowych, licznych kampaniach profilaktycznych, jak i w życiu społecznym. Wyniki badań zamieszczone w pracy w wielu obszarach są komplementarne z wynikami innych autorów opublikowanymi w licznych artykułach naukowych, lecz ukazują także nowe i ważne aspekty.

Wnioski Wiedza badanych pielęgniarek i położnych na temat nowotworów piersi i profilaktyki jest na poziomie średnim. Odkrywanie nowych obszarów niewiedzy w zakresie edukacji onkologicznej jest podstawą do przygotowywania programów edukacji dostosowanych do uwarunkowań ich odbiorców, w tym w szczególności pielęgniarek i położnych, które z racji wykonywanych zawodów odgrywają ważną rolę edukacyjną.

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

121

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Piśmiennictwo 1. Najdyhor E, Krajewska-Kułak E, Krajewska-Ferishah K. Wiedza kobiet i mężczyzn na temat profilaktyki raka piersi. Ginekol Onkol 2013; 84: 116-125.

2. Didkowski J. Epidemiologia, czynniki ryzyka i profilaktyka. W: Rak piersi praktyczny przewodnik dla lekarzy. J. Jassem, M. Krzakowski (red.). Via Medica, Gdańsk 2014, 1-19.

3. Hoffman B, Koper K. Profilaktyka chorób nowotworowych. W: Pielęgniarstwo onkologiczne. Koper A (red.). PZWL, Warszawa 2015, 64-70.

4. Lorenc A, Pop T, Boychuk T. Wiedza kobiet po 40. roku życia o czynnikach ryzyka i profilaktyce raka piersi. Young Sport Sci Ukr 2012; 4: 59-65.

5. Jassem J, Krzakowski M, Bobek-Billewicz B i wsp. Breast cancer. Oncol Clin Pract 2018; 14: 209-256.

6. Bojakowska U, Kalinowski P, Kowalska ME. Epidemiologia i profilaktyka raka piersi. J Educ Health Sport 2016; 6: 701-710.

7. Ślusarska B, Nowicki GJ, Łachowska E i wsp. Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka piersi w wybranych uwarunkowaniach socjo-demograficznych. Med Og Nauk Zdr 2016; 22: 59-65.

8. Suszyńska K, Kulik TB, Pacian A. Ocena zachowań prozdrowotnych dotyczących profilaktyki raka piersi u kobiet w makroregionie lubelskim.

Med Og Nauk Zdr 2013; 19: 370-374.

9. Karczmarek-Borowska B, Walowska A. Analiza czynników ryzyka zachorowania na raka piersi u kobiet po mastektomii – badania wstępne. Probl Nauk Stosow 2017; 6: 135-146.

10. Bogusz R, Charzyńska-Gula M, Majewska A, Gałęziowska E. Wiedza kobiet w wieku okołomenopauzalnym na temat profilaktyki raka piersi. Med Og Nauk Zdr 2013; 19: 523-529.

11. Szadowska-Szlachetka Z, Baczewska B, Kulbaka Z i wsp. Wiedza kobiet, studentek pielęgniarstwa, na temat profilaktyki raka piersi.

J Educ Health Sport 2016; 6: 504-519.

12. Zych B, Kusek E, Sztanke M, Pasternak K. Postawy kobiet wobec zagrożeń chorobą nowotworową piersi. Probl Hig Epidemiol 2006; 87: 216-220.

13. Tomaszek L, Dębska G, Kotyza M. Poziom wiedzy studentek kierunku pielęgniarstwo na temat czynników ryzyka i profilaktyki raka piersi.

Państwo Społ 2015; 15: 37-49.

14. Karczmarek-Borowska B, Stryjkowska A, Grądalska-Lampart M, Grybel M. Poziom wiedzy kobiet z terenów wiejskich na temat raka piersi.

Prz Med Uniw Rzesz Inst Leków 2013; 3: 298-310.

15. Ślusarska B, Nowicki GJ, Łachowska E, i wsp. Wiedza kobiet na temat profilaktyki raka piersi w wybranych uwarunkowaniach socjo-demograficznych. Med Og Nauk Zdr 2016; 22: 59-65.

16. Smoleń E, Dobrowolska B. Praktyka samobadania piersi i wykonywanie mammografii w grupie pielęgniarek a zmienne socjo-demograficzne. Med Środow 2017; 20: 56-65.

17. Suszyńska K, Kulik TB, Pacian A. Ocena zachowań prozdrowotnych dotyczących profilaktyki raka piersi u kobiet w makroregionie lubelskim.

Med Og Nauk Zdr 2013; 19: 370-374.

18. Piaszczyk DL, Ignaciuk S, Kosińska B, Karczewski J. Poziom wiedzy studentów Państwowej Szkoły Wyższej w Białej Podlaskiej na temat profilaktyki raka piersi. Med Og Nauk Zdr 2015; 21: 260-265.

19. Przysada G, Bojczuk T, Kuźniar A. Poziom wiedzy kobiet na temat profilaktyki i wczesnego rozpoznawania raka piersi. Young Sports Sci Ukr 2009; 3: 129-136.

20. Stanisławska J, Janikowska K, Stachowska M, i wsp. Ocena wiedzy kobiet w zakresie profilaktyki raka piersi i raka szyjki macicy. Probl Hig Epidemiol 2016; 97: 38-44.

21. Adamowicz K, Zaucha JM, Majkowicz M. Ocena wiedzy pacjentek Poradni Profilaktyki Chorób Piersi w zakresie profilaktyki chorób nowotworowych. Nowotwory J Oncol 2011; 61: 449-456.

22. Malicka I, Jelecka M. Poziom wiedzy z zakresu czynników ryzyka i profilaktyki raka piersi wśród studentek wrocławskich uczelni. Pomeranian J Life Sci 2018; 64:75-80.

23. Nowicki A, Wiśniewska K, Rhone P. The influence of socio-demographic factors on making a decision related to the disease and treatment in women with breast cancer. Onc Review 2015; 5:125-132.

24. Goworek P, Durka M, Borowiak E, Cieślak H. Wiedza na temat samobadania piersi wśród kobiet mieszkających w Polsce i Nowej Zelandii.

Probl Pielęg 2008; 16: 144-150.

122

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Powikłania po znieczuleniu podpajęczynówkowym u pacjentów leczonych operacyjnie z powodu dysfunkcji narządu ruchu

Complications after spinal anaesthesia in patients treated surgically due to motor organ dysfunction

Anna Maria Wójcik1,2, Paweł Więch2, Dariusz Bazaliński2 Szpital Specjalistyczny, Podkarpacki Ośrodek Onkologiczny w Brzozowie, Brzozów, Polska Instytut Nauk o Zdrowiu, Kolegium Nauk Medycznych, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, Polska

1 2

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2021; 3: 123–129 Praca wpłynęła: 8.10.2020; przyjęto do druku: 24.12.2020 Adres do korespondencji: Anna Maria Wójcik, Szpital Specjalistyczny, Podkarpacki Ośrodek Onkologiczny w Brzozowie, Brzozów, Polska, e-mail: wojcik95@poczta.fm

Streszczenie

Summary

Cel pracy: Analiza powikłań występujących w pierwszej dobie po znieczuleniu podpajęczynówkowym u pacjentów zakwalifikowanych do zabiegu chirurgicznego w obrębie narządu ruchu.

Materiał i metody: W badaniu wzięło udział 101 pacjentów zakwalifikowanych do planowych zabiegów ortopedycznych w znieczuleniu podpajęczynówkowym. Mężczyźni stanowili 55,4% (n = 56), kobiety 44,6% (n = 45).

Wykorzystano kwestionariusz składający się z części A i B, w których zawarto podstawowe informacje (dane socjodemograficzne, rodzaj zabiegu, skalę American Society of Anesthesiology, rozmiar stosowanej igły, wyniki z kart pomiaru podstawowych parametrów hemodynamicznych BP, HR, SpO2), kwestionariusze autorskie, dokumentację medyczną: kartę znieczulenia, kartę zgody pacjenta na zabieg chirurgiczny, skalę Aldreta oraz kartę monitorowania w opiece pooperacyjnej. W badaniach zastosowano technikę ankietowania oraz skalę szacunkową.

Wyniki: Wykazano, że po znieczuleniu podpajęczynówkowym wystąpiły u 33,7% (n = 34) badanych niepokojące objawy w postaci bradykardii i hipotensji < 90 mmHg u 28,7% (n = 29). Zaobserwowano korelację pomiędzy wiekiem a występowaniem objawów niepożądanych. Najczęściej występującymi dolegliwościami po znieczuleniu podpajęczynówkowym w badanej grupie pacjentów były nudności (1,05) i zawroty głowy (0,84).

Wnioski: Bradykardia ze spadkiem ciśnienia tętniczego i obniżeniem wartości SpO2 jest powikłaniem występującym najczęściej u pacjentów w wieku 50–65 lat. W opinii badanych nudności i zawroty głowy stanowią nieprzyjemne dolegliwości występujące w pierwszej dobie po znieczuleniu podpajęczynówkowym.

Aim of the study: The aim of the study was to investigate the complications occurring on the first day after spinal anaesthesia in patients qualified for surgery of the musculoskeletal system.

Material and methods: The study involved 101 patients qualified for orthopaedic surgery under subarachnoid anaesthesia. Men constituted 55.4% (n = 56) and women 44.6% (n = 45).

The group was verified using the ASA scale. The used questionnaire consisted of 2 parts: A and B. It contained basic information (sociodemographic data, type of procedure, ASA scale, size of the needle used, card for measuring basic haemodynamic parameters BP, HR, SpO2) proprietary questionnaires, medical documentation Anesthesia Card, Patient Consent Card for Surgical Procedure, Adlert’s scale and a monitoring card in postoperative care. The survey technique and estimation scale were used, Results: Based on the analysis, the results show that the alerting symptoms after implementing the spinal anaesthesia, in the form of bradycardia, occurred in 33.7% (n = 34), and hypertension < 90 mmHg was observed in 28.7% (n = 29) which rose to 85 mmHg. There is a correlation between age and the occurrence of undesirable symptoms. The most common symptoms following spinal anaesthesia in the studied group of patients were nausea (1.05) and dizziness (0.84).

Conclusions: Bradycardia accompanied by a drop in blood pressure and a decrease in SpO2 is a complication most common in patients aged 50–65 years. In the opinion of the respondents, nausea and dizziness were unpleasant symptoms occurring on the first day after the applied anaesthesia Key words: spinal anaesthesia, patient, nurse, complication.

Słowa kluczowe: znieczulenie podpajęczynówkowe, pacjent, pielęgniarka, powikłanie.

123

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

WSTĘP

MATERIAŁ I METODY

W zabiegach ortopedycznych obszar pola operacyjnego obejmuje jedną część ciała, która zazwyczaj jest izolowana. Dobór metody znieczulenia uzależniony jest od wyników badań laboratoryjnych czy preferencji zespołu interdyscyplinarnego, jednakże kluczowym jest stan kliniczny pacjenta (wydolność układów ważnych życiowo). Świadomie wyrażona zgoda pacjenta na proponowaną metodę znieczulenia wynika z praw pacjenta i jest udzielana po przeprowadzonej konsultacji anestezjologicznej [1].

Znieczulenie dokanałowe jest metodą z wyboru stosowaną w zabiegach ortopedycznych w obrębie narządu ruchu. Poważne komplikacje są rzadkie, ale istnieje wiele potencjalnie niegroźnych zaburzeń, które późno rozpoznane mogą doprowadzić do znacznego zaburzenia zdrowia pacjenta, a nawet być przyczyną stanu zagrożenia życia [2]. Kwalifikacja pacjentów w skali American Society of Anesthesiology (ASA) służy do oceny pacjenta w okresie przedoperacyjnym i wskazuje potencjalne ryzyko związane z zabiegiem.

Opiekę nad pacjentem w okresie okołooperacyjnym sprawuje zespół anestezjologiczny, w którego skład wchodzi lekarz specjalista anestezjologii i intensywnej terapii oraz pielęgniarka posiadająca kwalifikacje w dziedzinie anestezjologii i intensywnej opieki. Monitorowanie ogólnego stanu chorego oraz wnikliwa obserwacja częstości występowania ewentualnych objawów niepożądanych umożliwia wczesne wdrożenie elementów opieki pielęgniarskiej w zakresie poszczególnych funkcji według indywidualnych potrzeb [3]. Okołooperacyjna opieka pielęgniarska, szczególnie w czasie trwania znieczulenia oraz podczas opieki pooperacyjnej, jest kluczowym działaniem wpływającym bezpośrednio na bezpieczeństwo i samopoczucie pacjenta. Zapewnienie bezpieczeństwa oraz prowadzenie psychoterapii elementarnej przez pielęgniarkę w sytuacji zgłaszanego niepokoju, lęku i obaw o stan zdrowia oraz przebieg zabiegu ma na celu minimalizację negatywnych odczuć psychicznych, wpływa pozytywnie na ogólne wrażenia pacjenta z pobytu na bloku operacyjnym.

Obserwacja, monitorowanie oraz adekwatnie wdrażane działania w sytuacji pogorszenia stanu zdrowia są domeną specjalistycznej opieki pielęgniarskiej [4–6].

Poznanie potencjalnych odczuć pacjentów i powikłań związanych ze znieczuleniem do zabiegów ortopedycznych było wskazaniem do podjęcia trudu badawczego.

Do badania zakwalifikowano 101 pacjentów poddanych znieczuleniu podpajęczynówkowemu przed zabiegiem chirurgicznym z powodu dysfunkcji narządu ruchu.

Mężczyźni stanowili 55,4% (n = 56), kobiety 44,6% badanych (n = 45). Najmłodszy badany miał 18 lat, najstarszy 65 lat. Zabiegi zostały wykonane w trybie planowym. W celu weryfikacji grupy badanej opracowano kryteria włączenia: wiek 18–65 lat, ocena według skali ASA I–II, orientacja auto- i allopsychiczna umożliwiająca przeprowadzenie badania, wyrażenie zgody na udział w badaniu, planowany zabieg z powodu dysfunkcji narządu ruchu kończyn dolnych, wywołanie znieczulenia podpajęczynówkowego Bupivacaine Spinal 0,5% Heavy.

Do znieczulenia stosowano igły firmy Balton, typ Pencil Point, ostrze Whitecare. Kryteria wykluczenia stanowiły następujące czynniki: operacje przebiegające ze znaczą utratą krwi > 15% krwi krążącej, wywołanie analgezji i/lub sedacji lekiem innym niż Bupivacaine Spinal 0,5% Heavy, brak zgody pacjenta na przeprowadzenie badania, pacjenci znieczulani podpajęczynówkowo do innych zabiegów niż operacje z zakresu dysfunkcji narządu ruchu kończyn dolnych. Dokładną charakterystykę grupy przedstawia tabela 1.

Badania prowadzono od 15 grudnia 2017 r. do 30 marca 2018 r. na terenie oddziału chirurgii urazowo-ortopedycznej w szpitalu w obrębie województwa podkarpackiego. Na przeprowadzenie badań oraz wgląd w dokumentację medyczną uzyskano pisemną zgodę od dyrekcji szpitala i komisji Bioetycznej przy Uniwersytecie Rzeszowskim (nr 12b/1/2017). W toku badań wykorzystano metodę szacowania i sondażu diagnostycznego.

W celu uzyskania istotnych danych i informacji zastosowano ankietowanie oraz skalę szacunkową. Wykorzystano kwestionariusz składający się z dwóch części.

W części A zawarto podstawowe dane pacjenta oraz analizę dokumentacji medycznej: Karta Znieczulenia, Karta Zgody Pacjenta na Zabieg Operacyjny, skala Aldreta, dane socjodemograficzne pacjenta, rodzaj zabiegu, kwalifikacja w skali ASA oraz pomiar podstawowych parametrów hemodynamicznych SBP (ang. systolic blood pressure), HR (ang. heart rate) i SpO2. Po przewiezieniu pacjenta na salę pooperacyjną wykonywano pomiar parametrów co 15 minut (przez pierwsze 2 godziny od zakończenia zabiegu), monitorowano wartości parametrów co 1 godzinę przez kolejne 6 godzin. Pomiary odnotowywano dwa razy na dobę. Skala Aldreta jest punktowym narzędziem służącym do oceny wydolność pacjenta w okresie pooperacyjnym w pięciu kryteriach: poruszanie kończynami, oddech, krążenie, stan przytomności, zabarwienie skóry, wynik powyżej 9/10 pkt kwalifikuje chorego do przeniesienia z sali pooperacyjnej na oddział. Oceny dokonuje się co 30 minut.

Część B stanowił autorski kwestionariusz natężenia subiektywnych objawów pacjenta w pierwszej dobie po

CEL PRACY Celem prowadzonych badań było poznanie rodzaju i natężenia powikłań po znieczuleniach podpajęczynówkowych zastosowanych do zabiegów chirurgicznych w obrębie narządu ruchu, występujących w pierwszej dobie od momentu nakłucia przestrzeni podpajęczynówkowej.

124

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy Płeć

n

%

Kobiety

45

44,6

Mężczyźni

56

55,4

Wiek

n

%

18–34

37

36,60

35–49

24

23,80

50–65

40

Kwalifikacja ASA

39,60 n

%

ASA I

66

66,70

ASA II

35

33,30

n

%

ACL

14

13,9

Alloplastyka stawu biodrowego

16

15,8

Alloplastyka stawu kolanowego

5

4,9

Rodzaje zabiegów

Artroskopia stawu kolanowego

33

32,7

Zabiegi w obrębie palców i stopy

14

13,9

Operacyjne leczenie złamania kości udowej

4

4,0

Operacyjne leczenie złamania kości piszczelowej

4

4,0

Operacyjne leczenie złamania kości strzałkowej

2

2,0

Realloplastyka stawu biodrowego

4

4,0 1,0

Szycie mięśnia dwugłowego

1

Usunięcie zespolenia kości piszczelowej

3

3,0

Usunięcie zespolenia kości udowej

1

1,0

Ogółem

101

100,0

znieczuleniu podpajęczynówkowym skonstruowany na potrzeby badania. Zastosowano sześciostopniową skalę natężenia objawów, w której 0 oznaczało brak dolegliwości, a 5 – jej maksymalne natężenie. Pacjenci samodzielnie uzupełniali kwestionariusz w pierwszej dobie po znieczuleniu podpajęczynówkowym.

Weryfikacji różnic między zmiennymi dokonano przy użyciu testu niezależności χ2, testu U Manna-Whitneya, testu Kruskla-Wallisa. Testy nieparametryczne zweryfikowwano testem Kołmogorowa-Smirnowa oraz Shapiro-Wilka. Brak nierównoliczności grup zweryfikowano testem zgodności χ2. Przyjęto poziom istotności p < 0,05.

Obliczenia przeprowadzono w programie IBM SPSS Statistics 20.

WYNIKI Jednym z głównych kryteriów kwalifikacji pacjentów do badania była ocena według skali ASA. W badanej grupie 66,70% pacjentów zakwalifikowano do grupy ASA I, natomiast 33,30% do ASA II. Najczęściej wykonywanym zabiegiem była artroskopia stawu kolanowego, która stanowiła 32,7% (n = 33), alloplastyka stawu biodrowego

15,8% (n = 16) oraz rekonstrukcja więzadła krzyżowego przedniego (ACL) 13,9% (n = 14). Szczegółowe dane dotyczące rodzajów zabiegu oraz ich liczebności przedstawiono w tabeli 1.

Ocenę stanu badanych we wczesnym okresie pooperacyjnym dokonano według skali Aldreta. Z uzyskanych danych wynika, że 100% osób (N = 101) uzyskało 9 pkt na 10 możliwych. Wszyscy pacjenci uzyskali po 1 punkcie przy ocenie aktywności oraz po 2 pkt w pozostałych częściach skali w aspekcie oceny stanu po zabiegu. Ciśnienie skurczowe poniżej 90 mmHg po zastosowanym znieczuleniu dotyczyło 28,7% pacjentów (n = 29) i mieściło się w przedziale 70–90 mmHg, najczęściej pomiar wynosił 85 mmHg (n = 14). Obniżenie wartości tętna (HR) poniżej 60 u/min po znieczuleniu wystąpiło u 33,7% osób (n = 34), wartości HR wahały się od 35–55 u/min HR, a najczęściej było to 50 HR (n = 17). Obniżenie wartości SpO2 po zastosowaniu znieczulenia dotyczyło 14,9% pacjentów (n = 15). Wartości wahały się w granicach 85–92%. Ocena stanu po znieczuleniu i wartości parametrów przedstawia tabela 2.

Zaobserwowano zależność, jaka występuje między wiekiem badanych, a występowaniem powikłań hemodynamicznych w czasie trwania znieczulenia (p < 0,05).

125

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

ci dreszczy (0,42), uczucia duszności (1,20), potliwości (1,11), osłabienia (1,22). W grupie mężczyzn (0,36) częściej niż u kobiet (0,02) występowały powikłania w postaci trudności z oddaniem moczu po znieczuleniu (tab.

3).

Na podstawie analizy danych określono, że najczęstszymi objawami niepożądanymi były nudności (n = 29; 28,7%), duszność (n = 27; 26,7%) oraz zawroty głowy (n = 26; 25,7%). Nie odnotowano żadnego przypadku utraty przytomności po zastosowaniu znieczulenia podpajęczynówkowego w badanej grupie.

Analizie poddano wpływ rozmiaru igieł Pencil Point na występowanie powikłań. W toku analizy nie stwierdzono, aby rozmiar igły wpływał na nasilenie dolegliwości oraz objawów niepożądanych (p > 0,05).

Natężenie dolegliwości oceniono w skali 0–5 pkt, gdzie wyższym wynikom odpowiadało większe nasilenie dolegliwości. Stwierdzono, że w największym stopniu u badanych występowały nudności (1,05) oraz zawroty głowy (0,84). Najmniejsze było natomiast nasilenie objawów związanych z drżeniem mięśniowym (0,05), zaburzeniami czucia kończyn dolnych (0,04) oraz utratą przytomności (0,00) (tab. 3).

Stwierdzono, że obniżenie ciśnienia tętniczego (BP skurczowe < 90 mmHg) występowało częściej u osób wieku 50–65 lat – 60% (n = 24) wszystkich przypadków hipotensji. Podobną zależność wykazano w przypadku obniżenia wartości tętna (HR < 60 u/min), osoby z bradykardią w grupie 50–65 lat stanowiły 65% (n = 26) wszystkich przypadków. Ponadto wykazano w tej grupie wiekowej obniżenie wartości SpO2 (< 95%). Wykazano, że osoby w wieku 50–65 lat stanowiły 35% (n = 14) przypadków, u których wystąpiło obniżenie SpO2. W celu poznania zaburzeń hemodynamicznych w obrębie grup wiekowych stworzono szczegółowe zestawienie. Jak wynika z analizy danych u 60% osób w wieku 50–65 lat odnotowano przypadki hipotensji, a u 65% osób w tej samej grupie wiekowej – przypadki bradykardii. Szczegółowe dane w poszczególnych grupach wiekowych zostały przedstawione w tabeli 2.

Zaobserwowano zależność, jaka występuje między płcią badanych, a natężeniem dolegliwości po znieczuleniu (p < 0,05). W grupie kobiet wykazano większe natężenie zawrotów głowy (1,73), ból głowy (1,31), nudności (1,98) i wymioty (0,64). Podobnie w grupie kobiet miało miejsce znaczniejsze natężenie dolegliwości w posta-

Tabela 2. Nasilenie dolegliwości a wybrane dane socjodemograficzne (wiek i płeć) Dolegliwości a płeć

Płeć

p-value

Kobieta

Mężczyzna

n

%

n

%

Obniżenie wartości BP skurczowego < 90 mmHg po zastosowaniu znieczulenia

Tak

21

46,7%

8

14,3%

Nie

24

53,3%

48

85,7%

Obniżenie wartości HR < 60 u/min po zastosowaniu znieczulenia

Tak

20

44,4%

14

25,0%

Nie

25

55,6%

42

75,0%

Obniżenie wartości SpO2 < 95% po zastosowaniu znieczulenia

Tak

11

24,4%

4

7,1%

Nie

34

75,6%

52

92,9%

Dolegliwości a wiek

0,0004 0,0398 0,0151

Wiek 18–34

35–49

n

&

n

50–65

%

n

%

Obniżenie wartości BP skurczowego < 90 mmHg po zastosowaniu znieczulenia

Tak

4

10,8%

1

4,2%

24

60,0%

Nie

33

89,2%

23

95,8%

16

40,0%

Obniżenie wartości HR < 60 u/min po zastosowaniu znieczulenia

Tak

5

13,5%

3

12,5%

26

65,0%

Nie

32

86,5%

21

87,5%

14

35,0%

Obniżenie wartości SpO2 < 95% po zastosowaniu znieczulenia

Tak

1

2,7%

0

0,0%

14

35,0%

Nie

36

97,3%

24

100,0%

26

Występowanie dolegliwości

Tak

p-value < 0,0001 < 0,0001 < 0,0001

65,0% Nie

n

%

n

%

Obniżenie wartości BP skurczowego < 90 mmHg po zastosowaniu znieczulenia

29

28,7

72

71,3

Obniżenie wartości HR < 60 u/min po zastosowaniu znieczulenia

34

33,7

67

66,3

Obniżenie wartości SpO2 < 95% po zastosowaniu znieczulenia

15

14,9

86

85,1

BP – wartość pomiaru ciśnienia tętniczego krwi, HR – tętno, SpO2 – saturacja

126

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

DYSKUSJA

pozbawione ryzyka powikłań. Ciągły rozwój technik operacyjnych wpływa na rozwój metod analgezji, które w sposób bezpieczny, ale i skuteczny pozwalałyby na przeprowadzenie zabiegu, zwłaszcza u pacjentów w złym stanie klinicznym [7, 8].

W toku przeprowadzonej analizy danych ustalono, że powikłaniem, które najczęściej odnotowano w wy-

Blokady centralne, do których zaliczane jest znieczulenie podpajęczynówkowe, stanowią stosunkowo łatwą, tanią i skuteczną metodę analgezji oraz umożliwiają bezbolesne przeprowadzenie leczenia operacyjnego określonej części ciała pacjenta. Należy mieć na uwadze, że stosowanie blokad centralnych nie jest

Tabela 3. Występowanie niepokojących objawów, nasilenie i ocena według skali Aldreta Natężenie niepokojących objawów po znieczuleniu podpajęczynówkowym

Tak

Nie

Zawroty głowy

26 (25,7%)

75

Ból głowy

18 (17,8%)

83

Dezorientacja

10 (9,9%)

91

Nudności

29 (28,7%)

72

Wymioty

8 (7,9%)

93

Utrata przytomności

0 (0,0%)

101

Dreszcze

9 (8,9%)

92

Duszność

27 (26,7%)

74

3 (3,0%)

98

Ból w okolicy miejsca wkłucia igły do przestrzeni podpajęczynówkowej

4 (4,00 %)

97

Potliwość

25 (24,8%)

76

Trudności w oddawaniu moczu

11 (10,9%)

90

2 (2,0%)

99

23 (22,8%)

78

Drżenia mięśniowe

Zaburzenia czucia kończyn dolnych Osłabienie Natężenie dolegliwości a płeć badanych

Kobieta

Zawroty głowy

Mężczyzna

p-value

Średnia

SD

Średnia

SD

1,73

1,98

0,13

0,47

< 0,0001

Ból głowy

1,31

2,05

0,14

0,62

0,0002

Dezorientacja

0,47

1,14

0,11

0,45

0,0729

Nudności

1,98

2,08

0,30

1,06

< 0,0001

Wymioty

0,64

1,57

0,05

0,40

0,0104

Utrata przytomności

0,00

0,00

0,00

0,00

1,0000

Dreszcze

0,42

0,99

0,05

0,40

0,0058

Duszność

1,20

1,62

0,39

1,00

0,0022

Drżenia mięśniowe

0,07

0,33

0,04

0,27

0,4433

Ból w okolicy miejsca wkłucia igły do przestrzeni podpajęczynówkowej

0,13

0,50

0,02

0,13

0,2026

Potliwość

1,11

1,60

0,48

1,16

0,0240

Trudności w oddawaniu moczu

0,02

0,15

0,36

0,86

0,0115

Zaburzenia czucia kończyn dolnych

0,00

0,00

0,07

0,42

0,2026

1,22

1,70

0,32

0,99

Osłabienie Skala Aldreta Aktywność

1 pkt

2 pkt

0,0012 Średnia

SD

n

%

n

%

n

%

101

100,0%

0

0,0%

1,00

0,00

Oddech

0

0,0%

101

100%

1,00

0,00

Krążenie

0

0,0%

101

100%

1,00

0,00

Stan przytomności

0

0,0%

101

100%

1,00

0,00

Kolor skóry

0

0,0%

101

100%

1,00

0,00

Min.

9

Maks.

9

1,0

0,00

Skala Aldreta

127

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Tabela 3. Ciąg dalszy Objawy niepokojące po znieczuleniu podpajęczynówkowym

M

Me

SD

Min.

Maks.

Zawroty głowy

0,84

0

1,58

0

5

Ból głowy

0,66

0

1,55

0

5

Dezorientacja

0,27

0

0,85

0

4

Nudności

1,05

0

1,80

0

5

Wymioty

0,32

0

1,12

0

5

Utrata przytomności

0,00

0

0,00

0

0

Dreszcze

0,22

0

0,74

0

4

Duszność

0,75

0

1,37

0

5

Drżenia mięśniowe

0,05

0

0,30

0

2

Ból w okolicy miejsca wkłucia igły do przestrzeni podpajęczynówkowej

0,07

0

0,35

0

2

Potliwość

0,76

0

1,40

0

5

Trudności w oddawaniu moczu

0,21

0

0,67

0

3

Zaburzenia czucia kończyn dolnych

0,04

0

0,31

0

3

Osłabienie

0,72

0

1,42

0

5

branej grupie pacjentów była bradykardia występująca u 33,7% badanych. Według Ławickiej i wsp. częstość obniżenia wartości tętna po zastosowaniu znieczulenia podpajęczynówkowego wynosi około 10% [9]. Założono, że spadek tętna poniżej 60 u/min wraz ze spadkiem saturacji poniżej 95% kwalifikuje pacjenta do stwierdzenia bradykardii. Z uzyskanych danych wynika, że zjawisko to dotyczyło głównie osób w wieku 50–65 lat i obejmowało 76,5% (n = 26) wszystkich przypadków spadku tętna.

Podobną zależność zaobserwowano w badaniach własnych, biorąc pod uwagę pomiar wartości BP. Na podstawie analizy hipotensję odnotowano u 28,7% badanych, co pokrywa się z badaniami innych autorów (częstość 15–38%). W przeważającej części (82,8%) były to osoby w przedziale wiekowym 50–65 lat. Prowadzono ciągłą obserwację wartości HR. W przypadku wystąpienia bradykardii bezwzględnej HR < 40 u/min wdrażano adekwatne postępowanie. Weekes i wsp. podają, że z wiekiem wzrasta ryzyko wystąpienia komplikacji okołooperacyjnych, w tym hemodynamicznych, związanych ze znieczuleniem.

Istotny jest jednak fakt, że nie tylko wiek determinuje do wystąpienia powikłań, lecz również choroby towarzyszące, które rozpoznawane są w tym okresie życia. Aby zweryfikować ryzyko operacyjne badanej grupy, użyto skali ASA, ocenę ryzyka związanego z wystąpieniem poważnych powikłań lub zgonu w czasie zabiegu lub po nim weryfikował anestezjolog. Wyselekcjonowano pacjentów, u których ryzyko okołooperacyjne określono na ASA I i ASA II. Podobne kryterium włączenia zastosowano w literaturze, stąd porównywalność wyników jest zbliżona [10, 11].

Innym analizowanym czynnikiem (zmienną) w zakresie powikłań po znieczuleniu podpajęczynówkowym są subiektywne dolegliwości wskazywane przez pacjenta. Interpretując wyniki kwestionariusza odnoto-

128

wano, że najczęściej pojawiającym się powikłaniem po znieczuleniu podpajęczynówkowym w pierwszej dobie od momentu znieczulenia były nudności, które wystąpiły u 28,7% badanych, duszność (26,7%) oraz zawroty głowy (25,7%), których częstość występowania mieści się na zbliżonym poziomie [10]. Monitorowanie ogólnego stanu pacjenta, obserwacja skóry (kolor, wilgotność) oraz zgłaszane dolegliwości mogą sygnalizować niebezpieczne dla zdrowia i niekiedy życia powikłania.

Przykładem może być wskazywane przez pacjentów uczucie duszności, stwarzające niebezpieczeństwo niewydolności oddechowej na skutek wystąpienia całkowitego bloku centralnego. Powikłanie to bywa bardzo rzadkie, jednak w publikacjach opisane są przypadki takiego zjawiska [12].

W toku badań określono także, które objawy nasilały się. W badanej grupie pacjentów największe natężenie dolegliwości w pierwszej dobie od znieczulenia stanowiły nudności (m = 1,05) oraz zawroty głowy (m = 0,66).

Warto zauważyć, że kojarzone ze znieczuleniem centralnym bóle głowy mieszczą się dopiero na szóstym miejscu zarówno pod względem częstości występowania w badanej próbie, jak i nasilenia subiektywnych objawów pacjenta. Częstość tego typu powikłań waha się w przedziale 0,3–20% przypadków [13]. W badaniach własnych określono, że dolegliwość ta dotyczyła 17,8% badanych. Należy zaznaczyć, że badania prowadzone były w pierwszej dobie od znieczulenia. Alam i wsp. zwracają uwagę, że ponad 50% przypadków bólu głowy po znieczuleniu regionalnym ujawnia się w pierwszych 48 godzinach. Oznacza to, że problem mógł dotyczyć znacznie większej grupy osób, zwłaszcza tych, którzy zostali wypisani do domu już na drugi dzień po operacji. Ból głowy po znieczuleniu podpajęczynówkowym

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

nie musi być jednak klasyfikowany jako popunkcyjny ból głowy (ang. postdural punctire headache – PDPH).

Może wynikać również ze stresu czy bólu pooperacyjnego. Na zespół PDPH składa się kilka objawów, których nasilenie może być różnorodne i występować jedynie w określonych sytuacjach lub określonej pozycji ciała [14, 15].

12. Michalik E. Przedoperacyjna ocena i postępowanie okołooperacyjne u chorych w wieku podeszłym. Postpu Nauk Med 2008; 11: 712-721.

13. Gierek D, Machura A, Kuczera M. Znieczulenie przewodowe do zabiegów w obrębie biodra i kończyny dolnej. J Orthop Trauma Surg Related Res 2008; 2: 54-61.

14. Alam R, Raheen M, Iqbal K. Headache following Spinal Anaesthesia: a review on recent update. J Bangladesh Coll Physicians Surg 2011; 29: 32-40.

15. Ghaleb A, Khorasani A, Mangar D. Post-dural puncture headache.

Int J General Med 2012; 5: 45-51.

WNIOSKI Uzyskane wyniki jednoznacznie wskazują, iż występowanie powikłań, które mogą zagrażać życiu jest stosunkowo częste. Należy dążyć do prowadzenia rzetelnego monitoringu (przyrządowego i bezprzyrządowego) pacjenta, jak również wdrażania elementów badania fizykalnego przez pielęgniarki w celu wczesnego wykrycia objawów potencjalnie zagrażających życiu.

Bradykardia ze spadkiem ciśnienia tętniczego i obniżeniem wartości SpO2 jest powikłaniem występującym najczęściej u pacjentów w wieku 50–65 lat.

W opinii badanych nudności i zawroty głowy stanowią nieprzyjemne dolegliwości występujące w pierwszej dobie po znieczuleniu podpajęczynówkowym.

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

PIŚMIENNICTWO 1. Agarwal A, Kishore K. Complications and controversies of regional anaesthesia: a review. Indian J Anaesth 2009; 53: 543-553.

2. Mędrzycka-Dąbrowska W, Ogrodniczuk M, Dąbrowski S. Udział pielęgniarki w procesie monitorowania i terapii bólu pooperacyjnego – część II. Anest Ratow 2014; 8: 200-205.

3. Meyer M, Grabowska H. Wiedza pielegniarek na temat stosowania opioidów u pacjentów po zabiegach chirurgicznych. Pielęg Chir Angiol 2019; 4: 142-146.

4. Schneider-Matyka D, Jarecka D, Starczewska M. Ocena zadowolenia pacjentów ze znieczulenia stosowanego do zabiegu chirurgicznego. Pielęg Chir Angiologiczne 2020; 3: 112-117.

5. Daszuta K, Liberacka J, Ślusarz R. Jakość opieki pielęgniarskiej w ocenie pacjentów po zabiegach operacyjnych wykonywanych w znieczuleniu podpajeczynówkowym. Inn Pielęg Nauk Zdr 2018; 3: 9-20.

6. Liberacka J, Ślusarz R. Opieka pielęgniarska po znieczuleniu podpajęczynówkowym w opinii badanych w zależności od wybranych czynników socjodemograficznych. Inn Pielęg Nauk Zdr 2018; 3: 21-38.

7. Rozalska-Walaszek I, Aftyka A, Mróz A. Zadania pielęgniarki chirurgicznej w opiece nad pacjentem poddawanym blokadom centralnym. Pielęg Chir Angiol 2013; 2: 39-43.

8. Johnson R, Kopp S, Burkle C. Neuraxial vs. general anaesthesia for total hip and total knee arthroplasty: a systematic review of comparative – effectiveness research. Br J Anaesth 2016; 116: 163176.

9. Ławicka M, Małek A, Antczak D i wsp. Nieinwazyjna ocena układu krążenia przy użyciu urządzenia Nexfin pozwala na ocenę ryzyka wystąpienia hipotensji. Anest Int Ter 2015; 47: 313-320.

10. Weekes A, Zapata R, Napolitano A. Symptomatic hypotension: EB stabilization and the emerging role of sonography. Emerg Med Pract 2007; 9: 1-28.

11. Hu S, Zhang Z, Hua Y. A comparison of regional and general anesthesia for total replacement of the hip or knee. Bone Jt J 2009; 91: 935-942.

129

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

The mortality ratio and the validity of the original EuroSCORE in patients over the age of 70 undergoing cardiovascular surgery

Ekin Ilkeli1, Ali Cemal Düzgün2 Düzce State Hospital, Düzce, Turkey Ankara Training and Research Hospital, Ankara, Turkey

1 2

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2021; 3: 130–134 Submitted: 17.12.2020; Accepted: 26.01.2021 Address for correspondence: Ekin Ilkeli, Düzce State Hospital, Düzce, Turkey, e-mail: ekinilkeli@hotmail.com

Summary Introduction: The aim of our study was to evaluate the performance of the European Cardiac Operative Risk Assessment System (EuroSCORE) in predicting mortality in elderly patients aged 70 years and older undergoing elective cardiovascular surgery.

Material and methods: The hospital data of 112 patients aged 70 years and older who underwent elective cardiovascular surgery procedures at a state hospital clinic in Turkey were scanned retrospectively. The demographic, medical, surgical, and postoperative information and risk factors for the patients were recorded and evaluated. The patients were divided into 3 groups according to the EuroSCORE system. In-hospital death was defined as the end-point of the study.

Results: The overall mortality was 5.35%. 28.57% of the patients were in the low-risk group, whereas the rates in the medium- and high-risk groups were 61.60% and 9.83%, respectively. The mean EuroSCORE was 5.33 ± 2.50 in the deceased group and 3.17 ± 1.90 in the surviving patient group (p = 0.0093). The number of observed predicted deceased cases did not differ between different risk groups (p = 0.23). The area under curve (AUC) for the EuroSCORE was 0.932 ± 0.019; p < 0.0001, with a 95% CI of 0.8950–0.9704.

Conclusions: The AUC for the EuroSCORE in our cases was higher than the reported articles with a similar age group. We suggest that the EuroSCORE assessed operative risk in octogenarians with significantly high efficiency.

Key words: EuroSCORE, mortality cardiac surgery, geriatrics.

Introduction The progressive elevation in the ratio of aging population and improvement in the surgical management tools resulted in the increased proportion of cardiac procedures being performed in patients aged 70 years and older [1]. Recent data reports an increased incidence of octogenarians among the cardiovascular surgery patients in developing countries. In a recent study, the early death rate was 2%, and a high rate of complications has been reported for cardiac surgery. Common complications reported in the elderly include mediastinal bleeding, tamponade, bleedings requiring transfusions, heart rhythm disorders, low cardiac output, prolonged mechanical ventilation, and pneumonia [2].

With a higher life expectancy, this newly introduced specific population requires alterations of some surgical indications due to their higher risk of major complications or mortality. The biological status of the patient should be taken into account for risk stratification

130

alongside the chronological age to identify the surgical risk and adverse outcomes.

The gradual ageing of the world’s population presents significant challenges to social, economic, and public health. Advances in surgical procedures and perioperative treatment have, on the other hand, made it possible to treat elderly patients with an acceptable degree of risk. Thus, the age of patients undergoing cardiac surgery has substantially risen in recent years [3].

The literature shows that elderly patients who underwent cardiac surgery experienced postoperative haemodynamic instability. Preoperative training by nurses has been reported to reduce postoperative complications [4].

Although the European Cardiac Operative Risk Assessment System (EuroSCORE) was reported to overestimate mortality at a score level of ≤6, it is still a widely used tool for cardiac operative risk evaluation [5].

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

The aim of the current study was to evaluate the performance of the EuroSCORE in predicting mortality in patients aged 70 years and older undergoing elective cardiovascular surgery procedures at our institution, and to present the data on deceased patients and their specifications.

Material and methods We retrospectively reviewed 112 patients aged 70 years and older who underwent elective surgery for isolated coronary artery bypass graft (CABG), isolated aortic valve replacement (AVR), isolated mitral valve surgery, combined AVR and CABG, combined carotid endarterectomy and CABG, and other procedures (Bentall, abdominal aortic aneurysm) at a state hospital clinic in Turkey. We evaluated the hospital data of 112 patients who underwent elective surgery procedures in our cardiovascular clinic between April 2018 and September 2019. The demographics and diagnosis and treatment schemes of the patients were reviewed from retrospective records. All the patients were informed about the procedure in detail and provided written informed consent at enrolment. The study protocol was reviewed and approved by the institutional Ethics Committee (E-58230125-000-383, Düzce State Hospital).

The inclusion criteria were all patients over 70 years of age, coronary bypass, valve surgery, combined surgery, and aortic surgery. All patients over the age of 70 years who had endocarditis, thoracic aortic surgery, and prosthetic dysfunction but who entered the pump with extracorporeal circulation support were also included in the study. Those under 70 years of age and emergency cases were not included in the evaluation. Patients under the age of 70 years who entered the pump with extracorporeal circulation support were also excluded.

Standard coronary and valvular surgery procedures were applied to all patients. A combined antegrade/retrograde cardioplegia was used for myocardial protection.

Etomidate, fentanyl, and vecuronium or rocuronium were used in patients with low ejection fraction, instead of propofol for procedural sedation and anaesthesia.

The demographic, medical, surgical, and postoperative information and risk factors for the patients were recorded and evaluated.

We used the EuroSCORE risk score as a risk assessment tool to estimate intra- and postoperative outcomes in elderly patients before and after cardiac surgery. The calculation of the EuroSCORE II was performed by the formula available on the original website [6]. The patients were divided into 3 groups according to the EuroSCORE system as follows: low-risk group (score 0–2); median-risk group (score 3–5), and highrisk group (score ≥ 6). Written permissions were obtained from the patients or their closest kin. In-hospital death was defined as the end-point of the study.

Data analysis Statistical analyses were performed using GraphPad Prism version 8.0 (GraphPad Software, CA, USA).

Continuous variables were expressed as mean and standard deviation or median and minimum and maximum values. Qualitative variables were expressed as absolute numbers and percentages. The comparison of variables was performed using Student’s t-test for continuous variables and the χ2 or Fisher’s exact test for qualitative variables. Hosmer-Lemeshow Test of Goodness of Fit test was used for the determination of risk groups and evaluate the calibration of the EuroSCORE. The performance of the EuroSCORE system was evaluated by constructing a receiver operating characteristic curve and calculating the area under the curve (AUC) with 95% confidence interval (CI). A p-value of less than 0.05 was considered significant.

Results Of the 112 patients, 27 (24.10%) were females. Of the 112 patients who had undergone cardiac surgery the mean age was 73.53 ± 2.63 years, BMI was 26.87 ± 4.02, congestive heart failure was seen in 13 (11.60%), obesity in 24 (21.42%), hypertension in 68 (60.71%), diabetes mellitus in 35 (31.25%, chronic kidney disease in 4 (3.57%), chronic obstructive pulmonary disease in 11 (9.82%), and cerebral vascular disease in 5 (4.46%).

Duration to postoperative extubation was 15.99 ± 15.06 hours, the mean hospitalisation duration in the intensive-care unit (ICU) was 1.55 ± 1.25 days, and the duration of postoperative hospital stay was 11.79 ± 4.36 days. The overall mortality was 5.35%. 28.57% of the patients were in the low-risk group, whereas the ratios in the medium- and high-risk groups were 61.60% and 9.83%, respectively (Tab. 1). Although only 1 patient in the deceased community had a cross-clamping time of more than 90 minutes, the by-pass duration was less than 120 minutes.

Duration of cross-clamping and by-pass did not differ between the deceased and surviving patients (Tab. 2).

The mean EuroSCORE was 5.33 ± 2.50 in the deceased group and 3.17 ± 1.90 in the surviving patient group (p = 0.0093) (Tab. 3). The number of observed predicted deceased cases did not differ between different risk groups (p = 0.23) (Tab. 4). Table 5 demonstrates the survival proportions according to different EuroSCORE groups. The EuroSCORE results did not surprise us with the high risk, as expected.

The receiver operator characteristic for the deceased patient group is shown in Figure 1. The area under curve for the EuroSCORE was 0.932 ± 0.019; p < 0.0001, with a 95% CI of 0.8950–0.9704. The comorbidities and detailed intra- and postoperative specifications of the 6 deceased

131

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Table 1. Demographic data and specifications of the study group Age (years) Mean ± SD

Table 2. The comparison of intraoperative variables between the deceased and surviving patients

73.53 ± 2.63

Female

27 (24.10%)

BMI

26.87 ± 4.02

Outcome Death Duration of cross-clamping (minutes)

Comorbidities

p-value

Survival

71.99 ± 29.19 (Median: 67.50; Min: 20; Max: 150)

Congestive heart failure

13 (11.60%)

≤ 90 min

4 (5.71%)

66 (94.29%)

Obesity

24 (21.42%)

> 90 min

2 (4.76%)

40 (95.24%)

Hypertension

68 (60.71%)

Diabetes mellitus

35 (31.25%)

Duration of by-pass (minutes)

Chronic kidney disease

4 (3.57%)

COPD

11 (9.82%)

Cerebral vascular disease

5 (4.46%) 14 (12.5%)

CABG x 2

26 (25.0%)

CABG x 3

34 (30.35%)

CABG x 4

17 (15.16%)

CABG x 5

1 (0.89%)

MVR

2 (1.79%)

AVR

13 (12.35%)

CABG + AVR

2 (1.79%)

CABG+CEA

1 (0.89%)

Bentall

1 (0.89%)

AAA

1 (0.89%)

Duration of postoperative extubation (hours)

1.55 ± 1.25

Duration to postoperative hospital stay (days)

11.79 ± 4.36

32 (28.57%)

Medium risk (3–5)

69 (61.60%)

High risk (≥ 6)

11 (9.83%)

5 (6.49%)

72 (93.51%)

≥ 120 min

1 (2.86%)

34 (97.14%)

0.42

Recent advancements in surgical techniques and critical care allow better postoperative clinical outcomes in the elderly, with increased life expectancy.

Recently, postoperative survival is not the sole parameter to measure the success of the surgery; thus, an improved survival rate and, if possible, resolution of the comorbidities are expected. Furthermore, some complications, such as stroke, arrythmia, and congestive heart failure worsen the life quality of the patient after cardiovascular surgery [7].

It is estimated that the population of those who live to 65 years and more will grow to 2 billion by the year 2050 [8]. Thus, identifying elderly patients who may benefit from cardiac surgery is of utmost importance in patient selection and postoperative care. EuroSCORE, one of the variables for estimating the survival after cardiovascular surgery, is a widely used tool to predict early mortality. However, the final decision is made by the surgeon her/himself due to data reporting overestimated scores calculated using these systems. Thus,

Risk group Low risk (0–2)

< 120 min

Discussion

15.99 ± 15.06

Duration of postoperative ICU stay (days)

99.49 ± 30.79 (Median: 102; Min: 35; Max: 180)

patients are presented in Table 6. We noticed that the mortality and morbidity variables in our patient population are comparable to those in the literature.

Type of Surgery CABG x 1

0.82

BMI – body mass index, CABG– coronary artery by-pass grafting, MVR – mitral valve replacement, AVR – aortic valve repair, CEA – carotid endarterectomy, AAA – abdominal aortic aneurysm, ICU – intensive care unit

Table 3. The comparison of European Cardiac Operative Risk Assessment System values between the deceased and surviving patients Death No Yes Total

n

Mean

SD

Median

Lowest

Highest

p-value

106

3.17

1.90

3

0

8

0.0093

6

5.33

2.50

4

3

9

–

112

3.29

1.98

3

0

9

–

Table 4. The comparison of observed and predicted mortality depending on the risk severity Risk group

Number of cases

Observed deaths (N)

Predicted deaths (N)

p-value

Low risk (0–2)

32

0

1.66

0.23

Medium risk (3–5)

69

4

6.33

–

High risk (≥ 6)

11

2

2.78

–

132

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

we aimed to evaluate the efficacy of EuroSCORE in our patients over the age 70 years and report the surviving and deceased patient ratios in a state hospital cardiovascular surgery clinic.

The overall mortality in our study group was 5.35%, with a mean EuroSCORE of 5.33 ± 2.50. Although female gender is a risk factor for cardiovascular surgery, none of the female patients died in our study group. In an observational, retrospective, multicentre study of a large group of cardiac surgery patients older than 75 years, mortality was found to be 1.1%, 12%, and 15.1% during surgery, in the intensive care unit, and within 30-days, respectively [9].

The mean EuroSCORE value of a global cohort of 7161 cases was 8.5 ± 11.0 for patients over the age of 80 years, with a 9.38% mortality rate [10].

According to a report published by the Society for Cardiothoracic Surgery in Great Britain and Ireland, less than 50% of patients receive 3 bypass grafts, while under 5% of patients receive only 1 bypass graft [11]. In our study, the ratio of patients who received 3 or more grafts was 46.4%, whereas the proportion of patients who received 1 graft was 12.5% of the study group. The relatively higher ratio of patients operated for 1 graft CABG might be due to our patient selection criteria and the higher age of the patient population.

Although combined surgery is an additional risk factor for the elderly, only 3 out of 112 patients in our series underwent combined valvular surgery with CABG, and all of them survived. The 6 deceased patients were lost to various complications, mainly arrythmia and cardiopulmonary collapse, and half of them died in the ICU. All patients in the deceased

Table 5. Survival proportions depending on the European Cardiac Operative Risk Assessment System values Total (N)

Death (N)

Survival proportion (%)

0

14

0

100

1

6

0

100

2

12

0

100

3

32

1

98.75

4

21

3

92.57

5

16

0

92.57

6

3

0

92.57

7

4

0

92.57

8

3

1

69.43

9

1

1

0

group were below the age of 75 years and were operated on for CABG of 1 or 2 grafts. While the duration of cross-clamping was more than 90 minutes in only 1 patient in the deceased group, the by-pass duration was less than 120 minutes.

Although the original EuroSCORE was developed in a patient population with a mean age of 62.5 years, the AUC for the EuroSCORE in our cases was higher than the reported articles with a similar age group [12]. On the other hand, the number of high-risk patients in our study group was 11 (9.83%), and the high predictive capacity of this scoring system might regress if the risk groups had similar numbers of cases. In a similar group of patients, Affilalo et al. found the AUC for EuroSCORE to be 0.65 (0.55–0.75), which is significantly lower than our finding, which might be a result of different char-

Table 6. Demographic data and specifications of the deceased patients

Age Gender BMI Type of Surgery

Patient #1

Patient #2

Patient #3

Patient #4

Patient #5

Patient #6

72

73

74

71

70

73

M

M

M

M

M

M

30.07

28.08

25.60

23.14

25.39

26.12

CABG x 1

CABG x 1

CABG x 1

CABG x 2

CABG x 1

CABG x 2

Duration of cross-clamping (minutes)

46

80

80

39

103

BEATING

Duration of by-pass (minutes)

73

110

110

115

118

BEATING

EuroSCORE

9

4

4

3

8

4 +

Preoperative hypertension

–

+

–

–

+

Preoperative diabetes mellitus

+

+

+

–

–

–

Pre-operative arrhythmia

–

–

–

+

–

–

+

+

+

Usage of inotropic drugs Duration to postoperative extubation (hours)

Not extubated Not extubated Not extubated

+

+

–

18

72

120

Duration of postoperative ICU stay (days)

14

11

11

1

3

5

Duration of postoperative hospital stay (days)

14

11

11

3

11

8

CABG – coronary artery by-pass grafting, ICU – intensive care unit

133

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

ROC curve: ROC of data 2

variables in 2012 [15]. However, it was not possible draw a calculation and calibration for our patient group for this scoring system because data on newly introduced variables such as mobility were not recorded in our database. Furthermore, there are recent studies of large cohorts reporting that both models are sensitive, specific, and have similar predictive power.

1.0

Sensivity

0.8

0.6

Conclusions

0.4

Our results show that EuroSCORE assessed operative risk in octogenarians with significantly high efficiency, and the EuroSCORE was an objective indicator of postoperative mortality in elderly patients who underwent cardiovascular procedures in a state hospital.

0.2

0.0

0.0

0.2

0.4 0.6 Specificity

0.8

1.0

Fig. 1. Receiver operating characteristics curve for the European Cardiac Operative Risk Assessment System [AUC: 0.93 ± 0.019 (0.895–0.970) p < 0.0001]

acteristics in the patient selection, operative variables, and postoperative care between the 2 groups [13].

It was reported that the proportion of patients in the higher risk EuroSCORE groups has increased over time, and EuroSCORE significantly and consistently over-predicted the observed mortality in the highest risk patients [11]. With the improvements in surgical outcomes over time, it is challenging to establish a risk score system to predict observed mortality with raised sensitivity and specificity. It was also suggested that other common conditions in the elderly, such as aortic calcification and diffuse coronary disease, should be among the risk factors used to calculate the EuroSCORE, to increase the efficacy of the tool in predicting postoperative outcomes [12].

There are reports mentioning that heart failure patients receiving inotropes were more likely to have complications including ventricular tachycardia, prolonged hospital stay, cardiac arrest, and in-hospital mortality [14]. It is worth mentioning that 5 out of the 6 deceased patients received inotropic drugs to improve haemodynamic function. However, we do not have the data to show whether these agents played an additional role in the mortality of our patients.

There are several limitations to this study. First, this is a report of a single institution in a developing country; thus, the presented results may not apply to those from other institutions and countries. Second, the present study included patients undergoing a heterogeneous pool of cardiovascular procedures, and it is obvious that the predictive capability of the scoring systems would vary among different study set-ups. Lastly, the European Association for Cardio-Thoracic Surgery reported the establishment of the EuroSCORE II with novel risk factor

134

The authors declare no conflict of interest.

References 1. Nicolini F, Agostinelli A, Vezzani A, et al. The evolution of cardiovascular surgery in elderly patient: a review of current options and outcomes. Biomed Res Int 2014; 2014: 1-10.

2. Mzoughi K, Zairi I, Daly M, et al. Early outcomes of cardiac surgery in elderly patients. Tunis Med 2018; 96: 160-166.

3. Coelho PNMP, Miranda LMRPC, Barros PMP, Fragata JIG. Quality of life after elective cardiac surgery in elderly patients. Interact Cardiovasc Thorac Surg 2019; 28: 199-205.

4. Cierzniakowska K, Szewczyk MT, Kozłowska E, et al. Nutrition state assessment of elder patients hospitalised in a surgical ward. Piel Chir Angiol 2017; 2017: 61-67.

5. Sündermann S, Dademasch A, Praetorius J, et al. Comprehensive assessment of frailty for elderly high-risk patients undergoing cardiac surgery. Eur J Cardiothorac Surg 2011; 39: 33-37.

6. EuroSCORE Interactive Calculator. Available at: http://www.euroscore.org/calcold.html.

7. Vetta F, Locorotondo G, Vetta G, et al. Prognostic impact of frailty in elderly cardiac surgery patients. Monaldi Arch Chest Dis 2017; 87: 855.

8. Clegg A, Young J, Iliffe S, et al. Frailty in elderly people. Lancet 2013; 381: 752-762.

9. Curiel-Balsera E, Mora-Ordoñez JM, Castillo-Lorente E, et al. Mortality and complications in elderly patients undergoing cardiac surgery. J Crit Care 2013; 28: 397-404.

10. Provenchère S, Chevalier A, Ghodbane W, et al. Is the EuroSCORE II reliable to estimate operative mortality among octogenarians?

PLoS One 2017; 12: e0187056.

11. The Society for Cardiothoracic Surgery in Great Britain & Ireland.

Sixth National Adult. Cardiac Surgical Database Report 2008; 1: 23-22.

12. Poullis M, Pullan M2, Chalmers J2, Mediratta N2. The validity of the original EuroSCORE and EuroSCORE II in patients over the age of seventy. Interact Cardiovasc Thorac Surg 2015; 20: 172-177.

13. Afilalo J, Mottillo S, Eisenberg MJ, et al. Addition of frailty and disability to cardiac surgery risk scores identifies elderly patients at high risk of mortality or major morbidity. Circ Cardiovasc Qual Outcomes 2012; 5: 222-228.

14. Aljundi AHS, Mohammed SFK, Patel A, et al. Inotropic agents use in patients hospitalized with acute decompensated heart failure: a retrospective analysis from a 22-year registry in a Middle-Eastern Country (1991–2013). BMC Cardiovasc Disord 2016; 19: 16-47.

15. Nashef SA, Roques F, Sharples LD, et al. EuroSCORE II. Eur J Cardiothorac Surg 2012; 41: 734-744.

VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Polskiego Towarzystwa Pielęgniarstwa Angiologicznego Streszczenia

Opieka skoncentrowana na pacjencie – analiza koncepcji i rezultatów wdrożenia do praktyki pielęgniarskiej Maria Kózka Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków

Koncepcja opieki skoncentrowanej na pacjencie (ang. patient centered care – PCC) została uznana w wielu krajach za standardowe podejście w opiece zdrowotnej. Początki jej rozwoju datuje się na lata 50. XX wieku, a dynamiczny rozwój nastąpił na przełomie XX i XXI wieku. Celem PCC jest poprawa jakości opieki oraz promowanie udziału pacjenta i/lub jego rodziny w świadczeniach opieki zdrowotnej, poznanie obaw pacjenta, jego preferencji i świata wartości.

Celem pracy jest przedstawienie założeń PCC i rezultatów wdrożenia jej do praktyki pielęgniarskiej.

W ramach PCC wyodrębniono osiem kluczowych obszarów: respektowanie preferencji pacjenta, informacja i edukacja, koordynacja i integracja opieki, zaangażowanie rodziny i osób bliskich, zapewnienie komfortu, wsparcie emocjonalne, ciągłość opieki po wypisie ze szpitala i dostęp do opieki. Przeprowadzone dotychczas badania potwierdziły, że wdrożenie PCC przyniosło wymierne rezultaty: zadowolenie z opieki, zmniejszenie odsetka błędów, poprawę stanu zdrowia pacjenta, redukcję personelu i skrócenie czasu hospitalizacji oraz obniżenie kosztów opieki.

Słowa kluczowe: pacjent, praktyka pielęgniarska, opieka.

Rola pielęgniarki w okołooperacyjnej opiece żywieniowej nad starszym pacjentem Dorota Kozieł Collegium Medicum Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

Zaburzenia odżywiania u osób w wieku podeszłym stanowią poważny problem natury medycznej, psychospołecznej i ekonomicznej. Istnieją dowody, że nieprawidłowe odżywianie prowadzi do zahamowania procesu

gojenia się ran, częstszych powikłań pooperacyjnych i śmiertelności.

Celem pracy jest określenie roli pielęgniarki w ocenianiu stanu odżywienia osób starszych kwalifikowanych do zabiegów chirurgicznych. Pielęgniarki mogą przyczynić się do wczesnej identyfikacji chorych niedożywionych, poprawy ich wyników oraz lepszej opieki żywieniowej po zabiegu.

Słowa kluczowe: niedożywienie, starszy pacjent.

Zastosowanie skali C-HOBIC u pacjentów leczonych chirurgicznie z powodu raka jelita grubego w zakresie oceny gotowości do wypisu Katarzyna Cierzniakowska1, Elżbieta Kozłowska1, Aleksandra Popow1, Justyna Łątka2 Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 Studenckie Koło Naukowe Katedry Pielęgniarstwa Zabiegowego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

1

Wstęp: W procesie edukacji i przystosowywania do samodzielności chory powinien wykazywać aktywność i dbałość o swój stan zdrowia. Taka postawa daje poczucie wpływu na przebieg choroby i przyczynia się do poprawy jakości życia.

Cel pracy: Porównanie stopnia samodzielności w zakresie samoopieki i gotowości do wypisu pacjentów leczonych chirurgicznie z powodu raka jelita grubego z wyłonioną stomią jelitową i bez stomii jelitowej.

Materiał i metody: W badaniu uczestniczyło 100 leczonych chirurgicznie z powodu raka jelita grubego. Do badań wykorzystano skalę ADL (ang. activities of daily living – skala podstawowych czynności życia codziennego) oraz kwestionariusz oceny gotowości do wypisu C-HOBIC. Wyniki: Grupę badanych podzielono na dwie podgrupy: 50 chorych z wyłonioną stomią oraz 50 chorych, u których w czasie zabiegu wykonano zespolenie jelitowe.

135

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Badana grupę cechował wysoki poziom niezależności w zakresie czynności życia codziennego oceniany w skali ADL oraz gotowość do wypisu. Obydwie podgrupy nie różniły się między sobą istotnie w tym zakresie (p > 0,05).

Badania wskazały na różnice pod względem oceny gotowości do wypisu pomiędzy badanymi podgrupami (p < 0,001). Wyższy poziom gotowości do wypisu miały osoby bez stomii niż osoby ze stomią (M = 50,72; SD = 9,50 vs. M = 45,00; SD = 10,63) Wyniki analiz korelacji wykazały, że wiek badanych osób powiązany był istotnie statystycznie z oceną stanu funkcjonalnego oraz z oceną gotowości do wypisu u wszystkich badanych (p < 0,001). Wraz ze wzrostem wieku w badanej grupie malała ocena stanu funkcjonalnego i gotowości do wypisu, przy czym silniejsze zależności występowały w grupie chorych bez stomii.

Wnioski: Badani chorzy w zdecydowanej większości prezentowali niezależną postawę podczas wykonywania podstawowych czynności życiowych i gotowość do wypisu.

Osoby z wyłonioną stomią mają niższą ocenę gotowości do wypisu niż osoby bez stomii.

Wraz ze wzrostem wieku badanych następowało pogorszenie funkcjonalności życia codziennego i niższa gotowość do wypisu.

Słowa kluczowe: gotowość do wypisu i samoopieki, opieka pielęgniarska, skala C-HOBIC, rak jelita grubego.

Rola przedoperacyjnej ezofagogastroduodenoskopii w leczeniu bariatrycznym Regina Sierżantowicz1, Jerzy Ładny2, Jolanta Lewko3 Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 2 I Klinika Chirurgii Ogólnej i Endokrynologicznej, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku 3 Zakład Podstawowej Opieki Zdrowotnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 1

Wstęp: Aktualne zalecenia dotyczące wykonania rutynowej przedoperacyjnej ezofagogastroduodenoskopii (EGD) u bezobjawowych pacjentów kwalifikowanych do operacji bariatrycznych są nadal przedmiotem dyskusji.

Wśród chirurgów również nie ma jednoznacznej oceny tej procedury pod względem jej opłacalności i klinicznej przydatności. Powyższe kontrowersje są przedmiotem badania.

Cel pracy: Identyfikacja zmian patologicznych w przedoperacyjnej EGD u pacjentów kwalifikowanych do operacji bariatrycznych.

Materiał i metody: Uczestników badania – 222 pacjentów, podzielono na dwie grupy: grupa pierwsza obejmowała pacjentów z prawidłową masą ciała (BMI od 18,9 kg/m2

136

do 24,9 kg/m2) kwalifikowanych do EGD z powodu występujących objawów ze strony przewodu pokarmowego, grupa druga obejmowała pacjentów otyłych (BMI ≥ 40 kg/m2), którym wykonano standardowo EGD w ramach kwalifikacji do rękawowej resekcji żołądka metodą laparoskopową (ang. laparoscopic sleeve gastrecotmy – LSG).

Wyniki: Najczęściej stwierdzaną nieprawidłowością w grupie pacjentów z otyłością było refluksowe zapalenie przełyku – 15/220 pacjentów (6,8%). Żylaki przełyku stwierdzono u 1 pacjenta (0,90%), natomiast przepuklinę rozworu przełykowego u 6 pacjentów z otyłością (5,41%). Przełyk Barretta zdiagnozowano u 2/220 pacjentów (0,90%), przy czym 1 należał do grupy z BMI w normie, a drugi do grupy z otyłością. Przewlekłe zapalenie żołądka stwierdzono u 176/220 pacjentów (80,0%). Identyczna liczba pacjentów 88 (80%) należała do obydwu badanych grup. Ponadto, stwierdzono współistnienie infekcji Helicobacter pylori u 36/220 pacjentów (16,3%) – po 18 z każdej grupy (16,36%). W badaniu zaobserwowano polipy żołądka u 11/220 osób (5%) oraz guzy podśluzówkowe żołądka u 3/220 pacjentów (1,3%).

Refluks dwunastniczo-żołądkowy dotyczył 2 pacjentów (1,83%), choroba wrzodowa dwunastnicy 2 pacjentów (1,83%). U jednego pacjenta z grupy o prawidłowym BMI rozpoznano polip dwunastnicy 1 (0,90%).

Wnioski: Przedoperacyjna EGD umożliwia lepszą identyfikację patologii u bezobjawowych pacjentów z otyłością w porównaniu z grupą pacjentów z prawidłowym BMI kwalifikowanych do EGD z powodu innych objawów ze strony przewodu pokarmowego.

Słowa kluczowe: przedoperacyjna gastroduodenoskopia (EGD), chirurgia bariatryczna.

Model opieki pielęgniarskiej nad pacjentem po laparoskopowej rękawowej resekcji żołądka – studium przypadku Maria Witkowska, Natalia Sak-Dankosky, Bożena Czarkowska-Pączek Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa

Wstęp: Wielu otyłych pacjentów mimo podejmowanych wysiłków nie jest w stanie skutecznie zmniejszyć masy ciała. Często jedynym rozwiązaniem problemu pozostaje poddanie się operacji bariatrycznej. Dzięki postępowi technologicznemu chirurgia bariatryczna w ciągu ostatnich lat bardzo się rozwinęła i obecnie oferuje wielostronną pomoc pacjentom zmagającym się z problemem otyłości, umożliwiając im długotrwałą poprawę jakości życia.

Cel pracy: Określenie problemów pielęgnacyjnych oraz skonstruowanie planu opieki pielęgniarskiej nad

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

pacjentką oddziału chirurgicznego po laparoskopowej rękawowej resekcji żołądka.

Materiał i metody: Dane o pacjentce zebrano na podstawie wyników badania przedmiotowego i podmiotowego, analizy dostępnej dokumentacji w postaci historii choroby, wyników badań laboratoryjnych, testów diagnostycznych oraz obserwacji.

Wyniki: Opracowano kompleksowy i możliwy do zrealizowania plan opieki nad pacjentką. Uwzględniono biopsychospołeczne aspekty życia tuż po zabiegu laparoskopowej rękawowej resekcji żołądka, tak by zaspokoić potrzeby pacjentki w okresie pooperacyjnym.

Słowa kluczowe: chirurgia bariatryczna, laparoskopowa rękawowa resekcja żołądka, ICNP®, laparoskopia, otyłość, proces pielęgnowania.

Ocena zapotrzebowania na opiekę pielęgniarską w okresie okołooperacyjnym chorych na raka jelita grubego Katarzyna Cierzniakowska1, Elżbieta Kozłowska1, Aleksandra Popow1, Martyna Kleman2 Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 Studenckie Koło Naukowe, Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

1

Wstęp: Okres okołooperacyjny jest dla pacjentów dużym obciążeniem psychicznym i fizycznym. Znieczulenie, rozległy uraz tkanek, ból – to niektóre z czynników wpływających na unieruchomienie chorego i czasową jego zależność od innych osób.

Niezbędna w okresie okołooperacyjnym opieka pielęgniarska sprowadza się nie tylko do wykonywania czynności higienicznych i usprawniania ruchowego, w równym stopniu skupia się na kontroli podstawowych funkcji życiowych, ocenie stanu klinicznego i wydolności układowej, kaniulacji naczyń, farmakoterapii, zaopatrzeniu rany pooperacyjnej, kontroli cewnika, sondy i drenażu. Zapotrzebowanie na opiekę pielęgniarską jest większe bezpośrednio po operacji i powinno maleć wraz z upływem czasu od wykonania procedury chirurgicznej.

Cel pracy: Ocena zmian zachodzących w zakresie zapotrzebowania na opiekę pielęgniarską w grupie chorych po zabiegach chirurgicznych wykonywanych z powodu raka jelita grubego w zależności od czasu, jaki upłynął od operacji.

Materiał i metody: W badaniach wzięło udział 65 chorych po zabiegu chirurgicznym wykonanym z powodu raka jelita grubego. Do analizy wykorzystano

arkusz do gromadzenia danych i standaryzowane narzędzia: skale Barthel i wydolności funkcjonalnej.

Wyniki: W trzeciej dobie po operacji 50% badanych uzyskało w skali SWF ≥ 31 pkt, co oznacza, że zostali zakwalifikowani do II grupy opieki (umiarkowana niezależność). W dniu wypisu 50% badanych uzyskało ≥ 40 pkt, co pozwoliło zaliczyć ich do I grupy opieki (pacjent niezależny).

Porównując wartości uzyskiwane w skali SWF oraz różnicę dla skali Barthel, pacjenci posiadający stomię uzyskiwali gorsze rezultaty w stosunku do pacjentów bez stomii. Dane wskazują na wystąpienie różnic istotnych statystycznie (p < 0,05).

Wnioski: Największe zapotrzebowanie na opiekę pielęgniarską po operacji z powodu raka jelita grubego występowało w okresie do 3 doby pooperacyjnej.

Pełną niezależność w dniu wypisu (I grupa opieki) uzyskała połowa badanych.

Chorzy, u których wyłoniono stomię jelitową bardziej potrzebują opieki w okresie pooperacyjnym.

Słowa kluczowe: rak jelita grubego, opieka pielęgniarska, okres okołooperacyjny.

Okołooperacyjne postępowanie żywieniowe Elżbieta Kozłowska, Maria Teresa Szewczyk, Katarzyna Cierzniakowska, Aleksandra Popow Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Jednym z elementów leczenia chorego w okresie okołooperacyjnym jest odpowiednio prowadzone postępowanie żywieniowe.

Celem pracy jest przedstawienie programu żywieniowego w okresie okołooperacyjnym.

Każdego hospitalizowanego chorego powinno się obowiązkowo poddać ocenie stanu odżywienia, a u chorego ze zwiększonym ryzykiem niedożywienia dokonać pogłębionej oceny żywieniowej. Identyfikacja osób niedożywionych lub zagrożonych wystąpieniem niedożywienia umożliwia podjęcie wczesnej interwencji żywieniowej, której wdrożenie powinno być uzależnione od sytuacji klinicznej pacjenta. Przedoperacyjna poprawa stanu odżywienia chorego i wczesne żywienie pooperacyjne znacząco mogą zmniejszyć odsetek powikłań pooperacyjnych. Ryzykiem wystąpienia powikłań obarczone są zarówno osoby z niedożywieniem, jak i ze znaczną otyłością. Chorym ze wskaźnikiem BMI > 35 kg/m2 zaleca się przedoperacyjną redukcję masy ciała, a chorym ciężko niedożywionym wdrożenie przedoperacyjnego leczenia żywieniowego, nawet kosztem odroczenia zabiegu o kilkanaście dni. Przygotowanie chorego do operacji zgodnie z zasadami oraz odpowiednia terapia żywienio-

137

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

wa w połączeniu z restrykcyjną okołooperacyjną płynoterapią zwiększa skuteczność leczenia chirurgicznego, a tym samym skraca czas pobytu w szpitalu.

Słowa kluczowe: terapia żywieniowa, okres okołooperacyjny, ryzyko powikłań.

Ocena sprawności funkcjonalnej i jakości życia chorych z niedokrwieniem kończyn dolnych po zabiegu rewaskularyzacji – wstępne wyniki badań Anna Karpińska, Maria Szewczyk, Justyna Cwajda-Białasik Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Wstęp: Miażdżyca jest jedną z powszechnie występujących chorób cywilizacyjnych i w 3–10% przypadków odpowiada za rozwój niedokrwienia tętniczego kończyn dolnych (PAD). Najczęstszym objawem PAD jest chromanie przestankowe spowodowane bólem niedokrwiennym mięśni kończyn dolnych. Przydatnym badaniem służącym do oceny ukrwienia kończyn dolnych jest wskaźnik ABI oraz pomiar dystansu chromania na bieżni.

Cel pracy: Ocena wpływu leczenia chirurgicznego (rewaskularyzacji) przewlekłej choroby tętnic obwodowych na jakość życia, sprawność funkcjonalną i dystans chromania przestankowego.

Materiał i metody: W badaniu udział wzięło 43 chorych z PAD (leczonych w Katedrze i Klinice Chirurgii Naczyniowej i Angiologii, Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. Antoniego Jurasza) zakwalifikowanych do zabiegu rewaskularyzacji.

Pacjenci zostali podzieleni na 3 grupy ze względu na poziom niedrożności tętnicy: zespół Leriche’a, niedrożność udowo-podkolanowa i dystalna. W ciągu pierwszych pięciu dni przed planowanym zabiegiem wykonano pomiar wskaźnika ABI, dystansu chromania przestankowego PWFD oraz MCD, pomiar dolegliwości bólowych w skali NRS, ocenę jakości życia za pomocą ankiety WHOQoL-BREF oraz ocenę wydolności funkcjonalnej za pomocą kwestionariusza chromania przestankowego. Badania zostały powtórzone 3 miesiące po zabiegu rewaskularyzacji.

Wyniki: U 93,02% osób wartość wskaźnika ABI poprawiła się po zabiegu rewaskularyzacji na kończynie dolnej operowanej, natomiast u 6,98% osób nie odnotowano poprawy. Średni poziom dolegliwości bólowych w trakcie MCD I PWFD obniżył się po zabiegu. Dystans bezbólowy poprawił się u 97,67% badanych, natomiast dystans maksymalny poprawił się u 93,02%. Wykazano także poprawę jakości życia we wszystkich aspektach. Wydolność funkcjonalna pacjentów poprawiła się średnio o 15,28%.

138

Wnioski: Zabieg rewaskularyzacji korzystnie wpływa na poprawę ukrwienia kończyny dolnej u pacjentów z PAD. Poprawia ich jakość życia i wydolność funkcjonalną, a także zmniejsza poziom odczuwanych dolegliwości bólowych.

Operacyjne udrożnienie naczynia tętniczego efektywnie wpływa na wydłużenie bezbólowego dystansu chromania przestankowego oraz dystansu maksymalnego.

Słowa kluczowe: niedokrwienie tętnicze, wskaźnik kostka-ramię, chromanie przestankowe, jakość życia, PAD, niedokrwienie kończyn dolnych.

Chromanie przestankowe w praktyce fizjoterapeuty Anna Spannbauer1, Arkadiusz Berwecki2, Anita Kulik3, Maciej Chwała4, Piotr Mika5 Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Szpital Zakonu Bonifratrów św. Jana Grandego, Kraków 2 Zakład Kinezyterapii, Katedra Fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha, Kraków 3 Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim Akademii Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu 4 Klinika Chirurgii, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Szpital Zakonu Bonifratrów św. Jana Grandego, Kraków 5 Instytut Rehabilitacji Klinicznej, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha, Kraków 1

Miażdżyca zarostowa tętnic kończyn dolnych (ang. peripheral arterial disease – PAD) zwęża i zamyka główne naczynia zaopatrujące kończyny dolne w krew. Często objawia się to symptomem chromania przestankowego.

Spowodowany wysiłkiem ból mięśni kończyn dolnych związany z przemijającym niedokrwieniem prowadzi do zmniejszenia aktywności fizycznej chorych. Obecne zasady leczenia miażdżycowego niedokrwienia kończyn dolnych opierają się nadal na wytycznych Inter Society Consensus for the Management of Peripheral Arterial Disease (TASC II) z 2007 r. oraz Europan Society of Cardiology (ESC) z 2017 r. we współpracy z Europan Society for Vascular Surgery (ESVS). Leczenie chorych z chromaniem przestankowym opiera się głównie na terapii zachowawczej, której celem jest poprawa jakości życia poprzez wydłużenie dystansu chromania oraz zmniejszenie ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych. Rehabilitacja obejmuje przede wszystkim nadzorowany trening marszowy na bieżni, trening na ergometrze rowerowym, ćwiczenia oporowe mięśni kończyn dolnych, ćwiczenia kończyn górnych oraz zabiegi fizykoterapeutyczne. Edukacja chorych na miażdżycę zarostową tętnic kończyn dolnych powinna być prowadzona nie tylko przez lekarzy angiologów czy chirurgów naczyniowych, lecz także przez fizjoterapeutów i pielęgniarki.

Słowa kluczowe: chromanie przestankowe, rehabilitacja, edukacja.

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Zmiana dystansu marszu w teście marszowym na bieżni i terenie u chorych z chromaniem przestankowym uczestniczących w dwunasto nadzorowanym treningu marszowym

my, jaka była odległość tych odcinków. Zgodnie z wiedzą autorów jest to pierwsze badanie pacjentów z chromaniem przestankowym oceniające zmiany potreningowe w chodzeniu w terenie.

Słowa kluczowe: miażdżyca, chromanie przestankowe, test, GPS, bieżnia.

Anita Kulik1, Ewelina Rosłoniec2, Przemysław Madejski2, Anna Spannbauer3,4, Jerzy Trzeciak1, Piotr Mika2

Pięta – miejsce o zmniejszonej oporności

Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim Akademii Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu 2 Insytut Rehabilitacji Klinicznej, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha, Kraków 3 Klinika Chirurgii, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków 4 Szpital Zakonu Bonifratrów św. Jana Grandego, Kraków 1

Wstęp: Podstawowym elementem kompleksowej oceny chorego z chromaniem przestankowym jest weryfikacja możliwości marszu. Technologia GPS była wielokrotnie wykorzystywana do oszacowania możliwości chodzenia w terenie zarówno u osób zdrowych, jak i u chorych z chromaniem przestankowym.

Cel pracy: Ocena potreningowych zmian możliwości marszu na bieżni oraz w terenie u chorych z chromaniem przestankowym uczestniczących w nadzorowanym treningu marszowym na bieżni.

Materiał i metody: Do badań zakwalifikowano 36 chorych w wieku 69,94 ± 6.9 lat z rozpoznaną miażdżycą zarostową tętnic kończyn dolnych (stadium II według Fontaine’a). Pacjentów randomizowano do grup: treningowej (T, n = 21) i kontrolnej (K, n = 15). Grupa T uczestniczyła w 12-tygodniowym nadzorowanym programie treningowym według wytycznych TASC II. W celu oceny zmian w dystansie pojawienia się chromania (DPC) i maksymalnego dystansu marszu (MDC) zastosowano stopniowaną próbę marszową na bieżni. W celu oceny zmian w dystansie marszu w terenie (najdłuższy dystans – ND, całkowity dystans marszu – CDM), prędkości marszu (PM), liczby odpoczynków (LO) oraz średniego czasu trwania odpoczynku (CO) zastosowano nienadzorowany test marszowy w terenie z wykorzystaniem aparatury GPS. ND stanowił najdłuższy pokonany odcinek pomiędzy dwoma zatrzymaniami z powodu bólu w kończynach dolnych.

Wyniki: W grupie T zaobserwowano istotne wydłużenie DPD (92%), MDC (97%). W obu grupach nie zanotowano istotnych zmian w zakresie ND, CDM oraz PM (p > 0.05).

W grupie T zaobserwowano istotne wydłużenie CO, czemu towarzyszyło istotne zmniejszenie LO (p < 0.05).

Wnioski: Dwunastotygodniowy nadzorowany trening na bieżni poprawia u pacjentów z chromaniem przestankowym zdolności marszu mierzone na bieżni, ale nie w terenie. Uzyskane wyniki nie pokrywają się z subiektywną oceną badanych, którzy zgłaszali poprawę w chodzeniu w terenie. Ich ocena opierała się jednak na możliwości pokonania trasy do garażu, przystanku, sklepu itp. Nie wie-

Mariola Sznapka Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca, Katowice

Wstęp: Pacjenci unieruchomieni w łóżku, chorzy w podeszłym wieku z zaniedbaniami higienicznymi, z miażdżycą, w szczególności powikłaną miażdżycą, oraz neuropatią cukrzycową stanowią grupę specjalnej troski. Pielęgniarka środowiskowa, lekarz POZ i rodzina powinni być zobligowani do codziennego sprawdzania stanu skóry stóp, w szczególności pięt.

Cel pracy: Ocena 47 pacjentów z różnego rodzaju ranami pięt.

Materiał i metody: Analizie poddano rany u 27 kobiet i 20 mężczyzn. W 19 przypadkach były to rany związane z przewlekłą niewydolnością żylną (PNŻ), w 16 z cukrzycą powikłaną makro- lub mikroangiopatią czy neuropatią, w pozostałych 12 przypadkach przyczyną była miażdżyca.

Wyniki: Wśród przyczyn pojawienia się ran na piętach wyszczególniono zaniedbania higieniczne, PNŻ – w szczególności zespół pozakrzepowy, grzybicę pięt, głębokie zakażone pęknięcia skóry pięt, miażdżycę oraz cukrzycę powikłaną miażdżycą z neuropatią cukrzycową.

Słowa kluczowe: rana przewlekła, cukrzyca, miażdżyca, neuropatia.

Terapia kontrolowanym podciśnieniem w zespole stopy cukrzycowej w warunkach ambulatoryjnych Bogusław Strzałko1, Anna Wójcik1,2, Dariusz Bazaliński1,2, Mateusz Skórka3, Paulina Szymańska4,5 Szpital Specjalistyczny w Brzozowie, Podkarpacki Ośrodek Onkologiczny im. ks. Bronisława Markiewicza, Brzozów 2 Zakład Pielęgniarstwa i Zdrowia Publicznego, Instytut Nauk o Zdrowiu, Kolegium Nauk Medycznych, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 3 Kliniczny Szpital Wojewódzki Nr 2 im. św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie 4 Radomski Szpital Specjalistyczny im. dr. Tytusa Chałubińskiego, Radom 5 Mobilna Pielęgniarka, Specjalistyczne Usługi Pielęgniarskie w Miejscu Wezwania mgr Paulina Szymańska 1

Wstęp: Zastosowanie terapii NPWT (ang. nagtive preessure wound therapy) w warunkach ambulatoryjnych w zespole stopy cukrzycowej przyspiesza proces 139

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

gojenia rany poprzez eliminację wysięku i stymulację neoangiogenezy. Stworzenie planu opieki i strategii działania zespołu terapeutycznego w warunkach ambulatoryjnych stwarza możliwość regularnej kontroli rany oraz umożliwia optymalizację procesu leczenia.

Cel pracy: Przedstawienie procesu leczenia rany trudno gojącej się w przebiegu stopy cukrzycowej z wykorzystaniem NPWT w warunkach ambulatoryjnych.

Materiał i metody: Z grupy 50 osób leczonych z wykorzystaniem NPWT w ranach przewlekłych o różnej etiologii wybrano 3 przypadki chorych z zespołem stopy cukrzycowej (3 mężczyzn, średnia wieku 61 lat, według Barthel 20–60 pkt) powierzchnia ran 50 cm² według PEDIS II/III, WAGNER II/III. Średni czas prowadzonej terapii wybranych wynosił 4 miesiące. W procesie leczenia zastosowano urządzenie ActiVac (Aspirionix KCI San Antonio, USA). Wykorzystano metody: obserwacji, analizy dokumentacji oraz zgromadzonych danych w kwestionariuszu naukowo-badawczym.

Wyniki: Po diagnostyce i rewaskularyzcji (2 chorych) w warunkach stacjonarnych rany opracowano chirurgicznie ze zdewtalizowanych i marwych tkanek.

Wdrożono MDT (ang. maggot debridement therapy, Biolab, Polska), następnie NPWT z wykorzystaniem podciśnienia 100 mmHg, sekwencja zmiany opatrunku co 3–5 dni, jako warstwę pośrednią stosowano opatrunki lipidokoloidowe i srebro nanokrystaliczne. W trakcie NPWT nie odnotowano powikłań i pogorszenia stanu rany. W dwóch przypadkach uzyskano proces wyleczenia, w trzecim stabilizację procesu gojenia.

Wnioski: NPWT jest skuteczną metodą leczenia trudno gojących się ran w przebiegu stopy cukrzycowej, z dużą destrukcją tkanek, po amputacjach otwartych, oraz współistniejącej infekcji.

Metoda jest bezpieczna i powinna być rekomendowana do zaopatrzenia chorych w warunkach domowych.

Słowa kluczowe: stopa cukrzycowa, rany przewlekłe, opieka interdyscyplinarna, terapia podciśnieniowa.

Rehabilitacja szpitalna pacjentów z COVID-19 – doświadczenia własne Anna Spannbauer1, Arkadiusz Berwecki2 1 Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Szpital Zakonu Bonifratrów św. Jana Grandego, Kraków 2 Zakład Kinezyterapii, Instytut Nauk Stosowanych, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha, Kraków

COVID-19 jest ostrą chorobą zakaźną układu oddechowego wywołaną zakażeniem wirusem SARS-CoV-2.

Dotychczasowe doświadczenia kliniczne wskazują na konieczność jak najwcześniejszego wdrażania fizjoterapii na oddziałach szpitalnych oraz oddziałach intensywnej terapii, na których leczeni są chorzy z COVID-19.

140

Celem pracy jest zaprezentowanie rehabilitacji szpitalnej u pacjentów z COVID-19.

Prowadzona rehabilitacja to między innymi ćwiczenia oddechowe, przeciwzakrzepowe, ogólnousprawniające, trening marszowy, trening na cykloergometrze, ćwiczenia w zakresie samoobsługi. Profesjonalnie prowadzona fizjoterapia wpływa na poprawę tolerancji wysiłku i czynności wentylacyjnej płuc. Szpitalna rehabilitacja chorych z COVID-19 jest integralnie związana z opieką pielęgniarską i lekarską.

Słowa kluczowe: COVID-19, rehabilitacja, saturacja.

Kształcenie pielęgniarek i położnych operacyjnych w Polsce Joanna Przybek-Mita Instytut Nauk o Zdrowiu, Kolegium Nauk Medycznych, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów

Wstęp: Pielęgniarstwo operacyjne koncentruje się na bezpiecznym przeprowadzeniu pacjenta przez zabieg chirurgiczny. Praca na stanowisku pielęgniarki, położnej operacyjnej, dawniej nazywanej instrumentariuszką, polega na świadczeniu usług związanych z przygotowaniem pacjenta, sal operacyjnych i instrumentarium chirurgicznego do przeprowadzenia operacji diagnostycznych i leczniczych oraz instrumentowaniu w trakcie podstawowych i wysokospecjalistycznych operacji. Instrumentowanie do operacji zrodziło się wraz z rozwojem chirurgii, choć początkowo czynności tych nie wiązano z pielęgniarstwem.

Oczekiwania względem instrumentariuszek od zawsze były wysokie, dlatego konieczne jest odpowiednie przygotowanie zawodowe.

Cel pracy: Przedstawienie historii kształcenia pielęgniarek i położnych operacyjnych w Polsce.

Materiał i metody: Badanie zostało przeprowadzone na podstawie analizy piśmiennictwa dotyczącego kształcenia instrumentariuszek w Polsce, przepisów prawnych i programów kształcenia regulujących kształcenie podyplomowe w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego oraz weryfikacji dokumentów archiwalnych z prowadzenia kształcenia w latach 1960–2020.

Wyniki: Początki kształcenia pielęgniarek i położnych operacyjnych w Polsce sięgają 1960 r. i są związane z powstaniem Ośrodka Doskonalenia Średnich Kadr Medycznych w Warszawie. Wtedy zorganizowano pierwszy kurs dla instrumentariuszek. W 1969 r. otwarto pierwsze specjalizacje pielęgniarskie, wśród których znalazła się specjalizacja w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego. Na przestrzeni dziejów kilkakrotnie modyfikowano podstawy prawne i programy kształcenia podyplomowego w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego. Uprawnienia do pracy na bloku operacyjnym pielęgniarki i położne operacyjne otrzymują w drodze kształcenia podyplomowego.

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Wnioski: Na przestrzeni dziejów programy kursu kwalifikacyjnego, jak i specjalizacji w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego podlegały wielokrotnym modyfikacjom. Zarówno kursy kwalifikacyjne, jak i specjalizacje w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego cieszą się dużym zainteresowaniem wśród kadr pielęgniarskich.

Słowa kluczowe: pielęgniarka operacyjna, położna operacyjna, instrumentariuszka, kształcenie podyplomowe, historia.

Dwa w jednym: optymalizacja pracy na bloku operacyjnym i zapobieganie zakażeniom miejsca operowanego – jak to osiągnąć?

jest płukanie ich przed ostatecznym zaopatrzeniem.

Niezbędnym narzędziem decyzyjnym i weryfikującym potrzebę oraz konieczność wypłukania rany operacyjnej jest sumaryczna skala punktowa WAR. Słowa kluczowe: ZMO, prewencja, blok operacyjny.

Różnice w pracy pielęgniarki operacyjnej na bloku operacyjnym w Polsce i w Wielkiej Brytanii.

Różnice w zakresie obowiązków i organizacji pracy na bloku operacyjnym Wojciech Łukowski

Ewa Sztuczka

Centrum Medyczne Gizińscy, Bydgoszcz

Klinika Chirurgii Ogólnej, Gastroenterologicznej i Onkologicznej, Wojewódzki Szpital Zespolony im. Ludwika Rydygiera w Toruniu

Praca przedstawia standardy i różnice w pracy pielęgniarki operacyjnej na bloku operacyjnym w Wielkiej Brytanii i w Polsce. Celem pracy jest rozpowszechnienie wiedzy na temat dobrych praktyk oraz wdrożenie ich do pracy pielęgniarskiej.

Słowa kluczowe: blok operacyjny, praktyka pielęgniarska, rola pielęgniarki.

Blok operacyjny jest specyficzną jednostką w każdej placówce. Z jednej strony to chluba i wizytówka szpitala, z drugiej miejsce generowania wysokich kosztów utrzymania (wysokie ceny sprzętu i aparatury medycznej, leków i akcesoriów jednorazowego użytku, obciążenia finansowe wynikające z terapii powikłań pooperacyjnych). Pomimo zachowania zasad i procedur wciąż borykamy się z problemem zakażeń szpitalnych.

Obok powikłań płucnych i odcewnikowych układu moczowego w europejskich placówkach nadal najczęściej występuje zakażenie miejsca operowanego (ZMO). Stanowi ono jedno z najistotniejszych zagadnień nurtujących współczesną medycynę zarówno w państwach rozwijających się, jak i krajach wysoko rozwiniętych.

Celem pracy jest omówienie zasad optymalizujących pracę na bloku operacyjnym i prewencja ZMO. W świetle tych problemów sprostać należy wdrożeniu obowiązujących rekomendacji opisanych w WHO Handbook for guideline development 2018. Zaleca się między innymi zapewnienie wysokiej jakości opieki przy możliwie najniższych wydatkach. Obiecującym rozwiązaniem w optymalizacji kosztów wydaje się zastosowanie sterylnych, zindywidualizowanych zestawów operacyjnych i doposażenie w płyny o właściwościach bakteriobójczych do irygacji miejsca operowanego. Do terapii ran absolutnie odradza się stosowanie antybiotyków. Przeciwko takim praktykom opowiadają się WHO oraz Towarzystwa Leczenia i Pielęgnacji Ran z wielu krajów Europy. Organizacje te stoją na stanowisku, że do terapii ran wystarczy miejscowe działanie środków antyseptycznych, a silne leki w postaci antybiozy systemowej ordynuje się dopiero wtedy, gdy do zakażenia dołącza się zakażenie ogólnoustrojowe potwierdzone dodatnim wynikiem ogólnego badania mikrobiologicznego. Pamiętać też należy, że istotnym elementem w terapii i pielęgnowaniu ran operacyjnych

Realizacja procedury utrzymania pacjenta operowanego w stanie normotermii – prezentacja doświadczeń własnych Agnieszka Grejczyk1, Katarzyna Cierzniakowska2, Aleksandra Popow2 Blok Operacyjny, Szpital Uniwersytecki nr 2 im. Jana Biziela w Bydgoszczy 2.

Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 1

Wdrożenie procedury utrzymania pacjenta operowanego w stanie normotermii ma na celu zapobieganie niezamierzonej hipotermii okołooperacyjnej. Zjawisko to dotyczy chorych poddawanych zabiegom chirurgicznym, u których temperatura głęboka ciała w sposób nieplanowany i niekontrolowany osiąga poniżej 36˚C. Dzieje się tak w przypadku 50–70% pacjentów.

Niezamierzoną hipotermię okołooperacyjną uznaje się za jedną z przyczyn występowania powikłań pooperacyjnych, takich jak zakażenie rany pooperacyjnej, powikłania sercowo-naczyniowe, wzrost dolegliwości bólowych oraz dyskomfort pacjenta spowodowany wychłodzeniem i dreszczami w bezpośrednim okresie pooperacyjnym. Istnieje wiele rekomendacji, które pozwalają w dość prosty sposób zapobiegać hipotermii.

Niestety, z różnych przyczyn kompleksowe wprowa-

141

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

dzenie takich rozwiązań w polskich szpitalach jest niezmiernie rzadkie.

Celem pracy jest prezentacja własnych doświadczeń związanych z opracowaniem i wprowadzaniem procedury utrzymania pacjenta operowanego w normotermii oraz rezultatami osiągniętymi podczas dwuletniego okresu realizacji.

Praktyczny opis etapów wprowadzania procedury utrzymania pacjenta operowanego w normotermii może być pomocny w trakcie realizacji podobnych standardów w innych placówkach medycznych.

Słowa kluczowe: niezamierzona hipotermia okołooperacyjna, nieinwazyjny pomiar temperatury głębokiej, ogrzewanie pacjenta wymuszonym obiegiem ciepłego powietrza, ogrzewanie płynów infuzyjnych i krwi.

Profilaktyka hipotermii okołooperacyjnej Katarzyna Cierzniakowska1,. Aleksandra Popow1, Elżbieta Kozłowska1, Agnieszka Grejczyk2, Daria Nowakowska3 Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 Blok Operacyjny, Szpital Uniwersytecki nr 2 im. Jana Biziela w Bydgoszczy 3 Studenckie Koło Naukowe, 1Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 1

Wstęp: Niezamierzona hipotermia okołooperacyjna to częste powikłanie okołooperacyjne. Jest indukowana przez warunki panujące na sali operacyjnej, znieczulenie, rodzaj i długość trwania zabiegu oraz podawanie nieogrzanych płynów dożylnych i płuczących.

Cel pracy: Ocena występowania zjawiska hipotermii okołooperacyjnej i skuteczności stosowanej profilaktyki hipotermii u chorych hospitalizowanych na oddziale chirurgicznym poddawanych zabiegom chirurgicznym.

Materiał i metody: Badaną grupę stanowiło 200 chorych leczonych operacyjnie. Analizowano dokumentację medyczną chorych kolejno poddawanych operacji, stąd kryterium włączenia do badań stanowiła kompletność dokumentacji medycznej.

Wyniki: Średnia temperatura przed i po zabiegu była równa 36,6˚C. Średnia różnica temperatury ciała podczas zabiegu w badanej grupie wynosiła 0,02˚C. Hipotermia okołooperacyjna określona wartością temperatury poniżej 35˚C wystąpiła u 9% chorych. Hipotermia miała miejsce u aż 13,6% pacjentów nieonkologicznych i tylko u 3,3% pacjentów onkologicznych (p > 0,011). Zakażenie układu moczowego (ZUM) istot-

142

nie częściej występowało u chorych z hipotermią, niż u pozostałych (p = 0,004). Zaobserwowano bliską istotności statystycznej zależność pomiędzy trybem przyjęcia i trybem wykonania zabiegu chirurgicznego, czasem trwania zabiegu oraz przetoczeniem koncentratu krwinek czerwonych, a temperaturą ciała podczas zabiegu (0,05 > p < 0,1).

Wnioski: Badanie potwierdziło skuteczność aktywnego ogrzewania chorych podczas zabiegów chirurgicznych.

Wystąpienie hipotermii śródoperacyjnej zwiększało ryzyko wystąpienia ZUM. Pacjenci nieonkologiczni byli bardziej narażeni na wystąpienie hipotermii.

Wyższa temperatura podczas zabiegu chirurgicznego korelowała z przetoczeniami koncentratu krwinek czerwonych oraz wystąpieniem powikłań pooperacyjnych.

Słowa kluczowe: hipotermia okołooperacyjna, profilaktyka hipotermii, rola pielęgniarki.

Stowarzyszenia, związki i inne instytucje działające na rzecz pielęgniarstwa operacyjnego w Polsce Joanna Przybek-Mita Instytut Nauk o Zdrowiu, Kolegium Nauk Medycznych, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów

Wstęp: Tworzenie pierwszych organizacji zawodowych pracowników służby zdrowia na ziemiach polskich rozpoczęto w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Ich legalizacja nastręczała wiele trudności, dlatego większość rejestrowana była pod nazwami towarzystw i stowarzyszeń. Pozorowano działalność naukową, mimo że ich głównym celem były różne formy samopomocy zawodowej, kształcenie zawodowe i walka o podnoszenie rangi zawodu. Sygnalizowano również potrzebę zmian organizacyjnych w szpitalach.

Cel pracy: Przedstawienie działalności stowarzyszeń i związków zawodowych oraz innych instytucji działających na rzecz pielęgniarstwa operacyjnego w Polsce.

Materiał i metody: Badanie zostało przeprowadzone metodą analizy dokumentów archiwalnych, ze szczególnym naciskiem na dokumenty rejestrowe oraz sprawozdania z działalności stowarzyszeń, związków zawodowych i instytucji działających na rzecz pielęgniarstwa operacyjnego.

Wyniki: W Polsce na rzecz pielęgniarstwa operacyjnego działają następujące organizacje: Ogólnopolskie Stowarzyszenie Instrumentariuszek w Białymstoku (1999), Stowarzyszenie Instrumentariuszek Ortopedycznych w Warszawie (2008), Karkonoskie Stowarzyszenia Instrumentariuszek

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

w Jeleniej Górze (2010) oraz Towarzystwo Pielęgniarek i Położnych Operacyjnych w Bydgoszczy (1996). Od 2014 r. polskie pielęgniarki i położne operacyjne są reprezentowane w Europejskim Stowarzyszeniu Pielęgniarek Bloku Operacyjnego (EORNA). Przy niektórych Okręgowych Izbach Pielęgniarek i Położnych w Polsce działają zespoły ds. pielęgniarstwa operacyjnego.

Wnioski: W 2003 r. w Lublinie został zarejestrowany Ogólnopolski Związek Zawodowy Pracowników Bloku Operacyjnego, Anestezjologii Intensywnej Terapii, którego głównym zadaniem jest reprezentowanie i obrona praw i interesów zawodowych, socjalnych, materialnych i moralnych swoich członków. Od 2011 r. na wniosek Ministra Zdrowia został powołany konsultant krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa chirurgicznego i operacyjnego, a w części województw zadania na rzecz pielęgniarstwa operacyjnego realizują powołani przez Wojewodów konsultanci wojewódzcy w dziedzinie pielęgniarstwa chirurgicznego i operacyjnego.

Słowa kluczowe: pielęgniarstwo operacyjne, instrumentariuszka, organizacje zawodowe, związek zawodowy, konsultant.

Nowości w leczeniu ran przewlekłych o etologii naczyniowej Maria T. Szewczyk Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

W Polsce od kilkunastu lat obserwujemy pozytywne zmiany w podejściu środowiska medycznego do problemu opieki i leczenia chorych z raną przewlekłą.

Najczęściej rekomenduje się opiekę zespołową, interdyscyplinarną (angażującą różnych specjalistów). W interdyscyplinarnej opiece nad chorym z przewlekłym owrzodzeniem o etiologii naczyniowej zauważa się coraz więcej metod związanych bezpośrednio z diagnostyką miejscową rany, jak np. wound check czy moleculight. Działania te pozwalają na szybką diagnostykę rany i włączenie ukierunkowanych działań mających wpływ na zainicjowanie procesu gojenia, wpływają na wyraźną poprawę wyników leczenia, w tym również na ograniczenie liczby powikłań i w konsekwencji zmniejszają ogólne koszty leczenia.

Celem pracy jest między innymi omówienie diagnostyki miejscowej rany u chorych z owrzodzeniem przewlekłym o etiologii naczyniowej.

Słowa kluczowe: przewlekłe owrzodzenie, diagnostyka miejscowa rany, leczenie.

Kompetencje pielęgniarki do samodzielnego leczenia ran w świetle obowiązujących przepisów prawa Anna Szumska, Agnieszka Bałanda-Bałdyga Wydział Medyczny, Collegium Medicum Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

Wstęp: W Polsce zawód pielęgniarki ma ugruntowaną pozycję samodzielnego zawodu medycznego. Mimo braku w prawie medycznym enumeratywnego katalogu czynności samodzielnych dla pielęgniarek, zakres obowiązków jest regulowany branżowymi aktami prawnymi. Leczenie ran przez pielęgniarki należy do nielicznych zadań zawodowych doprecyzowanych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2017 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego. Zgodnie z jego zapisami do samodzielnego udzielania świadczeń leczniczych z zakresu leczenia ran uprawnione są tylko pielęgniarki posiadające wymagane kompetencje zawodowe nabywane w toku kształcenia przed- i podyplomowego.

Cel pracy: Określenie kompetencji pielęgniarek do wykonywania samodzielnych czynności w procesie leczenia ran ostrych i przewlekłych na podstawie analizy programów kształcenia przed- i podyplomowego.

Materiał i metody: Analizie poddano treści obowiązującego standardu kształcenia studiów I i II stopnia na kierunku pielęgniarstwo oraz treści programów szczegółowych kształcenia podyplomowego pielęgniarek w zakresie leczenia ran ostrych i przewlekłych.

Wyniki: Zakres uprawnień do samodzielnego leczenia ran przez pielęgniarki jest niejednorodny. Jego doprecyzowanie umożliwia szczegółowa analiza programów kształcenia. Program kursu Leczenia ran dla pielęgniarek (kurs specjalistyczny) zawiera szczegółowe zapisy. Po ukończeniu kursu pielęgniarka ma wiedzę i kwalifikacje do wykonywania określonych czynności zawodowych. Wyznaczone są podstawowe ramy zakresu samodzielności pielęgniarki w leczeniu ran.

Wnioski: Legalne wykonywanie świadczeń leczniczych w procesie leczenia ran ostrych i przewlekłych przez pielęgniarki uwarunkowane jest posiadaniem dyplomu potwierdzającego kompetencje zawodowych. Wykraczanie poza ramy nabytych kompetencji naraża pielęgniarkę na odpowiedzialność zawodową, cywilną i karną.

Słowa kluczowe: pielęgniarka, kompetencje, leczenie ran.

143

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Występowanie dolegliwości bólowych u chorych z owrzodzeniami żylnymi kończyn dolnych Paulina Mościcka , Justyna Cwajda-Białasik , Maria Teresa Szewczyk1, Arkadiusz Jawień2 1

1

Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 Klinika Chirurgii Naczyniowej i Angiologii, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

1

Wstęp: Ból jest częstą dolegliwością zgłaszaną przez pacjentów z owrzodzeniami żylnymi goleni. Znaczny odsetek pacjentów skarży się na jego przewlekły charakter. Dolegliwości bólowe mogą mieć charakter stały lub przerywany. Ból może być związany z chorobą podstawową (przewlekłą niewydolnością żylną), obecnością owrzodzenia, zapaleniem tkanek i zakażeniem, a także występować podczas zmiany opatrunku. Najczęściej dolegliwości bólowe są silniejsze w początkowym okresie terapii, a na późniejszych etapach – wraz z postępem gojenia i zastosowaniem kompresjoterapii – ulegają ograniczeniu.

Cel pracy: Analiza dynamiki nasilenia dolegliwości bólowych w grupie pacjentów z żylnym owrzodzeniem podudzi Materiał i metody: Do badania włączono 754 pacjentów z żylnymi owrzodzeniami kończyn dolnych.

Obserwacja każdego chorego trwała 12 tygodni. Subiektywne dolegliwości bólowe mierzono w odstępach tygodniowych za pomocą 11-punktowej wizualnej skali analogowej (VAS).

Wyniki: W całym analizowanym okresie zaobserwowano istotny spadek punktacji VAS. Większe nasilenie bólu zaobserwowano w grupie chorych, u których podczas pierwszej wizyty stwierdzono obecność ropy i/lub nieprzyjemnego zapachu z owrzodzenia. Większe dolegliwości bólowe występowały w grupie chorych z owrzodzeniem na tylnej powierzchni goleni lub w przebiegu owrzodzeń okrężnych. Wdrożenie kompleksowego holistycznego podejścia może przyczynić się do istotnego zmniejszenia występowania i nasilenia bólu u pacjenta z żylnymi owrzodzeniami podudzi.

Wnioski: Kontrola bólu wydaje się zależeć przede wszystkim od parametrów klinicznych i lokalizacji owrzodzeń żylnych. Zidentyfikowane w badaniu czynniki związane z nasileniem bólu mogą być brane pod uwagę podczas planowania zindywidualizowanej opieki nad pacjentami z owrzodzeniami żylnymi kończyn dolnych Słowa kluczowe: ból, owrzodzenie żylne, skala VAS.

144

Ocena mikrobiologiczna owrzodzeń żylnych kończyn dolnych – badanie przekrojowe Justyna Cwajda-Białasik1, Paulina Mościcka1, Maria T. Szewczyk1, Arkadiusz Jawień2 Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 Katedra Chirurgii Naczyniowej i Angiologii, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

1

Wstęp: Owrzodzenia żylne kończyn dolnych należą do najczęściej występujących ran przewlekłych kończyn dolnych. Często towarzyszy im kolonizacja bakteryjna i zakażenie, mogące zaburzać gojenie rany Cel pracy: Ocena stanu mikrobiologicznego owrzodzeń żylnych oraz identyfikacja czynników prognostycznych dodatniego posiewu bakteryjnego, w tym patogenów alarmowych.

Materiał i metody: Badaniem objęto 754 pacjentów z owrzodzeniami żylnymi goleni, prawidłową wartością wskaźnika kostka-ramię i bez innych chorób przewlekłych o manifestacji obwodowej. Materiał do analizy mikrobiologicznej pobierano u chorych nie przyjmujących antybiotykoterapii.

Wyniki: Dodatni wynik posiewu stwierdzono u 636 (84,3%) pacjentów, w tym u 182 (28,6%) wykryto patogeny alarmowe. Zwiększone ryzyko wystąpienia patogenów alarmowych było istotnie związane z wiekiem > 65 lat, czasem trwania owrzodzenia > 12 tygodni, długim czasem trwania i rozległa powierzchnią owrzodzeń.

Wnioski: Osoby starsze z przewlekłymi i/lub dużymi owrzodzeniami wydają się szczególnie predysponowane do kolonizacji/zakażenia mikrobiologicznego rany i dlatego wymagają specjalnego nadzoru i edukacji w zakresie zapobiegania zakażeniom rany.

Słowa kluczowe: owrzodzenie żylne, rana przewlekła, kolonizacja bakteryjna, zakażenie rany, patogeny alarmowe.

Pacjent z raną przewlekła w Ośrodku Terapii Hiperbarycznej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku Urszula Jakubowska Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku

Wstęp: Terapia hiperbaryczna to leczenie tlenem o podwyższonym ciśnieniu. W ten sposób w czasie 1,5 godziny dostarczamy do organizmu kilkanaście

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

razy więcej tlenu niż podczas oddychania powietrzem atmosferycznym.

Cel pracy: Zaprezentowanie komory hiperbarycznej wspomagającej leczenie rany przewlekłej.

Wyniki: Dzięki terapii hiperbarycznej do chorych i niedotlenionych narządów człowieka dostarczany jest tlen i szybciej goją się rany, zapobiega się zakażeniom, przyspieszone jest oczyszczanie organizmu z tlenku węgla (czad) oraz przeciwdziała się idiopatycznej głuchocie.

Wnioski: Zaprezentowane przypadki dowodzą, że prowadzenie pacjenta z raną przewlekłą trudno gojącą się pod nadzorem pielęgniarki jest możliwe. Zakres kompetencji magistra pielęgniarstwa pozwala na podejmowanie decyzji i opiekowanie się pacjentem.

Słowa kluczowe: rana przewlekła, komora hiperbaryczna.

Kliniczne aspekty gojenia się ran w praktyce neuropielęgniarskiej Renata Jabłońska1,2, Agnieszka Królikowska2, Beata Haor2, Karolina Filipska2, Robert Ślusarz2 Klinika Neurochirurgii i Neurologii, Oddział Neurochirurgii, Szpital Uniwersytecki nr 2 im. Jana Biziela w Bydgoszczy 2 Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego i Neurochirurgicznego, Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 1

Ogólne wskaźniki infekcji po zabiegach neurochirurgicznych stanowią 1,1–8,1% i wzrastają wraz ze złożonością wykonywanej procedury. U pacjentów wielokrotnie operowanych występuje większe ryzyko powikłań i przypadków śmierctelnych.

Celem pracy była analiza najczęściej występujących problemów związanych z gojeniem się ran u pacjentów leczonych neurochirurgicznie.

Zakażenie miejsca operowanego (SSI), wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego oraz rana pooperacyjna to główne problemy, które determinują proces postępowania terapeutycznego w zakresie gojenia się ran.

Na powstawanie SSI ma wpływ wiele czynników ryzyka, które można podzielić na: (a) czynniki ze strony pacjenta, (b) związane ze środowiskiem, (c) rodzajem procedury operacyjnej. Część SSI występuje po wypisie chorego z oddziału, stąd kluczowym staje się edukowanie pacjenta i jego rodziny przez cały proces rekonwalescencji. Zabiegi neurochirurgiczne związane z naruszeniem przestrzeni wewnątrzoponowej powodują potencjalne ryzyko przecieku płynu mózgowo-rdzeniowego (CSF), wzrastające ciśnienie CSF może sprzyjać tworzeniu się przetok, co również będzie czynnikiem niekorzystnym w okresie pooperacyjnym. Prawidłowe postępowanie z raną pooperacyjną w neurochirurgii nie

różni się od standardów obowiązujących na oddziałach zabiegowych.

Problemy z gojeniem się ran w neurochirurgii są nieuniknione i mogą być szczególnie uciążliwe ze względu na specyficzne czynniki ryzyka. Pacjent, u którego doszło do uszkodzenia i zaburzeń czynności układu nerwowego jest chorym wymagającym szczególnego procesu terapeutycznego.

Słowa kluczowe: rana, neurochirurgia, problemy zdrowotne.

Model opieki nad chorym z raną trudno gojącą się z wykorzystaniem alternatywnych i innowacyjnych metod. Jak to robimy na co dzień?

Mateusz Skórka1, Anna Malisiewicz1,2, Anna Wójcik2,3, Kamila Pytlak2,3, Dariusz Bazaliński2,3, Paweł Więch2,4 Kliniczny Szpital Wojewódzki Nr 2 im. św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie 2 Instytut Nauk o Zdrowiu, Kolegium Nauk Medycznych, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 3 Szpital Specjalistyczny w Brzozowie, Podkarpacki Ośrodek Onkologiczny im. ks. Bronisława Markiewicza, Brzozów 4 Instytut Nauk Społecznych i Ochrony Zdrowia, Państwowa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu 1

Wstęp: Przewlekłe, trudno gojące się rany stanowią poważny problem zarówno dla personelu medycznego, jak i dla samych pacjentów. Według statystyk wskaźnik częstości ich występowania zwiększa się wraz z wiekiem, obniżając przy tym jakość życia pacjentów.

Współczesna koncepcja leczenia trudno gojących się ran zakłada między innymi jego pełną kompleksowość, dlatego należy brać pod uwagę oraz wykorzystywać alternatywne i innowacyjne metody leczenia ran opartych na aktualnej wiedzy medycznej (ang. evidence basic medicine – EBM).

Cel pracy: Przedstawienie koncepcji opieki specjalistycznej nad pacjentem z raną trudno gojącą się z wykorzystaniem miejscowego leczenia między innymi terapią biologiczną (ang. magot debridement therapy – MTD) i ujemnym kontrolowanym ciśnieniem (ang. negative pressure wound therapy – NPWT).

Wyniki: Wdrożono działania terapeutyczno-opiekuńcze, opierając się na modelu opieki z wykorzystaniem metod alternatywnych i innowacyjnych. Po wstępnej ocenie i zaplanowaniu procesu pielęgnowania dokonano oczyszczenia tkanek martwiczych metodą konwencjonalną i z wykorzystaniem larw Lucilia sericata w ilości od 50 do 100 sztuk. Larwy utrzymano na ranie od 72 do 96 godzin, zgodnie z protokołem dokonując obserwacji w odstępach co 24 godziny. Efekt oczyszczenia oscylował na poziomie 70–90% w stosunku do stanu początkowego, z następowym wdrożeniem terapii podciśnieniowej (NPWT) w celu eliminacji wysięku, eradykacji flory bakteryj-

145

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

nej, obkurczenia ran i przyspieszenia procesów odbudowy i regeneracji uszkodzonych struktur. W dwóch prezentowanych przypadkach uzyskano proces całkowitego wyleczenia rany, natomiast w jednym częściowy.

Wnioski: Zastosowanie alternatywnych i innowacyjnych metod miejscowego leczenia rany w modelu opieki specjalistycznej jest efektywne i bezpieczne w warunkach domowych i może być stosowane przez przeszkolony personel pielęgniarski oraz daje duże możliwości terapeutyczne, zwłaszcza w przypadku ran głębokich z cechami infekcji czy dużym wysiękiem Słowa kluczowe: rany trudno gojące się, larwy Lucilia sericata, terapia podciśnieniowa, innowacyjne leczenie.

Rozległa odleżyna u pacjentki po urazie kręgosłupa na poziomie C1, Th4–Th5 Renata Waliszewska1, Agnieszka Królikowska1,2 Klinika Neurochirurgii, 10 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Bydgoszczy 2 Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 1

Wstęp: Urazy kręgosłupa mogą skutkować poważnymi następstwami neurologicznymi, takimi jak porażenie kończyn czy pęcherz neurogenny. Ponadto pacjenci obarczeni są ogromnym ryzykiem powstania wielu powikłań, między innymi odleżyn.

Cel pracy: Przedstawienie postępowania z rozległą odleżyną kości krzyżowej u chorej po urazie kręgosłupa.

Materiał i metody: Studium przypadku pacjentki po urazie kręgosłupa.

Wyniki: Pacjentka, lat 39, po urazie kręgosłupa na poziomie C1 oraz Th4 i Th5 przyjęta w 40. dobie po urazie z rozległą odleżyną IV stopnia umiejscowioną na kości krzyżowej. Początkowo odleżynę leczono zachowawczo, następnie zastosowano system VAC. Ostatecznie przeprowadzono zabieg plastyki odleżyny.

Wnioski: Profesjonalna i systematyczna opieka nad pacjentką nie doprowadziła do powstania kolejnych odleżyn, mimo deficytów neurologicznych.

Zastosowanie systemu VAC przyczyniło się do oczyszczenia, ograniczenia oraz zmniejszenia odleżyny.

Zabieg plastyki odleżyny spowodował całkowite wygojenie odleżyny.

Słowa kluczowe: uraz kręgosłupa, odleżyna.

146

Postępowanie w ostrej fazie udaru niedokrwiennego mózgu Ewa Czaja, Urszula Pieczyrak-Brhel, Monika Matusiak Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków

Udar mózgu jest stanem zagrożenia życia, a jego następstwa dotyczą sfery somatycznej, ale także procesów poznawczych i emocjonalnych, prowadząc często do zależności społecznej. Większość pacjentów wymaga długotrwałej rehabilitacji, a część z nich – opieki instytucjonalnej.

Celem pracy jest omówienie interdyscyplinarnego postępowania w ostrej fazie udaru niedokrwiennego mózgu.

Ostatnie lata przyniosły postęp w leczeniu udaru niedokrwiennego mózgu. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych metod neuroobrazowania oraz szybkiemu wdrożeniu leczenia reperfuzyjnego: trombolizy i/lub trombektomii mechanicznej, zmianie uległa definicja udaru mózgu. Obecnie może być rozpoznany nawet wtedy, gdy objawy wycofają się przed upływem doby w wyniku zastosowania leczenia przyczynowego. Wpływa ono na zmniejszenie lub wyeliminowanie objawów udaru niedokrwiennego mózgu, a tym samym na poprawę rokowania i zmniejszenie niepełnosprawności.

Leczenie reperfuzyjne jest możliwe dzięki sprawnej organizacji postępowania przedszpitalnego: rozpoznania udaru mózgu, powiadomienia służb ratunkowych oraz priorytetowego transportu do szpitala posiadającego samodzielny oddział udarowy lub pododdział w ramach oddziału neurologicznego. Postępowanie szpitalne powinno obejmować szybką diagnostykę (badanie neurologiczne, neuroobrazowanie, badania laboratoryjne) i kwalifikację pacjenta do leczenia reperfuzyjnego.

Powinno być ono uzupełnione postępowaniem ogólnomedycznym, skoncentrowanym na zapobieganiu, wczesnym wykrywaniu lub leczeniu powikłań mózgowych i pozamózgowych udaru niedokrwiennego mózgu.

Równolegle jest wdrażana rehabilitacja ruchowa i reedukacja mowy, a także diagnostyka w celu wykrycia przyczyn udaru oraz prewencja wtórna.

Nowoczesne leczenie jest szansą na powrót do zdrowia dla osób dotkniętych udarem, jednak efekt nie zależy tylko od dostępności nowoczesnej terapii, ale także od pracy zespołu interdyscyplinarnego, w skład którego wchodzą lekarze neurolodzy, a także internista, kardiolog, anestezjolog, neurochirurg, radiolog. Kluczową rolę odgrywa zespół pielęgniarski, logopeda, rehabilitant i dietetyk. Ich kompetencje gwarantują sukces terapeutyczny, jakim jest przywrócenie pacjentowi sprawności.

Słowa kluczowe: udar mózgu, trombektomia mechaniczna, tromboliza, oddział udarowy.

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Jakość życia pacjentów operowanych z powodu choroby dyskowej odcinka lędźwiowego kręgosłupa Monika Michalak, Joanna Rosińczuk, Dorota Regner Zakład Chorób Układu Nerwowego, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Wstęp: Choroby krążka międzykręgowego stanowią istotny problem terapeutyczny, a także – ze względu na ich powszechność i fakt występowania tego schorzenia wśród ludzi młodych aktywnych życiowo i zawodowo – również problem społeczny.

Cel pracy: Ocena jakości życia chorych operowanych z powodu choroby dyskowej kręgosłupa w odcinku lędźwiowym.

Materiał i metody: Badania przeprowadzono wśród pacjentów (n = 110) objętych leczeniem na oddziale neurochirurgii szpitala specjalistycznego we Wrocławiu. Wszystkie osoby włączone do badania miały rozpoznaną chorobę dyskową kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. U osób tych przeprowadzono badanie stopnia nasilenia dolegliwości bólowych w skali analogowo-wzrokowej VAS, ocenę stopnia niepełnosprawności w oparciu o kwestionariusz Oswestry, badanie ogólnej oceny jakości za pomocą kwestionariusza SF-36. Wszystkie oceny wykonano dwukrotnie – przed zabiegiem chirurgicznym oraz 3 miesiące po zabiegu, z wyjątkiem skali VAS, którą zbadano pacjentów dodatkowo 24 godziny po operacji.

Wyniki: Średnie natężenie dolegliwości bólowych (skala VAS) przed zabiegiem chirurgicznym wynosiło 7,8 pkt, zaś 24 godziny po zabiegu spadło do 3,8 pkt (p = 0,0000).

Po 3 miesiącach zanotowano ponowny wzrost natężenia bólu. Średni wynik kwestionariusza ODI przed zabiegiem wynosił 58,6%, a 3 miesiące po zabiegu nieznacznie wzrósł do średniej wartości równej 63,0% (p = 0,0834).

Poprawę jakości życia pacjentów po 3 miesiącach od zabiegu chirurgicznego uzyskano w następujących domenach: PF (wzrost wartości średnich o 8,7 pkt procentowych, p = 0,0176), BP (wzrost o 26,2; p = 0,0000), VT (wzrost o 5,8; p = 0,0132), MH (wzrost o 6,2; p = 0,0163), PH (wzrost o 11,1; p = 0,0057), a także MH (wzrost o 9,4; p = 0,0017). Pogorszenie jakości życia po 3 miesiącach od zabiegu odnotowano w domenach RP (spadek wartości średnich o 3,8 punktów procentowych, p = 0,0013) oraz GH (spadek o 6,7; p = 0,0112). Na dolegliwości bólowe w odcinku lędźwiowym przed zabiegiem uskarżało się 82 pacjentów (75%), a 3 miesiące po zabiegu już tylko 49 osób (45%). W badaniu neurologicznym stwierdzono obniżenie liczby pacjentów ze skoliozą (8 vs. 0, p = 0,0040), obniżenie liczby pacjentów z odczuwaniem bólu podczas ruchu podudziem (31 vs. 16, p = 0,0136) i stopą (30 vs. 15, p = 0,0122) oraz mniejszą częstość występowania biernej (41 vs. 10, p = 0,0000) i czynnej (41 vs. 14, p = 0,0000)

ruchomości kręgosłupa oraz jego bólu spowodowanego ruchem (57 vs. 26, p = 0,0000). Ponadto poprawie uległy odruchy skokowe i kolanowe obu kończyn (zmniejszenie liczby pacjentów z ujemnym wynikiem testu, w każdym przypadku p = 0,0000). Zauważalną korzystną różnicę stwierdzono ponadto w próbie palce-podłoga (wzrost średniej odległości z 29,5 do 42,8 cm; p = 0,0000). Pozostałe wyniki badań neurologicznych (test Lasègue’a, badanie czucia powierzchownego, głębokiego, odczuwanie drętwień i mrowień) nie różniły się znacząco przed zabiegiem chirurgicznym i 3 miesiące po jego przeprowadzeniu.

Wnioski: Po zabiegu chirurgicznym zmniejszyły się natężenie i intensywność dolegliwości bólowych.

Spadek ten był najbardziej zauważalny 24 godziny po operacji. Stan ogólny i neurologiczny pacjentów uległ istotnej poprawie po zabiegu chirurgicznym. Poziom sprawności pacjentów po zabiegu chirurgicznym, mierzony za pomocą kwestionariusza ODI, nie uległ istotnej poprawie. Operacja nie wpłynęła na poziom sprawności pacjentów. Zgłaszany poziom niesprawności oraz odczuwanie bólu wpływają w znaczącym stopniu na postrzeganą przez pacjentów jakość życia, wywierając negatywny wpływ na sferę fizyczną i psychiczną.

Słowa kluczowe: jakość życia, choroba dyskowa odcinka lędźwiowego, VAS, SF-36.

Dolegliwości bólowe a satysfakcja z opieki pielęgniarskiej pacjentów neurochirurgicznych Bartoń Elżbieta1, Mazur Anna2 Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 2 Laboratorium Psychoprofilaktyki i Pomocy Psychologicznej, Wydział Nauk o Człowieku, Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji, Lublin 1

Cel pracy: Określenie relacji zachodzących pomiędzy nasileniem dolegliwości bólowych a satysfakcją z opieki pielęgniarskiej w populacji pacjentów neurochirurgicznych.

Materiał i metody: Badaną grupę tworzy 205 pacjentów hospitalizowanych w Klinice Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego nr 4 w Lublinie oraz w Klinice Neurochirurgii, Neurotraumatologii i Neurochirurgii Dziecięcego Szpitala Uniwersyteckiego Nr 1 w Bydgoszczy.

W badaniach zastosowano kwestionariusz oceny bólu, skalę zadowolenia z pielęgnacji Newcastle oraz ankietę. Analizy statystyczne przeprowadzono za pomocą programu IBM SPSS 26 z wykorzystaniem krokowej regresji liniowej.

Wyniki: W wyniku przeprowadzonych analiz opracowano modele wyjaśniające 41,0% wariancji satysfakcji oraz 43,0% wariancji doświadczeń z opieki pie-

147

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

lęgniarskiej. Wiodącymi korelatami pierwszej zmiennej wyjaśnianej są ból uciążliwy oraz nasilenie dolegliwości bólowych ze strony odcinka lędźwiowego kręgosłupa, który odczuwali pacjenci w tygodniu poprzedzającym badanie. Doświadczenia z opieki pielęgniarskiej są uwarunkowane przez nasilenie dolegliwości bólowych w dniu przeprowadzanego badania i ból ciężki.

Wnioski: Biorąc pod uwagę, że nasilenie dolegliwości bólowych osób z rozpoznaniem zespołu bólowego kręgosłupa odcinka lędźwiowego wiąże się odwrotnie proporcjonalnie z doświadczeniami oraz z satysfakcją z uzyskiwanej podczas hospitalizacji opieki pielęgniarskiej, analizując ich opinie, należy uwzględnić, iż wraz ze wzrostem nasilenia odczuwanego bólu, pacjenci mogą w coraz większym stopniu zaniżać ocenę opieki pielęgniarskiej otrzymywaną podczas pobytu na oddziale neurochirurgicznym.

Słowa kluczowe: dolegliwości bólowe, satysfakcja z opieki pielęgniarskiej, pacjenci neurochirurgiczni.

Problemy zdrowotne pacjenta z chorobą moya-moya Aleksandra Kołtuniuk1, Aleksandra Pytel1,2, Dariusz Szarek2 Zakład Chorób Układu Nerwowego, Katedra Pielęgniarstwa Klinicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu 2 Blok Operacyjny, Dolnośląski Szpital Specjalistyczny im. Tadeusza Marciniaka, Centrum Medycyny Ratunkowej we Wrocławiu 2 Oddział Neurochirurgii, Dolnośląski Szpital Specjalistyczny im. Tadeusza Marciniaka, Centrum Medycyny Ratunkowej we Wrocławiu

dania fizykalnego oraz analizy dokumentacji medycznej 53-letniej pacjentki hospitalizowanej na Oddziale Neurochirurgii Dolnośląskiego Szpitala Specjalistycznego im. T. Marciniaka, Centrum Medycyny Ratunkowej we Wrocławiu w celu leczenia operacyjnego choroby moya-moya.

Wyniki: Wykonanie zabiegu typu by-pass tętnic mózgowych wskazuje na możliwy pozytywny wpływ na przebieg choroby w tej grupie pacjentów, przede wszystkim w zakresie poprawy sprawności myślenia.

W wyniku wykonania by-passu możliwe jest zastąpienie funkcji chorego naczynia nowym. Zastosowanie opisywanej metody pozwala na szersze spojrzenie na leczenie schorzeń naczyniowych mózgu i lepsze dostosowanie metod leczenia do potrzeb pacjenta.

Wnioski: Problematyczną częścią operacji jest kwalifikacja pacjenta. Konieczne jest wykonanie badań przygotowawczych mających na celu potwierdzenie istotne.

W wyniku podjętych działań leczniczo-pielęgnacyjnych chory opuszczając szpital był zdolny do samoopieki w zakresie bezpiecznego poruszania się, aktywności fizycznej, stosowania diety, zażywania zaleconych leków, regularnych badań kontrolnych w poradni neurochirurgicznej.

Słowa kluczowe: studium przypadku, problemy zdrowotne, by-pass tętnic mózgowych.

1

Wstęp: Termin „choroba moya-moya” pochodzi z Japonii i w dosłownym tłumaczeniu oznacza mglisty, mętny, rozmyty lub też kłęby dymu. W Polsce chorobę tę określa się często „dymek z papierosa”. To nie przenośnia, ale również termin medyczny, ponieważ w obrazie radiologicznym mózgu nowo utworzone nieprawidłowe naczynia krążenia obocznego przypominają kłęby dymu z papierosa. Przyczyna tego zjawiska nie jest znana. Jednym z możliwych podłoży jest proces zapalny oraz autoimmunologiczny. Chorobę pierwszy raz opisano w Japonii w 1960 r.

W Polsce z chorobą moya-moya zmaga się około 40 osób, ale chirurdzy naczyniowi uważają, że to niepełne dane.

Cel pracy: Określenie problemów zdrowotnych chorego przed i po wykonaniu zabiegu by-pass oraz zwrócenie uwagi na rzadko stosowaną technikę operacyjną typu by-pass naczyń mózgowych w chorobie moya-moya.

Materiał i metody: Badanie przeprowadzono w kwietniu 2021 r. W pracy wykorzystano jakościową technikę badawczą: studium indywidualnego przypadku. Opis przypadku powstał w wyniku obserwacji, ba-

148

Zadania pielęgniarki w opiece nad pacjentem z udarem mózgu leczonym metodą trombektomii Katarzyna Snarska Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Wstęp: We współczesnym świecie udar mózgu jest jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności i śmiertelności. Schorzenie to jest nie tylko ogromnym problemem medycznym, ale i społecznym. Leczenie udaru opiera się na podaniu leku rozpuszczającego skrzeplinę. Niekiedy wykonywana jest trombektomia mechaniczna.

Cel pracy: Zaprezentowanie indywidualnego planu opieki pielęgniarskiej nad pacjentem poddanym zabiegowi trombektomii oraz przygotowanie zaleceń do opieki po hospitalizacji.

Materiał i metody: Badaniem objęto 68-letniego mężczyznę po udarze niedokrwiennym mózgu z chorobami współistniejącymi zakwalifikowanego do leczenia metodą trombektomii mechanicznej. Ocenę pacjenta przeprowadzono przy pomocy arkusza do zbierania danych o pacjencie. Materiał zebrano na podstawie obserwacji pacjenta, wywiadu pielęgniarskiego, pomiarów oraz analizy dokumentacji medycznej. Wykorzystano skale: Glasgow, Barthel, NIHSS, Lovetta i VAS. W następnej kolejności sformułowano cele opieki oraz wskazano działania pielęgnacyjne, którymi zamierzano

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

te cele osiągnąć. Dokonana została ocena przeprowadzonych działań.

Wnioski: Sformułowane zostały cele oraz działania pielęgnacyjne, określono ich skuteczność.

Pacjent objęty nadzorem ma duże dysfunkcje w poruszaniu się z powodu niedowładu. Zalecono współpracę z rehabilitantem.

Przeprowadzono edukację pacjenta oraz rodziny.

Opracowano zalecenia do dalszej pielęgnacji.

Słowa kluczowe: udar mózgu, trombektomia, opieka.

Struktura doznań stresowych pacjentów w zespole bólowym odcinka lędźwiowego kręgosłupa podczas epidemii COVID-19 w Polsce Mazur Anna1, Bartoń Elżbieta2 Laboratorium Psychoprofilaktyki i Pomocy Psychologicznej, Wydział Nauk o Człowieku, Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji, Lublin 2 Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 1

Cel pracy: Opis doświadczeń stresowych kobiet i mężczyzn z zespołem bólowym odcinka lędźwiowego kręgosłupa podczas epidemii COVID-19 w Polsce.

Materiał i metody: Badaną grupę tworzyło 102 pacjentów hospitalizowanych w Klinice Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego nr 4 w Lublinie. Pierwszą grupę stanowiły kobiety, a drugą mężczyźni. W badaniach zastosowano kwestionariusz KPS oraz ankietę. Analizy statystyczne przeprowadzono za pomocą programu IBM SPSS 26 z wykorzystaniem dwuczynnikowej analizy wariancji w schemacie mieszanym wchodzącej w skład wielozmiennowego modelu OML. Wyniki: W grupie kobiet 49,0% pacjentek odczuwało duży stres, 31,4% – umiarkowany, a 19,6% – niski poziom stresu. W populacji mężczyzn 37,3% badanych ujawniało wysoki stres, 51,0% – przeciętny i 11,7% – niski poziom stresu. Kobiety charakteryzuje niższe napięcie emocjonalne, ale większy stres zewnętrzny niż w przypadku mężczyzn. Ponadto pacjentki w większym stopniu mają nasilone napięcie emocjonalne i stres zewnętrzny, a w niższym stres intrapsychiczny. U mężczyzn dominuje napięcie emocjonalne, następnie stres zewnętrzny, a stres intrapsychiczny jest istotnie od nich niższy.

Wnioski: Uzyskane dane sugerują, iż podczas opracowywania interwencji wspierających funkcjonowanie psychiczne tej grupy pacjentów należy rozważyć uwzględnienie zidentyfikowanych w badaniach różnic indywidualnych.

Słowa kluczowe: stres, zespół bólowy odcinka lędźwiowego kręgosłupa, płeć, COVID-19.

Stres i lęk u pacjentów neurochirurgicznych przed zabiegiem chirurgicznym Aleksandra Piątkowska, Anna Pinczewska 10 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Bydgoszczy

Wstęp: Stres jest nieodzowną częścią życia każdego człowieka. Hospitalizacja jest niewątpliwie jednym z czynników powstawania stresu oraz odczuwania lęku.

Cel pracy: Ocena natężenia stresu i lęku u pacjentów neurochirurgicznych przed zabiegiem chirurgicznym oraz czynników na nie wpływających.

Materiał i metody: Badaniem objęto pełnoletnich pacjentów przebywających w Klinice Neurochirurgii 10 Wojskowego Szpitala Klinicznego z Polikliniką, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Bydgoszczy, którzy zostali zakwalifikowani do operacji. Badania przeprowadzono za pomocą ankiety własnej konstrukcji, skali HADS-M (ang. hospital anxiety and depression scale) oraz skali PSS-10 (skala odczuwanego stresu).

Wyniki: Przed planowaną operacją neurochirurgiczną można było zauważyć zależność między występującym stresem a lękiem, ponieważ u pacjentów, którzy odczuwali stres w większym stopniu również uczucie lęku było głębsze. Osoby starsze w większym stopniu odczuwały lęk oraz miewały stany depresyjne. Czynniki takie jak płeć czy stan cywilny nie wpływały w sposób znaczący na wyżej wymienione odczucia. Rodzaj zabiegu i znieczulenia również nie miały wpływu na stopień nasilenia lęku oraz stresu u pacjentów. Rozmowa z personelem medycznym na temat zabiegu miała wpływ na poziom depresji, lecz nie miała wpływu na poziom odczuwanego stresu i lęku.

Wnioski: Badani pacjenci w podobnym stopniu odczuwali stres i lęk przed operacją niezależnie od tego, jaki zabieg ich czekał. To pokazuje, że do każdego pacjenta trzeba mieć podejście indywidualne.

Słowa kluczowe: neurochirurgia, lęk, stres, pielęgniarstwo, operacja.

149

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Wsparcie społeczne opiekunów osób po udarze niedokrwiennym mózgu w okresie ostrym

Ocena jakości życia pacjentów leczonych operacyjnie z powodu guza mózgu

Urszula Pieczyrak-Brhel1 Ewa Czaja1 Monika Matusiak1 Angelika Walczak2

Jagoda Frajtag, Aleksandra Baranowska

Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków 2 Absolwentka Wydziału Nauk o Zdrowiu , Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków 1

Wstęp: Udar mózgu to druga przyczyna zgonów na świecie oraz najczęstsza przyczyna niepełnosprawności u dorosłych. Funkcje opiekuńcze nad pacjentami, zarówno w warunkach szpitalnych, jak i w środowisku domowym, podejmują najczęściej osoby spokrewnione, stając się nieformalnymi opiekunami.

Cel pracy: Ocena rodzaju i poziomu wsparcia społecznego osób po udarze niedokrwiennym mózgu w trakcie ich hospitalizacji na pododdziale udarowym.

Materiał i metody: W badaniu wzięło udział 52 respondentów sprawujących nieformalną opiekę nad pacjentami po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu w trakcie ich hospitalizacji na pododdziale udarowym w Szpitalu Specjalistycznym im. Józefa Dietla w Krakowie, po uzyskaniu zgody kierownika oddziału i osób biorących udział w badaniu.

Badania przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego. Wykorzystano skalę wsparcia społecznego (ISSB) w adaptacji Heleny Sęk, indeks Barthel oraz autorski kwestionariusz ankiety. Do analizy statystycznej danych wykorzystano program MS Excel 2007 oraz Statistica 10.

Wyniki: Respondenci najczęściej otrzymywali wsparcie emocjonalne i informacyjne. Poszczególne rodzaje otrzymywanego wsparcia były na umiarkowanym poziomie. Źródłem wsparcia dla badanych był personel medyczny i rodzina. Nie wykazano zależności między otrzymywanym wsparciem emocjonalnym, informacyjnym, instrumentalnym i wartościującym, a stanem funkcjonalnym pacjenta oraz wiekiem i płcią badanych. Wykazano natomiast zależność między otrzymywanym wsparciem społecznym, a miejscem zamieszkania.

Wnioski: Osoby mieszkające w miastach średniej wielkości były w mniejszym stopniu wspierane emocjonalnie i informacyjni. Ponieważ udar mózgu należy do tzw. wielkich wydarzeń życiowych, a opieka nad chorym spoczywa docelowo na rodzinie pacjenta, należy rozważyć kontynuowanie badań w tym zakresie.

Słowa kluczowe: wsparcie społeczne, opiekun nieformalny, udar mózgu, rodzina.

150

10 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Bydgoszczy

Cel pracy: Ocena jakości życia pacjentów leczonych z powodu guza mózgu w okresie przed i pooperacyjnym.

Materiał i metody: W badaniu uczestniczyło 50 pacjentów hospitalizowanych z powodu guza mózgu w Klinice Neurochirurgii 10 Wojskowego Szpitala Klinicznego z Polikliniką, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Bydgoszczy. U osób tych został usunięty guz mózgu. Do badań wykorzystano ankietę własnego autorstwa, skalę VAS oraz skalę WHOQOL-BREF. Analizie porównawczej poddano czynniki mogące mieć wpływ na jakość życia chorych. Ponadto analizowano jakość życia przed operacją oraz 1–2 miesięcy po operacji.

Wyniki: Po zabiegu chirurgicznym u większości badanych ustąpiły objawy. Istotnie statystycznie zmniejszył się ból i tym samym ilość zażywanych leków przeciwbólowych. Ankietowani zgłaszali poprawę samopoczucia.

Kobiety były bardziej zadowolone niż mężczyźni. Przebyta operacja wpłynęła pozytywnie na ocenę stanu zdrowia badanych oraz funkcjonowanie w dziedzinie somatycznej, natomiast nie odnotowano istotności statystycznej jakości życia w dziedzinie psychologicznej, socjalnej i środowiskowej.

Wnioski: Większość badanych oceniła, że po operacji znacznie poprawiła się ich jakość życia. Znaczna część pacjentów wykazywała samodzielność funkcjonalną, a co za tym idzie poczucie sprawczości, samoopieki i niewielkie uzależnienie od osób trzecich.

Słowa kluczowe: jakość życia, guz mózgu, zabieg chirurgiczny.

Higiena rąk w czasie pandemii – takie łatwe, a takie trudne (doświadczenia własne) Małgorzata Rucińska Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr. Antoniego Jurasza, Bydgoszcz

W czasie pandemii SARS-CoV-2 szczególną uwagę zwrócono na dezynfekcję rąk, którą zaczęto masowo przeprowadzać, również poza zakładami opieki zdrowotnej. Wzrosła świadomość zagrożenia i zrozumiano, że jest to jedna ze skuteczniejszych metod zapobiegająca szerzeniu się COVID-19.

Personel medyczny jest zobowiązany przestrzegać higieny, by przeciwdziałać zakażeniom szpitalnym.

Jest to sposób skuteczny, a jednocześnie dostępny dla

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

wszystkich i tani. Pomimo częstego mycia rąk, nadal wiele zastrzeżeń budzi przygotowanie rąk personelu medycznego do pracy. Stosowanie na masową skalę rękawic ochronnych sprzyja transmisji drobnoustrojów chorobotwórczych, w tym wielolekoopornych.

Działaniem zmierzającym do utrzymania higieny rąk jest ustawiczne szkolenie, zmiana świadomości i postaw pracowników.

Pandemia SARS-CoV-2 otworzyła drzwi do umysłów ludzi i dała zielone światło do wprowadzenia działań mających na celu wykształcenie prawidłowych nawyków higienicznych już od najmłodszych lat.

Słowa kluczowe: pandenia, SARS-CoV-2, dezynfekcja rąk, higiena rąk, zakażenie szpitalne.

Włókniakonerwiak zwojowy skóry – opis przypadku Krzysztof Tojek1, Jacek Budzyński2, Marcin Mrozowski1, Zbigniew Banaszkiewicz1, Maciej Michalik1 Katedra Chirurgii Ogólnej, Kolorektalnej i Onkologicznej, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Szpital Uniwersytecki nr 2 im. Jana Biziela w Bydgoszczy 2 Katedra Chorób Naczyń i Chorób Wewnętrznych, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Szpital Uniwersytecki nr 2 im. Jana Biziela w Bydgoszczy 1

Wstęp: Nerwiakowłókniak to łagodna zmiana skórna, która tworzy się w wyniku genetycznej choroby zwanej neurofibromatozą. Tego rodzaju guzy to zmiany łagodne, ale symptomy mogą być dla chorego uciążliwe. Objawy nerwiaka, ich częstotliwość i natężenie są uwarunkowane miejscem, w którym znajduje się guz. Zmiana ta występująca na powierzchni skóry ma charakter miękkich i cielistych guzków lub twardych, owalnych guzków rozwijających się pod skórą. Nerwiakowłókniak zazwyczaj wymaga zastosowania leczenia chirurgicznego Cel pracy: Prezentacja przypadku klinicznego chorej z nerwiakowłókniakiem.

Materiał i metody: Guz w okolicy pachwiny prawej o średnicy około 30 cm, rosnący przez kilka lat i utrudniający pacjentce poruszanie się. Po przeprowadzeniu badań obrazowych i laboratoryjnych zakwalifikowano pacjentkę do zabiegu. Usunięto zmianę w makroskopowych granicach zdrowych tkanek (potwierdzoną badaniem histopatologicznym: kontrola pooperacyjna – rana zagojona per primam).

Nie stwierdzono wznowy choroby w miejscu operowanym ani w innej lokalizacji.

Wyniki: Zdiagnozowano włókniakonerwiak zwojowy skóry pT2a G1. Zmiana wykazuje niski indeks proliferacyjny, wycięta w całości – guz powierzchowny, polipowaty, pokryty niezmienioną skórą.

Słowa kluczowe: guz, włókniakonerwiak, zabieg chirurgiczny.

Aspekty terapeutyczne – pielęgnacyjne wobec pacjenta z wodogłowiem Agnieszka Królikowska1,2, Renata Jabłońska2, Robert Ślusarz2 Klinika Neurochirurgii, 10 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Bydgoszczy 2 Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 1

Wodogłowie jest spowodowane zaburzeniem krążenia bądź wchłaniania płynu mózgowo-rdzeniowego.

Może być izolowanym stanem lub objawem innych chorób ośrodkowego układu nerwowego. Wyróżnia się dwie postaci wodogłowia: niekomunikujące się (obturacyjne) i komunikujące się (normotensyjne). W jednym i drugim przypadku konieczne jest leczenie neurochirurgiczne polegające na odprowadzeniu płynu mózgowo-rdzeniowego wewnętrznie (implantacja zastawki komorowo-otrzewnowej, wentrikulostomia) lub zewnętrznie (drenaż komorowy zewnętrzny). Pilne leczenie jest niezbędne w przypadku pacjentów z wodogłowiem obturacyjnym.

Celem pracy jest przedstawienie specjalistycznych działań terapeutycznych oraz pielęgnacyjnych w opiece nad pacjentem z wodogłowiem.

Pacjent z wodogłowiem obturacyjnym ma objawy charakterystyczne dla wysokiego ciśnienia wewnątrzczaszkowego, tj. bóle głowy, nudności, wymioty, zaburzenia przytomności, a nawet zaburzenia krążenia i oddychania.

Wnikliwa obserwacja pacjenta pozwala wykryć niepokojące symptomy i w odpowiednim czasie wdrożyć właściwe leczenie. Po przeprowadzeniu zabiegu odprowadzającego płyn mózgowo-rdzeniowy z komór mózgu pacjent nadal wymaga ukierunkowanych działań terapeutyczno-pielęgnacyjnych ze względu na ryzyko pogorszenia stanu zdrowia, ponieważ leczenie wodogłowia obarczone jest powikłaniami, między innymi dysfunkcją układu odprowadzającego czy możliwością wystąpienia infekcji (miejscowej lub ośrodkowego układu nerwowego). Działania terapeutyczno-pielęgnacyjne mają ogromne znaczenie w opiece nad pacjentem z wodogłowiem. Profesjonalna opieka przedoperacyjna i pooperacyjna umożliwia wykrycie niepokojących symptomów, szczególnie ze strony ośrodkowego układu nerwowego, wczesne rozpoznanie oraz wdrożenie skutecznego leczenia.

Słowa kluczowe: pacjent, wodogłowie, działania pielęgniarskie.

151

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Debridement rany trudno gojącej w warunkach opieki domowej Bogusław Strzałko1, Dariusz Bazaliński1,2, Paulina Szymańska3,4, Mateusz Skórka5, Anna Krawiec5 Szpital Specjalistyczny w Brzozowie, Podkarpacki Ośrodek Onkologiczny im. ks. Bronisława Markiewicza, Brzozów 2 Zakład Pielęgniarstwa i Zdrowia Publicznego, Instytut Nauk o Zdrowiu, Kolegium Nauk Medycznych, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 3 Radomski Szpital Specjalistyczny im. dr. Tytusa Chałubińskiego, Radom 4 Mobilna Pielęgniarka, Specjalistyczne Usługi Pielęgniarskie w Miejscu Wezwania mgr Paulina Szymańska 5 Kliniczny Szpital Wojewódzki Nr 2 im. św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie 1

Chirurgiczne opracowanie tkanek martwiczych w połączeniu z zastosowaniem metody biologicznego oczyszczania to proste i tanie postępowanie mające wpływ na przyśpieszenie procesu gojenia. Medyczne larwy Lucilia sericata (ang. maggot debridement therapy) są wykorzystywane do oczyszczania penetrującej głębokiej martwicy w ranach o różnej etiologii. Zastosowanie metody chirurgicznej nie tylko pozwala na przyśpieszenie procesu gojenia, ale umożliwia także ewakuację rozpływnej martwicy w ranach przewlekłych.

Celem pracy jest przedstawienie zasad opracowania tkanki martwiczej w ranach trudno gojących się w warunkach opieki domowej z wykorzystaniem koncepcji TIME. Zastosowano przypadek serii celowo wybranych 4 chorych z ranami przewlekłymi o głębokości destrukcji 3–4º NPIAP i obszarem powierzchni 50 cm² spośród grupy 94 osób leczonych w ramach specjalistycznej opieki z wykorzystaniem alternatywnych i innowacyjnych metod. Byli to trzej mężczyźni (dwie odleżyny i owrzodzenie podudzia) i 1 kobieta (odleżyna). Średnia wieku badanych wyniosła 73,5 lat, wydolność według Barthel pacjentów 0–60 pkt. W dwóch przypadkach w zarządzaniu raną po wstępnym opracowaniu chirurgicznym zdemarkowanej tkanki nekrotycznej zastosowano oczyszczenie z wykorzystaniem 100 larw Lusilia serica. Czas oczyszczenia ran – 72–96 godzin, obserwację prowadzono w sekwencji 24 godzinnych odstępów.

Zaobserwowano oczyszczenie na poziomie 60–100% tkanki martwiczej w trakcie kilkudniowej obserwacji.

Nie odnotowano powikłań w trakcie prowadzonych działań, po oczyszczeniu rany w dwóch przypadkach wdrożono NPWT, a w dwóch działania miejscowe z wykorzystaniem opatrunków aktywnych. Debridement rany pozostaje do decyzji osoby prowadzącej proces miejscowego leczenia rany i preferencji pacjenta. Im szybsze oczyszczenie, tym większe prawdopodobieństwo skrócenia procesu gojenia rany i ryzyka infekcji w ranie. Oczyszczanie głębokich ran metodą autolizy

152

jest kontrowersyjne i nie powinno być prowadzone jako działanie standardowe.

Słowa kluczowe: debridement, rany przewlekłe, opieka długoterminowa/paliatywna.

Ocena skuteczności nowoczesnych metod edukacyjnych dla pielęgniarek w kształceniu przed- i podyplomowym Agata Ulenberg Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Edukacja pielęgniarek zarówno na poziomie przed-, jak i podyplomowym zyskuje zupełnie nowy wymiar za sprawą symulacji medycznej. Przeniesienie sal szpitalnych w warunki symulowane otwiera nowe możliwości rozwijania i zdobywania nowych kompetencji.

Celem pracy jest przedstawienie nowych możliwości w kształceniu, które są osiągalne dzięki nauczaniu z wykorzystaniem symulacji medycznej, oraz przedstawienie narzędzi służących do oceny efektywności metod nauczania na przykładzie skali SET-M. Symulacja medyczna otwiera nowe możliwości w kształceniu przed- i podyplomowym w zakresie zawodów medycznych, szczególnie tych o profilu praktycznym. Analizowanie przypadków klinicznych w warunkach symulowanych wpływa na spadek zdarzeń niepożądanych w pracy z pacjentem.

Słowa kluczowe: edukacja, pielęgniarstwo, symulacja medyczna.

Ocena jakości życia i wsparcia społecznego pacjentów z chorobami gruczołu krokowego Tadeusz Paweł Wasilewski1, Ewelina Wrażeń2 Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Łęcznej

1 2

Wstęp: Choroby gruczołu krokowego, takie jak łagodny rozrost stercza (BPH) i rak gruczołu krokowego, są obecnie jednymi z najczęstszych schorzeń populacji męskiej w wieku podeszłym. Częstość występowania BPH wzrasta nawet do 90% u mężczyzn w 70–80 roku życia.

Rak gruczołu krokowego jest najczęściej występującym w Europie i drugim po raku płuca rozpoznawalnym nowotworem złośliwym w Polsce. W ostatnich dekadach liczba zachorowań na raka gruczołu krokowego dynamicznie wzrasta. Łagodny rozrost stercza i rak gruczołu krokowego stanowią szczególnie istotny problem medyczny i społeczny dotyczący mężczyzn w starszym wieku.

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 3/2021

Cel pracy: Próba ukazania oceny jakości życia i wsparcia społecznego pacjentów z BPH i nowotworem gruczołu krokowego na tle grupy kontrolnej.

Materiał i metody: Badania przeprowadzono w 2016 r. wśród 111 osób przebywających w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym Nr 4 w Lublinie oraz w Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej. Pacjentów podzielono na trzy grupy. Pierwszą stanowili pacjenci leczący się z powodu BPH, drugą pacjenci z nowotworami gruczołu krokowego, a trzecią osoby zdrowe stanowiące grupę kontrolną. Subiektywnej oceny jakości życia i wsparcia społecznego w badanych grupach osób dokonano, wykorzystując kwestionariusz EORTC QLQ-C30 i kwestionariusz wsparcia społecznego.

Wyniki: Badania własne pokazały, iż pacjenci leczący się z powodu BPH wskazywali na silniejsze objawy towarzyszące chorobie aniżeli pacjenci z nowotworami gruczołu krokowego. Znacznie gorszą ocenę jakości życia w sferze fizycznej odnotowano w przypadku pacjentów z BPH niż chorych z grupy kontrolnej i pacjentów po zabiegach chirurgicznych gruczołu krokowego.

Wnioski: Zdecydowanie najwyższą jakość życia w sferze emocjonalnej i społecznej odczuwały osoby z grupy kontrolnej. Najwyższy poziom wsparcia społecznego otrzymywali pacjenci po operacjach nowotworów gruczołu krokowego.

Słowa kluczowe: jakość życia, gruczoł krokowy, wsparcie społeczne.

stać zdobytą wiedzę. Umiejętność pracy z wykorzystaniem ultasonografii przy łóżku chorego daje nowe perspektywy rozwoju.

Słowa kluczowe: pielęgniarka, USG, POCUS.

Point of care ultrasound w praktyce pielęgniarki anestezjologicznej – potencjalny kierunek rozwoju badania podmiotowego w obliczu pandemii COVID-19 Grzegorz Ulenberg Katedra Pielęgniarstwa Zabiegowego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego i Leczenia Ran Przewlekłych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Wybuch pandemii COVID-19 wymusił zmianę podejścia medycznego do pacjentów. Opieka nad chorym w stanie ciężkim w warunkach intensywnej terapii, sal intensywnego nadzoru czy na stanowisku znieczulenia w wielu aspektach opiera się na badaniu podmiotowym. Z uwagi na ograniczenia płynące z konieczności używania odzieży ochronnej (PPE) należy poszukiwać metod, które będą stanowiły rozwinięcie posiadanych kompetencji pielęgniarskich, a przy tym są nieinwazyjne i relatywnie łatwo dostępne.

Celem pracy jest przybliżenie grupie pielęgniarskiej tajników pracy z wykorzystaniem ultrasonografu oraz wskazanie sytuacji, kiedy można praktycznie wykorzy-

153

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 1/2021

Wskazówki dla autorów Kwartalnik Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne publikuje prace oryginalne z dziedziny pielęgniarstwa chirurgicznego i angiologicznego (w tym opisy przypadków) oraz poglądowe, a także streszczenia ze zjazdów i konferencji, listy do redakcji. Czasopismo ukazuje się w papierowej wersji pierwotnej oraz w wersji elektronicznej na stronie internetowej (http://www.termedia.pl/ Czasopismo/Pielegniarstwo_Chirurgiczne_i_Angiologiczne-50).

Prace należy przesyłać wyłącznie drogą elektroniczną poprzez internetowy system redakcyjny: http://www.editorialsystem.com/pchia/login/ • Tekst pracy powinien być napisany czcionką 12 pkt, z podwójnymi odstępami między wierszami i z marginesami 2,5 cm. Tekst nie powinien być formatowany. W tekście nie należy umieszczać tabel i rycin, ale w miejscu proponowanym przez autora umieścić odpowiednią informację, np. tab. 1., ryc. 3. Całkowita objętość prac, włączając tabele, ryciny, streszczenia i piśmiennictwo, nie powinna przekraczać 15 stron. Do pracy powinno być dołączone zdjęcie głównego autora o rozdzielczości minimum 300 dpi, zapisane w formacie .tif lub .jpg.

• Typ pracy, dane autorów i ich afiliacje, a także tytuł pracy, streszczenie oraz słowa kluczowe po polsku i po angielsku (od 3 do 6), zgodne z Index Medicus (Medical Subject Heading), wpisuje się w kolejno ukazujące się okna panelu. Streszczenie pracy oryginalnej powinno mieć budowę strukturalną, tj. zawierać: cel pracy, materiał i metody, wyniki, omówienie wyników oraz wnioski. Treść pracy dołącza się następnie w osobnym pliku. Prosimy o niepodawanie danych dotyczących autorów (dane personalne i afiliacje) w pliku treści pracy – recenzje są wykonywane anonimowo, w systemie – ani autor pracy nie wie, kto jest recenzentem, ani recenzent nie zna autorów pracy. Tabele i ryciny powinny być dołączone w osobnych plikach.

Tekst prac oryginalnych powinien mieć budowę strukturalną, tj. dzielić się na następujące rozdziały: wstęp i cel pracy, materiał i metody, wyniki, omówienie wyników; podziękowania i oświadczenia.

• Piśmiennictwo: prace cytowane w tekście powinny być numerowane wg kolejności cytowań. Odwołania do piśmiennictwa w tekście pracy prosimy umieszczać w nawiasach kwadratowych.

Należy podać nazwiska trzech pierwszych autorów, a jeśli jest ich więcej – dodać skrót i wsp. (et al.), tytuł pracy, skrót nazwy pisma (wg Index Medicus), rok wydania, wolumen oraz strony (pierwszą i ostatnią). Rozdziały w książkach lub monografie powinny być cytowane w następujący sposób: nazwisko i inicjały autorów, tytuł rozdziału, tytuł książki, nazwisko i inicjał redaktora książki, wolumen, nazwa wydawcy, miejsce wydania, rok, strony.

Pozycje piśmiennictwa powinny mieć następujący układ: – artykuł w czasopiśmie: Hollinworth H, Howlett S, Tallett J, et al. Professional holistic care of the person with a stoma: online learning. Br J Nurs 2004; 13: 1268-1275.

– książka: Timby BK. Fundamental Skills and Concepts in Patient Care. 7th edition Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia 2003; 12-21.

– rozdział w książce: Renwick R, Friefeld S. Quality of life and rehabilitation. In: Quality of Life in Health Promotion and Rehabilitation: Conceptual Approaches, Issues, and Applications. Renwick R, Brown I, Nagler M (eds). Sage Publications, New York 1996; 26-36.

Liczba pozycji piśmiennictwa nie powinna przekraczać 30 dla prac oryginalnych i kazuistycznych, a 60 dla prac przeglądowych.

• Tabele powinny być dostarczone w oddzielnych plikach; powinny zawierać tytuł w języku polskim i być numerowane liczbami arabskimi wg kolejności pojawiania się w pracy. Informacje zawarte w tabelach nie powinny być powtarzane w tekście. Objaśnienia do tabeli, np. rozwinięcia skrótów, podaje się w stopkach pod tabelą.

• Ryciny i fotografie powinny być załączane na oddzielnych plikach i zapisane w jednym z wymienionych formatów: .cdr, .tif, .jpg, .ai, .bmp lub .eps i posiadać rozdzielczość minimum 300 dpi. Ryciny i fotografie mogą być przygotowane w formie czarno-białej lub w kolorze. Jeżeli rycina (fotografia) była już publikowana, to należy podać jej źródło, a także uzyskać pisemną zgodę od właściciela praw autorskich na jej ponowną publikację. Ryciny powinny być numerowane liczbami arabskimi oraz opatrzone podpisami i legendą w języku polskim.

• Skróty należy zawsze objaśniać przy pierwszym wystąpieniu terminu skracanego w tekście (dotyczy to również streszczenia). Poza wyjątkowymi sytuacjami nie należy używać skrótów w tytule pracy.

• Wyniki badań laboratoryjnych oraz odpowiednie normy i odchylenia standardowe powinny być wyrażone w jednostkach przyjętych przez Międzynarodowy Układ Jednostek Miar SI.

• Autorzy są zobowiązani dołączyć do pracy: – list przewodni, w którym znajdzie się oświadczenie o tym, że: 1) wszyscy wymienieni jako autorzy pracy przeczytali ją i zaakceptowali skierowanie jej do druku; 2) kierownik instytucji, w której praca powstała, wyraził zgodę na jej skierowanie do druku; list przewodni należy zamieścić w panelu redakcyjnym w odpowiedniej rubryce; – uzupełnioną umowę wydawniczą przenoszącą prawa autorskie na Wydawcę, w której autorzy oświadczają, że: 1) przysługują im pełne prawa autorskie do utworu, w tym prawa lub licencje na publikacje wszelkich zdjęć, rycin i tabel etc. zawartych w utworze; 2) nie przenieśli na rzecz jakiegokolwiek podmiotu praw autorskich do utworu, nie udzielili jakiemukolwiek podmiotowi licencji na jego opublikowanie; 3) artykuł ma charakter oryginalny i jest pozbawiony wad prawnych; 4) artykuł nie został dotychczas opublikowany; 5) umowa nie narusza praw jakiegokolwiek podmiotu trzeciego, w tym w szczególności podmiotu, w którym zatrudnieni są autorzy, lub podmiotów, z którymi autorzy współpracują na jakiejkolwiek podstawie prawnej. Autorzy podają ewentualny konflikt interesów lub deklarują jego brak. Wzór umowy wydawniczej znajduje się na stronie internetowej czasopisma. Można go również pobrać w panelu redakcyjnym w momencie przesyłania pracy do publikacji. Wypełnioną i podpisaną umowę należy przesłać poprzez panel redakcyjny, ewentualnie faksem lub pocztą na adres Wydawcy.

• Przedstawienie do publikacji pracy opisującej doświadczenia na ludziach jest jednoznaczne z oświadczeniem autorów, że zastosowane postępowanie było zgodne z wymogami deklaracji helsińskiej (dotyczącej etyki pielęgniarskiej i lekarskiej, zabraniającej podawania imienia i nazwiska pacjenta, inicjałów lub numeru ewidencji szpitalnej) oraz zgodne ze standardami etycznymi ustanowionymi przez odpowiednią komisję etyczną.

• Czasopismo stosuje procedury zabezpieczające oryginalność publikacji naukowych zgodnie z kryteriami ICMJE (International Comittee of Medical Journal Editors) i WAME (World Association of Medical Editors), dlatego konieczne jest także podanie informacji o zakresie pracy każdego autora włożonej w tworzenie publikacji, m.in. kto jest autorem koncepcji pracy, założeń, metod, protokołu itp. oraz afiliacji każdego z autorów. Wzór oświadczenia o zakresie pracy dostępny jest na stronie czasopisma: http://www. termedia.pl/Czasopismo/-50 w zakładce: O czasopiśmie.

Zasady publikacji prac • Informujemy, że Redakcja przestrzega najwyższych standardów w publikacjach naukowych i współpracę z autorami opiera na jawności informacji o rzeczywistym wkładzie osób/podmiotów w powstanie publikacji. Wszelkie przypadki „ghostwriting” i „guest authorship” jako przejaw nierzetelności naukowej będą podlegały karom zwyczajowym.

• Prace nadesłane do redakcji podlegają ocenie recenzentów.

Redakcja dokonuje wyboru recenzentów, kierując się tematyką przedstawioną w artykule nadesłanym do druku. Zasady recenzowania prac są szczegółowo przedstawione na stronie internetowej czasopisma (http://www.termedia.pl/Czasopismo/-50); są one zgodne z wytycznymi Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (http://www.nauka.gov.pl/). Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania poprawek językowych bez porozumienia z autorem.

Inne zmiany są konsultowane z autorami. Redakcja przekazuje autorom pracę do autoryzacji z prośbą o przekazanie ewentualnych uwag w ciągu trzech dni.

Zasady recenzowania i akceptacji prac do druku Prace nadsyłane do Redakcji są wstępnie oceniane przez redaktor naczelną i redaktorów tematycznych. Manuskrypty niespełniające podstawowych warunków publikacji są odrzucane. Artykuły niekompletne lub przygotowane w stylu niezgodnym z zasadami podanymi poniżej redakcja są odrzucane bez oceny merytorycznej. Pozostałe prace są recenzowane przez niezależnych recenzentów, w modelu, w którym autorzy i recenzenci nie znają swoich tożsamości (tzw. double-blind review process). Maksymalny czas oczekiwania na recenzję wynosi 2 miesiące. Uwagi recenzenta wraz z prośbą o naniesienie stosownych poprawek redakcja przekazuje autorowi wskazanemu w pracy jako osoba odpowiedzialna za korespondencję. Poprawione prace na podstawie pozytywnych opinii recenzentów kwalifikuje do druku redaktor naczelna. Autorzy są informowani o akceptacji artykułu do druku drogą mailową.

Lista recenzentów jest stale dostępna na stronie internetowej czasopisma i publikowana w pierwszym numerze czasopisma każdego roku.

kierownictwo naukowe

dr hab. med. Beata MROZIKIEWICZ-RAKOWSKA prof. dr hab. med. Arkadiusz JAWIEŃ prof. dr hab. med. Maria SZEWCZYK dr hab. med. Maciej SOPATA

organizator merytoryczny Polskie Towarzystwo Leczenia Ran

organizator LogiStyczny Wydawnictwo Termedia

Biuro organizacyjne Wydawnictwo Termedia | ul. Kleeberga 2 | 61-615 Poznań | tel./faks +48 61 656 22 00 | szkolenia@termedia.pl | www.termedia.pl